Les 1 “Een ander Achterhuis”
Doelstellingen:
-
-
-
Na het lezen de brief van Lammie Drenth kunnen de leerlingen aangeven welke stukken uit het brief indruk maken. De leerlingen kunnen benoemen welke gevoelens er in het verhaal naar voren komen en aanvullen met gevoelens die Lammie in de oorlog nog meer zal zijn tegengekomen ( inleven/empathisch vermogen). De leerlingen kunnen benoemen wanneer een leugentje om bestwil wel en niet mag en kunnen dit terugkoppelen naar voorbeelden uit hun eigen leven. Leerlingen ervaren hoe het voelt om met 16 mensen op 20 vierkante meter te staan, te zitten, te bewegen en te liggen. Dat is 1,5 vierkante meter per persoon! De leerlingen ervaren hoe het is om ineens muisstil te moeten zijn en dat zolang mogelijk vol te houden.
Materialen: -
Bijlage 1 les 1: Brief van Lammie Drenth aan leerlingen. Zoveel kopieёn als er leerlingen zijn. Bijlage 2 les 1: de plattegrond van het huis. Bijlage 3 les 1: Afbeelding van de boerderij. Afbeelding van Lammie achter de typemachine op het NSB-kantoor. Bijlage 4: Lammie op de fiets met etenswaar. Bijlage 5: De mensen bang in de kamer voor iemand die buiten voor het raam staat. (Digi)bord: Om als leerkracht een woordspin ‘gevoelens’ te kunnen maken. Een centimeterband, 35-40 meter lint, breed plakband en een schaar. Eventueel: stoepkrijt. Stopwatch, horloge of mobiel om tijdsduur op te kunnen nemen.
De les: Inleiding: Individueel (5min) -
De leerlingen lezen zelfstandig de brief van Lammie Drenth ( Bijlage 1)
Kern: klassikaal (20-25 min) - Onderwerp 1: ‘Gevoelens’. -
-
De leerkracht vraagt welke gevoelens er in de brief worden genoemd en maakt er een woordspin mee op het (digi)bord. Zoals paniek, angst, verdriet, trots, maar ook blij (plezier) en verliefd (de vlam slaat over). Waaruit blijkt in de brief dat er ook plezier is? De leerkracht vraagt welke gevoelens Lammie zelf nog meer tegengekomen zal zijn in die oorlogsjaren en vult de woordspin aan met de gevoelens die de leerlingen bedenken.
Opmerking: De woordspin opslaan, printen of fotograferen om bij les 2 weer over te kunnen beschikken, zodat de leerlingen na het zien van de voorstelling de woordspin aan kunnen vullen.
-
Onderwerp 2: ’Leugentje om bestwil’. De leerkracht herhaalt de zin uit de brief: “Ik moet altijd liegen om bestwil en de mensen denken dat ik echt vóór Hitler ben”. Vragen hierover: 1- In deze zin zit opgesloten dat haar hele leven 3 jaar lang 1 grote leugen is om een groter doel te bereiken. Als Lammie van te voren gevraagd was of ze dit kon, zou ze dan ja hebben gezegd? Wie van jullie denkt in een oorlogssituatie hetzelfde te kunnen doen? Denk je dat ook te kunnen zonder een fout te maken? Waar zou het bij jou mogelijk mis gaan? Wie denkt het echt niet te kunnen en waarom? 2- Mag een leugentje om bestwil? Wanneer wel en wanneer niet? Zijn er voorbeelden uit je eigen leven te geven wat wel of niet kan? Soms wordt het argument gebruikt ‘maar anderen doen het ook’. Wat vinden jullie van dit argument? Is een leugen uit eigen belang altijd een echte leugen of kan dat toch een leugentje om best wil zijn? 3- Als ‘een leugentje om bestwil mag’, is er dan een grens waarbij het volgens jou niet meer mag? (Als uitgangspunt kan je formuleren: het wordt een probleem als je er mensen mee kwetst of schaadt.) 4- Dilemma: Er is een filosoof die zegt dat liegen nooit mag, ook een leugentje om bestwil niet. Voorbeeld: stel je nou voor dat een vriend bij jou schuilt omdat een moordenaar hem op de hielen zit. De moordenaar belt aan en vraagt of die vriend hier is. Volgens Kant moet je dan eerlijk zeggen dat die vriend inderdaad bij jou schuilt. De moordenaar neemt hem te grazen. Jij bent dan niet schuldig, de moordenaar is immers verantwoordelijk voor de moord. Maar stel dat je besluit wel te liegen, maar je vriend vertrouwt de zaak niet helemaal en kruipt het raam uit. Je hebt de moordenaar op het verkeerde pad geleid, maar even later komt de moordenaar de vriend tegen op straat en neemt hem alsnog te grazen. Dan ben je volgens de filosoof wel verantwoordelijk, want door jouw leugen liep de moordenaar je vriend tegen het lijf Hoe denken jullie hierover? (Opmerking: De filosoof heet Kant) Opmerking: bij het gesprek kan blijken dat er soms op basis van verstand en soms op basis van gevoel/emotie gekozen wordt. Eventueel kan je de leerlingen daar bewust van maken (zonder daar een waarde oordeel aan te verbinden).
Afsluiting: Klassikaal (15-20 min.) Een aantal leerlingen krijgt de opdracht IN GOED OVERLEG in het (speel)lokaal een ruimte van 4 bij 5 meter ( v.a. 15-16 leerlingen) af te bakenen met de meegenomen centimeterband en dit met lint af te zetten door het lint met plakband vast te maken op de vloer.
Rekentabel voor het benodigde oppervlak: Vanaf 10 leerlingen: 15 vierkante meter: 3x5 meter Vanaf 15 leerlingen: 20 vierkante meter: 4x5 meter Vanaf 20 leerlingen: 25 vierkante meter: 5x5 meter Vanaf 25 leerlingen: 30 vierkante meter: 5x6 meter Vanaf 30 leerlingen: 35 vierkante meter: 5x7 meter -
Opmerkingen: Als de inschatting is dat dit teveel tijd gaat kosten, kan de leerkracht ook zorgen dat het vak van te voren klaar is voor gebruik. Bij mooi weer kan deze activiteit ook buiten plaatsvinden. In dat geval kan het vlak ingetekend worden met stoepkrijt.
-
Leerkracht geeft de volgende opdrachten: 1- Ga allemaal stilstaan binnen de lijnen. 2- Ga allemaal in een rustig tempo lopen binnen de lijnen. 3- Ga allemaal zitten binnen de lijnen. 4- Ga allemaal liggen binnen de lijnen. 5- Geef drie tot vijf leerlingen de opdracht net als kinderen te gaan rennen tussen de anderen door. De leerkracht vraagt steeds: Hoe voelt dat als je ervan uit gaat dat je dit uren, dagen, jaren met elkaar moet volhouden op dit kleine stukje grond? 6- Maak nu een keus tussen staan, zitten of liggen. De leerkracht geeft erna de opdracht met z’n allen in 1 keer zolang mogelijk stil te zijn na de uitroep: Gevaar, stil!!! De leerkracht neemt de tijd op om te kijken hoelang het lukt. Hoe lang lukt het stil te blijven?
BRIEF van Lammie aan de leerlingen. Bijlage 1 les 1
BESTE LEERLINGEN Even voorstellen Jullie gaan in mei naar de musical Een ander Achterhuis. Dat wordt, denk ik, een mooie en spannende voorstelling over wat er allemaal gebeurde in een kleine boerderij in Stadskanaal in de jaren 1942 -1945. Wat zich daar in de Tweede Wereldoorlog afspeelde, kan ik je precies vertellen want, ik zal me even voorstellen, ik ben Lammie Drenth. Ik woonde met mijn ouders Willem en Hindertje en met mijn zusje Fennie in dat keuterboerderijtje aan de Krommewijk aan de rand van Stadskanaal. Nu ben ik 86 jaar, in 1942 was ik 14. Van 1 tot 16 onderduikers In 1942 verandert ons leven plotseling helemaal. Een man komt vragen of hij in het geheim bij ons mag wonen omdat hij een jood is. Je weet dat Hitler joodse mensen ernstig discrimineert. Hij wil ze zelfs allemaal doodmaken. Van mijn ouders mag deze man in ons huis onderduiken. Het blijft niet bij die ene man. Mijn ouders zijn zo goed om uiteindelijk 16 personen op te nemen. Wat zij deden was streng verboden, er stonden strenge straffen op maar zij wilden helpen. “Iedereen is welkom” zei mijn moeder. Dagelijks leven Deze 16 mensen wonen met z’n allen in een kamer van 4 bij 5 meter, dat is 1½ vierkante meter per persoon. Overdag moet iedereen binnenblijven. Er is een strak schema gemaakt voor de hele dag: wie moet wanneer opstaan, zich wassen (met water uit het kanaal), koken, afwassen, kleren wassen, enzovoort. De kinderen krijgen les van Bennie, een van onderduikers. Over hem hoor je zo meteen veel meer. Verdriet en plezier Gaat altijd alles goed? Zeker niet. De kinderen kunnen te druk zijn, mensen krijgen ruzie of vervelen zich. Je mag geen lawaai maken, niemand mag je zien. “We zullen toch niet ontdekt worden?” vragen ze elkaar bang. De oorlog duurt ook veel langer dan verwacht en sommigen krijgen nare berichten over hun familie.
Toch houden ze de moed erin door hoop te houden en gewoon leuke dingen te doen: spelletjes spelen, Sinterklaas vieren en kniepertjes bakken. Gevaar Iedereen, ook mijn ouders, Fennie en ik, moeten heel voorzichtig zijn. We plakken de ramen dicht, waardoor niemand al die mensen in het donker ziet bewegen. We krijgen gewoon bezoek, soms onverwacht, zelfs van mensen die het met Hitler eens zijn. De onderduikers moeten dan urenlang doodstil zijn. Dan is er paniek en angst. Goede mensen Toch weten heus wel mensen in de wijk dat er bij ons iets aan de hand is. Je merkt gewoon als het bij de buren anders is dan anders. Maar ze hebben niets gezegd en geholpen met eten, kleren en schoolspullen. Mijn leven Het leven van mijn zusje Fennie en mij ligt totaal overhoop en wij helpen ook. Zo heb ik me een slag in de rondte gefietst om overal eten vandaan te halen. Dat is nog het minste. Moeilijker is het steeds nieuwe manieren te bedenken om de aandacht van de Duitsers af te leiden. Mijn vader komt op het idee mij te laten solliciteren als secretaresse op het kantoor van de Duitsers. Ik ben nog aangenomen ook. Nu de Duitsers denken dat ik aan hun kant staan, vermoeden ze niets over onderduiken. Voor mijzelf is de baan vreselijk. Ik moet altijd liegen om bestwil en de mensen denken dat ik echt vóór Hitler ben. Alle vriendinnen laten me in de steek, ze pesten me, ik word geslagen, geschopt en in het kanaal gegooid. Daar heb ik veel verdriet van gehad maar de waarheid heb ik niet verteld en daar ben ik nu nog trots op. Bennie en ik Een van de joodse mensen is Bennie Kosses, gewoon een aardige jongen denk ik eerst. We moeten weleens samen in de schuur wacht houden. Dan … slaat de vonk over. En, wat zeker niet de bedoeling is, ik word zwanger. Ongetrouwd een baby krijgen was toen een schande. Bovendien denken de mensen dat de vader een Duitser is. Ons lieve dochtertje Hennie wordt in december 1944 geboren. Bennie is 23, ik ben 17.
Vrij Zoals je weet eindigt de Tweede Wereldoorlog begin mei 1945. Alle angst en paniek zijn voorbij. Iedereen leeft nog, niemand is gearresteerd, alle onderduikers mogen zomaar vrij buiten lopen en zichzelf zijn. En ik? Ik hoef geen leugens om bestwil meer te verzinnen. 8 mei 1945- 8 mei 2015 Bennie en ik zijn 8 mei 1945 getrouwd. Op 8 mei 2015, precies 70 jaar na onze trouwdag, wonen wij de première bij van “Een ander Achterhuis”. Tot slot Ik wens jullie een heel mooie voorstelling.
Hartelijke groeten van Lammie Drenth
PS 1 In het theater is de onderduikkamer op ware grootte nagebouwd. ( zie bijlage 3) PS 2 Jullie begrijpen vast waarom de musical “Een ander Achterhuis” heet?!
Bijlage 2 les 1
Bijlage 3 les 1
Bijlage 4 les 1
Bijlage 5 les 1
