Labrando la Tierra
Chema Cox
Werkstuk : De Maya’s en het Westen Amerindianisering in Guatemala
Docent: Dr. A. Ouweneel
Marie-Therèse Geerts Braspenninghof 22 551 DM Valkenswaard e-mail:
[email protected] Februari 2006
Inhoudsopgave 1
Inleiding ............................................................................................................................. 2
2
Schilderij van Chema Cox.................................................................................................. 2
3
Analyse van het schilderij .................................................................................................. 3
4
De betekenis van de landbouw in de Maya-gemeenschap ................................................. 3
5
Rol en taak van kinderen bij het bewerken van de grond en oogsten van de producten.... 5
6
Wat kan het schilderij ons nog meer vertellen? ................................................................. 6
7
Conclusie............................................................................................................................ 6
Bibliografie................................................................................................................................. 7
1
1 Inleiding De opdracht voor dit werkstuk werd geïnspireerd door de Guatemalteekse kunstenaar José Maria Gonzalez Cox, die onder de artiestennaam Chema Cox vele schilderijen heeft gemaakt.1 Op de website over Maya artists from the highlands of Guatemala staan veel schilderijen van Chema Cox, meestal waterverfschilderijen. Het steeds terugkerend thema hierbij is diverse aspecten van het dagelijks leven van Maya-indianen in hun leefgemeenschappen. Ik richt me specifiek op het schilderij Labrando la Tierra.2 De vraag die zich opwerpt is: Wat wil de schilder met dit schilderij duidelijk maken en wat is waarschijnlijk de betekenis van de afbeelding? Op deze vraag wil ik nader ingaan. Hiertoe zal ik proberen het schilderij te analyseren. Hiervoor wil ik precies bekijken wat er op het schilderij is te zien en dat in de context van belangrijke aspecten uit het leven van de Maya’s in een bepaalde streek plaatsen.
2 Schilderij van Chema Cox.
Figuur 1 Chema Cox, Labrando la tierra
1
Op de website http://www.artemaya.com/ is een deel gewijd aan Chema Cox http://www.artemaya.com/thumcox.html 2 http://www.artemaya.com/images/cox011_l.jpg
2
3 Analyse van het schilderij Het schilderij biedt een zicht op landbouwvelden, die afgeschermd worden door veel groene bebossing. Het is een waterverfschilderij, waardoor de kleuren zacht en wat uitgelopen zijn. Er zijn heel veel kleuren groen gebruikt. Mede hierdoor straalt het schilderij een sfeer uit van een aangename rust. Hoewel de werkers voorovergebogen hun werk doen, wat een zwaar karwei is, lijkt het een rustgevende bezigheid te zijn. Op de achtergrond zijn nog twee mensen te ontdekken, die kennelijk ander werk doen dan de twee op de voorgrond. Ook als je niet op de hoogte bent van de oorsprong van de artiest, kun je aan de kleding van de werkers zien, dat ze in de traditionele kledij van de Maya’s hun werk doen. De kleuren van de kleding zijn opvallend, de mensen op de voorgrond zijn in blauw gekleed, de figuur in het midden van het veld is in het rood. De patronen van de kleding zijn typische Maya-stijl. Op alle schilderijen van de website die beelden vertoont van Maya-kunst, komen diezelfde patronen terug. De naam van de schilder en ook het thema van het schilderij, waarop vooral de kleding van de werkers heel opmerkelijk is, duiden op het thema: Maya-volk. Dit schilderij geeft goede mogelijkheden om aan de hand hiervan wat meer inzicht te verkrijgen over het dagelijks leven van de Maya’s in hun oorspronkelijke omgeving. De rust en kalmte van het schilderij is in contrast met de informatie die men in de laatste decennia van de twintigste eeuw over de Maya’s kreeg. In die tijd was er in Guatemala een burgeroorlog aan de gang, waarin de Maya’s door de militairen met veel bruut geweld werden benaderd. Onderdrukking van de Maya’s en minachting voor hun cultuur was daar een belangrijke reden voor.3 Dit schilderij is gedateerd in 1998. Hierdoor kan worden geconcludeerd, dat ook in dit jaar het dagelijks leven op het platteland er zo uit kon zien. Dat is dus ruim na de feitelijke beëindiging van de burgeroorlog. Cultuur en levenswijze van de Maya’s werden nog in stand gehouden.
4 De betekenis van de landbouw in de Maya-gemeenschap De situering van het Maya-volk is belangrijk. Zoals veel volkeren zijn ook zij verdeeld over diverse, later gevormde, administratieve eenheden, ook wel landen genoemd. Het gebied waar de Maya’s al duizenden jaren wonen bevindt zich vanaf het schiereiland Yucatan in Mexico naar het zuiden, Guatemala, en vandaar uit naar het westen, de deelstaat Chiapas in Mexico.4 Ook nu in de tijd van industrialisering is het inkomen van de Maya’s voor een heel belangrijk deel, wel voor zo’n 78 % van de bevolking, afhankelijk van de opbrengst van de landbouw.5 Een Maya stamgezin in zijn meest authentieke vorm bestaat uit een vader, een moeder en als het gezin compleet is, ongeveer 6 à 7 kinderen.6 Families zijn hechte gemeenschappen die volledig ingebed zijn in de Maya-gemeenschap. Families blijven veelal in de pueblo, het dorp, wonen, zodat velen directe familie van elkaar zijn. Het komt weinig voor dat jongens of meisjes hun partner uit een ander dorp halen. In zo’n geval komt dan de vrouw meestal bij de
3
Edward F. Fischer & Carol Hendrickson, Tecpán Guatemala. A modern Maya town in global and local context (Boulder Co & Oxford, 2002-3) 35. 4 Karen L. Kramer, Maya children. Helpers at the farm. (Cambrigde MA & Londen, 2005) 49 – 51. 5 Fischer & Hendrickson, Tecpán Guatemala, 124. 6 Kramer, Helpers, 81, 183.
3
familie van de man inwonen. Dit kan enige tijd duren, omdat ze hun eigen onderkomen moeten maken. Vaak zijn er dan al één of twee kinderen geboren.7 Het gebied waar de Maya’s wonen is erg groot en heeft diverse klimaten. Daardoor verschilt ook de mogelijkheid om het land te bewerken en de potentiële opbrengst. Het gevolg van de geografische omstandigheden laat zich zien in de wijze waarop de landbouwgronden worden verdeeld en bewerkt. Soms liggen de velden van de families nagenoeg naast hun woningen. Deze voorzien echter maar voor een klein percentage in de behoefte. Ook zijn er vaak nog velden verder weg, groter dan die in de woongemeenschap. Deze velden worden ook intensiever bebouwd. Hier zijn geen huizen in de buurt, die zijn vaak vele uren lopen van de milpa. Een milpa is een algemene naam voor een akker waar vooral maïs verbouwd wordt. Dit type landbouw vindt plaats in het Hoogland. Daar zijn de gronden niet zo gemakkelijk te bewerken en brengen daarom ook minder op.8 Op het schilderij is te zien dat slechts een viertal mensen bezig is met de bewerking van de grond. Omdat er ook geen woningen te zien zijn, lijkt het gerechtvaardigd ervan uit te gaan, dat dit een afbeelding is van zo’n milpa, op vele uren lopen van de woongemeenschap. In de Maya-gemeenschap behoort grond aan een familie. Zij bewerken veelal de grond in familieverband. De producten die worden verbouwd zijn voor eigen gebruik.9 Er is weinig of geen surplus. Soms wordt de grond onderverhuurd aan een andere familie, bijvoorbeeld als de familie gedwongen is hun inkomsten via werk in de stad te verwerven. De opbrengst wordt dan verdeeld over de twee families. De families voelen zich erg verbonden met het land en het voedsel dat zij verbouwen. De mannen en jongens besteden veel van hun tijd aan het bewerken van het land. De vrouwen, jonge meisjes, maar ook de kinderen houden zich bezig met het verwerken van de producten. Slecht in perioden waarin veel werk op de velden is, helpen zij ook daar mee. 10 Door de bevolkingstoename zijn de inkomsten van de opbrengst van het land vaak niet groot genoeg voor de families. In perioden dat het niet zo druk is gaan de jonge mannen dan ook buiten de gemeenschap op zoek naar tijdelijk werk, soms in de landbouw, soms in de grotere plaatsen. Tijdens de oogstperiode komen ze terug om de families hierbij te helpen. Het hoofdvoedsel van de Maya’s is maïs, aangevuld met bonen, soms met fruit of groenten. Hoewel dit voedsel eenzijdig lijkt, is het evenwichtig en zijn de belangrijke nutriënten allemaal aanwezig.11 Maïs wordt door de Maya’s beschouwd als heilig voedsel. Volgens de mythologie over hun ontstaan zijn zij maïsmensen. Dit is een belangrijk gegeven als men ziet hoe de Maya’s met maïs omgaan. Ze zijn heel zuinig met de maïs. Niet alleen met het zaad, maar ook met de korrels. Zowel het zaaien als het oogsten gaat met vele ceremoniën vergezeld. De afgevallen maïs die na het oogsten op het land overgebleven is, wordt door een van de arbeiders opgeraapt.12 Dit is ook te zien op het schilderij. De jongeman in het rood lijkt zich van deze taak te kwijten.
7
Kramer, Helpers, 77-81. Arij Ouweneel, Alweer die Indianen. … de jager en het konijn in Chiapas… (Amsterdam, 1994) 30. 9 Ibidem, 28-30; Fischer & Hendrickson, Tecpán, 123-124. 10 Fischer & Hendrickson, Tecpán, 133-135. 11 Ibidem, 124-129. 12 Ibidem, 47, 127; Ouweneel, Alweer die Indianen, 30-32, 57. 8
4
5 Rol en taak van kinderen bij het bewerken van de grond en oogsten van de producten In een hechte gemeenschap als die van de Maya’s zijn de rolpatronen duidelijk. De gemeenschap bestaat uit enkele families, die vaak aan elkaar zijn gerelateerd. Afhankelijk van de samenstelling van het gezin en de leeftijd van de ouders vindt de taakverdeling plaats. Een basisgezin omvat overigens méér dan een stamgezin (vader, moeder en hun kinderen). Jonge vaders en moeders gaan pas apart van hun ouders wonen als al kinderen geboren zijn. De komt doordat een onderkomen veelal moet worden gemaakt. Een jongen en een meisje trouwen en meestal woont het jonge stel bij de ouders van de man in.13 Dit hoewel vaak de familie van het meisje ook uit dezelfde gemeenschap komt. Soms wordt ook een meisje uit een naburig dorp getrouwd, dan is het gebruikelijk dat het meisje naar het andere dorp gaat om daar te wonen. De functie van de kinderen hangt erg af van de leeftijd en de sekse. In het algemeen is het zo dat kinderen van álle leeftijden moeten helpen bij het bouwrijp maken van de grond. Vooral jongens moeten, niet tot hun ongenoegen, ook helpen bij het verbranden van de velden om zodoende weer ruimte te maken voor de nieuwe zaailingen. 14 Zowel jongens als meisjes helpen bij het oogsten van de maïs en ook wel andere producten, zoals de bonen, fruit, groenten, enz. Afhankelijk van de leeftijd zijn jongens en meisjes veel of minder uren bezig op het land. Jongens van 15 jaar of ouder zijn de meeste tijd op het veld. Zij besteden veel tijd aan onkruid wieden en planten. Meisjes daarentegen van dezelfde leeftijd moeten ook veel taken verrichten in het huishouden. Tijdens de oogsttijd wordt geen onderscheid gemaakt tussen jongens en meisjes taken. Dan komt het erop aan dat de oogst zo snel en volledig mogelijk wordt binnengehaald en werken beide evenveel uren op het land. Wie het meeste uren op het veld doorbrengen zijn de jongens tussen 20 en 23 jaar.15 Van meisjes in de leeftijd vanaf 16 jaar wordt verwacht dat zij volledig participeren in het huishouden zoals de volwassen vrouwen dat doen. Dat houdt in dat zij een belangrijke taak hebben in het bewerken van de maïs voor de consumptie. Dit is een tijdrovend werk Kleine kinderen maken zich nuttig door op hun kleine broertjes/zusjes te passen, zodat de moeders hun werk als landbouwster volgens het verwachtingspatroon kunnen doen. Ook helpen jongere kinderen bij het klaarmaken van het maïsvoedsel.16 Het lijkt logisch dat kinderen niet in geld worden betaald voor hun bijdrage aan het verwerven van inkomen. Omdat de grond die bebouwd wordt in bezit is van de familie werkt er eigenlijk nauwelijks iemand in de gemeenschap voor geld. Opvallend is, dat in de Maya-gemeenschappen veelal jonge mannen een tijd buiten de gemeenschap gaan werken. Dit levert dan geld op. Dit heeft effect op de familieleden die zij achterlaten. Zo besteedt degene die voor geld werkt minder tijd aan het werk op het land. Hun directe familie, hetzij echtgenote, zus, moeder, maar ook broer worden geacht meer uren dan zij gewend waren op het veld te werken.17
13
Kramer, Helpers, 79-80. Ibidem, 102-103. 15 Ibidem, 103-104. 16 Ibidem, 104-105, 112-113. 17 Ibidem, 117-118. 14
5
6 Wat kan het schilderij ons nog meer vertellen? Een aspect dat opvalt aan het schilderij is de kleding van de mannen. Het is erg traditionele kleding. Opmerkelijk is dat de twee mannen op de voorgrond een blauwe broek aan hebben en de jongman op de achtergrond een rode. In de Maya-cultuur is de betekenis van de kleding ook traditioneel bepaald. Het is, zeker als de mannen traditionele kleding dragen, een statement. Zij willen hiermee aangeven, dat zij Maya zijn. Dat wil zeggen dat zij de godsdienst, de taal en de levenswijze en daarmee de traditie van de Maya’s in ere houden. Door de kleur van de kleding en het motief kan men zien waar men vandaan komt, maar ook wat de godsdienst van de persoon is. Toch is de kleding in zijn motieven en weefsels niet star en onveranderlijk. Er is ruimte voor de eigen invulling van bepaalde details. Maya mythologie en religie zijn volkomen onafhankelijke belevingen. De godsdiensten door de Westerlingen meegebracht zijn volledig ingebed in de Maya-tradities en lijken daarmee niet in strijd te zijn. Zo zijn de ceremoniën bij het verbouwen van de maïs typisch volgens de Maya-traditie. In een bepaalde streek is echter de kleur van de kleding een uiting van de westerse godsdienst die de drager beleeft. Blauw kan aanduiden dat de persoon die het draagt protestant is. Rood is dan de kleur van de katholieken.18 In andere gemeenschappen kan dat weer net andersom zijn. Binnen een gemeenschap kunnen de diverse families een andere westerse godsdienst hebben. Dit wordt binnen de gemeenschap volledig geaccepteerd.19
7 Conclusie Bij de analyse van het schilderij van Chema Cox Labrando la Tierra blijkt dat dit veel informatie geeft over het leven en de cultuur van de Maya’s. Door het bestuderen van het schilderij en de zaken die je ziet te combineren met facetten uit de gebruikte literatuur kom ik tot de conclusie dat dit schilderij het hoogland van het Mayagebied voorstelt. Een belangrijke aanwijzing is dat de grond in cultuur wordt gebracht, zonder dat er bewoning in de buurt lijkt te zijn. Ook laat het schilderij zien dat het geschilderd is in een tijd van het jaar waarin er niet zoveel werk op het land te doen is. Er zijn weinig mensen op het schilderij te zien. De oogst is voorbij, het land is nagenoeg kaal. Omdat er een rode figuur is getekend, met een tas, is het mogelijk dat dit duidt op iemand die de restanten van de oogst, de achtergebleven maïs, opraapt. Een uitdrukking van de waarde van de maïs voor de Maya’s. De rol van de maïs blijkt ook uit de manier waarop de kinderen al op jonge leeftijd worden geacht hun eigen taken binnen de gemeenschap te vervullen. Het geheel staat steeds in dienst van de landbouw en het basisvoedsel: de maïs. Een derde aspect dat door het schilderij duidelijk naar voren komt is de traditionele kleding. Het blijkt dat de kleding een belangrijk deel is van het wezenskenmerk van de Maya en dat door die kleding veel informatie wordt gegeven, als onderlinge communicatie bij de bevolking. Het schilderij Labrando la Tierra is dus een interessant schilderij bij de bestudering van een deel van de cultuur van de Maya’s in het Hoogland van Guatemala.
18 19
Arij Ouweneel, college De Maya’s en het Westen. Amerindianisering in Guatemala. Fischer & Hendrickson, Tecpán, 96-100.
6
Bibliografie Arte Maya, Maya artists from the highlands of Guatemala, http://www.artemaya.com/ Fischer, Edward F. & Carol Hendrickson, Tecpán Guatemala. A modern Maya town in global and local context (Boulder Co & Oxford, 2002-3). Kramer, Karen L., Maya children. Helpers at the farm. (Cambrigde MA & Londen, 2005). Ouweneel, Arij, Alweer die Indianen. … de jager en het konijn in Chiapas… (Amsterdam, 1994)
7
