Ledenpeiling Verus Neemt geweld op school toe of af? Looptijd peiling: 1 april – 14 april
Aanleiding ledenpeiling Recent waren er weer twee geweldsincidenten op scholen in het nieuws. Zowel in Den Haag als in Zwolle werd er door een ouder geweld gebruikt tegen een leerkracht. In 2011 hield Verus een ledenpeiling over omgaan met onaangepast gedrag van leerlingen, het gezag van docenten en incidenten op school. Daaruit bleek dat 68% van de respondenten van mening was dat verbaal en fysiek geweld op school veel vaker voorkomt dan via de pers bekend wordt. Tweederde (67%) van de respondenten gaf aan dat het gezag van de docent is afgenomen, en 61% zei dat onaangepast gedrag van leerlingen in de afgelopen vijftien jaar is toegenomen. Verus was benieuwd naar de ontwikkelingen in de afgelopen jaren. Neemt geweld op school toe of af? Respondenten Er deden 257 respondenten mee: schooldirecteuren en locatieleiders in het primair en voortgezet onderwijs. Er waren 2445 respondenten aangeschreven, er is dus een respons van 11%. Op 1 april 2015 is de eerste uitnoding verstuurd, op 8 april 2015 is er een herinnering uitgegaan. Gemiddeld deden de respondenten 8 minuten over het invullen van de ledenpeiling. Samenvatting Uit de rapportage blijkt dat geweld door leerlingen en ouders op ongeveer 25% van de scholen is toegenomen de afgelopen jaren, maar tegelijkertijd bij 15% is afgenomen. Het gaat dan zowel om verbaal geweld als om fysiek geweld. Zowel bij geweld door leerlingen als ouders zijn belangrijke redenen voor afname een betere relatie met ouders, betere afspraken met ouders en beter beleid rond ouders. Ook scholing van personeel draagt bij aan afname van geweld. Bij de toename van geweld door leerlingen en ouders valt op dat veelvuldig gewezen wordt op verschuivende normen en waarden en toenemende intolerantie. Bij een open vraag over voorbeelden van incidenten worden vele tientallen incidenten genoemd van geweld door leerlingen en ouders, varierend van licht verbaal geweld tot fysiek geweld. Qua oplossingen en verbetering zouden scholen volgens de respondenten vooral moeten investeren in een betere relatie met ouders, en ook afspraken met hen moeten maken. Op een grote meerderheid van de scholen (70%) zijn docenten in staat om goed te handelen in escalerende situaties, maar door 30% van de respondenten wordt deze vraag negatief beantwoord, er zit wat dit betreft ook veel verschil tussen docenten. Verus vindt het positief dat het geweld op veel scholen nauwelijks voorkomt of afneemt, maar maakt zich zorgen dat op ongeveer een kwart van de scholen geweld door leerlingen en ouders de afgelopen jaren toenam. Uit de peiling komt naar voren dat scholen niet kiezen voor repressieve maatregelen bij het terugdringen van geweld door leerlingen en ouders. Strenger straffen, het meer betrekken van de politie of het plaatsen van detectiepoortjes wordt niet als effectief ervaren door de respondenten. Verus deelt de visie van de scholen dat de oplossing niet in repressieve hoek moet worden gezocht. Vanuit de gedachte van de school als gemeenschap en het belang van een goed pedagogisch klimaat vindt Verus met de scholen dat een goede relatie met ouders dé manier is om onaangepast gedrag van leerlingen of ouders te voorkomen.
Ledenpeiling Verus – Geweld op scholen
2 van 14
Vragen Vraag 1: Het aantal incidenten met verbaal of fysiek geweld, of ander onaangepast gedrag door leerlingen op school is sinds 2011 60% 54%
50%
40%
30%
30%
20% 16%
10%
0% Afgenomen
Gelijk gebleven
Toegenomen
In de ledenpeiling van Verus uit 2011 bleek dat 68% van de respondenten van mening was dat geweld op school veel vaker voorkomt dan kenbaar wordt via de pers. Verus wilde weten of er een toenemende of afnemende trend is op het terrein van geweld op school. Bij 30% van de respondenten is verbaal of fysiek geweld door leerlingen de afgelopen vier jaar toegenomen, bij 54% is dat gelijk gebleven, en bij 16% is het afgenomen. Het is interessant dat verbaal of fysiek geweld dus zowel toeneemt als afneemt. Over de oorzaken daarvan gaan de volgende vragen. Verus focust in deze ledenpeiling op de trends en de oorzaken daarachter. Om daarbij een beeld te krijgen van hoevaak welke vorm van geweld daadwerkelijk voorkomt op scholen baseren we ons op de tweejaarlijkse Monitor Sociale veiligheid in en rond scholen 2006 – 2014. De monitor onderscheidt verschillende vormen van geweld, zie onderstaand overzicht.
Ledenpeiling Verus – Geweld op scholen
3 van 14
Uit de Monitor is het volgende af te leiden over geweld in het primair en voortgezet onderwijs. Primair onderwijs In het primair onderwijs ervoer volgens de Monitor in 2014 13% van het onderwijspersoneel verbaal geweld en 7% sociaal geweld. Voor de meeste geweldsvormen was er in 2012 een piek te zien, maar sociaal geweld laat een doorlopende toenamen zien. Een op de vijf leerlingen zei in 2014 op school slachtoffer te zijn van schelden, 13% voelde zich soms of vaker buitengesloten en 11% gaf aan opzettelijk pijn te worden gedaan. Een op de tien kinderen was op school bang voor andere leerlingen.
Voortgezet onderwijs In het voortgezet onderwijs gaf volgens de Monitor een kwart van het personeel in 2014 aan slachtoffer te zijn geweest van verbaal geweld, gevolgd door ongeveer 10% dat aangaf slachtoffer te zijn van sociaal en materieel geweld. De grootste afname is te zien bij seksueel geweld, waar in 2014 13% van het personeel melding van maakte. Ook materieel geweld wordt door het personeel minder gemeld. Omgekeerd zien we dat 60% van het personeel ervaring heeft met sociaal geweld in 2014. In eerdere jaren lag dit lager. Verbaal geweld kwam in 2014 het vaakst voor onder leerlingen: 30% van de leerlingen zei hiervan slachtoffer te zijn geweest, terwijl 15% hiervan dader is geweest. Voor de overige geweldsvormen geldt hetzelfde beeld, hoewel die minder vaak voorkomen. Sociaal, materieel en grof lichamelijk geweld worden door de leerlingen in 2014 vaker gemeld dan in eerdere jaargangen. De overige geweldsvormen (verbaal, licht lichamelijk, en seksueel geweld) blijven stabiel over de tijd. Verbaal geweld komt het vaakst voor. Bron: Monitor Sociale veiligheid in en rond scholen 2006 – 2014
Zowel de Monitor als de toelichtende antwoorden bij deze vraag uit de ledenpeiling onderstrepen dat het bij geweld door leerlingen vooral om verbaal en sociaal geweld gaat.
Ledenpeiling Verus – Geweld op scholen
4 van 14
Vraag 2: Wat is volgens u de oorzaak voor de afname? 60%
51%
50% 44%
44% 41% 39%
40%
30%
29%
20%
17%
10%
2% 0%
0%
0%
0%
Van de respondenten geeft 16% aan een afname van verbaal of fysiek geweld door leerlingen te zien. Aan deze groep is gevraagd wat volgens hen de oorzaak hiervan was. 50% van hen zegt dat dit komt door het beter handhaven van regels. Daarnaast scoren scholing van personeel (44%), een verbeterde relatie met ouders (44%), afspraken met ouders (41%) hoog. Bij de caterogie ‘Anders’ wordt vooral gewezen op de manier waarop met kinderen wordt omgegaan, door een andere pedagogische aanpak of training. Opvallend is dat ‘repressieve’ oplossingen laag scoren, nauwelijks geven respondenten aan dat de afname van verbaal of fysiek geweld door leerlingen komt door detectiepoortjes, het betrekken van de politie het plaatsen van camera’s of strengere regels.
Ledenpeiling Verus – Geweld op scholen
5 van 14
Vraag 3: Wat is volgens u de oorzaak voor de toename? 90% 84% 80%
70%
60%
50% 45% 38%
40%
36%
30%
20% 13% 10% 1% 0% Onvoldoende toezicht
Veranderende leerlingpopulatie
Mogelijkheden social media
Verschuivende normen en waarden
Toenemende intolerantie
Anders
30% van de respondenten geeft aan dat verbaal en fysiek geweld door leerlingen de afgelopen jaren is toegenomen. Gevraagd naar de oorzaak daarvan geeft maar liefst 84% van hen aan dat dit komt door verschuivende normen en waarden. Uit de toelichting blijkt dat hier dan vooral gedoeld wordt op afnemend respect voor de leerkracht, en het denken in ‘rechten’ in plaats van ‘plichten’. In mindere mate, maar ook nog relatief hoog scoren toenemende intolerantie (45%), een veranderende leerlingpopulatie (38%) en de mogelijkheden die leerlingen hebben door middel van social media (36%).
Ledenpeiling Verus – Geweld op scholen
6 van 14
Incidenten door ouders
Vraag 4: Het aantal incidenten met verbaal of fysiek geweld, of ander onaangepast gedrag door ouders in en om school is sinds 2011 70%
61% 60%
50%
40%
30% 26%
20% 14%
10%
0% Afgenomen
Gelijk gebleven
Toegenomen
14% van de respondenten zegt dat het geweld door ouders is afgenomen de afgelopen jaren, 26% zegt dat het toeneemt. De grootste groep, 61%, geeft aan dat het gelijk is gebleven. In de toelichting geven diverse schoolleiders aan dat geweld door ouders niet of nauwelijks voorkomt. Wel geven enkelen daarbij aan dat ouders assertiever en veeleisender zijn geworden. Hoe vaak geweld door ouders precies voorkomt in Nederland is niet bekend, hierbij kan niet worden teruggegrepen op bestaand onderzoek. Over de oorzaken van de aangegeven af- of toename van geweld door ouders gaan de volgende vragen.
Ledenpeiling Verus – Geweld op scholen
7 van 14
Vraag 5: Wat is volgens u de oorzaak voor de afname? 80%
76% 73%
70%
60%
50%
42% 40%
30% 24% 20% 15% 10%
0%
14% van de respondenten ziet de afgelopen jaren een afname van geweld door ouders. Een betere relatie met ouders en beter beleid rond ouderbetrokkenheid was bij respectievelijk 76% en 73% van hen hiervan de oorzaak. Afspraken met ouders (42%) en scholing personeel (24%) scoren lager.
Ledenpeiling Verus – Geweld op scholen
8 van 14
Vraag 6: Wat is volgens u de oorzaak voor de toename? 60%
51% 50%
40% 35%
30%
20%
9%
10%
5%
0% Toenemende assertiviteit Verschuivende normen van ouders met en waarden betrekking tot de schoolloopbaan van hun kind
Veranderende ouderpopulatie
Anders
Net als bij toenemend geweld door leerlingen, is verschuivende normen en waarden ook de meest gegeven reden (51%) onder de respondenten die aangaven een toename onder geweld door ouders te zien, gevolgd door 35% die de toenemende assertiviteit van ouders als belangrijkste oorzaak ziet. Te weinig tijd voor eigen kinderen, te hoge verwachtingen van school en kind worden in de toelichting nog enkele keren genoemd.
Ledenpeiling Verus – Geweld op scholen
9 van 14
Vraag 7: Wilt u, zonder naam of toenaam, iets vertellen over een incident met verbaal of fysiek geweld dat sinds 2011 op uw school heeft plaatsgevonden? De genoemde voorvallen lopen zowel bij leerlingen als ouders uiteen van schelden/verbaal geweld tot agressie en fysiek geweld. 54 keer wordt een incident genoemd waarbij een vorm van geweld plaatsvindt door een leerling (naar een mede-leerling of een docent), en 64 keer wordt een voorbeeld genoemd waarbij ouders betrokken zijn. 52 keer wordt aangegeven dat dit niet voorkomt. 48 respondenten hebben deze vraag niet ingevuld. Bij diverse voorbeelden wordt aangegeven dat het om een leerling met gedragsproblemen gaat. We zetten enkele voorbeelden op een rij.
Leerlingen ‘Een kind dat een ander kind met een tak in het gezicht heeft geslagen’ ‘Een bovenbouw leerling die de leerkracht een tik uitdeelt’ ‘Een bovenbouwleerling heeft één leerkracht geschopt en één leerkracht geslagen.’ ‘Een leerling slaat een docent in het gezicht omdat deze docent zegt dat hij terug moet naar de klas op het moment dat de leerling boos weg wil lopen.’ ‘Twee keer heeft een leerling een leerkracht geschopt.’ Ouders ‘Twee vechtende moeders op de hoek van het schoolplein.’ ‘Boze dreigende ouders.’ ‘Directeur aangevallen door een ouder, fysiek en mentaal’ ‘Een ouder, die zich verbaal bedreigend opstelt naar een leerkracht.’ ‘Twee vaders die leerkracht fysiek bedreigen en een die de leerkracht slaat.’ ‘Onlangs hadden wij een ouder die intimiderend overkwam en in verband met een opgelegde straf ''even'' vertelde hoe hij over school dacht.
Ledenpeiling Verus – Geweld op scholen
10 van 14
Vraag 8: Om te voorkomen dat onaangepast gedrag van ouders of leerlingen ten opzichte van schoolpersoneel uit de hand loopt moeten scholen 80% 73% 70%
60%
50%
40% 40%
30%
29%
30%
23% 20% 15%
14% 9%
10%
0% Anders
Strengere regels voor leerlingen op school instellen
Professionele beveiliging inzetten
Afspraken maken met de politie
Personeel laten bijscholen
Bevoegdheden van leraren vergroten
Protocollen voor personeel verduidelijken
Meer investeren in de relatie met ouders
Niet-vrijblijvende afspraken met ouders in een oudercontract vastleggen
0%
Als het gaat om oplossingen of verbeteringen op het terrein van geweld op scholen kiest een meerderheid van de respondenten (73%) voor meer investeren in de relatie met ouders. 40% van de respondenten zegt dat gekozen moet worden voor een contract met ouders, en respectievelijk 30% en 20% zegt dat protocollen voor het personeel moeten worden verduidelijkt en personeel moet worden bijgeschoold. Niemand kiest voor het inzetten van professionele beveiliging. Bij de categorie anders (23%) valt op de respondenten aangeven niets te zien in het vergroten van aantal regels of protocollen, maar meer waarde toekennen aan een goed pedagogisch klimaat en het transparant en duidelijk communiceren.
Ledenpeiling Verus – Geweld op scholen
11 van 14
Een aantal toelichtende reacties ‘Het gaat op onze school veelal om leerlingen met (gedrags)problemen, waarbij vooral de relatie met ouders erg belangrijk is om samen naar aanvaardbare oplossingen te zoeken.’ ‘Naarmate de relatie met ouders beter is, en de contacten veelvuldig, zal een probleem eerder oplosbaar zijn zonder wat voor geweld dan ook.’ ‘Preventief zorgen dat je in gesprek bent en blijft met ouders en tijdig de problemen samen bespreken. Vanuit relatie werken aan een ''samen''-oplossing’ ‘Als ouders de waarden en normen van de school omarmen en duidelijk hebben hoe er gecommuniceerd wordt, zijn er volgens mij minder conflicten.’ ‘Wanneer regels voor leerlingen consequent gehandhaafd worden, ontstaat er een zodanige veilige sfeer op school, dat agressie veel minder voorkomt.’ ‘Ik heb zelf heel veel moeite met alle protocollen, er staat veel te vaak in wat mensen moeten. Aan de andere kant ben ik me er wel van bewust dat je duidelijkheid moet hebben bij ernstige escalaties. De escalaties die ik in het verleden heb meegemaakt, heb ik altijd kunnen oplossen door de mensen serieus te nemen en oprecht naar ze te luisteren.’
Ledenpeiling Verus – Geweld op scholen
12 van 14
Vraag 9: Ons schoolpersoneel is voldoende in staat om goed te handelen in escalerende situaties
Nee 30%
Ja 70%
30% van de respondenten geeft aan dat hun schoolpersoneel niet voldoende in staat is om goed te handelen in escalerende situatie, 70% vindt dat dat wel het geval is. Uit de toelichtingen blijkt dat het vooral afhangt van de situatie, en er verschil zit tussen leerkrachten, de één kan het wel, de ander niet.
‘Om een antwoord te vinden op de soms agressieve benadering hebben we een training gevolgd in het voeren van goede oudergesprekken. Dit heeft ons veel geleerd over het omgaan met negatieve emoties van ouders en het kunnen ombuigen van zo'n situatie naar een gesprek waarin we tot goede afspraken kunnen komen.’ ‘Deze situaties zijn gelukkig incidenteel. De keerzijde is wel dat noch in de opleiding, noch in de schoolpraktijk, hier eerder (voldoende) aandacht is besteed.’ ‘Dit wisselt sterk per leerkracht.’ ‘Er vindt continu scholing plaats rondom deescalatie’
Ledenpeiling Verus – Geweld op scholen
13 van 14
‘Heel jong team, vinden oudergesprekken met zich verbaal onacceptabel uitende ouders lastig’ ‘Niet alle personeelsleden zijn hiertoe in staat’ ‘Omdat het zo weinig voorkomt bij ons, heeft het geen hoge prioriteit. Wij investeren veel in de relatie met de ouders en vooralsnog proberen we lig dingen niet te laten escaleren. Maar het zou zeker geen kwaad kunnen om personeel daarin nog bij te scholen.’ ‘Over het algemeen wel. Is persoonsafhankelijk.’
Ledenpeiling Verus – Geweld op scholen
14 van 14
