Landelijke Stoffendag 2014 Donderdag 2 oktober 2014, Doorn
Grip op informatie. Dat is het centrale thema van de Landelijke Stoffendag die dit jaar voor de vijfde keer is georganiseerd. Informatie verzamelen, up to date houden en delen is cruciaal om op een veilige en gezonde manier om te kunnen gaan met gevaarlijke stoffen. Vanwege de complexiteit van de materie en de grote hoeveelheid gegevens is het daarbij
verstandig, en misschien wel noodzakelijk, om samen te werken. Als branche, binnen een cluster van bedrijven of met de overheid. Op de Landelijke Stoffendag draait het dan ook niet alleen om actuele kennis en nieuwe inzichten, maar ook om transparantie, delen en ontmoeten.
Doorn, 2 oktober 2014. Zo’n driehonderd mensen zijn naar Landgoed Zonheuvel gekomen voor de Landelijke Stoffendag 2014. Onder hen veiligheidsdeskundigen, arbeidshygiënisten, KAM-coördinatoren, managers en beleidsmakers. Elk van hen is vanuit zijn eigen rol betroken bij het werken met gevaarlijke stoffen. Diverse branches waar met gevaarlijke stoffen wordt gewerkt zijn vertegenwoordigd, variërend van de chemische industrie tot de zorg, van de schoonmaaksector tot de offshore-industrie. TNO, de Inspectie SZW en het Ministerie van Infrastructuur en Milieu zijn de initiatiefnemers van dit evenement en leveren elk een inhoudelijke bijdrage aan het programma. De Landelijke Stoffendag is een boeiende mix van interactieve workshops, informele netwerkmomenten en een informatiemarkt. Deelnemers komen hier voor actuele en praktijkgerichte informatie over arbo en milieu, maar ook om de banden met andere experts aan te halen en voor een ontmoeting met leveranciers van veiligheidsproducten en -diensten. De hoge opkomst toont aan dat de belangstelling voor een dergelijk informatie- en netwerkevenement groot is.
KEYNOTE
De beleving van gezondheidsrisico’s
Erik Tielemans, business line manager van TNO, opent het plenaire deel van de dag. Tielemans gaat kort in op het programma, dat dit jaar voor het eerst is aangevuld met meer milieugerelateerde onderwerpen. Daarna geeft hij het woord aan keynote speaker Jop Groeneweg. Groeneweg is universitair docent aan de Universiteit Leiden en senior onderzoeker bij TNO. Zijn vakgebied is de cognitieve psychologie, in het bijzonder de perceptie van risico’s en het beïnvloeden van gedrag. “Objectieve risico’s staan los van de beleving van die risico’s”, benadrukt Groeneweg. “Het is dus niet voldoende om de kale feiten te presenteren. Die nuchtere benadering werkt niet omdat het grootste deel van de mensen niet zo denkt. Zij raken wel onder de indruk van scenario’s, niet van getallen.” Werkgerelateerde gezondheidsrisico’s blijven in de publieke opinie onderbelicht, toont Groeneweg aan. “We maken ons druk om terrorisische aanslagen, tornado’s, aardbevingen en overvallen. We onderschatten het risico dat we ziek worden.” Bij gevaarlijke stoffen is er bovendien sprake van een ‘onzichtbaar’ risico. Het verband tussen blootstelling aan een bepaalde stof en ziek worden is voor veel mensen niet helder. Niet iedereen wordt immers ziek en áls je al ziek wordt kan dat jaren duren. “Mensen hebben er geen beelden bij.”
Jop Groeneweg “Gezondheidsrisico’s vliegen onder onze psychologische radar door. Gewone mensen kunnen zich deze risico’s niet goed voorstellen en besteden er (dus) geen aandacht aan. Ziek worden is een non-issue.”
Ontmoeting en uitwisseling binnen de regio Mensen ontmoeten, best practices delen en samen op zoek gaan naar oplossingen. Veel mensen komen speciaal naar de Landelijke Stoffendag om te netwerken. In de pauzes, tijdens de lunch en bij de afsluitende netwerkborrel is er ruimschoots de gelegenheid om
contacten te leggen, ook met mensen buiten de eigen sector en keten. De organisatoren hebben het gemakkelijk gemaakt om experts uit de eigen regio te ontmoeten. Arjella van Scheppingen (Value2share) licht toe: “Een zinvolle dialoog draagt bij aan de energie en
motivatie die nodig is om die next step te maken. Dergelijke ‘betekenisvolle ontmoetingen’ willen wij vandaag faciliteren. Bij de ontvangst heeft u een keycord gekregen in de kleur van uw regio. Er zijn vijf regio’s: vijf kleuren. Onze oproep: ga straks eens koffie
drinken of lunchen met iemand uit uw eigen regio en zoek naar raakvlakken. In uw profiel, dat u bij binnenkomst heeft gekregen, kunt u daarnaast uw prangende vragen, sprekende voorbeelden en eventueel informatie over uw expertise kwijt. Vul uw profiel in en wij brengen vraag en aanbod bij elkaar.”
Praktische workshops Vooraf hebben de deelnemers een keuze gemaakt uit een breed aanbod aan praktijkgerichte workshops. Ze kunnen drie workshops volgen. De workshops gaan over actuele onderwerpen, zoals de REACH-registratie, het vaststellen van grenswaarden voor stoffen, het signaleren van nieuwe risico’s en het werken met nanomaterialen.
Dirk van Well “Werken met zeer zorgwekkende stoffen brengt een langdurig en kostbaar traject bij de vergunningaanvraag met zich mee. Als er een alternatief te vinden is, is dat altijd de beste optie.”
Workshop: slimme oplossingen door samenwerken Individuele bedrijven kunnen hun voordeel doen met goede ideeën en oplossingen die elders zijn ontwikkeld. Door samen te werken en - bijvoorbeeld binnen een branche - met generieke oplossingen te komen, kunnen ze veel tijd en geld besparen. De Inspectie SZW stimuleert en faciliteert dit proces. Projectleider gevaarlijke stoffen Diana Martens schetst in deze workshop wat de Inspectie SZW van bedrijven verwacht en op welke manier samenwerking de inspectiedruk kan verminde-
ren. “Wij gaan graag de dialoog met u aan. Wij zijn geen adviseurs. Wel kunnen wij uw oplossingen in een vroeg stadium toetsen aan het wettelijk kader.” Jenda Horák, jurist bij branchevereniging Focwa, geeft een voorbeeld van zo’n branchebrede oplossing. “Wij ontwikkelen een nieuw instrument dat ondernemers in de schadeherstelbranche helpt om veilig te werken. Dat instrument moet begrijpelijk, toekomstbestendig, gebruiksvriendelijk en
grondig onderbouwd zijn. En het moet voldoen aan de eisen van de Inspectie SZW. We nemen niet de stoffen als uitgangspunt, maar beginnen met de activiteiten in onze branche en kijken dan welke typen stoffen daarbij worden gebruikt. Zo krijgen we een logische indeling. Het eindproduct is een serie veilige werkwijzen voor de meest voorkomende processen in combinatie met een branchebreed stoffenregister.”
Viola van Guldener “Het ontwikkelen van een vitale veiligheidscultuur binnen je organisatie heeft iets weg van bergbeklimmen. Het gaat niet om bereiken van de top, maar om het proces dat je onderweg samen doormaakt.”
Workshop: cultuur & gedrag Veel belangstelling is er voor de workshop over het effect van de bedrijfscultuur op gezond en veilig werken. Het is een onderwerp dat mensen na aan het hart ligt omdat zij in hun eigen werk vaak worstelen met een veiligheidscultuur die niet optimaal is. “Ik wil graag dat er in mijn organisatie een cultuur ontstaat waarin mensen veiliger gaan werken en dat ook zelf willen. Dus niet alleen maar omdat het verplicht is”, verzucht een deelnemer tijdens de workshop. “De Inspectie heeft vastgesteld dat gedrag en cultuur een rol speelde bij een aanzienlijk deel van de ernstige ongevallen op het werk in de afgelopen 15 jaar”, zegt Viola van Guldener (TNO), die de workshop leidt. “Het is niet eenvoudig om de cultuur van een organisatie te veranderen. Dat kost tijd. Toch is het de sleutel om risico’s nog verder terug te dringen.” Overigens is het niet voldoende om je alleen daarop te focussen. Ook de technische en de organisatorische kant moeten in orde zijn. De bedrijfscultuur bestaat uit gezamenlijke waarden, ongeschreven regels, overtuigingen en aannames. Groepsprocessen die op hun beurt weer het gedrag van individuele medewerkers beïnvloeden. “Door veiligheid en gezondheid bespreekbaar te maken, medewerkers goed te informeren en te trainen kun je het veiligheidsbewustzijn vergroten. Daarvoor is ook leiderschap nodig en commitment van de directie. Tot slot is ook eigenaarschap van belang en heldere afspraken over het aanspreken van collega’s over onveilig gedrag”, zegt Van Guldener.
Workshop: de zorgenkindjes onder de stoffen Kwik, hexachloorbenzeen, nikkelboorfosfide, trifluraline: een greep uit de ruim 1300 ‘zeer zorgwekkende stoffen’ die op de ZZS-lijst van het RIVM staan. Lonneke van Leeuwen (RIVM) maakt de deelnemers wegwijs in de wereld van deze zeer giftige en gevaarlijke stoffen. De stoffenlijst groeit nog steeds. Ook internationaal wordt gestaag verder gebouwd aan een vergelijkbare lijst met ‘substances of very high concern’. “Deze stoffen kunnen kankerverwekkend zijn, de voortplanting belemmeren of zich ophopen in de voedselketen. Bedrijven die met deze stoffen werken of ze importeren moeten aan strenge regels voldoen als zij ze willen blijven gebruiken.” De overheid streeft er namelijk naar om deze stoffen zoveel mogelijk te weren. Vervanging van deze stoffen door ongevaarlijke stoffen heeft de voorkeur. Alleen als er geen alternatief is en als een bedrijf echt kan bewijzen dat de risico’s beheerst worden, kan de overheid besluiten om toch een vergunning te verlenen. “Het is een gigantische klus om zo’n vergunning te krijgen”, vertelt Dirk van Well van branchevereniging VNCI. “De aanvraag is kostbaar, er is een tijdrovend onderzoek voor nodig en de vergunning wordt altijd voor een bepaalde tijd verleend. Bovendien weet je als bedrijf nooit of je aanvraag gehonoreerd wordt. Daarom is meestal het beste om een alternatief te zoeken.”
Informatiemarkt In de pauzes tussen de presentaties en de workshops is het druk op de informatiemarkt. Zo’n twintig bedrijven, adviesbureaus en overheidsorganisaties presenteren zich hier met producten en diensten op het brede terrein van veiligheid en gevaarlijke stoffen. Bezoekers kunnen zich hier laten informeren over handige hulpmiddelen, zoals de Stoffenmanager en het Brandweerinformatiesysteem (BIG), ze kunnen een softwarepakket voor veiligheidsinformatiebladen uitproberen of vragen stellen aan de REACH-helpdesk van het RIVM. Op de informatiemarkt worden ook gasdetectiesystemen, trillingsmeters en professionele gaspakken gedemonstreerd.
Terugblik Voor de plenaire afsluiting van de Landelijke Stoffendag komt iedereen weer bijeen in de grote zaal. Diana Martens (Inspectie SZW) en Jochem van der Waals (Ministerie van IenM) kijken kort terug op vijf jaar Landelijke Stoffendag. “We zien een kentering. Vijf jaar geleden lag de nadruk op het ‘hoe’: men was vooral op zoek naar technische oplossingen. Nu realiseren we ons dat het er ook om gaat dat werknemers inzien: gezond werken is niet
vanzelfsprekend. Je moet er iets voor doen. Daarom is er dit jaar aandacht voor de invloed van cultuur en gedrag.” Wat verder opvalt is dat er veel meer openheid is. Bedrijven aarzelen niet om hun problemen te bespreken en zijn trots op de oplossingen die ze hebben bedacht. Ze houden de kaarten niet meer tegen de borst. “De samenwerking tussen de Inspectie en de bedrijven is verbeterd”, stelt Martens vast.
Het Ministerie van IenM doet dit jaar voor het eerst mee aan dit evenement. Waarom? “Alle regelgeving - REACH, arbo, milieuwetgeving - komt samen bij bedrijven. Als overheid willen we dit ook in samenhang zien”, zegt Van der Waals. “De ministeries werken elk vanuit een eigen invalshoek aan hetzelfde doel: verantwoord omgaan met gevaarlijke stoffen. Die samenhang willen wij gezamenlijk gestalte geven.”
Grip op data Tijdens de workshops werd duidelijk dat veel organisaties nog altijd worstelen met de complexe regelgeving en de grote hoeveelheid gegevens waar ze mee te maken krijgen. “Er zijn handige tools beschikbaar die bedrijven helpen om meer grip op de data te krijgen”, besluit Martens. “Samenwerking is de sleutel om minder last te hebben van alle regelgeving. Dat kan binnen de branche en in de keten, maar ook regionaal, dwars door sectoren heen. Meer en meer zien we dat bedrijven de goede oplossingen delen die ze samen hebben bedacht. Dat is de toekomst.”
Nathan Kuper “Jullie zijn ambassadeurs voor de aanpak van de risico’s van gevaarlijke stoffen. Laat weten wat er plaatsvindt, draag alle kennis uit en blijf creatieve oplossingen aandragen.”
Jochem van der Waals “Alle regelgeving - REACH, arbo, milieuwetgeving komt samen bij bedrijven. Als overheid willen we dit ook in samenhang zien.”
Diana Martens “Veilig werken met gevaarlijke stoffen moet gewoon worden. Net zo gewoon als het nu op bouwplaatsen is om een veiligheidshelm te dragen. Twintig jaar geleden was dat nog niet het geval. Een vergelijkbare ontwikkeling willen we zien bij gevaarlijke stoffen.”
Reacties van deelnemers
“Een innovatieve en inspirerende dag.”
“Veel problemen kunnen opgelost worden als bedrijven in de keten met elkaar in gesprek gaan. Zo breng je elkaar naar een hoger niveau. Deze netwerkdag geeft een aanzet.”
“De verbreding van het programma is een goede zaak. Arbo en milieu liggen in elkaars verlengde als het om gevaarlijke stoffen gaat. Dat het Ministerie van Milieu is aangehaakt zie “De workshop over onze toekomst met REACH ik als een positieve ontwikkeling.” en de keynote over menselijk gedrag vond ik bijzonder boeiend.”
Alle workshops op een rij REACH-registratie
Slimme oplossingen
In 2018 is het zo ver. Wat betekent dit voor productenten, importeurs en afnemers?
Samen op zoek naar branchebrede oplossingen voor veilig en gezond werken.
Indelen, etiketteren en verpakken
Preventie van arbeidsgerelateerde longaandoeningen
Vanaf 1 juni 2015 zijn nieuwe etiketten met gevaarsaanduidingen verplicht op verpakkingen van mengsels van chemische stoffen.
Bepaalde stoffen veroorzaken astma, COPD en longkanker. Hoe herken je deze stoffen en hoe kunnen we het aantal longziekten door werk terugdringen?
Wegwijs in de wereld van zorgwekkende stoffen Wat zijn zeer zorgwekkende stoffen? Hoe herkent u ze en aan welke eisen moet u voldoen als u ze gebruikt?
Werken met nanomaterialen
Substitutie van zeer zorgwekkende stoffen
Hoe kunnen bedrijven de blootstelling aan nanomaterialen meten? Welke grenswaarden zijn er en hoe beheersen we de risico’s?
Een praktische en laagdrempelige aanpak om alternatieven te vinden voor deze stoffen.
Cultuur en gedrag
Grenswaarden
Welke winst kun je boeken voor veilig en gezond werken door het gedrag van mensen en de organisatiecultuur te veranderen?
Hoe stel je grenswaarden vast voor de stoffen waarover geen informatie beschikbaar is?
Omgaan met nieuwe risico’s
GEIS: een brug tussen REACH en Arbo Alle relevante informatie over veilig gebruik van schoonmaakproducten in één overzicht. Voordeel: de zeepfabrikanten voldoen aan hun REACH-verplichting, de schoonmaakbedrijven aan de arboregels.
Door nieuwe technologieën, nieuwe stoffen en nieuwe werkwijzen ontstaan ‘emerging risks’. Deze workshop gaat over het opsporen en beheersen van deze risico’s.
Verantwoord gebruik van blootstellingsmodellen Zijn deze modellen wel betrouwbaar en nauwkeurig genoeg?
Aan de slag met de Zelfinspectie Waar lopen bedrijven tegenaan bij het invullen van hun Zelfinspectietool?
Huidblootstelling schatten Hoe schat je de risico’s van huidblootstelling in? Een model.
De presentaties van de workshops staan vanaf 3 november op www.stoffenmanager.nl
De Landelijke Stoffendag is een initiatief van Inspectie SZW, Ministerie van Infrastructuur en Milieu en TNO. Congresorganisatie: Value2share, www.value2share.nl Beeldverslag: Tekst: Eva van Teeseling, Tekstbureau Opus 1 Foto’s en lay-out: Rolf Resink, hetismooiwerk.nl
