Kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten Op elke school participeren leerlingen al op verschillende manieren. Maar hoe kan je dit participatiegehalte systematisch verhogen bij elke actie die je doet? Er zijn geen ideale structuren of standaardmodellen om te hanteren. Er zijn geen pasklare antwoorden. Wel zijn er enkele kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten die een ondersteuning bieden in het verhogen van de slaagkansen en bevorderen van de kwaliteit bij het opzetten van acties rondom leerlingenparticipatie. We zetten ze hieronder op een rijtje.
Kwaliteitsindicatoren Besef van invloed Het is belangrijk dat leerlingen ervaren dat participatie betekent dat hun stem er wel degelijk toe doet, dat hun mening de uiteindelijke beslissing mee kan bepalen en dat dit kan leiden tot een actie, een verandering,… klein of groot. Als school of als leerkracht is het belangrijk om de Resultaten die leerlingen nodige zorg te besteden aan het besef van invloed voldoening geven: bij de leerlingen. Leerlingen ervaren het besef van invloed het meest ‘aan den lijve’, als ze concrete Als een voorstel wordt aanvaard resultaten zien. Hoe jonger de leerlingen, hoe willen ze voldoende vertrouwen meer nood aan een dergelijk tastbaar product. om het op hun eigen manier uit te Kleine acties hebben uiteraard sneller dit effect. werken.
We mogen echter leerlingenparticipatie niet herleiden tot uitsluitend het streven naar producten. Ook procesmatige resultaten als omgangsvormen en samenwerking zijn mogelijke en belangrijke thema’s. Grotere projecten vragen dan weer meer tijd. Het is dus zoeken naar een evenwicht tussen initiatieven van leerlingen die snel een zichtbaar effect hebben en plannen die op lange termijn kunnen gerealiseerd worden. Een andere manier om te zorgen voor een besef van invloed is het terugkoppelen. Door na een brainstorm of een andere fase in het proces terug te koppelen zorgt men ervoor dat leerlingen ervaren dat er gevolg gegeven wordt aan hun meningen of voorstellen.
Als de uitvoering door anderen moet gebeuren willen ze op een relatief korte termijn een zichtbaar resultaat.
Duidelijke en transparante communicatie Voor de school, de leerkrachten en de leerlingen is het leren in diversiteit een zoektocht. Een open houding aannemen ten aanzien van de leerlingen is dan ook aangewezen tijdens dit interactief proces. Dit vraagt in de eerste plaats een actief, luisterend en onbevooroordeeld oor voor de voorstellen of ideeën van de leerlingen. Daarnaast vraagt dit ook de bereidheid om ideeën of meningen uit te wisselen, door te luisteren en samen te zoeken naar een haalbaar voorstel. Leerlingen
Wanneer een voorstel niet aanvaard werd zijn er 2 zaken belangrijk:
Een duidelijke en transparante uitleg (communicatie) Het samen creatief verder zoeken naar alternatieve oplossingen. (dialoog en samenwerking)
1 Doe jij ook mee?! De meerwaarde van leerlingenparticipatie - Kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten| Steunpunt Diversiteit & Leren
willen zeer goed weten waarover ze mee kunnen beslissen of niet. Ze willen dat er op een voldoende duidelijke en transparante wijze wordt gecommuniceerd en verwachten dat er gevolg wordt gegeven aan hun vragen, meningen en voorstellen. M.a.w. zorg voor een nietvrijblijvende communicatie met leerlingen. Haalbaar of niet, leerlingen moeten voldoende en correct geïnformeerd worden. Geef leerlingen dus heldere en redelijke argumenten. Soms zijn voorstellen van de leerlingen wel haalbaar, maar niet gewenst voor de school. Wat in de ene school kan, kan niet in de andere. Hier speelt schoolcultuur en de visie van de school een belangrijke rol. Wanneer scholen of leerkrachten hier voldoende aandacht aan geven, zijn leerlingen doorgaans zeer begripsvol voor beslissingen of keuzes die gemaakt worden. Werk doelgericht en evalueer geïntegreerd In een vorig item werd het belang van het behalen van resultaten al onderstreept. Resultaten onder welke vorm dan ook zorgen voor het verhogen van de motivatie bij alle betrokkenen. Het succes van een bepaalde actie zal vaak de drijfveer zijn voor een andere. Deze succeservaring kan zowel leerkrachten als leerlingen de motivatie bieden om te geloven in een participatieve cultuur in de school. Vaak zijn leerkrachten en scholen al bezig met vormen van leerlingenparticipatie. Alleen is dit doorgaans onbewust, waardoor de vele kansen om het participatiegehalte van leerlingen te verhogen niet worden gezien. Het is dus belangrijk dat leerkrachten en scholen ondersteund worden in het bewust inzetten van leerlingenparticipatie.
Na het formuleren van de doelen kan je via SMART de doelen aftoetsen en verfijnen: Specifiek De doelstelling moet eenduidig zijn Meetbaar Onder welke (meetbare/observeerbare) voorwaarden of vorm is het doel bereikt Acceptabel Is deze acceptabel genoeg voor de doelgroep en/of management Realistisch De doelstelling moet haalbaar zijn
Voorstellen van scholen, leerkrachten of leerlingen zijn vaak in de vorm van een actie, een Tijdgebonden doeding. Op zich is daar niets mis mee, maar we Wanneer (in de tijd) moet het doel stellen wel vast dat indien er onvoldoende verder bereikt zijn wordt nagedacht men eerder activiteitgericht aan het werken is en niet voldoende doelgericht (Activiteitgericht werken versus doelgericht werken). Een vraag of voorstel tot actie ontstaat vanuit een behoefte tot verandering en precies onder deze vraag of actie zit het waarom ‘verstopt’. Wanneer deze waaromvraag uitgeklaard is, kan er goed aftoetst worden of de voorgestelde acties de meest aangewezen procedures zijn om de vooropgestelde doelen te kunnen realiseren. Bovendien is het zo dat we - indien de doelen zuiver omschreven zijn het opvolgen en het evalueren van de actie(s) beter kunnen uitvoeren. Eenmaal de actie loopt is het sterk aangewezen om regelmatig reflectiemomenten te voorzien.
2 Doe jij ook mee?! De meerwaarde van leerlingenparticipatie - Kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten| Steunpunt Diversiteit & Leren
Teamwerk Scholen die erin slagen om met verschillende betrokkenen na te denken over de invulling en de aanpak in de klas en in de school, creëren een breder draagvlak dan één enthousiaste leerkracht. Uit ervaring weten we dat leerlingenparticipatie op klas- en schoolniveau beter en langer werkt als iedereen in de school hierbij betrokken wordt. Bovendien zal door het betrekken van meerdere mensen de kijk op leerlingenparticipatie en de mogelijkheden binnen de school- en de klaswerking hierdoor ook verruimen. Toch mag dit de enthousiaste enkelingen in de school niet weerhouden om zelf initiatieven te ondernemen. Uit ervaring weten we dat het vaak ‘de witte raven’ zijn die voor een verandering kunnen zorgen door o.a. te vertellen over hun ervaringen.
Aandachtspunten Wees zelf overtuigd van de meerwaarde van leerlingenparticipatie Bovenstaande vraagt niet veel extra uitleg. Als leerkracht ben je ondersteuner, organisator en bovenal motivator. Leerlingen hebben snel door wanneer iets wordt opgezet omdat het nu Door ruimte te laten voor eenmaal moet of verwacht wordt en niet spontane interactie en dialoog ontstaat vanuit een gedrevenheid. Wanneer je ontstaan er vaak veel kansen om zelf niet overtuigd bent van de meerwaarde van een aanknoping te vinden, en dan leerlingenparticipatie kan je er beter ook niet aan is de stap naar beginnen. Of het is misschien aangewezen om leerlingenparticipatie niet zo groot. het hoofdstuk ‘De meerwaarde van leerlingenparticipatie’ eens door te nemen en je We denken hierbij aan: mening te herzien. Want, welke argumenten De dag starten met een babbel, naar kunnen er ingebracht worden om niet ‘open te toilet mogen gaan, water mogen staan’ voor leerlingenparticipatie? drinken tijdens de les, in de klas Leerlingenparticipatie is geen kwestie van al dan blijven als er een vriendje of niet participeren. Het is geen zwart - witkeuze. Er vriendinnetje ziek is, de stoelen en de is steeds de mogelijkheid om meer of minder banken mogen herschikken, soep beïnvloeding van de leerlingen toe te laten in het drinken na het zwemmen, … klas- of schoolgebeuren. Natuurlijk is veel afhankelijk van de omstandigheden, de context van de school, de aanleiding van een vraag tot leerlingenparticipatie, de voorkennis van de leerkrachten, de leerlingen,… Leerlingenparticipatie hoeft ook niet altijd iets groots te zijn. Er moet niet onmiddellijk gedacht worden aan grote projecten of een resem van formele inspraakkanalen. Wanneer leerkrachten hun ‘voelsprieten’ opzetten, kunnen ze op een spontane manier de vragen horen van de leerlingen. Het opzetten van deze voelsprieten vraagt niet meer dan een open en participatieve houding ten aanzien van de leerlingen. De school is aan zet Scholen die écht werk willen maken van een hogere betrokkenheid en een goed gevoel bij de leerlingen zullen zelf de eerste voorzet(en) moeten geven. Het is wel zo dat er altijd wel leerlingen zijn die zich graag laten horen en die zelf vragen om meer participatie in de klasen de schoolwerking. 3 Doe jij ook mee?! De meerwaarde van leerlingenparticipatie - Kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten| Steunpunt Diversiteit & Leren
Maar niet alle leerlingen beschikken over deze assertiviteit en zin voor initiatief. Laat leerlingen voelen dat hun mening geapprecieerd wordt, dat leerkrachten het belangrijk vinden om te weten wat leerlingen denken over bepaalde zaken op de school of in de klas. De school of het team kan bij zichzelf nagaan of er reeds initiatieven worden genomen die leerlingen mogelijkheden bieden tot participatie. Werken met een SWOT-analyse kan hierbij een ondersteunend middel zijn.
Richtvragen
Wat doen we al? Op welke manier? Wat werkt goed? Waar is verbetering nodig? Zijn we ons bewust als school of als leerkracht van een aantal drempels die het participeren van leerlingen moeilijk of soms zelfs helemaal niet mogelijk maken? …
Geef aandacht aan het geheel Wanneer scholen het participeren van leerlingen inbedden in een visie, een beleid of een pedagogisch project van de school worden de mogelijkheden om leerlingen te laten participeren nog verhoogd. Door aandacht te geven aan het geheel wordt leerlingenparticipatie geen losstaand iets. Eén project, één actie of een initiatief staat niet op zich, maar maakt dan deel uit van een algemeen open klimaat op school dat uitnodigt tot deelnemen. Het gevoel van participeren is de rode draad doorheen de klas -en schoolwerking. Geef jezelf en de leerlingen tijd om te leren De aanleiding tot bewuster omgaan met leerlingenparticipatie kan uit allerlei hoeken komen. Het vertrekpunt kan een thema zijn waarbij iemand een voorzet geeft, of de directie neemt Leerlingenparticipatie is een leer– het voortouw om iets op te zetten in de school, en groeiproces voor iedereen en een leerkracht heeft een vorming gevolgd en wil dit verloopt met vallen en opstaan, de nieuwe inzichten overbrengen op zijn/haar aftasten en afgrenzen. team. Of het initiatief komt van de leerlingen zelf. Eigenlijk maakt het niet uit wie of wat nu de We denken hierbij aan: aanleiding was. Belangrijker is dat de bereidheid Starten met kleine initiatieven en ‘leeft’ om in dialoog te gaan met de leerlingen, stapsgewijs grote uitdagingen om te zoeken naar afstemming en/of aangaan, beginnen met een eerder overeenkomsten tussen wat willen de leerlingen gesloten actie waarbij de doelen en de en wat wil de leerkracht of het schoolteam. Het actie al vastliggen en leerlingen vooral team, de individuele leerkracht, de directie,… betrokken worden bij het nadenken moeten zich ervan bewust zijn dat zij degene zijn over de verschillende manieren van die leerlingenparticipatie moeten mogelijk uitwerking, ruimte geven aan maken. Scholen die er in slagen om een concreet initiatieven van leerlingen binnen de aanbod van begeleiding en ondersteuning te klas en in een latere fase ook buiten de klas of klasoverstijgend,… en buiten de organiseren voor hun leerlingen zorgen voor een school. grotere slaagkans voor leerlingenparticipatie. Dit betekent niet dat elke aanleiding of actie een succesverhaal zal zijn.
4 Doe jij ook mee?! De meerwaarde van leerlingenparticipatie - Kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten| Steunpunt Diversiteit & Leren
Zie leerlingen als partners Leerlingenparticipatie is geen opgelegd of vrijblijvend omdat het nu eenmaal ‘in’ is of ‘leuk’. We willen met leerlingen verschillende doelen nastreven. De werking moet resulteren in een interactief proces tussen de verschillende betrokkenen. Tijdens deze interactie moeten leerlingen ervaren dat ze au sérieus genomen worden en volwaardig kunnen en mogen participeren in het klas- of schoolgebeuren. Leerlingen zijn ook deskundigen. Ze kunnen vanuit hun eigen perspectief, ervaringen, voorkennis en specifieke competenties, een aanvulling doen die een meerwaarde betekent voor het bereiken van die doelen. Bovendien leidt deze vorm van dialoog en samenwerking er toe dat een bepaald doel of een bepaalde actie of een specifieke ervaring breder wordt benaderd en dus vaak ook rijker wordt. Hierdoor vermijden we om de zaken niet te eenzijdig te benaderen, te beoordelen of te normeren.
spelletje en ook niet iets om te doen
Leerlingenparticipatie vraagt een open cultuur waar inspanningen geleverd worden om naar leerlingen toe zo laagdrempelig mogelijk te werken. We denken hierbij aan: Het uithangen van een ideeënbord voor leerlingen en leerkrachten, de leerkrachten doen regelmatig gesprekjes met de leerlingen binnen en buiten de klas, ruimte laten voor en spontane inbreng tijdens de lessen, organiseren van kringgesprek, een spreekuur bij de directeur,…
Geef voldoende aandacht aan opvolging en evaluatie Richtvragen Eenmaal duidelijk is onder welke vorm er een actie wordt opgezet, de mate waarin beïnvloeding van Zijn we goed bezig? de leerlingen wordt toegelaten, het moment Zijn we in de richting van de waarop leerlingen mogen participeren, waarover vooropgestelde doelen aan het en in functie van welk(e) doel(en) kan men werken? doelgericht van start gaan. ‘De beslissingsfiche’ kan Waar is er ondersteuning of hierbij een handig middel zijn om te overlopen. Bij bijsturing nodig? sommige voorstellen zijn de stappen van de Wie of wat is de meest geschikte beslissingsfiche niet zo uitgebreid en is de persoon of vorm om die bijsturing opvolging zeer kort en beperkt. In dit geval is er toe te passen? vaak na de uitwerking geen opvolging meer nodig. Weet iedereen wat er van Andere voorstellen, afspraken of acties vragen hem/haar verwacht wordt? Is iedereen nog betrokken? meer tijd en uitwerking en dus ook een …. uitgebreidere opvolging. Deze opvolging kan zich zowel tijdens de uitwerking van de actie als na de uitvoering van de actie voordoen. Wacht echter niet te lang met evalueren en zeker niet tot op het einde van een actie. Eenmaal de actie loopt is het sterk aangewezen om regelmatig tussentijdse evaluaties te voorzien in de vorm van reflectiemomenten. Via een korte nabespreking of een samenkomst na elke stap, kan men terugblikken op wat er al gerealiseerd is en tijdig bijsturen of vernieuwen. Door deze geïntegreerde evaluatie wordt vermeden dat er pas op het einde van de actie kan vastgesteld worden of een actie al dan 5 Doe jij ook mee?! De meerwaarde van leerlingenparticipatie - Kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten| Steunpunt Diversiteit & Leren
niet geslaagd is. Door tijdens het proces de acties bij te sturen kan het vooruitzicht op een succeservaring meer kansen krijgen, wat leidt tot een grotere motivatie bij iedereen. Schenk dus daarom ook tijdens het opvolgen en evalueren de nodige aandacht aan zowel product als proces.
6 Doe jij ook mee?! De meerwaarde van leerlingenparticipatie - Kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten| Steunpunt Diversiteit & Leren
