Koivoer Op de Korrel deel 2 Voer & Watertemperatuur In het eerste artikel uit de reeks “Koivoer op de korrel” (Koi nr. 58) hebben Joop van Tol en ik geprobeerd om in begrijpelijke taal, een algemeen beeld te geven van koivoeders. De nadruk lag hier vooral op de verschillende voedingsstoffen. In dit artikel wil ik graag de relatie tussen watertemperatuur en koivoer behandelen. Koudbloedigen Koi zijn koudbloedige wezens. Anders dan warmbloedigen (zoogdieren, vogels) wordt nauwelijks energie gebruikt om de lichaamstemperatuur constant te houden. Dit betekent dat ze vrijwel volledig afhankelijk zijn van de omgevingstemperatuur. Hierdoor zijn koi seizoensdieren, hoewel koi ook succesvol in tropische gebieden gehouden worden. Het feit dat koi koudbloedig zijn, betekent dat hun hele functioneren (metabolisme) zich aanpast aan de heersende watertemperatuur. De watertemperatuur is dus een zeer belangrijke factor in het leven van onze koi, iets waar wij dus absoluut rekening mee moeten houden. Het geeft ons een beter inzicht in het gedrag, de gezondheid, de verzorging en de voeding. De seizoenen Ons klimaat kent 4 seizoenen. Elk seizoen heeft zijn eigen bijbehorende watertemperatuur. Bij de volgende seizoenen komen we grofweg de bijbehorende watertemperaturen tegen: Winter: 3-10 graden Celsius. Lente: 10-15 graden Celsius. Zomer: 15-23+ graden Celsius. Herfst: 15-10 graden Celsius. Uiteraard hebben we het hier over niet verwarmde vijvers. Waarom die temperatuur zo belangrijk en van grote invloed is, zien we wanneer onze koi in winterrust gaan. Ze komen dan in een soort van “energiespaarstand” en zijn veel minder actief. De diepe delen van de vijver worden opgezocht, om daar op of vlak boven de bodem te rusten. Vaak zien we in het voorjaar, door de vaak grote temperatuurschommelingen, problemen ontstaan. Sterke schommelingen van de watertemperatuur zorgen voor stress. Stress maakt onze koi bevattelijker voor parasieten en ziektes. Dit geldt zeker wanneer de koi slecht gevoed en met te weinig gezonde reserves onze lange winters moeten ingaan. Ze komen dan sterk vermagerd de winter weer uit. Magere vissen, schommelende temperaturen, stress en een onvoldoende op gang gekomen afweersysteem zijn dan dé ingrediënten voor ellende. Verwarmen of overkappen De gelukkigen onder ons die een vijververwarming hebben, zullen deze voornamelijk gebruiken om temperatuurschommelingen de kop in te drukken, of om de watertemperatuur niet onder een bepaald minimum te laten komen. Zo kun je met een vijververwarming snel en gestaag het voorjaar overbruggen, totdat de zon het opwarmen overneemt. In de herfst kan het seizoen nog wat verlengd worden. Heb je geen vijververwarming, dan is het overkappen van de vijver een aanrader. Door de vijver goed en op tijd af te dekken kun je de warmte in het najaar lang vasthouden. Bovendien blijft de watertemperatuur veel stabieler. Stabiliteit en een zeer geleidelijke afkoeling van de watertemperatuur doen niet alleen wonderen voor de gezondheid van de koi, maar zorgt er ook voor dat de koi langer doorgevoerd kan worden. De winter wordt verkort en de koi hoeft
minder lang op zijn reserves te teren. Denk er wel aan dat je een luchtgaatje in de overkapping open laat, zodat gasuitwisseling tussen vijver en lucht gewaarborgd is. Ook een inspectieluik of een ruime afsluitbare toegang is geen overbodige luxe. Als je er dan ook nog voor zorgt dat het condenswater, wat ammoniak bevat, netjes naast de vijver weg kan lopen en er niet in terugvalt, dan hebben je koi een aardig winterverblijf. Goede voeding kan zeer veel van deze voorjaarsellende voorkomen. Uiteraard mogen we een uitmuntende waterkwaliteit ook niet onderschatten. De regelmatige waterwissel mag wat dat betreft ook in de winter niet overgeslagen worden. Maak alsjeblieft niet de fout om in het najaar de vijver te overkappen en er vervolgens de hele winter niet meer naar om te kijken. Ook al zou je niet meer voeren, produceren koi altijd afvalstoffen. De waterkwaliteit neemt dus voortdurend af en je zal de eerste niet zijn die er pas in het voorjaar achter komt dat er een paar dode koi op de bodem liggen en de rest er uitziet als gatenkaas. Ook in de winter gaat onze (intensieve) hobby gewoon door. Vertering De watertemperatuur heeft een grote invloed op het eetgedrag van onze koi en een nog grotere invloed op de verteerbaarheid van hun voedsel. Koi verteren hun voedsel met behulp van enzymen in de darmen. Deze enzymen breken de voedingsstoffen als het ware af zodat ze in de bloedbaan opgenomen kunnen worden. Er zijn vele soorten enzymen in de darm van onze koi aanwezig. Elk met een specifieke taak. Zo zijn er enzymen die verantwoordelijk zijn voor de “afbraak” van vetten, vitaminen, eiwitten enzovoort. Opmerkelijk is hierbij dat bij lage temperaturen van het water er voornamelijk nog enzymen in de darm actief zijn die verantwoordelijk zijn voor de afbraak van eiwitten. Op zich is dit weer logisch als we kijken naar karpers in hun natuurlijke omgeving. In de winter is er namelijk nog maar weinig eetbaars te vinden. Dit alleen al verklaart waarom karpers in de wintermaanden nog nauwelijks op zoek gaan naar voedsel. Ze sparen liever hun opgebouwde energie en reserves. Is een karper in de overvloedige zomermaanden dikwijls meer dan 20 uur per dag actief op zoek naar voedsel, zo zal hij in de koude schaarse wintermaanden slechts af en toe een uurtje aan het scharrelen gaan. Als er dan nog natuurlijk voedsel in de winter aanwezig is, dan zijn dit dikwijls mosselen, kleine kreeftjes of garnaaltjes. Deze natuurlijke voedselbronnen bestaan voor een groot deel uit eiwitten. Dit verklaart weer waarom de eiwitafbrekende enzymen in de darmen van de koi bij lage watertemperaturen nog lang actief zijn. Het is duidelijk dat de watertemperatuur dus ook invloed heeft op het aanbod en de variatie van natuurlijke voedselbronnen. Wanneer we kijken naar de beschikbare voedingsstoffen in het natuurlijke voedselaanbod voor in het wild levende karpers, dan laten de 4 seizoenen het volgende beeld zien: Winter: voornamelijk eiwit, weinig vet, weinig vitamines. Lente: voornamelijk eiwit, meer vet, meer vitamines. Zomer: volop eiwit, vet en vitamines. Herfst: minder eiwit, minder vet, minder vitamines. De koolhydraten laat ik hier buiten beschouwing. Deze komen in koivoer in een andere vorm voor als in het natuurlijke voedsel van karpers. Koolhydraten komen min of meer voor in voedseldiertjes die op hun beurt weer plantaardig voedsel eten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan watervlooien die zweefalg eten. Mineralen en sporenelementen tenslotte, maken een vast onderdeel uit van het water en/of de bodem.
Watertemperatuur en voedselbehoefte We kunnen dus concluderen dat de watertemperatuur grotendeels bepaald wat er in de natuur te eten is, en dus ook wat we onze koi te eten moeten geven. Dit is door duizenden jaren evolutie en seizoensinvloeden zo bepaald. Het metabolisme van de karper, en dus de koi, is hierop nu eenmaal ingesteld. Een goed koivoer houdt dus serieus rekening met de watertemperatuur en past de verhoudingen van de voedingsstoffen hierop aan. Dit is dus iets waar wij bij de aankoop goed op moeten letten. Toch is alleen een temperatuursaanduiding op het etiket niet voldoende. Kijk bijvoorbeeld ook eens naar het vetpercentage van een koivoer. De eerste energiebron voor koi is vet. Het vetpercentage tussen een zomervoer (grower) of een wintervoer moet dus een behoorlijk verschil aangeven. Koi verbruiken in de winter nauwelijks energie, dus aan veel vet hebben ze dan niet zoveel. Daarbij wordt vet in de winter slecht tot helemaal niet afgebroken omdat de enzymen hiervoor gewoon niet in voldoende mate aanwezig zijn. Zodra de watertemperatuur in de vijver een dalende lijn vertoont, verandert ook de enzymenbalans in onze koi. In feite hebben alle organen in het lichaam van de koi verschillende hoeveelheden en type enzymen nodig om te functioneren bij verschillende temperaturen. Bij dalende watertemperaturen zien we dat de verteringsenzymen in de darm verminderen, maar dat de enzymen die opgeslagen vet omzetten in energie, toenemen. Deze processen worden aangestuurd door temperatuursensoren in de hersenen. Deze sensoren geven een signaal af om de darmactiviteit te deactiveren. Bij stijgende temperaturen werkt dit precies andersom. Pas dus op met zogenaamde energie voeders in de winter. Vraag je sowieso eens af of onze koi al die energie wel echt nodig heeft. Moeten ze binnenkort een marathon zwemmen, of springen ze net als in het dolfinarium dagelijks door een hoepeltje? Meer energie (vet) is prima, maar dan voornamelijk in de warme zomermaanden, wanneer de koi superactief is en dankzij een optimaal werkende spijsvertering volop kan groeien. Vet is dus de brandstof die de energie levert om te zwemmen, eten, verteren, ademhalen enzovoort. Vet levert ook de brandstof die zorgt dat de eiwitten in het voer benut kunnen worden voor groei en weefselherstel. Een goed zomervoer heeft een hoger vet- en eiwitgehalte dan een wintervoer van hetzelfde merk. Nu duidelijk is dat onze koi in de winter of in de zomer heel andere voedingsbehoefte hebben, is het wellicht overbodig te vragen wat we met een term als all season (alle seizoenen) moeten. Of je doet de koi met een all season voer ernstig tekort, of ze krijgen te veel van het goede. Voeren met de seizoenen De verantwoordelijkheid voor het geven van goede voeding ligt dus bij ons. Onze koi zijn immers jaar in jaar uit volledig afhankelijk van het voer wat wij ze geven. Voer beïnvloed meer dan je in eerste instantie zult denken. Goed voer optimaliseert de groei, zorgt voor een uitstekende natuurlijke weerstand, bepaald in grote mate de conditie van een vis én is zeer zeker van invloed op de levensduur. Zorg dus dat de koi goed gevoed, maar ook weer niet te vet (hangbuikzwijntjes) de winter ingaan. Help ze de lange wintermaanden door te komen met een speciaal wintervoer dat voorkomt dat ze teveel interen op de opgebouwde reserves, waardoor ze teveel vermageren. Pas op dat ze met het eten van wintervoer niet meer energie kwijt raken aan het eten en verteren hiervan, dan dat ze eruit halen. Help ze het voorjaar door met een voer dat het “slapende” spijsverteringstelsel weer langzaam op gang brengt. Help ze vervolgens in de zomer door voer te geven waar ze lekker op kunnen groeien, en waardoor ze actief blijven en dus de optimale potentie hebben om reserves op te bouwen. Bouw dit in het najaar weer af met een najaarsvoer dat rekening houdt met de verminderde aanwezigheid van de “verterende” enzymen. Als je alleen beschikt over winter en zomervoer, dan kun je die voor het voor- en najaar eventueel gaan mengen. Als het voorjaar begint en de watertemperatuur in
de vijver loopt weer gestaag op, dan kun je het aandeel wintervoer langzaam gaan vervangen door zomervoer. In het najaar doe je dit precies andersom. Vasten Koi zijn geen mensen. Als wij een dag niet eten, knort onze maag. We kunnen zelfs slap worden of flauwvallen. Koi kunnen zonder problemen heel lang zonder voedsel. Met lang, bedoel ik echt lang. Zo heeft ooit een onderzoek uit de consumptiekarperkweek aangetoond dat karper wel een jaar zonder voedsel kan alvorens deze overlijdt. Beetje sneu, maar het geeft wel aan hoe lang een karper (en onze koi dus) zonder voedsel kan. Onder de 6 graden Celsius is geen enkel enzym meer werkzaam in de darm van onze koi. Doorvoeren bij deze lage temperaturen is dan ook zinloos en zelfs erg gevaarlijk. Waarschijnlijk ben ik de eerste koivoer producent die beweert dat niet voeren soms beter is dan wel voeren. De gezondheid en het belang van de vis staan nu eenmaal bovenaan. Ook al eten sommige koi toch door bij deze lage temperaturen, blijft het onverstandig voedsel te geven. We lopen het risico dat het voedsel in de darm blijft steken en gaat rotten. De gevolgen kunt je wel bedenken. En ook al blijft het voedsel niet steken, kost het de koi onnodig veel energie (en dus reserves) om het voer de darm uit te krijgen. De peristaltische bewegingen van de darm om het voedsel naar de uitgang te transporteren kost namelijk energie. Deze energie wordt niet uit het voedsel gehaald, maar uit hun winterreserves. Bij 6 graden en lager kunnen we dus gerust stoppen met voeren. Door de koi vier tot acht weken te laten vasten, raken ze opgebouwde gifstoffen en overtollig vet kwijt. Voor de vrouwtjeskoi heeft dit nog als voordeel dat ze niet boordevol kuit komt te zitten of het risico loopt op vastzittend of zelfs versteend kuit. Ook eventuele in het voorgaande seizoen niet afgezette eitjes worden zo weer door het lichaam opgenomen. Zat voordelen dus. Komt de vijver niet op of onder de 6 graden, dan nog is vasten een goede en gezonde zaak. Indien er ook kleine koi in de vijver zwemmen, dan kan het vasten beperkt worden tot een week of vier. Houd de conditie en de lichaamsvorm van deze kleine koi goed in de gaten. Na een vastenperiode kan het voeren weer heel rustig opgebouwd worden. Uiteraard gaan we pas weer met voeren beginnen als de watertemperatuur boven de 6 graden komt en blijft. Zuurstof Eten kost energie en daarbij wordt veel zuurstof verbruikt. Hier kunnen we rekening mee houden door in de warme zomermaanden te zorgen voor voldoende zuurstof in het water. Indien er weinig of onvoldoende zuurstof in het water zit, dan vermindert dit ook de eetlust. Dat is zonde, want vooral in het zomerseizoen kunnen koi immers op volle toeren draaien en flink groeien. Zorg er dan ook voor dat ze die kans krijgen door voldoende zuurstof in het water te houden. Eetlust Eetlust is een goed en duidelijk signaal. In de meeste gevallen geeft verminderde eetlust aan dat er iets aan de hand is. Dit kan een voorbode van ziekte zijn. Verminderde eetlust kan ook betekenen dat het voer niet bevalt, bedorven of ranzig is geworden. Koi hebben een fenomenaal smaak en detectievermogen. Ze bespeuren al heel snel of er iets mis is met een voer. Let dan ook altijd op de houdbaarheidsdatum van koivoer en gooi oud voer gewoon weg. Pas ook op met de vele gedroogde insecten die er voor onze koi verkrijgbaar zijn. Helaas staat daar vaak geen houdbaarheidsdatum op en komen deze insecten ook nog eens uit verre (tropische) landen waar het risico op bederf, schimmels of blootstelling aan bestrijdingsmiddelen en landbouwgif hoog is. Mocht een koi eens een dagje niet willen eten, houd deze dan goed in de gaten. Vaak is de oorzaak dat ze op dat moment hun keeltanden aan het wisselen zijn, maar dat moet met een dag of twee a drie wel weer opgelost zijn. Meestal
toont zo’n koi met gebitsproblemen wel aandacht voor het voeren en gedraagt zich verder niet echt ziek. Soms eet hij wel mee maar spuugt het voer weer uit. Geen paniek dus, tenzij dit gedrag langere tijd voortduurt. Pellet maten Pellets zijn er in vele maten en vormen. Het voeren met kleine pellets heeft in veel gevallen voordelen. Het foerageren komt meer in de buurt van het natuurlijke gedrag, doordat ze er langer mee bezig zijn. Daarnaast kunnen we ze langer observeren en langer van het schouwspel genieten. Tot slot worden kleinere pellets veel beter verteerd en maken ook de achterblijvertjes en de allerkleinsten kans op hun deel. Ook voor jumbo’s duurt een voerfeestje met kleine pellets langer dan een hand grote brokken. Uiteindelijk krijgen ze met een kleine pellet ook hun dagelijkse portie wel binnen. Met pellets van 3 tot 7 millimeter kunnen de meeste koi wel uit de voeten. Grotere pellets zijn voor kleine koi meestal een onbegonnen zaak. Het belang van een goede ontlasting Goed koivoer geeft goede ontlasting. In “Koivoer op de korrel” (Koi nr. 58) is hier al wat aandacht aan besteed. Ontlasting mag echter zeker niet ontbreken in dit artikel, dus beter dubbelop dan helemaal niet behandelen. Goede ontlasting heeft het kenmerk dat het compact is en blijft, egaal van vorm en kleur is en dat het zinkt. Eenmaal op de bodem kan het dan snel, en in zijn geheel, door de bodemdrain(s) worden opgezogen en uit de waterkolom verwijderd worden. Goede ontlasting heeft een tandpasta-achtige substantie en vorm. Het mag wat droger zijn dan tandpasta, maar zeker niet natter. Slechte ontlasting drijft, is slijmerig, onregelmatig van vorm en soms transparant. Diaree herken je aan de stofwolk als een koi poept (nee, dit is geen afterburner). Dit kan een echte wolk zijn of een combinatie van een wolk met kruimels. In ieder geval is dit beslist geen goed teken. Slechte ontlasting is meestal te wijten aan slecht voer of teveel voer. In bepaalde gevallen kan het veroorzaakt worden door darmparasieten, maar dit laatste komt niet vaak voor. Koi dragen altijd wel wat darmparasieten met zich mee, evenals mensen, katten en honden. Bij het gebruik van antibiotica zien we ook vaak slechte ontlasting. Dit moet na de antibioticakuur met een aantal dagen weer over zijn. Slechte ontlasting vervuilt het water en zit vaak vol met schadelijke bacteriën en onverteerde voedselresten. Dit betekent een onnodige aanslag op de filtersystemen en dus de waterkwaliteit. Kijk daarom regelmatig in skimmers, vortexen en op zeefbochten hoe de ontlasting van de koi is. Snacks, Junk Food en toevoegingen Naast al die verschillende koivoeders die we in de winkel aantreffen, komen we ook allerlei snacks, snoepjes en verschillende soorten insecten tegen. In principe hebben koi al deze extraatjes niet nodig wanneer we ze voeren met een goed en compleet koivoer. Over de voedingswaarde van deze snacks is vaak helemaal niets bekend. Het is dus puur gokken hoeveel en hoe vaak je deze snacks verantwoord kunt gebruiken. Van zijderupslarven is bekend dat ze zeer vet zijn en daarom beter in de warme zomermaanden gegeven kunnen worden. Als we dan toch niet de verleiding kunnen weerstaan om snacks aan onze koi te voeren, doe dit dan liever bij watertemperaturen vanaf 20 graden. Zo weten we in ieder geval dat het beter verteerd kan worden. Snacks zijn tussendoortjes of extraatjes. Het is niet de bedoeling dat we die dagelijks en in grote hoeveelheden aan onze koi voeren. Ook al vinden ze het nog zo lekker, het is en blijft eenzijdig voedsel, waar hoogstwaarschijnlijk niet alle benodigde voedingsstoffen inzitten. De gezondere snacks zijn gedroogde insecten of gedroogde garnaaltjes, watervlooien enzovoort. Mits niet bedorven of beschimmeld uiteraard!
Bij het gebrek aan een houdbaarheidsdatum blijft onze neus de beste raadgever. Een beetje “vissig” mag het wel ruiken, maar als het echt stinkt of (licht) zurig ruikt, zou ik er geen enkel risico mee nemen. Kijk bij deze vormen van snacks ook goed of er geen levende beestjes of vliegjes in zitten. Het beste weken we deze gedroogde snacks goed voor. Vele garnaalsoorten hebben vlijmscherpe voelsprieten op hun kop die in gedroogde vorm een lelijke verwonding kunnen veroorzaken aan de bek van de koi. Vergeet niet dat vissen in de natuur nergens droog voer zullen vinden. Voorweken verhoogt de verteerbaarheid, maakt scherpe delen zachter en verhoogt de smaak. Nu hoor ik jullie denken dat karpers in de natuur keiharde mosselen en zelfs kreeften verorberen. Mosselen worden echter in het geheel opgeslokt en achter in de keel, waar de kauwplaten zitten, geplet. Daarbij hebben karpers in het wild doorgaans veel hardere lippen en bekken waardoor ze dus beter tegen een stootje kunnen dan veel van onze koi. Dit komt omdat karpers in de natuur continu met de bek de bodem afstruint naar voedsel, terwijl de karper in onze vijver slechts de bek hoeft te openen om een op maat gemaakte korrel in te slikken. Koi zijn alleseters (omnivoren). Dit wil natuurlijk niet zeggen dat alles wat wij in de vijver kieperen gezond is voor ze. Zaken als aardappel, brood (met of zonder honing), rijst, pasta, doperwten, blikmaïs enzovoort mogen dan menig koivijver veranderen in een bubbelbad, het zijn producten met hoge suikergehaltes. En ja… koi zijn zoetbekken, maar ze worden er moddervet van. Nu de meeste koivoeders al veel suiker bevatten, is het bijvoeren met dergelijke producten echt veel te veel van het goede. Koi doen niets anders met al die suikers dan het omzetten in vet. Dit vet hoopt zich op in de organen en het spierweefsel en vervetten de lever met alle gevolgen van dien. Als je jaren plezier van je koi wilt hebben en ze een gezonde oude dag toewenst, houd daar dan rekening mee. Nog enkele voorbeelden van gezonde verse snacks zijn: gewassen fruit, bladgroente (GEEN KOOLSOORTEN), garnalen, mosselen, tonijn, makreel, krekels, regenwormen, pissebedden enzovoort. Voor verse vis geldt dat de kook er even kort over moet. Wat ook nog veelvuldig voorkomt is het extra toevoegen van allerlei vitaminepreparaten, honing, koninginnengelei en dergelijke over het koivoer. Ook dit is bij het gebruik van een goed, compleet en uitgebalanceerd koivoer geheel overbodig en kan zelfs schadelijk zijn. Honing is puur suiker, dus slecht! Het extra toevoegen van vitaminen geeft het risico dat vitaminen die alleen in vet oplosbaar zijn, zich gaan ophopen in de koi en op lange termijn zelfs vergiftigingen kunnen veroorzaken. Daarbij is het een vak apart om de juiste vitaminegehaltes voor koi te bepalen, dus vertrouw gerust op een goed merk koivoer. Die hebben er alle belang bij om te zorgen dat het voer alle benodigde voedingsstoffen bevat. Wees alert op dit soort zaken, “overdaad schaadt”. Slot Heel toepasselijk zijn we aanbeland bij het gaatje. Wees kritisch bij de keuze in koivoer. Ga niet blindelings af op reclameslogans, mooie Japanse namen of vissen op de verpakking. Claimt men onderzoeken of wetenschappelijke rapporten, schermt men met chique onderzoeksinstituten? Vraag hier dan naar of zoek ze op via internet. Bedenk dat het duurste koivoer niet altijd het beste koivoer hoeft te zijn (het goedkoopste koivoer/vijvervoer wel vaak het slechtste). Ook hoeft het beste koivoer niet per definitie uit Japan te komen. Ook in Europa en in Nederland worden koivoeders geproduceerd. Hoe dichter bij huis, hoe verser een koivoer doorgaans is.
Kijk dus altijd naar de samenstelling en de analyse op de etiketten en controleer de houdbaarheidsdatum. Vergelijk de percentages of tel de percentages op en kijk of je op 100% uitkomt of hier aardig in de buurt komt. Een goed koivoer geeft mooie zinkende ontlasting, mag het vijverwater en de koi niet verkleuren, geen vetfilm achterlaten of schuim op het water veroorzaken. Schuim op het water ontstaat door onverteerde eiwitten. Onverteerd is zonde van het geld (dit geldt ook voor de eiwitafschuimer), daar koop je geen koivoer voor. Door thuis wat voer even in een glas water te doen kun je goed zien of het water verkleurt (vaak het geval met kleurvoeders). Ook zie je of de pellets niet te snel week worden en uit elkaar vallen of dat ze een vetfilm afgeven. Ennuh… over schuim gesproken… ik ga nu lekker een biertje pakken en naar mijn levende juweeltjes kijken. Proost en een gezond en goed koiseizoen toegewenst, NEDKOI Mike van Zijl
