LageTemperatuurVerwarming i.c.m. Natuurlijke Ventilatie

LageTemperatuurVerwarming i.c.m. Natuurlijke Ventilatie Haalbaarheidstudie naar comfort, energiebesparing en terugverdientijd

In opdracht van Alusta B.V. en Kodi B.V. met subsidie van het SMT-programma van Novem Mei 2004

Auteurs: dr. Edward Prendergast ir. Peter Erdtsieck

Diederichslaan 2 × 3971 PC Driebergen-Rijsenburg Telefoon: 0343 512886 × Fax: 0343 520881 E-mail: [email protected] moBius consult bv / KvK Utrecht 30109543

Lid Organisatie van Advies- en ingenieursbureaus

abcde


Inhoud 1

Inleiding

3

2

Gebruikerservaringen met verschillende concepten 2.1 Concept mengbox

5 6

3

4

5

2.2 2.3

Concept semi-plenum Concept plenum

2.4

Concept direct

7 9 11

Warmteterugwinning

13

3.1 3.2

13 13

WTW bij balansventilatie WTW bij natuurlijke ventilatie

Een energiezuinig voorbeeldkantoor (EPC > 0,9) 4.1 Gebouwkenmerken

15 15

4.2 4.3

Installatieconcepten EPC

15 16

4.4

Energiebesparing

16

Financiële kosten en baten

18

5.1 5.2

18 19

Posten niet opgenomen in de kosten-batenanalyse Het ECO-kantoor versus een referentiekantoor

6

Conclusies

21

7

Literatuurlijst

22

Bijlage 1

Kantoorconcept KNAP en Kluitman

2

Meetgegevens concept direct

3

Resultaten enquêtes concept direct

4

Rendementberekeningen

5

ECO-kantoor, rapport Kodi BV

6

EPC-berekeningen ECO-kantoorconcept

7

Energiegebruik ECO-kantoorconcept en referentie

1604.1

pagina ∙ 2 ∙ van 22


1

Inleiding De toepassing van lage temperatuurverwarming (LTV) neemt steeds meer toe. De systemen worden over het algemeen toegepast in combinatie met gebalanceerde ventilatie, waarbij de LTV-systemen veelal geschikt worden gemaakt voor verwarmen en koelen. Het toepassen van LTV in combinatie met natuurlijke toevoer van ventilatielucht is (nog) geen veelvuldig toegepaste optie. Zowel LTV als (de juiste toepassing van) natuurlijke toevoer van ventilatielucht hebben een positief effect op het binnenmilieu en het energiegebruik van kantoorgebouwen. Met name in de kantoorbouw wordt terughoudend gereageerd op het toepassen van de combinatie van de twee technieken. Over het algemeen worden drie redenen genoemd waarom bouwpartijen de combinatie niet toepassen: 1. In de winterperiode moet de koude van de ventilatielucht opgevangen worden. Hiervoor wordt meestal een convector onder het raam geplaatst. Dit wordt bij lage temperatuurverwarming als problematisch gezien. 2.

Energetisch gezien is het zinvol om de warmte uit de ventilatielucht te hergebruiken. In de woningbouw wordt bij toepassing van LTV veelal een warmtepompboiler gebruikt. In kantoren is de warm watervraag echter relatief klein. Hierdoor kan er veel meer warmte uit de retourlucht worden teruggewonnen, dan dat er nodig is voor warm tapwater.

3.

Het toepassen van een standaard, conventioneel klimatiseringssysteem wordt gezien als zijnde goedkoper dan een innovatief systeem.

Dit rapport is het resultaat van een onderzoek naar de haalbaarheid van een energiezuinig kantoorconcept met lage temperatuurverwarming in combinatie met natuurlijke toevoer van ventilatielucht. Uitgangspunt van dit onderzoek is een kantoorconcept waarbij de koude ventilatielucht in de winter afdoende wordt gecompenseerd én waarbij de warmte uit de afvoerlucht wordt teruggeleverd aan de lage temperatuurverwarming. De haalbaarheid van dit installatieconcept wordt afgewogen op financiële en energetische argumenten én op gebruikerscomfort. Dit onderzoek is voornamelijk uitgevoerd als deskstudie en is onderverdeeld in de volgende aspecten: 1. Het analyseren van bestaande gebouwen. ·

Op welke manier is de combinatie van LTV met natuurlijke toevoer van ventilatielucht in de praktijk is toegepast?

·

Hoe kunnen praktijkvoorbeelden met natuurlijke ventilatie en een regulier verwarmingssysteem toepasbaar worden gemaakt met LTV?

· Wat zijn de gebruikerservaringen in de praktijkvoorbeelden? Naast de deskstudie zijn een aantal enquêtes afgenomen om de ervaringen van

gebouwgebruikers te analyseren en hebben praktijkmetingen plaatsgevonden om een beeld te krijgen van het stookgedrag in een natuurlijk geventileerd kantoor. 2.

Een technische analyse van de mogelijkheid tot het terugwinnen van warmte uit de afvoerlucht.

1604.1



3.

4.

Een financiële kosten-batenanalyse voor de toepassing van de combinatie ven LTV met natuurlijke toevoer van ventilatielucht in vergelijking met en een regulier installatieconcept. Met behulp van de EPC is een analyse uitgevoerd van de energiebesparing van het bovengenoemde concept. Hierbij is het uitgangspunt een kantoorgebouw met een hoog ambitieniveau met een EPC van 0,9.

1604.1



2

Gebruikerservaringen met verschillende concepten In de praktijk kunnen een aantal voorbeelden van LTV in combinatie met natuurlijke toevoer van ventilatielucht worden gevonden. Deze voorbeelden zijn met name te vinden in gebouwen waar een hoog ambitieniveau is nagestreefd ten aanzien van energiegebruik en duurzaam bouwen. Een analyse van de toegepaste oplossingen om tochtklachten te voorkomen, laat zien dat deze systemen gegeneraliseerd kunnen worden en klaar zijn om in reguliere projecten te worden toegepast. Naast de voorbeelden waarbij de onderzochte combinatie is toegepast is ook gekeken naar gebouwen waarbij reguliere verwarming is toegepast (HTV). Er is onderzocht of deze concepten ook met LTV zouden kunnen werken. De analyse heeft in principe vier verschillende concepten opgeleverd. Deze concepten worden hieronder verder besproken. De concepten bestaan uit verschillende manieren om klachten over het binnenklimaat in de winterperiode te voorkomen. Tochtklachten zijn hierbij een belangrijk aandachtspunt.

Tocht Om gebruikers een positief oordeel over het binnenklimaat van een kantoorgebouw in de winterperiode te geven, is het van belang om tochtklachten te voorkomen. Omdat dit, met name bij natuurlijke toevoer van buitenlucht een vaak genoemd onderwerp is, wordt in deze paragraaf ingegaan op het aspect tocht en hoe deze is gedefinieerd. In principe worden tochtklachten veroorzaakt door drie eigenschappen van een luchtstroom: 1.

De temperatuur: op het moment dat deze significant kouder is dan de omgevingstemperatuur kunnen tochtklachten ontstaan.

2. 3.

De luchtsnelheid: bij hogere luchtsnelheden zijn er meer tochtklachten. De turbulentie van de luchtstroom: hoe groter turbulentie van de luchtstroom, hoe meer tochtklachten ontstaan.

In de norm NEN-EN-ISO 7730 [1] is tocht gedefinieerd met de volgende vergelijking: 0,62

DR = (34 - Ta)(v - 0,05) (0,37 * v * tu + 3,14) waarin: DR Ta

tochtbeoordeling (%ontevredenen door tocht) o plaatselijke luchttemperatuur in C

V tu

plaatselijke gemiddelde luchtsnelheid in m/s plaatselijke turbulentie-intensiteit in %, gedefinieerd als de verhouding van de standaarddeviatie van de lokale luchtsnelheid en de lokale gemiddelde luchtsnelheid

Om de kans op tochtklachten te verkleinen, kunnen twee strategieën, al dan niet in combinatie, worden gevolgd:

1604.1



1.

Verhogen van de temperatuur van de luchtstroom door menging met de overige lucht in de ruimte.

2.

Verlaging van de snelheid van de luchtstroom.

2.1

Concept mengbox

Figuur 1: Schematische weergave van concept mengbox

Het concept mengbox houdt in dat de ventilatielucht die het vertrek instroomt in eerste instantie terechtkomt in een opvangbak. Een schematische tekening van dit concept is weergegeven in figuur 1. De opvangbak is meestal geperforeerd en heeft de mogelijkheid tot overstromen, zodat er geen gevaar bestaat dat de toevoer van verse lucht wordt belemmerd. De geperforeerde bak heeft als doel om de luchtsnelheid van de inkomende lucht af te remmen, bovendien wordt de inkomende lucht als het ware opgesplitst, zodat deze beter en sneller mengt met de opgewarmde lucht in het kantoorvertrek. Omdat de instroom van buitenlucht door de mengbox extra wrijving ondervindt, is het bij dit concept noodzakelijk om de drijvende kracht van de ventilatie goed te dimensioneren. In de meest eenvoudige vorm is de mengbox gemonteerd tegen het luchtinlaatrooster. De dimensies van de doos zijn in dit geval beperkt tot de breedte van het rooster, tien tot 20 centimeter het vertrek in en enkele centimeters hoog. De mengbox kan uitgebreid worden tot afmetingen waarbij een groot gedeelte van het plafond wordt bedekt met de mengbox. Het is dan bijvoorbeeld mogelijk om verlichting in de mengbox te integreren. Het voordeel van dit concept, is dat op eenvoudige wijze het tochtprobleem wordt bestreden. Het nadeel van dit concept is dat de ventilatieopeningen aan het oog onttrokken worden,

1604.1



waardoor de perceptie van natuurlijke ventilatie door de gebruiker wordt verkleind. Met name bij de grotere uitvoering van de mengbox blijkt dit een probleem te kunnen opleveren. In de praktijk kunnen verschillende uitvoeringen van het bovengenoemde concept worden gevonden. Voorbeelden hiervan zijn Rijkswaterstaat Terneuzen [2,3,4] met een “kleine” mengbox en Rijkswaterstaat Maastricht [5,6] met een grote mengbox waarin ook de lichtarmaturen zijn geïntegreerd. Een belangrijk voorbeeldproject, waar deze techniek is toegepast in combinatie met LTV is in het gebouw van Rijkswaterstaat in Terneuzen. In de ontwerpfase van dit gebouw zijn uitgebreide laboratoriumtests uitgevoerd om de tochtproblemen in de wintersituatie te onderzoeken [7]. Uit dit laboratoriumonderzoek is gebleken dat een geperforeerde bak ongeveer 60 cm in de ruimte stekend, met een rand van 10 cm hoog de beste resultaten opleverden. De proeven lieten zien dat er dan geen overschrijding van de PMV-waarden, zoals gedefinieerd in de NEN 1087 [8], plaatsvinden. Nog belangrijker in dat kader is het gebruikersonderzoek dat heeft plaatsgevonden in het kantoorgebouw [3,4,9]. De enquête laat een duidelijk beeld zien van de situatie in Terneuzen. Vergelijking van het kantoorgebouw in Terneuzen met een gemiddeld Nederlands kantoorgebouw [10] levert de volgende resultaten: 1. De luchtkwaliteit wordt aanzienlijk beter gewaardeerd dan in een gemiddeld Nederlands 2.

kantoor, De gebouwgerelateerde gezondheidsklachten zijn veel lager dan in een gemiddeld

3.

kantoorgebouw. De waardering ten aanzien van het thermisch binnenklimaat en ten aanzien van tocht zijn vergelijkbaar met een gemiddeld Nederlands kantoorgebouw.

Monitoring van het energiegebruik laat zien, dat het gebouw van Rijkswaterstaat in Terneuzen inderdaad een energiezuinig gebouw is [4]. Geconcludeerd kan worden dat het concept mengbox bij toepassing van LTV met natuurlijke ventilatie in het gebouw van RWS in Terneuzen, succesvol is toegepast.

2.2

Concept semi-plenum

In het concept semi-plenum wordt de binnenkomende ventilatielucht geleid naar een gedeeltelijk open plafond. Een schematische tekening van dit concept is weergegeven in figuur 2. De ventilatielucht stroomt door het plenum naar de andere zijde van het kantoorvertrek, waar het vervolgens het kantoor binnenstroomt. De ventilatielucht kan zich boven het plenum mengen met de binnenlucht. Dit concept kan worden uitgevoerd met een klimaatplafond, waardoor de ventilatielucht ook direct kan worden opgewarmd (in het stookseizoen) of afgekoeld (in het koelseizoen). De gedeeltelijk opgewarmde ventilatielucht komt vervolgens het kantoorvertrek binnen aan de zijde van de binnenmuur. Aangezien bureaus vanwege de daglichtinval aan de raamzijde zijn gesitueerd, wordt hierdoor de kans op tochtklachten verder geminimaliseerd. Bij dit concept is het belangrijk om te voorkomen

1604.1



dat de ventilatielucht direct aan de gangzijde wordt afgezogen. Door een dergelijke “kortsluiting” zou het kantoor niet voldoende geventileerd kunnen worden.

Figuur 2: Schematische weergave van concept semi-plenum

In het concept semi-plenum wordt de binnenkomende ventilatielucht geleid naar een gedeeltelijk open plafond. De ventilatielucht stroomt door het plenum naar de andere zijde van het kantoorvertrek, waar het vervolgens het kantoor binnenstroomt. De ventilatielucht kan zich boven het plenum mengen met de binnenlucht. Dit concept kan worden uitgevoerd met een klimaatplafond, waardoor de ventilatielucht ook direct kan worden opgewarmd (in het stookseizoen) of afgekoeld (in het koelseizoen). De gedeeltelijk opgewarmde ventilatielucht komt vervolgens het kantoorvertrek binnen aan de zijde van de binnenmuur. Aangezien bureaus vanwege de daglichtinval aan de raamzijde zijn gesitueerd, wordt hierdoor de kans op tochtklachten verder geminimaliseerd. Bij dit concept is het belangrijk om te voorkomen dat de ventilatielucht direct aan de gangzijde wordt afgezogen. Door een dergelijke “kortsluiting” zou het kantoor niet voldoende geventileerd kunnen worden. Voordeel van het concept semi-plenum is de perceptie van de gebouwgebruiker voor natuurlijke ventilatie duidelijk is, doordat het inlaatrooster duidelijk zichtbaar blijft. Het nadeel van dit concept is dat de luchtstromingen duidelijk gedefinieerd en gewaarborgd moeten zijn. Een probleem bij dit concept is de afstand die de ventilatielucht moet overbruggen om van het ventilatierooster in het plenum te komen. Over het algemeen worden er extra voorzieningen getroffen om de overbrugging te bewerkstelligen. Doordat het essentieel is dat de luchtstromen in het kantoor op de gedefinieerde wijze verlopen, is in de ontwerpfase extra aandacht voor de uitwerking noodzakelijk. Eventueel is een proefopstelling gewenst [11]. Bij de projecten die dit concept in de praktijk hebben toegepast is een klimaatkameronderzoek uitgevoerd.

1604.1



In de praktijk zijn een aantal kantoorgebouwen met het concept semi-plenum uitgevoerd, waarbij ook LTV is toegepast. Het gaat hierbij om “Valei en Eem” in Leusden [12,13], de Triodos bank in Zeist [14, 15] en het gemeentehuis in Barendrecht [16]. Bij “Valei en Eem” is dit concept uitgevoerd met een open, verlaagd plafond en een LTV-convector onder het inlaatrooster. De sturing van de ventilatielucht wordt verder versterkt doordat boven het rooster een plank is aangebracht die onder een kleine hoek naar het plafond loopt. Het ventilatiesysteem van de Triodos bank en het gemeentehuis in Barendrecht zijn vrijwel identiek. Dit betreft het concept toegepast met een klimaatplafond. Het rooster is aangepast met een schuine rand (van doorzichtig perspex), zodat de lucht onder een hoek met relatief hoge snelheid boven het klimaatplafond wordt geleidt. Ten behoeve van dit onderzoek zijn enkele telefonische interviews gehouden over de drie bovengenoemde projecten. Uit deze gespreken bleek dat de gebouwgebruikers positief staan ten opzichte van de toegepaste verwarmings- en ventilatiesystemen. Een statistische onderbouwing voor deze mening is alleen beschikbaar voor het gebouw van het waterschap Valei en Eem [4, 17]. Uit het gebouwonderzoek dat in dit gebouw is gehouden, blijkt dat de respondenten een positief oordeel hebben over het binnenmilieu in het gebouw, zeker als dit wordt vergeleken met een gemiddeld Nederlands kantoorgebouw. Als specifiek naar het thermisch binnenklimaat wordt gekeken, blijkt het gebouw op alle aspecten (aanzienlijk) beter te presteren dan een gemiddeld Nederlands kantoorgebouw. Uitzondering hierop zijn klachten over koude in de winter, welke te wijten waren aan een te lage verwarmingscapaciteit. Inmiddels zijn extra verwarmingselementen geplaatst, zodat verwacht wordt dat de klachten hierover aanzienlijk zijn verminderd. Geconcludeerd kan worden dat het concept semi-plenum bij toepassing van LTV met natuurlijke ventilatie in het gebouw van Valei en Eem, succesvol is toegepast.

2.3

Concept plenum

In het concept plenum wordt de buitenlucht door het plenum naar het kantoor geleid. Een schematische tekening van dit concept is weergegeven in figuur 3. In het plenum kan de lucht opwarmen, door menging en warmte-uitwisseling met de constructie. Eventueel kunnen klimaatelementen in het plafond een actieve bijdrage leveren aan de warmte-uitwisseling. Zowel opwarming (stookseizoen) als afkoeling (koelseizoen) van de ventilatielucht kan hierdoor worden bewerkstelligd. Door de (gedeeltelijk) voorverwarmde of afgekoelde lucht vervolgens op een geschikte plaats in de kantoorruimte te laten stromen, kunnen tochtklachten worden geminimaliseerd. Het voordeel van dit systeem is dat de toevoerlocaties van de lucht zo gekozen kunnen worden dat de kans op tochtklachten geminimaliseerd is. Bovendien is door de opwarming in het plenum de temperatuur van de ventilatielucht (enigszins) aangepast aan de temperatuur in het kantoor. Een nadeel van dit systeem is dat de gebouwgebruiker de natuurlijke ventilatie niet meer direct kan waarnemen. Hierdoor neemt ook de (perceptie van de) beïnvloedbaarheid van de natuurlijke ventilatie af.

1604.1



Figuur 3: Schematische weergave van concept semi-plenum

In de praktijk zijn een aantal kantoorgebouwen met dit systeem uitgevoerd in combinatie met een LTV verwarmingssysteem, die tevens voor koeling gebruikt wordt. Het betreft de kantoorgebouwen van KNAP transportgroep en uitgeverij Kluitman (zie bijlage 1). In beide gebouwen zijn vrijwel identieke systemen toegepast. Het betreft een verwarmings- en koelsysteem wat geïntegreerd is in de betonconstructie. Hierdoor wordt de gebouwmassa gebruikt bij het klimatiseren van het gebouw. Omdat er nog geen onderzoek naar de prestaties van deze gebouwen is uitgevoerd, is in het kader van dit onderzoek een enquête onder de gebouwgebruikers uitgevoerd. In bijlage 1 zijn de resultaten van deze enquêtes gepresenteerd. Omdat beide enquêtes zijn gebaseerd op gegevens van een relatief klein aantal respondenten, wordt hier met name gekeken naar de resultaten die overeenkomen. Ten eerste blijken er weinig, tot zeer weinig klachten te zijn over tocht. Zoals eerder opgemerkt is dit een belangrijk voordeel van de toevoer van lucht over het plenum. Ten tweede blijken er uit de enquêtes klachten te zijn ten aanzien van de traagheid van het systeem. Omdat de verwarming en koeling middels de zware gebouwconstructie wordt toegevoerd, is het systeem niet in staat te reageren op snel veranderende weersveranderingen. Verder wordt opgemerkt dat bij Kluitman geen te openen ramen zijn toegepast en bij KNAP wel. Dit verklaart waarschijnlijk de klachten over bedompte lucht die wel bij Kluitman en niet bij KNAP optreden. Bij KNAP en Kluitman hebben gebruikers een aantal klachten die gerelateerd zijn aan het verwarmings- en ventilatiesysteem. De uitwerking die hier is gebruikt zou daarom verder geoptimaliseerd moeten worden.

1604.1



2.4

Concept direct

Natuurlijke ventilatie kan in kantoorgebouwen ook worden toegepast zonder gebruik te maken van speciale technieken om de luchtstroom te sturen. In dat geval wordt onder (het raam met) het inlaatrooster een radiator of convector geplaatst om een luchtstroming van warme lucht te creëren, die de koude ventilatielucht opvangt. Een schematische tekening van dit concept is weergegeven in figuur 4.

Figuur 4: Schematische weergave van concept direct

Het voordeel van dit concept is de eenvoud. Hierdoor is het voor de gebouwgebruiker direct duidelijk hoe het systeem werk en hoe hij of zij dit systeem kan beïnvloeden. Nadeel van dit concept is het feit dat de luchtstromen niet duidelijk zijn gewaarborgd middels bouwkundige elementen, zoals bij een (semi-)plenum. Hierdoor is het mogelijk de luchtstroom te verstoren, waardoor (tocht)klachten zouden kunnen ontstaan. In theorie kan dit systeem alleen op deze manier werken als er geen obstakels zijn die de luchtstroom belemmeren en als de bron voor de convectieve stroming (de radiator of convector) continue in werking is. In de praktijk zijn zowel oude als nieuwe kantoorgebouwen te vinden waar, dit concept is toegepast. Er is vooralsnog echter geen voorbeeld gevonden waar dit concept is toegepast in combinatie met LTV. Om te onderzoeken of LTV kan worden toegepast met een direct ventilatieconcept zijn 1 metingen verricht aan de radiatoren van een gebouw met dit ventilatieconcept . De metingen zijn verricht in kantoren met een bezetting van 1 of 2 personen. De kantoren waren ten tijde 1

De metingen zijn verricht met als doel om een indicatieve uitspraak te doen over het onderzochte

systeem.

1604.1



van de meting in principe in gebruik. Binnen de meetperiode vielen slechts enkele dagen met een lage buitentemperatuur. Het relevante deel van de metingen en een overzicht van de gemiddelde, maximale en minimale buitentemperaturen zijn opgenomen in bijlage 2. Enquêtes in het betreffende gebouw, uitgevoerd door de gebouwgebruiker zelf laten zien 2

dat er geen tochtklachten in het gebouw bestaan . De resultaten van de enquêtes zijn opgenomen in bijlage 3. De metingen laten een grote spreiding zien in de instellingen van de radiatoren uit de verschillende kantoren. Ook blijkt dat over het algemeen de warmtevraag vroeg in de ochtend significant hoger te zijn dan later op de dag. In een deel van de kantoren blijkt de temperatuur van de verwarming in koude periodes hoger dan geleverd kan worden door LTV.

Het is onduidelijk of LTV voldoende vermogen kan leveren om het concept “direct” te laten functioneren zonder koudeklachten. Wel laten de metingen zien, dat niet alle kantoormedewerkers gebruik maken van het volledige vermogen van een HTV-radiator. Daarnaast is gebleken dat door oneigenlijk gebruik van de radiatoren, de radiatorkasten of de vensterbanken de luchtstromen verstoord worden. Desondanks laat een gebruikersenquête een geringe hoeveelheid tochtklachten zien. Geconcludeerd moet worden, dat ondanks het feit dat de werking van het concept niet wordt gewaarborgd, geen overmatige tochtklachten zijn en dat het concept in de praktijk goed kan functioneren in combinatie met een HTV-radiator. Het onderzoek heeft geen uitsluitsel opgeleverd of het concept ook met LTV kan worden toegepast.

2

De gebouwgebruiker heeft geen toestemming gegeven om specifieke gegevens over het gebouw te

publiceren, omdat zij zelf de betreffende gegevens nog zullen gaan publiceren.

1604.1



3

Warmteterugwinning Bij de toepassing van gebalanceerde ventilatie wordt, zowel in de utiliteitsbouw als in de woningbouw, over het algemeen gebruik gemaakt van een warmte terugwininstallatie (WTW-installatie). Hierbij wordt de binnenkomende, verse buitenlucht opgewarmd met de warmte uit de afvoerlucht. Bij een gebouw met natuurlijke ventilatie zijn dergelijke systemen niet mogelijk, omdat de buitenlucht vrijelijk de kantoorruimte instroomt en niet in een luchtbehandelingkast wordt opgewarmd. Bij toepassing van natuurlijke ventilatie in de woningbouw kan WTW worden toegepast door, met een warmtepompboiler, de warme afvoerlucht te gebruiken voor het opwarmen van tapwater. In de utiliteitsbouw is dit geen optie, omdat de vraag naar warm tapwater erg klein is ten opzichte van de beschikbare warmte in de afvoerlucht. Bij toepassing van LTV is het in principe wel mogelijk om de warmte uit de afvoerlucht terug te voeren naar het LTV-systeem.

3.1

WTW bij balansventilatie

Bij balansventilatie wordt in een (kantoor)ruimte een gelijke hoeveelheid lucht in het vertrek gebracht als er uit wordt gehaald. Voor een dergelijk systeem is een uitgebreid kanalenstelsel noodzakelijk met in- en uitvoerroosters. De toevoer en de afvoer van ventilatielucht worden met verschillende ventilatoren geregeld. In een luchtbehandelingkast wordt de toevoerlucht geconditioneerd naar gelang de eisen die een gebouw en de gebruiker hier aan stellen. Op verschillende manieren is het mogelijk om de warmte uit de afvoerlucht te gebruiken om de toevoerlucht op te warmen, deze staan weergegeven in de tabel 1. Tabel 1: WTW-rendementen voor verschillende systemen bij gebalanceerde ventilatie

WTW-rendement utiliteitsbouw warmtewiel

75 %

warmtepijp

45%

platen warmtewisselaar

60%

twin-coil

50%

Bij de toepassing van een warmtewiel blijken in de praktijk meer gezondheidsklachten te ontstaan dan bij andere systemen [18].

3.2

WTW bij natuurlijke ventilatie

Door de toepassing van een LTV-verwarmingssysteem is het mogelijk om de warmte uit de afvoerlucht effectief te gebruiken voor de gebouwverwarming.

1604.1



Om de warmte uit de afvoerlucht over te dragen naar het LTV-systeem kan gebruik worden gemaakt van een warmtepomp lucht/water. Hierbij wordt de warme afvoerlucht door de verdamper van de warmtepomp gevoerd, opgewaardeerd door de warmtepomp en via een watergekoelde condensor afgevoerd naar een laagtemperatuur verwarmingsnet. Een dergelijke warmtepomp kan bij deze toepassing een COP (rendementscoëfficiënt) van 5 bereiken. Hiermee wordt bedoeld dat de elektrische energie die de warmtepomp gebruikt met een rendement van 500% wordt omgezet naar warmte. In bijlage 4 is voor verschillende buitenluchttemperaturen en luchtvochtigheidgehalten het thermisch rendement van de WTW bepaald (berekeningen door Kodi BV). Het probleem hierbij is dat het thermisch rendement afhankelijk is van de condities, dit in tegenstelling tot het rendement van de lucht-lucht WTW-systemen. Daarom kan niet van een werkelijk thermisch rendement gesproken worden. Om toch de vergelijking met een gebalanceerd systeem met WTW te maken, is het thermisch rendement bepaald bij verschillende buitenluchtcondities. In de onderstaande tabel zijn de resultaten van de berekening weergegeven: Tabel 2: WTW-rendementen bij verschillende buitencondities bij LTV met natuurlijke ventilatie

buitenluchtcondities o

-10 C o

0 C

afvoerluchtcondities o

63% RV

20 C

30% RV

20 C

o

thermisch rendement

50% RV

56 %

50% RV

87 %

Voor extreme condities is het thermisch rendement 56%, terwijl voor “normale” koude winterdagen het thermisch rendement van de WTW 87% bedraagt. Deze berekeningen geven aan dat het gemiddelde thermische rendement vergelijkbaar is met gebalanceerde ventilatie met WTW. Het toepassen van warmteterugwinning (WTW) op de afvoerlucht kan in principe bij elk van de concepten die zijn besproken in hoofdstuk 2, worden toegepast.

1604.1



4

Een energiezuinig voorbeeldkantoor (EPC > 0,9) In het kader van de subsidieregeling SMT is een kantoorgebouwconcept bedacht, waarbij de onderzochte technieken zijn toegepast met een EPC van onder de 0,9. Dit ECOkantoorconcept is beschreven door Kodi BV in het rapport opgenomen in bijlage 5. Voor verdere specificaties wordt verwezen naar dit stuk. In dit hoofdstuk zijn de gebouwkenmerken en de installaties van dit gebouw kort beschreven en is een overzicht gemaakt van de uitkomsten van de EPC. Tevens wordt de energiebesparing van de combinatie van natuurlijke ventilatie met LTV ten opzichte van een standaardsituatie besproken.

4.1

Gebouwkenmerken 2

Het ECO-kantoor is een kantoorpand met een bruto vloeroppervlak van 1.650 m . Het kantoorpand is geschikt voor een bezetting van maximaal 80 personen. Het gebouw is vierkant met vijf verdiepingen. De gevels hebben relatief kleine ramen, in totaal beslaat het raamoppervlak ongeveer 30% van de binnengevel. Aan de achterzijde van het gebouw is een noodtrappenhuis gesitueerd, terwijl aan het midden van de voorzijde een vliesgevel is aangebracht. De kantoorruimten bevinden zich op de eerste vier verdiepingen en zijn vrij indeelbaar met maximaal 10 ruimten per verdieping. In de middenzone zijn verkeersruimten, toiletten en een pantry gesitueerd. De vijfde verdieping wordt gebruikt als kantine en vergaderzaal. 2

2

Het totaal nuttig vloeroppervlak bedraagt 900 m , de middenzone beslaat 750 m . De ramen ++

2

zijn van HR -glas met een U-waarde van 1,2 W/m K, een ZTA van 0,6 en een LTA van 0,77. Er is een binnenzonwering aangebracht. De vliesgevel is zonwerende beglazing toegepast met een 2

ZTA van 0,4. De dichte delen van de gevels hebben een Rc-waarde van 4 m K/W, het dak heeft 2 een Rc-waarde van 5 m K/W. Het gebouw heeft een hoge specifiek werkzame massa.

4.2

Installatieconcepten

Om de waarde van de combinatie van natuurlijke ventilatie met LTV te kunnen bepalen, wordt het energiezuinige kantoorconcept vergeleken met een referentiekantoor. In het referentiekantoor zijn standaard klimaatinstallaties gebruikt. ECO-kantoorconcept In het ECO-kantoor is een natuurlijke, vraaggestuurde toevoer van ventilatielucht toegepast. Hiermee wordt bedoeld dat middels CO2-detectoren wordt bepaald hoeveel ventilatielucht in een ruimte noodzakelijk is.

1604.1



De natuurlijke ventilatie wordt toegepast in combinatie met LTV. De kantoorruimte wordt actief afgezogen om altijd aan de ventilatiebehoefte te kunnen voldoen. Uit de afvoerlucht wordt de warmte onttrokken en teruggevoerd naar de LTV. De LTV functioneert eveneens als HTK (hoge temperatuurkoeling). Warmte voor de LTV wordt op twee manieren opgewekt. Ten eerste wordt de warmte uit de afvoerlucht met een hoog thermisch en elektrisch rendement (zie hoofdstuk 3.2) teruggevoerd naar de LTV. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een warmtepomp lucht/water. Daarnaast wordt de bodem als bron gebruikt. Hiervoor wordt een warmtepomp water/water gebruikt. In het koelseizoen wordt met een omgekeerd proces gekoeld. Hierbij wordt warmte uit het gebouw teruggevoerd naar de bodem om deze in het stookseizoen weer te kunnen gebruiken. Bovendien wordt maximaal gebruik gemaakt van vrije koeling. Hiermee wordt bedoelt dat warmte wordt afgevoerd naar de bodem, zonder tussenkomst van de warmtepomp. Om condensatie te voorkomen is de koeling dauwpuntgestuurd. 2

In de kantoren is HF-verlichting toegepast met een vermogen van 8 W/m . In de 2 verkeersruimten is het vermogen van de verlichting 3 W/m . Om te voldoen aan de eisen voor de interne warmtelast wordt gewerkt met TFTcomputerschermen. Per verdieping is een kopieermachine, een laserprinter en een fax aanwezig. Er wordt gebruikgemaakt van energiezuinige keukenapparatuur met powermanagement. Referentiekantoor Voor het referentiekantoor is bouwkundig hetzelfde gebouw gedefinieerd als voor het ECOkantoor. Het verschil voor het ECO-kantoor bestaat uit een aantal installatietechnische onderdelen: · · · ·

4.3

De warmte voor de LTV wordt opgewekt met HR-ketels. Er is mechanische ventilatie met warmteterugwinning aangebracht. Er is topkoeling toegepast. 2 De verlichting is 15 W/m door het gehele gebouw.

EPC

De volledige invoer en de uitvoer van de EPC-berekeningen zijn opgenomen in bijlage 6. De resultaten van de berekening laten zien dat het voorbeeldkantoorconcept een EPC heeft van 0,78. Dit is bijna 50% van het wettelijk vereiste niveau.

4.4

Energiebesparing

Om de energiebesparing van de combinatie van LTV met natuurlijke ventilatie te berekenen is voor het ECO-kantoor en de referentiesituatie berekeningen uitgevoerd om het

1604.1



energiegebruik te bepalen. Om het energiegebruik te bepalen zijn koellast- en warmtebehoefteberekeningen uitgevoerd, zie hiervoor bijlage 5 en 7. Voor het overige energiegebruik (elektra) is op basis van capaciteit en gebruikstijd eveneens het energiegebruik bepaald, zie bijlage 7. Een overzicht van de relevante posten en de gegevens waarmee het energiegebruik is bepaald is eveneens opgenomen in bijlage 7. Hiermee is een vergelijking gemaakt in het energiegebruik tussen de verschillende systemen. Deze is weergegeven in de onderstaande tabel. Tabel 3: Energiegebruik ECO-kantoorconcept en referentiekantoor

Conventionele installatie onderdeel

Nat.vent. met LTV Elektragebruik

Verwarming

0 kWh/a

16.874 kWh/a

Koeling

29.177 kWh/a

2.688 kWh/a

Pompen

3.560 kWh/a

8.060 kWh/a

Ventilatie

4.268 kWh/a

1.330 kWh/a

totaal (incl. 3% kabelverlies)

38.115 kWh/a

29.821 kWh/a gasgebruik

totaal (verwarming)

9.183 m 3

0 m3

Door toepassing van de systemen wordt een reductie op het elektriciteitsgebruik voor het klimaatsysteem gehaald van meer dan 20% (8.294 kWh/a). Terwijl het aardgasgebruik 100% 3

(9.183 m ) wordt gereduceerd.

1604.1



5

Financiële kosten en baten

5.1

Posten niet opgenomen in de kosten-batenanalyse

In het kader van dit onderzoek is een kosten-batenanalyse gemaakt van de toepassing van natuurlijke ventilatie met LTV ten opzichte van een conventionele installatie. Het probleem hierbij is, dat deze analyse sterk afhangt van de specificaties van een kantoorpand. Hierdoor zal voor elke specifieke situatie de kosten-batenanalyse verschillende resultaten opleveren. Hier is als voorbeeld een analyse gemaakt van het ECO-kantoor en het referentiekantoor, zoals besproken in hoofdstuk 4. Over verschillende kostenfactoren is het moeilijk algemene uitspraken te doen, omdat deze te veel samenhangen met de specifieke kenmerken van een kantoor. Het betreft hier bijvoorbeeld de besparing in bouwkosten doordat voor natuurlijke ventilatie over het algemeen minder ruimte nodig is dan voor een gebalanceerd systeem. Ook kan deze ruimtebesparing leiden tot een effectief groter vloeroppervlak wat eveneens kostenbesparing of inkomensverhogend werkt. Subsidies zijn in dit hoofdstuk verder buiten beschouwing gelaten. De reden hiervoor is dat subsidieregelingen kunnen veranderen en tevens sterk kunnen afhangen van gemeente, provincie of energieleverancier. De regeling EIA is wel meegenomen in de berekening. Naast alle kosten die direct met de installaties of het gebouw te maken hebben, kan het ventilatiesysteem, gerelateerd aan het comfortniveau van de kantoormedewerker, van grote financiële invloed zijn. Onderzoek heeft aangetoond dat medewerkers in natuurlijk geventileerde gebouwen minder last hebben van gebouwgerelateerde gezondheidsklachten [10]. Hierdoor zal ziekteverzuim afnemen. Daarnaast is het comfortniveau van invloed op de arbeidsproductiviteit van kantoorwerkers [11]. Afhankelijk van de berekeningsmethode kunnen de besparingen door het voorkomen van ziekteverzuim of het verhogen van arbeidsproductiviteit, de investeringskosten in zijn geheel vele malen overtreffen. Omdat deze besparingen echter sterk afhangen van allerlei factoren, is het te moeilijk om een algemene uitspraak over de financiële consequenties hiervan te doen. Daarom worden deze factoren verder buiten beschouwing gelaten. Het bovenstaande kan samengevat worden door te zeggen dat moeilijk te kwantificeren of te generaliseren kosten, die de toepassing van natuurlijke ventilatie met LTV financieel zouden ondersteunen, niet zijn meegenomen in de kosten-batenanalyse. Het betreft hier: · · · ·

schaalvergroting besparing in bouwkosten door minder bouwvolume bij natuurlijke ventilatie ruimtewinst door minder installatietechnische elementen subsidies

·

minder gebouwgerelateerde gezondheidsklachten (ziekteverzuim) bij natuurlijke ventilatie

·

hogere productiviteit bij een hoger comfortniveau

1604.1



5.2

Het ECO-kantoor versus een referentiekantoor

Om de kosten en baten te analyseren is het noodzakelijk om een gebouw met een conventionele installatie te vergelijken met een gebouw waarbij de combinatie van natuurlijke ventilatie met LTV is toegepast. Hiervoor is gebruik gemaakt van het ECOkantoorconcept dat is bedacht met een EPC van 0,78. Dit kantoor is uitgewerkt door Kodi in het document wat is opgenomen in bijlage 5 en is beschreven in hoofdstuk 4. In het document opgenomen in bijlage 5 is tevens het referentiekantoor gedefinieerd. Beide 2

kantoren hebben een bruto vloeroppervlak van 1.650 m voor ongeveer 50 man kantoorpersoneel (maximaal 80 personen). In tabel 1 is een overzicht opgenomen van de kosten en baten van een conventionele klimaatinstallatie ten opzichte van een installatie met natuurlijke ventilatie in combinatie met LTV. Per onderwerp betreft het de volgende posten: ·

Kosten klimaatinstallaties Dit betreft de kosten voor apparatuur en installatie van het verwarmingssysteem en het ventilatiesysteem. Er is een noodzakelijk overbruggingskrediet van 6 maanden aangenomen. Betreffende de bron van de kosten: ·

De kosten voor de conventionele klimaatinstallatie zijn afkomstig uit vuistregels voor installatiekosten [20].

· · ·

De kosten voor de energiezuinige installatie zijn berekend door Kodi BV. De vermeden bouwkosten bij natuurlijke ventilatie zijn buiten beschouwing gelaten.

·

De EIA en investeringsaftrek zijn generieke belastingmaatregelen voor investeringen. Subsidies zijn buiten beschouwing gelaten, maar kunnen in de praktijk wel een

·

aanzienlijk voordeel opleveren. Afschrijvingen worden over 20 jaar uitgespreid.

·

Voor groenfinanciering geldt een 1% rentevoordeel op de aanschaf van het bronsysteem en de opwekkers van de LTV-installatie.

·

De jaarlijkse winst door de extra ruimte door het verminderd ruimtegebruik door toepassing van natuurlijke ventilatie wordt buiten beschouwing gelaten.

·

Voor de berekeningen van het energiegebruik van zowel het referentiekantoor als het ECO-kantoor wordt verwezen naar bijlage 7. Voor gas en elektra is het prijspeil

·

aangenomen van het eerste kwartaal van 2004. Aangenomen is dat de onderhoudskosten van de verschillende systemen ongeveer even hoog zijn.

·

De totale meerkosten betreffen de meerkosten voor de installaties en het verschil in het overbruggingskrediet minus het belastingvoordeel.

·

De jaarlijkse meerkosten betreffen de extra rentekosten door het verschil in installatiekosten.

·

De jaarlijkse minderkosten betreffen de besparingen op energie en het voordeel door de groenfinanciering.

Onder de hierboven beschreven condities betreft de totale terugverdientijd 8,7 jaar. Doordat een aantal belangrijke posten, die voordelig uitvallen voor de combinatie van LTV met

1604.1



natuurlijke ventilatie niet zijn opgenomen, mag aangenomen worden dat in de praktijk de terugverdientijd minder is. De bovenstaande berekening is een generiek voorbeeld op basis van kentallen. Voor een specifiek voorbeeldgebouw kan dezelfde berekening met meer precisie worden uitgevoerd. Tabel 4: Financiële kosten en baten van de toepassing van natuurlijke ventilatie met LTV ten opzichte van een conventioneel systeem in een kantoorpand van ongeveer 1.650 m 2 .

kosten klimaatinstallaties

conventioneel

LTV + nat.vent.

verschil

196.000,-

234.000,-

+38.000,-

overbrugging (6 mnd) bouwkosten

X

XX.XXX,-

- XX.XXX,-

EIA

-

-

- 7.210,-

investeringsaftrek

-

-

- 2.884,-

subsidies

0

XX.XXX,-

- XX.XXX,-

afschrijving + rente (20 jr)

-

-

+ 2.164,- /a

groenfin. (bron + opw)

-

-

- 625,- /a

extra ruimtegebruik

0

XX.XXX,-

- XX.XXX,- /a

gas

3.749,- /a

0,- /a

- 3.749,- /a

4.986,- /a

3.950,- /a

- 1.036,- /a

elektriciteit

3

totaal meerkosten

3

+ 950,-

28.855,-

(bovenwaarde)

jaarlijkse meerkosten

2.164,-

terugverdientijd

jaarlijkse minderkosten

5.472,-

8,7 jaar

voor ventilatie, pompen, koelen en verwarmen

1604.1



6

Conclusies Algemeen · Het toepassen van natuurlijke ventilatie in combinatie met LTV in kantoorgebouwen is als installatieconcept goed toepasbaar. Een dergelijk systeem kan dusdanig worden uitgevoerd dat deze wat betreft comfort, energiegebruik en rentabiliteit, vergelijkbaar is met of beter is dan een standaard installatieconcept. Comfort · Er zijn verschillende manieren om het comfort van de gebouwgebruiker bij toepassing van natuurlijke ventilatie en LTV te waarborgen: · Lucht in laten stromen via een mengbox. · ·

Inlaatlucht laten stromen door een half-open plenum. Ventilatielucht via een plenum naar het kantoor leiden.

De bovengenoemde systemen zijn in de praktijk toegepast en kunnen tochtklachten voldoende voorkomen. ·

Afhankelijk van het toegepaste concept zijn gebouwgebruikers meer of minder tevreden over zaken als tocht, luchtkwaliteit en temperatuur. Het is dan ook essentieel dat het klimaatsysteem goed doordacht is en eventueel getest is in een proefopstelling.

·

Voor deze studie is indicatief onderzocht of het concept “direct” toepasbaar is met LTV. In het concept “direct” stroomt ventilatielucht direct het kantoor in en is een radiator onder het inlaatpunt gesitueerd. Het onderzoek heeft niet kunnen leiden tot harde uitspraken over de toepasbaarheid van dit concept.

Warmteterugwinning · Het toepassen van warmteterugwinning op de afvoerlucht en het terugvoeren van de ·

warmte naar de LTV is zondermeer mogelijk. De WTW heeft hierbij een rendement welke vergelijkbaar is met WTW-systemen die bij gebalanceerde ventilatiesystemen in kantoorpanden worden toegepast.

EPC ·

Met de combinatie van natuurlijke ventilatie en LTV is een kantoorconcept ontwikkeld met een EPC van 0,78.

Kosten en baten · De toepassing van natuurlijke ventilatie en LTV in een kantoor is financieel rendabel. In een uitgewerkt voorbeeld, waarbij alleen de duidelijk definieerbare kosten en baten zijn meegenomen, is de terugverdientijd 8,7 jaar. ·

Door het meenemen van alle kosten zal in de praktijk, afhankelijk van de specifieke kantooreigenschappen, de terugverdientijd van het systeem aanzienlijk lager uitvallen.

1604.1



7

Literatuurlijst [1]

NEN-EN-ISO 7730, Bepaling van de PMV- en PPD-waarde en specificatie van de e voorwaarden voor de thermische behaaglijkheid, 3 druk mei 1996

[2] [3]

www.dubo-centrum.nl/projecten/project.php?recID=40, dubo-centrum, 2003 www.novem.nl/default.asp?documentId=27693, Novem, 2003

[4]

Office building ministry of transport at Terneuzen The Netherlands, A. van der Aa, Proceedings Indoor Air, 2002

[5]

Geavanceerde natuurlijke ventilatie bij kantoorgebouw Rijkswaterstaat te Maastricht, T. J. Haartsen en E. R. van der Ham, Bouwfysica, maart 2000.

[6] [7]

http://www.daglicht.novem.nl/projecten/data/ceramique.htm Kantoorgebouw Rijkswaterstaat, thermisch comfort kantoorvertrekken in de

[8]

wintersituatie, Cauberg-Huygen Notitie 980889-5, 1999 NEN 1087, Ventilatie van gebouwen, 3e druk, mei 1997

[9] Hoe gezond is het duurzame kantoor, A. Boerstra, Duurzaam Bouwen, maart 2003 [10] Gezondheidsklachten en klachten over het binnenklimaat in kantoorgebouwen, T. Zweers et al., Ministerie van SZW, Publicatie S83, 1992 [11] Klimaatkameronderzoek aan hybride ventilatiesystemen, H. M. Bruggema, TVVL Magazine, september 2001 [12] http://www.dubo-centrum.nl/projecten/project.php?recID=33, 2001 [13] Leusden, kantoor waterschap Valei en Eem, Duurzaam bouwen nr. 21 blz. 26, 1997 [14] http://www.dubo-centrum.nl/projecten/project.php?recID=47, 2001 [15] Zeist, Triodosbank, Duurzaam Bouwen nr. 2, blz. 28. 2000 [16] Barendrecht [17] Praktijkboek Gezonde Gebouwen, Cahier V2; Gezonde, duurzame kantoorgebouwen, A.C. Boerstra en G. de Vries, SBR/ISSO, 2003 [18] Binnenmilieu consequenties aanscherping EPC eisen utiliteitsbouw, bijlage E, A.C. Boerstra, A.K. Raue, J.S. Bosch, Novem, januari 2001 [19] Binnenmilieu, arbo-themacahier, A.C. Boerstra et al.,ISBN 9012089786, Sdu uitgevers [20] Vuistregels voor installatiekosten, K. van Olst, ISBN 9080151368, 2004 [21] Vuistregels voor beheer en onderhoud, K. van Olst, ISBN 908015315X, 2004

1604.1


Bijlage

1

Kantoorconcept KNAP en Kluitman

1604.1

Systeem Kluitman en KNAP Bij Kluitman en KNAP is een installatieconcept toegepast met de volgende eigenschappen: · luchttoevoer in het plenum, bedienbaar door kantoorpersoneel · · · · ·

luchtinlaat in het kantoor via roosters in het plenum luchtafvoer door een centrale mechanische afzuiging luchtafvoer via de verkeersruimten toepassing van een zware gebouwconstructie

·

LTV-verwarming via plafond- en vloerverwarming (activering van de gebouwmassa) voorverwarming van de ventilatielucht in het plenum via de plafondverwarming

·

zonwering middels reflecterende binnenzonwering

·

verschillen tussen de systemen KNAP

Kluitman

·

·

·

te openen ramen ongeveer 15 man

·

niet te openen ramen ongeveer 20 man

Resultaten Binnenmilieu enquête Kluitman De kwaliteit van het binnenmilieu in het gebouw van Uitgeverij Kluitman is geobjectiveerd door uitvoering van een enquête onder de gebouwgebruikers. Doel van de enquête: in kaart brengen van de ervaren binnenmilieu kwaliteit in het gebouw. Met als secundair doel: evalueren in hoe verre de keuze voor een high tech natuurlijk ventilatiesysteem met lage temperatuurverwarming de binnenmilieu kwaliteit in positieve of in negatieve zin heeft beïnvloedt. De schriftelijke enquête is gehouden van 29 maart tot 7 april 2004 onder alle medewerkers van Kluitman. Er zijn 19 vragenlijsten geretourneerd, hetgeen een geschatte respons van ruim 90% betekent. Merk wel op dat het aantal respondenten niet zo groot is (uit statistische overwegingen zou men met minimaal 20 a 25 respondenten willen werken). De uitkomsten dienen dus met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden. Het onderzoek werd uitgevoerd door Marleen Baardse en ir. Atze Boerstra van BBA Boerstra Binnenmilieu Advies. Hieronder worden eerst de algemene resultaten gepresenteerd, zie ook tabel 1. Vervolgens zal in een aparte paragraaf in worden gegaan op de betekenis van de enquête uitkomsten gezien in het licht van de keuze voor een high tech ventilatiesysteem en lage temperatuur verwarming. ALGEMENE UITKOMSTEN Algemeen oordeel gebouwgebruikers De medewerkers is gevraagd naar hun algemene oordeel over het binnenklimaat in het gebouw. Van de respondenten omschrijft 32% het binnenklimaat als ‘goed’, 37% noemt het ‘redelijk en 32% antwoordt ‘slecht’. Een percentage van 72% van de gebruikers vindt het nieuwe kantoor een verbetering ten opzichte van het oude kantoor. Op de vraag of men het gebouw zou omschrijven als een ‘gezond gebouw’ antwoordt 32% ‘ja’. Verder gaf 47% aan te denken dat het gebouw als geheel een gunstige invloed uitoefent op hun welbevinden. Totaal 63% van de respondenten is van mening dat het gebouw invloed heeft op de werkprestaties. Hiervan geeft bijna de helft (42%) aan dat het hier om een positieve (productiviteitverhogende) invloed gaat. Het door de medewerkers zelf ingeschatte effect op de productiviteit (positief) varieert van 10 tot 50%. Al met al een gematigd algemeen oordeel van de gebruikers. Lichamelijke (gezondheids)klachten Een belangrijke indicator van de kwaliteit van het binnenmilieu in gebouwen wordt gegeven door het aantal zogenaamde gebouwgerelateerde gezondheidsklachten of lichamelijke klachten (ook wel ‘Sick Building klachten’ genoemd) in dat gebouw. De gevonden klachtenpercentages in het gebouw van Kluitman zijn te vergelijken met de ‘gemiddelde Nederlandse klachtenpercentages’. De gemiddelde Nederlandse waarden zijn hier gebaseerd op het onderzoek uit 1990 van de Landbouw Universiteit Wageningen. Het betrof hier een wetenschappelijk onderzoek naar gebouw-gerelateerde gezondheidsklachten onder 7043 kantoor-medewerkers in 61 Nederlandse kantoorgebouwen1. Bij de vergelijking valt op dat behalve het aspect vermoeidheid, dat gemiddeld scoort, alle andere aspecten (veel) slechter scoren dan het landelijke gemiddelde.

1

T. Zweers, L.Preller, B. Brunekreef, J.S.M. Boleij. Gezondheidsklachten en klachten over het binnenklimaat in kantoorgebouwen. Publicatie S 83, Directoraat-Generaal van de Arbeid van het Ministerie van SZW. Voorburg 1992.

1

Thermisch binnenklimaat Op bijna alle aspecten van het thermisch binnenklimaat scoort het gebouw van Kluitman slecht; alleen over tocht en koude voeten zijn in verhouding veel minder klachten dan in het gemiddelde Nederlandse kantoor, namelijk 5 % respectievelijk 0% t.o.v. landelijk 27%. Een kwart van de medewerkers gaf bij de open vragen aan het jammer te vinden dat de ramen niet open kunnen en enkelen klagen over een ‘gebrek aan frisse lucht’. Luchtkwaliteit Het gebouw scoort op de aspecten droge lucht en bedompte/muffe lucht slechter dan gemiddeld. Naar verhouding heeft men wel veel minder klachten over hinderlijke geuren. Het aantal klachten over statische elektriciteit (‘schokjes’) is nagenoeg gelijk aan het landelijk gemiddelde. Geluidhinder In verhouding tot het gemiddelde kantoor zijn er veel minder klachten over geluid in het gebouw. Er zijn drie personen (16%) die aangeven last te hebben van het geluid van de ventilatieroosters. Licht / uitzicht Het oordeel van de medewerkers over het aspect licht is wisselend. Relatief veel mensen hebben last van verblindend daglicht/zonlicht en van spiegelingen in het beeldscherm. De overige aspecten scoren goed ten opzichte van het landelijk gemiddelde. UITKOMSTEN IN RELATIE TOT SYSTEEMKEUZE In een gebouw met een ideaal (natuurlijk) ventilatie- en verwarmingssysteem zo met name de tevredenheid over de luchtkwaliteit, de temperatuur in het stookseizoen, tocht en ander lokaal discomfort (bv. koude voeten) maximaal zijn en het aantal klachten op de genoemde aspecten nihil. Verder zouden ook klachten t.g.v. geluid van buiten en ventilatieroosters afwezig zijn en is het aantal gebouwgerelateerde gezondheidsklachten (m.n. keelirritaties en neusklachten en klachten over ‘droge lucht’ (in de regel wijzend op slijmvliesirritaties t.g.v. verontreinigingen in de lucht)) relatief laag zijn. Verder zou het algemeen oordeel over het binnenklimaat goed zijn (100%) en zouden gebouwgebruikers min of meer unaniem oordelen dat het gebouw ‘gezond’ is. Merk wel op dat niet alleen het ontwerp van ventilatie- en verwarmings-systeem van invloed is op de binnenmilieu kwaliteit. Ook de wijze waarop de voorzieningen gebruikt worden en bv. de regelinstellingen zijn van belang. Daarbij kunnen ook bouwkundige zaken (als bv. detaillering gevel, aantal te openen ramen, wel/geen zonwering, thermische isolatie) een rol spelen en inrichtingsaspecten (bv. keelirritaties kunnen ook veroorzaakt worden door de toepassing van vloerbedekking die relatief veel chemische stoffen afgeeft). Uit tabel 1 is in relatie tot de keuze voor het high tech ventilatiesysteem in combinatie met lage temperatuur verwarming het volgende af te leiden: · De temperatuurbeheersing (temperatuur winter en tussenseizoenen) is verre van optimaal (merk op dat het hoge aantal temperatuurklachten op een slecht functionerend verwarmingssysteem kan wijzen, maar ook deels veroorzaakt kan worden door een gebrek aan individuele beïnvloedingsmogelijkheden); · De ventilatielucht wordt het hele jaar door praktisch tochtvrij toegevoerd; · De binnenluchtkwaliteit (bv. mufheid lucht, aantal droge lucht klachten) is matig te noemen terwijl er wat meer gebouwgerelateerde gezondheidsklachten (lichamelijke klachten) zijn dan in een gemiddeld Nederlands kantoorgebouw (kan op onvoldoende verse luchttoevoer wijzen); · Het ventilatierooster (c.q. de extra opening in de gevel) heeft geen nadelige invloed waar geluidhinder door geluid van buiten betreft, wel heeft een klein percentage van de gebouwgebruikers vaak last van het geluid van de ventilatieroosters.

2

Tabel 1: OVERZICHT RESULTATEN ENQUETE KLUITMAN (met een * is aangegeven welke aspecten vooral van belang zijn in het licht van de keuze voor het natuurlijk ventilatiesysteem en lage temperatuur verwarming) Lichamelijke klachten (n=19) aantal percentage hoofdpijn of zwaar hoofd 7 37% (ongewone) vermoeidheid 3 16% vermoeide/branderige ogen 9 47% keelirritaties* 7 37% loopneus/verstopte neus* 6 32% droge/geïrriteerde huid 6 32% Thermisch binnenklimaat (n=19) aantal percentage ’s zomers vaak te warm 10 53% ’s zomers vaak te koud 7 37% ’s winters vaak te warm* 10 53% ‘s winters vaak te koud* 5 26% in herfst/lente te warm 10 53% In herfst/lente te koud* 6 32% ’s zomers tocht* 1 5% ’s winters tocht* 1 5% In herfst/lente tocht* 1 5% last van koude voeten* 0 0% (snel)wisselende temperaturen* 9 47% Luchtkwaliteit (n=19) aantal percentage ’s zomers te droog* 8 42% ’s winters te droog* 11 58% ’s zomers bedompt/onfris* 8 42% ’s winters bedompt/onfris* 8 42% last van hinderlijke geuren* 1 5% statische elektriciteit 2 11% Geluidhinder (n=19) aantal percentage geluid van buiten* 0 0% geluid van ventilatierooster* 3 16% aangrenzende ruimtes 2 11% printers e.d. 1 5% collega's in eigen ruimte 1 5% andere geluiden 1 5% licht / uitzicht (n=19) aantal percentage 7 37%

verblindend daglicht / zonlicht verblindend kunstlicht te weinig licht spiegelingen in beeldscherm uitzicht naar buiten voldoende

0 1 4 17

0% 5% 21% 89%

Landelijk 13% 16% 18% 17% 7% 6% Landelijk 34% 8% 22% 14%

27%

35% Landelijk 43% 43% 27% 17% 10% Landelijk

25%

landelijk 10% 4% 12% 13%

3

Resultaten Binnenmilieutoets KNAP Transportgroep De kwaliteit van het binnenmilieu in het gebouw van de KNAP Transportgroep is geobjectiveerd door uitvoering van een enquête onder de gebouwgebruikers. Doel van de enquête: in kaart brengen van de ervaren binnenmilieu kwaliteit in het gebouw. Met als secundair doel: evalueren in hoe verre de keuze voor een high tech natuurlijk ventilatiesysteem met lage temperatuurverwarming de binnenmilieu kwaliteit in positieve of in negatieve zin heeft beïnvloedt. De schriftelijke enquête is gehouden van 29 maart tot 7 april 2004 onder de binnendienst medewerkers. Er zijn 11 vragenlijsten geretourneerd, hetgeen een geschatte respons van ruim 70% betekent. Merk wel op dat het aantal respondenten niet zo groot is (uit statistische overwegingen zou men met minimaal 20 a 25 respondenten willen werken). De uitkomsten dienen dus met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden. Het onderzoek werd uitgevoerd door Marleen Baardse en ir. Atze Boerstra van BBA Boerstra Binnenmilieu Advies. Hieronder worden eerst de algemene resultaten gepresenteerd, zie ook tabel 1. Vervolgens zal in een aparte paragraaf in worden gegaan op de betekenis van de enquête uitkomsten gezien in het licht van de keuze voor een high tech ventilatiesysteem en lage temperatuur verwarming. ALGEMENE UITKOMSTEN Algemeen oordeel gebouwgebruikers De medewerkers is gevraagd naar hun algemene oordeel over het binnenklimaat in het gebouw. Van de respondenten omschrijft 55% het binnenklimaat als ‘goed’, 36% noemt het ‘redelijk en 9% antwoordt ‘slecht’. Een percentage van 71% van de gebruikers vindt het nieuwe kantoor een verbetering ten opzichte van het oude kantoor. Op de vraag of men het gebouw zou omschrijven als een ‘gezond gebouw’ antwoordt 70% ‘ja’. Verder gaf 60% aan te denken dat het gebouw als geheel een gunstige invloed uitoefent op hun welbevinden. Totaal 55% van de respondenten is van mening dat het gebouw invloed heeft op de werkprestaties. Hiervan geeft tweederde (67%) aan dat het hier om een positieve (productiviteitverhogende) invloed gaat. Het door de medewerkers zelf ingeschatte effect op de productiviteit (positief) varieert van 20 tot 100%. Al met al dus een redelijk positief oordeel van de gebruikers. Lichamelijke (gezondheids)klachten Een belangrijke indicator van de kwaliteit van het binnenmilieu in gebouwen wordt gegeven door het aantal zogenaamde gebouwgerelateerde gezondheidsklachten of lichamelijke klachten (ook wel ‘Sick Building klachten’ genoemd) in het gebouw. De gevonden klachtenpercentages in het gebouw van KNAP zijn te vergelijken met de ‘gemiddelde Nederlandse klachtenpercentages’. De gemiddelde Nederlandse waarden zijn hier gebaseerd op het onderzoek uit 1990 van de Landbouw Universiteit Wageningen. Het betrof hier een wetenschappelijk onderzoek naar gebouw-gerelateerde gezondheidsklachten onder 7043 kantoor-medewerkers in 61 Nederlandse kantoorgebouwen1. Bij de vergelijking valt op dat het gebouw op de aspecten hoofdpijn (45%) en branderige ogen (64%) veel slechter scoort dan het landelijke gemiddelde (resp. 13 en 18%), hetgeen mogelijk (mede) te wijten is aan visueel discomfort (zie ook onder ‘licht / uitzicht’). Op de overige aspecten scoort het gebouw als gemiddeld.

1

T. Zweers, L.Preller, B. Brunekreef, J.S.M. Boleij. Gezondheidsklachten en klachten over het binnenklimaat in kantoorgebouwen. Publicatie S 83, Directoraat-Generaal van de Arbeid van het Ministerie van SZW. Voorburg 1992.

1

Thermisch binnenklimaat Meteen valt op dat bijna iedereen het te warm vindt. Bij de open vragen is o.a. opgemerkt dat de het lijkt alsof ‘de temperatuur constant op 23 graden staat ingesteld’. In de winter heeft 55% van de gebruikers het vaak te warm, aan de andere kant blijkt ook 36% het ’s winters vaak te koud te vinden. Ook ’s zomers en in de tussenseizoenen is het aantal klachten over ‘te warm’ veel hoger dan gemiddeld. Over tocht klaagt 27% van de gebruikers (d.w.z. 3 van de 11); dit getal is gelijk aan het landelijk gemiddelde. In de open vragen wordt door die 3 zowel het ventilatierooster als de buitendeur aangewezen als oorzaak voor de tochtklachten. Luchtkwaliteit Op de aspecten droge lucht en bedompte/muffe lucht scoort het gebouw ongeveer als gemiddeld. Wel opvallend is dat niemand last heeft van hinderlijke geuren. Het aantal klachten over statische elektriciteit (‘schokjes’) is erg hoog (82%). Geluidhinder In verhouding tot het gemiddelde Nederlandse kantoor zijn er zeer weinig klachten over geluid. Er zijn in totaal maar drie personen die aangeven last te hebben van één van de geluidsaspecten, waarvan één klaagt over het geluid van de ventilatieroosters. Licht / uitzicht Het oordeel van de medewerkers over het aspect licht is wisselend. Relatief veel mensen hebben last van verblindend daglicht/zonlicht en van spiegelingen in het beeldscherm. Op de overige aspecten scoort het gebouw juist goed ten opzichte van het gemiddelde kantoor. UITKOMSTEN IN RELATIE TOT SYSTEEMKEUZE In een gebouw met een ideaal (natuurlijk) ventilatie- en verwarmingssysteem zo met name de tevredenheid over de luchtkwaliteit, de temperatuur in het stookseizoen, tocht en ander lokaal discomfort (bv. koude voeten) maximaal zijn en het aantal klachten op de genoemde aspecten nihil. Verder zouden ook klachten t.g.v. geluid van buiten en ventilatieroosters afwezig zijn en is het aantal gebouwgerelateerde gezondheidsklachten (m.n. keelirritaties en neusklachten en klachten over ‘droge lucht’ (in de regel wijzend op slijmvliesirritaties t.g.v. verontreinigingen in de lucht)) relatief laag zijn. Verder zou het algemeen oordeel over het binnenklimaat goed zijn (100%) en zouden gebouwgebruikers min of meer unaniem oordelen dat het gebouw ‘gezond’ is. Merk wel op dat niet alleen het ontwerp van ventilatie- en verwarmings-systeem van invloed is op de binnenmilieu kwaliteit. Ook de wijze waarop de voorzieningen gebruikt worden en bv. de regelinstellingen zijn van belang. Daarbij kunnen ook bouwkundige zaken (als bv. detaillering gevel, aantal te openen ramen, wel/geen zonwering, thermische isolatie) een rol spelen en inrichtingsaspecten (bv. keelirritaties kunnen ook veroorzaakt worden door de toepassing van vloerbedekking die relatief veel chemische stoffen afgeeft). Uit tabel 1 is in relatie tot de keuze voor het high tech ventilatiesysteem in combinatie met lage temperatuur verwarming het volgende af te leiden: · De temperatuurbeheersing is verre van optimaal, met name ‘te warm’ komt (te) vaak voor, maar m.n. ’s winters is er (lokaal?) ook sprake van koudeklachten (merk op dat de temperatuurklachten op een slecht functionerend verwarmingssysteem kan wijzen, maar bv. ook op een gebrek aan individuele beïnvloedingsmogelijkheden); · In een paar ruimten is de luchttoevoer via de ventilatieroosters kennelijk dusdanig dat tochtklachten ontstaan; · De binnenluchtkwaliteit (bv. mufheid lucht, aantal droge lucht klachten) is redelijk goed te noemen terwijl er het aantal gebouwgerelateerde gezondheidsklachten (lichamelijke klachten) ongeveer is als een gemiddeld Nederlands kantoorgebouw (hetgeen o.a. wijst op voldoende kan verse luchttoevoer); · Geluidhinder t.g.v. verkeerslawaai of het ventilatierooster zelf is geen issue.

2

Tabel 1: OVERZICHT RESULTATEN ENQUETE KNAP (met een * is aangegeven welke aspecten vooral van belang zijn in het licht van de keuze voor het natuurlijk ventilatiesysteem en lage temperatuur verwarming) Lichamelijke klachten (n=11) aantal percentage hoofdpijn of zwaar hoofd 5 45% (ongewone) vermoeidheid 2 18% vermoeide/branderige ogen 7 64% keelirritaties* 2 18% loopneus/verstopte neus* 2 18% droge/geïrriteerde huid 1 9% Thermisch binnenklimaat (n=11) aantal percentage ’s zomers vaak te warm 8 73% ’s zomers vaak te koud 0 0% ’s winters vaak te warm* 6 55% ‘s winters vaak te koud* 4 36% in herfst/lente te warm 8 73% In herfst/lente te koud* 2 18% ’s zomers tocht* 3 27% ’s winters tocht* 3 27% In herfst/lente tocht* 2 18% last van koude voeten* 0 0% (snel)wisselende temperaturen* 0 0% Luchtkwaliteit (n=11) aantal percentage ’s zomers te droog* 5 45% ’s winters te droog* 4 36% ’s zomers bedompt/onfris* 1 9% ’s winters bedompt/onfris* 3 27% last van hinderlijke geuren* 0 0% statische elektriciteit 9 82% Geluidhinder (n=11) aantal percentage geluid van buiten* 0 0% geluid van ventilatierooster* 1 9% aangrenzende ruimtes 1 9% printers e.d. 2 18% collega's in eigen ruimte 2 18% andere geluiden 1 9% Licht / uitzicht (n=11) aantal percentage 3 27%

verblindend daglicht / zonlicht verblindend kunstlicht te weinig licht spiegelingen in beeldscherm uitzicht naar buiten voldoende

0 1 2 9

0% 9% 18% 82%

landelijk 13% 16% 18% 17% 7% 6% landelijk 34% 8% 22% 14%

27%

35% landelijk 43% 43% 27% 17% 10% landelijk 25%

landelijk 10% 4% 12% 13%

3

Bijlage

2

Meetgegevens concept direct

1604.1

Tabel buitentemperaturen: Datum

Temperatuur

10-3-2004

2,1 °C

Min. 07:00u : 0,8 °C

Max.15:00u : 2,7°C

11-3-2004

2,7 °C

Min. 08:00u : 0,8 °C

Max.16:00u : 5,7 °C

12-3-2004

3,8 °C

Min. 07:00u : 0,2 °C

Max.15:00u : 6,1 °C

13-3-2004

9,0 °C

Min. 00:00u : 4,8 °C

Max.15:45u : 11,5 °C

14-3-2004

10,9 °C

Min. 05:15u : 6,1 °C

Max.14:55u : 14,1 °C

15-3-2004

12,8 °C

Min. 05:20u : 11,4 °C

Max.15:55u : 14,5 °C

16-3-2004

13,3 °C

Min. 23:00u : 11,3 °C

Max.15:10u : 17,0 °C

17-3-2004

13,8 °C

Min. 06:30u : 8,5 °C

Max.15:15u : 21,2 °C

Weekgrafieken: meter mobius 1, ruimte 0.1.08, west

meter mobius 1

75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 10:30:00 0:45:00 15:00:00 5:15:00 19:30:00 9:45:00 0:00:00 14:15:00 4:30:00 18:45:00 9:00:00 23:15:00 13:30:00 10-mrt-04 11-mrt-04 11-mrt-04 12-mrt-04 12-mrt-04 13-mrt-04 14-mrt-04 14-mrt-04 15-mrt-04 15-mrt-04 16-mrt-04 16-mrt-04 17-mrt-04

meter mobius 2, ruimte 3.2.02, noord

meter mobius 2


meter mobius 3, ruimte 2.1.01, noord

meter mobius 3


meter mobius 4, ruimte 6.2.13, zuid

meter mobius 4


meter mobius 7, ruimte 5.1.02, oost

meter mobius 7


Bijlage

3

Resultaten enquêtes concept direct

1604.1

Resultaten enquête concept direct Legenda Comfort-aspecten: 7-punts-schaal ·

Twee-dimensionaal: 3-5 gewenst 2-3 en 5-6 matig

·

Een-dimensionaal:

1-2 en 6-7 ongewenst 1-3 gewenst 3-5 matig 5-7 ongewenst

Thermisch klimaat

Waarde op 7-punts-schaal

Gewenste range

Temperatuur comfortabel/onconfortabel

3,8

1-3

Temperatuur te warm/te koud

4,4

3-5

Temperatuur stabiel/varieert

3,9

3-5

Te weinig luchtbeweging /

3,7

3-5

Luchtkwaliteit

Waarde op 7-punts-schaal

Gewenste range

Droog/vochtig

3,2

3-5

Fris/bedompt

3,7

1-3

Geurloos/stinkend

2,9

1-3

Bevredigend/onbevredigend

3,6

1-3

te veel tocht

Gebouwgerelateerd gezondheidsklachten Conclusies · Percentage van gebouwgerelateerde gezondheidsklachten allemaal lager dan 20% ·

Gemiddeld minder dan 1 symptoom per persoon

Bijlage

4

Rendementberekeningen

1604.1

Kodi b.v. Galileistraat 61 Postbus 430 1700 AK Heerhugowaard www.kodi.nl

Tel.: 072-5715462 Fax: 072-5715456 E-Mail: [email protected] Rabobank nr. 14 85 93 283 K.v.K. Alkmaar nr. 370 65726

Projectnummer Documentrevisie Datum Blad Status

: : : : :

01J03027/PS 2 8 april 2004 1 van 8 bladen Voorlopig

Balansventilatie versus WTW middels WP lucht/water

Samenvatting In dit document wordt het thermisch rendement van balansventilatie vergeleken met warmteterugwinning d.m.v. een warmtepomp lucht/water. Een dergelijke warmtepomp is geschikt voor warmterugwinning uit ventilatielucht indien er gebruikt wordt gemaakt van natuurlijke toevoerventilatie. Bij onderstaande uitgangspunten blijkt het thermisch rendement van de warmtepomp lucht/water 0,56 te bedragen. Systeemrendementen zijn buiten beschouwing gebleven. Uitgangspunten Thermisch rendement balansventilatie: 0,7 Merk en type warmtepomp lucht/water: Viessmann Vitocal 300 AW116 Buitenluchtconditie: –10ºC / 1g/kg vocht Binnenluchtconditie: +20ºC / 50% RV Bijlagen • • • • •

Technische info Viessmann Vitocal 300 AW116 (Bron: documentatie Viessmann) Praktisch werkpunt Viessmann Vitocal 300 AW116 (Bron: Kodi b.v.) Mollierdiagram warmtepomp (Bron: Kodi b.v.) Mollierdiagram balansventilatie (Bron: Kodi b.v.) Vergelijking thermisch rendement (Bron: Kodi b.v.)

Contactpersoon Peter Sterrenburg Kodi b.v. Postbus 430 1700 AK Heerhugowaard Tel.: +31(0)72 571 54 62 Fax: +31(0)72 571 54 56 E-Mail: [email protected]

© Kodi b.v. - Heerhugowaard Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van Kodi b.v. – Heerhugowaard. Indien deze toestemming is verleend, dan dient er zonder uitzondering bronvermelding te worden toegepast.

( ( !3

>( ,

>

>D

- (9- * A -(- *- 9( 9- - B 7 45B%6 , ((* (,

==

//;

,-

º #===J,==5 F º #===J==5 F #===J==5 º F

(-

-

#===J==5 º F º #===J==5 F º #===J,==5 F

-

-

º5

7 45B%6

9 º #===J,==5 F

º #===J==5 F #===J==5 º F

(

-

-

º5 '=(=)

A B B

-

Viessmann warmtepomp (lucht/water) Bronmedium Intredetemperatuur verdamper Brondebiet Afgiftemedium Uittredetemperatuur COP (Coëfficiënt Of Performance) Verwarmingsvermogen (condensor) Aandrijfvermogen (elektrisch) Koelvermogen (verdamper) Opwekkings- en distributierendement PER (Primary Energy Ratio)

AW116 Lucht 20,00 3.500,00 Water 35,00

(---) (°C) (m3/h) (---) (°C)

5,00 22,00 4,40 17,60

(---) (kW) (kW) (kW)

0,39 1,95

(---) (---)

15%

20%

30%

8.0 g/kg

7.0 g/kg

6.0 g/kg

5.0 g/kg

4.0 g/kg

2.0 g/kg 10%

3.0 g/kg

1.0 g/kg

0.0 g/kg

Temperatuur 22 º

5%

40%

water

50%

1.20 kg/m3

20 º

tw0

Naverwarmen tot tw0

60%

18 º

14 º 12 º

80%

1

3

90%

1.24 kg/m3

100%

10 º

En th a lp ie

tw1

8º

tk0 6º

1. 26

4º

kg /m

3 20

2º 0º

1. 28

2

-2 º

1. 30

-4 º -6 º

1. 32

-8 º -10 º

tk1

kg /m

3

kJ /k

/k g

3

10

kg /m 3

0

kg /m

kJ

kJ

/k g

1 - Koelen 2 - Verwarmen 3 - Verwarmen g

Mollier - h/x - diagram voor vochtige lucht - barometerdruk 1.013 bar

Rel. vochtigheid

16 º

70%

1.22 kg/m3

1) Koelen van lucht - lamelverdeling (2.5 - 3.5 mm) Kapaciteit Gem. log. temp. verschil Kengetal Koelmedium in Koelmedium uit

kW K kW/K

75.433 7.313 10.315

ºC ºC

5.000 5.000

Temperatuur ºC Rel. vochtigheid % Abs. vochtigheid g/kg Dichtheid vocht kg/m³ Enthalpie vocht kJ/kg Volumestroom vocht m³/h Massastroom droog kg/h Kondensaat hoeveelheid kg/h Oppervlakte temperatuur ºC

Lucht in 20.000 50.000 7.247 1.199 38.515 15000.000 17851.022

Deel kapaciteit 1 Deel kapaciteit 2 Deel kapaciteit 3 Deel kapaciteit 4 Deel kapaciteit 5 Deel kapaciteit 6 Lucht uit 7.847 93.033 6.126 1.251 23.303 14352.574 17851.022 20.000 5.740

2) Verwarmen van lucht Kapaciteit

Temperatuur Rel. vochtigheid Abs. vochtigheid Dichtheid vocht Enthalpie vocht Volumestroom vocht Massastroom droog

kW

94.310 Lucht in

Lucht uit

ºC % g/kg kg/m³ kJ/kg m³/h kg/h

-10.000 63.200 1.003 1.340 -7.571 15000.000 20085.239

6.770 16.528 1.003 1.260 9.333 15955.882 20085.239

kW

74.431




Lucht in

Lucht uit

6.770 16.528 1.003 1.260 9.333 15955.882 20085.239

20.000 6.990 1.003 1.203 22.673 16709.983 20085.239

% % % % % %

29.859 22.636 17.160 13.008 9.861 7.476

15%

20%

30%

8.0 g/kg

7.0 g/kg

6.0 g/kg

5.0 g/kg

4.0 g/kg

2.0 g/kg 10%

3.0 g/kg

1.0 g/kg

0.0 g/kg

Temperatuur 22 º

5%

40%

water

50%

1.20 kg/m3

20 º

tw0

Naverwarmen tot tw0

60%

18 º 16 º

70%

1.22 kg/m3

2

80%

14 º 90% 1.24 kg/m3

1

tk0

100%

10 º

6º

1. 26

4º

1

1. 28

0º -2 º

1. 30

-4 º -6 º

1. 32

-8 º -10 º

tk1

kg /m

3

kg /m

3 kJ

/k g

3

10

kg /m 3

kg /m

20

tw1

2º

En th a lp ie

8º

kJ

/k g

1 - Warmteterugw. 2 - Verwarmen 0

kJ /k

g


Rel. vochtigheid

12 º

1) Warmteterugwin - systeem P-WTW - verhouding warm/koud 1.000 Rendement temperatuur % Rendement hygroscopisch % Rendement vocht % Kapaciteit kW Gem. log. temp. verschil K Kengetal kW/K Temperatuur ºC Rel. vochtigheid % Abs. vochtigheid g/kg Dichtheid vocht kg/m³ Enthalpie vocht kJ/kg Volumestroom vocht m³/h Massastroom droog kg/h Kondensaat hoeveelheid kg/h Oppervlakte temperatuur ºC

70.000 0.000 0.000 118.104 10.885 10.850 Koude lucht in -10.000 63.200 1.003 1.340 -7.571 15000.000 20085.239

Deel kapaciteit 1 Deel kapaciteit 2 Deel kapaciteit 3 Deel kapaciteit 4 Deel kapaciteit 5 Deel kapaciteit 6 Koude lucht uit 11.000 12.430 1.003 1.241 13.597 16196.987 20085.239 0.000

% % % % % %

14.213 15.115 16.073 17.093 18.177 19.330

Warme lucht in 20.000 50.000 7.247 1.199 38.515 15000.000 17851.022

Warme lucht uit 3.016 98.991 4.654 1.274 14.697 14072.797 17851.022 46.275 -3.492 INVRIES-gevaar!



kW


50.637 Lucht in

Lucht uit

11.000 12.430 1.003 1.241 13.597 16196.987 20085.239

20.000 6.990 1.003 1.203 22.673 16709.983 20085.239

Thermisch rendement koude lucht (nk) Thermisch rendement warme lucht (nw)

0,70 0,57

(---) (---)

0,56 0,41

-10,00 6,77

20,00 7,85

* Condensorwarmte overbrengen op lucht i.p.v. water t.b.v. vergelijking Balansventilatie met WTW


Koude lucht in (tk1) Koude lucht uit (tk0)

-10,00 11,00


(°C) (°C)

Warme lucht in (tw0) Warme lucht uit (tw1)

20,00 3,02


(°C) (°C)

Warmtepomp Lucht/Water *

Balansventilatie met WTW

(---) (---)

(°C) (°C)

(°C) (°C)




: : : : :

01J03027/PS 2 8 april 2004 1 van 8 bladen Voorlopig

Balansventilatie versus WTW middels WP lucht/water

Samenvatting In dit document wordt het thermisch rendement van balansventilatie vergeleken met warmteterugwinning d.m.v. een warmtepomp lucht/water. Een dergelijke warmtepomp is geschikt voor warmterugwinning uit ventilatielucht indien er gebruikt wordt gemaakt van natuurlijke toevoerventilatie. Bij onderstaande uitgangspunten blijkt het thermisch rendement van de warmtepomp lucht/water 0,87 te bedragen. Systeemrendementen zijn buiten beschouwing gebleven. Uitgangspunten Thermisch rendement balansventilatie: 0,7 Merk en type warmtepomp lucht/water: Viessmann Vitocal 300 AW116 Buitenluchtconditie: 0ºC / % RV Binnenluchtconditie: +20ºC / 50% RV Bijlagen • • •

Mollierdiagram warmtepomp (Bron: Kodi b.v.) Mollierdiagram balansventilatie (Bron: Kodi b.v.) Vergelijking thermisch rendement (Bron: Kodi b.v.)

Contactpersoon Peter Sterrenburg Kodi b.v. Postbus 430 1700 AK Heerhugowaard Tel.: +31(0)72 571 54 62 Fax: +31(0)72 571 54 56 E-Mail: [email protected]

© Kodi b.v. - Heerhugowaard Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van Kodi b.v. – Heerhugowaard. Indien deze toestemming is verleend, dan dient er zonder uitzondering bronvermelding te worden toegepast.

15%

20%

30%

8.0 g/kg

7.0 g/kg

6.0 g/kg

5.0 g/kg

4.0 g/kg

2.0 g/kg 10%

3.0 g/kg

1.0 g/kg

0.0 g/kg

Temperatuur 22 º

5%

40%

50%

1.20 kg/m3

20 º 18 º 16 º

water

60%

3 70%

1.22 kg/m3

80%

1

14 º

90%

10 º

1.24 kg/m3

100%

2

6º

1. 26

4º

En th a lp ie

8º

kg /m

3 20

2º

1. 28

0º -2 º

1. 30

-4 º -6 º -8 º -10 º

1. 32

kg /m

3

kJ /k

/k g

3

10

kg /m 3

0

kg /m

kJ

kJ

/k g

1 - Koelen 2 - Verwarmen 3 - Verwarmen g


Rel. vochtigheid

12 º

1) Koelen van lucht - lamelverdeling (2.5 - 3.5 mm) Kapaciteit Gem. log. temp. verschil Kengetal Koelmedium in Koelmedium uit

kW K kW/K

75.433 7.313 10.315

ºC ºC

5.000 5.000

Temperatuur ºC Rel. vochtigheid % Abs. vochtigheid g/kg Dichtheid vocht kg/m³ Enthalpie vocht kJ/kg Volumestroom vocht m³/h Massastroom droog kg/h Kondensaat hoeveelheid kg/h Oppervlakte temperatuur ºC

Lucht in 20.000 50.000 7.247 1.199 38.515 15000.000 17851.022

Deel kapaciteit 1 Deel kapaciteit 2 Deel kapaciteit 3 Deel kapaciteit 4 Deel kapaciteit 5 Deel kapaciteit 6 Lucht uit 7.847 93.033 6.126 1.251 23.303 14352.574 17851.022 20.000 5.740



kW

94.297 Lucht in

Lucht uit


0.000 30.000 1.128 1.291 2.821 15000.000 19346.068

17.400 9.245 1.128 1.214 20.368 15955.494 19346.068

kW

14.095




Lucht in

Lucht uit

17.400 9.245 1.128 1.214 20.368 15955.494 19346.068

20.000 7.861 1.128 1.203 22.991 16098.258 19346.068

% % % % % %

29.859 22.636 17.160 13.008 9.861 7.476

15%

20%

30%

8.0 g/kg

7.0 g/kg

6.0 g/kg

5.0 g/kg

4.0 g/kg

2.0 g/kg 10%

3.0 g/kg

1.0 g/kg

0.0 g/kg

Temperatuur 22 º

5%

40%

water

50%

1.20 kg/m3

20 º

60%

18 º

2

16 º

70%

1.22 kg/m3

1

80%

14 º 90% 1.24 kg/m3

100%

10 º

En th a lp ie

8º

1 6º

1. 26

4º

kg /m

3 20

2º

1. 28

0º -2 º

1. 30

-4 º -6 º -8 º -10 º

1. 32

kg /m

3

kg /m

/k g

3

10

kg /m 3

kJ

kJ

/k g

1 - Warmteterugw. 2 - Verwarmen 0

kJ /k

g


Rel. vochtigheid

12 º

1) Warmteterugwin - systeem P-WTW - verhouding warm/koud 1.000 Rendement temperatuur % Rendement hygroscopisch % Rendement vocht % Kapaciteit kW Gem. log. temp. verschil K Kengetal kW/K Temperatuur ºC Rel. vochtigheid % Abs. vochtigheid g/kg Dichtheid vocht kg/m³ Enthalpie vocht kJ/kg Volumestroom vocht m³/h Massastroom droog kg/h Kondensaat hoeveelheid kg/h Oppervlakte temperatuur ºC

70.000 0.000 0.000 75.867 6.757 11.229 Koude lucht in 0.000 30.000 1.128 1.291 2.821 15000.000 19346.068

Deel kapaciteit 1 Deel kapaciteit 2 Deel kapaciteit 3 Deel kapaciteit 4 Deel kapaciteit 5 Deel kapaciteit 6 Koude lucht uit 14.000 11.487 1.128 1.228 16.939 15768.781 19346.068 0.000

% % % % % %

15.092 15.689 16.310 16.956 17.627 18.325

Warme lucht in 20.000 50.000 7.247 1.199 38.515 15000.000 17851.022

Warme lucht uit 7.574 95.939 6.202 1.253 23.215 14340.376 17851.022 18.643 3.787



kW


32.525 Lucht in

Lucht uit

14.000 11.487 1.128 1.228 16.939 15768.781 19346.068

20.000 7.861 1.128 1.203 22.991 16098.258 19346.068


0,70 0,62

(---) (---)

0,87 0,61

0,00 17,40

20,00 7,85

* Condensorwarmte overbrengen op lucht i.p.v. water t.b.v. vergelijking Balansventilatie met WTW



0,00 14,00


(°C) (°C)


20,00 7,57


(°C) (°C)

Warmtepomp Lucht/Water *

Balansventilatie met WTW

(---) (---)

(°C) (°C)

(°C) (°C)

Bijlage

5

ECO-kantoor, rapport Kodi BV

1604.1




: : : : :

01J03027/PS 4 28 mei 2004 1 van 29 bladen Voorlopig

Eco-kantoor – een energiezuinig concept

Contactpersonen

Peter Sterrenburg Kodi b.v. Postbus 430 1700 AK Heerhugowaard (NH) Tel.: +31(0)72 571 54 62 Fax: +31(0)72 571 54 56 E-Mail: [email protected]

Anne van Aarsen Deerns Raadgevende Ingenieurs b.v. Fleminglaan 10 2289 CP Rijswijk (ZH) Tel.: +31(0)70 399 31 50 Fax: +31(0)70 399 33 71 E-Mail: [email protected]

Aan de samenstelling van dit document is veel zorg besteed. De genoemde getallen moeten echter als goede indicaties gezien worden vanwege het stadium van het project, de onbekendheid met de denkbeeldige gebruiker en de bepaling op basis van kengetallen. Aan dit document kunnen daarom geen rechten worden ontleend. © Kodi b.v. - Heerhugowaard Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van Kodi b.v. – Heerhugowaard. Er dient zonder uitzondering bronvermelding te worden toegepast.




: : : : :



Inhoud 1 2 3 4

Samenvatting........................................................................................................................3 Inleiding ................................................................................................................................6 Inventarisatie referentiesituatie.............................................................................................7 Energieverbruik referentiesituatie.........................................................................................8 4.1 Energiekosten en kengetallen referentie in 2003................................................................8 4.2 Resultaten EPN-referentie ..................................................................................................9 4.3 Elektraverbruik referentie ..................................................................................................10 4.4 Warmtebalans referentie...................................................................................................11 5 Verbeteropties ....................................................................................................................12 6 Eco-kantoor – een gezond en energiezuinig concept ........................................................14 6.1 conceptbeschrijving...........................................................................................................14 6.2 Systeemopbouw ventilatie-, verwarmings- en koelsysteem..............................................15 6.3 Dimensionering warmtepompen en bodem ......................................................................18 7 Resultaten energiezuinige situatie......................................................................................19 7.1 Resultaten EPN energiezuinig ..........................................................................................19 7.2 Elektriciteitsbalans energiezuinig ......................................................................................20 7.3 Warmtebalans energiezuinig.............................................................................................21 7.4 Energiekosten en kengetallen, een vergelijking met de referentie in 2004.......................21 7.5 Bepaling terugverdientijd energiezuinige klimatisering .....................................................22 7.6 Bepaling terugverdientijd energiezuinige verlichting .........................................................24 7.7 Bepaling terugverdientijd PV-Panelen ..............................................................................25 BIJLAGEN ..................................................................................................................................26 Warmtebehoefteberekening “SCHIL” referentiesituatie ..........................................................26 Warmtebehoefteberekening “SCHIL” energiezuinige situatie .................................................27 Resultaten koellastberekening referentiesituatie ....................................................................28 Resultaten koellastberekening energiezuinige situatie ...........................................................29

© Kodi b.v. - Heerhugowaard Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van Kodi b.v. – Heerhugowaard. Er dient zonder uitzondering bronvermelding te worden toegepast.




: : : : :



1

Samenvatting

Aan de samenstelling van dit document is veel zorg besteed. De genoemde getallen moeten echter als goede indicaties gezien worden vanwege het stadium van het project, de onbekendheid met de denkbeeldige gebruiker en de bepaling op basis van kengetallen. Dit document heeft tot doel om een overzicht van maatregelen te geven met energiebesparingen en bijbehorende terugverdientijden en een onderbouwde keuze te doen voor innovatieve en duurzame technieken ten behoeve van de nieuwbouw van het denkbeeldige Eco-kantoor. Hiertoe is een referentie gedefinieerd:

een goede bouwkundige schil (HR++ glas, Rc-waarden >= 4 m²/W.K) HR-ketels met vloerverwarming mechanische ventilatie met warmteterugwinning topkoeling.

Daar deze referentie niet aan de EPC-eis van 1,5 voldoet, zijn extra energiebesparende maatregelen nodig. Uit het overzicht met mogelijke verbeteropties kan een pakket energiebesparingsmaatregelen samengesteld worden. De voorgestelde energiezuinigere situatie bestaat uit:

natuurlijke luchttoevoer met zelfregelende luchtroosters boven het verlaagde plafond vraaggestuurde ventilatie op basis van CO2- sensoren warmtepompen (COP>=4,5) met warmteterugwinning uit de luchtafvoer en energieonttrekking uit de bodem; koud- en warmwaterleidingen in de vloerconstructie regelbare afzuigventilator(en): energiezuinig type, gelijkstroom/ HR ventilatoren. verlichting : in de kantoorruimten HF-armaturen van 8 W/m² (daglichtafhankelijke regeling) en in de gangen 3 W/m² Buitenzonwering op de bovenste verdieping vanwege het hoge glaspercentage zonnestroom door PV-panelen (optioneel)

Een bruto meerinvestering van € 83.718,- (exclusief PV-panelen) ten opzichte van de referentie, de toepassing van de EnergieInvesteringsAftrek (EIA), diverse NUON subsidies en Groenfinanciering leidt tot een lage EPC-waarde van 0,78 met een terugverdientijd van 4,1 jaar. Aspecten

MEER

Subsidie &

INVESTERING Fiscale Aftrek

Kosten-

Eenv. TVT

besparing

[jaar]

Hybride energiezuinige installatie met warmtepompen (monovalent)

€ 38.950

€ 30.095

€ 4.808

1,8

Energiezuinige verlichting

€ 44.768

€ 17.674

€ 4.063

6,9

Plaatsing PV-cellen, dekking 10 %, 83 stuks

€ 43.529

€ 31.152

€ 1.130

15,2

83.718

47.769

8.871

4,1

TOTAAL excl. PV © Kodi b.v. - Heerhugowaard

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van Kodi b.v. – Heerhugowaard. Er dient zonder uitzondering bronvermelding te worden toegepast.




: : : : :



Extra verhuurbaar vloeroppervlak, een energiezuinigere situatie én nog gezonder ook De technische ruimte op de bovenste verdieping is niet meer nodig door het laten vervallen van de luchtbehandelingskast en de koelmachine. De bovenste verdieping kan daardoor nu nuttig ingezet worden als verhuurbaar oppervlak. De vergelijking van energieresultaten van de energiezuinige situatie met de referentiesituatie kunnen het beste als volgt weergegeven worden: Referentiesituatie

Doelstelling Energiezuinige installatie

Gas (m³) 9.183 0 Elektriciteit (kWh) 110.780 67.347 Energieverbruik (€) 18.751 9.186 Energiekengetal (MJp/m² bvo*) 812 339 * Opwekkings- en distributierendement van de elektrische energie 39% Calorische waarde aardgas 35,17 MJ/m² (bovenwaarde) De verlaging van het energiegebruik door het warmtepompsysteem wordt als volgt gerealiseerd: Koelseizoen : -

koudeonttrekking uit het bronsysteem koudeafgifte via koudwaterleidingen in de vloeren plafondconstructie regeneratie van het bronsysteem door de warmtepomp uit de luchtafvoer

Stookseizoen : -

warmteterugwinning middels de warmtepomp uit de luchtafvoer warmteopwekking middels warmtepomp via de bodem warmteafgifte door warmwaterleidingen in de vloer/plafondconstructie

Verhoging comfort : • • • •

Luchtkwaliteit : natuurlijke luchttoevoer geeft minder droge luchtklachten dan mechanische systemen Thermisch : vloerverwarming wordt als prettiger ervaren dan radiatorverwarming en geeft minder klachten voor personen met allergieën. Hoge temperatuurstijgingen worden voorkomen door actieve koeling. Akoestisch : minder geluid door het ontbreken van een toevoerventilator (daardoor wel meer kans op overspraak) Visueel : daglichtafhankelijk geregelde HF verlichting doet rustiger aan dan standaard TLverlichting





: : : : :


Eco-kantoor – een energiezuinig concept Dit concept werkt onder de volgende voorwaarden :

Het koelvermogen is voor 90% van de tijd voldoende in de zomer voor een acceptabel thermische binnenklimaat voor een interne belasting van maximaal 25 W/m² nvo en blank glas met een glaspercentage van 30% (t.o.v. het binnenvlak) en binnenzonwering Alleen de voelbare koellast kan worden gekoeld worden. Bij een hoge vochtigheidsgraad van de buitenlucht of een hoge vochtproductie door personen is de dauwpunttemperatuur bepalend voor het in te zetten koelvermogen. Een luchtdichte gevel; door ramen te openen daalt het koelvermogen in de vertrekken drastisch, doordat de ventilatielucht niet door het gekoelde plafondplenum stroomt. Door deuren van vertrekken te openen kan gekoelde lucht door de deuropening verdwijnen als daar geen maatregelen voor genomen worden. Een hoge specifiek werkzame massa verlaagt de koelvraag door de accumulerende werking

Onder deze voorwaarden is de oriëntatie van het gebouw niet belemmerend. De belangrijkste voor- en nadelen op een rijtje: Voordelen :

De bovenste verdieping kan nu nuttig ingezet worden als verhuurbaar oppervlak. een binnenklimaat waarin het prettiger en dus productiever werken is; een financieel renderende klimaatinstallatie met lage jaarlijkse energiekosten; door toepassing van duurzame energietechnologie een lagere belasting van ons leefmilieu. Het ontbreken van een gasleiding en een lager elektrisch aansluitvermogen (ondanks toepassing van de elektrische aangedreven warmtepompen)

Nadelen :

De dauwpunttemperatuur bepaald het maximaal in te zetten koelvermogen Het openen van ramen heeft een nadelig effect op de koeling





: : : : :



2

Inleiding

De Rijksoverheid heeft de doelstelling geformuleerd om in 2010 10% van het energiegebruik duurzaam op te wekken, daarbij wordt een beroep gedaan op alle sectoren. Met dit document wordt een mogelijke bijdrage geleverd aan deze ambitie door een denkbeeldig kantoorgebouw (Eco-kantoor) op traditionele- én energiezuinige wijze te benaderen, om daarmee aan te tonen dat de energiezuinige benadering levensvatbaar is en in de praktijk kan worden uitgevoerd. Dit document heeft tot doel om een overzicht van energiebesparende maatregelen te geven inclusief hun terugverdientijden. Op deze wijze kan een onderbouwde keuze worden gemaakt voor innovatieve en duurzame energietechnieken.





: : : : :



3

Inventarisatie referentiesituatie

Het gebouw Het gebouw is een vierkant kantoorgebouw met vier verdiepingen. De ruimten aan de voor- en achtergevel zijn voorzien van relatief kleine ramen; ze zijn vrij indeelbaar met maximaal 10 ruimten per verdieping (3,6 m breed) en in de middenzone gangen, toiletten, een lift, een pantry e.d.. Een zijgevel bevat het noodtrappenhuis, de andere gevel bevat een vliesgevel. De ramen bestaan uit HR++ glas (U = 1,2 W/m² K , ZTA=0,6, LTA>0,7) met binnenzonwering. De vliesgevel heeft een ZTA-waarde van 0,4. De gevels hebben een Rc-waarde van 4 m².K/W, het dak een waarde van 5 m².K/W. Nuttig vloeroppervlak Middenzone Bruto-oppervlak (bvo), 5 verdiepingen

900 m² 750 m² 1.650 m²

De installatie De ventilatie bestaat uit toerengeregelde mechanische ventilatie en topkoeling. De lucht wordt via de verlichtingsarmaturen, de gangen en toiletten afgezogen.Het verwarmingssysteem bestaat uit een HR-ketel met vloerverwarming. Koudeopwekking vindt plaats via een conventionele koelmachine (COP=2,5). De verlichting bestaat uit standaard TL-verlichting van 15 W/m² vloeroppervlak (incl. VSA) met vertrekschakeling. Het gebruik Beoogde bezetting kantoorruimten : maximaal 80 personen (2 personen per 19,44 m² functioneel vloeroppervlak). Verwachte bezettingsgraad : 70 % Beoogde bezetting vijfde verdieping vergaderzaal of kantine : maximaal 30 personen Qua computerapparatuur wordt gebruik gemaakt van TFT- beeldschermen met een gemiddeld vermogen van 65 W per PC. Daarnaast is er een kopieermachine, een laserprinter en fax per verdieping. Er is niet voorzien in een computerruimte. De gebruiksperiode van de klimatisering en verlichting is van 8.00 tot 18.00 uur, 5 dagen per week, 48 weken per jaar en 14 feestdagen per jaar.





: : : : :



4

Energieverbruik referentiesituatie

De referentie wordt vastgesteld op basis van een EPN-referentieberekening, daar gas- en elekticiteitsnota’s immers niet beschikbaar zijn. De gegevens van de EPN-berekening worden in een energieberekeningsmodel ingepast en aangevuld met gegevens qua apparatuur. Dit leidt dan tot een referentie qua energiegebruik en kosten. Het gedetailleerd doorrekenen van de referentiesituatie levert betrouwbaarder uitkomsten op, maakt het gehele concept beter controleerbaar en aanpasbaar indien er zich wijzigingen in het ontwerp dan wel uitvoering voordoen. Dit gegeven is nog belangrijker voor de bepaling van de besparing van energiezuinigere maatregelen of varianten. Een voorbeeld: een afwijking van 50% in de bezettingsgraad geeft een afwijking van 50% in niet alleen de besparingsmaatregelen voor verlichting en apparatuur, maar tegelijkertijd in de energiebesparing op warmte of koude. De berekening is gebaseerd op gegevens uit de inventarisatie en aannamen op basis van ervaring. 4.1 Energiekosten en kengetallen referentie in 2004

Gas Elektriciteit Totaal

€ € €

kosten excl btw referentie situatie 3.641 15.110 18.751

energieprijs excl btw 0,3965 per m³ 0,1364 per kWh

De energiegebruikgetallen op basis van de berekeningen: Gasverbruik Bovenwaarde gas Primaire energiebehoefte gas Elektriciteitsverbruik Opwekkings- en distributierendement Primaire energiebehoefte elektriciteit Totaal primair energieverbruik Totaal primair per m² vloeroppervlak

m³/a MJ/m² GJp/a kWh/a kWh/a GJp/a GJp/a MJp/a.m²

Totaal Referentiesituatie 9.183 35,17 323 110.780 39% 284.051 1019 1340 812





: : : : :


Eco-kantoor – een energiezuinig concept Ter objectivering : een vergelijking met Novemkengetallen : Referentie Novemkengetallen profitkantoren situatie Vloeropp 1.000-5.000 m² Laag a.m²bvo Hoog a.m²bvo a.m²bvo gasgebruik m² 5,6 9 20 Elektricteitsgebruik kWh 67 35 89 Primair energiegebruik MJ 812 640 1520 Bron :basiskennis Cijfers & tabellen, Novem 1999

De Novemkengetallen zijn gebaseerd op een steekproef van 356 gebouwen met bouwjaren voor ‘93, laag en hoog betekent respectievelijk 20 en 80 % van de bandbreedte. Opgemerkt dient te worden dat vergelijking met kengetallen per m² bvo kan leiden tot foutieve conclusies, daar relevante factoren als bezettingsgraad, gebruiksuren en opgestelde apparatuur niet in dit soort kengetallen verwerkt zijn. De conclusie is dat het gasverbruik voor dit gebouw al aan de lage kant is en dat het elektriciteitsgebruik gemiddeld is in vergelijking met de Novem-kengetallen. 4.2 Resultaten EPN-referentie De resultaten laten zien, dat met de referentiesituatie de EPC-eis niet gehaald wordt en dus energiezuinigere maatregelen nodig zijn. **** Primair energiegebruik **** Verwarming Ventilatoren Verlichting Pompen Koeling Bevochtigen Tapwater Levering PV Levering WKK Qpres,totaal Qpres,toelaatbaar

343 GJ 28 GJ 458 GJ 32 GJ 260 GJ 0 GJ 11 GJ 0 GJ 0 GJ ---------- + 1134 GJ 1023 GJ

**** Energieprestatiecoefficient per gebouwfunctie **** Gebouwfunctie | EPC | EPeis -----------------------------------------+-------+-------kantoorgebouw | 1.66 | 1.50 -----------------------------------------+-------+-------totaal/toelaatbaar | 1.11 |





: : : : :



4.3 Elektraverbruik referentie Deze bestaat uit posten met op te stellen elektrische vermogens x gebruiksuren x gebruiksgraad. vermogen

gebruikstijd

gebruiks

energie

energie

in kW

per jaar

graad

in kWh/a

in %

0

0%

4.268

4%

Warmte ventilatie kantoren toevoer

1,0

2260

100%

2.260

kantoren afzuig

0,8

2260

100%

1.808

kantine, toiletten

0,1

2000

100%

200

Verlichting

49.460

kantoorruimten

14

2260

100%

30.510

middenzone

8

2260

100%

16.950

noodverlichting

1

4000

100%

2.000

Pompen

3.560

circpompen cv

0,5

5000

100%

2.500

circpompen kw, gkw

1,0

1000

100%

1.000

pompen warmtapwater

0,2

300

100%

60

36,5

800

100%

2,5

8700

10%

Koeling

29.177

koelmachine Warm tapwater warmwaterboilers

3%

26%

29.177 2.175

Apparatuur

45%

2%

2.175 19.140

17%

Kantoorapparatuur PC's kantoren

3

2000

70%

3.640

Kopieer, printers, faxen

10

300

100%

3.000

computerruimte

0

8700

20%

0

Keukenapparatuur

15

500

100%

7.500

Overige apparatuur

10

500

100%

5.000

60 kabelverliezen Totaal te verwachten verbruik op de nota's energiebedrijf

107.780 3%

97%

3.000 110.780

100%

Het koelvermogen (36,5 kW) is gebaseerd op het vermogen welke is berekend met het koellastberekeningsprogramma VA102, zie bijlage.





: : : : :



4.4 Warmtebalans referentie De warmtebalans bestaat uit posten voor warmteverlies en -winst in het stookseizoen om het gasgebruik van de ketel te bepalen. De warmtewinst en het rendement van ketel + systeem is zodanig bepaald, dat het gasverbruik van de ketel overeenkomt met de waarde die in de EPN-berekening is bepaald. In werkelijkheid echter zal de warmtewinst hoger zijn. output GJ verbruik installaties fossiele brandstof Gasketel

9.183 m²

voorverwarming ventilatielucht Thermisch rendement balansvent. met WTW warmtewinst intern/extern warmtewinst intern verlichting PC's personen apparatuur toevoerventilator retourventilator

37.095kWh 2.730kWh 5.760kWh 11.625kWh 1.695kWh 1.356kWh

rendement 80%

258

50%

114

benut 50% 50% 50% 50% 50% 0%

258

52%

114

23%

124

25%

497

100% 36% 46% 18% 100%

67 5 10 21 3 0

warmtewinst zon kantoren Geproduceerde warmte stookseizoen Transmissie Ventilatie Infiltratie Warmtebehoefte berekend stookseizoen

18 180 229 87 497

Voor de warmtebehoefteberekening is een zogenaamde schilberekening gemaakt, zie bijlage.





: : : : :



5

Verbeteropties

In deze paragraaf worden de verbeteropties vergeleken qua kosten en baten. Overzicht mogelijke besparingen Alle genoemde bedragen excl. BTW, gebaseerd op de referentiesituatie. De toegepaste energietarieven zijn van NUON – Prijspeil voorjaar 2004 Meer Besparing Besparing Verbeteropties Investering

Elektr.

Gas

Fiscale aftrek, Subsidies

€

[kWh]

[m³]

€

Kosten Terug besparing verdientijd.

€/Jaar

[Jaar]

355

0,0

439

0,0

239

0,0

3051

459

0,0

NTB

7750

1166

NTB

Energiezuinige klimatisering

38.950

8.053

30.095

4.808

1,8

Energiezuinige verlichting

44.768

34.380

19.635

4.063

6,9

plaatsing PV-cellen, dekking 10 %

43.529

6.485

31.152

1.130

15,2

Goodhousekeeping maatregelen binnentemperatuur 1 graad lager in stookseizoen binnentemperatuur 1 graad hoger in koelseizoen 1 uur/ dag korter ventileren

990 2918 407

1 uur per dag korter verlichten

495

Energiezuinige apparatuur Keukenapp., kopieerapp.

Installatietechnische maatregelen 9.183

Bouwkundige maatregelen De bouwkundige schil van de referentie is al uitermate goed

In de kolom ‘Fiscale aftrek, subsidies’ is een verlaging van de initiële investering ingeschat door subsidie (Nuon), fiscale aftrekposten (EIA) en financieringsconstructies (groene en milieufinanciering). De terugverdientijd (TVT) is de verhouding van ‘Netto-investering’ en kostenbesparing per jaar. De kostenbesparing is niet gelijk aan de energiekostenbesparing! Voor nadere uitwerking en specificatie wordt verwezen naar de volgende hoofdstukken. De grootste besparing qua kosten, energie en CO2-reductie wordt gerealiseerd door toepassing van energiezuinige klimatisering met hybride ventilatie en warmtepompen.





: : : : :


Eco-kantoor – een energiezuinig concept Toelichting op de geadviseerde maatregelen Hieronder wordt per geadviseerde maatregel een korte toelichting gegeven. Goodhousekeeping en optimale instelling van setpoints Deze spreekt voor zichzelf. Energiezuinige apparatuur Voor de kantoorruimten zijn er de TFT-computerschermen. Maar ook valt te denken aan apparatuur waar extra aandacht aan energiezuinigheid en powermanagement is gegeven, zoals voor koffiezetapparatuur, kopieerapparatuur maar vooral voor keukenapparatuur. Installatietechnisch Vraaggestuurde Ventilatie Ventilatie waarbij een sensor regelt dat uitsluitend in die ruimten waar zich mensen bevinden ventilatie plaatsvindt. Het systeem wordt ook wel actieve ventilatie genoemd. Hybride ventilatie met een warmtepompsysteem Zie hoofdstuk 6. Tapwaterverwarming Mogelijkheden : close-in boiler, gasboiler, combitap, combivat, warmtepompboiler, zonneboiler. Zonneboilersystemen worden pas interessant bij grote hoeveelheden warm tapwater in de zomer. Een eenvoudige close-in boiler per verdieping per pantry lijkt hier voor de hand liggend. Verlichting Hoog-frequente (HF-)verlichting met daglichtafhankelijke regeling is een nieuw energie-efficiënt verlichtingssysteem. Gezien de vele voordelen die het biedt, zou dit verlichtingssysteem wel eens maatgevend kunnen zijn bij renovatie en nieuwbouw. In de praktijk blijkt bovendien dat energie-efficiënte verlichting samengaat met kwaliteitsverbetering. Hierdoor kan bij handhaving van dezelfde verlichtingssterkte een geringer aantal armaturen opgesteld worden. Het opgestelde vermogen en het aantal bedrijfsuren neemt af, waardoor bij een gelijkblijvend lichtniveau energie wordt bespaard. Zonnestroom Ook wel fotovoltaïsche cellen, PV-panelen of zonnepanelen genoemd; deze zetten zonlicht om in elektriciteit.

Multikristallijne cellen hebben een rendement van 13-14%. Amorfe cellen hebben een rendement van 4-8%. Monokristallijne cellen hebben een rendement van 15-16%.

Om er voor te zorgen dat de zonnepanelen zo veel mogelijk elektriciteit opwekken moeten de panelen zo (op het dak of aan de gevel) zijn geplaatst dat er een zo groot mogelijke hoeveelheid zonlicht op kan vallen. Hierbij kunnen vlakken aangehouden worden die zijn georiënteerd op het ZO tot ZW. Een omvormer zet de gelijkstroom van de zonnecellen om in 230V wisselspanning. Het uiterlijk van de zonnepanelen is glasachtig en diepblauw tot zwart van kleur. De financiële besparing geldt alleen als de opgewekte elektriciteit zelf wordt gebruikt en niet wordt teruggeleverd aan het energiebedrijf. © Kodi b.v. - Heerhugowaard Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van Kodi b.v. – Heerhugowaard. Er dient zonder uitzondering bronvermelding te worden toegepast.




: : : : :



6

Eco-kantoor – een gezond en energiezuinig concept

6.1 conceptbeschrijving Hoog comfort met duurzame energie Het benutten van duurzame energie en de relatie met het locale ecosysteem neemt in dit concept een belangrijke plaats in. Actieve koeling wordt zoveel mogelijk voorkomen, maar is wel aanwezig om in te spelen op veranderende eisen. Sterke temperatuurstijgingen worden tegengegaan. Dit stelt toch wel eisen aan de interne warmteproductie en de zontoetreding. Goede zonwering op het zuiden is dus een vereiste. De milieuvriendelijkheid (door de reductie van de CO2-uitstoot) van het concept wordt bepaald door de volgende energiebesparende maatregelen: warmtepompen (COP>=4,5) met warmteterugwinning uit de luchtafvoer en energieonttrekking uit de bodem daglichtafhankelijke regeling met HF-armaturen van 8 W/ m², bewegingsdetectie optioneel

3 W/ m² gangverlichting i.p.v. 15 W/ m²

de regelbare afzuigventilatoren zijn van het energiezuinige type, gelijkstroom/ HR ventilatoren. zonnestroom door PV-panelen is optioneel

Gezonde hybride ventilatie en toch een grote vertrekdiepte Het concept is geschikt voor lagere gebouwen (hoogte minder dan 15 meter), waarin natuurlijke ventilatie via de gevel gewenst is. Er is sprake van natuurlijke toevoer en mechanische afvoer; men spreekt dan ook wel van een hybride systeem. De geregelde natuurlijke luchttoevoer via de gevel maakt een beperkte gebouwdiepte gewenst; immers, een grote vertrekdiepte vergt extra aandacht - zoals eventuele voorzieningen ter waarborging van een goede doorstroming van het vertrek. Bij een hoge geluidsbelasting op de gevel is dit concept slechts bruikbaar indien er extra geluidwerende voorzieningen worden getroffen Meer verhuurbaar oppervlak en lagere bruto verdiepingshoogte De technische ruimte op de bovenste verdieping is niet meer nodig door het laten vervallen van de luchtbehandelingskast en de koelmachine. Doordat luchttoevoerkanalen niet nodig zijn, is er minder hoogte nodig tussen verlaagd plafond en vloerconstructie. Flexibiliteit Het concept richt zich op flexibiliteit door de vrije indeelbaarheid en regeling van comfortcondities per 3,6 m gevellengte. De belangrijkste voordelen op een rijtje:

De bovenste verdieping kan nu nuttig ingezet worden als verhuurbaar oppervlak. een binnenklimaat waarin het prettig en dus productiever werken is; een financieel renderende klimaatinstallatie met lage jaarlijkse energiekosten; door toepassing van duurzame energietechnologie een lagere belasting van ons leefmilieu.





: : : : :



6.2 Systeemopbouw ventilatie-, verwarmings- en koelsysteem Het ventilatiesysteem op vertrekniveau ziet er volgt uit:

Bij warmtevraag: de warme vloer/plafondconstructie dient zowel voor het dekken van de transmissieverliezen als het opwarmen van de toevoerlucht boven het verlaagd plafond. Bij koelvraag : de koude vloer/plafondconstructie dekt gedeeltelijk de koellast. De locatie van het toevoerrooster is bij de deurkant, opdat het verwarmend of koelend oppervlak maximaal benut kan worden voordat de buitenlucht in de ruimte beland. De afzuigroosters bevinden zich aan de raamzijde om doorspoeling door de gehele ruimte te verkrijgen. Voordelig is dat in de zomer tevens de convectieve warmte van het raam afgezogen wordt. Het kanaal wordt geïsoleerd om zowel condensvorming als onnodige afkoeling van de afvoerlucht te voorkomen. Het verwarmings- en koelsysteem ziet er visueel als volgt uit:

E

BODEM

E G

vloer © Kodi b.v. - Heerhugowaard Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van Kodi b.v. – Heerhugowaard. Er dient zonder uitzondering bronvermelding te worden toegepast.




: : : : :


Eco-kantoor – een energiezuinig concept Voor zowel de verwarmings- als de koeltaak bestaat een klimaatsysteem in principe altijd uit drie te onderscheiden basisonderdelen, die op hun beurt verder worden opgesplitst; 1. genereren van warmte of koude; 2. transporteren en distribueren van warmte of koude; 3. afgeven van warmte of koude. Binnen conventionele klimaatsystemen zijn de genoemde installatiedelen voor verwarming en koeling meestal strikt gescheiden, en is onderlinge uitwisseling van energie daarom vaak moeilijk dan wel onmogelijk. Bij het voor u gekozen energiezuinige klimaatsysteem is deze strikte scheiding weggenomen, en zijn de drie genoemde installatiedelen maximaal geschikt gemaakt voor zowel verwarming als koeling. 6.2.1. Genereren van warmte of koude Genereren van warmte Voor het genereren van warmte worden de volgende installatiedelen gebruikt; 1. het bodemsysteem functioneert in principe als een thermische “accu”; er kan energie aan worden onttrokken (tijdens het stookseizoen) en energie aan worden toegevoerd (tijdens het koelseizoen). Om ook op de langere termijn een goed functionerend systeem te kunnen garanderen, is het noodzakelijk dat er op jaarbasis sprake is van een zekere thermische balans, waarbij de hoeveelheid onttrokken energie min of meer in evenwicht is met de hoeveelheid toegevoerde energie. Daarnaast is het belangrijk te voorzien in een hydraulische balans; de onttrokken energie moet ook weer worden teruggebracht. 2. warmtepomp water/water; tijdens het stookseizoen wordt door deze warmtepomp energie onttrokken aan het genoemde bodemsysteem, op een bruikbaar temperatuurniveau gebracht, en afgegeven aan het gebouw. Tijdens het ontrekken van energie wordt een koudebuffer opgebouwd in het bronwatersysteem, die tijdens het koelseizoen wordt aangesproken; 3. warmtepomp lucht/water; tijdens het stookseizoen wordt energie onttrokken aan de ventilatielucht die in de huidige situatie ongebruikt verloren gaat. De energie uit de ventilatielucht wordt dus teruggewonnen, op een bruikbaar temperatuurniveau gebracht, en afgegeven aan het gebouw. Tijdens het koelseizoen wordt de teruggewonnen energie aan het bronwatersysteem toegevoerd, om zo een warmtebuffer op te bouwen die tijdens het stookseizoen weer gebruikt zal worden. Genereren van koude Voor het genereren van koude worden drie installatiedelen gebruikt; 1. het bronwatersysteem (zie voorgaande) wordt voor zowel verwarmen als koelen gebruikt. Tijdens het koelseizoen wordt de overtollige energie uit het gebouw afgevoerd naar het bronwatersysteem, en wordt een warmtebuffer opgebouwd die tijdens het stookseizoen weer gebruikt zal worden. Het afvoeren van energie naar het bronwatersysteem wordt ook wel regenereren genoemd. Zolang het temperatuurverschil tussen het gebouw en het bronsysteem voldoende is, kan er met het bronwatersysteem worden gekoeld zonder tussenkomst van onderstaande warmtepomp water/water; in dit geval spreekt men van “freecoolen” of “vrije koeling”, omdat de overtollige gebouwenergie © Kodi b.v. - Heerhugowaard Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van Kodi b.v. – Heerhugowaard. Er dient zonder uitzondering bronvermelding te worden toegepast.




: : : : :


Eco-kantoor – een energiezuinig concept rechtstreeks wordt afgevoerd naar het bronwatersysteem door uitsluitend gebruik te maken van pompenergie, zonder tussenkomst van onderstaande warmtepomp water/water. 2. warmtepomp water/water; tijdens het koelseizoen wordt door deze warmtepomp energie onttrokken aan het gebouw, en afgevoerd naar het bronwatersysteem. Ook deze energie draagt bij aan de opbouw van de warmtebuffer (regenereren) die tijdens het stookseizoen weer gebruikt zal worden. 6.2.2 Transporteren en distribueren van warmte of koude Voor het transport en distributie van de warmte of koude wordt gebruik gemaakt van hydraulische (waterzijdige) leidingen tussen de diverse installatieonderdelen : Elektrisch aangedreven warmtepomp lucht/water t.b.v. warmteterugwinning uit de ventilatielucht kantoren wordt geplaatst op de bovenetage (in de directe omgeving van de luchtstroom waarop warmteterugwinning wordt toegepast). De elektrisch aangedreven warmtepompen water/water wordt geplaatst op de begane grond (in de directe omgeving van de warmtewisselaar t.b.v. het bronwatersysteem). Om de bodem te benutten kan er nog gekozen worden uit diverse mogelijkheden, afhankelijk van de locatie of grondsamenstelling:

energieheipalen een verticale bodemwisselaar oppervlaktewater grondwater

In de raming wordt uitgegaan van één onttrekkingsbron en infiltratiebron met een capaciteit van 10 m³/h (recirculatiesysteem). De bronnen worden door machinale grondboringen aangebracht. Er wordt hierbij uitgegaan dat de genoemde bronnen aan twee zijden op het eigen terrein van het gebouw worden geplaatst, zonder dat de noodzakelijke leidingen onder bestrating hoeven te worden doorgevoerd. De zuig- en persleidingen worden ingevoerd aan één zijde en aangesloten op een warmtewisselaar (mediumscheiding met interne hydraulische circuit). Uitgegaan is van één 3 x 400V ~ pomp in de onttrekkingsbron met een elektrisch vermogen van 1,1 kW (indicatief). De onttrekkingsbron wordt afgewerkt met een HDPE putbehuizing van met deksel t.b.v. bron en pomp welke bereikbaar moet blijven voor service en onderhoud. De infiltratieput worden afgewerkt met schroefkappen en PE-straatpotten met gietijzeren deksel die tevens bereikbaar moeten blijven voor service en onderhoud. 6.2.3 Afgeven van warmte of koude In het klimaatconcept is de levering van kunststofleidingen in de vloermassa opgenomen, waarmee kan worden verwarmd (LTV) óf gekoeld (HTK). Begane grond : de leidingen in de vloerconstructie worden hoog gelegd om de energiestroom naar de kruipruimte te minimaliseren en de energiestroom naar de ruimte te maximaliseren Verdiepingen : de leidingen in de vloerconstructie worden laag gelegd om de ventilatielucht in het verlaagde plafond voor te verwarmen of voor te koelen. © Kodi b.v. - Heerhugowaard Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van Kodi b.v. – Heerhugowaard. Er dient zonder uitzondering bronvermelding te worden toegepast.




: : : : :



6.3 Dimensionering warmtepompen en bodem Het totale thermische vermogen van de warmtepompen kan 70 kWth bedragen. Dit wordt in de wintersituatie voldoende geacht bij een lage bezetting (30 personen), warmteterugwinning uit de afvoerlucht, 2-voudige ventilatie, een goede kierdichte schil, geen bedrijfsonderbreking en een goede werking van de installatie. De afvoerluchthoeveelheid en het aantal draaiuren bepaalt het vermogen van de lucht/waterwarmtepomp(en). Het resterend deel bepaalt dan de water/water warmtepomp, die tegelijkertijd het koelvermogen van 51 kW moeten kunnen dekken. Vooralsnog wordt gekozen voor : lucht/water warmtepomp(en) : 22 kWth (bij COP van 4,5 dus 5 kWe) water/water warmtepomp(en) : 52 kWth (bij COP van 4,5 dus 11,5 kWe) bodem : 40 kWth (komt overeen met 10 m³/h bij dT = 3,4 K) In de zomersituatie is een koelvermogen van 43 kWth voor 90% van de tijd voldoende voor een acceptabel thermische binnenklimaat bij een bezetting van 80 personen met bijhorende verlichting en computerapparatuur, als rekening gehouden wordt met de volgende aspecten:

Een interne belasting van maximaal 25 W/m² nvo, een glaspercentage van 30% (t.o.v. het binnenvlak) met ZTA =0,3 Er kan niet ontvochtigd worden : enkel voelbare koellast kan gekoeld worden, dus bij een hoog buitenvocht of een hoog vochtproductie door personen is de dauwpuntsgrens bepalend voor het in te zetten koelvermogen. Een luchtdichte gevel; door ramen te openen daalt het koelvermogen in de vertrekken drastisch, doordat de ventilatielucht niet door het gekoelde plafondplenum stroomt. Door deuren van vertrekken te openen kan gekoelde lucht door de deuropening verdwijnen als daar geen maatregelen voor genomen worden Een hoge specifiek werkzame massa verlaagt de koelvraag door z’n accumulerende werking

De koellast en het op te stellen koelvermogen kunnen nog beïnvloed worden door factoren als : • Verhoging van het ventilatievoud, ook ‘s-nachts • Bouwmassa ’s-nachts afkoelen • Extra koelvermogen in de wanden en de kern Daarbij is met een hoge locale koellast van een eventuele computerruimte geen rekening gehouden.





: : : : :



7

Resultaten energiezuinige situatie

7.1 Resultaten EPN energiezuinig De EPC-waarde voldoet nu ruimschoots aan de eis. Door gelijkwaardigheidsverklaringen toe te passen voor de warmtepomp en ventilatieroosters kan wellicht nog een lagere waarde verkregen worden. Voor het verkrijgen van de bouwvergunning is dit echter niet nodig. **** Primair energiegebruik **** Verwarming Ventilatoren Verlichting Pompen Koeling Bevochtigen Tapwater Levering PV Levering WKK Qpres,totaal Qpres,toelaatbaar

254641 10674 122018 32260 103606 0 11317 0 0 ---------534516 1023962

MJ MJ MJ MJ MJ MJ MJ MJ MJ + MJ MJ

(*1:vermogens) (*2:koelbehoefte)






: : : : :



7.2 Elektriciteitsbalans energiezuinig Energiezuinig

vermogen

gebruikstijd

gebruiks

energie

energie

in kW

per jaar

graad

in kWh/a

in %

16.874

25%

warmtepomp bodem

11,5

1848

50%

10.624

warmtepomp afvoerlucht

5,0

1500

50%

3.750

regenereren bodem

5,0

500

100%

2.500

Warmte

ventilatie

1.330

kantoren toevoer

0,0

2260

100%

0

kantoren afzuig

1,0

2260

50%

1.130

kantine, toiletten

0,1

2000

100%

Verlichting

200 15.080

kantoorruimten

7

2000

70%

10.080

middenzone

2

2000

100%

3.000

noodverlichting

1

4000

100%

2.000

circpompen cv

1,0

5000

100%

5.000

circpompen kw, gkw

1,5

2000

100%

3.000

pompen warmtapwater

0,2

300

100%

60

warmtepomp bodem

11,5

147

100%

1.688

onttrekking koude bron

1,0

1000

100%

1.000

2,5

8700

10%

Pompen

8.060

Koeling

2.688

Warm tapwater

2.175

warmwaterboilers Apparatuur

2%

22%

12%

4%

3%

2.175 19.140

28%

Kantoorapparatuur PC's kantoren

3

2000

70%

3.640

Kopieer, printers, faxen

10

300

100%

3.000

computerruimte

0

8700

20%

0

Keukenapparatuur

15

500

100%

7.500

Overige apparatuur

10

500

100%

5.000

87

65.347

97%

2.000

3%

67.347

100%

Teruglevering door PV-panelen (optioneel)

6.735

10%

Elektriciteitsgebruik mét PV

60.612

kabelverliezen Totaal te verwachten verbruik op de nota’s energiebedrijf

(Zónder PV)





: : : : :


Eco-kantoor – een energiezuinig concept 7.3 Warmtebalans energiezuinig output GJ verbruik installaties fossiele brandstof Gasketel warmtepompen bodem warmtepomp afvoerlucht

0 m² 10.624kWh 3.750kWh

rendement 85% 450% 450%

11.310kWh 2.730kWh 5.760kWh 14.355kWh 0kWh 1.356kWh

benut 80% 80% 80% 80% 0% 0%

warmtewinst intern/extern warmtewinst intern verlichting PC's personen apparatuur toevoerventilator retourventilator

233

67%

117

33%

350

100% 52% 23% 25% 100%

0 172

61

33 8 17 41 0 0

warmtewinst zon kantoren Geproduceerde warmte stookseizoen Transmissie Ventilatie Vraaggestuurd Opwarming Warmtebehoefte berekend stookseizoen

18

50%

180 82 87 350

De benutting van de warmtewinsten in deze balans is hoger dan die in de referentiesituatie omdat dit meer met de werkelijkheid overeenkomt. 7.4 Energiekosten en kengetallen, een vergelijking met de referentie in 2004

Gas Elektriciteit Totaal

Energiegebruik Gas Elektriciteit

kosten excl btw kosten excl btw referentie energiezuinig 3.641 0 € 15.051 9.186 € 18.692 9.186 €

referentie 321 1019 1340 812

energiezuinig 0 559 559 339

energieprijs excl BTW 0,3965 0,1364

GJp GJp GJp MJp/m² bvo





: : : : :


Eco-kantoor – een energiezuinig concept 7.5 Bepaling terugverdientijd energiezuinige klimatisering Budget Energiezuinige Klimatisering – 1.650 m² bvo Code Elementgroep/omschrijving A B C D E F G H I J K L M N O

Bronsysteem inclusief leidingenwerk TSA bronsysteem Warmtepomp water/water (52kWth) Warmtepomp lucht/water (22 kWth) Vloer- en plafondverwarming/koeling (prefab) Zelfregelende gevelroosters excl. bekabeling Bekabeling zelfregelende gevelroosters Extra CO2 / aanwezigheidssensoren Afzuigsysteem:HR-vent., toerenreg. kanaalwerk Mechanisch toe- en afvoer + WTW toiletten Hydraulisch systeem Meet- en regelsysteem Montagekosten Werkzaamheden m.b.t. subsidieregelingen Vermeden bouwkosten (minderkosten) € 234.000,00

Budget Conventionele Klimatisering – 1.650 m² bvo Code Elementgroep/omschrijving 51.12 warmteopwekking, HR-ketels 54.21 gasleiding, inpandig 55.21 koude-opwekking, beperkt 55.41 hoofdverdeling koude 56.11 hoofdverdeling warmte 57.12 luchtbehandelingskast, beperkte koeling 57.22 luchtkanalen, roosters koeling 58.12

regeltechniek, ventilatie, koeling € 196.000,00

Energiezuinige Klimatisering – Conventionele Klimatisering

€ 38.000,00

Bronvermelding Investering Conventionele Installatie Vuistregels voor installatiekosten kostenindicatoren voor gebouwgebonden installaties Uitgave 2004 K. van Olst; [ill. K. van Olst]. Colmschate: O&S consultants.-|11. ISBN nummer 90-801531-6-8 NUR-950 © Kodi b.v. - Heerhugowaard Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van Kodi b.v. – Heerhugowaard. Er dient zonder uitzondering bronvermelding te worden toegepast.




: : : : :



Meerkosten m.b.t. investering in energiezuinige klimatisering A Meerkosten energiezuinige inst. t.o.v. conv. installatie (excl. bouwk.) € 234.000,00

-

€

196.000,00

=

€

38.000,00

B Meerkosten m.b.t. overbruggingskrediet €

Overbruggingskrediet voor zes maanden C Subtotaal meerkosten (A + B)

950,00+

€

38.950,00

Minderkosten m.b.t. investering in energiezuinige installatie D SENTER --- EIA regeling 55% E INVESTERINGSAFTREK 22%

x

34,5%

x €

38.000,00

€

7.210,50

x

34,5%

x €

38.000,00

€

2.884,20

2 boekjaren F NUON --- MA 01 Motivatie en Advisering Maximaal 20% subsidie op investering v.d. geadviseerde energiezuinige installatie

€

20.000,00

G Subtotaal minderkosten (D + E+ F)

€

30.094,70

H Totaal netto meerinvestering t.o.v. conventionele installatie

€

8.855,30

€

442,77

€

221,38+

€

664,15

Jaarlijkse meerkosten na investering in energiezuinige installatie K Lineaire afschrijving netto meerinvestering (over 20 jaar) Meerinvestering €

Restwaarde

8.855,30

- €

-

/

20

=

L Rente over netto meerinvestering (gem. 20 jaar) Rente

(gem. 20 jaar)

M Subtotaal jaarlijkse meerkosten (K + L)

Jaarlijkse minderkosten na investering in energiezuinige installatie N Groenfinanciering (alleen bronsysteem en opwekkers) €

624,51

P vastrecht gas

1,00%

x €

62.450,50

=

€

108,00

Q Energiekostenbesparing

€

4.739,49+

R Subtotaal jaarlijkse minderkosten (N +P+ Q)

€

5.472,00

Resultaten S Jaarlijkse kostenbesparing Jaarlijkse minderkosten (R)

€

Jaarlijkse meerkosten (M)

€

Jaarlijkse kostenbesparing (R - M)

€

5.472,00 664,15_ 4.807,85

T Terugverdientijd (tvt) in jaren €

8.855,30

: €

4.807,85

=

1,84





: : : : :



7.6 Bepaling terugverdientijd energiezuinige verlichting Meerkosten m.b.t. investering in energiezuinige verlichting A Meerkosten € 44.768,17 B Meerkosten m.b.t. overbruggingskrediet Overbruggingskrediet voor zes maanden C Subtotaal meerkosten (A + B)

€

0,--

=€

44.768,17

€ €

1.119,20 45.887,37

€

5.322,49

€

3.397,90

€ €

8.953,63 17.674,03

€

28.213,35

= €

1.128,53

€ €

564,27 1.692,80

Minderkosten m.b.t. investering in energiezuinige verlichting D SENTER --- EIA regeling 55% x 34,5% x € 28.050,00 E INVESTERINGSAFTREK 22% x 34,5% x € 44.768,17 F NUON --- MA 01 Motivatie en Advisering Maximaal 20% subsidie op investering v.d. geadviseerde energiezuinige installatie G Subtotaal minderkosten (D + E + F ) H Totaal netto meerinvestering (C - G)

+

Jaarlijkse meerkosten na investering in energiezuinige verlichting K Lineaire afschrijving netto meerinvestering (over 25 jaar) Meerinvestering Restwaarde € 28.213,35 - € L Rente over netto meerinvestering (gem. 25 jaar) Rente (gem. 20 jaar) M Subtotaal jaarlijkse meerkosten (K + L)

/

25

Jaarlijkse minderkosten na investering in energiezuinige verlichting N Groenfinanciering 1,30%

x €

44.768,17

= €

581,99

€ €

5.173,89 5.755,88

Q Energiekostenbesparing R Subtotaal jaarlijkse minderkosten (N + Q) Resultaten S Jaarlijkse kostenbesparing Jaarlijkse minderkosten (R) Jaarlijkse meerkosten (M) Jaarlijkse kostenbesparing (R - M) T Terugverdientijd (tvt) in jaren € 28.213,35

: €

4.063,07

=

€

5.755,88

€ €

1.692,80 4.063,07

_

6,9





: : : : :



7.7 Bepaling terugverdientijd PV-Panelen Meerkosten m.b.t. investering in PV-Panelen A Meerkosten energiezuinige installatie € 43.529,28 B Meerkosten m.b.t. overbruggingskrediet Overbruggingskrediet voor zes maanden C Subtotaal meerkosten (A + B)

€

-

= €

43.529,28

€ €

1.088,23 44.617,51

Minderkosten m.b.t. investering in zonnestroom D SENTER --- EIA regeling 55% x 34,5% E INVESTERINGSAFTREK 22% x 34,5% F NUON --- MA 01 Motivatie en Advisering Max.20% subsidie op invest.geadviseerde energiezuinige installatie G GEMEENTELIJKE PREMIE

x

€

43.529,28

€

8.259,68

x

€

43.529,28

€

3.303,87

€ €

8.705,86 10.882,32

25%

+ I

Subtotaal minderkosten (D + E + F + G)

€

31.151,73

J

Totaal netto meerinvestering (C - I)

€

13.465,78

= €

538,63

€ €

269,32 807,95

= €

565,88

€ €

1.129,71 1.695,59

Jaarlijkse meerkosten na investering in zonnestroom K Lineaire afschrijving netto meerinvestering (over 25 jaar) Meerinvestering Restwaarde € 13.465,78 - € L Rente over netto meerinvestering (gem. 25 jaar) Rente (gem. 20 jaar) M Subtotaal jaarlijkse meerkosten (K + L)

/

25

Jaarlijkse minderkosten na investering in zonnestroom N Groenfinanciering 1,30%

x

€

43.529,28

Q Energiekostenbesparing R Subtotaal jaarlijkse minderkosten (N + Q) Resultaten S Jaarlijkse kostenbesparing Jaarlijkse minderkosten (R) Jaarlijkse meerkosten (M) Jaarlijkse kostenbesparing (R - M) T Terugverdientijd (tvt) in jaren (J/S) € 13.465,78

: €

887,65

=

€

1.695,59

€ €

807,95 887,65

_

15,17





: : : : :



BIJLAGEN Warmtebehoefteberekening “SCHIL” referentiesituatie

Transmissie Gevel zuid kantoor Gevel noord kantoor Gevel oost kantoor Gevel west kantoor totaal gevel Glas zuid Glas noord Glas oost Glas west Vliesgevel Totaal glas Dak kantoren Totaal dak Vloer Totaal vloer Totaal schil Ventilatie kantoren ventilatievoud Infiltratie

U W/m².K 0,35 0,35 0,35 0,35

A m² 56 56 50 44

1,70 1,70 1,70 1,70

34 34 39 28

nacht DT K 16 16 16 16

dag tijd uur 1.800 1.800 1.800 1.800

nacht tijd uur 4770 4770 4770 4770

Energie

14 14 14 14

16 16 16 16

1.800 1.800 1.800 1.800

4770 4770 4770 4770

21 21 24 17

14

16

1.800

4770

35

10

10

1.800

4770

14

GJ 7 7 6 6

206

0,30 0,30

c.rho kJ/m². K 1,20

1,20 infiltratievoud

dag DT K 14 14 14 14

135 321 321 321 321 983 q m²/s 2,10 2,8 0,21 0,15

26

84 35 14 180

14

16

0

1.800

6.570

0

229

87 497





: : : : :



Warmtebehoefteberekening “SCHIL” energiezuinige situatie

U W/m².K 0,35 0,35 0,35 0,35

Transmissie Gevel zuid kantoor Gevel noord kantoor Gevel oost kantoor Gevel west kantoor totaal gevel Glas zuid 1,70 Glas noord 1,70 Glas oost 1,70 Glas west 1,70 Vliesgevel Totaal glas Dak kantoren 0,30 Totaal dak Vloer 0,30 Totaal vloer Totaal schil Ventilatie c.rho kJ/m². K kantoren 1,20 ventilatievoud Infiltratie 1,20 infiltratievoud TOTAAL

A m² 56 56 50 44

dag DT K 14 14 14 14

nacht DT K 16 16 16 16

dag tijd uur 1.800 1.800 1.800 1.800

nacht tijd uur 4770 4770 4770 4770

Energie

14 14 14 14

16 16 16 16

1.800 1.800 1.800 1.800

4770 4770 4770 4770

21 21 24 17

GJ 7 7 6 6

206 34 34 39 28 135 321 321 321 321 983 q m²/s 0,75 1,0 0,21 0,15

26

84 14

16

1.800

4770

35

10

10

1.800

4770

23

35 23 180

14

0

1.800

0

82

16

0

4770

63 326

De energiebehoefte t.o.v. de referentiesituatie is afgenomen door : - vraaggestuurde ventilatie - ontbreken van infiltratie overdag tgv natuurlijke toevoer





: : : : :



Resultaten koellastberekening referentiesituatie ------------------------------------------------------------------------------Ruimte Vertrek Tijd Temp Maximum Voelbaar Latent Totaal nr nr omschrijving stip binnen koellast op 16:00 op 16:00 op 16:00 [UUR] [grC] [Watt] [Watt] [Watt] [Watt] ------------------------------------------------------------------------------0.01 1 Middenzone 17 28.0 3967 3595 0 3595 0.02 2 Kantoorzone noord 17 25.0 8570 6973 1532 8505 0.03 3 Kantoorzone zuid 16 25.0 7534 6310 1224 7534 0.04 4 Kantoor zuid/oost 14 25.0 2655 2037 300 2336 1.01 1 Middenzone 17 28.0 3987 3948 0 3948 1.02 2 Kantoorzone noord 17 25.0 6368 4830 1532 6362 1.03 3 Kantoorzone zuid 16 25.0 4997 3773 1224 4997 1.04 4 Kantoor zuid/oost 14 25.0 1607 1201 300 1500 2.01 1 Middenzone 17 28.0 4000 3960 0 3960 2.02 6 Vergaderruimte 17 25.0 8005 6065 1929 7993 2.03 3 Kantoorzone zuid 16 25.0 4997 3773 1224 4997 2.04 4 Kantoor zuid/oost 14 25.0 1607 1201 300 1500 3.01 1 Middenzone 16 28.0 3735 3735 0 3735 3.02 2 Kantoorzone noord 17 25.0 6412 4873 1532 6405 3.03 3 Kantoorzone zuid 16 25.0 5035 3812 1224 5035 3.04 4 Kantoor zuid/oost 14 25.0 1620 1211 300 1511 4.01 1 Middenzone 16 28.0 2535 2535 0 2535 4.02 5 Kantine 17 25.0 9335 7750 1483 9233 4.03 6 Vergaderruimte 15 25.0 10881 9353 1483 10835 ------------------------------------------------------------------------------KOELLAST VOOR HET TOTALE GEBOUW 80935 15582 96517





: : : : :



Resultaten koellastberekening energiezuinige situatie ------------------------------------------------------------------------------Ruimte Vertrek Tijd Temp Maximum Voelbaar Latent Totaal nr nr omschrijving stip binnen koellast op 16:00 op 16:00 op 16:00 [UUR] [grC] [Watt] [Watt] [Watt] [Watt] ------------------------------------------------------------------------------0.01 1 Middenzone 18 28.0 2182 2007 0 2007 0.02 2 Kantoorzone noord 17 25.0 3438 2447 987 3434 0.03 3 Kantoorzone zuid 16 25.0 3410 2621 789 3410 0.04 4 Kantoor zuid/oost 15 25.0 989 765 193 958 1.01 1 Middenzone 18 28.0 2545 2503 0 2503 1.02 2 Kantoorzone noord 17 25.0 3512 2521 987 3508 1.03 3 Kantoorzone zuid 16 25.0 3206 2417 789 3206 1.04 4 Kantoor zuid/oost 15 25.0 1006 783 193 976 2.01 1 Middenzone 18 28.0 2558 2515 0 2515 2.02 6 Vergaderruimte 17 25.0 5946 4558 1384 5942 2.03 3 Kantoorzone zuid 16 25.0 3206 2417 789 3206 2.04 4 Kantoor zuid/oost 15 25.0 1006 783 193 976 3.01 1 Middenzone 18 28.0 2168 2144 0 2144 3.02 2 Kantoorzone noord 17 25.0 3558 2565 987 3552 3.03 3 Kantoorzone zuid 16 25.0 3245 2457 789 3245 3.04 4 Kantoor zuid/oost 15 25.0 1018 794 193 987 4.01 1 Middenzone 17 28.0 1426 1408 0 1408 4.02 2 Kantoorzone noord 17 25.0 4037 3300 696 3996 4.03 3 Kantoorzone zuid 16 25.0 5033 4337 696 5033 ------------------------------------------------------------------------------KOELLAST VOOR HET TOTALE GEBOUW 43341 9663 53005

De koellast in de energiezuinigere situatie is ongeveer twee maal zo laag omdat:

alleen voelbare koellast gekoeld kan worden en niet het latente deel verlaging van de ZTA-waarde van het glas van 0,6 naar 0,3 minder vermogen aan verlichting en minder gebruik van de verlichting minder vermogen aan ventilatoren en een lager ventilatievoud door de gekoelde vloeren de bovenste verdieping als kantoorruimte te gebruiken i.p.v. vergaderruimte dan wel kantine

De koellast kan echter nog verder beïnvloed worden, zie dimensionering warmtepomp (6.3).


Bijlage

6

EPC-berekeningen ECO-kantoor

1604.1

Datum

: 27 april 2004

Ref.

: Kodi b.v. – Heerhugowaard Postbus 430 1700 AK Heerhugowaard Tel.: 072 571 54 62 Fax : 072 571 54 56 E-Mail: [email protected] Website: www.kodi.nl

Betreft

: Utiliteitsgebouw Bouwlocatie n.t.b. 1800 AA Noord-Holland

Omschrijving : ECO-Kantoor Energiezuinige Situatie Aangepaste versie d.d. 27-04-2004

Projectnummer: 01J03027/PS Projectnaam : ECO-Zuinig_A.PRJ Technicus : Kodi b.v. - Heerhugowaard

+-----------------------------------------------------------------------------+ | KODI B.V. | =============================================================================== Programma : VABI ENERGIE PRESTATIE NORMERING VA122 - Versie 2.22 Projectnummer: 01J03027/PS Pagina 2 Projectnaam : ECO-Zuinig_A.PRJ Gebouw 1 Technicus : Kodi b.v. - Heerhugowaard Datum : 27 april 2004 Tijd : 09:44:56 Omschrijving : ECO-Kantoor Bouwaanvraag : na 1 januari 2003 ------------------------------------------------------------------------------INVOER GEGEVENS INSTALLATIE 1 (Kantoren) ------------------------------------------------------------------------------INSTALLATIEGEGEVENS systeemnummer

2

ventilatie type afvoerventilator nummer omschrijving debietregeling asvermogen percentage buitenlucht

natuurlijke toevoer/mechanische afvoer 2 Afvoer kantoren Toerenregeling 0.40 kW 100.0

lokaal koel systeem lokaal verwarming systeem individuele regeling

koelplafond radiatoren nee

(utiliteit)

KETELS ---------------------------------------------------------------------------nummer 1 omschrijving Warmtepomp soort warmtepomp temperatuurniveau 35 GrdC <= temperatuur < 45 GrdC aandrijving elektrisch bron bodem (U + W) opwekkingsrendement 1.200 (bij utiliteit) vermogen n.v.t. pompschakeling ja aantal waakvlammen 0 KOELMACHINES ---------------------------------------------------------------------------nummer 1 omschrijving Warmtepomp 52 KW, COP > 4,0 soort warmtepomp in zomerbedrijf (koudeopslag) asvermogen 13.000 kW pomp schakeling ja ----------------------------------------------------------------------------

+-----------------------------------------------------------------------------+ | KODI B.V. | =============================================================================== Programma : VABI ENERGIE PRESTATIE NORMERING VA122 - Versie 2.22 Projectnummer: 01J03027/PS Pagina 3 Projectnaam : ECO-Zuinig_A.PRJ Gebouw 1 Technicus : Kodi b.v. - Heerhugowaard Datum : 27 april 2004 Tijd : 09:44:56 Omschrijving : ECO-Kantoor Bouwaanvraag : na 1 januari 2003 ------------------------------------------------------------------------------INVOER GEGEVENS INSTALLATIE 2 (Middenzone) ------------------------------------------------------------------------------INSTALLATIEGEGEVENS systeemnummer

2

ventilatie type afvoerventilator nummer omschrijving debietregeling asvermogen percentage buitenlucht

natuurlijke toevoer/mechanische afvoer 3 Afvoer middenzone geen regeling 0.10 kW 100.0

lokaal koel systeem lokaal verwarming systeem individuele regeling

koelplafond radiatoren nee

(utiliteit)

KETELS ---------------------------------------------------------------------------nummer 2 omschrijving Warmtepomp soort warmtepomp temperatuurniveau 35 GrdC <= temperatuur < 45 GrdC aandrijving elektrisch bron retour / afvoerlucht (U) opwekkingsrendement 1.975 (bij utiliteit) vermogen n.v.t. pompschakeling ja aantal waakvlammen 0 KOELMACHINES ---------------------------------------------------------------------------nummer 2 omschrijving Warmtepomp 22 kW, COP > 4,0 soort warmtepomp in zomerbedrijf (koudeopslag) asvermogen 5.500 kW pomp schakeling ja ----------------------------------------------------------------------------

+-----------------------------------------------------------------------------+ | KODI B.V. | =============================================================================== Programma : VABI ENERGIE PRESTATIE NORMERING VA122 - Versie 2.22 Projectnummer: 01J03027/PS Pagina 4 Projectnaam : ECO-Zuinig_A.PRJ Gebouw 1 Technicus : Kodi b.v. - Heerhugowaard Datum : 27 april 2004 Tijd : 09:44:56 Omschrijving : ECO-Kantoor Bouwaanvraag : na 1 januari 2003 ------------------------------------------------------------------------------INVOER GEGEVENS WARMTAPWATER 1 (Warm tapwater) ------------------------------------------------------------------------------WARMTAPWATER GEGEVENS soort

elektrisch

lengte circulatieleiding lengte leiding naar badruimte lengte leiding naar aanrecht COLLECTOR:

GEEN

0.00 m 0.00 m 1.00 m

rend. 0.29 systeemrend. 1.000

+-----------------------------------------------------------------------------+ | KODI B.V. | =============================================================================== Programma : VABI ENERGIE PRESTATIE NORMERING VA122 - Versie 2.22 Projectnummer: 01J03027/PS Pagina 5 Projectnaam : ECO-Zuinig_A.PRJ Gebouw 1 Technicus : Kodi b.v. - Heerhugowaard Datum : 27 april 2004 Tijd : 09:44:56 Omschrijving : ECO-Kantoor Bouwaanvraag : na 1 januari 2003 ------------------------------------------------------------------------------INVOER GEGEVENS ZONE 2 (Algemene ruimten) ------------------------------------------------------------------------------ZONE GEGEVENS soort (gebouwfunctie) installatie nummer tapwater nummer verwarming bezettingsgraadklasse open plafond specifieke vloermassa

kantoorgebouw 2 1 ja 4 nee 200 kg/m2 vloer

VENTILATIE

gebouwhoogte per zone qv;10;kar infiltratie mechanische ventilatie natuurlijke ventilatie verw. natuurlijke ventilatie koel.

12 368.000 66.2 0.0 0.0 0.0

gebruiksoppervlakte gebruiksoppervlakte gekoeld gebruiksoppervlakte bevochtigd gebruiksoppervlakte daglicht

662 662 0 166

m dm3/s dm3/s dm3/s dm3/s dm3/s m2 m2 m2 m2

( ( ( (

238.3 0.0 0.0 0.0

m3/h) m3/h) m3/h) m3/h)

0.234 0.10 0.00 0.00 0.00

dm3/(s.m2 dm3/(s.m2 dm3/(s.m2 dm3/(s.m2 dm3/(s.m2

Ag) Ag) Ag) Ag) Ag)

[uvinf] [uvme] [uvnverw] [uvnkoel] [Ag] [Agkoel] [Agbev] [Agdagl]

(100.0%) (0.0%) (25.0%)

---------------------------------------------------------------------------NAAR BUITEN GEVEL Opp. U gem. RAMEN Opp. U gem. ZTA gem.

NOORD

59.87 1.108 35.87 1.689 0.341

NOORDOOST 36.87 1.239 27.08 1.600 0.320

OOST

61.24 0.751 18.30 1.948 0.403

ZUIDOOST 36.87 1.239 27.08 1.600 0.320

ZUID

59.87 1.108 35.87 1.689 0.341

ZUIDWEST 46.43 1.241 34.17 1.600 0.320

WEST

50.40 0.551 11.52 1.600 0.320

NOORDWEST 46.43 1.241 34.17 1.600 0.320

DAK/ PLAF 97.56 0.190

NOORDWEST

DAK/ PLAF 51.84 2.500

VLOER/ PLAF 149.40 0.231

---------------------------------------------------------------------------ZONE: GEVEL U RAMEN U

1

NOORD

Opp. 295.20 gem. 0.309 Opp. gem.

NOORDOOST

OOST

ZUIDOOST

ZUID

295.20 0.664

ZUIDWEST

WEST

VLOER/ PLAF

----------------------------------------------------------------------------

+-----------------------------------------------------------------------------+ | KODI B.V. | =============================================================================== Programma : VABI ENERGIE PRESTATIE NORMERING VA122 - Versie 2.22 Projectnummer: 01J03027/PS Pagina 6 Projectnaam : ECO-Zuinig_A.PRJ Gebouw 1 Technicus : Kodi b.v. - Heerhugowaard Datum : 27 april 2004 Tijd : 09:44:56 Omschrijving : ECO-Kantoor Bouwaanvraag : na 1 januari 2003 ------------------------------------------------------------------------------INVOER GEGEVENS ZONE 2 (Algemene ruimten) ------------------------------------------------------------------------------VERLICHTING ---------------------------------------------------------------------------num- soort mer regeling

oppervlakte [m2]

vermogen [W/m2]

---------------------------------------------------------------------------0

veegschakeling FORFAITAIR

662 0

3.000 16.000

----------------------------------------------------------------------------

+-----------------------------------------------------------------------------+ | KODI B.V. | =============================================================================== Programma : VABI ENERGIE PRESTATIE NORMERING VA122 - Versie 2.22 Projectnummer: 01J03027/PS Pagina 7 Projectnaam : ECO-Zuinig_A.PRJ Gebouw 1 Technicus : Kodi b.v. - Heerhugowaard Datum : 27 april 2004 Tijd : 09:44:56 Omschrijving : ECO-Kantoor Bouwaanvraag : na 1 januari 2003 ------------------------------------------------------------------------------INVOER GEGEVENS GEVELS PER ZONE 2 (Algemene ruimten) ------------------------------------------------------------------------------nr.

omsch

Ruimte 1 2

Ori Hel ling

Lengte / Opp.

Breedte /Hoogte

Aftrek Zit [m2] in

Omg Srt Weeg

Prod

Uwrd lin kb

ZTA Z sch r

------------------------------------------------------------------------------1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 16w 17w 18w 19w 20w 21w 22w 23w 24w 25w 26w 27w 28w 29w 30w 31w 32w 33w 34w 35w 1v 1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w

Buitengevel Glasdeur Tussenwand Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x2. Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Buitengevel Venster 1.2x2. Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x2. Vliesgevel Venster vliesg Buitengevel Entree tourniq Buitengevel Entree tourniq Buitengevel Entree tourniq Buitengevel Entree tourniq Vliesgevel Venster vliesg Beganegrond vl Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel

0.01 90 90 0.01 90 90 0.01 0.03 180 90 0.01 0.04 180 90 0.01 270 90 0.01 270 90 0.01 180 90 0.01 180 90 0.01 204 90 0.01 204 90 0.01 246 90 0.01 246 90 0.01 294 90 0.01 294 90 0.01 336 90 0.01 336 90 0.01 0 90 0.01 0 90 0.01 270 90 0.01 270 90 0.01 0.02 0 90 0.01 90 90 0.01 90 90 0.01 90 90 0.01 90 90 0.01 18 90 0.01 18 90 0.01 72 90 0.01 72 90 0.01 108 90 0.01 108 90 0.01 162 90 0.01 162 90 0.01 90 90 0.01 90 90 0.01 vloer 1.01 0 90 1.01 0 90 1.01 24 90 1.01 24 90 1.01 66 90 1.01 66 90 1.01 114 90

1.800 1.200 14.400 3.600 1.800 1.200 1.500 1.400 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366 1.266 1.500 1.400 1.800 1.200 18.000 1.800 1.200 0.600 0.500 0.949 0.849 0.949 0.849 0.949 0.849 0.949 0.849 0.600 0.500 141.660 1.500 1.400 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366

3.500 1.200 3.500 3.500 3.500 1.200 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 1.200 3.500 3.500 1.200 3.500 2.800 3.500 2.347 3.500 2.347 3.500 2.347 3.500 2.347 3.500 2.800

1.4

3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500

3.9

1w 1.4

5w

3.9 3.5 3.5

7w 9w 11w

3.5 3.5

13w 15w

3.9 1.4

17w 19w

1.4 1.4 2.0

22w 24w 26w

2.0 2.0

28w 30w

2.0 1.4

32w 34w

3.5 3.5

1w 3w 5w

3.5

W R W W W R W R W R W R W R W R W R W R W W R W R W R W R W R W R W R W W R W R W R W

B B V V B B B B B B B B B B B B B B B B V B B B B B B B B B B B B B B G B B B B B B B

1.00 1.00 0.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.81 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00

1 1e 4 0e 1 2e 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 1 2e 0e 1 2e 8e 4 1 3e 1 3e 1 3e 1 3e 8e 4 2 8e 4 8e 4 8e 4 8e

0.24 1.60 2.08 0.00 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.00 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 3.20 0.24 3.20 0.24 3.20 0.24 3.20 0.24 1.60 0.23 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24

0.32 3 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.70 3 1.0 0.70 3 1.0 0.70 3 1.0 0.70 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

-------------------------------------------------------------------------------


omsch

Ruimte 1 2

Ori Hel ling

Lengte / Opp.

Breedte /Hoogte

Aftrek Zit [m2] in

Omg Srt Weeg

Prod

Uwrd lin kb

ZTA Z sch r

------------------------------------------------------------------------------8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 16w 17w 18w 19w 20w 21w 22w 23w 24w 25w 26w 27w 28w 29w 30w 31w 32w 33w 34w 35w 2v 1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w

Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Buitengevel Venster 1.2x1. Fictieve wand Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Buitengevel Venster 1.2x1. Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Vloer boven bu Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Buitengevel Venster 1.2x1.

1.01 114 90 1.01 156 90 1.01 156 90 1.01 180 90 1.01 180 90 1.01 90 90 1.01 90 90 1.01 1.03 180 90 1.01 1.04 180 90 1.01 270 90 1.01 270 90 1.01 180 90 1.01 180 90 1.01 204 90 1.01 204 90 1.01 246 90 1.01 246 90 1.01 294 90 1.01 294 90 1.01 336 90 1.01 336 90 1.01 0 90 1.01 0 90 1.01 270 90 1.01 270 90 1.01 1.02 0 90 1.01 90 90 1.01 90 90 1.01 vloer 2.01 0 90 2.01 0 90 2.01 24 90 2.01 24 90 2.01 66 90 2.01 66 90 2.01 114 90 2.01 114 90 2.01 156 90 2.01 156 90 2.01 180 90 2.01 180 90 2.01 90 90 2.01 90 90

1.266 1.366 1.266 1.500 1.400 1.800 1.200 14.400 3.600 1.800 1.200 1.500 1.400 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366 1.266 1.500 1.400 1.800 1.200 18.000 1.800 1.200 7.740 1.500 1.400 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366 1.266 1.500 1.400 1.800 1.200

2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 1.200 3.500 3.500 3.500 1.200 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 1.200 3.500 3.500 1.200 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 1.200

7w

3.5 3.9 1.4

9w 11w 13w

1.4

17w

3.9 3.5 3.5

19w 21w 23w

3.5 3.5

25w 27w

3.9 1.4

29w 31w

1.4 34w 3.9

1w

3.5 3.5 3.5

3w 5w 7w

3.5 3.9

9w 11w

1.4 13w

R W R W R W R W W W R W R W R W R W R W R W R W R W W R W W R W R W R W R W R W R W R

B B B B B B B V V B B B B B B B B B B B B B B B B V B B B B B B B B B B B B B B B B B

1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00

4 8e 4 8e 4 1 2e 0e 0e 1 2e 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 1 2e 0e 1 2e 7 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 1 2e

1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.00 0.00 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.00 0.24 1.60 0.24 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

-------------------------------------------------------------------------------


omsch

Ruimte 1 2

Ori Hel ling

Lengte / Opp.

Breedte /Hoogte

Aftrek Zit [m2] in

Omg Srt Weeg

Prod

Uwrd lin kb

ZTA Z sch r

------------------------------------------------------------------------------15w 16w 17w 18w 19w 20w 21w 22w 23w 24w 25w 26w 27w 28w 29w 30w 31w 32w 33w 34w 35w 1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 16w 17w 18w 19w 20w 21w 22w

Fictieve wand Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Buitengevel Venster 1.2x1. Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Buitengevel Venster 1.2x1. Fictieve wand Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg

2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 2.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01

2.03 180 2.04 180 270 270 180 180 204 204 246 246 294 294 336 336 0 0 270 270 2.02 0 90 90 0 0 24 24 66 66 114 114 156 156 180 180 90 90 3.03 180 3.04 180 270 270 180 180 204 204

90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90

14.400 3.600 1.800 1.200 1.500 1.400 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366 1.266 1.500 1.400 1.800 1.200 18.000 1.800 1.200 1.500 1.400 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366 1.266 1.500 1.400 1.800 1.200 14.400 3.600 1.800 1.200 1.500 1.400 1.366 1.266

3.500 3.500 3.500 1.200 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 1.200 3.500 3.500 1.200 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 1.200 3.500 3.500 3.500 1.200 3.500 2.800 3.500 2.800

1.4 3.9

17w 19w

3.5 3.5 3.5

21w 23w 25w

3.5 3.9

27w 29w

1.4 31w 1.4

34w

3.9 3.5 3.5

1w 3w 5w

3.5 3.5

7w 9w

3.9 1.4

11w 13w

1.4 3.9

17w 19w

3.5 21w

W W W R W R W R W R W R W R W R W R W W R W R W R W R W R W R W R W R W W W R W R W R

V V B B B B B B B B B B B B B B B B V B B B B B B B B B B B B B B B B V V B B B B B B

0.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00

0e 0e 1 2e 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 1 2e 0e 1 2e 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 1 2e 0e 0e 1 2e 8e 4 8e 4

0.00 0.00 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.00 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.00 0.00 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

-------------------------------------------------------------------------------


omsch

Ruimte 1 2

Ori Hel ling

Lengte / Opp.

Breedte /Hoogte

Aftrek Zit [m2] in

Omg Srt Weeg

Prod

Uwrd lin kb

ZTA Z sch r

------------------------------------------------------------------------------23w 24w 25w 26w 27w 28w 29w 30w 31w 32w 33w 34w 35w 2p 3p 4p 5p 6p 7p 1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 16w 17w 18w 19w 20w 21w 22w 23w 24w

Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Buitengevel Venster 1.2x1. Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Tussenvloer Tussenvloer Dak Dak Dak Dak Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Buitengevel Tussenwand Binnendeur Binnendeur Buitengevel Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel

3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 3.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01 4.01

3.02 4.02 4.03

4.03 4.03 4.03

246 90 246 90 294 90 294 90 336 90 336 90 0 90 0 90 270 90 270 90 0 90 90 90 90 90 plafond plafond plafond plafond plafond plafond 0 90 0 90 24 90 24 90 66 90 66 90 114 90 114 90 156 90 156 90 180 90 180 90 180 90 180 90 180 90 180 90 180 90 180 90 180 90 204 90 204 90 246 90 246 90 294 90

1.366 1.266 1.366 1.266 1.366 1.266 1.500 1.400 1.800 1.200 18.000 1.800 1.200 25.920 25.920 3.240 3.240 3.240 3.240 1.500 1.400 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366 1.266 1.500 1.400 1.800 14.400 0.900 0.900 1.800 1.500 1.400 1.366 1.266 1.366 1.266 1.366

3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 2.800 3.500 1.200 3.500 3.500 1.200

3.5

3.000 2.300 3.000 2.300 3.000 2.300 3.000 2.300 3.000 2.300 3.000 2.300 3.000 3.000 2.100 2.100 3.000 3.000 2.300 3.000 2.300 3.000 2.300 3.000

3.2

23w 3.5 3.5

25w 27w

3.9 1.4

29w 31w

1.4 34w

1w

2.9 2.9 2.9

3w 5w 7w

2.9 3.2 3.8

9w 11w 14w 14w

3.2 2.9 2.9

18w 20w 22w

2.9

W R W R W R W R W R W W R W W W W W W W R W R W R W R W R W R W W D D W W R W R W R W

B B B B B B B B B B V B B V V B B B B B B B B B B B B B B B B B V V V B B B B B B B B

1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 0.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 0.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00

8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 1 2e 0e 1 2e 6 6 3 3 3 3 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 8e 4 1 4 5e 5e 1 8e 4 8e 4 8e 4 8e

0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.00 0.24 1.60 2.50 2.50 0.19 0.19 0.19 0.19 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 2.08 2.44 2.44 0.24 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

-------------------------------------------------------------------------------


omsch

Ruimte 1 2

Ori Hel ling

Lengte / Opp.

Breedte /Hoogte

Aftrek Zit [m2] in

Omg Srt Weeg

Prod

Uwrd lin kb

ZTA Z sch r

------------------------------------------------------------------------------25w 26w 27w 28w 29w 30w 31w 32w 33w 34w 1p

Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Vliesgevel Venster vliesg Buitengevel Tussenwand Binnendeur Binnendeur Buitengevel Dak

4.01 294 90 4.01 336 90 4.01 336 90 4.01 0 90 4.01 0 90 4.01 0 90 4.01 4.02 0 90 4.01 4.02 0 90 4.01 4.02 0 90 4.01 0 90 4.01 plafond

1.266 1.366 1.266 1.500 1.400 1.800 14.400 0.900 0.900 1.800 84.600

2.300 3.000 2.300 3.000 2.300 3.000 3.000 2.100 2.100 3.000

24w

2.9 3.2

26w 28w

3.8 31w 31w

R W R W R W W D D W W

B B B B B B V V V B B

1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 0.00 0.00 1.00 1.00

4 8e 4 8e 4 1 4 5e 5e 1 3

1.60 0.24 1.60 0.24 1.60 0.24 2.08 2.44 2.44 0.24 0.19

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

-------------------------------------------------------------------------------

+-----------------------------------------------------------------------------+ | KODI B.V. | =============================================================================== Programma : VABI ENERGIE PRESTATIE NORMERING VA122 - Versie 2.22 Projectnummer: 01J03027/PS Pagina 12 Projectnaam : ECO-Zuinig_A.PRJ Gebouw 1 Technicus : Kodi b.v. - Heerhugowaard Datum : 27 april 2004 Tijd : 09:44:56 Omschrijving : ECO-Kantoor Bouwaanvraag : na 1 januari 2003 ------------------------------------------------------------------------------INVOER GEGEVENS ZONE 1 (Kantoorruimten) ------------------------------------------------------------------------------ZONE GEGEVENS soort (gebouwfunctie) installatie nummer verwarming bezettingsgraadklasse open plafond specifieke vloermassa

kantoorgebouw 1 ja 3 ja 200 kg/m2 vloer

VENTILATIE

gebouwhoogte per zone qv;10;kar infiltratie mechanische ventilatie natuurlijke ventilatie verw. natuurlijke ventilatie koel.

12 368.000 91.1 908.4 0.0 0.5

gebruiksoppervlakte gebruiksoppervlakte gekoeld gebruiksoppervlakte bevochtigd gebruiksoppervlakte daglicht

911 911 0 637

m dm3/s dm3/s dm3/s dm3/s dm3/s m2 m2 m2 m2

( ( ( (

327.8 3270.3 0.0 1.8

m3/h) m3/h) m3/h) m3/h)

0.234 0.10 1.00 0.00 0.00

dm3/(s.m2 dm3/(s.m2 dm3/(s.m2 dm3/(s.m2 dm3/(s.m2

Ag) Ag) Ag) Ag) Ag)

[uvinf] [uvme] [uvnverw] [uvnkoel] [Ag] [Agkoel] [Agbev] [Agdagl]

(100.0%) (0.0%) (70.0%)

---------------------------------------------------------------------------ZONE: GEVEL U RAMEN U

2

NOORD

NOORDOOST

OOST

ZUIDOOST

Opp. 295.20 gem. 0.664 Opp. gem.

ZUID

ZUIDWEST

WEST

NOORDWEST

DAK/ PLAF

295.20 0.309

VLOER/ PLAF 51.84 2.500

---------------------------------------------------------------------------NAAR NOORD BUITEN GEVEL Opp. 295.20 U gem. 0.612 RAMEN Opp. 80.64 U gem. 1.600 ZTA gem. 0.320

NOORDOOST

OOST

183.60 0.624 51.84 1.600 0.320

ZUIDOOST

ZUID

295.20 0.612 80.64 1.600 0.320

ZUIDWEST

WEST

183.60 0.624 51.84 1.600 0.320

NOORDWEST

DAK/ PLAF 246.24 0.190

VLOER/ PLAF 194.40 0.230

---------------------------------------------------------------------------VERLICHTING ---------------------------------------------------------------------------num- soort mer regeling

oppervlakte [m2]

vermogen [W/m2]

---------------------------------------------------------------------------1

daglichtschakeling FORFAITAIR

911 0

6.400 16.000

----------------------------------------------------------------------------

+-----------------------------------------------------------------------------+ | KODI B.V. | =============================================================================== Programma : VABI ENERGIE PRESTATIE NORMERING VA122 - Versie 2.22 Projectnummer: 01J03027/PS Pagina 13 Projectnaam : ECO-Zuinig_A.PRJ Gebouw 1 Technicus : Kodi b.v. - Heerhugowaard Datum : 27 april 2004 Tijd : 09:44:56 Omschrijving : ECO-Kantoor Bouwaanvraag : na 1 januari 2003 ------------------------------------------------------------------------------INVOER GEGEVENS GEVELS PER ZONE 1 (Kantoorruimten) ------------------------------------------------------------------------------nr.

omsch

Ruimte 1 2

Ori Hel ling

Lengte / Opp.

Breedte /Hoogte

Aftrek Zit [m2] in

Omg Srt Weeg

Prod

Uwrd lin kb

ZTA Z sch r

------------------------------------------------------------------------------1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 16w 17w 18w 19w 20w 1v 1w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 1v 1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w

Buitengevel Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Buitengevel Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Beganegrond vl Tussenwand Buitengevel Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Buitengevel Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Beganegrond vl Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Buitengevel Venster 1.2x2.

0.02 0 90 0.02 0 90 0.02 0 90 0.02 0 90 0.02 0 90 0.02 0 90 0.02 0 90 0.02 0 90 0.02 0 90 0.02 0 90 0.02 0 90 0.02 90 90 0.02 90 90 0.02 90 90 0.02 90 90 0.02 0.01 180 90 0.02 270 90 0.02 270 90 0.02 270 90 0.02 270 90 0.02 vloer 0.03 0.01 0 90 0.03 180 90 0.03 180 90 0.03 180 90 0.03 180 90 0.03 180 90 0.03 180 90 0.03 180 90 0.03 180 90 0.03 180 90 0.03 270 90 0.03 270 90 0.03 270 90 0.03 270 90 0.03 vloer 0.04 0.01 0 90 0.04 90 90 0.04 90 90 0.04 90 90 0.04 90 90 0.04 180 90 0.04 180 90

18.000 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 5.400 1.200 1.200 1.200 18.000 5.400 1.200 1.200 1.200 97.200 14.400 14.400 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 5.400 1.200 1.200 1.200 77.760 3.600 5.400 1.200 1.200 1.200 3.600 1.200

3.500 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 3.500 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 1.200

14.4

1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 4.3 12w 12w 12w 4.3 17w 17w 17w 11.5

3w 3w 3w 3w 3w 3w 3w 3w

4.3 12w 12w 12w 4.3

2w 2w 2w

2.9 6w

W R R R R R R R R R R W R R R W W R R R W W W R R R R R R R R W R R R W W W R R R W R

B B B B B B B B B B B B B B B V B B B B G V B B B B B B B B B B B B B G V B B B B B B

1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.81 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.81 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00

1 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 1 2e 2e 2e 0e 1 2e 2e 2e 2 4 1 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 1 2e 2e 2e 2 0e 1 2e 2e 2e 1 2e

0.24 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60 1.60 1.60 0.00 0.24 1.60 1.60 1.60 0.23 2.08 0.24 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60 1.60 1.60 0.23 0.00 0.24 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60

0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32

3 3 3 3 3 3 3 3

1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

-------------------------------------------------------------------------------

+-----------------------------------------------------------------------------+ | KODI B.V. | =============================================================================== Programma : VABI ENERGIE PRESTATIE NORMERING VA122 - Versie 2.22 Projectnummer: 01J03027/PS Pagina 14 Projectnaam : ECO-Zuinig_A.PRJ Gebouw 1 Technicus : Kodi b.v. - Heerhugowaard Datum : 27 april 2004 Tijd : 09:44:56 Omschrijving : ECO-Kantoor Bouwaanvraag : na 1 januari 2003 ------------------------------------------------------------------------------INVOER GEGEVENS GEVELS PER ZONE 1 (Kantoorruimten) ------------------------------------------------------------------------------nr. omsch Ruimte Ori Hel Lengte Breedte Aftrek Zit Omg Uwrd lin

ZTA Z sch 1

2

ling

/ Opp.

/Hoogte

[m2]

in

Srt

Weeg

kb

------------------------------------------------------------------------------8w 1v 1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 16w 17w 18w 19w 20w 1w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w

Venster 1.2x2. Beganegrond vl Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Buitengevel Venster 1.2x1.

0.04 180 90 0.04 vloer 1.02 0 90 1.02 0 90 1.02 0 90 1.02 0 90 1.02 0 90 1.02 0 90 1.02 0 90 1.02 0 90 1.02 0 90 1.02 0 90 1.02 0 90 1.02 90 90 1.02 90 90 1.02 90 90 1.02 90 90 1.02 1.01 180 90 1.02 270 90 1.02 270 90 1.02 270 90 1.02 270 90 1.03 1.01 0 90 1.03 180 90 1.03 180 90 1.03 180 90 1.03 180 90 1.03 180 90 1.03 180 90 1.03 180 90 1.03 180 90 1.03 180 90 1.03 270 90 1.03 270 90 1.03 270 90 1.03 270 90 1.04 1.01 0 90 1.04 90 90 1.04 90 90 1.04 90 90 1.04 90 90 1.04 180 90 1.04 180 90

1.200 19.440 18.000 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 5.400 1.200 1.200 1.200 18.000 5.400 1.200 1.200 1.200 14.400 14.400 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 5.400 1.200 1.200 1.200 3.600 5.400 1.200 1.200 1.200 3.600 1.200

1.200 3.500 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 3.500 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 1.200

6w

14.4 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 4.3 12w 12w 12w 4.3 17w 17w 17w 11.5

4.3

3w 3w 3w 3w 3w 3w 3w 3w 12w 12w 12w

4.3 2w 2w 2w 2.9

6w

R W W R R R R R R R R R R W R R R W W R R R W W R R R R R R R R W R R R W W R R R W R

B G B B B B B B B B B B B B B B B V B B B B V B B B B B B B B B B B B B V B B B B B B

1.00 0.81 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00

2e 2 1 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 1 2e 2e 2e 0e 1 2e 2e 2e 0e 1 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 1 2e 2e 2e 0e 1 2e 2e 2e 1 2e

1.60 0.23 0.24 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60 1.60 1.60 0.00 0.24 1.60 1.60 1.60 0.00 0.24 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60 1.60 1.60 0.00 0.24 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60

Prod r

0.32 3 1.0 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32

3 3 3 3 3 3 3 3

1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

-------------------------------------------------------------------------------


omsch

Ruimte 1 2

Ori Hel ling

Lengte / Opp.

Breedte /Hoogte

Aftrek Zit [m2] in

Omg Srt Weeg

Prod

Uwrd lin kb

ZTA Z sch r

------------------------------------------------------------------------------8w 1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 16w 17w 18w 19w 20w 1w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w 8w

Venster 1.2x1. Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1.

1.04 180 2.02 0 2.02 0 2.02 0 2.02 0 2.02 0 2.02 0 2.02 0 2.02 0 2.02 0 2.02 0 2.02 0 2.02 90 2.02 90 2.02 90 2.02 90 2.02 2.01 180 2.02 270 2.02 270 2.02 270 2.02 270 2.03 2.01 0 2.03 180 2.03 180 2.03 180 2.03 180 2.03 180 2.03 180 2.03 180 2.03 180 2.03 180 2.03 270 2.03 270 2.03 270 2.03 270 2.04 2.01 0 2.04 90 2.04 90 2.04 90 2.04 90 2.04 180 2.04 180 2.04 180

90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90

1.200 18.000 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 5.400 1.200 1.200 1.200 18.000 5.400 1.200 1.200 1.200 14.400 14.400 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 5.400 1.200 1.200 1.200 3.600 5.400 1.200 1.200 1.200 3.600 1.200 1.200

1.200 3.500 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 3.500 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 1.200 1.200

6w

14.4 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 4.3

4.3

11.5

12w 12w 12w 17w 17w 17w 3w 3w 3w 3w 3w 3w 3w 3w

4.3 12w 12w 12w 4.3

2.9

2w 2w 2w 6w 6w

R W R R R R R R R R R R W R R R W W R R R W W R R R R R R R R W R R R W W R R R W R R

B B B B B B B B B B B B B B B B V B B B B V B B B B B B B B B B B B B V B B B B B B B

1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00

2e 1 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 1 2e 2e 2e 0e 1 2e 2e 2e 0e 1 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 1 2e 2e 2e 0e 1 2e 2e 2e 1 2e 2e

1.60 0.24 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60 1.60 1.60 0.00 0.24 1.60 1.60 1.60 0.00 0.24 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60 1.60 1.60 0.00 0.24 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60 1.60

0.32 3 1.0 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32

3 3 3 3 3 3 3 3

1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

-------------------------------------------------------------------------------


omsch

Ruimte 1 2

Ori Hel ling

Lengte / Opp.

Breedte /Hoogte

Aftrek Zit [m2] in

Omg Srt Weeg

Prod

Uwrd lin kb

ZTA Z sch r

------------------------------------------------------------------------------1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 16w 17w 18w 19w 20w 2p 1w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 2p 1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w

Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Dak Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Dak Fictieve wand Buitengevel Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Venster 1.2x1. Buitengevel Venster 1.2x1.

3.02 0 90 3.02 0 90 3.02 0 90 3.02 0 90 3.02 0 90 3.02 0 90 3.02 0 90 3.02 0 90 3.02 0 90 3.02 0 90 3.02 0 90 3.02 90 90 3.02 90 90 3.02 90 90 3.02 90 90 3.02 3.01 180 90 3.02 270 90 3.02 270 90 3.02 270 90 3.02 270 90 3.02 plafond 3.03 3.01 0 90 3.03 180 90 3.03 180 90 3.03 180 90 3.03 180 90 3.03 180 90 3.03 180 90 3.03 180 90 3.03 180 90 3.03 180 90 3.03 270 90 3.03 270 90 3.03 270 90 3.03 270 90 3.03 plafond 3.04 3.01 0 90 3.04 90 90 3.04 90 90 3.04 90 90 3.04 90 90 3.04 180 90 3.04 180 90

18.000 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 5.400 1.200 1.200 1.200 18.000 5.400 1.200 1.200 1.200 45.360 14.400 14.400 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 5.400 1.200 1.200 1.200 32.400 3.600 5.400 1.200 1.200 1.200 3.600 1.200

3.500 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 3.500 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 3.500 1.200 1.200 1.200 3.500 1.200

14.4

1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 4.3 12w 12w 12w 4.3 17w 17w 17w 11.5

3w 3w 3w 3w 3w 3w 3w 3w

4.3 12w 12w 12w 4.3

2w 2w 2w

2.9 6w

W R R R R R R R R R R W R R R W W R R R W W W R R R R R R R R W R R R W W W R R R W R

B B B B B B B B B B B B B B B V B B B B B V B B B B B B B B B B B B B B V B B B B B B

1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00

1 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 1 2e 2e 2e 0e 1 2e 2e 2e 3 0e 1 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 1 2e 2e 2e 3 0e 1 2e 2e 2e 1 2e

0.24 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60 1.60 1.60 0.00 0.24 1.60 1.60 1.60 0.19 0.00 0.24 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60 1.60 1.60 0.19 0.00 0.24 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60

0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32

3 3 3 3 3 3 3 3

1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

-------------------------------------------------------------------------------


omsch

Ruimte 1 2

Ori Hel ling

Lengte / Opp.

Breedte /Hoogte

Aftrek Zit [m2] in

Omg Srt Weeg

Prod

Uwrd lin kb

ZTA Z sch r

------------------------------------------------------------------------------8w 2p 1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 16w 17w 18w 19w 20w 1v 1p 1w 2w 3w 4w 5w 6w 7w 8w 9w 10w 11w 12w 13w 14w 15w 16w 17w 18w 19w

Venster 1.2x1. Dak Buitengevel Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Buitengevel Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Tussenwand Binnendeur Binnendeur Buitengevel Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Tussenvloer Dak Tussenwand Binnendeur Binnendeur Buitengevel Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Buitengevel Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Venster 1.2x2. Buitengevel Venster 1.2x2. Venster 1.2x2.

3.04 3.04 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.02 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03

4.01 4.01 4.01

3.01 4.01 4.01 4.01

180 90 plafond 0 90 0 90 0 90 0 90 0 90 0 90 0 90 0 90 0 90 90 90 90 90 90 90 90 90 180 90 180 90 180 90 270 90 270 90 270 90 270 90 vloer plafond 0 90 0 90 0 90 90 90 90 90 90 90 90 90 180 90 180 90 180 90 180 90 180 90 180 90 180 90 180 90 180 90 270 90 270 90 270 90

1.200 12.960 14.400 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 5.400 1.200 1.200 1.200 14.400 0.900 0.900 5.400 1.200 1.200 1.200 25.920 77.760 14.400 0.900 0.900 5.400 1.200 1.200 1.200 14.400 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200 5.400 1.200 1.200

1.200

6w

3.000 2.400 2.400 2.400 2.400 2.400 2.400 2.400 2.400 3.000 2.400 2.400 2.400 3.000 2.100 2.100 3.000 2.400 2.400 2.400

23.0

3.000 2.100 2.100 3.000 2.400 2.400 2.400 3.000 2.400 2.400 2.400 2.400 2.400 2.400 2.400 2.400 3.000 2.400 2.400

3.8

1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w 1w

8.6

3.8 8.6

10w 10w 10w 14w 14w 17w 17w 17w

8.6

1w 1w 4w 4w 4w

23.0

8.6

8w 8w 8w 8w 8w 8w 8w 8w 17w 17w

R W W R R R R R R R R W R R R W D D W R R R W W W D D W R R R W R R R R R R R R W R R

B B B B B B B B B B B B B B B V V V B B B B V B V V V B B B B B B B B B B B B B B B B

1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 0.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.00 1.00 0.00 0.00 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00

2e 3 1 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 1 2e 2e 2e 4 5e 5e 1 2e 2e 2e 6 3 4 5e 5e 1 2e 2e 2e 1 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 2e 1 2e 2e

1.60 0.19 0.24 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60 1.60 1.60 2.08 2.44 2.44 0.24 1.60 1.60 1.60 2.50 0.19 2.08 2.44 2.44 0.24 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 1.60 0.24 1.60 1.60

0.32 3 1.0 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32

3 3 3 3 3 3 3 3

1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 3 1.0 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32 0.32

3 3 3 3 3 3 3 3

1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

0.32 3 1.0 0.32 3 1.0

-------------------------------------------------------------------------------


omsch

Ruimte 1 2

Ori Hel ling

Lengte / Opp.

Breedte /Hoogte

Aftrek Zit [m2] in

Omg Srt Weeg

Prod

Uwrd lin kb

ZTA Z sch r

------------------------------------------------------------------------------20w Venster 1.2x2. 4.03 270 90 1v Tussenvloer 4.03 3.01 vloer 1p Dak 4.03 plafond

1.200 25.920 77.760

2.400

17w

R W W

B 1.00 V 0.00 B 1.00

2e 1.60 6 2.50 3 0.19

0.32 3 1.0

-------------------------------------------------------------------------------

+-----------------------------------------------------------------------------+ | KODI B.V. | =============================================================================== Programma : VABI ENERGIE PRESTATIE NORMERING VA122 - Versie 2.22 Projectnummer: 01J03027/PS Pagina 19 Projectnaam : ECO-Zuinig_A.PRJ Gebouw 1 Technicus : Kodi b.v. - Heerhugowaard Datum : 27 april 2004 Tijd : 09:44:56 Omschrijving : ECO-Kantoor Bouwaanvraag : na 1 januari 2003 ------------------------------------------------------------------------------UITVOER ENERGIEPRESTATIE ------------------------------------------------------------------------------**** Totale oppervlakken **** Zone | Gebouwfunctie |Ag verw.|Ag tot. |d.Averl.| a.A.U ----------------------+---------------+--------+--------+--------+-------2 Algemene ruimten |kantoorgebouw | 662.07| 662.07| 602.45| 459.91 1 Kantoorruimten |kantoorgebouw | 910.58| 910.58| 1339.92| 673.30 --------------------------------------+--------+--------+--------+-------Totaal | 1572.65| 1572.65| 1942.37| 1133.21 **** Primair energiegebruik **** Verwarming Ventilatoren Verlichting Pompen Koeling Bevochtigen Tapwater Levering PV Levering WKK Qpres,totaal Qpres,toelaatbaar

254641 10674 122018 32260 103606 0 11317 0 0 ---------534516 1023962

MJ MJ MJ MJ MJ MJ MJ MJ MJ + MJ MJ

(*1:vermogens) (*2:koelbehoefte)


+-----------------------------------------------------------------------------+ | KODI B.V. | =============================================================================== Programma : VABI ENERGIE PRESTATIE NORMERING VA122 - Versie 2.22 Projectnummer: 01J03027/PS Pagina 20 Projectnaam : ECO-Zuinig_A.PRJ Gebouw 1 Technicus : Kodi b.v. - Heerhugowaard Datum : 27 april 2004 Tijd : 09:44:56 Omschrijving : ECO-Kantoor Bouwaanvraag : na 1 januari 2003 ------------------------------------------------------------------------------WANDCONSTRUCTIES ------------------------------------------------------------------------------Productnr: 1 Omschrijving : Buitengevel RC waarde : 4.00 m2K/W ------------------------------------------------------------------------------Productnr: 2 Omschrijving : Beganegrond vloer RC waarde : 4.00 m2K/W ------------------------------------------------------------------------------Productnr: 3 Omschrijving : Dak RC waarde : 5.00 m2K/W ------------------------------------------------------------------------------Productnr: 4 Omschrijving : Tussenwand RC waarde : 0.22 m2K/W ------------------------------------------------------------------------------Productnr: 5 Omschrijving : Binnendeur RC waarde : 0.15 m2K/W ------------------------------------------------------------------------------Productnr: 6 Omschrijving : Tussenvloer RC waarde : 0.14 m2K/W ------------------------------------------------------------------------------Productnr: 7 Omschrijving : Vloer boven buiten RC waarde : 4.00 m2K/W ------------------------------------------------------------------------------Productnr: 8 Omschrijving : Vliesgevel RC waarde : 4.00 m2K/W -------------------------------------------------------------------------------

+-----------------------------------------------------------------------------+ | KODI B.V. | =============================================================================== Programma : VABI ENERGIE PRESTATIE NORMERING VA122 - Versie 2.22 Projectnummer: 01J03027/PS Pagina 21 Projectnaam : ECO-Zuinig_A.PRJ Gebouw 1 Technicus : Kodi b.v. - Heerhugowaard Datum : 27 april 2004 Tijd : 09:44:56 Omschrijving : ECO-Kantoor Bouwaanvraag : na 1 januari 2003 ------------------------------------------------------------------------------RAAMOPBOUWGEGEVENS ------------------------------------------------------------------------------Productnr: 1 Omschrijving : Venster HR++ U waarde : 1.6 W/m2K ZTA waarde : 0.32 ------------------------------------------------------------------------------Productnr: 2 Omschrijving : Venster HR++ U waarde : 1.6 W/m2K ZTA waarde : 0.32 ------------------------------------------------------------------------------Productnr: 3 Omschrijving : Entree tourniquet U waarde : 3.2 W/m2K ZTA waarde : 0.70 ------------------------------------------------------------------------------Productnr: 4 Omschrijving : Venster vliesgevel U waarde : 1.6 W/m2K ZTA waarde : 0.32 -------------------------------------------------------------------------------

Bijlage

7

Energiegebruik ECO-kantoorconcept en referentie

1604.1

Elektraverbruik Referentie

vermogen

gebruikstijd

gebruiks

energie

energie

in kW

per jaar

graad

in kWh/a

in %

0

0%

4.268

11%

warmte ventilatie kantoren toevoer

1,0

2260

100%

2.260

kantoren afzuig

0,8

2260

100%

1.808

kantine, toiletten

0,1

2000

100%

200

0,5

5000

100%

2.500

circpompen kw, gkw

1,0

1000

100%

1.000

pompen warmtapwater

0,2

300

100%

pompen circpompen cv

3.560

koeling koelmachine

60 29.177

36,5

800

100%

9%

77%

29.177 37.005

97%

kabelverliezen

1.110

3%

Totaal te verwachten verbruik op de nota's energiebedrijf

38.115

100% energie

Elektraverbruik Energiezuinig

vermogen

gebruikstijd

gebruiks

energie

in kW

per jaar

graad

in kWh/a

in %

16.874

57%

warmte warmtepomp bodem

11,5

1848

50%

warmtepomp afvoerlucht

5,0

1500

50%

3.750

regenereren bodem

5,0

500

100%

2.500

kantoren toevoer

0,0

2260

100%

0

kantoren afzuig

1,0

2260

50%

1.130

kantine, toiletten

0,1

2000

100%

200

1,0

5000

100%

5.000

circpompen kw, gkw

1,5

2000

100%

3.000

pompen warmtapwater

0,2

300

100%

ventilatie

1.330

pompen circpompen cv

10.624

8.060

koeling warmtepomp bodem

11,5

147

100%

1.688

onttrekking koude bron

1,0

1000

100%

1.000

Totaal te verwachten verbruik op de nota's energiebedrijf

27%

60 2.688

kabelverliezen

4%

9%

28.952

97%

869

3%

29.821

100%

LageTemperatuurVerwarming i.c.m. Natuurlijke Ventilatie

Recommend Documents