Nº 2 ▪ Januari 2007
eLearning Papers
Redactioneel artikel
Kwaliteit in e-learning Pierre-Antoine Ullmo & Ulf-Daniel Ehlers
Artikels
Naar een grotere kwaliteitgeletterdheid in een e-learning Europa Ulf-Daniel Ehlers De “e-”: zelfmanagement van leerders: mythen en realiteit van een op de leerder gerichte kwaliteit in e-learning Ulf-Daniel Ehlers Persoonlijke leeromgevingen – de toekomst van e-learning? Graham Attwell Interview: Kunnen technologieën intelligente studiebegeleiding bieden? Geïnterviewde: Ulrich Hoppe Paul Davey Comparatieve evaluatie van de toegankelijkheid en het gebruik van ICT in Europese scholen 2006: resultaten van een studie uitgevoerd bij schooldirecteuren en leerkrachten in 27 Europese landen Werner B. Korte &Tobias Hüsing
eLearning Papers
eLearning Papers is een uitgave van elearningeuropa.info, het portaal van de Europese Commissie ter bevordering van het gebruik van ICT voor levenslang leren. Uitgave en productie: P.A.U. Education, S.L. Email:
[email protected] ISSN: 1887-1542
De in dit tijdschrift gepubliceerde artikels, tenzij anders aangegeven, zijn onderworpen aan een Creative Commons Naamsvermelding-Niet Commercieel-Geen Afgeleide Werken 2.5 licentie. Reproductie, verspreiding en uitzending is toegestaan op voorwaarde dat de auteur en het e-tijdschrift dat de publicatie verzorgt, eLearning Papers, worden vermeld. Commercieel gebruik en afgeleide werken zijn niet toegestaan. De volledige licentie kunt u raadplegen op http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/2.5/deed.en
Redactioneel artikel: Kwaliteit in e-learning Wanneer we de werkelijkheid analyseren, moeten we constateren dat deze nog niet overeenstemt met de beloften die e-learning leek te bieden. De vraag over het succes van e-learning wordt dringender naarmate we van de “vroege adaptatiefase” naar een meer algemeen aanbod overgaan. Op de Europese onderwijsmarkt is het van essentieel belang om de kwaliteit in e-learning te definiëren. Tot op heden zijn talloze concepten en benaderingen ontwikkeld die op vele verschillende contexten en uiteenlopende doeleinden van toepassing zijn. Vandaag de dag is het begrip kwaliteit in alle Europese landen een belangrijk leitmotiv in de algemene opvatting en de discussie tussen de spelers in het onderwijs net zoals destijds in de jaren 70 in bepaalde Europese landen gelijkheid of wetenschappelijke oriëntatie in het middelpunt van de onderwijsdiscussies stond. Kwaliteit in e-learning is een slogan geworden voor het onderwijsbeleid en de betrokken spelers, en vormt een sterke vraag van de kant van de leerders. Het bereiken van een hoge kwaliteit is een veel besproken en veelgevraagde doelstelling binnen alle sectoren van de samenleving en onderwijs. Kwaliteit wordt meer gekenmerkt door een positieve connotatie dan door een nauwkeurige definitie van het begrip. Daarom hebben wij ervoor gekozen in dit nummer van eLearning Papers ddde kwaliteit nader te belichten. Dit tijdschrift is het resultaat van een samenwerking tussen het portaal elearningeuropa.info en de European Foundation for Quality in eLearning (EFQUEL). EFQUEL is een Europese organisatie die ernaar streeft de kwaliteit van e-learning in Europa te bevorderen middels een forum voor informatie, onderzoek, samenwerking en discussie over de innovatie en beste praktijken op het gebied van kwaliteit in e-learning. Het eerste artikel met als titel “Naar een grotere kwaliteitgeletterdheid in een e-learning Europa” en ingezonden door Ulf Ehlers, wijst erop dat kwaliteitsontwikkeling als een essentieel onderdeel beschouwd dient te worden die in alle activiteiten van e-learning opleidingen en programma’s aanwezig is. Een tweede artikel van dezelfde auteur met de titel “De “e-”: zelfmanagement van leerders: mythen en realiteit van een op de leerder gerichte kwaliteit in e-learning”, beschrijft het concept van een op de leerder gerichte kwaliteitsontwikkeling. In dit nummer vindt u ook een artikel van Graham Attwell met als titel “Persoonlijke leeromgevingen – de toekomst van e-learning?” waarin hij de ideeën van het begrip persoonlijke leeromgevingen verkent; een artikel van Werner B. Korte en Tobias Hüsing waarin de resultaten beschreven worden van een studie die uitgevoerd is bij schooldirecteuren en leerkrachten in 27 landen in 2006; en een interview met Ulrich Hoppe, professor in Coöperatieve en leerondersteunende systemen, over intelligente studiebegeleiding en TE-learning (Technology Enhanced Learning – TEL). Wij willen alle auteurs bedanken voor hun bijdrage aan dit nummer van eLearning Papers en hopen dat u ze met veel plezier zult lezen!
Pierre-Antoine Ullmo & Ulf-Daniel Ehlers
eLearning Papers • www.elearningpapers.eu • ISSN 1887-1542 Nº 2 • Januari 2007• NL
2
Dr. Ulf-Daniel Ehlers Director of the European Foundation for Quality in ELearning University of Duisburg-Essen Kwaliteitsontwikkeling moet tot beter leren leiden. Trefwoorden e-learning, kwaliteit, kwaliteitgeletterdheid De volledige tekst van het artikel http://www.elearningeuropa.i nfo/files/media/media11559. pdf Dit artikel is eerder verschenen in: Schoob, Eric, Gilge, Stefan (2006): European Integration Forum. Dresden
Naar een grotere kwaliteitgeletterdheid in een elearning Europa Dit artikel benadrukt het belang om kwaliteitsontwikkeling niet als een aanvulling van e-learning te beschouwen, d.w.z als een afzonderlijke evaluatiebenadering aan het einde van een opleiding, maar als een essentieel onderdeel dat een rol speelt in alle fasen van het ontwikkelings- en uitwerkingsproces van e-learning opleidingen en programma’s. Op basis van het onderzoek kunnen drie concepten worden gebruikt en gecombineerd om een nieuw globaal concept voor kwaliteitsontwikkeling te vormen: 1. Kwaliteitsontwikkeling moet tot beter leren leiden. Dit standpunt, dat op het onderwijs gerichte kwaliteitsontwikkeling kan worden genoemd, benadrukt dat de kwaliteitsontwikkeling rekening dient te houden met de situatie van de leerder. De voorkeuren van leerders worden geanalyseerd om aan te tonen dat deze een veelheid aan factoren en voorkeursprofielen dekken. Dit veronderstelt dat kwaliteitsbenaderingen zeer flexibel dienen te zijn en op maat gesneden kwaliteit mogelijk moeten maken. 2. De kwaliteitsontwikkeling dient echter niet alleen met de behoeften van leerders rekening te houden; het is een proces waarin de belangen en eisen van de e-learning partijen als één geheel moeten worden beschouwd en gecombineerd worden om een algemeen concept te vormen. In dit opzicht wordt kwaliteit gezien als een verhouding tussen de vraag en de behoeften van een groep partijen en het feitelijke e-learning aanbod. Teneinde deze verhouding zo goed mogelijk vorm te geven, dient een onderhandelingsproces doorlopen te worden waarin alle partijen betrokken zijn en hun voorkeuren en situaties worden geïntegreerd binnen het kader van de bestaande economische en organisatorische context. Deze onderhandelingsprocessen vinden plaats op verschillende niveaus van de leeromgeving. Wij stellen voor procesmodellen te gebruiken zoals het ISO referentiemodel. 3. Het derde deel van het concept betreft de vraag hoe de bestaande concepten, benaderingen en strategieën voor kwaliteitsontwikkeling gebruikt kunnen worden. Er wordt een besluitcyclus voorgesteld die het mogelijk maakt om een geschikte kwaliteitsbenadering voor een gegeven situatie te vinden. Echter, om voor een geschikte kwaliteitsbenadering te besluiten, een aantal mogelijke strategieën te kiezen en om deze strategieën aan te passen aan de specifieke situationele context, zijn bepaalde competenties noodzakelijk. Om deze competenties toe te wijzen hebben we het concept “kwaliteitgeletterdheid” ontwikkeld. Dit concept dekt competenties zoals kennis van kwaliteitsontwikkeling, ervaring met het gebruik van specifieke instrumenten, wijzigingscapaciteiten en het vermogen van personen om hun eigen situatie en behoeften diepgaand te analyseren.
eLearning Papers • www.elearningpapers.eu • ISSN 1887-1542 Nº 2 • Januari 2007• NL
3
Dr. Ulf-Daniel Ehlers Director of the European Foundation for Quality in ELearning University of Duisburg-Essen Dient kwaliteitsontwikkeling gezien te worden als een onderhandelingsproces waar alle partijen aan dienen deel te nemen.chiamate a partecipare. Trefwoorden leerdergerichtheid, participatie, mondigheid, leerder gericht kwaliteitsonderzoek De volledige tekst van het artikel http://www.elearningeuropa.i nfo/files/media/media11560. pdf
De “e-”: zelfmanagement van leerders: mythen en realiteit van een op de leerder gerichte kwaliteit in elearning Dit artikel beschrijft het concept van kwaliteitsontwikkeling die op de leerder gericht is. Kwaliteitsconcepten met betrekking tot de leerder worden geïntroduceerd als referentiepunt voor de onderhandelingsprocessen tussen de partijen in een kwaliteitsontwikkelingsproces. De achterliggende gedachte is dat een op de leerder gerichte kwaliteitsontwikkeling eerder een noodzaak dan een keuze is, wanneer de kwaliteitsontwikkeling invloed op het leerproces wil hebben. De kwaliteitsontwikkeling dient altijd een samenhang te zijn tussen processen en procedures enerzijds en waarden en normatieve besluiten anderzijds. Elke opleider die een groep leerders begeleidt, heeft behoefte aan een normatief beslissingsconcept, zoals een didactische theorie, als een stevige basis voor zijn of haar activiteiten. Kwaliteitsontwikkeling, die belangrijk is voor onderwijsprocessen, kan derhalve beschreven worden als de som van alle activiteiten en inspanningen die geleverd worden om het leerproces te verbeteren. De nadruk op het onderwijsproces geeft aan dat het reeds in deze fase niet mogelijk is om een dergelijk op het leerproces georiënteerde kwaliteit te certificeren. Het kan alleen waargenomen worden wanneer het feitelijke onderwijsproces plaats heeft en is altijd een product van zowel leerder als leeromgeving. In recente discussies over kwaliteit is het een veelgemaakte vergissing om onderwijsomgevingen los van de onderwijsprocessen te beoordelen en geen rekening te houden met doelgroepen en andere partijen binnen de omgeving. Aangezien kwaliteit geen vaststaand kenmerk van een onderwijsomgeving is maar slechts geleidelijk ontstaat uit de verhouding tussen leerder en leeromgeving, kan de kwaliteit enkel binnen de feitelijke context waargenomen en beoordeeld worden. Bovendien zijn er geen middelen om kwaliteitscriteria vast te leggen die kwaliteit los van een bepaalde onderwijscontext definiëren. Daarom dient kwaliteitsontwikkeling gezien te worden als een onderhandelingsproces waar alle partijen aan dienen deel te nemen. Het doel van een dergelijk participatief model voor kwaliteitsontwikkeling is dat alle partijen samen de waarden en doelstellingen van het leerproces definiëren. Een dergelijke actieve deelname van de leerders zal een belangrijke rol spelen in toekomstige kwaliteitsontwikkelingssystemen. De leerders hebben een actieve rol in deze concepten en dienen zich bewust te zijn van hun persoonlijke plannen en eisen. In een soort zelfmanagement van hun eigen onderwijstrajecten dienen zij de noodzakelijke kenmerken te definiëren waaraan leerscenario’s dienen te voldoen om binnen een efficiënt onderwijsproces te komen. Deze participatieprocessen vereisen betere informatie, een grotere doorzichtigheid en advies van de zijde van de leveranciers van elearning. Tegelijkertijd dienen leerders zich bewust te zijn van hun toegenomen eigen verantwoordelijkheid voor kwaliteitsontwikkeling omdat zijzelf beschouwd worden als kwaliteitsdeskundigen in het leerproces.
eLearning Papers • www.elearningpapers.eu • ISSN 1887-1542 Nº 2 • Januari 2007• NL
4
Persoonlijke leeromgevingen – de toekomst van elearning? Graham Attwell Director, Pontydysgu
Worden we ons er eindelijk bewust van dat we niet eenvoudigweg door kunnen gaan met het reproduceren van eerdere leervormen, de schoolklas of de universiteit, die in een software-vorm gegoten zijn.
Trefwoorden persoonlijke leeromgevingen, PLE, sociale software, internetgeneratie De volledige tekst van het artikel http://www.elearningeuropa.i nfo/files/media/media11561. pdf
Dit artikel verkent enkele van de ideeën van het begrip persoonlijke leeromgeving (Personal Learning Environment – PLE) en bespreekt waarom PLE’s mogelijk nuttig, of zelfs essentieel, zijn in het toekomstige leren. Het betreft niet zozeer een technische kwestie maar eerder een onderwijskwestie ook al vormen de nieuwe technologieën een belangrijke motor voor didactische veranderingen. Het artikel bekijkt als eerste het veranderende gezicht van het onderwijs en staat vervolgens stil bij de verschillende manieren waarop de zogenoemde ‘internetgeneratie’ de leertechnologie gebruikt. Hierna wordt er in het artikel ingegaan op de druk voor veranderingen in de huidige onderwijssystemen. Het idee van een persoonlijke leeromgeving erkent dat het leerproces een continu karakter heeft en wil hulpmiddelen aanreiken die dit proces ondersteunen. Het erkent tevens de rol van de leerder in het organiseren van zijn of haar eigen leerproces. Bovendien is de druk voor een PLE gebaseerd op het idee dat het leren in verschillende contexten en situaties zal plaatsvinden en niet door één enkele leverancier van leermiddelen geleverd zal worden. Hieraan gekoppeld is een toenemende erkenning van het belang van informeel leren. Het artikel behandelt ook de veranderende technologie en met name de opkomst van de alomtegenwoordige informatica en de ontwikkeling van sociale software. Volgens Graham Atwell worden we ons er eindelijk bewust van dat we niet eenvoudigweg door kunnen gaan met het reproduceren van eerdere leervormen, de schoolklas of de universiteit, die in een software-vorm gegoten zijn. In plaats daarvan moeten we de nieuwe leermogelijkheden bestuderen die de nieuwe technologieën bieden. Sociale software biedt de mogelijkheid om de afstand tussen producenten en consumenten te verkleinen. Consumenten worden zelf producenten door creëren en delen. Een van de gevolgen hiervan is het potentieel voor een nieuwe ‘ecologie’ van ‘open’ inhoud, boeken, leermateriaal en multimedia waarbij de leerders zelf producenten van leermateriaal worden. Sociale software heeft al geleid tot een wijdverspreide toepassing van portfolio’s voor leerders waarin het leren vanuit verschillende contexten en leerbronnen bijeengebracht is en een voortgaand register van levenslang leren biedt die in verschillende vormen uitgedrukt kan worden. Het artikel beschrijft tevens hoe persoonlijke leeromgevingen ontwikkeld kunnen worden door het combineren van verschillende diensten. Het laatste deel van het artikel geeft voorbeelden van praktijken die laten zien hoe PLE’s in de toekomst gebruikt kunnen worden.
eLearning Papers • www.elearningpapers.eu • ISSN 1887-1542 Nº 2 • Januari 2007• NL
5
Geïnterviewde: Ulrich Hoppe Professor of Cooperative and Learning Support Systems University of Duisburg-Essen Interviewer: Paul Davey Kaleidoscope Volgens deze nieuwe visie dienen we verder te denken dan het hulpmiddel op zich. Hulpmiddelen dienen interfunctioneel te zijn en dienen de zinvolle en productieve processen op het onderwijsniveau te ondersteunen. Trefwoorden TE-learning, synergie, intelligente studiebegeleiding De volledige tekst van het artikel http://www.elearningeuropa.i nfo/files/media/media11562. pdf
Interview: Kunnen technologieën intelligente studiebegeleiding bieden? Geïnterviewde: Ulrich Hoppe Volgens professor Ulrich Hoppe, onderzoeker aan het Instituut voor computerwetenschappen en interactieve systemen van de Universiteit van Duisburg-Essen in Duitsland, zulle de hooggespannen verwachtingen rond e-learning in de komende jaren beduidend minder worden. Onderzoekers dienen zich derhalve toe te leggen op essentiële onderwerpen zoals “de integratie van de computer in onderwijs en leren”. Ulrich Hoppe geeft een overzicht van zijn werk in de Europese onderzoeksgemeenschap binnen Kaleidoscope, het Europese Netwerk van Excellentie. Hij geeft aan hoe de convergentie van verschillende onderzoeksgebieden synergieën kan creëren voor TE-learning (Technology Enhanced Learning - TEL). Ulrich Hoppe beweert dat het aan de technologen is om nieuwe instrumenten uit te vinden of aan te passen; en onderwijsdeskundigen dienen deze te beoordelen en zich veelbelovende instrumenten eigen te maken. Volgens deze nieuwe visie dienen we verder te denken dan het hulpmiddel op zich. Hulpmiddelen dienen interfunctioneel te zijn en dienen de zinvolle en productieve processen op het onderwijsniveau te ondersteunen. In een van de volgende Kaleidoscope workshops zullen drie onderzoekgebieden onderzocht worden: mobiel leren, collaboratief leren en leren door onderzoek. Mobiel leren is een reactief onderzoekstype; collaboratief leren heeft te maken met hoe we leren of zouden moeten leren; en het leren door onderzoek gaat over wat de moeite waard is om te leren. Deze drie aspecten vullen elkaar aan en de workshop onderzoekt de mogelijkheden van convergentie door deze gebieden samen te brengen. Hoppe legt verder uit hoe “intelligente studiebegeleiding”, de voornaamste trend van Artificiële Intelligentie (AI) in het onderwijs, een enigszins moeilijke verhouding heeft met computerondersteuning in collaboratief leren (Computer Support for Collaborative Learning CSCL). Er kan een mogelijk conflict ontstaan tussen het beperken van de rol van de technologieën om de communicatie tussen mensen gemakkelijker te maken en intelligente studiebegeleidingssystemen (Intelligent Tutoring Systems - ITS) die vaak gezien worden als actieve instrumenten om het menselijke leren te sturen. Professor Hoppe is actief betrokken bij het onderzoek naar TE-learning binnen zijn leerstoel “Coöperatieve en leerondersteunende systemen” aan de universiteit van Duisburg-Essen. Hij leidt momenteel de onderzoeksgroep COLLIDE (“Collaboratief leren in intelligent gedistribueerde omgevingen”) die heeft deelgenomen aan Europese projecten over de technologie van gedistribueerde klasomgevingen voor zowel virtuele als klassikale scenario’s.
eLearning Papers • www.elearningpapers.eu • ISSN 1887-1542 Nº 2 • Januari 2007• NL
6
Werner B. Korte empirica
Tobias Hüsing empirica
empirica Gesellschaft für Kommunikations- und Technologieforschung mbH Een sterke toename van het gebruik van ICT heeft in de aflopen 5 jaar plaatsgevonden en scholen zijn overgeschakeld naar breedband.
Comparatieve evaluatie van de toegankelijkheid en het gebruik van ICT in Europese scholen 2006: resultaten van een studie uitgevoerd bij schooldirecteuren en leerkrachten in 27 Europese landen Het verslag geeft de resultaten van een studie die uitgevoerd is in 2006 in 27 landen in Europa bij schooldirecteuren en leerkrachten. Uit de studie blijkt dat computers en Internet de Europese scholen bereikt hebben en in de meest landen in de klas veel gebruikt worden. Een sterke toename van het gebruik van ICT heeft in de aflopen 5 jaar plaatsgevonden en scholen zijn overgeschakeld naar breedband. De eerste gegevens die beschikbaar zijn voor de nieuwe lidstaten zijn eveneens bemoedigend. De studie is een vervolg van een eerdere comparatieve evaluatie voor eEurope 2002. Deze bestond uit twee enquêtes: een enquête bij meer dan 10.000 schooldirecteuren om informatie over scholen te verkrijgen en een enquête bij meer dan 20.000 leerkrachten gericht op het gebruik dat zij maakten van ICT voor onderwijsdoeleinden. Beide enquêtes werden in het voorjaar van 2006 in alle 25 Europese lidstaten, Noorwegen en IJsland gehouden. Korte verslagen per land die voor elk van de 27 landen zijn uitgewerkt, bevatten informatie over ICT apparatuur en internet op scholen, hun gebruik in de klas, vergelijking van de situatie in 2001 en 2006, meningen van leerkrachten over het gebruik van ICT, resultaten m.b.t. de toegankelijkheid, competenties en motivatie voor het gebruik van ICT op school en de bereidwilligheid van leerkrachten t.a.v. ICT.
Trefwoorden ICT op school, benchmarking, EU25 studies, ICT barrières De volledige tekst van het artikel http://www.elearningeuropa. info/files/media/media11563 .pdf
eLearning Papers • www.elearningpapers.eu • ISSN 1887-1542 Nº 2 • Januari 2007• NL
7
