PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING ENE09 -
KOUDEBRUGGEN BEPERKEN Details ontwerpen die de continuïteit van de thermische isolatie garanderen, een correcte toepassing op de werf garanderen en de bestaande koudebruggen opheffen
PRINCIPES BENADERING Koudebruggen zijn gebreken in het ontwerp en/of de uitvoering van de isolerende bouwschil, gekenmerkt door een lokale onderbreking van het isolerend karakter. Op deze plaats is de warmtestroming dus bijzonder dicht, wat zich vertaalt in lagere oppervlaktetemperaturen dan elders op de wand.
Koudebruggen kunnen verantwoordelijk zijn voor tal van ongemakken: gelokaliseerde condensatie die aanleiding kan geven tot schimmelgroei, gebrek aan comfort, hoger gebruik inzake verwarming, enz. Het is niet gemakkelijk om alle koudebruggen op te heffen, vooral bij een renovatie, indien het buiten- en of binnenaspect van de wand moet worden behouden. De architect zal elke situatie geval per geval moeten bestuderen. Om hem te helpen stelt deze fiche een reeks van typedetails voor. Maar om moeilijkheden in de toekomst te vermijden moet de projectontwerper bijzonder zorgvuldig te werk gaan tijdens de bouwfase. TECHNISCHE DOELSTELLINGEN Minstens: De meest evidente koudebruggen vermijden. o
In het geval van een nieuwbouw gebeurt dat door een goede aanwending van isolatiemateriaal, schrijnwerk, enz.
o
Bij renovatie van niet-geïsoleerde gebouwen of gebouwen die lokaal koudebruggen vertonen, impliceert dit idealiter dat er gekozen wordt voor een buitenisolatie. Hiermee vermijdt men koudebruggen ter hoogte van de vloeren en de binnenmuren. Indien een BLZ 1 VAN 8 – BEPERKING VAN KOUDEBRUGGEN – FEBRUARI 2007 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN -
PRAKTISCHE AANBEVELING ENE09 – -
isolatie aan de buitenkant niet mogelijk is, kan eventueel via de binnenzijde worden geïsoleerd, maar dan moet de isolatie ver naar binnen doorlopen, zodat de koudebrug wordt beperkt. Aangeraden: o
In het geval van een nieuwbouw zullen de meest ingewikkelde koudebruggen, zoals aan de aansluiting tussen muren en vloerplaten, worden vermeden door te kiezen voor specifieke materialen (cellenbeton of geëxpandeerde klei, cellenglas, isolatiemateriaal met hoogwaardige dichtheid).
Cellenglas
o
Bij renovatie moet deze problematiek specifiek worden onderzocht. Er moet vooral met adequate middelen (thermografie, oppervlaktethermometers, enz.) grondig worden nagegaan waar er zich de bestaande koudebruggen bevinden.
Optimaal : In het geval van een nieuwbouw kunt u opteren voor een architectuur die de "risico’s beperkt": o
De gebouwschil moet een eenvoudige vorm hebben, om ingewikkelde verbindingen tussen de verschillende delen van de wand te beperken.
o
De kwaliteit van simulatiesoftware.
o
Er moet een strenge controle zijn van de toepassing.
de
details
moet
worden
geëvalueerd
door
middel
van
KEUZE-ELEMENTEN TECHNISCHE ASPECTEN > Hoe een koudebrug detecteren Indien een bestaand gebouw wordt gerenoveerd, kan de aanwezigheid van een koudebrug worden vastgesteld door onrechtstreekse aanwijzingen, zoals lokale schimmelgroei.
BLZ 2 VAN 8 – BEPERKING VAN KOUDEBRUGGEN – FEBRUARI 2007 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING ENE09 -
Dit is echter geen betrouwbare indicator omdat schimmels ook aan andere bronnen van vochtigheid te wijten kunnen zijn. Men zal dus de voorkeur geven aan wetenschappelijke en preventieve methoden, zoals : o
thermografie: infraroodfotografie van het gebouw tijdens het stookseizoen
Bron: www.planschmiede.de/energieberatung/
o
Ofwel, iets eenvoudiger: een meting van de temperaturen van de wanden met een oppervlaktethermometer.
Om koudebruggen te vermijden kan men zich bij nieuwbouw baseren op typedetails die men terugvindt in de literatuur, of bijvoorbeeld simulatiesoftware gebruiken, die de mogelijkheid biedt om technische details te bestuderen. Hiervoor moet helaas worden betaald. > Soorten koudebruggen De afbeeldingen hieronder illustreren de meest courante koudebruggen die het gevolg zijn van een slechte plaatsing van de isolatie tijdens de bouw of tijdens een vroegere renovatie. Oplossingen worden alleen voorgesteld als ze in de praktijk "relatief gemakkelijk" haalbaar zijn: o
Volle muur die aan de buitenzijde wordt geïsoleerd: Probleem
Mogelijke oplossing
Raam
Uitsprong
Muurnis voor afvoerpijp
BLZ 3 VAN 8 – BEPERKING VAN KOUDEBRUGGEN – FEBRUARI 2007 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING ENE09 -
Probleem
Mogelijke oplossing Geen eenvoudige oplossing. Een dergelijke configuratie moet in het geval van een nieuwbouw worden opgelost door specifieke onderdelen te gebruiken voor de doorgang van de wapeningen via een isolerend onderdeel dat bestand is tegen compressie.
Terras
o
Volle muur geïsoleerd aan de binnenzijde: Probleem
Mogelijke oplossing
Binnenmuur
Stopcontacten en leidingen
Raam, dorpel, vensterbank
Funderingsplaat
Vloerplaat
BLZ 4 VAN 8 – BEPERKING VAN KOUDEBRUGGEN – FEBRUARI 2007 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING ENE09 -
o
Spouwmuur: tal van koudebruggen kunnen het gevolg zijn van een slechte isolatie in de spouw.Deze gebreken zullen over het algemeen moeilijk te verhelpen zijn. Meestal ligt de oplossing in een gelokaliseerde isolatie aan de binnenzijde.Hieronder vindt u enkele voorbeelden van slechte isolatietoepassingen bij spouwmuren die moeten worden vermeden van bij de opbouw.
Muurhoek, dakplaat en vloerplaat: voorbeelden van slechte uitvoeringen Bron: Energie+
Dorpel, vensterbank, vloerplaat op kelder of kruipruimte, terrasvloer: voorbeelden van slechte uitvoeringen Bron: Energie+
MILIEU-ASPECTEN > Gevolgen voor het energieverbruik Voor een middelmatig geïsoleerd gebouw kan het warmteverlies door koudebruggen 10 % van het totale verlies uitmaken.Hoe zwaarder een gebouw geïsoleerd is, hoe meer isolatiefouten kunnen leiden tot relatief grote verliezen, die zelfs tot 25 % van het totale verlies kunnen bedragen. Dit zijn echter zeer extreme gevallen. > Gevolgen voor de gezondheid Koudebruggen zijn per definitie koud, en vormen dus gunstige zones voor de condensatie van vochtigheid aan de binnenkant. En waar condensatie kan optreden, kan schimmel groeien. Die schimmel kan onesthetisch zijn en vormt eveneens een risico voor de gezondheid (astma, enz.). Schimmel tast ook alle oppervlaktebehandelingen (schilderwerken, plafonnering) en houten constructies aan. > Gevolgen voor het comfort Oppervlakken in de buurt van koudebruggen, hebben een lagere oppervlaktetemperatuur dan de gemiddelde temperatuur van de wanden.Dit kan ervoor zorgen dat de wand koud aanvoelt. Koudebruggen zijn dus een bron van gebrek aan thermisch comfort. ECONOMISCHE ASPECTEN Thermografisch materiaal (infraroodcamera) kost zeer veel en alleen een gespecialiseerd bedrijf kan zoiets kopen. Dergelijke firma's stellen ook steeds meer voor om audits uit te voeren die thermografie omvatten. U kunt hierover de gegevensbank "bouwproducten" raadplegen op de website van het WTCB, via het sleutelwoord "thermografie".De kosten bedragen 500 € excl. BTW voor een rijhuis en 1.500 € voor een villa.
BLZ 5 VAN 8 – BEPERKING VAN KOUDEBRUGGEN – FEBRUARI 2007 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING ENE09 -
Voorbeeld van een infraroodfoto: de koudebrug ter hoogte van de vloer is duidelijk te zien Bron: Hoffmann en Dupont bvba (www.eco-energie.be)
In het geval van een nieuwbouw vergt de opheffing van koudebruggen meestal geen bijkomende kosten, behalve het plaatselijk gebruik van compressiebestendig isolerend materiaal, zoals bijvoorbeeld cellenglas (ongeveer 6 €/m² voor elke centimeter isolatie). DE JUISTE KEUZE MAKEN > Koudebruggen toelaten ? Bij nieuwbouw mogen geen koudebruggen worden getolereerd. In het geval van een renovatie, en wetende dat een koudebrug met beperkte afmetingen slechts weinig invloed heeft op het energieverbruik, zou men de aanwezigheid van sommige bestaande koudebruggen kunnen tolereren, op voorwaarde dat: o ze klein zijn o hun opheffing bijzonder ingewikkeld en/of duur is. Om de luchtkwaliteit te garanderen is het wel nodig om plaatselijke condensatie te vermijden en zodoende ook schimmelgroei op de vochtige wanden die ten gevolge van een koudebrug kan ontstaan. De aanwezigheid van een waterdichte en gemakkelijk te reinigen binnenbekleding (een gekleefde naadloze ceramiek bijvoorbeeld) zal deze ongemakken beperken. Wij willen er toch nog eens de aandacht op vestigen dat het nog altijd beter is om te zorgen voor een doorlopende isolatie, en dat een koudebrug tolereren slechts een "noodoplossing" is.
IN DE PRAKTIJK Er moeten maatregelen worden genomen tijdens de verschillende ontwikkelings- en realisatiefasen van het project: PROGRAMMERING > Renovatie o Een infraroodthermografie laten uitvoeren om de zwakke punten van de wand op te sporen.Dit kan echter pas gebeuren indien de temperatuurverschillen tussen binnen en buiten voldoende groot zijn. Dit kan dus niet gebeuren tijdens de warme maanden van het jaar. SCHETS > Nieuwbouw o De voorkeur geven aan een eenvoudige vorm. Architecturale vooruitstekende delen, balkons, raakvlakken van meervoudige dakconstructies, enz. zijn allemaal delicate punten waar aandacht aan moet worden besteed als ze aanwezig zijn in een gebouw. o In het geval van terrassen moet speciale aandacht worden besteed aan de externe draagstructuren.
BLZ 6 VAN 8 – BEPERKING VAN KOUDEBRUGGEN – FEBRUARI 2007 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING ENE09 -
VOORONTWERP > Renovatie o Men moet de voorkeur geven aan isolatie aan de buitenzijde, om koudebruggen te vermijden ter hoogte van de binnenmuren en aan het uiteinde van de vloer. o In het geval van isolatie aan de binnenzijde, moet men bijzondere aandacht besteden aan de behandeling van de binnenmuren en de tussenliggende vloeren. Vaak moet de isolatie worden doorgetrokken op die wanden.Type details zijn eerder in deze fiche behandeld. o Indien een koudebrug niet kan worden vermeden, moet men kiezen voor een binnenbekleding die vochtigheid verdraagt (naadloos gekleefde tegels bijvoorbeeld). > Nieuwbouw o Vensters en deuren moeten zich bevinden in het vlak van de isolatie om koudebruggen rond de ramen te vermijden. Van alle muurnaden en de naden tussen de muren en daken worden detailtekeningen gemaakt.
Juiste positie van een vensterraam in het vlak van de isolatie
UITVOERINGSPROJECT, DOSSIER VOOR DE STEDENBOUWKUNDIGE VERGUNNING > Nieuwbouw en renovatie Voor alle risicopunten moetende technische details worden ontworpen: de verbindingen tussen muren en daken, de muur en de vloer, de buitenmuur en de binnenmuur, openingen, balkons, enz. Het lastenboek moet isolatievoegen vereisen overeenkomstig de plannen. Voorbeelden van typedetails zijn terug te vinden inde literatuur (cf. Bibliografie). TOEZICHT OP DE WERKZAAMHEDEN > Nieuwbouw o Er moet een nauwgezette controle zijn van de uitvoering van alle details op de bouwplaats. o De architect moet erop toezien dat de taken in het lastenboek nauwgezet worden verdeeld. De rol van de dakwerker, de timmerman en de metselaar moet bijvoorbeeld goed worden verduidelijkt voor de uitvoering van de details van de verbinding tussen de muren en het dak.
Voorbeeld van een slecht uitgevoerde verbinding (onderbreking van de isolatie tussen het dak en de panelen van de spouwmuur ) en van de slechte plaatsing van de isolatiepanelen BLZ 7 VAN 8 – BEPERKING VAN KOUDEBRUGGEN – FEBRUARI 2007 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING ENE09 -
AANVULLENDE INFORMATIE ANDERE AANDACHTSPUNTEN Hierna volgt een lijst van fiches waarvan de thema’s handelen over koudebruggen: o o o
ENE04 - Een goed geïsoleerd gebouw bouwen ENE11 - Bij renovatie: de wanden isoleren CSS07 - Een goede luchtkwaliteit verzekeren
BIBLIOGRAFIE Publikaties die typedetails bevatten : o o o o
o
F.Simon, JM.Hauglustaine, L’isolation thermique des façades à structure bois – Guide pratique pour les architectes, Ministerie van het Waalse Gewest, Januari 2003. F.Simon, JM.Hauglustaine, La rénovation et l’énergie – Guide pratique pour les architectes, Ministerie van het Waalse Gewest, April 2000. Energie+:http://mrw.wallonie.be/energieplus/entree.htm. Hauglustaine, Pour une amélioration de la performance énergétique des logements neufs - brochure technique pour architectes et entreprises, action "Construire avec l’énergie.. naturellement", Ministerie van het Waalse Gewest, 2004. Reeks Brochures techniques, gepubliceerd door het Ministerie van het Waalse Gewest. Online te bestellen op de website http://energie.wallonie.be.
Informatie over de infraroodthermografie: o
C.Delmotte, P.Devisscher, La thermographie infrarouge:quelles applications pour le bâtiment? (Bon à savoir). WTCB magazine 1998/2.
Evaluatiemiddel voor het condensatierisico op een wand o
Energie+ : http://mrw.wallonie.be/energieplus/entree.htm, afdeling Façades / Calculs
BLZ 8 VAN 8 – BEPERKING VAN KOUDEBRUGGEN – FEBRUARI 2007 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING ENE09 -
