Leren Ondernemen vzw. Voorstelling Kinder- en jongerenwerking De Club 28 juni Leren Ondernemen vzw als vrijplaats

Leren Ondernemen vzw Voorstelling Kinder- en jongerenwerking De Club – 28 juni 2011

Leren Ondernemen vzw als vrijplaats Leren Ondernemen vzw is vereniging van en voor mensen in armoede met een integrale werking. Integraal werken houdt in dat we als vereniging focussen op het verbinden van verschillende levensdomeinen, mensen, thema’s, … (het leven als één geheel) en dit als antwoord op de vele breuklijnen binnen de maatschappij die mee armoede veroorzaken en in stand houden. We sluiten ons aan bij de definitie van J. Vrancken (OASeS) die armoede omschrijft als een kluwen van elkaar versterkende sociale uitsluitingen die zich situeren binnen en tussen alle levensdomeinen. Om dit kluwen aan te pakken is integraal werken volgens ons noodzakelijk. We zien armoede als een gebrek aan ruimte. Wie vrij is heeft ruimte. Ruimte om zich in te bewegen, ruimte om zich te ontplooien, ruimte om te ontdekken, ruimte om te leren ook, ruimte voor schoonheid. Armoede is een gebrek aan dergelijke ruimte. En dit op vele vlakken. Mensen in armoede hebben vaak een beperkte fysieke ruimte waar ze in leven. Ook hun sociale ruimte is beperkt en erg beladen en intern gericht. Mentaal zit hun hoofd afgeladen vol. Materieel en financieel hebben ze het niet breed … De maatschappij legt (vaak met de beste bedoelingen) een enorme druk op aan mensen in armoede en duwt hen in allerlei hokjes, trajecten, methodieken, … Op onze vereniging willen we ruimte scheppen en de hokjes waarin mensen gedwongen worden doorbreken. We willen de stress en druk van alle dag onderbreken. Leren Ondernemen vzw streeft ernaar een vrijplaats te zijn. Een vrijplaats is een plaats die vrij is van de druk van buitenaf, waar ruimte is om zich vrij te ontplooien. Een plek waar kinderen, jongeren en volwassenen kunnen experimenteren met de woorden, teksten, beelden en gebaren, alle zintuigen zoals het kind dat zich overgeeft aan het spel. In die zin is Leren Ondernemen een publieke infrastructuur, waar interesse kan gewekt worden in wat de gemeenschap te bieden heeft. Het is een plek waar volwassenen, jongeren en kinderen, los van hun achtergrond en sociale positie, geïnteresseerd bezig zijn met de zaak zelf en ‘present’ zijn (het spel omwille van het spel, de taal omwille van de taal, de kunst omwille van de kunst, de mens omwille van de mens). Waar het de moeite loont om met de kennis op zich en het maken van dingen bezig te zijn, zonder dat dit inzetbaar hoeft te zijn voor een of ander project daarbuiten of voor later. In het (tijdelijk) onderbreken van de druk van de buitenwereld en het samen bezig zijn met een zaak kan ruimte ontstaan voor échte democratische relaties en authentieke interesse in het samenleven en in een gemeenschappelijke wereld. Zo kan een plek gecreëerd worden waar begeleiders, kinderen, ouders worden vrijgemaakt van de ongelijke relaties eigen aan de wereld van de productie. Dit veronderstelt een fysieke ruimte waar een zekere concentratie mogelijk is. Om die reden hebben we de grote ruimten op Leren Ondernemen ook vrij gemaakt en wit geschilderd. De lege ruimte als Leren Ondernemen vzw – Valkerijgang 26, 3000 Leuven – 016 67 90 04 – [email protected]

centrale plek. Leegte die mensen samen telkens opnieuw invullen. Het werken in min of meer afgezonderde ruimtes verhoogt de mogelijkheid van geconcentreerd zijn op de zaak zelf. De permanente kans op verstrooiing die zo kenmerkend is voor onze wereld vandaag wordt op die manier buitengesloten. In deze benadering zijn allerlei fysieke connecties met de buitenwereld geen voorwaarde. De relatie met de gemeenschap daarbuiten kan op andere manieren vorm krijgen, zonder dat die wereld het proces binnenin permanent hoeft te verstoren en onrustig te maken. Het opzetten van eigen artistieke praktijken is daar een voorbeeld van. Kinder- en jongerenwerking De Club Doelgroep Kinder- en jongerenwerking De Club is een Initiatief Buitenschoolse Kinderopvang (IBO) binnen de integrale werking van Leren Ondernemen die zich specifiek richt op kinderen in armoede tussen 2.5 en 14 jaar en hun gezin. Het gezin zien we als iedereen die zich met de opvoeding van het kind bezighoudt. Centraal staat voor De Club het kind. Elke actie die we ondernemen gebeurt dus eerst met oog op en in het belang van het kind. Daarnaast hebben we ook aandacht voor het gezin. Dit zijn meestal de ouders, maar dit varieert bij onze kinderen nogal. Het is belangrijk hier mee rekening te houden. Armoede als gebrek aan ruimte: De Club als plek De Club maakt integraal deel uit van Leren Ondernemen vzw en hanteert daarom dezelfde visie. We zien armoede als een gebrek aan ruimte. Dat ruimtegebrek is in de eerste plaats fysiek. Kinderen hebben thuis en in hun buurt vaak niet de plaats om zich te ontplooien, te spelen, de wereld te verkennen. Er is ook vaak geen rust hiervoor door drukke inrichting, vele indrukken (tv, pc, speelgoed, x-box, etc.). Dit heeft een negatieve invloed op het kind. In De Club willen we dan ook fysieke ruimte scheppen. De Club wil een plek zijn van en voor kinderen waar er enerzijds rust is en anderzijds gericht gestimuleerd wordt om de wereld te verkennen. Daarom moet de fysieke ruimte op De Club zo ruim en mobiel mogelijk zijn, om plek te hebben om creatief te zijn. Ten tweede is dat ruimtegebrek ook sociaal. Kinderen in armoede hebben vaak een beperkt sociaal netwerk en het netwerk dat ze hebben is intern gericht. Dat laatste wil zeggen dat ze een groot wantrouwen of angst hebben naar de buitenwereld toe. De Club wil werk maken van het verbreden van het sociaal netwerk van kinderen en wil een veilige plek bieden om van daaruit open te kunnen staan voor de buitenwereld. Begeleiding is er dus op gericht om veiligheid te bieden, zodat angst en wantrouwen verminderen en daarnaast ruimte maken om uit de cocon te breken en in interactie te gaan met andere kinderen, binnen De Club, maar ook erbuiten. Vriendschappen staan centraal. Ten derde is het ruimtegebrek vaak ook mentaal. Het kind heeft vaak het hoofd vol met problemen, op school, thuis, met vrienden, etc. Op De Club willen we dat hoofd zoveel mogelijk leeg maken, zodat het kind ten volle kan genieten van de vrije tijd en creatief kan bezig zijn. Werken aan armoede in De Club betekent dus niet constant met de problemen bezig zijn, maar ruimte creëren om kinderen te laten doen wat ze graag doen: spelen en verkennen. De Club mag zelf geen bron van zorg zijn voor het kind.

Leren Ondernemen vzw – Valkerijgang 26, 3000 Leuven – 016 67 90 04 – [email protected]

Ten vierde heeft ruimtegebrek natuurlijk ook een financiële kant. Het is daarom belangrijk op De Club dat we de financiële drempel zo laag mogelijk houden. Tenslotte is het ruimtegebrek van kinderen in armoede ook maatschappelijk. Armoedebestrijding is er vaak op gericht af te bakenen, hokjes te maken van levensdomeinen die in werkelijkheid nauw verweven zijn, te ordenen, te systematiseren. Op De Club willen we dit bewust niet doen. Dergelijke werkwijze negeert immers de complexiteit en verwevenheid van armoede en van mensen. We willen dus integraal werken en niet per thema. Ook pasklare methodieken die hét antwoord claimen te zijn op alles, hebben dus geen plaats in De Club. Anders Leren: buiten de lijntjes kleuren Opvoeding en onderwijs van kinderen komt meestal neer op normeren. Op De Club willen we niet ontkennen dat sommige normen noodzakelijk zijn (cf de mentale rust die we willen bieden) om op te groeien tot een volwassene in de maatschappij, maar we vinden dat deze normering zich ook op vele domeinen bevindt waar het niet nodig is, zeker als het kinderen in armoede betreft. Enkele voorbeelden hiervan: - Veel speelgoed is vandaag zo gesofisticeerd en af dat de spelmogelijkheden ervan zich meestal beperken tot één optie. Als je het speelgoed dus niet in die toestand bezit, kom je iets tekort of als je niet de kennis of kunde hebt om het te hanteren, dan voel je je dom. - Bij het maken van tekeningen is de norm beelden die kinderen elke dag ingelepeld krijgen door studio 100, Disney, etc. Kinderen kunnen op den duur enkel nog na-apen en binnen die norm tekenen. - Bij het knutselen is de norm dat het kind een individueel werkje maakt en dat er automatisch competitie volgt over wie het beste heeft gemaakt, het beste volgens de norm. Voor veel kinderen is deze competitie nefast en kinderen leren zo ook niks van elkaar. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van normering die het potentieel van kinderen afremmen in plaats van stimuleren. Kinderen hebben een grote fantasie en we willen die aanmoedigen. Daarom willen we onderbreken. Dit is vaak vooral een onderbreken voor begeleiders, die als volwassene de norm al helemaal in zich zitten hebben. We willen dus vanzelfsprekendheden in vraag stellen. We willen de capaciteit van kinderen stimuleren om divergent te denken, dat wil zeggen om meerdere mogelijkheden te zien in dingen, om een nieuwe wereld te scheppen, om vele antwoorden te geven op één vraag. Dit is een grote uitdaging voor begeleiders en ook voor al wat oudere kinderen, omdat het een loskoppelen is van de bestaande logica. Toch willen we dit zoekproces aangaan, een proces van vallen en opstaan. Het is belangrijk dat dit proces in groep gebeurt, want de grootste leerkansen zitten in het samen leren: kinderen van elkaar, begeleiders van kinderen, ouders van kinderen, maar natuurlijk ook nog kinderen van begeleiders en ouders. Praktisch betekent dit dat we dingen de ruimte binnen brengen die divergent denken mogelijk maken: speelgoed of materiaal waar veel opties mee zijn, groepsactiviteiten, verrassende objecten, … Herhaling is hierbij ook erg belangrijk. Door hetzelfde steeds op een andere manier te doen, leren we nieuwe mogelijkheden, bekijken we dingen op een andere wijze, ontdekken we de waarde en schoonheid van het op het eerste zicht banale.

Leren Ondernemen vzw – Valkerijgang 26, 3000 Leuven – 016 67 90 04 – [email protected]

Present zijn: nabijheid als basishouding De rol van De Club ligt niet in de interventie. Er zijn buiten onze werking al ‘professionele’ begeleiders genoeg die zich bezighouden met het kind (orthopedagogen, psychologen, leraars, etc.). Op De Club willen we vooral bezig zijn met het NU van het kind en dus niet met het plannen maken voor de toekomst (stappenplannen met een vaststaand doel) of met het dooremmeren over het verleden (slechte ervaringen, wantrouwen, …). We willen als begeleiders present zijn en ons inleven in de wereld van het kind. Dit heeft verregaande consequenties: het betekent een zich open stellen voor het kind in al zijn/haar complexiteit (meer dan enkel de problemen bvb). Ook betekent het dat de afstand tussen kind en begeleider niet groot is, concreet dus dat we meespelen, meedoen en meedenken met het kind en zoveel mogelijk tijd met het kind doorbrengen en bij uitbreiding met diens gezin. Tegendraadsheid/openheid: altijd zoeken Hiermee willen we aangeven dat we ons doelbewust buiten de norm willen blijven plaatsen, ook en vooral die van onszelf. We willen blijven zoeken en bevragen samen met kinderen en volwassenen. De Club is in die zin nooit af. Dit vergt veel van begeleiders, omdat er doelbewust weinig zekerheden zijn. Dat wil niet zeggen dat we geen momenten of plekken hebben waarop we dingen presenteren. Het tonen van dingen (kunstwerken, toneel, zang, dans) aan elkaar is belangrijk en moet ook een plek krijgen binnen De Club, maar mag niet als permanent worden beschouwd. Actie De visie van De Club zit verweven in elke actie die we doen en mag geen handleiding op papier zijn. Slechts door te doen kunnen we van De Club een echte plek voor kinderen maken. Vanuit deze vertrouwde plek ontdekken we, zetten we expedities op. We verkennen samen met de jongeren de stad, verschillende organisaties, publieke ruimten. Sommige jongeren hebben zich ingeschreven in een theatergroep, bij de voetbal in de circusschool. Toch blijft de voor hen vertrouwde plek belangrijk. Om er terug te kunnen komen, om hun verhaal te doen, om zichzelf te kunnen zijn, om bij hun vrienden te zijn. Voor gezinnen in armoede is de vereniging een stuk thuis, waar ademruimte is, waar er mentale en fysieke ruimte is. Ook de jongeren voelen dit zo aan. Om vanuit de voor hen thuissituatie te kunnen vertrekken en ontdekken, de wereld te verkennen maar altijd met de mogelijkheid om terug te kunnen komen. Vandaar dat we het behoud van de bestaande vertrouwensband tussen jongeren, begeleiders, ouders en de plek op de vereniging willen behouden en verder ontwikkelen, verruimen, … ook als de jongeren tijdelijk wegblijven. Eigen (artistieke) praktijken, meer dan toeleiding De Club is geen eiland, we besteden veel tijd aan de uitwisseling met andere vormen van jeugdwerk, sport- en vrijetijdsbeleving. Maar we zijn niet louter toeleiders naar een bestaand aanbod, we ontwikkelen samen met kinderen, jongeren en volwassenen ook eigen (artistieke) praktijken ontwikkelen voor iedereen op de vereniging. We vinden het belangrijk dat bij het begeleiden en stimuleren van jongeren in armoede, de jongeren zelf en hun context centraal staan. Dit moet perfect kunnen naast het externe aanbod waarop ze vrij kunnen inspelen en die we ook stimuleren. De gebruikte werkwijze van integrale inbedding, presentie, onderbreken, onderzoeken, herhalen, bieden van veiligheid, creatief omgaan met ruimte, etc. is dus een bewuste keuze vanuit onze Leren Ondernemen vzw – Valkerijgang 26, 3000 Leuven – 016 67 90 04 – [email protected]

ervaring met deze jongeren. We hebben de ambitie om ons werken met jongeren inhoudelijk te verdiepen en te verbreden via strategieën van artistieke praktijken. In de artistieke praktijken is de methodiek en het product niet alles overheersend. Wat we willen bereiken vinden we onderweg in de dialoog, in het contact met de materialen, het eigen lichaam en vooral in het contact met de andere, de begeleider die iets vreemds vraagt. De kwetsbaarheid van de begeleider en de jongeren is cruciaal, het is een open houding. Ze stellen zich bloot, met hun tekening, hun performance, hun poging om iets te tonen te presenteren. Het materiaal is eenvoudig, pen en papier, materiaal uit de werking, wol, oude kleren, houten latten, een klein gebaar. Het proces dat we op Leren Ondernemen ontwikkelen met een open einde, wordt dikwijls als onprofessioneel bestempeld. Dit terwijl dit handelen juist een grote mate van betrokkenheid, engagement en concentratie vraagt. Dit vraagt heel wat voorbereiding, uitproberen, opzetten van workshops met begeleiders. De artistieke praktijken als invalshoek om de jongeren en de begeleiders te werken aan een open attitude lijkt ons bijzonder aangewezen. Het verandert zowel de basishouding van de begeleiders als de jongere die veel verdraagzamer en nieuwsgierig en creatiever in de wereld staan. Enkele voorbeelden van activiteiten: zie presentatie Daarbij aandacht voor: 1. Open ruimte, gedeelde ruimte: Kinderen/jongeren werken in ruimte van volwassenen en omgekeerd, ruimtes zijn bruikbaar voor verschillende activiteiten 2. Delen en hergebruiken van materiaal: We werken met materialen die aanwezig zijn, eenvoudig en duurzaam, verschillend aanvoelen (tactiele ontwikkelen) zoals papier en (kleur)potlood, stokken (marmer, hout, kunststof), wol, stoffen, materiaal dat aanwezig is op de vereniging, dus ook materiaal van sociaal restaurant (cirkels, lijn prei..), van de klussenploeg (winkelhaak, waterpas….), etc. Het hoeft niet altijd nieuw, gebruiksklaar of van jezelf te zijn om potentieel te hebben ( <-> commerciëel speelgoed) 3a. Interactie (van ik naar wij): Volwassenen en kinderen werken met mekaar, of in parallelle groepen, kinderen tonen aan volwassenen en volwassenen aan kinderen, verschillende leeftijdsgroepen kinderen werken met of presenteren aan elkaar. v.b. Volwassenen doen mee met de kinderen Gelijklopende groepen Kinderen geven workshop aan volwassenen (harten) – cirkels Ouders maken materiaal voor de kinderen v.b. knuffels Kinderen presenteren aan volwassenen Volwassenen presenteren aan kinderen 3b. Interactie (ontmoeting van de ander): Ontmoeting en uitwisseling met andere groepen kinderen en volwassenen van buiten de vereniging via gedeelde activiteiten, presenteren, … 3c. Interactie (groepsleren): activiteiten waar iedereen sterk of zwak in kan zijn, geen experts, iederen is elkaars leerkracht, iedereen is elkaars leerling 4. Vertraging en herhaling: Stilstaan, concentratie stimuleren, hetzelfde doen op vele verschillende manieren, het benoemen en verwoorden

Leren Ondernemen vzw – Valkerijgang 26, 3000 Leuven – 016 67 90 04 – [email protected]

5. Divergentie: Er van uitgaan dat er meerdere mogelijkheden zijn voor alles, er is geen juist antwoord, antwoorden volgen gedurende het proces en worden terug in vraag gesteld, geen methodieken, geen vooraf vastgelegde einddoelen, 6. Onderzoek: Essentieel zoekende houding, in groep Bedenkingen: een SWOT Sterktes: -

kinderen/jongeren kunnen creatief ontdekken vanuit een veilige context ouders en volwassenen weten precies wat er gebeurt en worden aangesproken om mee te doen (betrokkenheid) jong en oud staan stil bij het evidente en bevragen (reflectie) bevordert gemeenschap en solidariteit

-

niet alle ouders doen mee ouders focussen zich op hun kind onderbreken is kwetsbaar, conflictueus dergelijke werking vergt veel concentratie en bewuste omgang

Zwaktes :

Kansen/uitdagingen : - werken aan een interculturele gemeenschap Bedreigingen : -

past niet binnen gegeven kaders, geen erkenning

Leren Ondernemen vzw – Valkerijgang 26, 3000 Leuven – 016 67 90 04 – [email protected]