ler en t u s s en pr ik h o u t juni 2013
a nne fr a nk s ch o o l u t r ech t
het houtblad
6
Ieder mens groeit op met het materiaal hout, in verschillende verschijningsvormen: van boom tot gebruiksvoorwerp, van speelgoed tot meubilair. Maar dat je groot wordt op school tussen wanden en vloeren van kruislaaghout, kunnen (nog) maar heel weinig kinderen vertellen.
juni 2013 foto: www.johnlewismarshall.com
foto:
het houtblad
7
Opdrachtgever Stichting Primair Onderwijs Utrecht
laaghout, een bouwsysteem van grote houtplaten, be-
(SPOU) en gebruiker Openbare basisschool Anne Frank
staande uit kruiselings gelijmde lamellen, waarmee je in
wilden een school waarin, bij monde van waarnemend di-
één keer wanden, vloeren en daken plaatst, legt en spant,
recteur Renee Oskam, ‘kinderen hun tekeningen gewoon
inclusief uitsparingen voor kozijnen en leidingwerk.
met punaises aan de wand kunnen prikken.’ Dat was voor Mecanoo Architecten het sein, zo vertelt partner-architect
Bijzondere uitstraling Ketelaars: ‘Ik heb zowel archi-
Paul Ketelaars, de onderwijsvoorziening compleet in hout
tectuur als bouwtechnologie gestudeerd, daarom vind ik
uit te voeren, meer precies in PEFC-gecertificeerd kruis-
het ook steeds interessant te kijken hoe en met welke ma-
Leslokaal bovenbouw met lichtkoof. Het basismeubilair, zoals hier keuken en kasten, is in één moeite door eveneens in kruislaaghout getimmerd, inclusief freesvlinders.
foto’s: www.johnlewismarshall.com
juni 2013 het houtblad
8
Entree met wenteltrap die zich breeduit ter verdieping torst, en een half doorzichtig felgroen wanddeel, waarachter de gymzaal zweet.
Plattegrond begane grond. Legenda.
17
17 11 10
7
11
17 12 17
8 7
7
7
11
5
3 2
4
16
3 14
6 1
Met z’n modernistische, Duiker-achtige verschijning geeft de school de buurt meer gezicht en samenhang, en jeugd.
13
15 15 15
tekening: mecanoo architecten delft
9
1.
Entree
2.
Receptie
3.
Hal
4.
Kinderopvang
5.
Toiletten onderbouw
6.
Opslag
7.
Leslokalen onderbouw
8.
Patio onderbouw
9.
Slaapruimte
10. Gymzaal 11. Kleedkamers/doucheruimtes 12. Patio middenbouw 13. BSO/ouderlokaal 14. Koffiebalie 15. Garderobe/opslag 16. Toiletten middenbouw 17. Leslokalen middenbouw
De gymzaal. Onbehandeld Fins vurentriplex boven akoestisch groen vilt.
laagbouw en galerijflats uit de jaren 1950 en 1960. ‘De
kaartenhuis in elkaar zet en die toch een bijzondere uit-
buurt was geen inspiratiebron voor de vormgeving, ik heb
straling behouden. ‘Bouw je een school in kalkzandsteen
stedenbouwkundig alleen naar de zichtlijnen gekeken.’
met witgepleisterde muren, dan is die in twee jaar smoe-
Het paviljoenvormige puzzelstuk geeft de buurt meer ge-
zelig door schoenstrepen en ander vuil. Hout beschadigt
zicht en samenhang. En allure, want met z’n modernisti-
ook wel, maar gebreken worden juist natuurlijk onderdeel
sche, Duiker-achtige verschijning maakt het de wijk een
van het geheel. Het is dus een prachtig materiaal voor een
stuk jonger. De grote omvang verzacht alle strakheid,
school met jonge kinderen.’
waardoor het complex een lieflijke oneindigheid krijgt.
De Kamers Eens besloten, al verdroten. De opdracht-
gestelde richting, laten de strengheid ademen. De wit-
gever dacht aanvankelijk dat het om een grap ging toen
gekeimde bakstenen muren en de geribbelde antraciet-
Mecanoo hout-en-slechts-hout voorstelde. Splinters!
metalen dakranden geven het gebouw eenvoud, de
Beschadigingen!! Sauna!!! Onderhoud!!!! Brand!!!!! De
overstekende daken boven ramenrijke gevels driedimen-
tent der vooroordelen stond onmiddellijk haringwringend
sionale beeldverdieping.
Drie oplopende dakvlakken, waarvan twee in tegen-
overeind. Het architectenbureau had geen eigen voorbeelden in kruislaaghout beschikbaar, het had als eerste
Enorme verrassing Juist de relatief goedkope buiten-
experiment alleen een kleinere kinderopvang in Leid-
kant maakte de relatief dure binnenkant mogelijk. De
schenveen brandveilig, constructief en akoestisch in de
bakstenen zijn op hun kant gemetseld, wat stapels stenen
virtuele tekeningen staan. Toch was SPOU moeiteloos te
uitspaarde, en de afwerking met rechtribbelmetaal kon als
overtuigen. De artist’s impressions van het ontwerp slo-
het ware direct uit de portemonnee worden betaald. An-
ten mooi aan bij de belevingswereld van de kinderen en
der contrast is dat het vuren interieur een enorme verras-
de aangename rust die ervan uitging, biologeerde de be-
sing is, want dat is het laatste wat je achter dit omhulsel
stuursleden. De definitieve doorslag gaf een òòò-bezoek
van witte steen, antraciet metaal en kleurloos glas zou
aan cultuurhuis De Kamers in Amersfoort (2007) dat
vermoeden. Rust is het trefwoord dat de sfeer binnen in
Ketelaars al langer kende. Dit project in kruislaaghout van
één keer pakt, intussen ook ervaringsfeit van leerkrachten
Korteknie Stuhlmacher Architecten uit Rotterdam ver-
en leerlingen. Nu is die eigenschap kenmerkend voor dit
wierf de Houtarchitectuurprijs 2008.
materiaal, maar als het zich op een dergelijk grote schaal vertoont, dan geldt dat in versterkte mate. Toch dringt het
Milieuprijs 2012 Utrecht Soms vraag je je af waarom
hout zich nergens op. Doordat het kruislaagvuren in zicht-
vaak zoveel bezwaren worden geopperd, als achteraf
kwaliteit en onbehandeld is toegepast, mooi blank dus
iedereen lovend is. Bij de opening op 22 april jl. is aan de
met kalme vlammen en met weinig niet al te grote kwas-
school met 200 leerlingen direct de tweejaarlijkse Milieu-
ten is het tegelijk duidelijk en onopvallend aanwezig.
prijs van de gemeente Utrecht toegekend vanwege de bijzondere toepassing van hout en het lage energieverbruik.
Grote stijfheid De complete draagconstructie van
En het is natuurlijk ook prijzenswaardig zo’n groot
kruiselings gelijmde lamelpanelen heeft een grote stijf-
schoolgebouw (64 x 48 m) in kruislaaghout te doen. Later
heid. Ze zijn met reeksen halve- en volledraadssnelbouw-
dit jaar volgt de oplevering van een tweede kanjer, Onze
schroeven, tot goliathlengtes van 37 cm, aan elkaar vast-
Droomschool te Dordrecht, eveneens van Mecanoo
geklonken. De platen zijn verkrijgbaar in maximale
Architecten. Het jonge houtproduct, twintig jaar geleden
afmetingen van 16,5 x 2,95 x 0,50 m. In de school zijn ze
in Zwitserland ontwikkeld en inmiddels ook in Oostenrijk
toegepast in 16,5 x 2,50 m en vloerdiktes van 230 en op
en Duitsland ingeburgerd, vindt nu tevens in Nederland
zwaarder belaste punten van 300-320 mm. Voor de vloer-
steeds meer praktische waardering. Dat een vermaard
diktes was niet de sterkte, maar de doorbuiging bepalend;
architectenbureau als Mecanoo erin ontwerpt, is vanzelf-
op sommige plaatsen overspannen ze 10,60 m. Voor de
sprekend een flinke steun in de rug.
niet-dragende buitengevels volstonden diktes van 125 en 140 mm, die van de binnenwanden is steeds 182 mm (de
Lieflijke oneindigheid De deels tweehoge nieuw-
geluidswerendheid was hier bepalend). Omdat de Anne
bouw (2.480 m2), met tevens kinderopvang Saartje,
Frankschool slechts twee verdiepingen telt en voldoende
vroeg-/voorschoolse educatie Doenja en een gymzaal, is
vluchtwegen heeft, was een brandwerendheid van 30
onderdeel van de ruimtelijke visie Transwijk-Noord. De
minuten genoeg. De kruislaaghouten deuren zijn hier nog
zone die de school in beslag neemt, vormt een intermedi-
speciaal en met succes op getest.
juni 2013
air tussen sportpark Nieuw Welgelegen en uitdetijdse
kruislaaghout, waarmee je hele gebouwen als een soort
9
het houtblad
terialen je iets maakt.’ Hij was altijd al gefascineerd door
Flexibiliteit en rust in (kruislaag)hout ten top. Midden de gang naar de spreekkamers, rechts (niet zichtbaar) de leslokalen van de
juni 2013
bovenbouw.
het houtblad
10
Hal middenbouw met zicht op entree, patio en leslokalen. De groenstalen vlinderkolommen zijn geen stoere stutten, maar vrolijke interieurelementen waar je speelgoedblokjes doorheen duwt.
Aan alle kanten straalt het plezier van ontwerpers, uitvoerders en gebruikers van de
foto’s: www.johnlewismarshall.com
school af.
Veel vrijheid Voordeel van het houtbouwsysteem is
de verdieping.’ Op de wanden van de sporthal zit onbe-
dat je al puzzelend redelijk simpel een gebouw in elkaar
handeld Fins vurentriplex boven - heel apart - 2 m hoog
steekt, onder veel vrijheid. Zo kun je naar believen zon-
akoestisch groen vilt.
Speelse interieurelementen Aan weerszijden van
m. Ook kun je simpel kozijnen maken door alleen sleuven
de gymzaal hebben onder- en bovenbouw ook elk hun ei-
in het hout te frezen en de ramen erin te plaatsen: hout
gen patio, om een leerfragment natuur in school te halen.
vormt immers nauwelijks een koudebrug. Daarnaast heeft
De verdiepingsvloer steekt gewoon door tot in de bin-
het materiaal uitstekende isolerende, akoestische, warm-
nenhoven en wordt aldaar lichtjes ondersteund door
teaccumulerende en vochtregulerende eigenschappen,
groenstalen I-kolommen (hart op hart 3,60 m), waarin
wat voor een optimaal binnenklimaat zorgt en de leer-
grotere en kleinere uitgestanste vlinders fladderen. Zo
prestaties bevordert. Daaraan draagt zeker ook het van
zijn het geen stoere stutten, maar vrolijke interieurele-
overal binnenstromende licht bij: via de gevels, oplopen-
menten waar je speelgoedblokjes doorheen duwt. Hier
de daken (lichtvangen of -happers), twee patio’s, licht-
ook vallen de verdiepingshoge ramen in houtsleuven. De
koven in de lokalen en een lichtstraat op de eerste verdie-
overige kozijnen zijn van aluminium, bij de brandscheidin-
ping. De luchtverversing verloopt natuurlijk gebalanceerd
gen van FSC-gecertificeerd meranti.
mechanisch. Verse lucht wordt voorverwarmd en via wervelroosters naar binnen geblazen. Een tegenstroompla-
Het basismeubilair is eveneens meeontworpen in kruis-
tenwisselaar recyclet de afvalwarmte (rendement
laaghout, zoals receptie, keukenbalie, open garberobes,
> 80%). Hout en maatregelen leiden tot een GPR-score
kapstokjes, ganglange werkbanken met rechthoekige
van 8,4, en tot Frisse Scholen, klasse B. Zonnepanelen op
verlichtingselementen. ‘Het is fantastisch makkelijk. De
de gymzaal laten de duurzaamheidsscore verder oplopen.
deuren kun je bij wijze van spreken direct in de uitfrezingen hangen. In de klaslokalen hebben we (boeken)kasten
Felgroen wanddeel De openheid en transparantie
met ingefreesde vlinders, keukenblokjes en lichtkoven in
vallen bij binnenkomst meteen op, je ogen snellen onge-
dit materiaal getimmerd.’ Wel vindt Ketelaars het materi-
stoord door het gebouw. In alle lokalen en vertrekken zijn
aal relatief duur voor Nederland, een bezuinigingsreden
de houten wanden blank gelaten, de plafonds zijn deels
om het niet te schilderen. Maar is ‘ruwbouw = afbouw’
gewhitewasht, deels zijn het witte systeemplafonds. De
niet een van de charmes van deze bouwmethode?
vloeren zijn van gevlinderd grijs beton; op de houten verdiepingsvloer ligt een zwevende betonnen dekvloer. Hier
Geweldig visitekaartje Niet alles is in hout. Zo is de
en daar zijn kleuraccenten aangebracht: groene planken/
gymzaal uit kostenoverwegingen een constructie van
bladen, lichtblauwe plinten. In de hal trekken twee ele-
staal en kalkzandsteen, het verdiepingsdak is van staal.
menten direct de aandacht. Dat zijn een wenteltrap die
Achteraf was een oplossing in hout wel zo logisch en ele-
zich breeduit ter verdieping torst, en een half doorzichtig
gant geweest: in hout kun je gewoon doorcomponeren,
felgroen wanddeel, waarachter de gymzaal zweet. De
terwijl nu lastige extra aansluitdetails nodig waren. En je
trap was eigenlijk ook in hout gedacht, maar werd uitein-
schippert met meer leveranciers. Staal bleek niet goedko-
delijk een stalen gevaarte met treden en een lattenomtim-
per. Niettemin straalt aan alle kanten het plezier van ont-
mering van vuren. ‘De gymzaal was op zich een vervelen-
werpers en uitvoerders van de school af. In die zin is de
de, hoge gesloten doos. Maar die hebben we strategisch
exercitie een geweldig visitekaartje voor kruislaaghout. •
laten fungeren als scheiding tussen de onder- en middenbouw links en rechts; de bovenbouw zit iets klassikaler op
hans de groot
Locatie: Van Bijnkershoeklaan 280, Utrecht Opdrachtgever: Stichting Primair Onderwijs Utrecht (SPO Utrecht) (spoutrecht.nl) Gebruikers: Anne Frankschool (anne-frankschool.nl) Ontwerp: Mecanoo Architecten Delft (mecanoo.nl) Constructeur: JVZ Ingenieurs Deventer (jvz.nl) Aannemer: GiesbersWychen Wychen (giesberswychen. nl) Kruislaaghout: KLH Massivholz Katsch an der Mur, Oostenrijk (klh.at); montage: Enicon Massief Bouwen ‘s-Hertogenbosch (enicon.nl) Meranti kozijnen: Timmerfabriek Gebrs Bos Goudriaan (tifabos.nl) Bouwoppervlak: 2.480 m2 Bouwperiode: April 2012 - maart 2013 Bouwkosten: ± € 2,8 miljoen
11
het houtblad
der. De grootste uitkraging bij de school bedraagt liefst 2
juni 2013
werende overstekken realiseren boven glasgevels eron-
