Leerplan Steinerscholen Basisonderwijs

1

Leerplan Steinerscholen Basisonderwijs

342

Deel 6 Noten

Leerplan steinerscholen basisonderwijs - deel 6 - noten

343


344

1

SPALINGER,W., Der soziale Aspekt der Rudolf-Steiner-Schulen, in Erziehungskunst. 6, juni 1984, p.351-355. LINDENBERG, Ch., Rudolf Steiner, in Geïllustreerde Biografieënreeks, Tirion-Baarn, 1992, p. 119-123. VELTMAN, W.F., Rudolf Steiner en de pedagogie, in STEINER, R., Algemene menskunde als basis voor de pedagogie, Vrij Geestesleven, Zeist, 1991, p. 215-219. GRUWEZ, Ch. en VAN HERP, K., Gezindheid, mensbeeld en opvoeding in de Rudolf Steinerscholen, in Nova et Vetera, j.g. LXXIII, 1995-1996, nr.1-2, p. 37-44. 2 'Vrij' in Vrije School wijst op de onafhankelijkheid van de school ten opzichte van de overheid...’: in Vrije School. Stichting 'de Vrije School' Gouda en omstreken. Kinderen... Wie zijn dat? Wat doe je met ze? Lerend vormen in de Vrije School, Rob Zondag, Leiden, april 1984. 3 LEBER, S., Anthroposophie und Waldorfpädagogik in den Kulturen der Welt. Porträts aus elf Ländern und zwei grundlegende Beiträge von Walter Liebendörfer und Stefan Leber, in Praxis Anthroposophie. dl 50, Freies Geistesleben, Stuttgart, 1997. 4 Ter illustratie en informatie: in het tijdschrift Erziehungskunst. Monatschrift zur Pädagogik Rudolf Steiners is hieraan een vaste rubriek gewijd: Aus der Internationalen Schulbewegung. In jaargang LVII 1993 beschrijft men in deze rubriek het reilen en zeilen van scholen uit NewYork, Pine Hill, Detroit, Sacramento, Milwaukee, Hawaï, Himgri (India), Roemenië, Jeruzalem, Moskou, Bischek (Kirgisië), Zagreb (Kroatië) en een lerarenopleidingscentrum in Litouwen. Waldorf. Vrije Schoolpedagogie. Tentoonstellingscatalogus ter gelegenheid van de 44ste zitting van de Internationale Conferentie over Opvoeding van de Unesco in Genève, 1996. 5 STEINER, R., Geestelijke grondslagen voor de opvoedkunst. Tien voordrachten gehouden te Oxford in 1922, Vrij Geestesleven, Zeist, 1980, STEINER, R., Antroposofische menskunde als basis voor de pedagogie, Vrij Geestesleven Zeist, 1984. STEINER, R., Opvoeding van het kind in het licht van de antroposofie, Vrij Geestesleven, Zeist, 1986. STEINER, R., Opvoedkunst. Methodische-didactische aanwijzingen, Vrij Geestesleven, Zeist, 1989. STEINER, R., Praktijk van het lesgeven. Werkbesprekingen met leraars, Vrij Geestesleven, Zeist, 1989. STEINER, R., Menskunde, pedagogie en kultuur, Amsterdam, 1997. STEINER, R., Die gesunde Entwicklung des Meschenwesens. Eine Einführung in die anthroposofische Pädagogik und Didaktik, Dornach, 1989 6 STEINER, R., Freie Schule und Dreigeliederung, in Ausführung der Dreigliederung des sozialen Organismus, 1920, Der Kommende Tag A.-G. Verlag, Stuttgart, p. 19. 7 eigen vertaling 8 LINDENBERG, CH., Vrije Scholen. Leren zonder angst - zelfbewust handelen, Vrij Geestesleven, Zeist, 1977. 9 LEBER, S., Weltanschauung, Ideologie und Schulwesen. Ist die Waldorfschule eine Weltanschauungsschule?, Stuttgart, 1989. 10 Steiner, R., Antroposofische menskunde als basis voor de pedagogie, Vrij Geestesleven Zeist, 1984.


345

11

STEINER,R., Opvoedkunst. Methodische-didactische aanwijzingen, Vrij Geestesleven, Zeist, 1989. STEINER, R., Praktijk van het lesgeven. Werkbesprekingen met leraars, Vrij Geestesleven, Zeist, 1989. 12 LEBER, S., Die Menschenkunde der Waldorfpädagogik. Anthropologische Grundlagen der Erziehung des Kindes und Jugendlichen, Freies Geistesleben, Stuttgart, 1993. 13 De belangrijkste werken waarin R. Steiner deze antropologie heeft uitgewerkt zijn: Theosofie, (1904) en Wetenschappen van de geheimen der ziel(1910), Zeist, 1989. 14 STEINER,R., Von Seelenrätselen(1917), Rudolf Steiner Verlag, Dornach, 1983. 15 AEPPLI, W., Sinnesorganismus, Sinnesverlust, Sinnespflege, Freies Geistesleben, Stuttgart, 1955 SOESMAN, A., De twaalf zintuigen. Poorten van de ziel, Vrij Geestesleven, Zeist, 1994. PATZLAFF, R., Medienmagie oder die Herrschaft über die Sinne, Praxis Anthroposphie, dl.18, Freies Geistesleben, 1992. STEINER,R., Zur Sinneslehre. Themen aus dem Gesamtwerk, dl. 3, Freies Geistesleben, Stuttgart, 1980 ‘... Ik heb grondig onderzoek gedaan naar de neurologische aspecten van kennis, beweging en rijping. Het was een vreugde om een leerplan te ontdekken dat vanuit een neurologische zienswijze bekeken, zo correct is....’ Dee Joy Coulter, Ed,D., Universiteit van Colorado, ‘Outreach’ Pedagogisch adviseur: -, Waldorf, Vrij Schoolpedagogie. Tentoonstellingscatalogus ter gelegenheid van de 44ste zitting van de Internationale Conferentie over Opvoeding van de Unesco in Genève, Freunde der Erziehungskunst, 1994, p.67. “Ik houd mij in de wetenschap bezig met de natuurkundige grondslagen van de waarneming. Als zodanig ben ik bekend met de inhoud van het leerplan van de Vrije School maar er ook diep van onder de indruk. Hier worden leeractiviteiten waarvoor het analytisch vermogen van de linker hersenhelft vereist is, aangevuld met leeractiviteiten van de rechter hersenhelft. Het is tevens een samenhangend geheel waarin het zelfstandig doen, creativiteit en de aandacht voor het detail bijzonder goed worden gestimuleerd. Deze holistische, goed gefundeerde, diepgaande filosofie is juist datgene wat wij nodig hebben om aan de uitdagingen van een inspannend, hectisch, technologisch tijdperk tegemoet te kunnen treden en daarbij onze wil en zielenbewustzijn levendig en intact te houden.” Harold Puthoff Ph.D., Hoofd van het onderzoeksinstituut SRI International: -, Waldorf, Vrij Schoolpedagogie. Tentoonstellingscatalogus ter gelegenheid van de 44ste zitting van de Internationale Conferentie over Opvoeding van de Unesco in Genève, Freunde der Erziehungskunst, 1994, p.83. 16 SACKS, O., De man die zijn vrouw voor een hoed hield, Meulenhoff Informatief, Amsterdam, 1986. 17 Tastzin, waarneming van beweging en evenwicht worden in de klassieke ontwikkelingspsychologie ook aangeduid als lichaamszin zie SCWEIZER, C. en PREKOP, J. op. cit., p. 17-20, 26, 30, 82. 18 GESELL,A., Maturation and the patterning of behavior, in MURCHISON, C (red), A Handbook of child psychologie, Worchester, 1933. GESELL,A. en THOMPSON, H., The psycologie of early growth including norms of infant behavior and method of genetic analysis, New Haven, 1938. 19 MAC GRAW, M.B., Growth. A study of Johnny and Jimmy, New York, 1935.


346

MAC GRAW, M.B., Challenges for students of infancy, in LIPSITT, L.P., Advances in Infancy Research, Norwood, 1983. 20 PIAGET, J., Zes psychologische studies, Deventer, 1969.. 21 SCHADE, J.P., Onze hersenen, Het spectrum, 1984.. 22 SCHWEIZER, C. en PREKOP, J., Het neurofysiologisch model, in Hyperactieve kinderen, Holland - Haarlem,1992, p.15-27. 23 STEINER, R., Die gesunde Entwickelung des Menschenwesens. Eine Einführung in die anthroposofische Pädagogik und Didaktik, Dornach, 1989 ID, Menskunde, pedagogie en kultuur, Amsterdam, 1997, p.70 24 STEINER, R., Geestelijke grondslagen voor de opvoedkunst. Tien voordrachten gehouden te Oxford in 1922, Vrij Geestesleven, 1980, p. 59 25 KÖNIG, K., Die ersten drei Jahre des Kindes, Stuttgart, 1989 26 STEINER, R., Opvoeding van het kind in het licht van de antroposofie, Vrij Geestesleven, 1986, p. 31-32 27 STEINER, R., Geestelijke grondslagen voor de opvoedkunst, p. 60 28 STEINER, R., Opvoeding van het kind in het licht van de antroposofie, p. 32 29 LIEVEGOED, B., Ontwikkelingsfasen van het kind, Zeist, 1983, p 30 30 JAFKE, F., Spielen und arbeiten im Waldorfkindergarten, Stuttgart, 1991, p. 13 31 STONE, L.J. en CHURCH, J., Beknopte ontwikkelingspsychologie, Amsterdam, 1978, p. 166167 32 SCHILLER,F., Brieven over de esthetische opvoeding van de mens, Kampen, 1994 33 JAFKA, F., Spielen und arbeiten im Waldorfkindergarten, p. 16 34 KRANICH, E.M., Vorschulerziehung aus den Anforderungen des Kindes, in Plan und Praxis des Waldorfkindergartens, Stuttgart, 1973 35 LIEVEGOED, B., Ontwikkelingsfasen van het kind, p. 33-34 36 STEINER, R., Opvoeding van het kind in het licht van de antroposofie, p. 41 37 STEINER, R., Geestelijke grondslagen de opvoedkunst, p. 20 38 STEINER, R., Opvoeding van het kind..., p. 44-45 39 LIEVEGOED, B., Ontwikkelingsfasen van het kind, p. 38 40 STEINER, R., Geestelijke grondslagen der opvoedkunst, p. 19-20 41 DESSECKER JULIUS, Zur Frage der Autorität, in Aus der Unterrichtpraxis an Waldorf-/Rudolf Steiner Schulen, Dornach, 1996, p. 201, (eigen vertaling) 42 KOEPKE, H., Kind van negen, Rotterdam, 1990, p. 2.13 43 LIEVEGOED, B., Ontwikkelingsfasen van het kind, p. 39 44 STEGMANN, C., Die menschenkundliche Entwickelung, in Zur Unterrichtsgestaltung im 1. bis 8. Schuljahr an Waldorf-/Rukolf Steiner Schulen, Dornach, 1996, p. 201, (eigen vertaling) 45 BÖTTCHER, G., Kindliche Entwicklung als Herabstieg in die Erdenwelt, in Zum Unterricht des Klassenlehrers an der Waldorfschule, Stuttgart, 1997, p. 36, (eigen vertaling) 46 STEINER, R., Geestelijke grondslagen der opvoedkunst, p. 22 47 STEINER, R., Opvoeding van het kind, p. 58-59 48 STEINER, R., Opvoeding van het kind, p. 60-62 49 KRANICH,E.M., Die Bildung der Urteilsfähigkeit in ihrem Zusammenhang mit dem ganzen Menschen, in Erziehungskunst. Monatschrift zur Pädagogik Rudolf Steiners, september 1983, p. 493-506. 50 Het kader waarbinnen de concrete eindtermen m.b.t. het oordelen gelden, wordt ook omschreven in het derde deel van dit leerplan.


347

51

SCHILLER, H., Der lehrer als ‘Therapeut’, ‘Seelsorger’ und ‘Socialarbeiter’. Welche Aufgaben stellen Kinder heute dem Lehrer, in Erziehungskunst, 58jg, dl.12, december, 1994, p. 11851201. 52 Harm Passchen, professor in de pedagogie, ouder van (oud-)leerlingen aan de Freie Waldorfschule in Bielefeld heeft in een voordracht voor The European Council of Waldorfschools te Antwerpen op 15 september 1995, een samenvatting van de nog onuitgegeven resultaten van zijn onderzoek naar de beroepsbezigheden van oudleerlingen van Duitse Waldorfscholen gegeven. 53 Hier willen we verwijzen naar een licentiaatsverhandeling criminologie van Anouk Depuydt: ‘Re -ligie als antwoord op de - linquentie; een nieuwe basisfilosofie in het lager onderwijs?’ en de verdere uitwerking hiervan in een doctoraatsthesis in samenwerking met Johan Deklerck. Hierin wordt religie in zijn universele betekenis van 'verbondenheid met... ' en in zijn polariteit met de kernoorzaak van criminaliteit: ‘het ontbreken van een gevoel van verbondenheid’ behandeld. 54 WARTBURG, H. von, Künstlerischer Unterricht und Intelligenz - Entwicklung, in Erziehungskunst, 57jg, dl.8, Augustus 1993, p. 806- 815. SCHILLER, H., Der Llehrer als ‘Therapeut’, ‘Seelsorger’ und ‘Socialarbeiter’. Welche Aufgaben stellen Kinder heute dem Lehrer, in Erziehungskunst, 58jg, dl.12, december, 1994, p. 11851201 55 TERLOUW, M., Woordblind. Omgaan met dyslexie vanuit de Vrije Schoolpedagogie, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1992. SCHWEITZER, C., en PREKOP, J., Hyperactieve kinderen. Wat maakt kinderen onrustig? Hoe kan een normale ontwikkeling bevorderd worden? Wat kunnen ouders zelf doen?, Uitgeversmaatschappij Holland, Haarlem, 1992. HOLTZAPFEL, W., Kinderen met ontwikkelingsproblemen, Vrij Geestesleven, Zeist, 1991. 56 STEINER, R., ib., p.22. LIEVEGOED, B.C.J ib., p.49-51. 57 KLAASEN, J., Beschouwingen over het periode-onderwijs en het spreken van de leraar, in Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie, Stichting Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1995, p.89 -91 58 LINDENBERG, Ch., Menschenerkenntnis und Geschichtsverständnis, in Kontouren. dl3, Menon Verlag, Heidelberg, 1992. 59 KRANICH, E.M., Vorschulerziehung aus den Anforderungen des Kindes, in Plan und Praxis des Waldorfkindergartens. Beiträge zur Erziehung des Kindes im Ersten Jahrsiebt, Freies Geistesleben,Stuttgart, 1987, p.22. 60 Ook voor kinderen die thuis werden opgevoed of in andere scholen kleuteronderwijs volgden, wordt op gelijkaardige wijze nagegaan of het kind schoolrijp is. 61 LIEVEGOED, B.C.J., De ontwikkelingsfasen van het kind, Vrij Geestesleven, Zeist, 1977, p.3035. 62 zie Evaluatie: de overgang van de kleuter naar de lagere school. 63 PATZLAFF, R., Medienmagie oder die Herrschaft über die Sinne, Verlag Freies Geistesleben, Stuttgart, 1992, p.90-97. DUNSELMAN, R., In plaats van ik. De verborgen werking van drugs, Vrij Geestesleven, Zeist,1995, p.246-265. 64 STEINER, R., Allgemeine Menschenkunde, Rudolf Steiner Verlag, Dornach, 1975, 1. Vortrag. 65 LIEVEGOED, B.C.J., Ontwikkelingsfasen van het kind , Uitgeverij Vrij Geestesleven, Zeist, 1977, p.22 en p.81-91. Leerplan steinerscholen basisonderwijs - deel 6 - noten

348

66

Wanneer men spreekt over het nog doorwerken van de nabootsingsdrang en het gevoel van éénheid met de medemens en de omgeving gaat men uit van een ideale situatie. Door de realiteit van het alledaagse leven worden deze vermogens dikwijls vroeg in hun ontwikkeling belemmerd. In het kind blijft dan enkel een streven naar deze vermogens bestaan. De taak van de leerkracht is dan reeds van bij de aanvang op te vatten als een genezend onderwijs; bij zulke kinderen worden deze vermogens eerst opnieuw gewekt en ontwikkeld. 67 zie ook Deel I. 2.3.De ontwikkeling van het kind. 68 Ook op dit gebied worden aan de leerkracht hoge eisen gesteld. In vanuit de antroposofie werkende opleidingscentra en lerarenseminaries wordt dit aspect geschoold. Jammer genoeg ontbreekt deze opleiding als aparte richting in België 69 KLAASEN, J., Beschouwingen over het periodeonderwijs en het spreken van de leraar, in Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie, Stichting Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1995, p. 92-94. 70 Ook hier geldt dat hiermee zorgvuldig wordt omgegaan en dat het niet ontaardt in willekeurige fantasie of wereldvreemde sentimentaliteit. 71 KLAASEN, J., Beschouwingen over het periodeonderwijs en het spreken van de leraar, in Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie, Stichting Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1995, p. 92. 72 Waldorf. Vrije Schoolpedagogie. Tentoonstellingscatalogus. Freunde der Erziehungskunst, Stuttgart, 1996 p. 34. 73 STEINER, R., Menschenkunde und Unterrichtsgestaltung, Rudolf Steiner Verlag, Dornach, 1986 en in vertaling: Menskunde en opvoeding, Pentagon, Amsterdam, 1991. 74 STEINER, R., Algemene menskunde als basis voor de pedagogie, Vrij Geestesleven, Zeist, 1991. STEINER, R., Metamorfosen van het zieleleven. Grondslagen voor een anthroposofische psychologie, Vrij Geestesleven, Zeist, 1985. 7575 Het kind is zowel met zijn wilskracht als met zijn gevoel en zijn denken bij de activiteit betrokken. 76 LIEVEGOED, B.C.J., Ontwikkelingsfasen van het kind, Vrij Geestesleven, Zeist, 1977. 77 HAREN, W van en KISCHNICK, R., Het grote spelenboek, p.24-27 78 zie De overgang van de kleuter naar de lagere school zie ook AVISON, K., A Handbook for Waldorf Class Teachers, Steiner Schools Fellowship, Kidbrooke Park, Forest Row, GB Sussex RH 185 JB,1995. LIEVEGOED, B.C.J., Ontwikkelingsfasen van het kind, Vrij Geestesleven, Zeist,1977. 79 De hier genoemde voorbeelden zijn illustraties en bieden geen exhaustief overzicht van de inhoud van de R. Steinerpedagogie. 80 zie ook Leerplan Middelbaar Onderwijs Rudolf Steinerpedagogie 81 De verwijzing naar de andere leergebieden is niet exhaustief.8 82 FODERO,J.M. en FURBLUR,E.E., Creating gymnastic pyramids and balances, Leisure Press, Champaign, 1989. 83 KANDINSKY, K., Über das Geistige in der Kunst, Benteli Verlag, Bern, 1952, p.21-26. 84 SCHILLER, F., Über die Ästhetische Erziehung des Menschen in einer Reihe von Briefen, in Friedrich Schiller. Werke in Drie Bänden, dl.2, Carl Hanser Verlag, München,1981, p.454-520. STEINER, R., Grundlinien einer ErkennNistheorie der Goetheschen Weltanschauung mit besondere Rücksicht auf Schiller, Rudolf Steiner Verlag, Dornach, 1960.


349

85

vanaf 1900 zie LINDENBERG, C., Vom Geistigen Ursprung der Gegenwart. Studien zur Bewustseinsgeschichte Mitteleuropas, Freies Geistesleben, Stuttgart, 1984,p.60-61 86 In deze zin leefden beide tendensen, expressionistische en impressionistische, ook in vroegere kunststromingen en kan men ze beschouwen als oriënterende basisbegrippen. 87 PATZLAFF, R., Medienmagie oder die Herrschaft überdie Sinne. in Praxis Anthroposophie.18, Verlag Freies Geistesleben, Stuttgart, 1992. 88 BUDDEMEIER,H., Illusion und Manipulation. Die Wirkung von Film und Fernsehen auf Individu und Gesellschaft, Stuttgart, 1987, p.137 e.v. 89 STREIT,J., Stripverhalen in Sociale Hygiëne. Brochurenreeks ter bevordering van de gezondheid in het persoonlijke en sociale leven. dl.23, Nederlandse Vereniging van Anthroposofische Artsen, 's Gravenhage. 90 LIEVEGOED, B.C.J., Ontwikkelingsfasen van het kind, Vrij Geestesleven, 1976, p.186-187 91 VAN DAM,J., Het kind als zintuigwezen in Blik in de Vrije School. Uit de praktijk van het leerplan. Van de kleuterklas t/m de twaalfde klas, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen,195, p. 14-16. 92 STRAUS,M., Von der Zeichensprache des kleinen Kindes. Spuren der Menschwerdung. in Menschenkunde und Erziehung.34, Verlag Freies Geistesleben,1976. 93 KRANICH,E.M., Die Bildung der Urteilsfähigkeit in ihrem Zusammenhang mit dem ganzen Menschen, in Erziehungskunst. Monatschrift zur Pädagogik Rudolf Steiners, september 1983, p. 493-506. 94 Het kader waarbinnen de concrete eindtermen m.b.t.het oordelen gelden, wordt ook omschreven in het derde deel van dit leerplan: in het hoofdstuk Leren leren 1.2.Leren van 12 tot 14 jaar. 95 GOETHE, J.W., Kleurenleer, Vrij Geestesleven, Zeist, 1991 JÛNEMANN M. en WEITMANN F., Der künstlerische Unterricht in der Waldorfschule, Stuttgart, 1993. STEINER, R., Das Wesen der Farben, Rudolf Steiner Vervag, Dornach, 1980. STEINER,R., De kleuren. Werking en karakter. Grondbeginselen van een geesteswetenschappelijke kleurenleer als hulpmiddel bij het kunstzinnig scheppingsproces, Vrij Geestesleven, Zeist, 1991. 96 WÜNSCH, W.,Weiss mir ein Blümlein blaue. Zweistimmige Liedsätze, Witten, 1985. 1

zie Uitgangspunten Wiskunde van de decretale eindtermen en ontwikkelingsdoelen. Dit fenomeen kan wanneer men fragmentarisch kennis maakt met het opvoedingsproject, de indruk wekken van retardatie. Enkel een meeromvattend overzicht, maakt duidelijk dat men precies door aan te knopen bij reeds aanwezige tendensen en vermogens en deze onderling op elkaar af te stemmen een ongedwongen op permanente evolutie gerichte ontwikkeling bevordert. 3 zie Uitgangspunten Leergebied Wiskunde: Wiskunde en de ontwikkeling van kinderen. 4 SCHOOREL, E., Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1995, p. 42 e.v. 5 zie Wereldoriëntatie 2. Visie op mens en wereld en 3. De ontwikkeling van het kind en de realiteitsbeleving. 6 Rekenen in beweging. Achtergronden, opbouw, bakens, doorkijkjes, voorbeelden en bronnen ter verrijking van het reken-wiskundeonderwijs op de Vrije School, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1994, p.360-362. 2


350

7

De R. Steinerpedagogie streeft ook een opvoeding na die resulteert in een zelfstandige, (zelfredzame) volwassene. De zelfstandigheid (zelfredzaamheid) van het kind beantwoordt, volgens onze visie, aan andere normen dan die van een volwassene. In dit kader komt de zelfstandigheid van een twaalfjarige ons inziens niet in het gedrang door het uitstellen van technologische middelen in het wiskundeonderwijs.. 88 zie Algemene inleiding. 9 Rekenen in beweging. Achtergronden, opbouw, bakens, doorkijkjes, voorbeelden en bronnen ter verrijking van het reken-wiskundeonderwijs op de Vrije School, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1994, p.364-365. 10 STEINER, R., Die Kunst des Erziehens aus dem Erfassen der Menschenwesenheit, Rudolf Steiner Verlag, Dornach, 1989, 5.Vortrag. 11 KRANICH, E. M, e.a., Formenzeichnen. Die Entwicklung des Formensinns in der Erziehung, in Menschenkunde und Erziehung. 47, Freies Geistesleben, p. 110. SCHOOREL, E., e.a., Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie, Vrij Pedagogisch Centrum, 1995. 12 STEINER, R., Die Kunst des Erziehens aus dem Erfassen der Menschenwesenheit, Rudolf Steiner Verlag, Dornach, 1989,5. Vortrag. 13 STEINER,R.,Erziehungskunst.Seminarbesprechungen und Lehrplanvorträge, Rudolf Steiner Verlag, Dornach, 1985. Zur Unterrichtsgestaltung im 1. bis 8. Schuljahr an Waldorf/Rudolf Steinerschulen. Arbeitshilfen für den Hauptunterricht. Überblick über den Fachunterricht. Anregungen zur Klasseführung und zur Elternarbeit,Verlag Goetheanum, Dornach,(1994), p. 36-37. 14 Rekenen in beweging. Achtergronden, opbouw, bakens, doorkijkjes, voorbeelden en bronnen ter verrijking van het reken-wiskundeonderwijs op de Vrije School, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1994, p 139-142. 15 Zur Unterrichtsgestaltung im 1. bis 8. Schuljahr an Waldorf/Rudolf Steinerschulen. Arbeitshilfen für den Hauptunterricht. Überblick über den Fachunterricht. Anregungen zur Klasseführung und zur Elternarbeit,Verlag Goetheanum, Dornach,(1994), 69-73. 113 zie Uitgangspunten Leren leren van de decretale eindtermen en ontwikkelingsdoelen. 114 AMONS,Ch., Leerprocessen en ontwikkelingsbeelden, in Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1995, p. 39 - 73. 115 KLAASEN, J., Beschouwingen over het periodeonderwijs en het spreken van de leraar, in Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1995, 3.32. De vijf stappen van het periode - onderwijs p. 84 - 88. 116116 SCHOOREL, E., Dagmens en nachtmens, in Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1995, p. 147-161. 117 KLAASEN, J., Beschouwingen over het periodeonderwijs en het spreken van de leraar, in Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1995, p. 79 - 101. 118118 ZIJL, R. van, De mens als lerende substantie, in Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1995, 201 - 238. 119 SCHOOREL, E., Geheugen. Waarnemen en denken, vergeten en herinneren, in Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1995, p. 127 - 147. 120 SCHOOREL, E., Beklijven. Een zoektocht door de eerste vier voordrachten van de cyclus 'MenschenerkennNis und Unterrichtsgestaltung, in Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1995, p. 15-39. Leerplan steinerscholen basisonderwijs - deel 6 - noten

351

121

HUIJBRECHTS, T., Opvoeding en onderwijs. Hoe komen leerlingen tot zelfstandig §oordelen?, in Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie, Vrij Pedagogisch Centrum, Driebergen, 1995, p. 101 - 127. 122 De R. Steinerpedagogie legt de nadruk op de geleidelijke ontplooiing van de vermogens eigen aan de verschillende leeftijdsfases. Dit houdt geen ontkenning in van het feit dat men door middel van bepaalde pedagogische methodes deze ontwikkeling kan beïnvloeden. Het versneld tot ontwikkeling laten komen van vermogens zoals bijvoorbeeld het kritisch oordeelsvermogen naar het voorbeeld van de volwassenen, is echter geen doelstelling van de R. Steinerpedagogie. 123 Hiermee wordt het systeem van de innerlijke noodzaak bedoeld: als dit... dan dat..... Men laat in deze leeftijdsfase de feiten voor zich spreken zonder er verklarende theoretische denkmodellen mee te verbinden. 124 zie Uitgangspunten Sociale Vaardigheden van de decretale eindtermen 125 STEINER, R., Die Erziehungsfrage als soziale Frage, R. Steiner Verlag, Dornach, 1991. 126 Een verdere omschrijving van het begrip vrijheid vindt men in STEINER, R., Filosofie van de vrijheid, Vrij Geestesleven, Zeist, 1977. 127 OECD/CERI, DEELSA/ED/CERI, oktober 2002 128 Eigen cursivering 129 WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REGERINGSBELEID, Van oude en nieuwe kennis. De gevolgen van ICT voor het kennisbeleid, Den Haag, 2002 130 Zie o.a. hoofdstuk 2 van Onderwijs in een technologische wereld . Een visietekst over ICT in het onderwijs, Steinerscholen basisonderwijs Vlaanderen 131 Zij het niet enkel de Steinerpadagogie. Zie bv. ook Kieran Egan, The Educated Mind. How Cognitive Tools Shape Our Understanding, Chicago/Londen, 1997. Artikels over dit thema zijn ook te vinden op Egan’s website www.educ.sfu.ca/kegan. Een overzicht van de visie van de steinerscholen op de ontwikkeling van kinderen is te vinden in de bijlage bij het besluit van de Vlaamse regering van 17 december 1997. 132 VENEZKY, Richard en DAVIS Cassandra, Quo Vademus? The transformation of Schooling in a Networked World, OECD/CERI, laatste versie 8C van maart 2002. Is het gebruikelijk dat er tussen de eerste en de laatste versie van zo’n eindrapport bij dergelijk onderzoek twee volle jaren verstrijken?


Leerplan Steinerscholen Basisonderwijs

Recommend Documents