Kolkschool Almelo. Cultuurhistorische waardestelling en uitgangspunten voor transformatie

Kolkschool Almelo Cultuurhistorische waardestelling en uitgangspunten voor transformatie

Inhoudsopgave 1.

De opgave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

2.

Historie onderwijssysteem en schoolgebouw . . . . . . . . . . . . . . . . 4

3.

Historie onderwijsgebouwen in Almelo in vogelvlucht. . . . . . . . . 5

4.

Het gebied, Bornebroeksestraat en omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 4.1 Beschrijving stedenbouwkundige situatie . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 4.2 Waardering stedenbouwkundige situatie . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 4.3 Kansen en transformatiemogelijkheden binnen de stedenbouwkundige situatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

5.

De bebouwing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 5.1 Het hoofdgebouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 5.2 Kansen en transformatiemogelijkheden hoofdgebouw . . . . 17 5.3 Gymzaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 5.4 Trafohuisje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 5.5 Woonwinkelhuizen Bornebroekerstraat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 5.6 Arbeiderswoningen Bongerd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

6.

Inspiraties: voorbeelden herbestemming. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

7.

Bronvermelding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

1. De opgave In opdracht van de gemeente Almelo heeft Het Oversticht in 2009 een waardestellend onderzoek uitgevoerd naar de Kolkschool aan de Bornebroeksestraat 4 in Almelo. Het gebouw heeft geen beschermde status als rijksmonument of gemeentelijk monument, maar beschikt wel over cultuurhistorisch waardevolle kwaliteiten.

De transformatieniveaus 0: Behoud is vereist De cultuurhistorische waarde of constructie laat geen transformatie toe. Het casco verdraagt geen wijzigingen. Aan details kan nauwelijks worden gewijzigd. 1: Transformatie in evenwicht met behoud De cultuurhistorische waarde of constructie laten transformatie of hergebruik slechts beperkt toe. Dit betekent een grote inspanningsverplichting voor opdrachtgever en architect. Ingrepen in het casco kunnen alleen wanneer eminente kwaliteit wordt toegevoegd. Aan details kan, mits goed gemotiveerd, worden gewijzigd. 2: Transformatie kan de prioriteit hebben Hergebruik of transformatie is relatief eenvoudig te realiseren zonder bijzondere waarden aan te tasten.

De gemeente Almelo is op dit moment bezig om de mogelijkheden van herbestemming van de Kolkschool te onderzoeken. Het is de bedoeling om de architectonische en cultuurhistorische waarde van het gebouw te onderzoeken en de (on)mogelijkheden tot inpassing van het gebouw, of delen daarvan in de nieuwbouw te verkennen. De opdracht bestond uit het opstellen van een cultuurhistorische waardestelling van de school en het in grote lijnen aangeven van mogelijkheden om aanpassingen te realiseren met behoud van de bijzondere kwaliteiten. Het schoolgebouw maakt deel uit van een groter verband in een bijzondere stedenbouwkundige omgeving. Om die reden heeft Het Oversticht het onderzoek niet beperkt tot het hoofdgebouw, maar breder getrokken tot het niveau van het gehele complex binnen de stedenbouwkundige situering. Het onderzoek richt zich dan ook tot het hoofdgebouw, de gymzaal, het trafohuis, het schoolplein, de omringende arbeiderswoningen en woonwinkelhuizen en de omgeving. De werkzaamheden die verricht zijn, betreffen beknopt bureauonderzoek, locatiebezoek en het rapporteren van de bevindingen. Voor het hoofdgebouw is tevens uitgebreid interieuronderzoek uitgevoerd. De onderzoeksresultaten kunnen gezien worden als een kader voor het behoud van de cultuurhistorisch waardevolle kwaliteiten die ingezet kunnen worden bij toekomstige transformaties. Bij het aangeven van mogelijke transformatieruimte onderscheidt Het Oversticht 3 niveaus.

Kolkschool Almelo - 5

Plattegrond gangschool Kolkschool, ontwerptekening (gemeentearchief Almelo)

Kolkschooll Almelo - 6

2. Historie onderwijssysteem en schoolgebouw

3. Historie onderwijsgebouwen in Almelo in vogelvlucht

In West-Europa zijn de eerste universiteiten rond 1200 in Parijs, Bologna en Oxford ontstaan. Oorspronkelijk was wetenschapsbeoefening onderdeel van de godsdienstopleiding. In Parijs bestond bijvoorbeeld een opleiding voor priesters die verbonden was aan de Notre Dame. Onderwijssysteem en type schoolgebouw zijn door de eeuwen heen nauw met elkaar verweven. Ook in Nederland hebben de eerste onderwijsgebouwen een nauwe relatie met de kerkelijke instanties. Onderwijsinstanties beschikten lange tijd niet over eigen gebouwen. Lessen werden verzorgd in gehuurde kapellen of bijgebouwen van de kerk.

Vermoedelijk werd in Almelo vanaf de middeleeuwen onderwijs gegeven en genoten in een lokaaltje bij of aan de kerk of in een gebouwtje bij het Sint Catharinaklooster. Een belangrijke onderwijsinstelling van vóór 1850 was de Latijnse school, die in 1783 in het Rectorshuis aan de Korte Prinsenstraat werd opgericht. De Heer van Almelo had daarvoor toestemming gegeven. Vóór 1783 was in dit gebouw de Franse school gevestigd. In 1851 beschikten Ambt- en Stad-Almelo samen over twee Nederduitse scholen voor lageronderwijs. Nadat in 1857 het onderwijs van Rijkswege opnieuw opgezet was, verschenen in 1861 twee nieuwe scholen voor gewoon lager onderwijs. Het aantal openbare lagere scholen vermeerderde daarna snel, voornamelijk naar aanleiding van nieuwe onderwijswetten. Zo beschikte de gemeente Almelo in 1939 over 11 openbare scholen voor lager onderwijs, waaronder de Kolkschool. Hoewel het oprichten van bijzondere scholen in de tweede helft van de negentiende eeuw niet verboden was, kwam de bouw van bijzondere scholen pas goed van de grond na de financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs in 1921. De ontwikkeling van de stad Almelo tot regionaal centrum voor voortgezet onderwijs dateert hoofdzakelijk van na de Tweede Wereldoorlog. Veel van de huidige scholen vinden hun oorsprong echter in de periode 1850-1940.

Tot het einde van de achttiende eeuw behoorde het beheer van de scholen bij het gemeentebestuur, de kerkbesturen en enige particulieren. Eisen aan de omgeving van het onderwijs werden er nauwelijks gesteld. Zo werden er lessen gegeven op bijvoorbeeld zolders van woonhuizen, in pakhuizen en in schuren op boerenerven. Vanaf het begin van de negentiende eeuw wordt gepleit voor afzonderlijke schoolgebouwen. In de loop van de achttiende eeuw ontstond onder invloed van enkele medici, ook wel hygiënisten genaamd, het inzicht dat onderwijs in ruimten moest plaatsvinden die geen gevaar voor de gezondheid van leerlingen betekende. Er moest meer lucht, licht en ruimte in de gebouwen komen. Dergelijke eisen kwamen onder meer voort uit de eisen die het klassikaal onderwijs stelde. Het klassikale onderwijs komt op in de periode 1800-1940 en gaat gepaard met het gebouwtype de gangschool. Het voordeel van klassikaal onderwijs was dat het mogelijkheid bood om aan grote groepen tegelijk onderwijs te bieden. De basis van het klassikaal onderwijs werd gelegd in de eerste helft van de negentiende eeuw, toen het mogelijk werd om voor het lageronderwijs eenvoudige gebouwen te realiseren. In de tweede helft van de negentiende eeuw ontwikkelde het type van de gangschool zich, dat gekenmerkt wordt door de ordelijke rijen hoge ramen en hoge lokalen met de banken gericht op het schoolbord. Dit type groeide uit tot hét beeld van het schoolgebouw. Niet alleen de mogelijkheid tot klassikaal lesgeven maakte dat dit type zo succesvol werd, maar de opstelling was ook een manier om orde in de klas te creeëren. De gangschool ontwikkelde zich door tot aan de Tweede Wereldoorlog. De Kolkschool in Almelo is een voorbeeld van zo’n typische gangschool. Op de plattegrond is de structuur van de school duidelijk zichtbaar. Naast de entree bevinden zich twee gangen, met daartussen de gemeenschappelijke verblijfsruimte, waar de lokalen langs gesitueerd zijn. Deze structuur wordt op de verdieping voortgezet.


De directe omgeving van de school Kolkschooll Almelo - 8

4. Het gebied, Bornebroeksestraat en omgeving 4.1 Beschrijving stedenbouwkundige situatie Het gebied waar de Kolkschool in ligt, bevindt zich op een knooppunt van straten; de Bornebroeksestraat, het Zwanenbelt en de Kolkstraat. De Kolkschool is in een ruime stedenbouwkundige setting gebouwd. De bebouwing betreft niet alleen het schoolgebouw, maar eveneens de gymzaal, het trafohuisje, het monument ter herinnering aan de fabrikant van de in de jaren 80 gesloopte nabijgelegen textielfabriek van de firma Bendien, de woonwinkelhuizen recht tegenover de school aan de Bornebroeksestraat en tot slot enkele arbeiderswoningen in het verlengde van de Kolkstraat aan de Bongerd. Het betreft een cluster van gebouwen. Het terrein waar de school gebouwd is, was ten tijde van de bouw de uiterste bebouwde zuidelijke rand van de stad. Het is niet bekend hoe het gebied er vóór de aanleg van de school heeft uitgezien. Parkeervoorzieningen zijn in ruime mate gecreëerd langs de zijgevels van het hoofdgebouw. De randen van het perceel zijn omringd door een groene structuur.

4.2 Waardering stedenbouwkundige situatie Een waardevol aspect aan het gebied is dat de bebouwing op een knooppunt van wegen gelegen is aan een van de hoofdaders van Almelo, de Bornebroeksestraat. Op deze manier is er in feite een plein gecreëerd waar diverse functies samenkomen. Ontsluiting van de school vindt op twee niveaus plaats. Op stedelijk niveau wordt de school door de Bornebroeksestraat, een belangrijke doorgaande weg, ontsloten, op wijkniveau door de Kolkstraat en het Zwanenbelt. Het functioneren van voorzieningen is in drie niveaus onder te verdelen. Het eerste niveau zijn de objecten van de school en bijgebouwen. Er is een ensemble aanwezig dat uitsluitend gericht is op de schoolfunctie: het schoolgebouw, de gymzaal en het voormalige schoolplein en het trafohuisje. Het tweede niveau betreft het niveau van de buurt of wijk: De betekenis, de waarde en de kansen voor de wijk. Het ensemble is gelegen in een zeer open en groene omgeving in tegenstelling tot de rest van de wijk. Het is beeldbepalend en verkeerskundig een knooppunt van de wijk. Bovendien heeft het cluster een relatie met de woonwinkelhuizen aan de Bornebroeksestraat en aan de Bongerd: beide dateren uit de vroege twintigste eeuw en zijn de laatste zichtbare restanten uit die periode. Het derde niveau betreft die van de stad: het schoolgebouw vertegenwoordigt het gehele cluster aan de Bornebroeksestraat en heeft een beeldbepalende functie. In een belangrijke verkeersader richting de binnenstad. Daarnaast bevindt zich in dit gebied het monument dat verwijst naar de vroegere textielindustrie in de wijk die van betekenis was voor de gehele stad. Waardevolle elementen stedenbouwkundige situatie • ontsluiting op stedelijk en wijkniveau • ruime stedenbouwkundige opzet rondom het schoolgebouw • ensemble: relatie tussen schoolgebouw, gymzaal en schoolplein • groene openbare ruimte • parkeervoorzieningen op het terrein van de school zelf • aanwezigheid van het herdenkingsmonument: herinnering aan de geschiedenis van het gebied.

Kadastrale kaart, 2009



4.3 Kansen en transformatiemogelijkheden binnen de stedenbouwkundige situatie Dé kans voor het gebied ligt besloten in de mogelijkheid om samen met de transformatie van de school ook de pleinfunctie te herstellen. Deze wordt nu onderbroken door infrastructuur, veel parkeergelegenheid rond het hoofdgebouw, versnipperd groen en een verrommelde entree van het hoofdgebouw. Het herstellen van de pleinfunctie kan onder andere door relaties te leggen tussen de bebouwing onderling met behulp van een inrichtingsplan voor de openbare ruimte.

0:

Behoud is vereist • De cultuurhistorische waarde of constructie laat geen transformatie toe. • Ensemble van gebouwen in de openruimte, versnipperde gebouwen om een hoofdmassa (school) verdraagt geen wijzigingen. • Hoofdgebouw: hoofdvolume, interne structuur en detaillering, herstellen waar nodig. • Monument textielfabriek Bendien behouden. • Groenvoorziening en omzoming van het plein.

De transformatiemogelijkheden op stedenbouwkundig en objectniveau kunnen zijn: 2:

Transformatie kan de prioriteit hebben • Voor de gymzaal is hergebruik of transformatie is relatief eenvoudig te realiseren zonder bijzondere waarden aan te tasten. • Openbare ruimte: herinrichting van infrastructuur, parkeergelegenheid en nadruk op het groen met als uitgangspunt het herstellen van de pleinfunctie. Herstellen van de ensemble school gymzaal. • Opnieuw vormgeven van de entree van het hoofdgebouw, in relatie tot de openbareruimte (verwijderen van beeldverstorende hek werken, reclameuitingen, rolstoelvriendelijkheid vormgeven).

1:

Transformatie in evenwicht met behoud • De cultuurhistorische waarde of constructie laat transformatie of hergebruik slechts beperkt toe. Dit betekent een grote inspannings verplichting voor opdrachtgever en architect. • Ingrepen in het casco kunnen alleen wanneer eminente kwaliteit wordt toegevoegd. Aan details kan, mits goed gemotiveerd, worden gewijzigd. • versterken van bestaande ruimtelijke waarden : - woonwinkelhuizen aan Bornebroeksestraat: hoofdvolume en voor gevel behouden - Arbeiderswoningen aan de Bongerd: hoofdvolume behouden - gymzaal.: behoud bouwmaasa en gevels

Gedenkmonument achterzijde school


Exterieur Kolkschooll Almelo - 12

5. De bebouwing 5.1 Het hoofdgebouw Beschrijving hoofdgebouw De Kolkschool ligt aan de Bornebroeksestraat op de hoek ter hoogte van de kruising met de Kolkstraat. Aan de noordwestkant wordt het gebouw ontsloten door het Zwanenbelt. Het schoolgebouw is omgeven door groen. Aan beide zijgevels bevinden zich diverse parkeerplaatsen, de oorspronkelijke schoolpleinen. De Kolkschool werd in 1902 ontworpen als school voor lager en meer uitgebreid lager onderwijs (MULO). Het ontwerp werd uitgevoerd door gemeentewerken van Stad Almelo. Het is uitgevoerd in de neorenaissance bouwstijl. Dit was in die tijd een van de gangbare neo-architectuurstijlen die onder andere vaak gebruikt werden voor openbaren of semiopenbare gebouwen, waaronder schoolgebouwen. Doordat het aantal leerlingen sterk toenam, ontstond later nog het plan om achter de school een aparte lager school te bouwen. Dit plan is niet uitgevoerd omdat gekozen werd voor de bouw van een nieuwe schoolgebouw voor de MULO aan de Violierstraat, de Rietvink. Hierna was er in het gebouw alleen een lagere school en kleuterschool gevestigd.

De gevel aan weerszijden van de entree hebben elk drie vensterassen voorzien van grote vensters onder ontlastingsbogen met gedecoreerde boogtrommels. De ramen zijn tweeledig, onder het kalf stolpramen boven het kalf valramen met roedenverdeling. De zijgevels zijn onderverdeeld is vier traveeen, van elkaar gescheiden door lisenen die overeenkomen met de interne lokalenstructuur. Elk segment bestaat uit drie vensterassen. Daarachter bevindt zich de zijgevel van de toiletaanbouw, voorzien van een venster op elke verdieping. De vensters van de zijgevel zijn identiek aan die van de voorgevel. Aan de achterzijde is de school voorzien van een bouwvolume over twee bouwlagen waar zich de trap en de toiletten bevinden. Hierachter is op de begane grond een centraal geplaatste uitbouw geplaatst, waarin zich een grote entree bevindt. Deze aanbouw is te zien aan de bouwtekeningen. De versmalde achtergevel is oorspronkelijk symmetrisch opgezet en in het midden voorzien van een fors rondbogig venster. Zowel op de begane grond als op de verdieping zijn rechthoekige kruisvensters geplaatst. Aan de achtergevel is een uitbouw als zelfstandig element geplaatst. Rechts daarvan bevindt de huidige entree die de oorspronkelijke symmetrie doorbreekt. Van enkele lokalen zijn de vensters gewijzigd, zij zijn naar beneden toe vergroot. Deze wijzigingen zijn op een zorgvuldige wijze gebeurd en tasten de architectuur niet aan.

Exterieur Het hoofdgebouw van de school betreft een fors pand dat is opgetrokken op een nagenoeg rechthoekige plattegrond. Het heeft twee bouwlagen, waarboven de kap. Het opgaand metselwerk van de gevels is uitgevoerd in een bruinrode baksteen gemetseld in kruisverband. De gevels zijn voorzien van een geleding door lisenen en van zogenoemde speklagen. Die horizontale belijning door bijvoorbeeld speklagen zijn typerend voor de neo-renaissance. De blindnissen in de zijgevels zijn voorzien van siermetselwerk. Tussen de begane grond en de verdieping bevindt zich een decoratieve baksteen lijst, een zogenoemde zaagtand fries. Aan de bovenzijde worden de gevels afgesloten door geprofileerde daklijst met daaronder uitkragende dubbele zaagtandfries. Het dak is een met Hollandse pannen gedekt afgeknot schilddak. De voorgevel is voorzien van een hoog opgaand middenrisaliet afgesloten door een topgevel. Hierin bevindt zich de oorspronkelijke entree van de school. Deze entreepartij is vormgegeven tussen hoeklisenen met boogvormige bovenlichten en een rondbogig verdiepingsvenster met daartussen een gevelsteen met de naam de Kolkschool. De topgevel is gedecoreerd met een klimmend fries met rondboogbeëindiging en is voorzien van een tuit.


Details van het exterieur.


Interieur Het interieur kenmerkt zich voornamelijk door een sterke symmetrische plattegrond op beide bouwlagen. Het is een zogenaamde gangschool, waarbij een brede gang in de middenas dominant is voor de structuur en waar aan beide zijden vier lokalen zijn gelegen, zestien lokalen in totaal. De gangen zijn brede, hoge maar sober vormgegeven gangen waarbij de deuren bepalend zijn voor het ritme en de decoratieve elementen. Ondanks enige aanpassingen in beide gangen zijn ze redelijk bewaard gebleven. Op de begane grond is in het midden een tochtportaal aangebracht dat de lengtewerking van de gang verstoort. Tevens is aan de achterzijde een bar gebouwd, waarvoor de gangmuur aan twee zijden heeft moeten wijken. Dit is een verstoring van de structuur en geeft een rommelig beeld. Herstellen van de structuur hier zou een pre zijn. De lokalen (voor zover die bezocht konden worden) zijn goed bewaard gebleven. Veel lokalen hebben nog veel oorspronkelijke onderdelen zoals kasten, lambrisering, deuren, omlijstingen en vensterbanken. Deze onderdelen zijn waardevol en dienen, waar mogelijk, behouden te blijven of hergebruikt te worden. Enkele lokalen zijn met elkaar verbonden door een deur, oorspronkelijk of nieuw. Dit doet geen afbreuk aan de structuur. In de uitbouw aan de achterzijde bevindt zich een entree met een hal en de trap. De trap loopt tussen de toiletgroepen op de verdieping. Het is een brede, luie trap voorzien van een bordes net onder de verdiepingsvloer. Het traphek is voorzien van gestileerde balusters en een golvende handlijst. Op de muren zitten dikke pakketten verf waaronder waarschijnlijk de originele kleuren nog te vinden zijn. De zolder is toegankelijk via een trapopgang in het midden van de gang van de verdieping. De zolder is een grote open ruimte die voor opslag wordt gebruikt. De kap bestaat uit een houten kapconstructie; een variant op een zogeheten ‘springwerk’ kap. Dit is een constructie waarbij een stelsel van driehoeken wordt gevormd door kruisende balken. Hier zijn standvinken gebruikt met grote korbelen die in de ruimte staan. Omdat de zolder alleen voor oplag werd gebruikt, was dit een praktische oplossing- voor deze grote overspanning.

Herstel van de structuur door verstoringen van latere aanpassingen In de laatste jaren zijn er ook verstoringen aangebracht door verbouw werkzaamheden. Bij deze aanpassingen is niet uitgegaan van het bestaande pand en de logische mogelijkheden die hieruit voortvloeien maar zijn de keuzes vermoedelijk enkel gemaakt op basis van praktische en functionele eisen, zonder naar het gebouw te kijken. • De twee achterste lokalen aan weerszijden van de bar zijn verstoord. Daardoor heeft de structuur ingeboet. Het rechter lokaal (gezien vanaf de voorzijde) is verstoord door een nieuwe muur die ergens midden in de ruimte is geplaatst en een nieuwe keuken afscheidt.De oorspronkelijke muur die de twee lokalen van elkaar scheidt is verwenen. Het linker lokaal is met een doorgang verbonden met een nieuwe entree in de achtergevel en is hierdoor geen afzonderlijk lokaal meer. Het is belangrijk dat de structuur van deze lokalen hersteld wordt. • De twee lokalen aan de voorzijde van de begane grond zijn eveneens aangepast maar dit is op een meer respectvolle manier gedaan. Het heeft wel de voorkeur bij toekomstige aanpassingen het lokaal als uitgangspunt te nemen en dit ook zo herkenbaar te houden. De ruimte alleen door tweeën te delen, zoals dat bij deze lokalen is gebeurd, doet afbreuk aan de beleving: lichtval en ruimtelijkheid heeft hier in moeten boeten terwijl dit juist een belangrijk aspect was bij dit type school (licht, lucht, ruimte). Bijzonderheden De constructie bestaat uit eikenhout waar op diverse plekken merktekens zichtbaar zijn. Het interieur beschikt over vele oorspronkelijke elementen zoals deuren, toiletruimten, vensters en kozijnen. Waardering hoofdgebouw Waardevolle onderdelen van het hoofdgebouw • Exterieur: bouwmassa • Complete buitenmuren met vensters en vensterindelingen, deur voormalige hoofdentree, metsel- en voegwerk, gevelsteen • Decoraties als speklagen, aanzet en sluitstenen, siermetselwerk • Dakvorm en -bedekking, daklijsten • Interieur: casco; kapconstructie • Symmetrische plattegrond • Trappenhuis • Deuren, kasten, lambrisering van de voormalige lokalen en toiletruimten • Vensters en kozijnen • Troggewelven van de toiletaanbouw


Begane grond lokaal links achter gezien vanuit de cenmtrale gang. De lokaalmuur is hier nagenoeg verdwenen waardoor de structuur sterk is aangetast.

De gang aan de achterzijde, door de brede en grote ingebouwde bar is de structuur verstoord.

Begane grond lokaal rechts achter met zicht op de centrale gang . De lokaalmuur is hier deels verwijders de structuur herkenbaar en voelbaar door op de juiste plekken penanten te houden en muur Kolkschooll Almelo - 16 aan de bovenzijde te behouden

In een lokaal op de verdieping is een kantoor ingebouw die verstorend is voor de ruimte beleving.

Een lokaal op de verdieping is deels aangepast door het maken van nieuwe doorgangen, de structuur en de ruimtebeleving is in tact gelaten.

In een lokaal op de beganegrond is een doorgang gemaakt naar een nieuw aangebrachte achter entree.

Bestaand lokaal op de verdieping met originele deur naar het naastgelegen lokaal. Kolkschool Almelo - 17

Op de linker twee foto’s is de gang op de begane grond te zien. deze heeft de volledige breedte behouden, wel is het plafond deels verlaagd en is er een trap ingebracht. De trap heeft een open karakter waardoor de structuur helder blijft. Het verlaagde plafond werkt beeldverstorend en zou verijderd moeten worden om de ruimte beleving te herstellen.


Op de rechter twee foto’s is de gang op de verdieping te zien. Hier is de structuur en de ruimtebeleving ernstig verstoord door het maken van een vrij dichte tussenportaal, verlaagde plafonds en het opdelen van de gang in twee smalle gangen Dit zou hersteld moeten worden . Er kunnen transparante wanden en portalen ingezet worden die het beeld van de brede hoge gang in tact laten.

De trapopgang met troggewelfjes (rechts). Kolkschool Almelo - 19

De zolderverdieping. Kolkschooll Almelo - 20

Details van interieurelementen


Beeldengallerij depot, wageningen Referentiebeeld van een losstaande villa in een tuin. Behoud van dit kenmerk was een uitgangspunt realiseren van een aanbouw. De aanbouw is visueel geen onderdeel van het hoofdvolume doordat hij als een los element is toegevoegd en door een terughoudende maar Kolkschooll - 22 duidelijkAlmelo hedendaagse architectuur.

5.2 Kansen en transformatiemogelijkheden hoofdgebouw De Kolkschool heeft diverse waardevolle elementen die bij transformatie aandacht vragen. Transformatie draagt bij aan de toekomst van het gebouw. Geadviseerd wordt om in ieder geval de volgende randvoorwaarden te stellen bij transformatie: Exterieur Behoud stedenbouwkundige positionering van het gebouw in de context van de ruime opzet van de school in de wijk, verrijkt met groen. Laat het pand autonoom en zelfstandig zijn. Behoud het vroegtwintigste-eeuwse karakter van het hoofdgebouw, in volume, materiaalgebruik en detaillering. Dit betekent dat er aan het exterieur weinig aangepast hoeft te worden. Breng de entree terug in de voorgevel van het hoofdgebouw. Hiermee wordt de relatie met de belangrijke ader Bornebroeksestraat hersteld.

Referentiebeeld: Semi losse aanbouw aan een hoofdgebouw, dit elemant tast het hoofdgebouw niet aan doordat het volume gering is en een sobere detaillering kent in een hedendaagse bouwstijl. Textielschool Enschede,


Aanbouwen of bijgebouwen zijn mogelijk mits deze het exterieur respecteren en het gebouw als stedenbouwkundige knoop behouden of versterken. Een bijgebouw moet een los karakter hebben en ‘op’ het schoolplein staan in plaats van ‘aan’ het plein. Aanpassingen aan het gebouw kunnen op kleine schaal en op een terughoudende manier gebeuren. Bij de vensters is dit al op een goede manier gebeurd. Ook is het mogelijk om dakkapellen te realiseren mits die een juiste verhouding hebben ten opzichte van het dakvlak en door materiaal en kleurgebruik zich voegen in het bestaande beeld. In het dakvlak van de voorgevel zijn dakdoorbraken niet wenselijk omdat deze gevel een ‘formeel’ karakter heeft.

Linker foto’s: een geslaagde aanpassing aan de kolkschool, het verlengen van de vensters is op een dusdanige manier uitgevoerd dat dit niet verstoord. Kolkschooll Almelo - 24

....................... Referentiebeelden van een loggia/balkon die het beeld niet hoeft te verstoren. Dit kan ook on de Kolkschool gerealiseerd worden met uitzondering van het dakvlak aan de voorzijde omdat dit een formele zijde van het gebouw is

Referentiebeelden voor het realiseren van eigentijdse maar passende vensters en dakramen. vm gevangenis Librije, Zwolle


Interieur De symmetrische plattegrond van het pand is een van de belangrijkste waarden van het interieur van het pand. Behoud en zelfs herstel daarvan is een pre. Concreet betekent dit: • Het (deels) terugbrengen van de gangmuren op de begane grond, zodat in ieder geval de structuur zichtbaar wordt en de symmetrie wordt hersteld. • Het verwijderen van de verlaagde plafonds is een pre. • Het verwijderen van de tussenwanden en verlaagde plafond in de gang op de verdieping. Dit is een must. Een scheidingswand tussen de twee helften is mogelijk maar met behoud van de zichtassen en zodanig dat het duidelijk voelbaar is dat het hier om een gang gaat. • Het maken van openingen tussen de lokalen en tussen de lokalen en de gang is mogelijk, mits de herkenbaarheid van de structuur helder en beleefbaar blijft. • Het maken van tussenverdiepingen in de lokalen is mogelijk mits dit de ruimtelijke beleving en structuur respecteert (vides). • Het maken van nieuwe tussenwanden in de lokalen is mogelijk, mits dit de ruimtelijke beleving en structuur respecteert. • Het maken van scheidingswanden in de gangen is mogelijk als dit op dusdanige wijze gebeurt dat het helder blijft dat het hier om een gang gaat (transparantie en zichtlijnen). • Functionele scheiding in gebruik aanbrengen. De gang gebruiken voor gemeenschappelijke functies en verkeer (zitjes, koffie kopieer).

Referentiebeeld van doorgangen die de structuur afleesbaar houden, Kunstwerplaats Lutmastraat Amsterdam


Referentie beelden van doorgangen in muren die de structuur afleesbaar houden. Links onder en bovenSingelgrachtgebouw, Amsterdam, rechts Kennemercollege Beverwijk.


Refententiebeelden van doorbraken die de structuur afleesbaar houden. vm gevangenis, Librije, Zwolle


Refentiebeeld van doorbralen die structuur afleesbaar houden, Koetshuis Amstelhotel, Amsterdam

Referentiebeelden voor transparante wanden en verlaagde plafonds o.a. in Verloskundigenopleiding, Groningen


5.3 Gymzaal Beschrijving gymzaal Ten noordwesten van het hoofdgebouw aan de Kolkstraat is de gymzaal van de school gelegen. De gymzaal bevindt zich dus niet op hetzelfde perceel als het hoofdgebouw. De gymzaal dateert uit dezelfde periode als het hoofdgebouw, begin twintigste eeuw. Het betreft een verdiepingloos pand onder een met Hollandse pannen gedekt zadeldak. De gevels zijn opgetrokken in baksteen in kruisverband en voorzien van lisenen waarbij de geveltoppen van de voor- en achtergevel zijn gedecoreerd met een klimmend fries. De vensters en entreepartij zijn aangebracht onder getoogde strekken. De houten aanbouw is van later datum. Waardevolle onderdelen van de gymzaal Exterieur • bouwmassa • complete buitenmuren met vensters en vensterindelingen • gevels met metsel- en voegwerk • dakvorm en -bedekking Interieur • casco • de houten aanbouw is niet van waarde maar kan wel als inspiratiebron gebruikt worden voor het genereren van meer ruimte Kansen gymzaal • Integreren in pleinfunctie

Exterieur van de gymzaal


5.4 Trafohuisje Beschrijving trafohuisje Aan de oostkant van het hoofdgebouw bevindt zich een trafohuisje. Dit object is in dezelfde stijl gebouwd als het hoofdgebouw en de gymzaal. Het is opgetrokken in baksteen in kruisverband. Waardevolle onderdelen van het trafohuisje Exterieur • bouwmassa Interieur • onbekend Kansen trafohuisje • integreren in pleinfunctie

Exterieur van het trafohuisje op het schoolplein


5.5 Woonwinkelhuizen Bornebroeksestraat Waardevolle elementen arbeiderswoningen Exterieur • bouwvolume • gevel Interieur • onbekend Kansen woonwinkelhuizen • relatie met school handhaven door negentiende-eeuwse beeld overeind te houden

Woonwinkelhuisen tegenover de school aan de Bornebroeksestraat. De architectuur toont veel overeenkomsten met het schoolgebouw wat een ensemblewaarde geeft.


5.6 Arbeiderswoningen Bongerd Beschrijving arbeiderswoningen De vier woningen aan de Bongerd nummer 11-17 (vroeger Kolkstraat) dateren van oorsprong uit de negentiende eeuw. Ze werden in 1985 geheel nieuw gebouwd, waarbij de oorspronkelijke gevel werd gehandhaafd. Waardevolle elementen arbeiderswoningen Exterieur • bouwvolume • gevel Interieur • onbekend Kansen arbeiderswoningen • integreren in pleinfunctie

Arbeiderswoningen aan de Bongerd heeft stedenbouwkundige waarden in ruimtelijke zin als flankerend bouwblok en als onderdeel van de historische bebouwing.


•

6. Inspiraties: voorbeelden herbestemming

7. Bronvermelding

•

Zwolle DOAS: van oude ambachtschool tot culturele broedplaats. Nu aangekocht door woningbouwvereniging Zwolle Hortensiastraat(architect bureau Henket) Zwolle Flevogebouw(architect bureau Jo Crepain) Zwolle, op de hoek Radewijnstraat – van Schoonhovenstraat Zwolle, Assendorpplein Deventer: oude MAVO is appartementencomplex geworden Deventer Assenstraat 11-13 te Deventer. De Verbeterwinkel Deventer: 19e eeuwse school werd omgebouwd tot appartementen complex Enschede, De Maere nieuwbouw bij oudbouw Lonneker (gem. Enschede) De website van de galerie is: http://www. mayart.nl/ Ond Steenwijk: oude HBS is appartementencomplex geworden Utrecht 19e eeuwse school in Utrecht http://www.bytr.nl/utrecht.asp In het centrum van Utrecht staat een monumentale school gebouwd aan het einde van de 19e eeuw. De school is verkaveld in een achttal bouwdelen, waarvan BYTR twee delen voor haar rekening neemt. De twee bouwdelen worden verbouwd tot vier appartementen. Iedere bouwperiode heeft zijn sporen achtergelaten in de gevel. Nieuwe kozijn detailleringen, afwijkende materialen, en een herziene relatie met buiten, zijn enkele duidelijk afleesbare ingrepen. Het leefoppervlak wordt vergroot door op zorgvuldig gekozen plekken tussenvloeren te plaatsen. Hierdoor ontstaat er een interessant spel tussen hoog en laag, introvert en extravert, donker en licht, en wisselen besloten en open elkaar af. Trappen spelen een voorname rol in het interieur. Trappen slaan niet alleen een brug tussen de verschillende niveaus, maar worden ook als objecten in de ruimte geplaatst. Badkamers, inloop- en bergkasten zijn vormgegeven als duidelijke toegevoegde elementen binnen het oude gebouw. Deze elementen verrijken de ruimte en delen de ruimte in. Rotterdam: herbestemming textiefschool tot lofts. Drente: www.nieuw-zicht.nl Ameland is Rixt van Doniastraat, Nes, www.deoudeschool.nl

Boersma, T. en T. Verstegen (red.) Nederland naar school, twee eeuwen bouwen voor een veranderend onderwijs, NAi Uitgevers, Rotterdam, 1996

• • • • • • • • • • •

• • •


Het Oversticht, Inventarisatie jongere bouwkunst 1850-1940, beschrijving gemeente Almelo, Zwolle, mei 1990 Het Oversticht, Inventarisatie jongere bouwkunst 1850-1940, object gemeente Almelo, Zwolle, mei 1990

Colofon Titel:

Kolkschool Almelo Cultuurhistorische waardestelling en uitgangspunten voor transformatie

Opdrachtgever:

gemeente Almelo, G.G.B. Koster

Projectnummer:

090001.013.01

Beeldmateriaal:

Het Oversticht, Gemeente Almelo, Gemeentearchief Almelo

Tekst:

drs J. Batelaan MA drs M. van Zanten

Redactie

drs M. van Zanten drs ing. D.H. Baalman

Vormgeving:

M. van Eunen

Datum:

april 2010


Kolkschool Almelo. Cultuurhistorische waardestelling en uitgangspunten voor transformatie

Recommend Documents