LANGE TERMIJN FINANCIERING VAN ONDERWIJSINSTELLINGEN Mogelijkheden en aandachtspunten Schatkistbankieren Drs. Paul Sluijter
bovendien
aanzienlijk
Advisor
strengere
Juni 2011
gevraagd aan de betreffende onderwijsinstelling.
eisen
duurder
gesteld
en
en meer
worden
er
zekerheden
Een lening afsluiten bij de gemeente was in het verleden Marktwerking,
zelfstandigheid
verantwoordelijkheid momenteel
op
prominente
en
meer
financieel
meest
gangbare
methode
om
eigen
financiering aan te trekken. De voordelen hiervan zijn
zijn
duidelijk: gunstigere tarieven, soepele voorwaarden
de
en een relatief eenvoudig due diligence proces voor
vlak
beleidsthema’s
de
in
publieke sector. Instellingen worden geacht in steeds
de
grotere mate financieel hun eigen broek op te
terughoudender geworden met het verstrekken van
houden en in staat te zijn zelf de bijkomende risico’s
leningen (evenals garanties). In dit kader is het
te dragen. Met name in de zorgsector is deze trend
interessant
al geruime tijd duidelijk zichtbaar maar ook in de
ontwikkelingen
onderwijssector lijkt men niet aan deze ontwikkeling
commissie
te kunnen ontkomen. Dit heeft ook belangrijke
Schatkistbankieren (Geïntegreerd Middelenbeheer)
gevolgen voor de financierbaarheid van (onderwijs)
als alternatief voor een bancaire financiering of een
instellingen. Dit artikel zal verder ingaan op de
lening bij de gemeente c.q. gemeentelijke garantie1.
kredietverlening.
dat,
gelet
bij
wijst
Gemeentes
op
banken op
en
de
zijn
echter
bovengenoemde gemeentes,
mogelijkheden
de van
mogelijkheden die in dit kader geboden kunnen worden bij Schatkistbankieren en enkele bijzondere aandachtspunten behandelen die bij het afsluiten van een lening bij het Ministerie aan bod kunnen komen.
voordelen
en
leenmogelijkheden Sinds
2004
kunnen
vrijwillige
basis
onderwijsinstellingen deelnemen
op aan
Schatkistbankieren. In essentie worden de liquide
Commissie Don
© Montesquieu Finance B.V. Drs. Paul Sluijter - Juli 2011
Schatkistbankieren:
middelen dan ondergebracht bij de Nederlandse
De Commissie Don heeft in haar rapport uit 2009
Staat. Beleggingen (voor zover die niet voldoen
onder meer de conclusie getrokken dat er behoefte
aan de regeling Beleggen en Belenen 2010)
is aan verdere professionalisering ten aanzien van
moeten worden afgestoten. De rekeningen bij de
het financieel beleid van onderwijsinstellingen en dat
huisbank worden gekoppeld aan een rekening-
er teveel
De
courant bij het Ministerie van Financiën. Positieve
commissie adviseert dat instellingen meer gebruik
en negatieve saldi op de rekening van de huisbank
gaan
worden dagelijks afgeroomd via de rekening bij
geld onterecht wordt opgepot.
maken
van
vreemd
vermogen
en
investeringen niet langer uitstellen tot het moment
het
waarop het benodigde bedrag bij elkaar gespaard
instelling de mogelijkheid een debetlimiet aan te
is. Voor sommige onderwijsinstellingen kan het echter
houden ter grootte van 10% van de publieke
onmogelijk, lastig of te duur blijken te zijn om bij
jaaromzet. Bovendien kan men op elk gewenst
banken
financiering
te
verkrijgen.
Waarborgfonds
HBO
of
de
Hierbij
heeft
de
deelnemende
Zonder
gemeentelijke garantie of een garantie van de Stichting
Ministerie.
Stichting
Waarborgfonds BVE, zijn bancaire financieringen
1 Hoewel
er naast Schatkistbankieren en bancaire of gemeentelijke financieringen nog andere mogelijkheden bestaan past dit niet binnen de scope van dit artikel. Voorbeelden van alternatieve financieringsmogelijkheden zijn: Publiek Private Samenwerkingen, het Waarborgfonds HBO of het Waarborgfonds Bve en voor zeer grote financieringen t.b.v. nieuwbouwplannen de Europese Investeringsbank.
… FROM COMPLEXITY TO TRANSPARENCY...
1
moment
beschikken
over
de
eigen
liquide
positieve verrekening van de marktwaarde van de
middelen en, in tegenstelling tot hetgeen soms
lening
nog wordt gedacht, zal het Ministerie geen toezicht
deelnemende
kan
plaatsvinden
ten
instelling.
Bij
gunste
van
houden op de instelling via het betalingsverkeer
financiering mag men in de meeste gevallen al blij
en/of de bedrijfsvoering.
zijn indien er geen boete wegens vervroegd
een
de
bancaire
aflossen in rekening wordt gebracht, laat staan dat Daarnaast heeft een deelnemende instelling de
de bank een eventuele positieve marktwaarde
optie
een
uitkeert aan de betreffende onderwijsinstelling. Dit
depositofaciliteit (ten behoeve van het uitzetten
om
gebruik
alles kan tot potentiële voordelen leiden bij een
van creditgelden) en een leenfaciliteit voor het
stijgende
opnemen
vooral
van
te
maken
langlopende
van
leningen.
De
rentemarkt wanneer
(positieve
indien
marktwaarde),
de
lening
wordt
leentarieven op zowel de rekening-courant faciliteit
aangetrokken ter financiering van nieuwbouw en
als op langlopende leningen zijn uiterst gunstig. Zo
de oude, bestaande locaties worden verkocht
worden debetsaldi in rekening-courant verrekend
(mogelijkheid tot vervroegd aflossen).
tegen EONIA + 0,25% en de langlopende leningen tegen de Nederlandse Staatrente met een opslag
Tenslotte is van groot belang dat er, anders dan
van slechts 0,10% onafhankelijk van de looptijd
bij een bankfinanciering, bij Schatkistbankieren er
van de lening (dus geen liquiditeitspremies!).
geen verplichting bestaat om te voldoen aan
Indien een deelnemende instelling bovendien ook
(strikte) financiële ratio’s (m.b.t. de solvabiliteit en
nog beschikt over een gemeentelijke garantie
de
komt
vervallen.
getoetst worden. Een breach van de bancaire
Abstraherend van het gegeven dat banken zich
convenanten kan leiden tot aanpassing van de
funden op de swaprentecurve (niet de Nederlandse
leenvoorwaarden en formeel zelfs tot opeising. Dit
Staatrente)
kan
de
opslag
kan
van
0,10%
gesteld
te
worden
dat
de
kasstromen)
een
die
periodiek
belangrijke
door
overweging
de
zijn
bank
in
de
kredietopslagen bij commerciële banken vaak een
wetenschap dat de onderwijssector de komende
veelvoud zijn van de opslagen die het Ministerie in
jaren nog de nodige bezuinigingen te wachten
rekening brengt op leningen. Met name voor
staat. Bij het Ministerie is het risico van opeising
leningen met een looptijd van 10 jaar of langer
niet
kan het verschil in opslag erg groot worden. Dit
aangewend
heeft ermee te maken dat het voor banken relatief
activiteiten en de instelling zich aan de van
duur is om voor een langere periode geld in te
toepassing zijnde wet en regelgeving conformeert.
aanwezig
zolang
ter
de
middelen
financiering
van
worden publieke
kopen. Afgezien van de opslag is het vaak ook niet eens meer mogelijk om bij een bank een lening af
Nadelen
te sluiten met een looptijd van 20 of 30 jaar
Uiteraard zijn er ook belangrijke nadelen die het
(rentevast). Bij het Ministerie kunnen leningen
maken dat
afgesloten worden met een maximale looptijd van
onderwijsinstelling
30
geen
aanvliegroute is om financiering middels vreemd
afsluitkosten in rekening brengen in tegenstelling
vermogen aan te trekken. In die gevallen kan een
tot de commerciële banken
normale bancaire financiering, al dan niet in
jaar.
Verder
zal
het
Ministerie
Schatkistbankieren de
niet voor
meest
elke
optimale
© Montesquieu Finance B.V. Drs. Paul Sluijter - Juli 2011
combinatie met borging of garantie soms beter Een bijkomend voordeel is bovendien dat leningen
passen.
die vervroegd worden afgelost bij het Ministerie,
Schatkistbankieren heeft betrekking op de uiterst
boetevrij tegen de marktwaarde kunnen worden
conservatieve taxaties die door het Rijksvastgoed-
afgewikkeld. Dit betekent dat, indien de rente
en
(fors) is opgelopen nadat de lening is afgesloten
Domeinen) worden uitgevoerd. Het leenplafond
en men vervroegd zou willen aflossen, er een
wordt namelijk bij taxatie vastgesteld op 95% van
Verreweg
het
grootste
ontwikkelingsbedrijf
… FROM COMPLEXITY TO TRANSPARENCY...
nadeel
(voorheen
van
directie
2
de executiewaarde van de herbestemmingswaarde
Indien de taxatiedatum + 2 jaar verlopen is en er
op
na
op dat moment een nieuwe opname gedaan moet
ombouwkosten. Daarna neemt het leenplafond
basis
van
lokale
worden dient een hernieuwde taxatie plaats te
jaarlijks lineair af met de afschrijvingen op het
vinden. Hierin schuilt het risico dat de waarde van
betreffende
vastgoed.
huurprijzen,
lage
het vastgoed gedaald is en daarmee tevens het
taxatiewaarde is het leenplafond navenant laag en
beschikbare leenplafond. In een dergelijk scenario
kan er minder geleend worden. Het kan zelf
wordt een groot beroep gedaan op de creativiteit
gebeuren
50%
van de instelling in kwestie daar men niet zomaar
Bovendien
voor het ontbrekende deel van de financiering kan
dat
het
bedraagt van kunnen
de
enkel
de
gebouwgebonden
Door
leenplafond totale
een
„slechts‟
bouwsom.
grond,
het
activa
vastgoed
zoals
en
installaties
terugvallen
op
een
bank.
Immers,
hoewel
Schatkistbankieren het eveneens aangaan van
gefinancierd worden. Inventarissen en ICT vallen
bancaire
buiten
nauwelijks om financiering beschikbaar te stellen
het
bereik
van
de
leenfaciliteit.
Een
leningen
niet
banken
aan
onvoldoende geleend kan worden is het laten
Schatkistbankieren. Dit is begrijpelijk vanwege het
taxeren van het bestaande vastgoed en dit (indien
feit dat er minder zekerheden voorhanden zijn en
mogelijk)
de bank nauwelijks nog winst meer kan behalen
onderpand
te
brengen
bij
het
Ministerie. Een andere mogelijkheid is om de bouw
op
zodanig
beleggingsproducten).
te
verrichten
dat
het
schoolgebouw
het
die
zijn
mogelijke oplossing voor het probleem dat er
in
instellingen
uitsluit,
deelnemen
huisbankierschap
aan
(en
haar
relatief eenvoudig en kostenefficiënt „omgebouwd‟ kan worden ten behoeve van een alternatieve
Dit
aanwending (zoals kantoren of appartementen).
Schatkistbankieren: een verstoorde relatie met de
Door
de
huisbankier en hogere bankkosten. Zodra een
taxatiewaarde doorgaans hoger uit, echter men
onderwijsinstelling gaat Schatkistbankieren wordt
dient zich dit wel in een zeer vroegtijdig stadium
de rol van de bankier min of meer beperkt tot het
te realiseren.
beschikbaar
hiermee
rekening
te
houden
valt
brengt
rekeningen Een
tweede
© Montesquieu Finance B.V. Drs. Paul Sluijter - Juli 2011
Schatkistbankieren
belangrijk heeft
nadeel
betrekking
van op
de
ons
op
stellen die
een
van
dagelijks
derde
één
nadeel
of
worden
van
meerdere afgeroomd.
Bovendien verliezen banken dan een belangrijke bron
van
funding
of
anderszins
een
relatief
flexibiliteit van het Ministerie om tailor-made
solvabele, potentiële debiteur. Hierdoor zullen de
financieringsstructuren
bieden.
kosten die door de bank in rekening worden
Eerlijkheidshalve dient daarbij wel opgemerkt te
gebracht ten behoeve van het betalingsverkeer
worden dat men bij het Ministerie van Financiën
fors stijgen en is het derhalve in de regel minder
wel steeds meer mogelijkheden probeert aan te
opportuun voor instellingen om over te stappen op
bieden teneinde tegemoet te komen aan de
Schatkistbankieren indien er sprake is van een
vereisten van individuele instellingen. En goed
financieringsbehoeftes
voorbeeld van een beperking van de flexibiliteit
tijdsduur beperkt (<10 jaar) blijft. In die situaties
betreft het feit dat er beperkte mogelijkheden zijn
kan er waarschijnlijk beter gekozen worden voor
om leningen met uitgestelde stortingen aan te
een bancaire financiering bij een van de banken in
gaan. Deze zijn namelijk beperkt tot stortingen die
Nederland die een sterke positie hebben in de
niet verder plaatsvinden dan 24 maanden na de
publieke sector.
aan
te
die
qua
omvang
en/of
taxatiedatum. Hierdoor kan het lastig zijn om renterisico‟s die verder dan twee jaar vooruit in de tijd zullen ontstaan, af te dekken.
… FROM COMPLEXITY TO TRANSPARENCY...
3
Aandachtspunten bij het afsluiten van
stortingsbedragen
leningen bij het Ministerie
afgesproken en dat hiervan niet meer kan worden
Zoals eerder aangegeven, geldt voor het afsluiten van een lening met een uitgestelde storting en/of oplopende hoofdsom een maximale termijn van 24 maanden na datum van taxatie. Concreet houdt dit in dat de maximale hoofdsom van een lening binnen 2 jaar na taxatiedatum bereikt moet worden. Dit kan in praktijk tot problemen leiden indien de oplevering van de (nieuw)bouw later dan 2 jaar eindigt na taxatie (het Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf realiseren
taxeert
bouwplannen
tevens
nog
te
basis
van
de
op
bouwtekeningen. Wanneer men na deze datum nog additioneel wenst te lenen is een hertaxatie vereist. Na een dergelijke hertaxatie wordt het leenplafond opnieuw vastgesteld en neemt dan weer lineair af in 30 jaar.
vooraf
moeten
worden
afgeweken. Indien er dan een situatie van overdan wel onderfinanciering dreigt te ontstaan, kan in
het
eerste
geval
(overfinanciering)
reeds
gedurende de bouw vervroegd worden afgelost of (bij onderfinanciering) tijdelijk een beroep worden gedaan op de rekening courant faciliteit . Het mag duidelijk
zijn
dat
de
flexibiliteit
hierbij
niet
optimaal is. Een mogelijk alternatief betreft het gedurende de bouwfase opnemen van meerdere variabele leningen waarvan de einddatum voor elke lening hetzelfde is maar waarvan de looptijd telkens een periode (maand of kwartaal) korter is. De hoofdsommen van al deze “bouwleningen” opgeteld zijn dan gelijk aan de lening die vanaf het gereedkomen
van
de
nieuwbouw
zal
worden
afgelost. Deze consolidatielening zal uiteraard wel vooraf
met
het
Ministerie
moeten
worden
afgestemd om zekerheid te hebben omtrent het aflosschema en het te betalen rentetarief. Het voordeel van deze structuur is dat, door ieder kwartaal opnieuw de financieringsbehoefte in kaart te brengen voor de komende drie maanden, er hetgeen
zorgt
voor
meer
flexibiliteit
en
een
situatie van over- of onderfinanciering voorkomt. Hierbij is uiteraard wel van belang dat er een Het
risico
bestaat
dan
dat
het
gewenste
leenplafond niet (meer) wordt gehaald en derhalve de
gewenste
verkregen.
financiering
Wanneer
bij
niet een
kan
komt,
ontstaat
hertaxatie
er
bouwplanning
met
liquiditeitsprognose
wordt gevoerd.
worden het
leenplafond beneden het totaal aan uitstaande leningen
goede
echter
geen
verplichting om het “surplus” verplicht (direct) af te lossen: “eenmaal verstrekt blijft verstrekt”.
Bovenstaande situatieschetsen gaan er telkens vanuit dat de betreffende onderwijsinstelling een nieuwbouwproject gaat uitvoeren. De leenfaciliteit is echter niet beperkt tot de financiering van dergelijke projecten. De renovatie van bestaande bouw evenals de herfinanciering van bestaande
Een tweede aandachtspunt betreft de wijze waarop de financiering van de bouwperiode plaatsvindt. In de meeste gevallen wordt vooraf een structuur
© Montesquieu Finance B.V. Drs. Paul Sluijter - Juli 2011
afgesproken waarbij de hoofdsom elke maand oploopt
tijdens
de
bouwfase
(maandelijkse
storting) en die vervolgens lineair in 30 jaar wordt
leningen
behoren
mogelijkheden.
uiteraard
In
Schatkistbankieren
deze
worden
ook
tot
gevallen
de kan
gecombineerd
met
bestaande bancaire leningen en borging door het Waarborgfonds BVE/HBO. Deze hoeven dus niet verplicht
te
worden
geherfinancierd.
Dit
is
afgelost. De rente wordt voor deze hele periode
uiteraard
(bouwperiode en aflostermijn) vastgezet. Dit geeft
onderwijsinstelling niet altijd iets op vanwege
100% zekerheid aan de onderwijsinstelling. Dit
boeteclausules bij vervroegd aflossen. Het kan wel
betekent
voordeling zijn om vervoegd af te lossen en te
echter
tevens
dat
de
maandelijkse
wel
mogelijk
… FROM COMPLEXITY TO TRANSPARENCY...
maar
levert
de
4
herfinancieren indien dit gebeurt op datum van
verkrijgen van een financiering en de taxaties in
renteherziening (met name indien de resterende
geringere mare het leenplafond kunnen gaan
hoofdsom van de lening relatief groot is).
bepalen. Het Ministerie zou meer gaan varen op de
Een ander aandachtspunt betreft het opstellen van
200.000.000 180.000.000
een gedegen meerjaren-prognosemodel waarmee o.a.
alternatieve
financieringstructuren
160.000.000 140.000.000
kunnen
120.000.000 100.000.000
worden doorgerekend.
80.000.000 60.000.000 40.000.000
Het belang van een gedegen meerjaren-
20.000.000
5,00 4,50
0 2008
4,00
prognosemodel
2010
2012
2014
2016
2018
2020
2022
2024
2026
2028
2030
3,50 3,00 2,50
De commissie Don haalt in haar rapport de noodzaak aan tot verdere professionalisering van
25.000.000
2,00 1,50
20.000.000
1,00 0,50
15.000.000
0,00
het financieel beheer bij onderwijsinstellingen. Zo zou
het
opstellen
en
meerjarenbegrotingen
en
onderhouden het
uitvoeren
2008
2010
2012
2014
2016
2018
2020
2022
van van
worden in het beleid van onderwijsinstellingen. In het licht van de bezuinigingen van de overheid en de ontwikkelingen in bankenland is dit absoluut een advies dat wij onderschrijven.
scenario‟s en alternatieve financieringsstructuren kunnen worden doorgerekend, vormt idealiter bij elke onderwijsinstelling de basis voor het bepalen van de best passende financiering. Daarnaast kan hierbij
brengen
beter
en
de
financiële impact
risico‟s
van
in
kaart
bezuinigingen
doorrekenen. Bij een bancair financieringstraject is een prognosemodel steeds vaker vereist maar ook bij het structureren van leningen bij het Rijk kan een meerjarenprognose zijn waarde bewijzen. Met name indien de complexiteit toeneemt door de aankoop en verkoop van nieuwe en bestaande panden met een dienovereenkomstig non-lineair verloop van het leenplafond, is het prettig indien een
financieel
verschaffen.
model Zo
kan
hier
inzicht
soms
in
kan
blijken
dat
© Montesquieu Finance B.V. Drs. Paul Sluijter - Juli 2011
Schatkistbankieren wel degelijk inpasbaar is in complexe financieringstrajecten. Tenslotte is vanuit het Ministerie aangegeven dat het
hypotheekrecht
binnen
Schatkistbankieren
minder belangrijk kan gaan worden voor het
2028
2030
0
2008
2010
2012
2014
2016
2018
2020
2022
2024
2026
2028
2030
-5.000.000
specifieke aspecten van individuele businesscases en de capaciteit instellingen om in de toekomst te kunnen voldoen aan rente- en aflosverplichtingen. Het
Een meerjaren-prognosemodel waarmee diverse
2026
5.000.000
risicoanalyses meer en beter geïntegreerd moeten
men
2024
10.000.000
belang
van
een
gedegen
opgezette
meerjarenprognose met voldoende mogelijkheden om diverse scenario‟s te draaien wordt hiermee nog duidelijker. Dit is
zeker van belang bij
Schatkistbankieren maar nog veel sterker bij een bancaire financiering.
Conclusie Het antwoord op de vraag of Schatkistbankieren de meest optimale wijze van financieren is, is voor iedere onderwijsinstelling verschillend. Het hangt onder meer af van de specifieke wensen van de instelling zelf, de voorwaarden en tarieven die de individuele
instelling
huisbankier businesscase.
en
de
Ook
kan
bedingen
complexiteit de
omvang
bij
haar
van
de
van
de
financieringsbehoefte in relatie tot de omvang van de eigen middelen en het beschikbare leenplafond op basis van de door het Ministerie uitgevoerde taxaties spelen een belangrijke rol. De leenfaciliteit binnen Schatkistbankieren mag enkel aangewend worden ter financiering van publieke activiteiten. Indien de kans aanwezig is dat er in de nabije toekomst niet-publieke activiteiten gefinancierd
… FROM COMPLEXITY TO TRANSPARENCY...
5
moeten worden of dat er slechts voor een korte
conform de vereisten van Schatkistbankieren maar
periode financiering benodigd is dan wel indien het
ook, indien er geen afbouw nodig is, hoe deze
leenplafond niet toereikend is, is een bancaire
middelen
financiering soms beter inpasbaar.
kunnen
zo
optimaal
worden
ter
mogelijk
vrij
financiering
gemaakt van
een
bouwproject. In de meeste gevallen kan het Ministerie echter aan onderwijsinstellingen de laagste rentetarieven aanbieden tegen de meeste soepele voorwaarden. Doordat
banken
worden
geconfronteerd
met
strengere kapitaaleisen (in het kader van Basel III)
worden,
kunnen
leningen
voor
onderwijsinstellingen duurder worden door hogere kredietopslagen en worden er bij het verstrekken van
leningen
en
kredietwaardigheidanalyses
de die
periodieke daarna
volgen
hogere eisen gesteld aan de betreffende instelling. Bij elk financieringstraject is het opstellen van een meerjaren-prognosemodel met de mogelijkheid om scenario‟s door te rekenen onontbeerlijk. Dit geldt
voor
zowel
een
normale
bancaire
financiering, Schatkistbankieren, als een lening bij de gemeente. De prognoses kunnen inzicht bieden in toekomstige risico‟s maar kan tevens helpen bij de
besluitvorming
in
bouwprojecten
en
het
structureren van de financiering. Reeds in de voorfase van een bouwproject is het van belang dat er bekeken wordt in hoeverre de huidige beleggingsportefeuille voldoet aan de eisen van de regeling BenB 2010. Indien men wenst deel te nemen
aan
Schatkistbankieren
kan
men
aansluitend analyseren in hoeverre de huidige beleggingsportefeuille afgebouwd dient te worden
MONTESQUIEU FINANCE B.V.
© Montesquieu Finance B.V. Drs. Paul Sluijter - Juli 2011
BEZOEKADRES: IL FIORE AVENUE CERAMIQUE 237 6221 KX MAASTRICHT
POSTADRES: POSTBUS 414 6200 AK MAASTRICHT
TEL: 043 - 325 50 50 FAX: 043 - 326 41 00
[email protected] WWW.MONTESQUIEU.NL
Montesquieu adviseert en assisteert bedrijven en instellingen op het gebied van finance en treasury. De betrokken partners en medewerkers van Montesquieu beschikken over een specifieke combinatie van competenties en ervaringen waardoor onze dienstverlening een unieke toegevoegde waarde oplevert voor onze cliënten. Onze eigen dealingroom voorziet onze klanten van complete financiële transparantie en marktkennis om daarmee vol vertrouwen alle bancaire onderhandelingen te voeren zonder daarbij (bestaande) bankrelaties te verstoren. Als volledig onafhankelijk en integer adviseur is ons doel om door middel van kwalitatief hoogwaardig advies complexe financiële materie in transparante oplossingen te transformeren. Onze dienstverlening bestaat uit de volgende deelgebieden: ▪ Finance
▪ Treasury
▪ Investment Consulting
… FROM COMPLEXITY TO TRANSPARENCY...
6
