LEIDRAAD ONDERZOEK EN SANERING STICHTING BODEMSANERING NS. Leeswijzer Deel I ALGEMEEN... 6

LEIDRAAD ONDERZOEK EN SANERING STICHTING BODEMSANERING NS

INHOUDSOPGAVE Leeswijzer ............................................................................................................................................................... 5

Deel I 1

2

3

4

5

ALGEMEEN ...................................................................................................................................... 6

INLEIDING ...................................................................................................................................................... 7 1.1 De Stichting Bodemsanering NS ............................................................................................................ 7 1.2 Kaders .................................................................................................................................................... 7 1.3 Leidraad onderzoek en sanering Stichting Bodemsanering NS ............................................................. 8 1.4 Fasering ................................................................................................................................................. 8 COMMUNICATIE .......................................................................................................................................... 10 2.1 Uitgangspunten .................................................................................................................................... 10 2.2 Rolverdeling ......................................................................................................................................... 10 2.3 Woordvoering pers & media ................................................................................................................. 10 2.4 Projectcommunicatie per fase .............................................................................................................. 11 2.5 Klachten en schades ............................................................................................................................ 11 VEILIGHEID EN GEZONDHEID ................................................................................................................... 13 3.1 Werken op en nabij het spoor ............................................................................................................... 13 3.2 Grondeigendom .................................................................................................................................... 13 3.3 Procescontractaannemers .................................................................................................................... 14 3.4 Procedures bij werken op en nabij het spoor ........................................................................................ 14 3.4.1 Normenkader Veilig Werken en de huisregels ............................................................................. 14 3.4.2 Veiligheidsmaatregelen en werkplekbeveiligingsklassen ............................................................. 15 3.4.3 Toegang terreinen ProRail ........................................................................................................... 16 3.4.4 Vergunningen en meldingen ........................................................................................................ 16 3.4.5 Erkenningsregeling, VCA-BTR-certificering ................................................................................. 17 3.4.6 (Bijna-) ongevallen en incidenten................................................................................................. 17 3.5 Informatiebronnen ................................................................................................................................ 17 3.6 V&G-plan en V&G-coördinator ............................................................................................................. 17 3.6.1 Ontwerpfase ................................................................................................................................ 18 3.6.2 Uitvoeringsfase ............................................................................................................................ 18 3.6.3 V&G-dossier ................................................................................................................................ 19 3.6.4 Kennisgeving arbeidsinspectie .................................................................................................... 20 DIGITALE GEGEVENS ................................................................................................................................ 21 4.1 Algemeen ............................................................................................................................................. 21 4.2 Opvragen digitale ondergrond .............................................................................................................. 21 4.3 Opvragen digitale gegevens uit het SBNS-BIS .................................................................................... 21 4.4 Levering digitale onderzoeksgegevens met Mini-BIS2 ......................................................................... 21 4.5 Levering digitale rapportages ............................................................................................................... 21 CONDITIONERING ....................................................................................................................................... 22 5.1 Niet gesprongen conventionele explosieven (NGCE)........................................................................... 22 5.2 Archeologie .......................................................................................................................................... 22 5.3 Flora en Fauna ..................................................................................................................................... 22 5.4 Kabels en leidingen .............................................................................................................................. 23 5.5 Overig ................................................................................................................................................... 23

Versie januari 2012

Pagina 1 van 54


Deel II

BODEMONDERZOEK ........................................................................................................................ 24

6

KADERS ONDERZOEK ............................................................................................................................... 25 6.1 Kwaliteitsborging .................................................................................................................................. 25 6.2 Vooronderzoek en spoorveiligheidsaspecten ....................................................................................... 25 6.3 Vergunning ProRail .............................................................................................................................. 25 6.4 Toegang tot terreinen ........................................................................................................................... 25 6.5 Inmeting van waarnemingspunten ........................................................................................................ 25 6.6 Terreinafwerking ................................................................................................................................... 26 6.7 Laboratoriumonderzoek........................................................................................................................ 26 6.8 Natuurlijk verhoogde gehalten .............................................................................................................. 26 6.9 Rapportage ........................................................................................................................................... 26 7 VERKENNEND ONDERZOEK ..................................................................................................................... 27 7.1 Doel en opzet ....................................................................................................................................... 27 7.2 Projectvoorstel ...................................................................................................................................... 27 7.3 Asbest .................................................................................................................................................. 27 7.4 Onderzoekopzet / normstelling waterbodem ........................................................................................ 28 7.5 Rapportage en tijdsplanning ................................................................................................................. 28 8 NADER ONDERZOEK.................................................................................................................................. 29 8.1 Doel en opzet ....................................................................................................................................... 29 8.2 Projectvoorstel ...................................................................................................................................... 29 8.3 Uitvoering nader onderzoek ................................................................................................................. 30 8.3.1 Voorbereidende werkzaamheden (na opdrachtverlening) ........................................................... 30 8.3.2 ‘Witte vlekken’ .............................................................................................................................. 30 8.3.3 Asbest .......................................................................................................................................... 31 8.3.4 MTBE........................................................................................................................................... 31 8.4 Definiëring van de gevallen .................................................................................................................. 31 8.4.1 Definitie verontreiniging (gevalsdefinitie) ..................................................................................... 31 8.4.2 Afperking verontreiniging (gevalsafbakening) .............................................................................. 32 8.4.3 Spoed .......................................................................................................................................... 32 8.5 Onderzoek voor kostenverhaal ............................................................................................................. 33 8.6 Onderzoek naar saneringsparameters ................................................................................................. 33 8.7 Rapportage nader onderzoek ............................................................................................................... 33 8.8 Aanvraag beschikking .......................................................................................................................... 34 Deel III

BODEMSANERING ........................................................................................................................ 35

9

ONTWERP SANERING ................................................................................................................................ 36 9.1 Werkwijze ............................................................................................................................................. 36 9.2 Projectvoorstel ontwerpfase sanering................................................................................................... 37 9.3 Ontwerpspecificatie (optioneel) ............................................................................................................ 37 9.4 Meldingen en vergunningen ................................................................................................................. 38 9.5 Saneringsbestek ................................................................................................................................... 40 10 AANBESTEDING EN GUNNING .................................................................................................................. 42 11 UITVOERING SANERING ............................................................................................................................ 43 11.1 Projectorganisatie ................................................................................................................................. 43 11.2 Werkzaamheden en rolverdeling op het werk ...................................................................................... 45 11.3 Projectvoorstel begeleiding sanering .................................................................................................... 46 11.4 Milieukundige begeleiding .................................................................................................................... 46 11.5 Overleg ................................................................................................................................................. 46 11.5.1 Startoverleg ................................................................................................................................. 47 11.5.2 Bouwvergaderingen ..................................................................................................................... 47 11.5.3 Werkoverleg................................................................................................................................. 47 11.6 Projectadministratie .............................................................................................................................. 47

Versie januari 2012

Pagina 2 van 54


11.6.1 Werkdossier ................................................................................................................................. 47 11.6.2 Logboek ....................................................................................................................................... 47 11.6.3 Registratie directie ....................................................................................................................... 48 11.6.4 Weekrapporten, termijnstaten en facturen ................................................................................... 48 11.6.5 Archivering en digitale registratie ................................................................................................. 48 11.7 Proces-verbaal van opneming .............................................................................................................. 48 11.8 Evaluatieverslag ................................................................................................................................... 49 12 INSTANDHOUDING SANERING ................................................................................................................. 50 12.1 Projectorganisatie ................................................................................................................................. 50 12.2 Werkzaamheden en rolverdeling tijdens het werk ................................................................................ 50 12.3 Overleg ................................................................................................................................................. 51 12.4 Projectadministratie .............................................................................................................................. 51 12.5 Voortgangsverslag................................................................................................................................ 51 12.6 Proces-verbaal van opneming .............................................................................................................. 51 12.7 Evaluatieverslag ................................................................................................................................... 51 13 NAZORG NA BODEMSANERING ............................................................................................................... 52 BIJLAGEN ............................................................................................................................................................. 53 14

INDEX BIJLAGEN ........................................................................................................................................ 54

Versie januari 2012

Pagina 3 van 54


Versie januari 2012

Pagina 4 van 54


Leeswijzer Voor u ligt de ‘Leidraad onderzoek en sanering Stichting Bodemsanering NS’ (leidraad). Deze leidraad is in 2011 compleet herzien. De leidraad beschrijft hoe de Stichting Bodemsanering NS (SBNS) haar onderzoeks- en saneringsprojecten voorbereidt en uitvoert. Deel één van de leidraad schetst de achtergrond van de SBNS en beschrijft uitgangspunten voor een aantal activiteiten die in principe op alle werkzaamheden van toepassing (kunnen) zijn. Dit zijn: communicatie, veiligheid & gezondheid, digitale gegevens en conditionering. Deel twee van de leidraad beschrijft per type bodemonderzoek, welke activiteiten de SBNS op welke wijze uitvoert. In deel drie is dit beschreven voor bodemsaneringen en nazorg. In de bijlagen vindt u toelichtingen, checklists en formats die de SBNS toepast in haar werk en waar naar verwezen wordt in de tekst van de leidraad.

Versie januari 2012

Pagina 5 van 54


Deel I

ALGEMEEN

Versie januari 2012

Pagina 6 van 54


1

INLEIDING

1.1

De Stichting Bodemsanering NS

De SBNS is op 15 juli 1996 opgericht. Aanleiding hiervoor was de verzelfstandiging van NS in 1995. Hierbij is het grondeigendom verdeeld tussen Railinfratrust B.V. (ProRail) en NS Vastgoed B.V. (NS Stations). Daarbij werd duidelijk dat de grondbezitters met een groot en kostbaar saneringsprobleem te maken kregen. Om dat probleem aan te pakken, is een aparte stichting opgericht: de SBNS. Zij pakt de verontreiniging aan die ontstaan is in de periode dat NS nog een overheidsbedrijf was. Dat is vastgelegd in het ‘Convenant Bodemsanering NS-percelen’ (Convenant), dat op 21 december 1995 getekend werd door de volgende partijen: - NS Vastgoed (thans onderdeel van NS Stations); - Railinfrabeheer (thans ProRail); - Ministerie van Verkeer en Waterstaat (thans Ministerie van Infrastructuur en Milieu); - Ministerie van Volksgezondheid Ruimtelijke Ordening en Milieu (thans Ministerie van Infrastructuur en Milieu). Doel van de stichting is de aanpak van (spoedeisende) gevallen van ernstige bodemverontreiniging op terreinen die voor de verzelfstandiging van NS in handen waren van de overheid en tegenwoordig in eigendom zijn van NS Vastgoed of Railinfratrust. De SBNS richt zich op het projectmanagement van bodemprojecten en koopt diensten in van adviesbureaus, laboratoria, aannemers en grondverwerkingsbedrijven. De SBNS heeft haar werkgebied opgedeeld in vier regio’s (zie bijlage 1). Bij de stichting werken ongeveer 30 medewerkers, verdeeld over drie afdelingen: - Beheer & Onderzoek; - Uitvoering; - Service & Control. De SBNS werkt op terreinen in eigendom van NS Vastgoed en Railinfratrust. ProRail beheert de gronden in eigendom van Railinfratrust. Vandaar dat in het vervolg van deze leidraad naar ProRail wordt verwezen als grondeigenaar, hoewel dat juridisch gezien niet helemaal correct is. Een soort gelijke opmerking geldt voor NS Stations, het juridische eigendom van de gronden ligt bij NS Vastgoed. In het vervolg van deze leidraad wordt naar NS Stations verwezen als grondeigenaar, Meer informatie over de SBNS is te vinden op www.sbns.nl. 1.2

Kaders

Uitgangspunten voor de activiteiten van de SBNS zijn vastgelegd in het eerder genoemde Convenant. Deze zijn doorvertaald in de manier waarop de stichting haar projecten uitvoert. Daarbij is rekening gehouden met de volgende kaders: Wet- en regelgeving Uiteraard zijn de vigerende wet- en regelgeving randvoorwaarde voor het handelen van de SBNS en haar opdrachtnemers. De SBNS volgt beleidsvernieuwing. Binnen het landelijke beleid legt de SBNS haar eigen accenten. De SBNS saneert functiegericht en kosteneffectief, maar op ‘robuuste’ en ‘duurzame’ wijze. Zij wil met haar saneringen het beoogde terreingebruik voor lange termijn veilig stellen (bij voorkeur sanering in één keer) en de beperkingen van het terreingebruik na de sanering minimaliseren. Verder kiest de SBNS voor een saneringsaanpak met minimale nazorg.

Versie januari 2012

Pagina 7 van 54


Spoorzaken Werken op en rondom het spoor stelt specifieke eisen aan de uitvoering van projecten, zowel qua veiligheid (zie hoofdstuk 3) als met het oog op civiel- en geotechnische aspecten. Kwaliteitsborging De SBNS hecht veel waarde aan de kwaliteit van dienstverlening en wil deze graag borgen en continu verbeteren. In 2008 is het kwaliteitssysteem van de SBNS gecertificeerd volgens de ISO 9001 norm. De SBNS verwacht dat alle betrokken partijen zich maximaal inspannen om de kwaliteit van het project te waarborgen. Voor adviesbureaus betekent dit onder andere het volgende: - zij werken volgens een kwaliteitswaarborgsysteem; - zij voeren opdrachten uit conform de gemaakte contractuele afspraken; - zij werken volgens overeengekomen normatieve documenten zoals beoordelingsrichtlijnen (BRL’s), (VKB-) protocollen, normbladen of accreditatieprogramma's; - geleverde eindrapportages en evaluatieverslagen zijn ontvankelijk voor het bevoegd gezag; - het adviesbureau is verantwoordelijk voor de inhoud van de geleverde documenten. De prestaties van de opdrachtnemers worden continu bewaakt door de SBNS. Na afloop van ieder project worden zowel het projectverloop als de afzonderlijke opdrachtnemers geëvalueerd. 1.3

Leidraad onderzoek en sanering Stichting Bodemsanering NS

Deze leidraad geeft aan hoe de SBNS wenst dat haar onderzoeks- en saneringsprojecten respectievelijk voorbereid en uitgevoerd worden. Uitgangspunten hierbij zijn: - eenduidige aanpak (procedures, inhoud, communicatie, gegevensbeheer); - optimalisering van kwaliteit en efficiency; - duidelijkheid over de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van betrokken partijen. De leidraad is primair bedoeld voor de adviesbureaus waarmee de SBNS een raamovereenkomst gesloten heeft. In de raamovereenkomst wordt verwezen naar de productomschrijving uit de leidraad. Daarnaast geeft de leidraad aan indirect betrokkenen (bijvoorbeeld grondeigenaren en bevoegd gezag) inzicht in de werkwijze van de SBNS. In de bijlagen zijn uitwerkingen/toelichtingen bij de hoofdtekst opgenomen en formats die de SBNS toepast. Voor een aantal producten zijn ten opzichte van de vorige versie van deze leidraad, checklisten in plaats van formats opgenomen. Het adviesbureau kan voor deze producten haar eigen formats hanteren. Wel dienen alle onderwerpen van de checklisten in de producten terug te komen. Wijzigingen De hoofdtekst wordt in principe niet (tussentijds) aangepast. Eventuele wijzigingen van de bijlagen wordt schriftelijk of per e-mail aan de accountmanagers van de adviesbureaus doorgegeven. De meest recente versies van de bijlagen zijn te vinden op www.sbns.nl. 1.4

Fasering

De SBNS hanteert (per emplacement of baandeel) een gefaseerde projectaanpak die voert van historisch onderzoek tot eventueel zorg of nazorg. In deze paragraaf staat een kort overzicht van de opeenvolgende fasen. 1 Deze zijn verder omschreven en toegelicht in de achterliggende hoofdstukken . Historisch onderzoek (HO): (archief)onderzoek naar alle relevante historische informatie die beschikbaar is over de activiteiten die op een terrein hebben plaatsgevonden. Tijdens het HO zijn potentieel verdachte sublocaties geïdentificeerd.

1

Met uitzondering van de fasen HO en OO aangezien deze voor de emplacementen nagenoeg zijn afgerond.

Versie januari 2012

Pagina 8 van 54


Oriënterend onderzoek (OO): onderzoek naar mogelijke bodemverontreiniging op de verdachte sublocaties uit het HO met als resultaat NS-saneringsgevallen2. Door middel van de zogenaamde OO+ toets is per geval een eerste indicatie van de spoedeisendheid van sanering afgegeven. Ook geeft het OO een indruk van de algehele milieuhygiënische kwaliteit van het emplacement. Verkennend onderzoek (VO): onderzoek dat de grondeigenaren via het zogenoemde ‘Bodemloket’ bij de SBNS kunnen aanvragen ten behoeve van verkoop, verhuur van percelen of een bouw- of milieuvergunning. Een nevendoel van het VO is inschatten of op de onderzoekslocaties gevallen van ernstige bodemverontreiniging voorkomen. Zie hoofdstuk 7. Nader onderzoek (NO): afperking van de bodemverontreiniging bij de NS-saneringsgevallen uit het OO/VO. Deze worden zoveel mogelijk emplacementsbreed uitgevoerd. Als een geval van ernstige bodemverontreiniging wordt aangetroffen, wordt deze voor een beschikking op ernst en spoedeisendheid voorgelegd aan het bevoegd gezag. Zie hoofdstuk 8. Sanering (SA): ontwerp, aanbesteding/gunning en uitvoering van een sanering. Zie hoofdstuk 9, 10,11 en 12. Nazorg (NZ): beheer van en de instandhouding van isolatievoorzieningen bij restverontreiniging na sanering. Zie hoofdstuk 13.

2

NS-saneringsgeval= sublocatie (of cluster van) waar in het OO een gehalte/concentratie boven de T-waarde is aangetoond.

Versie januari 2012

Pagina 9 van 54


2

COMMUNICATIE

Voor een goed verloop van onderzoeks- en saneringsprojecten is een duidelijke en tijdige communicatie met belanghebbenden van belang. Het draagt bij aan de samenwerking tussen verschillende partijen en komt zo ten goede aan het projectresultaat. Tevens is het één van de belangrijkste dragers van het imago van de SBNS. Dit hoofdstuk geeft de uitgangspunten voor de projectcommunicatie van de SBNS weer. Hiermee wordt bedoeld: communicatie over projecten in de vorm van voorlichting en public relations. Functionele communicatie over werkprocessen en in projecten (zoals afspraken over taakverdeling tussen SBNS en opdrachtnemers) maakt hier geen onderdeel van uit. 2.1

Uitgangspunten

Met projectcommunicatie wordt bedoeld: - de communicatie over een specifiek project; - gericht op (in)direct betrokkenen in de omgeving van het project; - geïnitieerd door en onder verantwoordelijkheid van de SBNS. (in)Direct betrokkenen kunnen o.a. zijn: - particulieren (bewoners, gebruikers) en omwonenden; - pers (lokaal/regionaal/nationaal); - lokale overheden; - (milieu)belangengroepen. Doel van projectcommunicatie is het verstrekken van informatie over de werkzaamheden en het (indirect) verkrijgen van medewerking van de betrokkenen in de omgeving. Eveneens wordt projectcommunicatie ingezet voor het uitdragen van het imago van de stichting. Projectcommunicatie vindt o.a. plaats via brieven, e-mails, persberichten, informatieborden, flyers, sociale media en de website van de SBNS. Uitgangspunten voor projectcommunicatie zijn: - tijdige en duidelijke communicatie; - op basis van juiste en zo volledig mogelijke informatie; - zoveel mogelijk één aanspreekpunt voor bewoners en betrokkenen gedurende het project; - in uiting en stijl passend bij de gewenste positionering van de SBNS; - herkenbaarheid van de SBNS als afzender van alle projectcommunicatie. 2.2

Rolverdeling

Verantwoordelijk voor de projectcommunicatie is de projectverantwoordelijke van de SBNS. Deze krijgt hierbij advies en ondersteuning van de communicatieadviseur van de stichting. De projectverantwoordelijke kan de uitvoering van de communicatie (bijvoorbeeld te woord staan bewoners tijdens een sanering) eventueel delegeren aan één van de opdrachtnemers. De precieze rol wordt dan expliciet besproken tussen de betreffende persoon en de projectverantwoordelijke van de SBNS. 2.3

Woordvoering pers & media

De SBNS initieert de contacten met de pers in de vorm van persberichten. Deze stemt zij, wanneer nodig, vooraf af met betrokken partijen. Daarnaast leggen journalisten ook zelf contact met de stichting over haar werkzaamheden.

Versie januari 2012

Pagina 10 van 54


Degenen die in opdracht van de SBNS werken en in het veld aangesproken worden door journalisten of op andere wijze over een project benaderd worden, verwijzen direct door naar de communicatieadviseur van de SBNS. Opdrachtnemers staan journalisten niet zelf te woord over werkzaamheden die zij in opdracht van de SBNS uitvoeren. In de raamovereenkomst staat vermeld dat wanneer opdrachtnemers zelf publicaties of uitingen in (eigen) media initiëren over projecten die zij in opdracht van de SBNS uitgevoerd hebben, altijd vooraf toestemming van de SBNS wordt gevraagd. Concreet betekent dit dat deze worden voorgelegd aan de communicatieadviseur van de SBNS. Deze zorgt voor een vastgelegde bevestiging van de eventuele instemming. 2.4

Projectcommunicatie per fase

De SBNS voert per projectfase verschillende voorlichtingsactiviteiten uit. In deze paragraaf worden deze beschreven. Onderzoek Er zijn onderzoeksprojecten waarbij het wenselijk is betrokkenen of omwonenden vooraf te informeren. In deze gevallen informeert de SBNS derden vooraf, mondeling of schriftelijk over de voorgenomen werkzaamheden. Het onderzoeksbureau maakt eventuele praktische afspraken met betrokkenen. Na afloop van het onderzoek informeert de SBNS betrokkenen over de onderzoeksresultaten en eventuele vervolgstappen. Opstellen (raam)saneringsplan Elk raamsaneringsplan bevat een communicatieparagraaf waarin de voorgenomen communicatieactiviteiten van de SBNS beschreven staan. Aanvraag beschikking De SBNS kan in aanvulling op de communicatie van het bevoegde gezag besluiten aanvullende voorlichting (d.m.v. een informatieavond, voorlichtingsbrief of persbericht) te geven aan de direct belanghebbenden of ook aan derden. Uitvoering Voorafgaand aan de start van de sanering worden derden door de SBNS geïnformeerd over de voorgenomen werkzaamheden. Afronding werkzaamheden Afhankelijk van het project verzorgt de SBNS een schriftelijke mededeling voor de omgeving bij afronding van het project. 2.5

Klachten en schades

De SBNS streeft naar een zorgvuldige en correcte behandeling van klachten of schades. De volgende werkwijze is hierbij gewenst. Wanneer opdrachtnemers in het veld worden aangesproken met klachten of schade aan eigendommen, dan wordt direct doorverwezen naar de projectverantwoordelijke van de SBNS. Schademeldingen van derden moeten altijd schriftelijk gemeld worden bij de SBNS en direct doorgegeven worden aan de bedrijfsjurist. Bij onderzoek Wanneer werkzaamheden op terrein van derden moeten plaats vinden, streeft de SBNS er naar hier vooraf overeenstemming over te hebben. Wanneer opdrachtnemers percelen betreden en (toch) op bezwaren stuiten van de grondeigenaar of gebruiker, dan worden de werkzaamheden direct gestaakt. Dit wordt meteen gemeld bij de projectverantwoordelijke van de SBNS.

Versie januari 2012

Pagina 11 van 54


Bij sanering Derden met kleine klachten (bijvoorbeeld hinder van geluid, verkeer of toegang tot eigen terrein) die zich melden op het werk, worden in eerste instantie altijd doorverwezen naar de directievoerder. De directievoerder kan concrete vragen over het werk beantwoorden en kleine klachten verhelpen. Hij neemt de contacten en afspraken op in het logboek. In geval van een externe directievoerder wordt tevens de projectverantwoordelijke van de SBNS per e-mail geïnformeerd. Kan de klacht niet opgelost worden, of worden er inhoudelijke vragen of opmerkingen gesteld, dan verwijst de directievoerder door naar de projectverantwoordelijke of communicatieadviseur van de SBNS.

Versie januari 2012

Pagina 12 van 54


3

VEILIGHEID EN GEZONDHEID

In dit hoofdstuk komen de algemene aspecten van veiligheid en gezondheid bij bodemonderzoek en -sanering door de SBNS aan de orde. Ook spoorspecifieke aspecten worden in dit hoofdstuk beschreven. De in paragraaf 3.6 beschreven werkwijzen en activiteiten gelden voornamelijk voor de saneringsfase. Op grond van het Arbobesluit gelden basisvoorschriften voor het omgaan met Veiligheid en Gezondheid (V&G). In CROW-publicatie 132 “Werken met verontreinigde grond en verontreinigd grondwater”, is dit Arbobesluit vertaald naar een praktische werkwijze. Via de beoordelingrichtlijnen zijn is publicatie van toepassing op onderzoeken saneringswerken. Bij het werken op NS-emplacementen moet daarnaast rekening worden gehouden met spoorspecifieke omstandigheden, zoals aanrijd- en elektrocutiegevaar. Hiervoor gelden specifieke voorschriften. Deze zijn onder andere uitgewerkt in de huisregels van ProRail. Via deze huisregels is het Normenkader Veilig Werken (NVW) van toepassing verklaard. 3.1

Werken op en nabij het spoor

Veel onderzoeken en saneringen van de SBNS worden uitgevoerd op terreinen die gelegen zijn op en nabij het spoor. Het werken op of nabij het spoor brengt een aantal specifieke gevaren en risico’s met zich mee voor de werknemers die het werk uitvoeren en daarnaast voor de veilige berijdbaarheid van het spoor. Gevaren en risico’s - Aanrijd- en ontsporinggevaar: werkenden en materieel langs het spoor kunnen worden aangereden door treinen. Ook door de luchtverplaatsing of door schrikreacties kunnen ongelukken gebeuren. - Elektrocutiegevaar: op de bovenleidingen staat 1.600 tot 25.000 Volt spanning. Bij directe aanraking, maar ook zonder direct contact, is er gevaar voor elektrocutie van mens en materieel. - Ondergrondse infrastructuur (kabels en leidingen): ondergronds liggen vele kabels en leidingen voor verschillende doeleinden. Zo zijn er stroomkabels voor wissels, seinen, overwegen en gebouwen, signaalkabels voor seinen en telefoonkabels. Ook hemelwaterafvoer-, (pers)riool-, drinkwater-, bluswater- en gasleidingen zijn veelvuldig aanwezig. Op veel emplacementen, die soms al meer dan 100 jaar in gebruik zijn, liggen ook veel kabels en leidingen die niet (meer) in gebruik zijn. Ook komt het voor dat kabels en leidingen niet juist op de tekeningen staan. Sommige van deze kabels en leidingen zijn nog wel in gebruik. - Bovengrondse infrastructuur (bovenleiding en portalen): de bovenleidingen zorgen voor de stroomvoorziening van de treinen. Deze bovenleidingen zijn bevestigd aan portalen. Beschadigingen aan bovenleidingen en portalen hebben direct een grote verstoring van de treinenloop tot gevolg. - Stabiliteit baan en talud: spoorbanen (spoorstaven, dwarsliggers, ballastgrind, fundering en grondlichaam) liggen vaak hoger dan het omringende maaiveld. Ontgravingen maar ook in-situ saneringen en grondwateronttrekkingen kunnen de stabiliteit van de baan en het talud in gevaar brengen. Om veilig te kunnen werken, geldt voor deze werkzaamheden een aantal reglementen en werkprocedures. In het vervolg van dit hoofdstuk is een algemene inleiding tot het werken op en nabij het spoor opgenomen met een overzicht van de betrokken partijen. Ter bevordering van de leesbaarheid zijn slechts de hoofdpunten aangegeven en wordt verder verwezen naar de desbetreffende procedures en reglementen van ProRail. 3.2

Grondeigendom

ProRail In opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu beheert ProRail de railinfrastructruur (zoals sporen, dwarsliggers, bovenleidingen, kabels en leidingen, overwegen). De globale grens van terreinen van ProRail ligt bij een spoorbaan van circa vier tot circa zeven meter uit het hart van het nabijgelegen spoor.

Versie januari 2012

Pagina 13 van 54


Bij emplacementen en stations gelden andere criteria. Voor nadere informatie over deze grenzen kan er contact opgenomen worden met ProRail. ProRail is in veel gevallen eigenaar van de overige gronden waarop de sporen liggen of hebben gelegen en de strook grond direct naast het spoor. NS Stations NS Stations bezit in beginsel alle gronden rondom het spoor die verder dan circa vier tot circa zeven meter uit het hart van het buitenste spoor liggen. Ook bij werkzaamheden op gronden van NS Stations kunnen spoorgerelateerde risico’s aanwezig zijn en zullen de juiste veiligheidsprocedures gevolgd moeten worden. Veel terreinen van NS Stations zijn alleen bereikbaar via terreinen van ProRail. Daarnaast kunnen op terreinen van NS Stations (industrie)sporen liggen, die in gebruik zijn. Derden Dit zijn andere terreinen, welke niet in eigendom zijn van ProRail of NS Stations maar van derden. Ook bij werkzaamheden op gronden van derden kunnen spoorgerelateerde risico’s aanwezig zijn en zullen de juiste veiligheidsprocedures gevolgd moeten worden. Veel van deze terreinen zijn alleen bereikbaar via eigendommen van ProRail en/of NS Stations. Daarnaast kunnen op terreinen van derden sporen liggen die in gebruik zijn. 3.3

Procescontractaannemers

Er zijn meerdere procescontractaannemers die elk in een toegewezen procescontractgebied namens ProRail de spoorinfrastructuur beheren en onderhouden. De procescontractaannemers en hun werkgebied zijn te vinden op de website van ProRail: www.prorail.nl . De procescontractaannemer beheert ook de ondergrondse infrastructuur en levert de kabel- en leidingaanwijzers. De procescontractaannemer heeft onder andere de verantwoordelijkheid voor: - het voorkómen van schade aan installaties en objecten; - het controleren op naleving van wettelijke bepalingen, overeenkomsten, regels en voorschriften; - het controleren of bewaking van de toegang tot het terrein en gebouwen plaatsvindt; - het controleren of er toezicht op orde en netheid is. Bij werkzaamheden op of direct nabij het spoor zal altijd contact moeten worden opgenomen met de procescontractaannemer van de regio. Bij twijfel over de verantwoordelijke procescontractaannemer kan navraag worden gedaan bij de SBNS. 3.4

Procedures bij werken op en nabij het spoor

Beschadigingen aan de ondergrondse en bovengrondse infrastructuur, de baan en het talud kunnen niet alleen leiden tot grote verstoringen van de treinenloop, maar kunnen ook treinongelukken tot gevolg hebben. ProRail is daarom terecht zeer kritisch bij het beoordelen van saneringen, onderzoeken en andere werkzaamheden die van invloed kunnen zijn op de spoorinfrastructuur. ProRail heeft meerdere reglementen en procedures opgesteld om veilig te kunnen werken op en nabij het spoor en tegelijkertijd een veilige berijdbaarheid van de spoorinfrastructuur te waarborgen. De werkzaamheden moeten zorgvuldig worden voorbereid en uitgevoerd. Tijdige afstemming en vooroverleg met ProRail of de spoorveiligheidsbureaus zijn daarbij van groot belang. 3.4.1 Normenkader Veilig Werken en de huisregels Als algemeen uitgangspunt bij ProRail geldt dat er gewerkt wordt volgens: - Huisregels van ProRail - Normenkader Veilig Werken (NVW); - Voorschrift Veilig Werken (VVW); - Veiligheidsvoorschrift voor Werkzaamheden aan of werkzaamheden en inspecties in de nabijheid van Spanningvoerende delen van hoogspanningsinstallaties (VWS, VWS-p).

Versie januari 2012

Pagina 14 van 54


Het NVW is van toepassing op alle terreinen van ProRail, maar ook op aangrenzende terreinen wanneer daar werkzaamheden worden uitgevoerd die van invloed kunnen zijn op de spoorveiligheid (bijvoorbeeld uitzichtbeperking in bochten, kantelen van hoogwerkers, instabiliteit door diepe ontgravingen). Het NVW is in elk geval van toepassing op alle werkzaamheden binnen elf meter uit het hart van het buitenste spoor en voor specifieke werkzaamheden ook daarbuiten. Niet alleen de terreinen waar de werkzaamheden worden uitgevoerd zijn in dit verband van belang, maar zeker ook de aanen afvoerroutes voor mens, materiaal en materieel. Doel van het NVW is het handhaven, dan wel het bereiken van een aanvaardbaar en aantoonbaar veiligheidsniveau en het sturen op het verbeteren van het veiligheidsniveau bij het uitvoeren van werkzaamheden. Het NVW behelst de beleidsuitgangspunten die ProRail hanteert bij het vervullen van haar opdrachtgever- en werkgeverrol ten aanzien van de veiligheid. ProRail vertaalt deze beleidsuitgangspunten naar acties en maatregelen. Die maatregelen zijn tevens ‘input’ voor de opdrachtnemers voor de te nemen operationele maatregelen. Uit het NVW volgt dat ProRail en andere opdrachtgevers: - de arbeidshygiënische strategie en risicomanagement in de processen toepassen; - aantoonbaar motiveren waarom de gekozen maatregelen tot een aanvaardbaar niveau van veiligheid leiden; - aan de opdrachtnemer een veilige, bruikbare en toegankelijke werkplek ter beschikking stellen. Het voorschrift veilig werken (VVW) is een bedrijfsreglement van ProRail, waarin ontwerp- en uitvoeringsnormen zijn vastgelegd voor het beheersen van de risico’s met aanrijd- en elektrocutiegevaar bij werkzaamheden in de nabijheid van hoogspanningskabels en -leidingen van ProRail. 3.4.2 Veiligheidsmaatregelen en werkplekbeveiligingsklassen Noot: onderstaande informatie is geen uitputtende beschrijving van veiligheidsmaatregelen en werkplekbeveiligingsklassen; zie hiervoor de eerder genoemde voorschriften en normen van ProRail! Iedereen die zich in of nabij het spoor bevindt, is verplicht de richtlijnen uit het NVW en de Huisregels van ProRail te kennen en op te volgen. Binnen het NVW wordt de ruimte binnen PVR als de gevarenzone beschouwd. Wat onder “nabij” moet worden verstaan, hangt af van de aard van de werkzaamheden en de relatie tot het PVR (zone A/A’). Voorkomen moet worden dat mensen, middelen of materialen (bijv. gereedschap) binnen het PVR komen. Concreet ingevuld: PVR + 3 m (zone A/A’ t/m zone C/C’), alsmede een gebied van 1,5 m. rond de spanningvoerende delen van de bovenleiding. Het uitgangspunt van het NVW is het conventionele spoorwegnet met maximumsnelheden van 160 km/uur en een spanning van 1800 volt. Voor sporen met hogere snelheden en 25 kV spanning gelden voor nabij PVR andere voorschriften. Het adviesbureau stelt vast of het NVW van toepassing is op de geplande werkzaamheden en geeft ook bij twijfel tijdig opdracht aan een door ProRail erkend werkplekbeveiligingsbedrijf om de risico’s voor de spoorveiligheid (aanrijd- en elektrocutiegevaar) te inventariseren en passende maatregelen aan te geven. Het werkplekbeveiligingsbedrijf moet al ruimschoots voor de uitvoering van de werkzaamheden ingeschakeld worden. De plaatsing van peilbuizen, de aanpak van een sanering, de inrichting van het werkterrein en de aanen afvoerroutes worden in overleg met het werkplekbeveiligingsbedrijf bepaald, zodat de spoorspecifieke risico’s geminimaliseerd worden. Het werkplekbeveiligingsbedrijf inventariseert op basis van de omschrijving van de uit te voeren werkzaamheden en een werkplekinspectie de spoorspecifieke gevaren (de Locale Risico Inventarisatie, LRI). De Voorbereider Werkplekbeveiliging Ontwerp (VWB-o) van het werkplekbeveiligingsbedrijf beschrijft deze risico’s in een V&Gplan Ontwerpfase en stuurt deze naar de SBNS-projectverantwoordelijke. Na ontvangst stuurt de SBNSprojectverantwoordelijke het V&G-plan ontwerpfase onderdeel spoorveiligheid naar het adviesbureau.

Versie januari 2012

Pagina 15 van 54


Voor sommige werkzaamheden, zoals een voorinspectie, kan volstaan worden met een veiligheidsman (LWB) die meeloopt tijdens de voorinspectie. Het Profiel Vrije Ruimte (PVR) is de ruimte naast, boven en tussen de spoorstaven en bovenleiding, die vrij dient te zijn om het treinverkeer onbelemmerd te kunnen laten rijden. Het PVR bedraagt 2,25 meter, gemeten uit hart spoor. Voor langdurige werkzaamheden of werkzaamheden met groot materieel waarbij binnen PVR wordt gewerkt is het waarschijnlijk noodzakelijk om het spoor en mogelijk de naast gelegen sporen buiten dienst te stellen, zodat er geen treinen kunnen rijden en er geen aanrijdgevaar is tijdens de uitvoering van de werkzaamheden. Een dergelijke buitendienststelling (BD) moet in eerste instantie worden geregeld via het onderhoudsrooster van de desbetreffende procescontractaannemer. Indien de beoogde werkzaamheden niet via het onderhoudsrooster zijn in te plannen moet de BD worden aangevraagd bij het Planbureau van ProRail. De doorlooptijd van een dergelijke aanvraag kost minimaal dertien weken proceduretijd. Voor aanvang van de werkzaamheden op het terrein inventariseer het adviesbureau alle aanwezige kabels en leidingen door overleg met betrokken partijen. Het adviesbureau huurt een kabel- en leidingaanwijzer in van de procescontractaannemer, die verantwoordelijk is voor het beheer van het betreffende emplacement. De kabelaanwijzer geeft bindende instructies aan het uitvoerende veldpersoneel. Het veldpersoneel moet deze instructies opvolgen. 3.4.3 Toegang terreinen ProRail Iedere betreder van een terrein van ProRail moet volgens het NVW en de huisregels van ProRail beschikken over een geldig ‘Bewijs van Toegang tot spoorwegterreinen’. Hij moet ook een geldige reden hebben om zich op of nabij het spoor te bevinden. Het bewijs van toegang wordt bij ProRail of een daartoe bevoegd bedrijf aangevraagd. Het bewijs wordt pas uitgegeven, nadat degene voor wie de aanvraag is bestemd de basiscursus spoorveiligheid met goed gevolg heeft afgelegd. De basiscursus is te volgen via de internetsite www.veiligheidlangshetspoor.com. 3.4.4 Vergunningen en meldingen Vergunning 11 meter In het algemeen geldt dat alle werkzaamheden binnen elf meter uit het hart van het buitenste spoor vergunningsplichtig zijn. Dit geldt zowel voor terreinen van ProRail, NS Stations als voor terreinen van derden binnen deze elf meter. Afhankelijk van de aard en de plaats van de werkzaamheden kunnen één of meerdere vergunningen vereist zijn (bijvoorbeeld voor tijdelijke spooropname, tijdelijke buitendienststelling, ondergrondse spoorkruisingen, grondwateronttrekking, damwandplaatsing). Met het verkrijgen van sommige vergunningen is een lange proceduretijd gemoeid. De proceduretijd hangt af van de complexiteit en risico’s van de werkzaamheden en van de volledigheid van de aanvraag. Tijdig vooroverleg en afstemming met ProRail is noodzakelijk. Het adviesbureau zorgt voor de tijdige en volledige aanvraag van de benodigde vergunningen. De afstemming met ProRail en eventueel vooroverleg verlopen via de SBNS. Indien geen vergunning nodig blijkt te zijn voor de beoogde werkzaamheden, dient het adviesbureau dit bevestigd te krijgen middels een schrijven van de regioafdeling KIV van ProRail. Zonder vergunning wordt niet gestart met de werkzaamheden. De SBNS heeft een algemene vergunning van ProRail voor het verrichten van boringen en het maken, hebben, gebruiken, onderhouden, vernieuwen of opruimen van peilbuizen c.a. met een maximale doorsnede van 50 mm geplaatst in boorgaten van maximaal 120 mm. In bijlage 2 is de algemene vergunning voor plaatsing van boringen en peilbuizen met bijbehorende voorwaarden opgenomen. Vooraf aan de werkzaamheden wordt een melding gedaan aan ProRail. Er wordt niet gestart met de werkzaamheden tot de goedkeuring van ProRail ontvangen is.

Versie januari 2012

Pagina 16 van 54


Voor terreinen van ProRail en soms ook terreinen van NS Stations is er al een vergunning Wet Milieubeheer. Het adviesbureau toetst of het onderzoeks- of saneringswerk binnen de voorwaarden van de geldende vergunning kan worden uitgevoerd, of dat er extra voorzieningen of meldingen nodig zijn. 3.4.5 Erkenningsregeling, VCA-BTR-certificering Werkzaamheden aan de spoorinfrastructuur mogen alleen door ProRail erkende aannemers worden uitgevoerd. Voor complexe saneringsprojecten, waarbij werkzaamheden aan de spoorinfrastructuur plaatsvinden, schakelt de SBNS ProRail erkende aannemers en ingenieursbureaus in. Voor projecten, waarbij niet gewerkt wordt aan de spoorinfrastructuur, maar wel binnen het PVR + 3m., maakt de SBNS gebruik van uitvoerende bedrijven, die in elk geval in het bezit zijn van de Branchegerichte Toelichting Railinfra (BTR) en de VCA-certificering. Ook onderaannemers dienen BTR-gecertificeerd te zijn. Via de VCABTR-certificering is gewaarborgd dat de uitvoerende bedrijven op de hoogte zijn van de procedures en maatregelen met betrekking tot spoorspecifieke veiligheid. 3.4.6 (Bijna-) ongevallen en incidenten Alle onveilige situaties, incidenten en (bijna-)ongevallen moeten direct worden gemeld aan de contactpersoon van SBNS. Deze zal de melding direct doorzetten naar de procescontractaannemer en/of grondeigenaar. Als de contactpersoon van SBNS en de procescontractaannemer niet aanwezig zijn, dient direct het ‘Schakel en Meld Centrum’ (SMC) van ProRail van de betreffende regio geïnformeerd te worden. Deze staan vermeld in de Huisregels Prorail. In het uiterste geval, als ook het SMC niet bereikbaar is, dient contact te worden gezocht met de meldkamer KLPD. Veroorzaakte schades dienen ook bij het SMC gemeld te worden. De wijze van informeren, registreren en afhandelen van (bijna-)ongevallen en incidenten moet in het V&G-plan uitvoeringsfase vermeld zijn. In de regel zal de veiligheidsman van het erkend werkplekbeveiligingsbedrijf de procescontractaannemer en het SMC informeren en een ongevalregistratieformulier invullen. De aannemer en het adviesbureau moeten hun interne VCA- procedures volgen. 3.5

Informatiebronnen

Door de veelheid aan reglementen, procedures en werkafspraken is het belangrijk een goed en actueel overzicht te houden van alle regels en de veranderingen daarin. Op de website van ProRail zijn deze onderwerpen terug te vinden. ProRail heeft een extern beschikbaar netwerk, (extranet), waarop derden tegen betaling aangesloten kunnen worden. Op dit ProRail-extranet is veel informatie over procedures en veiligheid beschikbaar. Adviesbureaus kunnen ProRail direct benaderen voor vragen van algemene aard. Ook de door ProRail erkende werkplekbeveiligingsbedrijven, de procescontractaannemers en de ProRailregiokantoren zijn een bron van informatie. De SBNS is echter het eerste aanspreekpunt voor het adviesbureau en kan doorverwijzen naar de juiste contactpersoon bij ProRail of naar het juiste document. 3.6

V&G-plan en V&G-coördinator

Het zorgvuldig omgaan met veiligheid en gezondheid wordt bij een sanering gewaarborgd door het opstellen van een Veiligheids- en Gezondheidsplan (V&G-plan), het aanstellen van een Veiligheids- en Gezondheidscoördinator (V&G-coördinator), kennisgeving aan de arbeidsinspectie (indien nodig) en opleiding van werknemers. Extra informatie over algemene V&G-aspecten zijn terug te vinden op www.arbeidsinspectie.nl. Volgens het Arbobesluit is het verplicht om een V&G-plan op te stellen en een V&G-coördinator aan te stellen. In het V&G-plan worden de veiligheidsaspecten gerelateerd aan het werk. Volgens het Arbobesluit heeft het V&Gplan betrekking op twee fasen van een werk, namelijk de ontwerpfase en de uitvoeringsfase. De uitvoeringsfase als bedoeld in het Arbobesluit omvat in geval van een bodemsanering zowel de uitvoeringsfase als de instandhoudingsfase (zie hoofdstuk 11 en 12).

Versie januari 2012

Pagina 17 van 54


De opdrachtgever moet in de ontwerpfase rekening houden met de arbeidsomstandigheden zoals die zullen ontstaan tijdens de uitvoeringsfase. Hiermee geeft de wetgever aan dat de opdrachtgever verplicht is zich tijdens het ontwerp in te spannen om gevaren te voorkomen die kunnen ontstaan tijdens de bouw, het gebruik en de sloop van het bouwwerk. 3.6.1 Ontwerpfase V&G coördinator ontwerpfase Als opdrachtgever geeft de SBNS bij de opdracht aan het adviesbureau aan wie aangesteld is als V&G coördinator ontwerpfase. Dit zal veelal een medewerker van het adviesbureau zijn, maar kan ook een medewerker van de SBNS zijn. De SBNS stelt als eis dat de coördinator aantoonbare kennis heeft ten aanzien van werken met verontreinigd grond en/of grondwater, spoorveiligheid en de Arbowet en het Arbobesluit. De SBNS zorgt ervoor dat de coördinator zijn werk kan doen en dit ook doet. De taken van de coördinator ontwerpfase zijn: - uitvoering van kennisgeving te coördineren; - een V&G-plan op te (laten) stellen; - een dossier samen te (laten) stellen dat bestemd is voor degene die beslist over de uitvoering van latere werkzaamheden aan het bouwwerk. V&G plan ontwerpfase Het V&G-plan bevat minstens de volgende informatie: - een beschrijving van het bouwwerk; - een overzicht van de betrokken partijen; - de naam van de coördinator voor de ontwerp- en uitvoeringsfase; - een inventarisatie en evaluatie van de specifieke gevaren; - de maatregelen die volgen uit de risico-inventarisatie en –evaluatie, welke specifiek gericht zijn op spoorveiligheid, Niet Gesprongen Explosieven en verkeer. - de afspraken over het uitvoeren van de maatregelen; - de wijze waarop toezicht wordt gehouden; - bouwkundige, technische en organisatorische keuzen die in de ontwerpfase worden gemaakt; - de wijze waarop voorlichting en instructie van werknemers op de bouwplaats plaatsvindt; - voorzet V&G dossier. De SBNS zorgt ervoor dat het V&G-plan ontwerpfase onderdeel is van het bestek en voor aanvang van de werkzaamheden op de bouwplaats beschikbaar is. 3.6.2 Uitvoeringsfase V&G-coördinator uitvoeringsfase De uitvoerende partij, veelal een adviesbureau bij bodemonderzoek en een aannemer bij bodemsanering, stelt de V&G coördinator uitvoeringsfase aan en zorgt ervoor dat deze zijn werk kan doen en dit ook doet. De taken van de coördinator uitvoeringsfase zijn: - coördinerend optreden, zodat V&G-maatregelen die werkgevers en zelfstandigen treffen doeltreffend worden toegepast; - de samenwerking coördineren tussen gelijktijdig en achtereenvolgend aanwezige werkgevers en zelfstandigen; - de voorlichting van werknemers op de bouwplaats coördineren; - maatregelen nemen, zodat alleen bevoegde personen op de bouwplaats komen; - het V&G-plan en dossier aanpassen als de voortgang van het bouwwerk daar aanleiding toe geeft; - aanwijzingen geven aan werkgevers of zelfstandigen als er onvoldoende wordt samengewerkt.

Versie januari 2012

Pagina 18 van 54


V&G plan Het V&G-plan bevat minstens de volgende informatie: - een beschrijving van het bouwwerk; - een overzicht van de betrokken partijen; - de naam van de coördinator voor de ontwerp- en uitvoeringsfase; - een inventarisatie en evaluatie van de specifieke gevaren; - de maatregelen die volgen uit de risico-inventarisatie en –evaluatie; - de afspraken over het uitvoeren van de maatregelen; - de wijze waarop toezicht wordt gehouden; - bouwkundige, technische en organisatorische keuzen die in de ontwerpfase worden gemaakt; - de wijze waarop voorlichting en instructie van werknemers op de bouwplaats plaatsvindt. Verplichtingen adviesbureau/aannemer Het adviesbureau / de aannemer is verplicht om maatregelen te nemen om zijn werknemers tijdens de uitvoering van de werkzaamheden voldoende te beschermen. De maatregelen hebben vooral betrekking op: - het in stand houden van de bouwplaats; - de veilige plaatsing van werkplekken; - het interne transport; - het onderhoud, de controle voor inbedrijfstelling en periodieke controle van installaties; - de afbakening en inrichting van zones voor opslag van materialen; - de voorzieningen voor de verwijdering van gebruikte gevaarlijke materialen; - de opslag en verwijdering van puin en afval; - de aanpassing van de duur van de werkzaamheden of fase waarin ze worden uitgevoerd(afhankelijk van de voortgang van het project); - de samenwerking met andere werkgevers en zelfstandigen; - de wisselwerking met exploitatiewerkzaamheden op of in nabijheid van de bouwplaats. Het adviesbureau / de aannemer is bovendien verplicht om mee te werken aan het V&G-plan uitvoeringsfase en dit na te leven. Daarbij moet rekening gehouden worden met de aanwijzingen van de V&G coördinator uitvoeringsfase. 3.6.3 V&G-dossier Het V&G-dossier heeft tot doel onverwachte veiligheids- en gezondheidsrisico’s in de beheersfase te voorkomen en op basis van concrete informatie adequate maatregelen te treffen. De inhoud van dit dossier richt zich op maatregelen/voorzieningen bij reiniging, inspectie, onderhoud en eventueel kleine ontwikkelingen op de locatie. Indien er sprake is van groot onderhoud, renovatie of sloop dient conform het Arbobesluit bouwplaatsen opnieuw een risico-inventarisatie en -evaluatie plaats te vinden, V&G-coördinatoren aangesteld te worden en een V&Gplan gemaakt te worden. Invulling V&G-dossier SBNS In de onderstaande tabel zijn globaal de restrisico`s omschreven en waar deze zijn vastgelegd. Onderdelen

Vastgelegd in

Restverontreiniging (grond, grondwater en puinlagen)

Evaluatierapport en/of BIS/GIS-systeem

Achtergebleven obstakels bijvoorbeeld (ondergronds)leidingwerk, filters en damwand


Aangebrachte en in stand te houden leeflaag/isolatie


Vrijgegeven en niet vrijgegeven locaties ten aanzien van NGE

Landelijk via de BRL-OCE en digitaal in het archief

Kabels en leidingen

WION

Versie januari 2012

Pagina 19 van 54


3.6.4 Kennisgeving arbeidsinspectie De opdrachtgever is verplicht ervoor te zorgen dat de arbeidsinspectie op de hoogte wordt gesteld van de werkzaamheden met het model kennisgeving bouwwerk (Arboregeling 3.1). De kennisgeving moet zichtbaar aanwezig zijn op de bouwplaats. Wijzigingen moeten doorgegeven worden. Deze verplichting geldt alleen als: - de geraamde uitvoeringstijd langer is dan 30 werkdagen én er op enig moment meer dan 20 werknemers tegelijkertijd aan het werk zijn; - de geraamde uitvoeringstijd groter is dan 500 mensdagen; - werken met asbest (asbest op maaiveld vrijgesteld) of duikarbeid. De melding bij de Arbeidsinspectie wordt vlak voor de start van de uitvoering volledig gemaakt. De melding bij de Arbeidsinspectie wordt door het adviesbureau gedaan via de site http://www.arbeidsinspectie.nl. De adviseur verstuurt een kopie naar de directievoerder, aannemer en de opdrachtgever.

Versie januari 2012

Pagina 20 van 54


4

DIGITALE GEGEVENS

4.1

Algemeen

De SBNS hecht grote waarde aan het digitaal verzamelen van bodemdata. Bij bodemdata moet worden gedacht aan boorgegevens, analyseresultaten en verontreinigings- en/of saneringscontouren. Bij alle onderzoeks- en saneringsopdrachten stelt de SBNS de levering van digitale bodemdata verplicht. De SBNS beheert haar bodemdata in het SBNS-BIS (Bodem Informatie Systeem). Om dit systeem te beheren is een goede uitwisseling van bodemdata nodig. De werkwijze voor de uitwisseling is (uitgebreid) beschreven in de handleiding Mini-BIS2 (bijlage 3b). In de handleiding is per projectfase vermeld welke data moet worden aangeleverd. Tevens is in bijlage 3 informatie opgenomen over het opvragen van een digitale ondergrond (3a) en asbest in de grond (3c). In de volgende paragrafen is algemeen beschreven op welke tijdstippen in een project de uitwisseling van digitale gegevens aan de orde is. 4.2

Opvragen digitale ondergrond

ProRail afdeling Infra Data Center (IDC) verzorgt de levering van de gewenste digitale ondergronden, zoals de BasisBeheerKaart (BBK), eigendomskaart en kadastrale kaart. Het adviesbureau kan deze gegevens per e-mail aanvragen bij ProRail met behulp van het document ‘Aanvraagformulier Digitale ondergrond’ (bijlage 3a). Dit formulier dient naar [email protected] te worden gemaild en in afschrift naar [email protected]. 4.3

Opvragen digitale gegevens uit het SBNS-BIS

Het adviesbureau vraagt binnen twee weken na opdrachtverlening de digitale gegevens van het project bij SBNS aan. De SBNS levert de beschikbare digitale gegevens uiterlijk twee weken na aanvraag. 4.4

Levering digitale onderzoeksgegevens met Mini-BIS2

Het adviesbureau vraagt vóór de definitieve afronding van de opdracht (of op aangeven van de SBNSprojectverantwoordelijke) door middel van een e-mail aan [email protected] de ‘Mini-BIS2 uitwisselbestanden’ aan. Mini-BIS2 uitwisselbestanden zijn bestanden die projectgebonden informatie bevatten over de locatie en gevallen. De SBNS levert via e-mail binnen één week de gevraagde ‘Mini-BIS2 uitwisselbestanden’. Levering van de digitale onderzoeksgegevens gebeurt door middel van een XML-bestand (conform het SIKB0101 uitwisselprotocol), een gevuld Mini-BIS2 uitwisselbestand en de daarbij behorende shape-bestanden. In de handleiding staat beschreven met welke gegevens de bestanden gevuld moeten worden. Het adviesbureau levert gelijktijdig met het definitieve rapport alle gevulde Mini-BIS2 uitwisselbestanden retour aan de SBNS. De levering vindt plaats via e-mail aan [email protected]. onder vermelding van: projectnummer SBNS; projectnaam SBNS. Pas na accordering van de digitale gegevens door de SBNS kan een opdracht afgerond worden. Indien een adviesbureau een levering opnieuw doet, geeft zij aan wat de reden is van de hernieuwde levering. Ook moet worden vermeld wat de aard van de wijzigingen is. 4.5

Levering digitale rapportages

Het adviesbureau levert definitieve rapportages uit de verschillende projectfases digitaal aan. In bijlage 4 zijn de voorwaarden voor de aanlevering van de digitale rapportages vermeld.

Versie januari 2012

Pagina 21 van 54


5

CONDITIONERING

5.1

Niet gesprongen conventionele explosieven (NGCE)

De SBNS heeft een werkwijze ontwikkeld om te voorkomen dat er bij het uitvoeren van grondroerende werkzaamheden (onverwacht) NGCE worden aangetroffen. De werkwijze vergt de nodige inspanningen om de risico’s te beheersen. De aangepaste werkwijze heeft gevolgen voor de aanpak van de SBNS, zowel bij bodemonderzoek als bij het uitvoeren van bodemsaneringen. Door deskundigen wordt de Arbowet als basis voor deze problematiek aangehaald. In de Arbowet wordt verwezen naar de werkwijze conform de beoordelingsrichtlijn opsporen van conventionele explosieven (BRL OCE). De moeilijkheid ligt in het feit dat het niet geregeld is welke inspanningen een opdrachtgever moet verrichten om het veilig werken mogelijk te maken. Bij onderzoek en sanering neemt de SBNS haar verantwoordelijkheid op het gebied van NGCE. Dat wil niet zeggen dat in alle gevallen de methode uit de BRL-OCE gevolgd wordt. Daar waar reële aanwijzingen zijn dat bij de werkzaamheden explosieven beïnvloed, geraakt of aangetroffen kunnen worden, zal de SBNS deze aanwijzingen onderzoeken volgens de BRL-OCE. In bijlage 5 is de werkwijze van de SBNS uitgewerkt. ProRail of NS Stations kunnen als grondeigenaar nadere eisen stellen op dit gebied. De SBNS zal dan aan dit verzoek gevolg geven en de nadere eisen aan het adviesbureau kenbaar maken. 5.2

Archeologie

Sinds het verdrag van Malta (2007) wordt bij het realiseren van projecten meer aandacht gegeven aan archeologie. De SBNS heeft een werkwijze ontwikkeld om te voorkomen dat bij het uitvoeren van grondroerende werkzaamheden archeologische monumenten/vondsten worden beschadigd. Het verdrag van Malta is de wettelijk basis met betrekking tot deze problematiek. Tevens heeft het Ministerie van Infrastructuur & Milieu enkele jaren geleden bepaald dat er geen afstemming nodig is bij (autonome) saneringen. Echter; het verdrag van Malta blijft natuurlijk van kracht. Bij bodemonderzoek is de impact op archeologie klein. De SBNS treft dan ook geen maatregelen op dit gebied bij bodemonderzoek. Bij bodemsanering bekijkt het adviesbureau eenvoudig te raadplegen bronnen om te voorkomen dat archeologische monumenten worden beschadigd, wat in strijd is met het verdrag van Malta. In de bijlage 6 is de SBNS-werkwijze vermeld. ProRail of NS Stations kunnen als grondeigenaar nadere eisen stellen op dit gebied. Bijvoorbeeld om tijdens bodemonderzoek ook archeologische kenmerken te achterhalen De SBNS zal dan aan dit verzoek gevolg geven en de nadere eisen aan het adviesbureau kenbaar maken. 5.3

Flora en Fauna

Sinds de invoering van de Natuurbeschermingswet (2005) en de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn wordt bij het realiseren van projecten meer aandacht gegeven aan de flora en fauna. De SBNS heeft geen specifieke werkwijze ontwikkeld om te voorkomen dat bij het uitvoeren van grondroerende werkzaamheden schade wordt toegebracht aan flora en fauna. Bij het uitvoeren van een bodemsanering moet rekening worden gehouden met de Flora- en faunawet, die zorgt voor de bescherming van soorten planten en dieren. De Natuurbeschermingwet zorgt voor de bescherming van aangewezen ecologisch waardevolle gebieden (Natura 2000-gebieden). Dit betekent dat de SBNS of grondeigenaar bij de uitvoering van een bodemsanering onderzoek (door een deskundige) moet (laten) doen om te bewijzen dat de uitvoering geen schadelijke effecten zal hebben op beschermde soorten en gebieden. Vaak is het mogelijk om een ontheffing te krijgen, of de plannen zodanig aan te passen dat beschermde soorten of gebieden ontzien worden. Bij bodemonderzoek is de impact op de flora en fauna gering. De SBNS treft dan ook normaliter geen maatregelen op dit gebied bij bodemonderzoek.

Versie januari 2012

Pagina 22 van 54


De SBNS werkt steeds meer in samenloop met projecten van NS Stations en ProRail. Voor deze projecten gaat de SBNS ervan uit dat de grondeigenaar de wettelijke maatregelen treft voor wat betreft flora en fauna. Voor autonome projecten onderneemt de SBNS of haar adviseur de volgende acties: - controleren of het projectgebied zich in een beschermd natuurgebied bevindt; - onderzoeken of in het projectgebied beschermde soorten aangetroffen kunnen worden; - zo nodig vervolgstappen nemen. 5.4

Kabels en leidingen

Op basis van een WION-melding is te zien of er kabels en leidingen binnen het projectgebied te zijn. Behalve een WION-melding moet ook een inventarisatie van kabels en leidingen op terrein van ProRail plaatsvinden. Vanwege de aanwezigheid van ondergrondse spoorinfra (kabels en leidingen) op (vooral) terrein van ProRail moet ProRail instemmen met werkzaamheden daar. In veel gevallen zal ProRail eisen dat met de desbetreffende procescontractaannemer wordt afgestemd of kabelaanwijzing nodig is. 5.5

Overig

Het begrip conditionering kan meer omvatten dan bovengenoemde aspecten. Bijvoorbeeld het behouden of kappen van monumentale bomen of gebouwen. Het valt buiten het (algemene) karakter van deze leidraad om hiervoor een speciale aanpak te formuleren. De aanpak hiervan zal in goed overleg met de SBNS en betrokkenen besproken moeten worden.

Versie januari 2012

Pagina 23 van 54


Deel II BODEMONDERZOEK

Versie januari 2012

Pagina 24 van 54


6

KADERS ONDERZOEK

6.1

Kwaliteitsborging

Het veldwerk wordt uitgevoerd door medewerkers van ISO-gecertificeerde bedrijven of bedrijfsonderdelen volgens alle toepasselijke en vigerende VPR-, BRL- en NEN-normen. Voor werkzaamheden waarvoor een VKBprotocol beschikbaar is, wordt dit protocol toegepast. 6.2

Vooronderzoek en spoorveiligheidsaspecten

Voorafgaand aan de uitvoering van een onderzoek wordt een vooronderzoek in overeenstemming met de NEN 5725 uitgevoerd. Hierbij wordt informatie verzameld over het historische, huidige en toekomstige gebruik, de bodemopbouw en de geohydrogie, de beschikbare bodemonderzoeken en asbest. De NEN geeft ruimte om de intensiteit van het vooronderzoek af te stemmen op het doel van het onderzoek. Voornamelijk de mate van verdachtheid en de omvang van de locatie is daarvoor van belang. Voor verkennend onderzoek kan vaak worden volstaan met een ‘beperkt vooronderzoek’. De archieven van de SBNS (onder andere het wegen werken archief), NS en gemeente worden in ieder geval geraadpleegd. Andere archieven (bijvoorbeeld provincie) als daartoe aanleiding is. Voor inzage in het SBNS-archief kan per e-mail ([email protected]) contact opgenomen worden met de SBNS. In bijlage 7 is aangegeven welke informatie bij de aanvraag moet worden verstrekt. Voordat een onderzoek uitgevoerd kan worden, wordt een locatiebezoek uitgevoerd. Ook vindt met de SBNS afstemming plaats over te nemen spoorveiligheidsmaatregelen (zie hoofdstuk 3), zodat vooraf een beter inzicht wordt verkregen in de hieraan verbonden kosten. 6.3

Vergunning ProRail

De SBNS heeft een algemene vergunning voor het plaatsen van ondiepe boringen en peilbuizen (zie bijlage 2). 6.4

Toegang tot terreinen

De SBNS heeft in principe toestemming van de grondeigenaren voor het verrichten van bodemonderzoek (met in achtneming van veiligheid). Voor het betreden van ProRail- terrein is een geldig bewijs van toegang nodig, zie daarvoor de procedure in paragraaf 3.4.3. Voor het verkrijgen van toestemming van de gebruikers van NSterreinen neemt het adviesbureau het initiatief. Het ontvangt hiertoe van de SBNS een contactpersoon bij de grondeigenaren om gegevens over de gebruikers op te vragen. Als onderzoek noodzakelijk is buiten NS eigendommen en ter plaatse van particuliere grondbezitters wordt gecommuniceerd als beschreven in hoofdstuk 2. 6.5

Inmeting van waarnemingspunten

Het adviesbureau meet als volgt de waarnemingspunten in: - meting van de plaats van de peilbuizen in het landelijke X- en Y-coördinatennetwerk (Rijks Driehoekstelsel) met maximale afwijking van 100 cm, vastgelegd als attribuut bij de peilbuis; - indien van belang voor het onderzoek: meting van de hoogte van de peilbuizen ten opzichte van N.A.P. met een maximale afwijking van 10 mm, vastgelegd als attribuut bij de peilbuis; - meting van de plaats van de boringen ten opzichte vaste punten in het terrein met een maximale afwijking van 100 cm, vastgelegd als attribuut bij de boring; - indien van belang voor het onderzoek en altijd in overleg met de SBNS: meting van de maaiveldhoogte ten opzichte van N.A.P., bijvoorbeeld van de boorpunten of in dwarsprofielen bij grote verschillen in terreinhoogte.

Versie januari 2012

Pagina 25 van 54


6.6

Terreinafwerking

Het adviesbureau is er verantwoordelijk voor dat de terreinen netjes worden achtergelaten. Gebruikte materialen zoals bemonsteringsslangen en overblijvende grond moeten worden opgeruimd en het maaiveld bij boringen en peilbuizen moet vlak worden afgewerkt, zonder kuilen en uitstekende buizen. Ook het vlak en netjes afwerken van bestrating is van belang. 6.7

Laboratoriumonderzoek

Alle laboratoriumdiensten dienen door de Raad van Accreditatie te zijn goedgekeurd. Analyses dienen te worden uitgevoerd volgens de geldende VPR- en NEN-voorschriften voor monsterbehandeling, extractie of destructie. 6.8

Natuurlijk verhoogde gehalten

Met name indien voor zware metalen en arseen een interventiewaarde wordt overschreden, die vermoedelijk teruggevoerd kan worden naar geologische omstandigheden, wordt in de regel ter verificatie een beperkt bureauonderzoek uitgevoerd en het plaatselijke bevoegde gezag naar informatie gevraagd. 6.9

Rapportage

De rapportage van het onderzoek wordt eerst in concept geleverd. In overleg met de SBNS kan dat als hardcopy of digitaal. De opmerkingen van de SBNS verwerkt de opdrachtnemer in een definitieve versie (eventueel tweede concept).

Versie januari 2012

Pagina 26 van 54


7

VERKENNEND ONDERZOEK

7.1

Doel en opzet

Verkennend onderzoek vindt in de meeste gevallen plaats op uitvraag van de grondeigenaren NS en ProRail. Voor ProRail zijn geplande werkzaamheden aan of langs de spoorbaan vaak de aanleiding voor een verkennend onderzoek. Voor NS is dat vaak verhuur of verkoop van percelen. Het is van belang daaraan voorafgaand kennis te hebben van de kwaliteit van de bodem. Het verkennend onderzoek wordt in principe uitgevoerd conform de NEN5740. Wanneer een zintuiglijk waarneembare verontreiniging (denk hierbij aan zaken als sintelmateriaal, koolas, brandstof, asbest) van vermoedelijk geringe omvang in het veld wordt aangetroffen, wordt deze (zo mogelijk) afgeperkt in zowel horizontale als verticale richting. In geval van sterke verontreinigingen wordt in overleg met de SBNS bepaald in hoeverre tijdens het verkennend bodemonderzoek een volledige afbakening van de verontreiniging plaatsvindt. Een volledige afbakening tijdens het verkennend onderzoek is niet altijd mogelijk vanwege de omvang van de verontreiniging of de beschikbare tijd voor het onderzoek. De SBNS zal met de grondeigenaar afstemmen wat de mogelijkheden zijn. 7.2

Projectvoorstel

De opdrachtnemer ontvangt een offerteverzoek, waarin zo nodig specifieke wensen/aandachtspunten zijn geformuleerd. Voorafgaand aan het opstellen van het projectvoorstel bestudeert en interpreteert de opdrachtnemer de beschikbare bodemgegevens en overige relevante informatie volgens NEN5725. Vaak zal de strategie ‘beperkt’ (NEN 5725) volstaan. Als tijdens het ‘beperkte vooronderzoek’ blijkt dat dit onvoldoende is, wordt in het projectvoorstel gemotiveerd op welk niveau (‘standaard’ of ‘uitgebreid’) het vooronderzoek zou moeten plaatsvinden. Een terreininspectie van de locatie kan deel uitmaken van dat voortraject (zie checklist bijlage 8). Het projectvoorstel bevat de volgende onderdelen: - aanleiding en doel van de werkzaamheden; - korte beschrijving van de onderzoekslocatie en eventueel al bekende bodemverontreiniging; - overzicht van de aan te vragen vergunningen, de te verrichten meldingen en de te treffen veiligheidsmaatregelen voor uitvoering van het veldwerk (bijvoorbeeld spoorwegveiligheid, kabelaanwijzing); - inventariseren bij de gemeente van kennis over oude oorlogsmunitie op het te onderzoeken terrein; - veldwerkwerkzaamheden met aantal, plaats en diepte van boringen en peilbuizen, gepresenteerd op een overzichtstekening; - kaart met gebied waar (asbest)maaiveldinspectie gaat plaatsvinden; - overzicht met aantal en samenstelling van de analysepakketten voor de te onderzoeken gronden grondwatermonsters; - indien van toepassing, de strategie voor asbestonderzoek; - tijdsplanning van de uit te voeren werkzaamheden; - kostenspecificatie, zoveel mogelijk op basis van de posten uit het raamcontract; - projectorganisatie met de naam van projectleider van het adviesbureau en de namen van de contactpersonen van de externe partijen, die bij de uitvoering worden ingeschakeld (bijvoorbeeld van boorfirma, veiligheidsbedrijf, kabelaanwijzer, grondeigenaren, bevoegd gezag).

7.3

Asbest

Op basis van vooronderzoek volgens NEN5725 wordt altijd beoordeeld of de te onderzoeken locatie verdacht is voor de aanwezigheid van asbest of asbesthoudende materialen. Een maaiveldinspectie conform de NEN 5707 maakt standaard onderdeel uit van onderzoeken in opdracht van de SBNS. De procedure voor het asbestonderzoek is beschreven in bijlage 9.

Versie januari 2012

Pagina 27 van 54


7.4

Onderzoekopzet / normstelling waterbodem

Als er waterbodem in het onderzoeksgebied ligt, stemt het adviesbureau met de SBNS af of onderzoek van de waterbodem zal plaatsvinden. Bij noodzakelijk waterbodemonderzoek wordt de onderzoeksopzet gevolgd zoals aangegeven in de NEN 5720. Op de (verontreinigde) waterbodem is de Waterwet van toepassing. De analyseresultaten worden getoetst aan het normenkader dat is vermeld in het Besluit en de Regeling Bodemkwaliteit.

7.5

Rapportage en tijdsplanning

Voor de rapportage kan het format/checklist uit bijlage 10 worden gebruikt. Een ander format mag ook, mits dit dezelfde informatie bevat als aangegeven in bijlage 10. De totale uitvoeringsduur van een verkennend onderzoek bedraagt maximaal acht tot twaalf weken, afhankelijk van locale situatie qua infrastructuur en benodigde spoorveiligheid.

Versie januari 2012

Pagina 28 van 54


8

NADER ONDERZOEK

8.1

Doel en opzet

Het doel van het nader onderzoek is: - het aanvullend onderzoeken van de aard, mate en omvang van de NS-saneringsgevallen; - onderzoek uitvoeren naar de algemene bodemkwaliteit (op emplacementen ook buiten de mogelijke NSsaneringsgevallen, zogenaamde witte vlekken) om vast te stellen dat daar inderdaad geen sprake is van een geval van ernstige bodemverontreiniging; - onderzoeken van de ‘ernst’ van de verontreinigingen en het definiëren van gevalscontouren conform de gevalsdefinitie van de Wbb; - bepalen van de risico’s en het vaststellen van de spoedeisendheid; - vaststellen of er partijen anders dan NS verantwoordelijk (kunnen) zijn voor de bodemverontreiniging; - verzamelen van alle basisgegevens die relevant zijn voor de afweging en keuze van saneringsaanpak, het opstellen van het saneringsplan en de uitvoering van de sanering. De opzet van het nader onderzoek moet voldoen aan de ‘Nederlandse technische afspraak (NTA 5755)’. Het gebruik van het ‘Conceptueel model’ staat daarin centraal en is een hulpmiddel om de kennishiaten te bepalen en daarmee de opzet van het nader onderzoek. Voor de keuze van geschikte onderzoekstechnieken verwijst de NTA 5755 naar ‘www.bodemrichtlijn.nl’ waarin een ‘zoekapplicatie bodemonderzoekstechnieken ‘ is opgenomen. Het nader onderzoek bestaat uit aanvullend bodemonderzoek (veld- en laboratoriumonderzoek) van eerder aangetroffen verontreinigingen en onderzoek op onvoldoende onderzochte terreindelen binnen de emplacementgrenzen. Daarnaast kan divers ander onderzoek deel uitmaken van het nader onderzoek, zoals: historisch onderzoek, gewasonderzoek, binnenluchtonderzoek, modellering van grondwaterstroming en/of stoftransport, uitloogproeven, batchproeven, pompproeven, zeefproeven of pilot-tests voor in-situtechnieken. Het nader onderzoek wordt in principe emplacementbreed uitgevoerd, uitgaande van de gebiedsomvang uit het oriënterend onderzoek. Het kan ook voorkomen dat het nader onderzoek wordt uitgevoerd op een deellocatie (op of buiten het emplacement) omdat er bijvoorbeeld werkzaamheden, een ontwikkeling of verkoop gepland zijn. Het veldonderzoek op terrein van ProRail wordt om reden van doelmatigheid zo veel mogelijk aaneengesloten uitgevoerd. Onnodige herhaling van vergunningen veiligheidsprocedures wordt vermeden. Met andere woorden, niet alleen de verontreinigingstechnische aspecten zijn van belang, maar ook de specifieke omstandigheden op de spoorterreinen. Bij het aantreffen van gevallen van ernstige bodemverontreiniging worden tevens gegevens verzameld die van belang zijn voor een eventuele sanering daarvan. 8.2

Projectvoorstel

De opdrachtnemer ontvangt een offerteverzoek, waarin zo nodig specifieke wensen/aandachtspunten zijn geformuleerd. In het projectvoorstel wordt de basis gelegd voor de kwaliteit van het nader onderzoek. De SBNS hecht daarom veel belang aan een goed en volledig projectvoorstel. Voorafgaand aan het opstellen van het projectvoorstel worden door de opdrachtnemer de volgende werkzaamheden uitgevoerd: - bestudering en interpretatie van de beschikbare bodemgegevens en overige relevante informatie volgens NEN5725; Vaak zal de strategie ‘beperkt’ (NEN 5725) volstaan. Als tijdens het ‘beperkte vooronderzoek’ blijkt dat dit onvoldoende is, wordt in het projectvoorstel gemotiveerd op welk niveau (‘standaard’ of ‘uitgebreid’) het vooronderzoek zou moeten plaatsvinden. - een terreininspectie van de locatie conform de checklist terreininspectie (bijlage 8). Beschikbare gegevens bij de SBNS kunnen op afspraak worden ingezien.

Versie januari 2012

Pagina 29 van 54


Het projectvoorstel bevat de volgende onderdelen: - aanleiding en doel van de werkzaamheden; - korte beschrijving van de onderzoekslocatie en eventueel reeds bekende bodemverontreiniging; - ‘conceptueel model’, de onderzoeksopzet en een visie op de mogelijke Wbb-gevallen; - overzicht van de aan te vragen vergunningen, de te verrichten meldingen en de te treffen veiligheidsmaatregelen voor uitvoering van het veldwerk (bijvoorbeeld spoorwegveiligheid, kabelaanwijzing). - inventariseren bij de gemeente van kennis over oude oorlogsmunitie op het te onderzoeken terrein; - veldwerkwerkzaamheden met aantal, plaats en diepte van boringen en peilbuizen, gepresenteerd op een overzichtstekening; - kaart met gebied waar (asbest)maaiveldinspectie gaat plaatsvinden; - overzicht met aantal en samenstelling van de analysepakketten voor de te onderzoeken grond-, grondwateren eventuele luchtmonsters; - nauwkeurige omschrijving van specifieke werkzaamheden, bijvoorbeeld aanvullend historisch onderzoek, gewasonderzoek, binnenluchtonderzoek, pompproeven, grondwatermodellen, stabiliteitsonderzoek; - indien van toepassing, de strategie voor asbestonderzoek; - wijze van interpretatie en presentatie van de gegevens (bijvoorbeeld risico-evaluatie, berekeningen, te leveren tekeningen, dwarsprofielen); - tijdsplanning van de uit te voeren werkzaamheden; - kostenspecificatie, zoveel mogelijk op basis van de posten uit het raamcontract; - projectorganisatie met de naam van projectleider van het adviesbureau en de namen van de contactpersonen van de externe partijen, die bij de uitvoering worden ingeschakeld (bijvoorbeeld van boorfirma, veiligheidsbedrijf, kabelaanwijzer, grondeigenaren, bevoegd gezag). 8.3

Uitvoering nader onderzoek

8.3.1 Voorbereidende werkzaamheden (na opdrachtverlening) Deze werkzaamheden zijn: - aanvragen van vergunningen en het voorbereiden van veiligheidsmaatregelen (zie hoofdstuk 3); - informeren van de terreingebruikers en toestemming vragen voor betreding van terreinen van derden (zie hoofdstuk 2); - inventariseren van kabels en leidingen; - uitvoeren van een maaiveldinspectie naar de aanwezigheid van asbest. De maaiveldinspectie kan eventueel gecombineerd worden met de terreininspectie; - opvragen van de digitale ondergrond en digitale gegevens uit het SBNS-BIS (zie hoofdstuk 4); - aanvullend historisch onderzoek, indien nodig; - indien nodig, het raadplegen van de relevante archieven. 8.3.2

‘Witte vlekken’

Tijdens het oriënterend onderzoek zijn historisch verdachte sublocaties onderzocht. Bovendien is vaak een diffuus onderzoek uitgevoerd om de kwaliteit ter plaatse van de niet-verdachte terreindelen in kaart te brengen. Dit is niet altijd of in onvoldoende mate uitgevoerd. Na een emplacementsbreed nader onderzoek wil de SBNS in ieder geval inzicht hebben in Wbb-gevallen binnen de emplacementsgrenzen. Dat betekent dat op terreinen, waar nog nooit of in onvoldoende mate onderzoek is uitgevoerd, de zogenaamde witte vlekken (niet-verdacht), tijdens het nader onderzoek aandacht moet worden besteed aan het vaststellen van de kwaliteit van de bodem. Afhankelijk van de resultaten van eerder onderzoek en het voorstel voor het nader onderzoek ter plaatse van de NS-saneringsgevallen, wordt een strategie bedacht voor onderzoek van witte vlekken op een emplacement.

Versie januari 2012

Pagina 30 van 54


8.3.3 Asbest Op basis van vooronderzoek volgens NEN5725 wordt altijd beoordeeld of de te onderzoeken locatie verdacht is voor de aanwezigheid van asbest of asbesthoudende materialen. Een maaiveldinspectie conform de NEN 5707 maakt standaard onderdeel uit van onderzoeken in opdracht van de SBNS. De procedure voor het asbestonderzoek is beschreven in bijlage 9. 8.3.4

MTBE

Bij nader onderzoek naar een benzineverontreiniging laat de SBNS tenminste één grondwatermonster onderzoeken op MTBE, tenzij vaststaat dat de verontreiniging vóór 1988 is ontstaan. Wanneer het steekproefmonster MTBE bevat overlegt het adviesbureau met de SBNS over de vervolgstappen. 8.4

Definiëring van de gevallen

De SBNS beschouwt elk NS-saneringsgeval uit het oriënterend onderzoek en locaties uit overige bodemonderzoeken waar sprake is van een overschrijding van de T-waarde als een mogelijk geval van ernstige bodemverontreiniging in de zin van de Wet bodembescherming (Wbb). Voor al die gevallen of locaties waarop het nader onderzoek betrekking heeft, stelt het adviesbureau vast of inderdaad sprake is van een geval van ernstige bodemverontreiniging. De volume- en gehaltecriteria uit de Wbb worden gebruikt om vast te stellen of een verontreiniging daadwerkelijk een geval van ernstige bodemverontreiniging (Wbb-geval) betreft. Voor verontreiniging met asbest geldt geen volumecriterium. Uit het nader onderzoek kan ook blijken dat de onderzochte locaties geen Wbb-gevallen zijn. Het kan ook zijn dat meerdere NS-saneringsgevallen op grond van de technische, ruimtelijke en organisatorische samenhang naar oorzaak of gevolgen moeten worden samengevoegd tot één Wbb-geval. Dit komt met name voor bij heterogene verontreinigingen in de toplaag. Ook kan het zijn dat een NS-saneringsgeval moet worden opgesplitst in meerdere Wbb-gevallen. Om de communicatie met de grondeigenaren en het bevoegde gezag te vergemakkelijken wordt bij ieder Wbbgeval aangegeven welke kadastrale percelen deel uitmaken van het Wbb-geval. Bij het definiëren van gevallen van ernstige bodemverontreiniging worden een aantal stappen onderscheiden: 8.4.1 Definitie verontreiniging (gevalsdefinitie) De verontreiniging wordt gedefinieerd aan de hand van de aard van de verontreinigende stoffen (bijvoorbeeld olie, metalen of PAK), de geografische ligging en de relatie met enerzijds de activiteiten die de verontreiniging hebben veroorzaakt en anderzijds de rechtspersoon die daarvoor verantwoordelijk is (de ruimtelijke, technische en organisatorische samenhang). De definitie van de verontreiniging inclusief de onderbouwing van de historische samenhang en veroorzaking verdient de nodige aandacht. Overwegingen: - Bij een PAK-verontreiniging door kolen(restanten) is bijvoorbeeld van belang, waar de verontreiniging zich bevindt. De NS transporteerde kolen, maar was niet verantwoordelijk voor de distributie naar het achterland (kolenhandel en transport). Verder waren op NS-terrein verschillende bedrijven actief met op- en overslag van kolen, ieder met een eigen verantwoordelijkheid voor verontreiniging van de bodem. Een PAKverontreiniging door het creosoteren van dwarsliggers (bielzen) is een ander geval van bodemverontreiniging dan een PAK-verontreiniging door kolenresten. Echter als deze qua aard en oorzaak verschillende verontreinigingen zodanig met elkaar vermengd zijn dat in de saneringsuitvoering die verontreinigingen niet afzonderlijk kunnen worden verwijderd, is er sprake van één geval (“samenhang naar gevolgen”). - PAK- en metalenverontreiniging in toplagen worden al gauw als één geval van verontreiniging beschouwd. Soms is dat ook zo, bijvoorbeeld veroorzaakt door een eenmalige ophoging. Meestal is niet duidelijk of er één en dezelfde veroorzakende activiteit aan ten grondslag ligt. Maar ook hier kan de eerder genoemde situatie van (intensieve) vermenging per definitie leiden tot één geval.

Versie januari 2012

Pagina 31 van 54


8.4.2 Afperking verontreiniging (gevalsafbakening) Na de definitie van het geval van ernstige verontreiniging vindt een afperking van verontreiniging plaats op en eventueel ook buiten de terreinen van NS. De afperking gebeurt primair door toetsing van de gemeten gehalten aan de referentiewaarden van de verontreinigende stoffen. Voor grond zijn deze referentiewaarden: - door de gemeente vastgestelde achtergrondwaarden, of als deze niet zijn vastgesteld: - door de gemeente aangegeven achtergrondwaarden op grond van onderzoeken in de omgeving, of als de gemeente deze niet heeft: - door eigen onderzoek vastgestelde achtergrondwaarden, bijvoorbeeld verhoogde achtergrondwaarden op het emplacement. De onderbouwing hiervan is essentieel. Ook voor grondwater gelden de vastgestelde achtergrondwaarden als referentie en als die er niet zijn de streefwaarden. De afperking van immobiele verontreinigingsituaties zal niet “tot elke prijs” en in iedere situatie tot in detail plaatsvinden. Bijvoorbeeld in geval van onderzoek onder bebouwing of (doorgaand) spoor zullen over het algemeen de kosten niet tegen de baten opwegen. Historische grenzen van het emplacement zijn uitgangspunten voor het onderzoek, mits de grond nog in eigendom is van NS. Buiten de terrein(eigendom)grens vindt alleen onderzoek plaats ingeval van verspreiding van verontreinigingen vanuit puntbronnen die zijn gelegen op NS-terrein en waarvoor NS verantwoordelijk is. Incidenteel kan het voorkomen dat voor een achtergrondbepaling buiten de terrein(eigendom)grens onderzoek plaatsvindt. Het vaststellen van contouren van verontreinigingen binnen terreinen, die diffuus heterogeen zijn verontreinigd met dezelfde stoffen (bijvoorbeeld PAK of olie), kán niet alleen op basis van gehalten plaatsvinden, omdat de achtergrondwaarden per definitie sterk kunnen variëren. Andere belangrijke hulpmiddelen zijn dan: - historische samenhang van bedrijfsactiviteiten, bijvoorbeeld aard, plaats en tijdsperiode; - natuurlijke terreingrenzen, bijvoorbeeld oude sloten en wegen, spoorbanen (eerst waren er de sporen, daarna de activiteiten eromheen), taluds van oude terreinophogingen; - ruimtelijke patronen in gehalten, bijvoorbeeld bij het onderscheid tussen een gebiedseigen diffuse verontreiniging met PAK en een locale PAK-spot door een locale kolenhandel binnen dit gebied; - zintuiglijke bodemkenmerken, bijvoorbeeld bijmengingen met kolenresten. Incidentele spots (> 25 m3 boven I-waarde) binnen een diffuus heterogeen verontreinigd terrein kunnen als aparte gevallen van ernstige bodemverontreiniging worden aangemerkt als deze op basis van historie, zintuiglijke waarnemingen et cetera te onderscheiden zijn van de diffuse heterogene verontreiniging. Als die aanwijzingen er niet zijn, kan nog steeds sprake zijn van aparte gevallen van ernstige bodemverontreiniging als de verontreinigingsgraad duidelijk afwijkt van die van de diffuse heterogene verontreiniging en het spots van meer dan 25 m3 betreft. Als het kleine (< 25 m3) incidentele spots betreft die duidelijk deel uitmaken van een diffuse heterogene verontreiniging, dan moet de gehele verontreiniging, dus de diffuse heterogene verontreiniging inclusief de locale spots, worden beoordeeld als “ernstig” of “niet-ernstig”. Hierbij kan een gemiddelde bepaling van de analyseresultaten nodig zijn, waarbij aan de keuze van de waarnemingen die worden betrokken bij de gemiddelde bepaling een goede ruimtelijke verdeling ten grondslag ligt. 8.4.3

Spoed

Voor elk geval van ernstige bodemverontreiniging stelt de opdrachtnemer op basis van een risico-evaluatie vast of er conform de Wbb ‘met spoed’ gesaneerd moet worden. De risico-evaluatie wordt in principe uitgevoerd conform de Circulaire bodemsanering (landbodem). Daartoe moet gebruik worden gemaakt van de vigerende versies van ter beschikking gestelde computermodellen (Sanscrit respectievelijk Omega). Wanneer deze modellen geen uitkomst bieden, kan de SBNS besluiten de risicoevaluatie uit te voeren via een alternatieve methode.

Versie januari 2012

Pagina 32 van 54


Bij het bepalen van de spoedeisendheid in geval van verspreiding van verontreinigd grondwater is het ook van belang de omvang van de verontreiniging te relateren aan de ouderdom ervan. Als de risico-evaluatie uitwijst dat er actuele humane risico’s bestaan, besluit de SBNS zo nodig tot verificatie met aanvullende metingen (bijvoorbeeld binnenluchtmetingen en gewasonderzoek) en bepaalt de communicatie naar betrokken partijen. 8.5

Onderzoek voor kostenverhaal

De bodemverontreinigingen op de terreinen van NS en ProRail zijn niet alleen veroorzaakt door activiteiten van de voormalige NV Nederlandse Spoorwegen, maar ook door activiteiten van derden (bijvoorbeeld huurders van terreinen van NS en buren van NS). De SBNS heeft de taak om namens de grondeigenaren veroorzakers van verontreinigingen op terreinen van NS aan te spreken op hun verantwoordelijkheid om deze verontreinigingen op te ruimen. In uiterste gevallen zal de SBNS het onderzoek en de sanering van deze verontreinigingen zelf ter hand nemen en de kosten achteraf verhalen op de veroorzaker. Wanneer voor een geval van bodemverontreiniging een verhaalsactie tot de mogelijkheden behoort, geeft de SBNS dit aan. Het nader onderzoek levert de bouwstenen voor de juridische onderbouwing van de verhaalsactie. De te verzamelen bouwstenen kunnen bijvoorbeeld bestaan uit: - aanvullende historische gegevens door interviews, archiefgegevens zoals oude bouwtekeningen of Hinderwetgegevens; - specifieke gegevens over aard en de ouderdom van de verontreiniging. Indien het adviesbureau aanwijzingen heeft voor een (nog niet eerder onderkend) geval van kostenverhaal, dan wordt dit zo spoedig mogelijk gemeld bij de SBNS. 8.6

Onderzoek naar saneringsparameters

Tijdens het veldonderzoek worden niet alleen gegevens verzameld over de verontreinigingssituatie, maar ook, per Wbb-geval, alle basisgegevens die bij een verdere voorbereiding van de sanering (saneringsonderzoek, saneringsplan e.d.) nodig zijn. Per Wbb-geval wordt in overleg met de SBNS vastgesteld welke saneringsparameters relevant zijn: - Wordt een sanering voorzien, waarbij verontreinigde grond vrijkomt, die elders verwerkt / gereinigd moet worden, dan worden per te onderscheiden partij tenminste de zeefkromme (verwerking; doorlatendheid) en de verontreinigingsituatie op basis van een ‘NEN-pakket’-analyse bepaald. - Wordt een sanering voorzien, waarbij (verontreinigd) grondwater moet worden (gezuiverd en) geloosd, dan worden tenminste de (zuiverings- en) lozingsparameters bepaald (let op: deze kunnen per type zuivering en per waterkwaliteitsbeheerder verschillen). - Wordt een sanering voorzien, waarbij in situ technieken worden toegepast, dan worden de daarvoor relevante saneringsparameters bepaald (bv. oliekarakterisatie, afbraakcurves, nutriëntenbehoefte). Verder wordt bij de onderzoeksopzet rekening gehouden met de consequenties voor de uitvoering van een toekomstige sanering. De aanwezigheid van gebouwen, sporen, begroeiing (grote bomen), particuliere buurterreinen kunnen bepalend zijn voor de saneringsmogelijkheden en daarom van invloed zijn op de onderzoeksopzet. 8.7

Rapportage nader onderzoek

De resultaten van het nader onderzoek worden vastgelegd volgens het format/checklist rapportage nader onderzoek (bijlage 11). De onderzoeksresultaten worden hierin per Wbb-geval gegroepeerd. Een nader onderzoek start met één of meer NS-saneringsgevallen uit het oriënterend onderzoek of uit overige onderzoeken waar sprake is van een overschrijding van de tussenwaarde (T-waarde) en resulteert al dan niet in één of meer Wbb-gevallen. Ook kunnen er nieuwe Wbb-gevallen worden gedefinieerd. In afstemming met de SBNS geeft de opdrachtnemer nummers aan de Wbb-gevallen. Dit is van belang voor de gevalsadministratie van de SBNS.

Versie januari 2012

Pagina 33 van 54


8.8

Aanvraag beschikking

Na afloop van het nader onderzoek zijn de gevallen van ernstige verontreiniging gedefinieerd, alsook de spoed waarmee gesaneerd moet worden. Ter afsluiting van het nader onderzoek wordt door de opdrachtnemer de beschikkingsaanvraag “ernst en spoed” voorbereid. Hiertoe zijn bij het met betrekking tot bevoegd gezag formulieren beschikbaar. Bij ieder bevoegd gezag wordt nagegaan hoe de gegevens moeten worden aangeleverd en welke eisen gesteld worden, omdat dit per bevoegd gezag kan verschillen. De bevoegde gezagen maken bij de beoordeling van een nader onderzoek dat volgens de NTA 5755 is uitgevoerd, gebruik van de zogenaamde ‘Toetslijst ernst en spoed’(opgenomen in de BUM Wbb). NTA en Toetslijst zijn qua inhoud op elkaar afgestemd. De SBNS kan in aanvulling op de communicatie / berichtgeving door het bevoegde gezag besluiten aanvullende voorlichting (bijvoorbeeld met een brief of persbericht) te geven aan de direct belanghebbenden of aan derden (zie hoofdstuk 3).

Versie januari 2012

Pagina 34 van 54


Deel III

BODEMSANERING

Versie januari 2012

Pagina 35 van 54


9

ONTWERP SANERING

In de ontwerpfase van de sanering worden saneringsmaatregelen uitgewerkt en de benodigde vergunningen aangevraagd. Bovendien wordt in deze fase een saneringsbestek opgesteld. 9.1

Werkwijze

Met ingang van deze, herziene, leidraad verandert de werkwijze van de SBNS op de volgende manier: In de tot nu toe gebruikelijke werkwijze stelde het adviesbureau een saneringsplan op, waarin de saneringsmaatregelen werden uitgewerkt. Het saneringsplan werd ter goedkeuring voorgelegd aan het bevoegd gezag Wbb en op basis van het saneringsplan werd een bestek opgesteld. Vanaf nu volgt de SBNS de lijn die is uitgezet in het SIKB-project BEUK (Bodemsanering Efficiënt en Uniform in de Keten). Dit betekent dat de SBNS voortaan in de ontwerpfase van de sanering onderscheid maakt in werkzaamheden t.b.v. het ‘technisch ontwerp’ en t.b.v. de ‘vergunningen / meldingen’ (zie figuur 1). Een saneringsplan, zoals bedoeld in artikel 38, 39 en 40. van de Wbb, is één van de vergunningendocumenten en geen ontwerpdocument. Het saneringsbestek en de hierna te noemen ontwerpspecificatie zijn ontwerpdocumenten. Nadere informatie over BEUK en bijbehorende publicaties vindt u op de site van de SIKB, www.sikb.nl. Figuur 1: Ontwerp- en vergunningsdocumenten

Verontreinigingssituatie (NO)

Randvoorwaarden, uitgangspunten sanering

Ontwerpspecificatie: - saneringsonderzoek - ontwerptechn, onderz. - conditionering

Bestek, aanbesteding Contractering aannemer ================== Uitvoering sanering

Terreinomstandigheden - saneringsplan/BUS-melding (Wbb) - vergunningen onttrekk./ lozing - graafvergunning ProRail

- kapvergunning - sloopvergunning - overige vergunningen

Bij veel van de saneringen die de SBNS uitvoert, zijn de uitgangspunten en randvoorwaarden voor het ontwerp snel duidelijk op grond van: a) de verontreinigingssituatie; b) de terreinomstandigheden; c) het gewenste terreingebruik na sanering. In deze gevallen werkt het adviesbureau de saneringsmaatregelen direct uit in een saneringsbestek. Als onderdeel van de vereiste meldingen en vergunningen vult het adviesbureau één van de formulieren ‘Melding Besluit Uniforme Saneringen’(BUS-melding) in of stelt conform BEUK een beknopt saneringsplan op. In een aantal gevallen is de verontreinigingssituatie of zijn de terreinomstandigheden zodanig complex, dat eerst een ontwerpspecificatie wordt gemaakt om tot een goed besluit te komen over de saneringsaanpak en om de saneringsmaatregelen in een bestek te kunnen uitwerken. De ontwerpspecificatie kan bestaan uit een afweging van saneringsvarianten (saneringsonderzoek), uitwerking van onderdelen van het ontwerp (bv. een bemalingsplan, ontwerp van een in-situsysteem, zettingsberekeningen) of onderzoek i.v.m. specifieke terreinomstandigheden (bv. NGCE, hoofd-nutsleidingen, monumenten, flora en fauna, archeologische waarden). De ontwerpspecificatie is nader beschreven in paragraaf 9.3.

Versie januari 2012

Pagina 36 van 54


9.2

Projectvoorstel ontwerpfase sanering

De SBNS-projectverantwoordelijke vraagt bij een adviesbureau een projectvoorstel voor de ontwerpfase van de sanering. Bij deze uitvraag geeft de SBNS, voor zover op dat moment mogelijk, de uitgangspunten en randvoorwaarden voor de sanering aan en levert de beschikbare gegevens over de verontreinigingssituatie en de terreinomstandigheden. Tevens geeft de SBNS-projectverantwoordelijke zijn idee weer over de noodzaak en inhoud van een eventuele ontwerpspecificatie. De uitgangspunten en randvoorwaarden voor de sanering betreffen ondermeer: - de te saneren Wbb-gevallen en de contouren van het te saneren terrein; - informatie over de terreineigenaren, huurders, terreingebruikers; - het gewenste terreingebruik na sanering; - de saneringsdoelstelling: volledige verwijdering of functiegerichte / kosteneffectieve sanering; - saneringsaanpak: de maatregelen die worden ingezet om het saneringsdoel te bereiken, bv. isolatie met leeflaag of verharding, leeflaag ingraven of opbrengen; - de vorm van het saneringsbestek: standaard of vereenvoudigde versie, eventuele indeling in percelen. De gegevens over de verontreinigingssituatie en de terreinomstandigheden zijn opgenomen in het rapport van het Nader Bodemonderzoek. Daarnaast kan informatie van belang zijn over bijvoorbeeld ontwikkelingsplannen voor het te saneren terrein, over niet gesprongen explosieven (NGCE) en dergelijke. Indien de SBNS-projectverantwoordelijke een ontwerpspecificatie nodig of zinvol acht, geeft hij daarvoor de aandachtspunten aan in de uitvraag van het projectvoorstel. Het adviesbureau stelt een projectvoorstel ontwerpfase sanering op en geeft daarin aan: - een gedetailleerde omschrijving van de uit te voeren werkzaamheden; - een tijdsplanning; - een gespecificeerde kostenraming. Als uit te voeren werkzaamheden worden in het projectvoorstel in elk geval opgenomen: - het voorbereiden van de benodigde meldingen en vergunningen (zie paragraaf 9.4) - het opstellen van een saneringsbestek (zie paragraaf 9.5); - en indien nodig, ook de ontwerpspecificatie (zie paragraaf 9.3). Het adviesbureau kan er bij het opstellen van het projectvoorstel van uitgaan dat de SBNS zorgt voor toestemming van grondeigenaren en/of gebruikers tot uitvoering van onderzoek en sanering op locatie, tenzij de SBNS-projectverantwoordelijke in de uitvraag anders aangeeft. Bij het projectvoorstel en bij de uitvoering van de ontwerpfase van de sanering houdt het adviesbureau rekening met de specifieke veiligheidsvoorschriften op spoorterreinen (zie hoofdstuk 3).

9.3

Ontwerpspecificatie (optioneel)

Een ontwerpspecificatie kan bestaan uit: - een saneringsonderzoek, waarin verschillende saneringsvarianten worden uitgewerkt en beoordeeld; - een ontwerptechnisch onderzoek, bijvoorbeeld ontwerp van een in-situsysteem; - een conditioneringsonderzoek, bijvoorbeeld onderzoek / uitvoeringswijze in verband met NGCE of archeologische waarden.

Versie januari 2012

Pagina 37 van 54


Saneringsonderzoek Het saneringsonderzoek kan betrekking hebben op één of meerdere gevallen van ernstige bodemverontreiniging. Het adviesbureau neemt in het projectvoorstel in elk geval op: - de te beschouwen saneringsvarianten; - de aspecten en het detailniveau van uitwerking van de varianten (beperkt tot zover van belang voor een verantwoord besluit over de saneringsdoelstelling en –aanpak); - de wijze van beoordeling en afweging van de varianten (bij voorkeur een kwalitatieve afweging, volgens een sterk vereenvoudigde opzet van een multicriteria-analyse); - de te leveren eindproducten; - een tijdsplanning en gespecificeerde kostenraming van het saneringsonderzoek. In het saneringonderzoek worden per variant de volgende aspecten uitgewerkt: - het saneringsdoel en –resultaat van sanering; - de maatregelen om dit doel te bereiken en bijkomende voorzieningen (spoor, NGCE, opstallen, K&L); - de saneringskosten: stichtingskosten – exploitatiekosten, saneringskosten – bijkomende kosten (spoorinfra, spoorveiligheid, damwanden, K&L e.d.); - de tijdsduur van uitvoeringsfase en instandhoudingsfase; - de consequenties van de saneringsoperatie: hinder en overlast, berijdbaarheid spoor, spoorveiligheid; - de consequenties na sanering: gebruiksmogelijkheden / –beperkingen van het terrein, nazorgmaatregelen; - de betrouwbaarheid – risico’s – faalscenario’s. Ontwerptechnisch onderzoek en conditioneringsonderzoek Een ontwerptechnisch onderzoek of conditioneringsonderzoek kan erg uiteenlopend zijn qua aard en omvang. Voorbeelden van ontwerptechnisch onderzoek zijn: ontwerp van in-situsystemen, stabiliteitsonderzoek spoor, zettingsberekeningen, pompproeven, damwandberekeningen, funderingsonderzoek, bemalingsplan, pilotproeven. Voorbeelden van conditioneringsonderzoek zijn: onderzoek naar NGCE, specifiek onderzoek i.v.m. flora en fauna, specifiek onderzoek naar monumentale bomen of gebouwen, archeologisch onderzoek. De resultaten van de onderzoeken in het kader van de ontwerpspecificatie worden gerapporteerd als separate (technische) deelrapporten. Zij vormen, samen met de overige beschikbare locatiegegevens (o.a. nader bodemonderzoek), de basis voor het op te stellen saneringsbestek en voor de benodigde meldingen en vergunningen. Uitgangspunt is dat de (technische) deelrapporten niet ingediend worden bij de meldingen en vergunningsaanvragen, dus ook niet bij de melding aan bevoegd gezag Wbb.

9.4

Meldingen en vergunningen

In tabel 1 is een overzicht opgenomen van de meest gangbare meldingen en vergunningen bij een bodemsanering. Daarbij is aangegeven, de wetgeving waaronder deze valt, het bevoegd gezag en de proceduretijd. Het betreft meldingen en vergunningen die nodig zijn om toestemming te verkrijgen tot uitvoering van de werkzaamheden. Voor meldingen bij en vergunningen van ProRail wordt verwezen naar hoofdstuk 3. Daarnaast zijn er meldingen, die gedaan moeten worden op grond van de vergunningsvoorwaarden of op grond van algemene regels (bijvoorbeeld melding start sanering, start lozing, transport verontreinigde grond).

Versie januari 2012

Pagina 38 van 54


Tabel 1 Overzicht gangbare meldingen en vergunningen bij bodemsanering Nr 1

Werkzaamheden Bodemsanering

Wet Wet Bodembescherming

Bevoegd gezag Provincie, gemeente

2 3 4

Grondwerk bij het spoor Buitendienststelling spoor Onttrekken van grondwater (<150.000 m3/jaar) Onttrekken van grondwater (>150.000 m3/jaar) Onttrekken van grondwater 3 <10m /uur Lozen van stoffen in het oppervlaktewater Lozen van stoffen of water op een zuiveringtechnisch werk Lozen van stoffen of water binnen een inrichting Brengen van water in of onttrekken van water aan rijkswateren Aansluiten lozingspunt op riool/opp.water Omgevingsvergunning voor kappen van bomen

Spoorwegwet Spoorwegwet Waterwet

ProRail ProRail Waterschap

Algemene termijn* 15 wk (regulier) 5 wk (BUS-melding) 8 wk 13 – 52 wk 8+6 wk

Waterwet

GS

6 mnd

Provinciale verordening

GS

Waterwet, i.h.b. Blbi

Beheerder oppervlaktewater

Zie Provinciale verordening 6 mnd


Beheerder zuiveringtechnisch werk Gemeente

5 6 6 7

8

9 10

11 12 13 *

Slopen van bouwwerken Omgevingsvergunning voor bouwen Houden van een inrichting

Wabo

6 mnd Zie Wabo (milieu)vergunning 8 wk


Minister van I&M (voorheen: V&W)

Plaatselijke verordening

Eigenaar riool/opp.water (vaak gemeente) Gemeente, Laser (Minister van LNV)

Niet eenduidig

Gemeente Gemeente

8+6 wk 8+6 wk

Gemeente

8+6 wk

Wabo, Binnen bebouwde kom: APV Buiten bebouwde kom: Boswet Wabo Wabo Wabo

8+6 wk

Het betreft hier ‘algemene’ termijnen. In overleg met het bevoegde gezag kunnen hierover wellicht afspraken worden gemaakt.

Melding Wet bodembescherming Volgens art. 28 van de Wbb moet een saneringsplan worden ingediend, als er een voornemen is de bodem te saneren of als de verontreiniging door handelingen wordt verminderd of verplaatst. Er zijn meerdere opties voor melding van een bodemsanering: - melding ingevolge art. 38 jo. 39 met een (raam)saneringsplan; - melding ingevolge art. 38 lid 3 met een plan voor gefaseerde sanering; - melding ingevolge art. 39b. met een zogenoemde BUS-melding (Besluit Uniforme Saneringen); - melding ingevolge art. 40 met een deelsaneringsplan. De SBNS kiest voor de meest eenvoudige vorm van melding. Als melding volgens het BUS mogelijk is, maakt de SBNS ook gebruik van deze mogelijkheid. De werkwijze volgens het BUS wordt niet nader beschreven in deze leidraad. Voor deze werkwijze en de bijbehorende BUS-formulieren wordt verwezen naar www.rijksoverheid.nl. Voor de overige meldingen, ingevolge art. 38, 39 en 40, volgt de SBNS de lijn van het SIKB-project BEUK, Bodemsanering Efficiënt en Uniform in de Keten (alleen strikt vereiste gegevens aan te leveren). De werkwijze volgens BEUK wordt niet nader beschreven in deze leidraad. Voor deze werkwijze en de twee bijbehorende basisdocumenten, de Richtlijn Inhoud Saneringsplan (RIS) en de Besluitvormingsuitvoeringsmethode Wbb (BUM), wordt verwezen naar www.sikb.nl (BRL 5000 en Normbladen 8000). De RIS geldt als vereiste voor de inhoud van een (raam)saneringsplan.

Versie januari 2012

Pagina 39 van 54


Een raamsaneringsplan wordt slechts incidenteel opgesteld. De saneringsdoelstelling en de saneringsmaatregelen worden dan per Wbb-geval uitgewerkt. Bij een melding van een ‘uitvoeringsplan’ / ‘plan van aanpak’ / ‘startdocument’ op een eerder goedgekeurd raamsaneringsplan zijn de procedure en aan te leveren informatie vastgelegd in de Wbb-beschikking op het raamsaneringsplan. Deze zijn veelal vergelijkbaar met die van een BUS-melding. In bijlage 12 is een ‘inhoudsopgave (raam)saneringsplan’ opgenomen. Deze inhoudsopgave dient als voorbeeld voor de opzet van het (raam)saneringsplan. Het adviesbureau bepaalt uiteindelijk zelf de opzet van het (raam)saneringsplan. De SBNS geeft bij de uitgangspunten en randvoorwaarden voor een sanering (zie paragraaf 9.2) aan welke vorm van Wbb-melding zij voorstaat. Overige meldingen en vergunningen, veel voorkomend bij bodemsanering Het hiervoor genoemde overzicht is geen uitputtend overzicht. Er kunnen andere meldingen en vergunningen vereist zijn, zie ook de website van het ministerie van Infrastructuur & Milieu: www.voordatubegintmetbodemsaneren.nl. Het adviesbureau bereidt de meldingen en vergunningen voor, de SBNS controleert ze en dient ze in, tenzij daarover met de projectverantwoordelijke van de SBNS andere afspraken worden gemaakt. 9.5

Saneringsbestek

Besteksvormen De SBNS gebruikt in beginsel een RAW-bestek als basis voor de aanbesteding van haar bodemsaneringen. In incidentele gevallen kan een UAV-GC-bestek worden gebruikt (bijvoorbeeld bij een complexe in-situsanering of een bodemsanering geïntegreerd in een ProRail-werk met UAV-GC contractvorm). RAW-bestekken De SBNS hanteert een eigen RAW-moederbestek. Voor eenvoudige saneringen (bv. een kleine BUS-sanering of een kleine sanering binnen een werk van ProRail of anderen) gebruikt de SBNS een vereenvoudigde versie van het RAW-moederbestek. Het adviesbureau gebruikt de meest recente digitale versie daarvan (RSU-bestand), te downloaden van de website van de SBNS. Zij vult het moederbestek zo nodig aan op basis van de uitgangspunten en randvoorwaarden voor de sanering en verwijdert onderdelen die niet van toepassing zijn. Aanpassingen ten opzichte van het moederbestek worden afgestemd met de SBNS. Het kan wenselijk zijn het RAW-bestek in te delen in meerdere percelen. Elk perceel is te beschouwen als afzonderlijk werk met een eigen financiële administratie. In een perceel - en dus ook in een bestek - kunnen één of meerdere Wbb-gevallen (gevallen van ernstige bodemverontreiniging) worden opgenomen. Uitgangspunt is dat alle saneringswerkzaamheden op één emplacement, één of meerdere Wbb-gevallen, worden opgenomen in één perceel. Bij meerdere Wbb-gevallen worden de specifieke werkzaamheden en hoeveelheden wel per Wbb-geval ingedeeld. In geval van samenloop van een bodemsanering door de SBNS met een werk van derden (bijvoorbeeld ProRail, NS Stations, gemeente) wordt ofwel een afzonderlijk saneringsbestek opgesteld, zoals hiervoor beschreven of worden de saneringswerkzaamheden opgenomen in het bestek van de werkzaamheden van derden. In het eerste geval kunnen ook (beperkte) werkzaamheden van derden worden opgenomen in het saneringsbestek, in het tweede geval wordt een aantal bestekposten of een deelbestek voor de bodemsanering opgesteld, dat in het bestek van derden wordt opgenomen. De SBNS-projectverantwoordelijke geeft vooraf de uitgangspunten en randvoorwaarden voor het bestek aan. Het adviesbureau doet de benodigde inventarisaties en terreinopnamen ter plaatse (oppervlakte verhardingen, opstallen, sporen, hekwerken, beplantingen, kabels en leidingen via WION, ProRail en NS Stations) en stelt een conceptbestek op met tekeningen en bijlagen, waaronder een V&G-plan.

Versie januari 2012

Pagina 40 van 54


Eventuele maatregelen/voorzieningen, die worden vereist vanuit de doorlopende bodemsaneringverzekering van de SBNS, bijvoorbeeld vooropnames of deformatiemetingen, worden in het bestek opgenomen of in de nota van inlichtingen bij de aanbesteding (zie hoofdstuk 10). Het RAW-moederbestek wordt opgesteld in de standaardversie of in een vereenvoudigde versie daarvan, volgens het betreffende format in bijlage 13a en 13 b. De SBNS-projectverantwoordelijke bespreekt de conceptversie van het bestek met het adviesbureau op de saneringslocatie, zodat daarbij direct de plaatselijk terreinomstandigheden kunnen worden betrokken. Hierna stelt het adviesbureau de definitieve versie op. In bijzondere gevallen vraagt de SBNS-projectverantwoordelijke een extra werkbestek, een versie van het bestek waarin de informatie van de nota van inlichtingen is verwerkt. Grondverwerking Het elders verwerken van vrijkomende grond maakt geen onderdeel uit van het bestek. De SBNS verzorgt zelf de verwerking van vrijkomende grond, via raamovereenkomsten, die zij heeft gesloten met grondreinigers. Het transport van verontreinigde grond naar de verwerker wordt wel in het bestek opgenomen, alsmede eventuele retourvrachten met ‘industrie’-grond. Directiebegroting Het adviesbureau maakt een gedetailleerde directiebegroting (productiemiddelen en normen) voor alle werkzaamheden, die in het bestek zijn vastgelegd. De directiebegroting wordt opgesteld conform de inschrijfstaat bij het bestek en wordt tegelijk met het bestek aangeleverd. Voor het opstellen van de directiebegroting gelden de volgende randvoorwaarden: - Er wordt uitgegaan van het actuele prijsniveau in de markt. - Omgevingsfactoren (bijvoorbeeld de ligging van en afstand tot de saneringslocatie) worden meegenomen. - Prijzen worden opgebouwd uit kostendragers zoals tijdsbesteding, materialen en energie. Ten behoeve van de kwaliteitsborging van de directiebegrotingen stelt de SBNS de inschrijfstaat van de laagste inschrijver beschikbaar aan het adviesbureau.

Versie januari 2012

Pagina 41 van 54


10

AANBESTEDING EN GUNNING

De SBNS hanteert een eigen aanbestedingsreglement. Deze is te vinden op www.sbns.nl. De SBNS organiseert de aanbesteding, nodigt de aannemers uit, verstuurt de bestekken en verzorgt de inlichtingen. Het adviesbureau, dat het bestek heeft opgesteld, ondersteunt de SBNS bij het verzorgen van de ‘inlichtingen’. Hierbij wordt de volgende werkwijze gevolgd: - De SBNS ontvangt de vragen van de aannemers, bundelt deze en stuurt ze door naar het adviesbureau. - Het adviesbureau beantwoordt de vragen in de vorm van een ‘nota van inlichtingen’ en stuurt deze in concept met tekeningen en bijlagen naar de SBNS. De SBNS beoordeelt de nota en stemt de opmerkingen af met het adviesbureau. Het adviesbureau levert, indien noodzakelijk, de bijgewerkte definitieve nota met tekeningen en bijlagen aan. In geval van ingrijpende wijzigingen levert het adviesbureau op verzoek kan de SBNS-projectverantwoordelijke tevens een bijgewerkt RSU-bestand van het bestek en een bijgewerkte directiebegroting. - In incidentele gevallen, bij aanzienlijke omissies in het bestek of een afwijkende situatie op de projectlocatie, kan het noodzakelijk zijn een tweede nota van inlichtingen op te stellen. - De SBNS verzorgt de eindredactie en stuurt de nota naar de uitgenodigde partijen. In de nota van inlichtingen is tenminste opgenomen: - de datum en het volgnummer van de nota; - besteksnaam en –nummer; - SBNS-projectnaam en –nummer; - de gestelde vragen, letterlijk geciteerd en per vraag het antwoord. De nota van inlichtingen wordt opgesteld volgens het format dat in bijlage 14 is opgenomen. Afwijkingen hierop zijn alleen in overleg met de SBNS-projectverantwoordelijke mogelijk. Direct na de aanbesteding stelt de SBNS een proces verbaal van aanbesteding op en stuurt dit naar de aannemers die hebben ingeschreven op het bestek. De SBNS beoordeelt de inschrijvingen en verstrekt vervolgens de opdracht tot uitvoering van het werk, volgens de procedure die in het aanbestedingsreglement SBNS is vastgelegd. De SBNS hanteert tot nu toe de traditionele wijze van aanbesteding. Zodra daarvoor betrouwbare, gevalideerde systemen beschikbaar zijn, zal de SBNS ook digitaal aanbesteden.

Versie januari 2012

Pagina 42 van 54


11

UITVOERING SANERING

De uitvoeringsfase is de periode, waarin de grondsanering wordt uitgevoerd en de systemen voor grondwatersanering of in-situsanering worden aangelegd. De uitvoeringsfase begint na de gunning van het werk door de SBNS aan de uitvoerende partijen (aannemer, grondverwerker, milieukundige begeleider) met de overdracht van projectinformatie (zie paragraaf 11.6). De uitvoeringsfase eindigt als de sanering volledig is afgerond of als de grondsanering is afgerond en de saneringssystemen zijn aangelegd, ingeregeld en ‘bewezen’ functioneren. In het laatste geval volgt na de uitvoeringsfase een instandhoudingfase. Dit hoofdstuk beschrijft de projectorganisatie en de werkzaamheden in de uitvoeringsfase. 11.1

Projectorganisatie

De projectorganisatie van een reguliere bodemsanering van de SBNS is weergegeven in het schema op de volgende pagina. De gedachtegang waarop het schema gebaseerd is, gaat uit van verantwoordelijkheden (afspraken en communicatie) op twee niveaus: 1. Afspraken op ‘contract/managementniveau’ en op ‘project/uitvoeringsniveau’, 2. Communicatie op ‘projectvoorlichtingsniveau’ en op ‘projectcommunicatieniveau’. Dit onderscheid is te herkennen in het schema als de dikke horizontale lijn tussen de functies van projectmanager en communicatieadviseur van de SBNS enerzijds en de projectleider/directievoerder anderzijds. Zo is de rol van de projectmanager vooral in het voorbereidingstraject van het werk van belang bij het afsluiten van overeenkomsten en het organiseren van de communicatie. In de uitvoeringsfase van het project is de projectleider/directievoerder verantwoordelijk voor de kwaliteit, voortgang (planning), financiën en projectcommunicatie. Uitgangspunt is dat een medewerker van de SBNS de functie van projectleider/directievoerder vervult. In incidentele gevallen, bijvoorbeeld bij specifieke werken of bij capaciteitsgebrek van eigen projectleiders/directievoerders, huurt de SBNS een externe directievoerder in. Hij vervult de taken van de SBNS-projectleider/directievoerder en rapporteert aan de betrokken SBNSprojectmanager. Verder is in de horizontale opbouw van het schema onderscheid gemaakt in: uitvoerende partijen, functioneel betrokken partijen en de overig betrokkenen. Centraal in het schema staat uiteraard het werk, letterlijk en figuurlijk omgeven door een ‘bouwhek’. Hierbinnen vinden de werkzaamheden plaats. Binnen het ‘bouwhek’ opereren de aannemer, de projectleider/directievoerder, de toezichthouder en de milieukundig begeleider. De projectleider/directievoerder is de directe vertegenwoordiger van de opdrachtgever op het werk, in overeenstemming met de UAV 1989. Afhankelijk van de grootte van het werk wordt de projectleider/directievoerder bijgestaan door een toezichthouder of krijgt de milieukundig begeleider naast zijn milieukundige taken ook een aantal toezichthoudende taken. De projectleider/directievoerder is de enige persoon, die ook buiten het bouwhek opereert en communiceert. Hij is tijdens de uitvoeringsfase de vertegenwoordiger van de SBNS naar buiten toe. De projectleider/directievoerder kan specifieke taken uitbesteden aan anderen. De afspraken hierover worden vastgelegd in de verslagen van de bouwvergaderingen (zie paragraaf 11.5.2). Alle overige betrokkenen (de projectleider/hoofduitvoerder en uitvoerder van de aannemer en de milieukundig begeleider en/of toezichthouder van de directie) voeren dus enkel en alleen taken en werkzaamheden uit binnen het hekwerk, zolang hierover geen nadere afspraken zijn vastgelegd.

Versie januari 2012

Pagina 43 van 54


Figuur 2: Project organisatie uitvoering bodemsanering

Versie januari 2012

Pagina 44 van 54


De projectleider/directievoerder treedt buiten het hekwerk om invulling te geven aan de inhoud van de gemaakte afspraken uit de overeenkomsten. Daarnaast onderhoudt de projectleider/directievoerder contacten met bijvoorbeeld vergunningverlenende instanties en grondverwerkers (logistieke zaken). Ten aanzien van de communicatie geldt dat de projectleider/directievoerder de contacten onderhoudt met de direct bij de sanering betrokkenen op het projectcommunicatieniveau. De projectleider/directievoerder zorgt voor de projectvoorlichting waarbij hij de communicatieadviseur van de SBNS kan inschakelen (zie hoofdstuk 2). In de figuur is verder aangegeven op welke wijze informatie tussen functionarissen uitgewisseld wordt om het werk tot een goed einde te brengen. Dit vindt plaats via overleg en producten (zoals bijvoorbeeld rapporten, verslagen en formulieren). In het vervolg van dit hoofdstuk worden de overlegstructuur en de producten toegelicht en waar mogelijk gestandaardiseerd. 11.2

Werkzaamheden en rolverdeling op het werk

Het voert te ver om hier voor elke functie van de uitvoerende partijen een aparte functiebeschrijving op te stellen. Uit het schema blijkt dat de projectleider/directievoerder een belangrijke schakel is in het vertalen van informatie van binnen naar buiten de kaders van het werk. De projectleider/directievoerder is eindverantwoordelijke van het werk. Hij wordt door de uitvoerder of milieukundig begeleider direct op de hoogte gesteld van ‘onvoorziene’ situaties (bijvoorbeeld calamiteiten, het niet halen van de saneringsdoelstelling, substantiële overschrijdingen in hoeveelheden, tijd en kosten). Uitgangspunt is dat de projectleider/directievoerder bij een standaard bodemsanering parttime op het werk aanwezig is (bijvoorbeeld enkele dagdelen per week). Hij is in ieder geval aanwezig bij de bouwvergaderingen en werkoverleg. Daarnaast is hij aanwezig bij belangrijke gebeurtenissen op het werk. Het dagelijkse toezicht wordt, als het werk het toelaat, uitgevoerd via de milieukundig begeleider met toezichthoudende taken. Deze is dagelijks op het werk. Alleen bij omvangrijke en bijzondere werken wordt de directievoerder ondersteund via een aparte toezichthouder. In de eerste bouwvergadering worden de taken, bevoegdheden, verantwoordelijkheden en de mandatering vastgelegd. De aannemer geeft aan wie de gemachtigden op het werk zijn. Dit alles wordt vastgelegd in het verslag van de eerste bouwvergadering. Ter verduidelijking is in bijlage 15 het memo taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden opgenomen. In tabel 2 zijn de financiële mandateringen tijdens de uitvoering schematisch gepresenteerd. Uitgangspunt hierbij is dat de betrokkenen zich moeten houden aan het kader van de UAV 1989. Tabel 2 Financiële mandateringen Werkzaamheden

‘Binnen bestek’

‘Buiten bestek’/ overschrijdingen

*) **)

Projectmanager of projectleider /directievoerder SBNS Volledig bevoegd

Directievoerder extern *)

Volledig bevoegd

Tot Є 2.500,00 zonder terugkoppeling vooraf met projectmanager

Volledig bevoegd binnen de besteksposten (plus overschrijdingen van de hoeveelheden in de besteksposten met 10%)

Milieukundig begeleider **) (met beperkt toezicht) Volledig bevoegd binnen de besteksposten (plus overschrijdingen van de hoeveelheden in de besteksposten met 10%) Geen

Deze kolom is alleen van toepassing als in incidentele gevallen een externe directievoerder wordt ingehuurd Als de functie alleen bestaat uit ‘milieukundige begeleiding’, dan heeft deze geen financieel mandaat.

Versie januari 2012

Pagina 45 van 54


De financiële mandatering wordt herzien als het noodzakelijk is een aparte toezichthouder aan te stellen naast de milieukundig begeleider. Deze herziening wordt beschouwd als ‘maatwerk’ en wordt vastgesteld per werk door de SBNS-projectleider/directievoerder. 11.3

Projectvoorstel begeleiding sanering

De SBNS-projectverantwoordelijke vraagt bij een adviesbureau een projectvoorstel voor de begeleiding van de sanering. De SBNS zorgt ervoor dat het adviesbureau tijdig de beschikking krijgt over de relevante gegevens van de uit te voeren sanering. Hieronder vallen in elk geval het nader bodemonderzoek, het saneringsbestek met nota van inlichtingen, de meldingen en vergunningen van bevoegde overheden en tijdsplanning van de uitvoering. Daarnaast kunnen andere gegevens van belang zijn, zoals eventuele afspraken met terreineigenaren, terreingebruikers en andere betrokkenen, verzekeringsvoorwaarden, verwerkingslocaties van vrijkomende materialen, herinrichtingsplannen etc. Indien het adviesbureau betrokken was bij de ontwerpfase van de sanering, zullen veel van de genoemde gegevens al in haar bezit zijn. Het adviesbureau stelt een projectvoorstel begeleiding sanering op en geeft daarin aan: - een gedetailleerde omschrijving van de uit te voeren werkzaamheden; - een tijdsplanning; - een gespecificeerde kostenraming. Als uit te voeren werkzaamheden worden in het projectvoorstel in elk geval opgenomen: - het doen van startmeldingen vóór aanvang en afmeldingen na afloop van de werkzaamheden; - de milieukundige begeleiding tijdens de uitvoering met verwachte aanwezigheid op locatie gebaseerd op kritische momenten, bemonsteringen analysestrategieën, overlegmomenten en registraties; - eventuele toezichthoudende taken, zoals overeengekomen met de projectleider/directievoerder; - het op te stellen evaluatieverslag; - eventueel op te stellen nazorgplan. Bij het projectvoorstel en bij de uitvoering van de begeleiding van de sanering houdt het adviesbureau rekening met de specifieke veiligheidsvoorschriften op spoorterreinen (zie hoofdstuk 3). 11.4

Milieukundige begeleiding

In deze leidraad wordt volstaan met een verwijzing naar de BRL 6000 en bijbehorende VKB-protocollen, als het gaat om de taakomschrijving, werkwijze en werkzaamheden in het kader van de milieukundige begeleiding. Wat betreft het overleg en de dataregistratie tijdens de uitvoering wordt verder verwezen naar paragraaf 11.5 en 11.6. Op verzoek van de projectleider/directievoerder, en na overeenstemming met het adviesbureau, kan de milieukundige begeleider tijdens zijn aanwezigheid op locatie ook beperkte toezichthoudende op zich nemen, zoals aanwezigheid bij en verslaglegging van vergaderingen, bestekadministratie en dergelijke. 11.5

Overleg

Bij de uitvoering van de saneringswerkzaamheden is het van groot belang dat tussen de uitvoerende partijen tijdig overleg plaatsvindt. Naast het dagelijkse mondelinge overleg en communicatie via het projectlogboek vinden er in de uitvoering drie soorten van overleg plaats: - startoverleg; - bouwvergadering; - werkoverleg. De projectleider/directievoerder neemt steeds het initiatief tot het overleg, nodigt partijen uit, zit het overleg voor en zorgt voor de verslaglegging en de verspreiding van de stukken. In bijlage 16 is een checklist opgenomen met agendapunten voor het overleg. Het betreft standaardagendapunten, die bij respectievelijk het startoverleg, de bouwvergaderingen en het werkoverleg aan de orde komen. Aan de checklist is een lijst toegevoegd met werkzaamheden, waarvoor in het startoverleg de verantwoordelijke wordt aangewezen.

Versie januari 2012

Pagina 46 van 54


11.5.1 Startoverleg Het startoverleg wordt formeel als een eerste bouwvergadering beschouwd. Dit overleg van de bij het werk betrokkenen kent doorgaans een andere agenda dan de overige bouwvergaderingen. Bij het startoverleg zijn in ieder geval de volgende personen aanwezig: - SBNS-projectleider/directievoerder (in geval van een externe directievoerder tevens de SBNSprojectmanager); - projectleider of hoofduitvoerder van de aannemer; - uitvoerder; - milieukundig begeleider (met toezichthoudende taken). De projectleider/directievoerder bepaalt of er naast genoemde personen nog andere partijen worden uitgenodigd, bijvoorbeeld NS Stations, ProRail, de gemeente of anderen. 11.5.2 Bouwvergaderingen De bouwvergaderingen zijn bedoeld om de voortgang van de sanering te bespreken en om financiële zaken te bespreken en vast te leggen. Net als bij het startoverleg zijn bij de bouwvergaderingen in elk geval aanwezig: de projectleider/directievoerder, de projectleider of hoofduitvoerder van de aannemer, de uitvoerder en de milieukundig begeleider. 11.5.3 Werkoverleg Het werkoverleg is bedoeld om praktische werkafspraken te maken tussen het uitvoerend personeel op het werk. Tevens worden punten voor de bouwvergaderingen voorbereid. Aanwezig zijn in elk geval de projectleider/directievoerder, de uitvoerder en de milieukundig begeleider. De projectleider/directievoerder maakt een kort verslag van het overleg met de actiepunten en afspraken en zorgt voor verzending naar de aanwezigen en de projectleider of hoofduitvoerder van de aannemer. Bij eenvoudige werken kan de projectleider/directievoerder in het startoverleg, in overleg met de uitvoerende partijen, besluiten geen regulier werkoverleg te voeren naast de bouwvergaderingen. 11.6

Projectadministratie

Tijdig vóór aanvang van het werk levert de projectleider/directievoerder de benodigde projectinformatie aan de uitvoerende partijen, aannemer en milieukundig begeleider. Voorts is hij verantwoordelijk voor het bijhouden van de projectadministratie. In geval van een externe directievoerder heeft deze dezelfde taken en verantwoordelijkheden als de projectleider/directievoerder met uitzondering van het betaalbaar stellen van facturen (zie paragraaf 11.2). 11.6.1 Werkdossier Op het werk is te allen tijde een compleet en bijgewerkt werkdossier aanwezig. Het werkdossier is toegankelijk voor alle uitvoerende partijen en het bevoegd gezag. In het werkdossier zijn in elk geval opgenomen: afschriften van het nader onderzoek, het saneringsplan, het V&G-plan, het werkbestek, het werkplan, de Wbb-beschikking en overige vergunningen en de verzekeringspolis. Daarnaast worden in het werkdossier opgenomen de verslagen van overleg (zie paragraaf 11.5) en het logboek (zie paragraaf 11.6.2). Tijdens het startoverleg worden afspraken gemaakt over de verantwoordelijkheid voor het werkdossier. Deze worden vastgelegd in het verslag van het startoverleg. Meestal heeft de aannemer een eigen werkdossier op het werk in het kader van certificering en zal dit volstaan. Zo nodig worden aanvullende documenten opgenomen. 11.6.2 Logboek De dagelijkse werksituatie, omstandigheden en milieuhygiënische situatie worden in een logboek vastgelegd. Het format van het logboek wordt niet voorgeschreven, aangezien zowel de milieukundig begeleider en de aannemer eigen verplichtingen hebben voor het bijhouden van een logboek vanuit BRL-certificering.

Versie januari 2012

Pagina 47 van 54


Als aanvulling hierop stelt de SBNS minimum vereisten aan de inhoud van het logboek. Deze minimum vereisten zijn als checklist opgenomen in bijlage 17. Het logboek wordt ingevuld door de aannemer en aangevuld door de milieukundig begeleider. De aannemer houdt dit logboek in bewaring in het werkdossier op de saneringslocatie. Na volledige invulling wordt het logboek dagelijks door hen ondertekend. De projectleider/directievoerder ondertekent het logboek bij de eerstkomende gelegenheid (bezoek). Na afloop van het werk wordt het logboek, samen met de overige projectinformatie, overgedragen aan de projectleider/directievoerder. 11.6.3 Registratie directie Om een goede sturing op kwaliteit, voortgang en financiën te waarborgen registreert de projectleider/directievoerder regelmatig (bijvoorbeeld één per week) relevante hoeveelheden en kosten. Hij maakt op basis van zijn waarnemingen en beoordelingen de stand van zaken op, toetst deze aan de uitgangspunten en geeft een prognose over de afronding van het werk. Belangrijke onderdelen hierbij zijn de bewaking van de grondbalans en verwerking van de verschillende grondstromen en de bewaking van het saneringsresultaat. Door een strakke registratie wordt stilgestaan bij de belangrijke elementen van het werk en worden ‘verrassingen’ (bijvoorbeeld het niet halen van de saneringsdoelstelling of substantiële afwijkingen van hoeveelheden en kosten) voorkomen of tijdig gesignaleerd. In bijlage 18 is een ‘registratieformulier directie’ opgenomen. Dit formulier dient als voorbeeld voor de opzet van de registratie. De projectleider/directievoerder bepaalt uiteindelijk zelf de opzet van het formulier. 11.6.4 Weekrapporten, termijnstaten en facturen De aannemer stelt conform de eisen in het moederbestek weekrapporten, termijnstaten en facturen op en legt deze ter goedkeuring voor aan de directie. De termijnstaat wordt opgesteld met adequate RAW-programmatuur (géén Excel-bestanden). Na controle, goedkeuring en ondertekening hiervan stelt de aannemer een factuur op en dient deze, samen met de goedgekeurde en ondertekende termijnstaat en met vermelding van de projectnaam en het projectnummer van de SBNS, in bij de projectleider/directievoerder. De eindtermijn van de uitvoeringsfase moet bij opneming van het werk in definitieve vorm bekend zijn. De aannemer draagt hiervoor zorg en heeft hierin het initiatief. Bij inzet van een externe directievoerder stuurt deze de goedgekeurde facturen met toebehoren door naar de SBNS-projectverantwoordelijke. 11.6.5 Archivering en digitale registratie Tijdens de uitvoeringsfase wordt op het werk een werkdossier bijgehouden (zie paragraaf 11.6.1). Het is van belang dat ook het feitelijke projectdossier van de SBNS op kantoor in Utrecht tijdig van informatie wordt voorzien. De projectleider/directievoerder is verantwoordelijk voor het compleet houden en maken van het projectdossier en zorgt ervoor dat na afronding van de uitvoeringsfase de gegevens uit het werkdossier worden opgenomen in het SBNS-projectdossier. Uitwisseling van digitale onderzoeksgegevens vindt plaats op een manier zoals beschreven in hoofdstuk 4. 11.7

Proces-verbaal van opneming

Na afronding van de grondsanering en de aanleg van het (in-situ)saneringssysteem verzoekt de aannemer de directie het werk op te nemen. De projectleider/directievoerder en de hoofduitvoerder/projectleider van de aannemer stellen samen een proces-verbaal van opneming op. Bij de opneming wordt ook definitieve eindtermijn van de uitvoeringsfase door de aannemer en directie getekend, als dit nog niet eerder heeft plaatsgevonden. Opgemerkt wordt dat opname van een (in-situ)saneringssysteem pas kan plaatsvinden na een ‘bewezen’ goed functionerende en storingsvrije periode van instandhouden door de aannemer. Hiervoor wordt verwezen naar de besteksbepalingen. Het proces-verbaal van opneming wordt opgesteld volgens het format dat in bijlage 19 is opgenomen.

Versie januari 2012

Pagina 48 van 54


11.8

Evaluatieverslag

Als het grondwerk en/of de aanleg van saneringssystemen is voltooid, stelt de milieukundig begeleider een evaluatieverslag op. In het geval dat ook een fase ‘instandhouding sanering’ aan de orde is (zie hoofdstuk 12), betreft het een interim-evaluatieverslag, dat samen met de evaluatie van de exploitatiefase de volledige evaluatie van de sanering vormt. De SBNS legt het (interim-)evaluatieverslag ter goedkeuring voor aan het bevoegd gezag. Met de beschikking goedkeuring evaluatieverslag is de uitvoeringsfase formeel afgerond. De SBNS hanteert de toetslijsten, zoals vastgelegd in de Besluitvormingsuitvoeringsmethode Wbb (BUM) van het SIKB-project BEUK, als minimaal vereiste voor de inhoud van het evaluatieverslag. Hiervoor wordt verwezen naar www.sikb.nl (BRL 5000 en Normbladen 8000). Daarnaast moet het adviesbureau dat de sanering begeleidt voldoen aan de richtlijnen van het VKB-protocol 6001 uit de BRL 6000. De hierin opgenomen richtlijnen voor de inhoud van het evaluatieverslag komen niet geheel overeen met de betreffende toetslijsten van het SIKB-project BEUK. De SBNS gaat er van uit dat het VKB-protocol 6001 binnenkort wordt afgestemd op de uitkomsten van het project BEUK. In bijlage 20 is een ‘inhoudsopgave evaluatieverslag’ opgenomen. Deze inhoudsopgave dient als voorbeeld voor de opzet van het evaluatieverslag en als checklist voor de inhoud ervan. Het adviesbureau bepaalt uiteindelijk zelf de opzet van het evaluatieverslag.

Versie januari 2012

Pagina 49 van 54


12

INSTANDHOUDING SANERING

De fase ‘instandhouding sanering’ (exploitatiefase) is de periode waarin de saneringssystemen die in de uitvoeringsfase zijn aangelegd in bedrijf zijn. De exploitatiefase begint op het moment dat is vastgesteld dat de saneringssystemen ‘bewezen’ goed functioneren en eindigt op het moment dat de saneringsdoelstelling is bereikt. Monitoring van grondwater om aan te tonen dat de saneringsdoelstelling is bereikt (b.v. bij stabiele eindsituatei), wordt gezien als onderdeel van de exploitatiefase. Indien een exploitatiefase wordt voorzien van minder dan drie maanden, dan wordt de gehele sanering, dus inclusief de korte periode van functioneren van de saneringssystemen, afgerond in de (verlengde) uitvoeringsfase. Er wordt dan ook geen afzonderlijk interim-evaluatieverslag opgesteld. In de exploitatiefase gelden voor de projectorganisatie en –administratie dezelfde uitgangspunten als in de uitvoeringsfase. Deze onderdelen worden daarom in dit hoofdstuk slechts beknopt beschreven of er wordt verwezen naar de betreffende paragrafen in dit hoofdstuk. 12.1

Projectorganisatie

Is overeenkomstig uitvoering sanering (zie paragraaf 11.1). 12.2

Werkzaamheden en rolverdeling tijdens het werk

De saneringsmaatregelen in de exploitatiefase zijn vastgelegd in het saneringsplan (conform BEUK) en zonodig uitgewerkt en bijgesteld in het evaluatieverslag van de uitvoeringsfase (interim-evaluatieverslag). In de exploitatiefase worden volgende werkzaamheden uitgevoerd: - het in bedrijf houden van de saneringssystemen (inclusief controle, onderhoud en reparatie); - de regievoering over de sanering (bijsturing van de systemen en toetsing aan de saneringsdoelstelling, registratie van gegevens, bouwvergaderingen); - het doen van controlemetingen (voor vergunningsvoorwaarden en toetsing van sanerend effect); - het opstellen van het evaluatieverslag (eindrapport); - het aanvragen van een beschikking op het evaluatieverslag bij het bevoegd gezag. Uitgangspunten voor de taakverdeling zijn dezelfde zoals omschreven voor de uitvoeringsfase. De aannemer heeft de verantwoordelijkheid om de saneringssystemen naar behoren te laten functioneren en voert daarvoor de controles, onderhoud en reparaties uit zoals vastgelegd in het bestek. De milieukundig begeleider verricht de controlemetingen (debieten van lucht en water, draaiuren van pompen, bemonsteringen van grond, lucht en water, grondwaterstanden) en beoordeelt bij elk locatiebezoek het functioneren van de systemen. Aan de hand van de resultaten van de controlemetingen beoordeelt hij of voldoende saneringsresultaat wordt bereikt en of aan de vergunningsvoorwaarden wordt voldaan. Indien daartoe aanleiding is, doet de milieukundig begeleider voorstellen voor bijstelling van de sanering (bijvoorbeeld aanpassing van systemen, pompregimes, controlemetingen). Hij legt zijn (milieukundige) bevindingen vast in periodieke voortgangsrapporten en stuurt deze ter afhandeling naar de directievoerder. De SBNS-projectleider/directievoerder beoordeelt de bevindingen van de milieukundig begeleider. Wanneer bijstelling van de sanering aan de orde is, beoordeelt hij de financiële, contractuele en overige consequenties. Hij stuurt de aannemer en milieukundig begeleider aan om de overeengekomen bijstelling door te voeren en informeert betrokkenen partijen zoals grondeigenaren en bevoegd gezag.

Versie januari 2012

Pagina 50 van 54


Direct betrokken partijen, de projectleider/directievoerder, de aannemer en de milieukundig begeleider, voeren bij elk bezoek aan de saneringslocatie een standaardcontrole uit. Daarbij komen in elk geval aan de orde het functioneren van de installaties en voorzieningen, veiligheidszaken en vergunningsvoorwaarden. Ook worden controlemetingen uitgevoerd, zoals opname van meterstanden. Bij het eerste locatiebezoek in de exploitatiefase wordt in overleg de inhoud van de standaardcontrole bepaald. Deze wordt vastgelegd in het logboek. 12.3

Overleg

De SBNS organiseert enkele keren per jaar een bouwvergadering. Het aantal keren dat een bouwvergadering plaatsvindt wordt bepaald aan de hand van de voortgang van de sanering en de tijdsduur van de exploitatiefase (bijvoorbeeld twee tot drie keer per jaar). Bij de bouwvergaderingen zijn in elk geval aanwezig de projectleider/directievoerder, de uitvoerder van de aannemer en de milieukundig begeleider. Daarnaast worden, afhankelijk van de onderwerpen andere betrokkenen uitgenodigd. 12.4

Projectadministratie

De algemene uitgangspunten zijn in overeenstemming met uitvoering sanering (zie paragraaf 11.6). Op de saneringslocatie is een werkdossier aanwezig. In het werkdossier zijn alle documenten opgenomen, die in de exploitatiefase nog van belang zijn, waaronder het logboek. De projectleider/directievoerder doet de benodigde registraties. 12.5

Voortgangsverslag

Het doel, de status en de inhoud van het voortgangsverslag is af te leiden uit de beschrijving van de werkzaamheden in paragraaf 12.2. De milieukundig begeleider levert het voortgangsverslag aan bij de projectleider/directievoerder, uiterlijk twee weken na uitvoering van de controlemetingen op de saneringslocatie. Binnen een week na ontvangst van het voortgangsverslag spreekt de projectleider/directievoerder eventuele vervolgacties af met de aannemer en de milieukundig begeleider. In bijlage 21 is een ‘inhoudsopgave voortgangsverslag’ opgenomen. Deze inhoudsopgave dient als voorbeeld voor de opzet van het voortgangsverslag en als checklist voor de inhoud ervan. Het adviesbureau bepaalt uiteindelijk zelf de opzet van het voortgangsverslag. 12.6

Proces-verbaal van opneming

Na afronding van de exploitatiefase van de sanering vindt opnieuw een opneming van het werk plaats na verzoek van de aannemer, zie ook paragraaf 11.7. 12.7

Evaluatieverslag

Als de saneringsdoelstelling is bereikt, stelt de milieukundig begeleider ter afronding van de instandhoudingsfase het evaluatieverslag op. Dit evaluatieverslag (eindrapport) is kortweg een bundeling van de voortgangsverslagen van de instandhoudingsfase met eindconclusie. Het sluit aan op het evaluatieverslag van de uitvoeringsfase (interim-rapport) en vormt samen met dit interim-rapport een volledige evaluatie van de sanering (verantwoording, revisie en eventuele consequenties voor de toekomst). Het interim-rapport blijft als zelfstandig rapport bestaan, omdat het bevoegd gezag dit ook als zodanig heeft beoordeeld. Wanneer bij afronding van de sanering een restverontreiniging in de bodem is achtergebleven, wordt in het evaluatieverslag eenduidig de aard, mate, omvang en de plaats van deze restverontreiniging vastgelegd en de beperkingen voor het terreingebruik en de zorgmaatregelen worden aangegeven (zie ook hoofdstuk 13). Voor de vereisten aan de inhoud van het evaluatieverslag wordt verwezen naar paragraaf 11.8.

Versie januari 2012

Pagina 51 van 54


13

NAZORG NA BODEMSANERING

Conform art. 39d lid 1 jo. 39c lid 1 onder f van de Wbb moet de saneerder bij de bevoegde overheid een nazorgplan indienen, als na de sanering een (rest)verontreiniging in de bodem is achtergebleven en in het evaluatieverslag melding is gemaakt van ‘beperkingen in het gebruik van de bodem’ of van ‘maatregelen om de bodem te beschermen’. Het doel van de nazorg is tweedelig: zorgen dat iedereen, die daar belang bij heeft, weet dat er een restverontreiniging in de bodem is achtergebleven, tot welke gebruiksbeperkingen dit leidt en welke werkwijze moet worden gevolgd bij handelingen in en met de restverontreiniging of de isolatievoorzieningen; het in stand houden van isolatievoorzieningen (b.v. leeflagen, damwanden, beheersmaatregelen), zodat niet alsnog risico’s ontstaan voor mens of milieu. Conform artikel 39 d en 39 e van de Wbb worden in het nazorgplan en bij nazorg gebruiksbeperkingen en de nazorgmaatregelen onderscheiden. De grondeigenaar, erfpachter en gebruiker zijn gehouden om de gebruiksbeperkingen in acht te nemen. De saneerder, of degene die daartoe is aangewezen, is verantwoordelijk voor uitvoering van eventuele nazorgmaatregelen. Hij kan deze verantwoordelijkheid overdragen aan b.v. de grondeigenaar. De SBNS kiest ervoor om de goedkeuring op het nazorgplan bij de bevoegde overheid aan te vragen op naam van de grondeigenaren (NS Stations en ProRail). Een wetsherziening Wbb, die binnenkort wordt verwacht, regelt dat in situaties waarin geen nazorgmaatregelen van toepassing zijn, het nazorgplan komt te vervallen. Het is dan wel verplicht de gebruiksbeperkingen in het evaluatieverslag op te nemen. De SBNS heeft haar ideeën over nazorg vastgelegd in eigen nazorgbeleid. Het document met dit nazorgbeleid is te vinden op www.sbns.nl. Daarop gebaseerd en rekening houdend met de genoemde wetsherziening Wbb, hanteert de SBNS volgende uitgangspunten voor de nazorg en het nazorgplan: Gebruiksbeperkingen en nazorgmaatregelen zijn alleen aan de orde bij restverontreiniging van meer dan 25 m3 grond of meer dan 100 m3 grondwater met een gemiddeld gehalte verontreinigende stoffen groter dan de I-waarde (ernstige restverontreiniging). Voor handelingen in en met niet-ernstige verontreiniging geldt het Besluit bodemkwaliteit. Het in stand houden van isolatievoorzieningen, b.v. leeflagen, ziet de SBNS als gebruiksbeperking, niet als nazorgmaatregel. Nazorgmaatregelen, b.v. beheersmaatregelen of monitoring van grondwater of leeflagen, zijn alleen aan de orde bij zogenoemde IBC-saneringen. Een nazorgplan wordt als separaat hoofdstuk of paragraaf opgenomen in het evaluatieverslag van een bodemsanering. Bij een voorziene restverontreiniging zijn in het saneringsplan vaak al gebruiksbeperkingen en nazorgmaatregelen opgenomen. Na uitvoering van de sanering worden deze geactualiseerd en opgenomen in het evaluatieverslag en eventueel nazorgplan. Het adviesbureau, dat de bodemsanering milieukundig heeft begeleid, stelt het evaluatieverslag op met daarin het nazorgplan. De SBNS hanteert de toetslijsten, zoals vastgelegd in de Besluitvormingsuitvoeringsmethode Wbb (BUM) van het SIKB-project BEUK, als minimaal vereiste voor de inhoud van het nazorgplan. Hiervoor wordt verwezen naar www.sikb.nl (BRL 5000 en Normbladen 8000). Er wordt daarmee niet geheel voldaan aan de richtlijnen van het VKB protocol 6004 uit de BRL 6000. De SBNS gaat er van uit dat het protocol binnenkort wordt afgestemd op de uitkomsten van het project BEUK. In het kader van de procedure tot goedkeuring van het evaluatieverslag en nazorgplan, laat de bevoegde overheid de restverontreiniging, gebruiksbeperkingen en nazorgmaatregelen registreren in een openbaar register, het Kadaster. Kadastrale registratie is geen onderdeel van het nazorgplan. T.b.v. deze registratie neemt de SBNS in het evaluatieverslag een kadastrale tekening met I-contour grond na sanering op.

Versie januari 2012

Pagina 52 van 54


BIJLAGEN

Versie januari 2012

Pagina 53 van 54


14 1 2 3

4 5

6 7 8 9 10 11 12 13

14 15 16 17 18 19 20 21

INDEX BIJLAGEN Regio-indeling SBNS Algemene vergunning plaatsing boringen en peilbuizen Aanlevering van digitale bodemdata a Aanvraagformulier digitale ondergrond b Handleiding Mini-BIS2 (met bjlagen) c Memo asbest in grond in Mini-BIS2 Memo aanlevering van digitale rapportages Werkwijze niet gesprongen conventionele explosieven (NGCE) a Werkwijze NGCE bij onderzoek b Werkwijze NGCE bij sanering c NGCE-verdachte locaties SBNS Werkwijze archeologie Memo informatie-aanvraag archief SBNS Checklist terreininspectie Werkwijze asbestonderzoek Format/checklist rapportage verkennend bodemonderzoek Format rapportage nader bodemonderzoek Inhoudsopgave (raam)saneringsplan Format RAW Moederbestek SBNS a Format RAW Moederbestek SBNS (standaardversie) b Format RAW Moederbestek SBNS (vereenvoudigde versie) Format nota van inlichtingen Memo taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden inhuurkrachten Agendapunten overleg Checklist projectlogboek Registratieformulier directie Format proces-verbaal van opneming Inhoudsopgave evaluatieverslag bodemsanering Inhoudsopgave voortgangsverslag bodemsanering

Versie januari 2012

Pagina 54 van 54

LEIDRAAD ONDERZOEK EN SANERING STICHTING BODEMSANERING NS. Leeswijzer Deel I ALGEMEEN... 6

Recommend Documents