�����������
4
Koïchiro Matsuura directeur-generaal UNESCO
5
6
8
10
12
16
18
20
25
6
Wat is duurzaam verbruiken?
28
Het j&w-project
31
Duurzame levensstijl: een keuze
34
het DV-concept - Factor 4 en Factor 10 hulpmiddelen voor verandering
jongeren in de wereld - de rol van informatie - het UNEP/UNESCOinitiatief over jongeren en DV
DV: een probleem met vele facetten feiten en cijfers - analyse van de thema’s
Weet wat je eet
voedselcrisis - nood aan meer informatie - hoe je inname van chemische stoffen verminderen? - luchtvervuiling in de steden
Onderweg
39
43
mobiliteit - uitstoot van gassen afhankelijkheid van de auto
Op reis
de impact van massatoerisme duurzame vakanties
47
Wees wijs met energie
verbruik: feiten en cijfers hernieuwbare energiebronnen energiebesparing
Inhoud
Water: bron van leven
verbruik: feiten en cijfers wanverhoudingen tussen Noord en Zuid: een kritiek probleem
Kinderarbeid? Nee bedankt!
kinderarbeid - recht op onderwijs arbeidsomstandigheden - ongelijkheid tussen mannen en vrouwen mensenrechten
Dierenlief en dierenleed
dierproeven en wreedheid tegenover dieren - biodiversiteit - bedreigde soorten
Tijd voor actie
globalisering - weloverwogen keuzes de kritische blik van de consument ethisch investeren
Ontdek het werelddorp (‘global village’)
kennis over de media - de impact van reclame - jouw rechten en plichten idolen en hun gevolg(en)
Minder afval a.u.b.
productie: feiten en cijfers - ecodesign de 5 recyclageregels
Morgen weer mooi weer?
klimaatverandering - de afbraak van de ozonlaag - feiten en cijfers
50
Netwerking: richtlijnen voor het gebruik
waarom het internet? - netwerking als onderwijsmiddel - www.youthxchange.net: de website
7
Wat is duurzaam verbruiken? Vanaf nu zullen we dit gewoon DV noemen. Deze definitie, die nu nog steeds wereldwijd wordt aanvaard, komt uit het Brundtland-rapport (Gro Harlem Brundtland et al., Our Common Future, WCED, New York-Oxford, Oxford University Press, 1987, p. 43). Zie ook www.voetafdruk.be
8
UNEP-DTIE discussieert over de betekenis en de implicaties van DV met deskundigen uit alle regio’s ter wereld. Het DV-net, een forum voor discussie en uitwisseling van informatie, staat open voor bijdragen van iedereen op de website: www.uneptie.org/sustain
Duurzaam verbruiken betekent: haalbare oplossingen vinden voor het onevenwicht op het vlak van maatschappij en milieu, door iedereen aan te zetten tot een bewuster en meer verantwoodelijk gedrag. DV richt zich vooral op de productie en distributie, het gebruik en het weer afdanken van producten en diensten; het reikt ook middelen aan om de levenscyclus van die producten en diensten te overdenken. De bedoeling is: ervoor zorgen dat aan de basisbehoeften van de volledige wereldbevolking wordt tegemoetgekomen, dat overvloed wordt verminderd en dat het milieu zo min mogelijk wordt belast. DV vormt een wezenlijk onderdeel van duurzame ontwikkeling en is een uiterst belangrijke aangelegenheid voor de Verenigde Naties: “een ontwikkeling die beantwoordt aan de behoeften van vandaag zonder dat de mogelijkheid van toekomstige generaties in het gedrang komt om aan hun eigen behoeften tegemoet te komen.”
Het is de taak van regeringen, regelgevende instellingen, ngo’s en de bedrijfswereld om hulpmiddelen voor deze verandering aan te reiken. Maar ook de rol van elke verbruiker (burger) ter wereld is erg belangrijk: zij moeten de verantwoordelijken aanzetten tot snellere actie om de situatie te verbeteren. De rol van alle verbruikers/burgers ter wereld is echter essentieel om ervoor te zorgen dat die groepen sneller actie ondernemen om de toestand te verbeteren. Daarom bundelen twee organisaties van de Verenigde Naties, UNESCO en UNEP, hun krachten om jonge mensen bewust te maken van de voordelen en mogelijkheden van een duurzame(re) levensstijl en hen de kans te bieden hun steentje bij te dragen aan een betere wereld - voor nu en later. Alle bestaande definities van DV benadrukken dat minder consumeren vaak, maar niet altijd, een prioriteit is. Anders en efficiënt verbruiken is de grootste uitdaging. In vele gevallen bestaat de oplossing uit een herverdeling van de mogelijkheden om te verbruiken.
Meer dan 2
miljard mensen op deze wereld hebben méér nodig, gewoon om te overleven:
“Vele mensen in de wereld zouden meer moeten kunnen verbruiken, gewoon om te overleven. Vele anderen moeten wellicht meer verantwoordelijke keuzes maken. Uiteindelijk zullen er op die manier minder hulpbronnen nodig zijn en dus minder vervuiling ontstaan, terwijl nog steeds aan de behoeften en de wensen van de wereldbevolking zal worden voldaan.”
Eén mogelijke manier om dit probleem te bekijken, is die van Factor 4 en Factor 10: volgens die benadering zouden we in de komende decennia dubbel zo goed moeten kunnen leven en toch slechts de helft van onze waardevolle natuurlijke rijkdommen gebruiken. We moeten ook streven naar een tienvoudige verbetering van de productiviteit van hulpbronnen in de industrielanden tegen het jaar 2050. De productie- en consumptiepatronen moeten efficiënter worden (4 tot 10 maal beter dan nu) als we een permanente en rechtvaardiger verdeelde toegang tot die hulpbronnen voor iedereen mogelijk willen maken.
Het concept van DV is heel complex en soms is een definitie ervan moeilijk te formuleren. Voor meer informatie hierover:
www.uneptie.org/sustain www.unesco.org/education/tlsf/
De meeste definities van DV hebben de volgende gemeenschappelijke kenmerken: voldoen aan de menselijke behoeften; een goede levenskwaliteit bevorderen door een behoorlijke levensstandaard; de natuurlijke rijkdommen eerlijk verdelen tussen rijk en arm; bij alles wat we doen, denken aan de toekomstige generaties; bij het verbruik steeds rekening houden met de impact “van de wieg tot het graf”; het gebruik van natuurlijke hulpmiddelen, de afvalproductie en de vervuiling tot een minimum beperken
UNEP, Youth and Sustainable Consumption (Jeugd en duurzaam verbruiken), Nairobi/ Parijs, oktober 1999.
Ernst von Weisäcker, Amory B. Lovins en L. Hunter Lovins, Factor Four: Doubling Wealth, Halving Resource Use (Factor Vier: de rijkdom verdubbelen, het verbruik van natuurlijke rijkdommen halveren), Earthscan publications, GB, 1998; www.factor10-institute.org
www...
youthxchange.net/ FAQs 9
Bron: Teaching and Learning for a sustainable future – a multimedia professional development programme, UNESCO 2001.
Het jonger & wijzer-PROJECT J&W LIGT DE TOEKOMST IN JOUW HANDEN? In 2000 hebben UNEP en UNESCO 10.000 jongeren (tussen 18 en 25) geïnterviewd. Ze wilden een dialoog met deze jongeren aangaan over: hun bewustzijn van en belangstelling voor DV; hun inzet voor duurzaamheid; hun toekomstvisie en hun mogelijke rol als voortrekkers in de ontwikkeling van meer verantwoorde verbruikspatronen; De enquête toonde aan dat jongeren niet altijd consequent zijn in hun consumptiepatronen. De geïnterviewden: geven als voornaamste probleemgebieden voor de toekomst aan: leefmilieu, mensenrechten en gezondheid; begrijpen de gevolgen van het gebruik en weggooien van producten voor het leefmilieu, maar leggen geen link naar hun koopgedrag;
10
geven meestal de voorkeur aan individuele acties in plaats van collectieve acties om de wereld te verbeteren. Op basis van die bevindingen zijn UNEP en de UNESCO tot het besluit gekomen dat er behoefte is aan betrouwbare, duidelijke en toegankelijke informatie voor jongeren over het belang en de uitdagingen van DV. De enquête (Is the future yours?) vind je op: www.uneptie. org/pc/sustain/youth/researchproject.htm
The World’s Youth 2000, POPULATION REFERENCE BUREAU: www.prb.org
Er wordt verwacht dat de wereldbevolking tegen het jaar 2050 met 50 % zal zijn toegenomen, waardoor het totale aantal mensen op onze planeet dan zowat 9 miljard zal bedragen. Deze explosieve bevolkingsgroei zal voornamelijk plaatsvinden in de ontwikkelingslanden.
Meer dan een vierde van de 6 miljard mensen op de wereld – ofwel 1,7 miljard – is tussen 10 en 24 jaar oud. Dit is de grootste groep in de geschiedenis die ooit op de drempel van de volwassenheid heeft gestaan. 86% van deze leeftijdsgroep woont in een ontwikkelingsland. Het percentage jongeren in die landen ligt dus aanzienlijk hoger dan in de meer ontwikkelde landen.
Dit zal enorme gevolgen hebben voor de natuurlijke hulpbronnen, de biodiversiteit en het ecologische evenwicht op aarde. Wij moeten onze manier van denken over deze hulpbronnen aanpassen en — nog belangrijker — de manier waarop we deze bronnen gebruiken, dringend veranderen. Het bevorderen van duurzaam verbruik is meer dan ooit dringend. De helft van de wereldbevolking is jonger dan 20 jaar en 90% van alle jonge mensen leeft in een ontwikkelingsland. Jongeren zijn dan ook de belangrijkste betrokkenen in de wereldeconomie en zullen in de nabije toekomst de belangrijkste motor vormen voor verandering. Kortom, de energie, motivatie en creativiteit van jongeren zijn dus onmisbaar als we veranderingen tot stand willen brengen. Deze gids en de bijbehorende website zijn bedoeld als hulpmiddelen om jongeren meer bij het probleem te betrekken. Ze werden ontworpen als ondersteuning voor jongerengroeperingen, ngo’s en leerkrachten die DV meer onder de aandacht willen brengen en jongeren willen helpen om duurzame inzichten in de praktijk om te zetten.
Bevolking tussen 10-24 jaar oud (miljoen-% van het totaal)
We moeten heel bewust kijken naar wat en hoe we produceren en consumeren. Maar om dit op een eenvoudige, goedkope manier te kunnen doen, hebben wij — als consumenten — behoefte aan: duidelijke informatie; toegankelijke duurzame producten en diensten;
Wereld in 2000 Meer ontwikkeld Minder ontwikkeld
1 663 27 241 20 1 423 29
Afrika Azië Noord-Amerika Latijns-Amerika Europa Oceanië
256 1 031 64 155 149 7
33 28 21 30 21 24
aangepaste infrastructuur. Om die reden — en om DV dichter bij de leefwereld van jongeren te brengen — hebben we in deze informatiebrochure voor een ruime aanpak van het probleem gekozen. Hoewel gezond eten, de sekshandel of kennis over de media niet altijd in verband worden gebracht met DV, worden ze hier toch als belangrijke factoren beschouwd om het bewustzijn van de consumenten te verhogen. Door toegankelijke informatie, concrete voorbeelden en begrijpelijk taalgebruik kunnen we heel wat feiten en cijfers over problemen in verband met DV duidelijk maken. We zetten ook de links tussen cultuur, geografie en de verschillende generaties in de verf. Jonger&wijzer laat zien hoe DV rechtstreeks in verband staat met de kwaliteit van het leven, het efficiënte gebruik van hulpbronnen (zowel menselijke als natuurlijke), de vermindering van afval, en ethische kwesties als kinderarbeid, dierenwelzijn, (on)eerlijke handel en algemene (on)gelijkheid.
Onze doelgroep bestaat uit jongeren in steden overal ter wereld die toegang hebben tot informatiemedia en vergelijkbare verbruikspatronen vertonen. In principe kan iedereen die toegang heeft tot het Internet, aan dit initiatief deelnemen.
www.youthxchange.net Overal in deze gids zul je links vinden naar bepaalde pagina’s van de YOUTHXCHANGE-website. In het laatste hoofdstuk vind je een beschrijving van de website per hoofdstuk, waarin de interactiviteit en de mogelijkheden voor educatief gebruik worden benadrukt.
11
www...
youthxchange.net/ FAQs
Duurzame levensstijl: een keuze “Consumenten zijn steeds meer geïnteresseerd in “de wereld achter het product” dat ze kopen. Afgezien van de prijs en de kwaliteit willen ze weten hoe en waar en door wie het product werd gemaakt”. [Klaus Töpfer, uitvoerend directeur UNEP] Processen die het land beroven van levensbelangrijke voedingsstoffen en het onvruchtbaar maken.
Bovendien hebben we elk jaar één hectare meer nodig dan het jaar ervoor.
Wat betekent duurzaamheid voor ons als individu nu precies? Hoe kunnen we zelf meer verantwoordelijkheid nemen? Moeten we allemaal hetzelfde doen? Wat moeten we eerst doen, het leefmilieu redden of de armoede uit de wereld helpen? Wat is belangrijker, onze gezondheid of die van de aarde? Op moeilijke vragen bestaan er geen eenvoudige antwoorden – tenminste, dat zegt men toch! DV is een probleem dat voortdurend verandert en de antwoorden op deze vragen zijn zelden zwart - wit. Toch zijn er een aantal basiselementen die steeds terugkeren. Wat nu volgt, is een overzicht van de belangrijkste thema’s en uitdagingen.
youthxchange.net/ 10basics/intro
basisgezondheidszorg en voeding (13 miljard euro) tegenover het verbruik van dierenvoer in Europa en de Verenigde Staten (17 miljard euro) zwangerschaps- en gezondheidszorg voor alle vrouwen (12 miljard euro) tegenover het verbruik van parfum in Europa en de Verenigde Staten (12 miljard euro)
Hoe meer we het leefmilieu beschadigen, hoe groter de risico’s worden voor onszelf en voor de toekomstige generaties. De gezondheid van onze planeet is tegelijk ook onze gezondheid. Elke dag sterven er vijftig plantensoorten uit. Hoeveel zijn er dat per week, per maand, per jaar? Volgens wetenschappers zijn planten de sleutel tot de genezing van talrijke ziekten. Zo betekent elke verdwenen plantensoort niet alleen onherstelbare schade aan het ecosysteem, maar gaat er tegelijkertijd telkens een kans verloren voor onze toekomstige ontwikkeling.
20 % van de rijkste mensen ter wereld verbruiken 75% van de natuurlijke rijkdommen
Cijfers van het Wereldnatuurfonds (WWF) tonen aan dat de gemiddelde wereldburger 2,3 ha (1 ha = de oppervlakte van een voetbalveld) nodig heeft om te (laten) produceren wat hij elk jaar verbruikt en om een plaats te hebben waar hij zijn overschotten en afval kan storten. Deze zogenaamde ‘ecologische voetafdruk’
40% meer dan wat wij onder duurzaam verstaan.
Bron: Human Development Report 1998, “Consumption for human development” [www. undp.org/hdro/1998/98]
water en sanitaire voorzieningen voor iedereen (9 miljard euro) tegenover het verbruik van roomijs in Europa (11 miljard euro)
Zijn we hiervoor dan allemaal even verantwoordelijk? Neen, eigenlijk niet. Wij Europeanen gebruiken het dubbele van die gemiddelde oppervlakte. Amerikanen hebben maar liefst 25 keer diezelfde oppervlakte ‘nodig’. En een inwoner van Bangladesh gebruikt slechts één derde ... Hieruit blijkt dus ook dat de verdeling van de consumptie bepaald niet in evenwicht is.
De gemiddelde Belg gebruikt zelfs gemiddeld 6,7 ha per persoon.
www...
basisonderwijs voor iedereen (6 miljard euro) tegenover het verbruik van cosmetica in de Verenigde Staten (8 miljard euro)
Als we gewoon doorgaan met onze huidige verbruikspatronen, ziet de toekomst er niet erg rooskleurig uit. Nu al gaat er op onze planeet door overbegrazing en ontbossing elk jaar een stuk vruchtbare grond verloren, dat naar schatting ongeveer even groot is als twee keer de oppervlakte van Nederland. Hoe lang kan dit zo nog doorgaan?
is
12
De prioriteiten even in perspectief…
Geciteerd in Colors, okt.-nov. 2000, p. 19: www.benetton.com
op onze planeet. En dat alle inwoners van de Verenigde Staten samen slechts 6% van de wereldbevolking uitmaken, maar dat ze maar liefst 30% van de natuurlijke hulpbronnen verbruiken, stemt toch tot nadenken. Het totale vermogen van de 225 rijkste mensen ter wereld bedraagt evenveel als de jaarinkomens van de armste 47 % van de wereldbevolking samen, met andere woorden van
2,5 miljard mensen.
Over verdeling gesproken. Veel mensen denken dat er op onze planeet onvoldoende wordt produceerd om de hele wereldbevolking te voeden. Dit is niet waar. Er zijn in de wereld op dit moment 800 miljoen mensen ondervoed. De belangrijkste oorzaak daarvan is de ongelijke verdeling van voedsel. De bevindingen van een Brits rapport uit 2000 bevestigen dit alleen maar: daarin werd namelijk aangetoond dat er elk jaar voor ongeveer 571 miljoen euro aan voedsel wordt weggegooid, dat op stortplaatsen of in verbrandingsovens terechtkomt. Nog ontstellender zijn de resultaten van een recente studie van de Amerikaanse regering waaruit blijkt dat meer dan een vierde van al het voedsel dat in dat land wordt geproduceerd, gewoon niet wordt opgegeten. Kortom, deze feiten tonen aan dat het bij DV niet alleen gaat om het milieu, maar dat het ook de bedoeling is om de levensstandaard van iedereen te verbeteren.
Zonder naar de oorzaken van dit onevenwicht te kijken. “Scandal of the food Britain throws away”, door John Vidal, The Guardian, 4 april 2000. We moeten daarnaast ook nog rekening houden met bijkomende kosten (bijna 50 miljoen GBP of 71,5 miljoen euro per jaar) voor de verwerking ervan.
13
Weet wat je eet “Niets verdient meer aandacht dan de lucht die wordt ingeademd, koud of warm, door mens of havik”. [Jack Nicholson, acteur]
Boviene spongiforme encefalopathie (BSE) of de ziekte van CreutzfeldtJacob. Genetisch gemanipuleerde of gemodificeerde organismen: er worden constant verhitte debatten gevoerd over ggo’s. Bewuste consumenten zitten vaak met veel vragen. Voor meer informatie: www.foodbiotech.org www.vib.be/infoEdu/NL/ De mogelijke effecten moeten eerst volledig worden onderzocht voordat er betrouwbare informatie kan worden gegeven.
14
Wegge-co-opteerd. De Britse supermarktketen CO-OP bant het gebruik van meer dan twintig soorten pesticiden die bij de voedselproductie worden aangewend. Volgens het bedrijf was die beslissing het resultaat van de druk die door de consumenten werd uitgeoefend na een enquête van dit bedrijf. 70 % van de 1 000 geïnterviewde klanten zei verontrust te zijn over het gebruik van pesticiden (en in het bijzonder over de impact van chemische reststoffen op de gezondheid en het leefmilieu).
Bron: http://news.bbc.co.uk/ Zie ook www.zonderisgezonder.be
Gezondheid is de grootste schat, aldus een oud gezegde. Mensen kiezen steeds vaker voor een gezondere levensstijl. En letten op je gezondheid, betekent net zo goed letten op de gezondheid van onze planeet. Verandering van levensstijl moet evenzeer ten goede komen van onze planeet als van jezelf. Voeding is een belangrijke schakel tussen beide. Veel mensen kiezen voor levensmiddelen die niet alleen gezonder zijn, maar tegelijk ook geproduceerd worden op een milieu- en diervriendelijke manier. Bovendien willen mensen dat het voedsel dat ze kopen, veilig is en geen onaangename verrassingen met zich meebrengt. Door de recente opeenvolging van crisissen in de voedingssector – de gekkekoeienziekte (BSE), mond- en klauwzeer, dioxine in kippen – hebben steeds meer consumenten een actieve belangstelling voor duurzamere opties met kwaliteitskeuring (biologisch, diervriendelijk, zonder ggo’s). Meer en meer consumenten steunen winkels die voedselverspilling vermijden. Ze vragen ook meer informatie over wat ze in de rekken van de supermarkten vinden. Bevat dit blik gepelde tomaten ggo’s? Is dit vlees hormonenvrij? Zijn dit echte scharreleieren? Eigenlijk gaat het allemaal om keuzes maken: misschien interesseert het sommige mensen niet of het voedsel al dan niet ggo’s bevat, maar het is wel belangrijk dat er voldoende informatie wordt gegeven zodat iedereen zelf een keuze kan maken.
Stapstenen Eet en drink zo gezond mogelijk: meer verse producten, minder additieven en minder bereid voedsel.
Vermijd genetisch gemodificeerd voedsel (tot de mogelijke gevolgen ervan bekend zijn) en vlees afkomstig uit de intensieve bio-industrie. Vermijd niet-seizoensgebonden voedingswaren die geïmporteerd zijn uit verre landen.
De Alliantie voor duurzame landbouw, voeding en milieu voert campagne over de noodzaak om de ‘food miles’, (= de afstand die voedsel moet afleggen van producent tot consument) in de gaten te houden: www.sustainweb.org/ chain_index.asp
Laat jouw supermarkt weten dat je etiketten op de producten wilt met informatie over het voedsel dat je koopt (en dus eet). Neem alleen voedingssupplementen als je ze echt nodig hebt. Kies dan producten met natuurlijke ingrediënten in plaats van chemische imitaties.
Let in het bijzonder op de kleurstoffen E100 tot E180, zwaveldioxide E220, antioxidantia E320 en 321 en mononatriumglutamaat E621.
Informeer je over de ‘E-nummers’, de kunstmatige kleur- en smaakstoffen voor voedingsmiddelen.
Mensen die biologisch voedsel eten en/of vegetariër zijn, kiezen daar meestal voor omdat ze gezonder willen leven. Maar deze keuzes zijn ook goed voor ons leefmilieu. Kip eten in plaats van rundvlees betekent dat er per maaltijd vijftien maal minder schade wordt berokkend aan het milieu. Eén enkele mens die een vleesvrij dieet volgt, verhindert de vernietiging van meer dan 4 000 m² bomen per jaar.
15
www...
youthxchange.net /respecting-our-bodies
Gezonder leven betekent ook: bewust omgaan met producten om onze huizen te reinigen en voor onze eigen hygiëne en verzorging. Vele van die producten bevatten chemicaliën die nog meer bijdragen tot de al ernstige vervuiling van ons milieu en die niet (of niet volledig) biologisch afbreekbaar zijn.
Chemicaliën: de ergste eerst verwijderen. Gesprekken om een internationale, wettelijk bindende overeenkomst uit te werken waardoor het gebruik van zeer vervuilende, zogenaamde ‘persistente organische stoffen’ (pop’s) geleidelijk kan worden uitgeschakeld, hebben in mei 2001 een eerste succes geboekt.
Gevaarlijke chemicaliën bevinden zich ook in de lucht die we inademen. In 2005 zullen er voor het eerst in de geschiedenis meer mensen in grote en kleine steden wonen dan op het platteland. Spijtig genoeg is luchtvervuiling één van de meest typische kenmerken van het stadsleven geworden. De slechte luchtkwaliteit heeft een verontrustend negatieve invloed op de gezondheid van de wereldbevolking, zowel in rijke industrielanden als in de armere ontwikkelingslanden. Door de luchtvervuiling is het aantal stadsbewoners die aan astma en allergieën lijden, enorm gestegen. In extreme situaties hebben astmalijders vaak geen enkele andere keuze dan binnenshuis te blijven wanneer het smogniveau te hoog is.
Officiële woordvoerders van ongeveer 120 regeringen hebben bevestigd dat in eerste instantie de uitstoot van 12 zwaar vervuilende en giftige chemicaliën, waaronder ddt, pcb’s en dioxines, volledig moeten verdwijnen.
Stapstenen We kunnen allemaal een inspanning leveren om onze luchtwegen te beschermen: Als je de keuze hebt, wandel dan door een park in plaats van langs een drukke straat. Stop met roken of rook zo min mogelijk.
De overeenkomst is van kracht zodra ze door 50 landen is geratificeerd. Wil je meer te weten komen over pop’s en over de rol van UNEP in de campagne ter ondersteuning van deze overeenkomst, surf dan naar: www.chem.unep.ch/pops/ Niet getest op dieren.
16
Op de volgende websites vind je meer informatie: www.pmac.net/; www.ianr.unl.edu/pubs/pesticides/ index.htm
“Casa verde casa” – hoe hou je je woning chemicaliënvrij – hoofdartikel in het Italiaanse tijdschrift La Nuova Ecologia (april 1992, pp. 18-31).
Beweeg voldoende en regelmatig; wacht er niet mee tot het te laat is.
Stapstenen We kunnen zelf natuurlijk ook stappen ondernemen om het gebruik van chemicaliën te beperken: Informeer je over schoonmaakproducten, toiletartikelen en cosmetica, over wat ze bevatten en welke schade ze jou en het leefmilieu kunnen berokkenen. Gebruik zoveel mogelijk milieuvriendelijke, dierproefvrije producten en beperk je altijd tot de minimumhoeveelheid (= vaak net iets minder dan aanbevolen dosis). Overweeg zorgvuldig hoe vaak je je kleren moet wassen. Laat kleren liefst niet chemisch reinigen (‘droogkuisen’), aangezien de gebruikte vloeistoffen vaak bijzonder vervuilende chemicaliën bevatten.
Wanneer je toch pesticiden moet gebruiken, gebruik dan de minst schadelijke. Hou je medicijnenkastje nauwlettend in de gaten en breng geneesmiddelen na de vervaldatum altijd terug naar de apotheker, die deze milieuvriendelijk zal verwijderen. Geneesmiddelen die nog bruikbaar zijn, maar die je niet meer nodig hebt, kun je ook naar de apotheek brengen, waar ze worden ingezameld voor mensen die ze wel goed kunnen gebruiken.
De invloed van luchtvervuiling op de gezondheid van stadsbewoners is alarmerend: het is bijvoorbeeld de oorzaak van 1 op de 50 hartaanvallen in Londen… In de grootste steden van India, Delhi en Mumbai (Bombay), staat inademen van de lucht gelijk met het roken van 10 tot 20 sigaretten per dag. In Delhi alleen al sterven elk jaar 7 500 mensen als gevolg van aandoeningen van de ademhalingsorganen.
www...
youthxchange.net / respecting-our-bodies
17
80 % van alle auto’s in de hele wereld is in het bezit van ongeveer 20 % van de totale
Onderweg
wereldbevolking, voornamelijk in de rijkere landen. Er zijn meer auto’s in één enkele stedelijke agglomeratie in de Verenigde Staten — groot Los Angeles — dan in India, China, Indonesië, Pakistan en Bangladesh samen.
“Transport zal de duurzaamheid van een stad in stand houden of vernietigen.”
Nog meer problemen: de vervuilende uitstoot van koolmonoxide in de steden is verontrustend en de wegen zijn helemaal dichtgeslibd door de massale verkeersstromen. Chauffeurs in Bangkok zitten gemiddeld ongeveer 44 dagen per jaar vast in het verkeer. De totale uitstoot van koolstofdioxide door Amerikaanse personenwagens en lichte vrachtwagens liepen in 1997 op tot 291 miljoen ton. Dit was meer dan de totale uitstoot van bijna alle landen ter wereld samen. Bovendien zijn de voorraden traditionele brandstof – benzine dus – niet onuitputtelijk.
[Richard Rogers, architect]
De afhankelijkheid van de auto maakt ons lui en gemakzuchtig. Voor nagenoeg een op de drie verplaatsingen van minder dan 8 km wordt in grote steden de auto gebruikt.
Verkeer in Taipei, Tomorrow magazine, nr. 2-1991.
Ook de gemiddelde afstand van de verplaatsingen is toegenomen (verviervoudigd per persoon!): www.wbcsdmobility.org
Volgens het Prognoserapport van de Automobielnijverheid op Wereldvlak (Londen 2000), zullen Brazilië, China en India de productie van personenwagens met 78% verhogen, van 2,6 miljoen in 2000 naar 4,6 miljoen in 2005.
18
BUR is een project van Carbusters, een Tsjechische NGO voor jongeren, met hoofd-zetel in Praag. [www.carbusters.ecn.cz]
Mobiliteit is voor de mens altijd belangrijk geweest en kent voortdurend veranderingen en verbeteringen. Door de eeuwen heen is het aantal transportmiddelen alsmaar toegenomen, en ze zijn ook steeds groter en krachtiger en, uiteraard, steeds sneller geworden. Voor die vooruitgang moet echter wel een prijs worden betaald, dat is ondertussen wel duidelijk. Volgens de cijfers van de Wereldbank zullen er in 2010 in de hele wereld naar schatting 816 miljoen motorvoertuigen zijn (vergeleken met 580 miljoen in 1990). Als we kijken naar werkelijke cijfers, zien we dat de wereldwijde productie van personenwagens in het jaar 2000 een nieuw record gevestigd heeft van 40,9 miljoen voertuigen, een stijging van 4% in vergelijking met het jaar daarvoor. Wanneer we in dit tempo verder blijven produceren, is het meer dan waarschijnlijk dat de voorspellingen voor het jaar 2010 nog iets vroeger zullen worden bereikt dan verwacht. Balkan Unity Ride (BUR) was een vijf weken durend project, bedoeld voor iedereen met belangstelling voor milieu, cultuur, natuur, gemeenschapsleven, fietsen en duurzaamheid. Het project werd eind juli 2001 gestart in Stanciova, een dorp met voornamelijk inwoners van de Servische minderheid in Roemenië, en is later uitgebreid tot Servië en Bulgarije. BUR had drie doelen: campagne voeren voor duurzaam transport en autovrije steden; actie voeren als ondersteuningsgroep voor lokale organisaties en individuen; het opstarten van een netwerk van basisgroepen en individuen in de Balkan die willen samenwerken rond verschillende thema’s. De deelnemers maakten duurzaam transport bij zoveel mogelijk mensen bekend door middel van straatacties, publieke vertoningen, demonstraties en discussies, samen met lokale verenigingen die zich ook met dit thema bezighouden.
Natuurlijk horen auto’s, brommers en dergelijke bij onze moderne levensstijl. Maar een meer verantwoord en bewuster gebruik van motorvoortuigen kan echt geen kwaad: de steden zouden er alleen maar schoner, gezonder en veiliger door worden. Korte verplaatsingen verhogen de graad van vervuiling: bij een verplaatsing van 5 km met de wagen wordt per passagier 10 maal meer koolstofdioxide uitgestoten dan door een bus en 25 keer meer dan door een trein.
Caroline Clayton, Dirty Planet: the Friends of the Earth Guide to pollution and what you can do about it, Livewire Books, London, 2000, p. 17. Zie ook de European Local Transport Information Service – een interactieve gids voor het huidige transportbeleid in de landen van de EU: www.eltis.org U.S. General Accounting Office, Washington, 2000. www.igc.org/wri/ climate/jm_oil_001.html Dit zijn precies de omstandigheden waarin het gebruik van motorvoertuigen minder efficiënt is. Zie hierboven: C. Clayton, p. 16.
Stapstenen Files, vervuilde lucht, lawaaihinder … onze steden worden steeds onbewoonbaarder. Wat kunnen we daar zelf aan doen? Wandel, fiets of rolschaats. De fiets is het meest energie-efficiënte transportmiddel – 80 % van de energie van de fietser wordt in beweging omgezet. Het gaat snel en het houdt je fit! Doe aan autodelen of carpooling wanneer dit mogelijk is. Bij autodelen gebruiken meerdere mensen om de beurt dezelfde auto en bij carpooling spreken mensen af om samen in één auto ergens naartoe te rijden. Zo verminder je de verkeersdrukte, bespaar je brandstof en spaar je kosten uit. Bovendien beperk je de vervuiling en het energieverbruik per passagier. Huur een auto — in plaats van er een te kopen — als je die maar af en toe nodig hebt.
Gebruik het openbaar vervoer. Treinen en bussen zijn doorgaans milieuvriendelijker en ‘groener’ aangezien ze meer mensen vervoeren en per passagier minder vervuilen en minder energie verbruiken. Koop milieuvriendelijke, ‘groene’ motorvoertuigen en onderhoud ze goed. Controleer — voor je aankoop — de energie-efficiëntie, de vervuilingsgraad en de geschatte levensduur van de wagen, scooter of motorfiets. Kijk bijvoorbeeld op www.environment.fgov.be Rij voorzichtig. Vermijd om bruusk te versnellen of te remmen. Een agressieve rijstijl leidt tot een aanzienlijk hoger brandstofverbruik en dus tot meer vervuiling. Zet de motor af als je ergens een tijdje stilstaat. Schakel op tijd.
19
www...
youthxchange.net /clean-up-your-fun
Zijn er alternatieven? Jazeker. Tegenwoordig bestaan er steeds meer duurzame vakantie- en reismogelijkheden (beschermings- en restauratieprojecten, vrijwillige
Op reis
hulpprojecten, lesgeven in het buitenland enz.). Op het Internet vind je honderden ideeën en mogelijkheden. Check wel steeds de gevonden informatie, want een aantal van de websites bieden formules aan die helemaal niet zo duurzaam zijn als ze beweren.
“Er zijn geen passagiers op het ruimteschip Aarde. We zijn allen bemanningsleden.” [Marshall McLuhan, socioloog]
Zoek je iets met meer ontspanning? Geen enkel probleem. Duurzaamheid past ook perfect in meer traditionele vakantieformules. Door zorgvuldig beheerde lokale hotels, logies met bed & breakfast en campings van lokale exploitanten zullen de plaatselijke economie, natuur en cultuur hoogstwaarschijnlijk beter worden ondersteund en gerespecteerd dan door sommige internationale hotelketens. Een positief teken is dat duurzaam of ethisch verantwoord toerisme populairder wordt. Hieronder vind je enkele suggesties voor een duurzame vakantie. Het lijkt misschien een lange lijst, maar als je op reis bent, zouden we onze inspanningen en aandacht voor het milieu eigenlijk moeten verdubbelen. Door te reizen kom je niet alleen vaak in aanraking met een andere, onbekende cultuur, maar bovendien kom je in de woonplaats van andere mensen ... en wie heeft nu niet graag een respectvolle en attente gast op bezoek ?
Voor meer informatie over dit thema: www.ecotourism.org www.greenglobe21.com www.responsibletravel.com www.duurzaamtoerisme.be/links.html
Dit vertegenwoordigt meer dan 10 % van de economische activiteit in de wereld en verschaft rechtstreeks of onrechtstreeks werk aan meer dan 200 miljoen mensen. Voor meer details, surf naar: www.uneptie.org/pc/tourism/sust-tourism www.world-tourism.org www.wttc.org
20
De tragische gebeurtenissen van 11 september 2001 in de VS leidden tot een sterke daling van het aantal vliegtuigpassagiers. Maar de goedkeuring om bijvoorbeeld de luchthaven van Londen Heathrow uit te breiden, wijst erop dat dit slechts een korte onderbreking was van een stijgende trend: het luchtverkeer zit duidelijk in de lift.
Stapstenen Mobiliteit betekent meer dan alleen je verplaatsen. Het betekent ook: er even tussenuit, reizen voor je studie, je werk of je plezier. Zijn sommige reisformules echt duurzamer dan andere? Hieronder volgt wat stof tot nadenken…
Toerisme
heeft een enorme impact op onze planeet en is de grootste ‘industrietak’ ter wereld. Volgens de World Tourism Organisation zullen er tegen het jaar 2010 wereldwijd ongeveer 1 miljard internationale aankomsten worden genoteerd (tegenover 500 miljoen in 1993). Massatoerisme brengt ernstige schade toe aan het milieu. Wetenschappers voorspellen dat tegen 2015 de helft van de jaarlijkse vernietiging van de ozonlaag zal worden veroorzaakt door het vliegtuigverkeer. Uiteraard zitten niet alle vliegtuigen alleen maar vol met toeristen, maar ze dragen wel aanzienlijk bij tot het probleem. Luchtvervuiling en aantasting verslechtering van de bodem- en waterkwaliteit zijn vooral een probleem in kustgebieden, omdat die gebieden vaak worden overspoeld door toeristen. En wat dacht je van de onverantwoordelijke toeristen die stukjes paradijs op onze aarde achteloos veranderen in troosteloze stortplaatsen?
Er zijn een aantal dingen die we kunnen doen om onze impact als toerist te beperken, bijvoorbeeld … Kies een reisformule die het grootste voordeel oplevert voor de bevolking waar je te gast bent. Denk erom: onderhandelen om lagere prijzen te krijgen bij het kopen van tickets en souvenirs kan uitbuiting betekenen. Bescherm waardevolle natuurlijke hulpbronnen. Verspil geen water of energie. Gebruik geen vervuilende stoffen (bv. wasmiddelen) in rivieren of bronnen. Ruim je afval op. Scheid alle niet biologisch afbreekbare afval van de rest. Laat de planten in hun natuurlijke omgeving groeien. Het wegnemen van scheuten, zaden of wortels is in vele delen van de wereld niet toegelaten. Steun lokale handelaars en ambachtslui. Koop, waar mogelijk, souvenirs die ter plekke worden gemaakt. Respecteer de landrechten. Wanneer je je als toerist op het gebied van een lokale bevolkingsgroep bevindt, moet je je gedragen alsof dit privé-eigendom is. Probeer zoveel mogelijk te lezen over het land dat je bezoekt. Het zal je helpen om de lokale cultuur te respecteren en het zal vele deuren voor je openen. In heel wat landen zijn losse en lichte kleren te verkiezen boven kleren boven al te ‘blote’ kleren. Ook kussen in het openbaar is vaak cultureel onaanvaardbaar. Dus … zoals the American Sierra Club aanbeveelt: neem alleen foto’s; laat alleen voetafdrukken achter!
UNEP Tour Operators Initiative (TOI) Een duurzamer transportbeleid tot stand brengen: dat is een van de kerntaken waar Studiosus (Duitsland) zich voor inzet om een duurzame ontwikkeling te verzekeren. Een van de maatregelen is bijvoorbeeld het aanmoedigen en belonen van trein- en busvervoer in plaats van reizen met het vliegtuig of met de wagen. Kan reisplezier worden gecombineerd met duurzaamheid? Bij Premier Tours (Zuid-Afrika) zijn ze er van overtuigd. Dit reisbureau stippelt namelijk rondreizen uit naar oorden en verblijfplaatsen die actief bijdragen tot het behoud van de vakantiebestemmingen.
www.toinitiative.org/good_ practices/introduction.htm
“Koraal of geen koraal? Het is mijn keuze.”: Koraalriffen zijn in veel kustgebieden een van de belangrijkste attracties. UNEP geeft informatie over hoe deze wonderen der natuur kunnen worden bezocht met respect voor hun natuurlijke omgeving: www.uneptie.org/tourism Bronnen: TOURISM CONCERN’S (UK); SURVIVAL INTERNATIONAL’S CODE; THE HIMALAYAN TOURIST CODE (Nepal); ECUMENICAL COALITION OF THE THIRD WORLD TOURISM (Bangkok); TOURISM WITH INSIGHT (D); www.sierraclub.org
www...
youthxchange.net /looking-for-a-place
21
Minder afval a.u.b. “Elk product dat we verbruiken heeft een vergelijkbare verborgen geschiedenis, een ongeschreven lijst van zijn materialen, hulpbronnen en impact. Het leidt ook tot bijkomend afval door het gebruik en het weggooien ervan.” [Paul Hawken, milieu-expert]
In de afgelopen jaren is de hoeveelheid geproduceerd afval dramatisch gestegen. Gemiddeld gooit iedere inwoner van een industrieland per dag 1 kg afval weg. Dit gemiddelde betekent echter niet dat de productie van afval gelijk verdeeld is. Europeanen produceren bijvoorbeeld elk jaar ongeveer 2 000 miljoen ton afval. Meer dan 40 miljoen ton daarvan wordt als gevaarlijk afval beschouwd. In de afgelopen 6 jaar is de hoeveelheid geproduceerd afval met 10 % per jaar gestegen. Het is overduidelijk dat we die ontwikkeling moeten stoppen en omkeren als we niet onder het afval willen worden bedolven. We moeten oplossingen op lange termijn vinden om afval zoveel mogelijk te voorkomen en wel om twee eenvoudige maar zeer belangrijke redenen: hoe meer afval, hoe groter de vervuiling; afval bevat grote hoeveelheden materialen die kunnen worden hergebruikt of gerecycleerd – minder afval betekent dus meer geld!
22
http://europa.eu.int/comm/ environment/waste/index.htm
In de Verenigde Staten worden elk jaar ongeveer 113 miljard bekertjes, 39 miljard stukken bestek en 29 miljard borden gebruikt en weggegooid. De helft daarvan is van plastic. India produceert per jaar 4,5 miljoen ton plasticafval. De schadelijke stof is doorgaans polyethyleen (de stof waarvan plastic zakken worden gemaakt), dat tot 100 jaar tijd nodig heeft om te worden afgebroken.
Weg met die plastic zakken! De inwoners van New Delhi behoren tot de grootste verbruikers van plastic zakken ter wereld. Samen met het Indische leger is de PANCHAVATI GREEN MOVEMENT een campagne begonnen – onder de naam The Quit India Polybag – om het gebruik van plastic zakken te verminderen. Studenten spreken lokale verkopers en handelaars aan en informeren hen over de impact van plastic zakken op het milieu. Gezinnen worden aangemoedigd om plastic zakken opnieuw te gebruiken of – nog beter – om over te schakelen op stoffen zakken.
Bron: www.unep.org/ children_youth/
Dankzij de inspanningen van Panchavati worden in geen enkele legerkantine in New Delhi nog plastic zakken gebruikt. En ook de hotelnijverheid in New Delhi heeft het gebruik van plastic zakken afgezworen. De New Delhi Municipal Corporation neemt deel aan het Panchavati-initiatief en heeft beloofd alles in het werk te stellen om van New Delhi een ‘plastic-zakvrije’ zone te maken.
Zelfs computers, waarvan toch wordt gezegd dat zij kunnen bijdragen tot duurzaam verbruiken (DV), veroorzaken schadelijk afval. Aangezien de kracht van computers om de 18 maanden verdubbelt, zullen er tegen het jaar 2005 in de hele wereld 315 miljoen verouderde computers zijn. Volgens de Amerikaanse SILICON VALLEY TOXIC COALITION betekent dat een afvalberg van 600 miljoen kg lood, 1 miljoen kg cadmium en 200 000 kg kwik – allemaal giftige metalen. Hoe kunnen we onze houding tegenover afval veranderen? Op de eerste plaats door minder te gebruiken! In de tweede plaats door producten anders te ontwerpen om de hoeveelheid afval te verminderen of afval zelfs helemaal te vermijden. Wil je meer te weten te komen over ecologisch ontwerpen of ecodesign? Neem dan eens een kijkje op deze (en andere) websites.
www.svtc.org
www.o2.org www.smartarch.nl/
www...
youthxchange.net /social-belonging
23
Ecodesign ... wat is dat? Ecodesign producten worden ontworpen op grond van een ‘kringloop aanpak’, die bekend staat als ‘van de wieg tot het graf’. Dat betekent dat er rekening wordt gehouden met de totale levensduur van de producten van het moment waarop ze worden gemaakt tot het ogenblik waarop ze worden afgedankt. De doelstellingen zijn: Materialen, energie en andere hulpbronnen efficiënter gebruiken. Materialen kiezen die niet afkomstig zijn uit bedreigde ecosystemen. Een ontwerp kiezen dat vervuiling en afval vermijdt. Opteren voor gerecycleerde of recycleerbare materialen en energiebesparende technologieën. De levensduur van een product optimaliseren: ervoor zorgen dat het gemakkelijk kan worden gebruikt, onderhouden, bijgewerkt, opnieuw gebruikt, gerecycleerd of opnieuw vervaardigd. Alles eenvoudig houden: dus minder materialen / onderdelen gebruiken en ervoor zorgen dat alles gemakkelijk kan worden uit elkaar gehaald en gerecycleerd. De transportlogistiek verbeteren. Mogelijke gevaren voor de gezondheid vermijden door veilige en niet-giftige materialen te gebruiken. De mensenrechten respecteren (dus géén uitbuiting of kinderarbeid). Vaak gaat ecodesign niet over het opnieuw uitvinden van producten. Mensen willen niet altijd een product, maar zijn soms gewoon op zoek naar een oplossing. Bijvoorbeeld: als een wassalon goed is ontworpen, dan kan het een uitstekend alternatief zijn voor individuele wasmachines. Ecodesigners zoeken naar alternatieve manieren om een taak uit te voeren, met minder schadelijke gevolgen voor het milieu en een even grote of zelfs grotere efficiëntie. Ecodesigners zijn van mening dat ethiek en schoonheid (esthetiek) elkaar niet uitsluiten, maar elkaar juist aanvullen.
Een van de belangrijkste uitdagingen van deze tijd is het zuiniger omspringen met natuurlijke bronnen. We moeten beseffen dat de natuurlijke rijkdommen van de aarde – of het nu om fossiele brandstoffen, water, aardgas of bomen gaat – niet onuitputtelijk zijn. Daarom is recyclage ook zo belangrijk. Als we de voorraad natuurlijke hulpbronnen niet willen uitputten, zullen we van herstellen, hergebruiken en recycleren onze tweede natuur moeten maken. En dat geldt zowel voor bedrijven, scholen, instellingen ... als voor gezinnen. Op deze manier kunnen we: de schade aan het leefmilieu tot een minimum beperken of zelfs voorkomen; het onnodig aanboren van onze natuurlijke hulpbronnen vermijden; energie besparen en de vervuiling verminderen. Recyclage kan ook een belangrijke rol spelen bij de vermindering van vaste afvalstoffen door deze te gebruiken voor het maken van nieuwe producten. Elke ton gerecycleerd papier spaart 17 bomen en 21 000 liter water. Daarnaast worden ook de luchtvervuiling met 30 kg en de afvalstorting met 2,3 m³ verminderd. Hergebruiken en verminderen van verpakkingen zijn de manieren bij uitstek om verpakkingsafvalberg te verkleinen. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld wordt elk jaar 64 miljoen ton aan verpakkingsmateriaal weggegooid. Gelukkig zijn er tegenwoordig ook bedrijven die hun aanpak rond (over)verpakkingen herzien.
In het mariene reservaat Kiunga in Noord-Kenia is het rif niet beschermd. Het afval dat daar aanspoelt, vervuilt niet alleen het strand, maar vormt ook een bedreiging voor de schildpadden die daar hun eieren leggen. KIUNGA ECO-FRIENDLY HANDICRAFTS
verzamelt het afval en maakt er speelgoed van. Zo worden van oude teenslippers draagbare speelgoedtelefoons en -autootjes gemaakt. Zoals ontbossing en de winning van ruwe grondstoffen uit de aarde.
Voor meer info hierover kun je surfen naar: www.wastewatch.org.uk; www.recycle.net – Voor een woordenlijst over gerecycleerde/recycleerbare materialen, zie: www.grn.com/ grn/library/gloss.htm Zie ook www.fostplus.be
Stapstenen Er zijn heel eenvoudige manieren om de hoeveelheid afval die wij met z’n allen produceren, te verminderen. Hou deze 5 recyclageregels steeds in je achterhoofd: Weiger onnodige verpakkingen en moedig producenten aan om hun producten niet overdreven te verpakken. Koop zoveel mogelijk herbruikbare flessen, navulbare flacons en dergelijke en breng ze na gebruik terug.
24
Gebruik zoveel mogelijk zaken opnieuw. Enveloppen, flessen en plastic zakken kunnen allemaal meerdere malen worden gebruikt. Breng kleren die je niet meer draagt, naar een liefdadigheidsinstellingen of een kringloopcentrum – je recycleert niet alleen, maar je maakt er ook nog andere mensen blij mee. Herstel dingen in plaats van ze weg te gooien (en weer nieuwe te kopen). Sorteer papier, blik en pet-flessen, glas, GFT en gevaarlijk afval en breng alles naar het containerpark bij jou in de buurt (als het niet wordt opgehaald). Composteer huishoudelijk GFT-afval.
25
www...
youthxchange.net /carrying-the-torch
www...
Spring zuinig om met energie
Plastic: logo’s voor recyclage
youthxchange.net /facts&figures Met een beetje zorg kunnen de meeste soorten plastic worden gerecycleerd. De inzameling van plastic voor recyclage neemt snel toe, maar de recyclage van plastic is helaas allesbehalve eenvoudig: de verschillende soorten plastic mogen vóór de recyclage niet met elkaar worden vermengd, maar het is onmogelijk om de verschillende types met het blote oog van elkaar te onderscheiden. Zelfs een kleine hoeveelheid van het verkeerde type plastic kan de smeltmassa onbruikbaar maken. www.atimes.com/china.html
26
Wit afval. In China worden er elk jaar enorm veel (miljarden!) wegwerpartikelen gebruikt, meestal van plastic: bekertjes, houders, kammen, tandenborstels, balpennen en eetstokjes. China is daardoor stilaan de grootste markt ter wereld voor wegwerpgoederen geworden. De opstapeling van deze massa ‘wit afval’ heeft geleid tot een belangrijke campagne in de media en op straat.De bedoeling hiervan is om de Chinese consumenten bewust te maken van het afvalprobleem en hen aan te moedigen hun wegwerpmentaliteit te veranderen. Vele steden hebben al lokale beperkingen uitgevaardigd tegen plastic verpakkingen. Hangzhou, de hoofdstad van de provincie Zhejiang, is de eerste Chinese stad die plastic verpakkingen heeft verboden. De mensen worden aangemoedigd om stromanden en linnen zakken of andere milieuvriendelijke draagtassen van karton, rijstpapier, stro of stijfsel te gebruiken om te gaan winkelen.
De plasticnijverheid heeft gelukkig een oplossing gevonden voor dit probleem: er is een reeks logo’s (met kleurcodes) ontworpen, die normaal op de onderkant van de plastic voorwerpen worden aangebracht. Types 1 en 2 worden gewoonlijk gerecycleerd. De recyclage van type 4 is minder gebruikelijk. De andere types worden doorgaans niet gerecycleerd, behalve misschien in beperkte testprogramma’s.
Let dus op het recyclagelogo. Als consument kun je bewust kiezen voor de best recycleerbare producten. Opgelet: sommige etiketten geven gewoon aan dat een deel van het product (zie de aanduiding in %) kan worden gerecycleerd en andere vertellen je dat alle bestanddelen van het product gemakkelijk recycleerbaar zijn. Voor milieubewuste consumenten is het zoeken naar ‘kringloopproducten’ (die van gerecycleerde goederen zijn gemaakt) al heel vanzelfsprekend geworden. Zo kun je bijvoorbeeld een hele reeks dingen vinden – ook kleren, meubelen en speelgoed – waarin heel wat gerecycleerd papier verwerkt is.
Eeuwenlang hebben de mensen de hulpbronnen op aarde gebruikt zonder stil te staan bij de gevolgen voor de toekomst. In de afgelopen 30 jaar is het wereldwijde energieverbruik met ongeveer 70 % toegenomen. Bovendien wordt voorspeld dat het energieverbruik in de komende 15 jaar elk jaar nog eens met 2 % zal stijgen. De natuur heeft 1 miljoen jaar nodig om de hoeveelheid olie te vormen die wereldwijd in 1 jaar wordt verbruikt. Volgens schattingen zouden de huidige oliereserves binnen 60 jaar wel eens uitgeput kunnen zijn. Onze traditionele energiebronnen – steenkool en olie – zijn fossiele brandstoffen. Ze danken hun naam aan het feit dat ze over een periode van miljoenen jaren werden gevormd uit de gefossiliseerde overblijfselen van dode dieren en planten.
“Het is aan ons als individuen om te doen wat we kunnen, hoe weinig dit ook moge zijn. Gewoon het licht uitdoen als we de kamer verlaten lijkt misschien weinig verschil te maken, maar het betekent niet dat we het niet moeten doen.” [de 14de Dalai Lama, religieus leider]
WORLD RESOURCES INSTITUTE: www.wri.org/wri/trends/ index.html Zie hierboven. C. Clayton, p. 97. www.fuelcellpark.com
Slim en zuinig. Het Energy Conservation Centre of Japan heeft het programma Smart Life (‘verstandig leven’) gelanceerd, een campagne om een nieuwe energiesparende levensstijl te ondersteunen. Met de campagne wordt het publiek warm gemaakt voor deze nieuwe levensstijl via de media (kranten, TV en radio) en via affiches, brochures en video’s. In de zomer en in de winter, wanneer het energieverbruik hoog is, voert ECCJ energiebesparingscampagnes in alle grote Japanse steden. Een van de thema’s is kleding: ECCJ organiseert Smart Collection tentoonstellingen in Tokio en Osaka om lage-energiemode aan te moedigen. De organisatie heeft ook enquêtes uitgevoerd, bijvoorbeeld over eetgewoonten, die als uitgangspunt dienden om ideeën rond energiebesparing bij kooktoestellen, voedselproductie en -distributie te promoten. ECCJ richt zijn inspanningen ook op het gebruik van kantoorapparaten om het sluimerverbruik (gebruik van stand-by electriciteit) te verminderen. ECCJ publiceert de resultaten van zijn enquêtes op affiches, in brochures, in tijdschriften en op zijn homepagina op het internet: www.eccj.or.jp
27
www...
youthxchange.net /social-belonging
GreenLight GreenLight werd gelanceerd in februari 2000. Het is een vrijwilligersprogramma waarin private en openbare organisaties zich tegenover de Europese Commissie engageren om hun verlichtingsinstallaties aan te passen of te vervangen. De doelstellingen van GreenLight zijn: een vermindering – in heel Europa – van de energie die voor verlichting wordt verbruikt; een minimalisering van de vervuiling en van de opwarming van de aarde; een verbetering van de arbeidsomstandigheden…; en, tegelijk, ook geld besparen! Voor verdere informatie zie: www.eu-greenlight.org
Meer informatie vind je op de volgende sites: http://rredc.nrel.gov/tidbits.html www.solardome.com www.solarnow.org/glossary.htm http://solstice.crest.org www.eren.doe.gov/ www.ode.be
28
Het overmatige verbruik van deze brandstoffen heeft tot een bijzonder grote vervuiling geleid (door verbranding van fossiele brandstoffen komt er koolstofdioxide vrij in de atmosfeer, dat leidt tot opwarming van de aarde – zie het volgende hoofdstuk – en zure neerslag). We moeten minder afhankelijk worden van de (niet onbeperkte) natuurlijke rijkdommen van de aarde. We hebben dus dringend alternatieve, hernieuwbare energiebronnen nodig. Spijtig genoeg worden wind-, zonne-, biomassa-, geothermale en hydro-elektrische energie nog altijd niet op grote schaal gebruikt. Waarom? Omdat het energiebeleid van de diverse regeringen nog steeds altijd gericht is op traditionele energiebronnen. Er wordt niet genoeg in geïnvesteerd, er zijn te weinig subsidies voor onderzoek en te weinig bewustmakingscampagnes over alternatieve energiebronnen. Toch zal dit hopelijk snel veranderen: we zien namelijk dat deze schonere technologieën toch meer gebruikt worden en steeds efficiënter worden. Groene energie. Voor het eerste ondersteunt GREENPEACE een commercieel bedrijf: het heeft zijn krachten gebundeld met NPOWER voor het opstarten van Juice, een nieuw en milieuvriendelijk “groen” elektriciteitsinitiatief in Groot-Brittannië. De energie van Juice kost even veel als gewone elektriciteit, maar is afkomstig van windkracht. Voor het eerst betaalbare groene energie! En: hoe meer mensen zich bij Juice aansluiten, hoe meer nieuwe windkrachtcentrales er kunnen worden gebouwd. Voorlopig zullen de abonnees milieuvriendelijke energie geleverd krijgen van bestaande hernieuwbare bronnen. Wanneer er meer dan 50 000 mensen aan het initiatief deelnemen, zal er een andere windkrachtlocatie worden uitgebouwd, enz. Voor meer informatie, zie www.npower.com/juice. Een jongerengroepering in Peru, Saywite, is gestart met een project om hernieuwbare energie te leveren aan gezondheidscentra in plattelandsdorpen door de verdeling van zonnepanelen. De groep staat niet alleen in voor de installatie van de panelen, maar organiseert ook workshops om lokale en universiteitsstudenten op te leiden zodat ze het project kunnen opvolgen, de panelen kunnen onderhouden en workshops over het leefmilieu kunnen geven. Saywite is ook betrokken bij andere projecten en campagnes. Op dit ogenblik bouwen de jongeren een windkrachtgenerator om te bewijzen dat lokale energieopwekking zonder brandstoffen perfect mogelijk is. Ze richten tevens centrales in voor fietsdelen om het gebruik van de auto te ontmoedigen.
We hebben bijna overal energie voor nodig: het bereiden van ons eten, het verwarmen van onze huizen, het leveren van elektriciteit voor de industrie ... Helaas heeft dit verstrekkende gevolgen voor onze planeet. Na de vervuiling door auto’s vormen energieverbruik, energieopwekking en de storting van energieafval de grootste bron van vervuiling op aarde.
Energiebesparing is dus heel belangrijk, en moet zowel wereldwijd als individueel worden aangepakt. Er zijn genoeg dingen die we elke dag kunnen doen om te besparen op energie. En vergeet niet: energiebestparing = geldbesparing!
75 % van de brandstofkosten van een gemiddeld huishouden zitten in de verwarming en het warm water (voor douche, afwas ...). Zouden we energiebewuster worden wanneer de energiekosten zouden stijgen?
Stapstenen Hieronder geven we enkele eenvoudige tips om zelf energie te besparen: Zet de tv helemaal uit! Een tv-toestel in sluimerstand (stand-by) kan nog altijd één vierde van de energie verbruiken die het normaal verbruikt.
Energy Star werd door het Agents c h a p voor Milieubescherming van de VS in 1992 ingevoerd als keurmerkprogramma op vrijwillige basis. De bedoeling: energie efficiënte producten onderscheiden en promoten om de emissie van koolstofdioxide te verminderen. Het Energy Star keurmerk wordt nu al gebruikt voor ‘goedgekeurde’ nieuwe woningen, het grootste gedeelte van de bouwsector, residentiële verwarmings- en koelinstallaties, huishoudapparaten met groot vermogen, kantooruitrustingen, verlichting, consumentenelektronica en nog veel meer. Energy Star werd recent ook overgenomen door de Europese Commissie, waardoor het een wereldwijd keurmerk voor energie-efficiëntie is geworden. Voor meer informatie, zie: www.energystar.gov
Koop energie-efficiënte, compacte fluorescerende lampen. Doe het licht uit als je een ruimte verlaat. Draai de thermostaat enkele graden lager. Als je het koud hebt, trek dan een extra trui aan in plaats van de centrale verwarming hoger te zetten. Gebruik niet meer warm water dan je echt nodig hebt – neem een douche of gebruik het bad(water) met meerdere personen. Steek – indien mogelijk – altijd de stekker van een toestel in een stopcontact (in plaats van het op batterijen te laten werken). Lege batterijen zijn bijzonder vervuilend. Als het niet anders kan, gebruik dan oplaadbare batterijen. Isoleer deuren en vensters altijd goed. Vervang oude (energie verslindende) huishoudtoestellen door energie-efficiënte apparaten.
29
www...
youthxchange.net /test-&-game
Morgen weer mooi weer?
Deze vermindering is echter slechts een eerste stap. We kunnen de door de klimaatverandering aangerichte schade nog omkeren, maar dan moeten we onze huidige manier van consumeren en produceren ingrijpend veranderen. Volgens deskundigen is er een wereldwijde vermindering van de CO2-uitstoot van ongeveer 60 % noodzakelijk tegen 2050 om een catastrofale klimaatverandering te vermijden.
“Wie nog altijd beweert dat de globale opwarming niet wordt veroorzaakt door het broeikaseffect als gevolg van menselijke activiteiten, is een beetje zoals mensen die nog altijd geloven dat de aarde vlak is.”
Het gat in de ozonlaag. Ozon is een gas dat op grondniveau giftig is. 25 km boven de grond wordt onze planeet echter omgeven door een dunne ozonlaag die ons juist beschermt. Deze laag is van cruciaal belang voor het leven op aarde, want ze absorbeert bijna al het ultraviolette licht (UV) van de zon. Die UV-stralen zijn erg schadelijk voor planten en dieren en ook voor onze gezondheid, want ze veroorzaken huidkanker en oogziekten. Ozonafbrekende gassen kunnen tot 111 jaar actief (en dus schadelijk) blijven in de stratosfeer.
[Gerhard Berz, wetenschapper]
Broeikasgassen worden zo genoemd omdat ze een isolerende laag vormen rond de aarde — net als het glas van een serre — die de hitte van de zonnestraling binnenhoudt. Meer hierover vind je op: www.ipcc. ch (Intergouvernementeel panel over Klimaatverandering – Wereld Meteorologische Organisatie en UNEP); www.grida.no/climate; www.greenpeace.org/~climate; www.cool-companies.org
30
Voor meer informatie over het Kyoto-protocol zie: www.unfccc.int
De schade die wordt berokkend aan de aardatmosfeer en aan het klimaat is een reusachtig probleem. Zo reusachtig dat je je waarschijnlijk afvraagt wat je daar als enkeling in vredesnaam aan kunt doen. Maar verandering is dringend noodzakelijk. De globale opwarming van de aarde en de aantasting van de ozonlaag zijn twee verschillende problemen. Ze zijn wel nauw met elkaar verbonden, omdat ze beide te maken hebben met de kwaliteit van onze atmosfeer en omdat ze beide rechtstreekse invloed uitoefenen op de gezondheid van onszelf en van onze hele planeet. Als er niets wordt ondernomen, zullen de gevolgen voor de aarde rampzalig zijn.
Opwarming van de aarde. In de afgelopen 100 jaar is de gemiddelde globale temperatuur op aarde met ongeveer een halve graad Celsius gestegen. Wetenschappers denken dat onze planeet opwarmt omdat wij mensen (met onze miljoenen fabrieken en auto’s) meer broeikasgassen – koolstofdioxide (CO2), methaan, lachgas en chloorfluorkoolwaterstoffen (cfk’s) – de atmosfeer insturen dan ooit tevoren. Volgens ramingen van het Intergouvernementeel Panel over Klimaatverandering (IPCC) zal de gemiddelde wereldwijde oppervlaktetemperatuur tegen het einde van deze eeuw zelfs met 5,8 °C gestegen zijn ... als er niets wordt ondernomen. Deze temperatuurstijging kan zeer ernstige gevolgen hebben voor planten, dieren én mensen. Bijvoorbeeld: een stijging van het zeeniveau met zowat 90 cm over die periode, waardoor kustgebieden en kleine eilanden worden overspoeld en extreme weersomstandigheden frequenter voorkomen en ernstiger vormen aannemen. Het Kyoto-protocol is een verbintenis van de industrielanden (behalve de VS) om de CO2-uitstoot tegen 2012 met 5 % te verminderen (ten opzichte van het niveau in 1990).
In 1985 ontdekten wetenschappers een gat in de ozonlaag. Dit gat bevindt zich boven Antarctica en wordt steeds groter. Op dit ogenblik is ongeveer 10 % van het ozonschild van de aarde al vernietigd. Cfk’s zijn de grootste boosdoeners in dit afbraakproces.
Industrielanden zijn overeengekomen om het gebruik van ozonvernietigende chemicaliën drastisch te verminderen, door ze te verbieden, of het gebruik ervan geleidelijk af te bouwen. In ontwikkelingslanden zal het gebruik ervan echter nog worden toegelaten tot het jaar 2010.
Volgens het UN IPCC. Zo’n onmiddellijke vermindering van de CO2uitstoot realiseren is onmogelijk, maar het geeft wel aan wat noodzakelijk is om de globale opwarming van de aarde af te remmen.
Deze stoffen werden voor het eerst gebruikt in de koelvloeistof en de isolatie van koelkasten en later ook in airconditioningsystemen. Een van de andere belangrijkste toepassingen van cfk’s is die als drijfgas in spuitbussen. Voor meer informatie zie: UNEP DTIE Energy and OzonAction Unit – e-mail:
[email protected]; www.uneptie.org/ozonaction
Stop de klimaatverandering. De opwarming van de aarde zal niet vanzelf ophouden. We moeten beter gebruik maken van hulpbronnen bij fabricageprocessen, en producten met betere prestaties en een lager energieverbruik ontwikkelen. Daar moet in de bedrijfswereld serieus werk van worden gemaakt, als we dit probleem ernstig willen aanpakken. Bedrijven moeten hun beste beentje voorzetten door technologieën te ontwikkelen en te promoten die de uitstoot van koolstofdioxide verminderen. Negen vooraanstaande industriële bedrijven uit Europa en de Verenigde Staten hebben een netwerk van bedrijven opgericht onder de naam Respect Table. De doelstelling van dit netwerk is duidelijk: de naleving van het Kyoto-protocol. Het probleem van de klimaatverandering staat helemaal bovenaan op de agenda en de aangesloten bedrijven werken samen om een duurzame sociale, ecologische en economische maatschappij uit te bouwen.Enkele voorbeelden van bedrijven die hieraan deelnemen: IKEA (Zweden), INTERFACE (VS), NUON RENEWABLE ENERGY (Nederland) en THE BODY SHOP INT (GB). [www.respecteurope.com] Het Pew Center on Global Climate Change is een niet-commerciële, apolitieke en onafhankelijke organisatie die zich inzet voor geloofwaardige informatie, duidelijke antwoorden en innovatieve oplossingen om de wereldwijde klimaatverandering aan te pakken. 32 vooraanstaande bedrijven, meestal uit de Fortune 500-lijst, werken via dit centrum samen om het publiek bewust te maken van de risico’s, de uitdagingen en de mogelijke oplossingen van dit probleem. [www.pewclimate.org]
31
www...
youthxchange.net /carrying the torch
Wil je meer te weten over deze complexe problemen, surf dan om te beginnen naar: www.safeclimate.net www.iisd.org/youth/internetcafe
Het is nooit te laat om in actie te komen. De ozonlaag zal zich herstellen als we minder ozonvernietigende stoffen gebruiken. Maar het is wel een zaak van lange adem: zelfs als al deze stoffen morgen zouden worden verboden, dan zou het nog altijd 40 jaar duren voor de ozonlaag zich volledig heeft hersteld.
Bovendien zijn we ze gewoon en zijn onze technologieën erop gebaseerd.
Lange tijd dachten we dat er voldoende fossiele brandstoffen waren en zochten we dus ook niet naar andere en milieuvriendelijkere opties. Daardoor zijn we nog steeds erg afhankelijk van deze traditionele energiebronnen en nu ondervinden we daar de gevolgen van op onze gezondheid en op het milieu. We moeten dus dringend meer tijd, geld en menselijke energie steken in het aanboren van hernieuwbare energiebronnen als duurzaam alternatief voor fossiele brandstoffen. Verantwoordelijke, milieubewuste consumenten spelen hierbij een sleutelrol: door onze positieve actie zal de ‘fanclub van de duurzaamheid’ blijven aangroeien. Machtige multinationals zullen het moeilijk krijgen als ze geen rekening houden met onze zorgen en bekommernissen.
NIKE is bijvoorbeeld 1 van de 4 bedrijven die lid is geworden van het Climate Savers Program van het WWF – een vrijwillig initiatief om de emissie van broeikasgassen te verminderen. Zie: www.nikebiz.com; www.panda. org/climate/index.cfm
32
The WORLD BUSINESS COUNCIL FOR SUSTAINABLE DEVELOPMENT (Wereldbedrijfsraad voor duurzame ontwikkeling) gaat de verbanden na tussen de klimaatverandering, de bedrijfswereld en andere partijen. Zie op: www.wbcsd.org
www...
youthxchange.net /test&game
Stapstenen Hoe kunnen wij ons steentje bijdragen om de klimaatverandering en de afbraak van de ozonlaag onder controle te houden? Gebruik geen spuitbussen meer. Alhoewel ze geen cfk’s meer bevatten, bevatten ze wel nog andere vervuilende chemische stoffen en kunnen ze niet worden gerecycleerd. Let op dat het cfk-gehalte in je nieuwe koelkast lager ligt of — nog beter — dat ze geen cfk’s bevat. Gebruik de brommer, wagen (of ander motorvoertuig) minder vaak. Auto’s zijn de voornaamste bron van overmatige CO2-uitstoot en produceren ook nog andere broeikasgassen.
We drinken het, we wassen er onszelf, onze vaat en onze kleren mee, en maken er onze huizen en auto’s mee schoon. Het menselijk lichaam bestaat grotendeels uit water. Gewassen kunnen niet groeien zonder water. Water is van vitaal belang voor alle levende wezens. Je kunt ongeveer 1 maand zonder voedsel overleven, maar slechts 5 tot 7 dagen zonder water.
Water: bron van leven
97 % van het water op aarde is zeewater, wat onbruikbaar is voor mensen. Minder dan
“Vele oorlogen in deze eeuw gingen over olie, maar die van de volgende eeuw zullen over water gaan.”
1 % van al het water in de wereld is drinkbaar en geschikt voor andere doeleinden, zoals landbouw en industrie. Dit water komt van rivieren, dammen en grondwaterbronnen. Overal ter wereld neemt het waterverbruik toe. De beschikbaarheid van dit levensnoodzakelijke water zal waarschijnlijk één van de grootste en ernstigste problemen worden in de komende jaren.
[Ismail Seragelgin, Wereldbank, 1995]
Als de vraag naar water zo blijft stijgen zal tegen het jaar 2025 twee derde van de wereldbevolking mogelijk met een ernstig watertekort te kampen hebben. Een groot deel van de wereldbevolking – 2 miljard mensen! – beschikt niet over zuiver drinkwater. Meer dan 4 miljard mensen wereldwijd hebben thuis geen stromend water. In sommige delen van Afrika moeten vrouwen en kinderen drinkwater gaan halen bij de dichtstbijzijnde waterbronnen: dat betekent vaak een voettocht van meer dan 5 uur, op de terugweg beladen met een voorraad (tot 20 liter!) water. En dat terwijl in industrielanden een gemiddeld gezin van 4,6 personen in de stad per dag 640 liter water verbruikt.
www.thewaterpage.com
33
www...
youthxchange.net /facts&figures
Deze cijfers zijn bijzonder schokkend. Het is dan ook niet denkbeeldig dat we een catastrofe van nooit geziene omvang zullen meemaken – tenzij er serieus werk wordt gemaakt van waterbehoud en waterbeheer ernstig worden genomen. www.panda.org/livingwaters/ initiatives/index.cfm In de jaren 1960 begon de toevoer van water naar de zee alarmerend te dalen. Bovenstroomse irrigatieprogramma’s voor de teelt van rijst en katoen verbruikten meer dan 90 % van de natuurlijke waterstroom vanuit het Centraal-Aziatische Tian- Shan-gebergte. Daardoor is de meeroppervlakte verminderd. Voor meer informatie zie: http://nailaokda.8m.com/aral.html
Recente studies benadrukken het economische belang van zoetwater-ecosystemen, zoals
moerasland, meren en rivieren. Ondanks hun onschatbare waarde worden deze ecosystemen overal ter wereld ernstig bedreigd. In een periode van amper 30 jaar is het Aralmeer – vroeger het vierde grootste meer ter wereld – geslonken tot minder dan de helft van zijn oorspronkelijke oppervlakte en is het water ervan ondertussen even zout als zeewater. Het ecologisch evenwicht wordt steeds wankeler doordat de industrielanden voortdurend watervoorraden, rivieren en zeeën verontreinigen. Elke dag, overal, op alle mogelijke manieren: van het lozen van afvalwater in zee tot het dumpen van gevaarlijke chemische afvalstoffen in rivieren… De kwaliteit van het water is even belangrijk als de hoeveelheid water. Recent werden in Groot-Brittanië meer dan 43 verschillende pesticiden aangetroffen in het drinkwater, allemaal in een hogere dosis dan wettelijk is toegestaan. De lijst van waterverontreinigende stoffen is lang: onkruidverdelgers, nitraten, fosfaten, lood, olie en allerlei industriële chemicaliën
Stapstenen Hoe minder water een rivier bevat, hoe geconcentreerder de verontreiniging is. Als we allemaal ons best doen om ons waterverbruik aan te passen, kunnen we bijdragen aan een oplossing van het waterprobleem.Wat kunnen we doen om water te (be)sparen? Neem een douche in plaats van een bad. Gemiddeld is voor een bad tweemaal zoveel water nodig als voor een douche.
Het prijskaartje van flessenwater. Op basis van de resultaten van een nieuwe, onafhankelijke studie spoort het WWF mensen aan om leidingwater te drinken, dat vaak even gezond is als flessenwater. Dit zou niet alleen beter zijn voor ons milieu, maar ook voor onze portemonnee. Volgens de studie is flessenwater in vele landen niet veiliger of gezonder dan leidingwater, maar wel duizendmaal duurder. Toch is het de snelst groeiende drankenindustrie ter wereld, met een geschatte waarde van 22 miljard USD per jaar.
Dorst naar kennis over water? Bezoek de waterportaalsite van UNESCO op www.unesco.org/ water of andere relevante sites zoals www.protos.be, www.milieuboot.be, www.thewaterpage.com of www.gpa.unep.org
De Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) zegt dat de voedingswaarde van flessenwater niet hoger is dan die van leidingwater. Het kan weliswaar kleine hoeveelheden mineralen bevatten, maar dat is ook het geval voor leidingwater van vele lokale waterleidingssystemen. De studie wijst bovendien uit dat er elk jaar 1,5 miljoen ton plastic wordt gebruikt om het water te bottelen. Bij de productie en de verwerking van de flessen kunnen giftige chemicaliën in het milieu terechtkomen. Bovendien wordt wereldwijd per jaar één vierde van de 89 miljard liter flessenwater buiten het land van oorsprong verbruikt. De emissie van het broeikasgas CO2, die wordt veroorzaakt door het vervoer van het flessenwater (binnen én buiten het land van oorsprong) draagt op zijn beurt weer bij tot het wereldwijde probleem van klimaatverandering (3 mei 2001). Voor meer informatie: WWF Living Waters Campaign, e-mail: lhadeed@wwfint.org
Voor een gemiddeld golfterrein in een tropisch land als Thailand zijn er 1 500 kg kunstmeststoffen, pesticiden en onkruidverdelgers per jaar nodig en evenveel water als 60 000 dorpelingen nodig hebben op het platteland.
Wanneer het toilet of de wasmachine moet worden vervangen, vraag dan naar een model met een geringer waterverbruik.
34
Was je kleren minder vaak. Soms zijn kleren niet echt vuil, en kun je ze gewoon even verluchten. Bovendien zullen je kleren langer meegaan. Spoel tampons, maandverband, luiers en condooms nooit door het toilet, zeker niet als je in een streek woont waar het rioolwater ongezuiverd in de zee terechtkomt. Denk eraan ... de volgende keer dat je gaat zwemmen. Giet nooit huishoudchemicaliën (zoals olie, terpentijn en oplosmiddelen voor verf) weg, maar breng ze naar het containerpark.
35
www...
youthxchange.net /best practices
Kinderarbeid? Nee, bedankt! “Onrechtvaardigheid op eender welke plaats ter wereld is een bedreiging voor rechtvaardigheid overal ter wereld.” [Martin Luther King, burgerrechtenactivist]
www.ilo.org
36
Niets meer kopen is niet realistisch. Bewust en met mate kopen, is dat wél. Duurzaam verbruiken (DV) gaat immers niet alleen over de gevolgen van onze productie- en consumptiepatronen voor het milieu, maar ook over de gevolgen op menselijk en maatschappelijk vlak. Ontelbare voorwerpen en artikelen worden tegenwoordig in ontwikkelingslanden geproduceerd, omdat de arbeidskracht daar vaak veel goedkoper is voor multinationals. Maar een arbeidsovereenkomst moet ten goede komen aan alle betrokkenen. DV betekent ook: streven naar sociale rechtvaardigheid en respect voor de fundamentele menselijke, sociale en economische rechten voor iedereen. Er zijn een heleboel redenen om de omstandigheden en de basisrechten te onderzoeken (en zonodig te verbeteren) van de mensen die een rol spelen in de productie van goederen. Kinderarbeid is bijvoorbeeld een hele goede reden. Volgens ramingen van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) zijn ongeveer 250 miljoen kinderen in de leeftijd van 5 tot 14 jaar betrokken bij economische activiteiten in ontwikkelingslanden. Uit de statistieken van de ILO blijkt dat 2 op de 5 kinderen in Afrika kinderarbeid verrichten. Dat is 32 % van het wereldtotaal (WT) van kinderen die bij economische activiteiten betrokken zijn. Operatie schone tapijten. RUGMARK is een organisatie zonder winstoogmerk die zich inzet voor de afschaffing van kinderarbeid en die onderwijsmogelijkheden biedt aan kinderen in Nepal, India en Pakistan. Een RUGMARK-label betekent dat de verkochte tapijten of matten niet werden geproduceerd door middel van illegale kinderarbeid.Volgens een persmededeling van de organisatie (januari 2001) werden er in Europa en Noord-Amerika sinds 1995 al meer dan 2 miljoen tapijten met het RUGMARK-label verkocht.
In Azië verricht 1 op de 5 kinderen arbeid (61 % van het WT), in Latijns-Amerika 1 op de 6 (7 % van het WT) en in Oceanië 1 op de 3. In Afrika alleen al neemt dit aantal met 1 miljoen per jaar toe: als dat zo doorgaat, zijn er tegen het jaar 2015 meer dan 100 miljoen. In India worden duizenden kinderen ingezet om lucifers en vuurwerk te maken. Ze krijgen een loon van 48 tot 57 dollarcent per dag en werken dagelijks ongeveer 10 tot 12 uur, 7 dagen per week. In Pakistan bestaat ongeveer 75 % van de tapijtwevers uit meisjes van minder dan 14 jaar. Dit is echter niet alleen een probleem van de ontwikkelingslanden. In 1998 schatte het Ministerie van Arbeid van de VS het aantal ‘legale’ kindarbeiders in de Verenigde Staten op 3,5 miljoen (en nog eens 1,5 miljoen illegale). Uit een recente studie in GrootBrittanië bleek dat daar ongeveer 750 000 kinderen tussen 11 en 15 jaar regelmatig werken, sommigen zelfs tot 50 uur per week.
“Research on Girl Child Weavers in the Carpet Industry”, RUGMARK Society Pakistan, 1999: www.rugmark.org/news_facts
Zie de websites van het ministerie van Arbeid van de VS, www.dol.gov en het Bureau voor de Arbeidsstatistiek van de VS, www.bls.gov
37 Rode kaart voor kinderarbeid – Euro 1996. Het feit dat kinderarbeid werd gebruikt om voetballen te naaien in Pakistan, haalde de voorpagina van alle kranten, vlak voor het voetbalkampioenschap begon. Dit leidde ertoe dat de FIFA (de internationale voetbalfederatie) een gedragscode uitvaardigde die bepaalde welke voetballen tijdens de competitie mochten worden gebruikt. Als reactie daarop heeft Pakistan zijn productiemethode voor voetballen veranderd.
www...
youthxchange.net /pay-the-right-price
Naar school! Verplicht onderwijs heeft geleid tot een vermindering van de kinderarbeid. In de jaren 1920 en 1930 besliste de regering van Sri Lanka om onderwijs te verplichten. De alfabetiseringsgraad steeg van 58 % in 1946 tot 86 % in 1984 [UNESCO, 1991]. Daardoor nam de tewerkstellingsgraad van kinderen in de leeftijd van 10 tot 14 jaar (juist) sterk af: van 13 % in 1946 tot 6,2 % in 1963 en op dit ogenblik is deze 5,3 % voor jongens en 4,6 % voor meisjes [ILO, 1995]. Bron: www.geocities.com/ CollegePark/Library/9175/ inquiry1
Kinderen worden gewoonlijk ingezet voor arbeidsintensief werk dat geen specifieke deskundigheid vereist, maar waarvoor kleine handjes een groot voordeel zijn (tapijten weven, naaien, lucifers maken). Ze werken dikwijls in gevaarlijke omstandigheden en door hun fysieke kwetsbaarheid zijn ze vaak ziek. Ze werken lange uren, krijgen vaak weinig of geen opleiding en hun loon is niet meer dan een aalmoes. Het trieste is dat overal ter wereld arme gezinnen vaak afhankelijk zijn van wat hun kinderen verdienen. Sommige beleidsmakers zijn van mening dat werk een belangrijke en positieve rol speelt in het leven van die kinderen en in de relaties met hun ouders. Zij willen kinderarbeid dus wel hervormen, maar niet stopzetten. Het probleem is complex, maar voor een bruikbare oplossing moeten in elk geval de gezinnen van de kinderen actief bij het beleid worden betrokken. De kinderen moeten echter altijd op de eerste plaats komen. Uiteindelijk hebben ze slechts één kans om kind te zijn! EEN GEMISTE KANS Kinderarbeid brengt niet alleen de gezondheid en veiligheid van kinderen in gevaar, maar het treedt ook hun rechten met voeten en ontneemt hen bovendien de kans op degelijk onderwijs. 150 miljoen kinderen verlaten de lagere school vóór ze 4 jaar onderwijs hebben genoten. 1 op de 4 kinderen in India gaat zelfs nooit naar school.
Dat is het begin van een vicieuze cirkel. Als je geen opleiding hebt, is het heel erg moeilijk om goed (betaald) werk te vinden en te ontsnappen aan armoede. Bovendien zijn de gevolgen van kinderarbeid op lange termijn in ontwikkelingslanden ook niet erg positief. Kinderen zijn de hoop en de toekomst van elk land. Doordat die kinderen geen opleiding krijgen, kunnen ze ook niet zorgen voor ‘menselijk kapitaal’ : goed opgeleide en deskundige arbeidskrachten die de ontwikkelingslanden zo hard nodig hebben. 872 miljoen mensen –
1 op de 4 volwassenen in de ontwikkelingslanden – kunnen niet
lezen of schrijven. Twee derde van hen zijn vrouwen. Als we elk kind in de wereld de kans willen geven naar de lagere school te gaan, dan zou dat 6 miljard dollar extra kosten, ongeveer evenveel als de militaire uitgaven voor 4 dagen in de hele wereld. Als consumenten kunnen we daar wel degelijk iets aan veranderen: door het beleid van regeringen en bedrijven ter discussie te stellen, en alleen nog producten te kopen waarvan we zeker weten dat ze op een eerlijke, verantwoorde manier werden vervaardigd. We kunnen bovendien een beroep doen op de – steeds belangrijkere – organisaties die eerlijke handel bevorderen en garanderen dat hun producten niet alleen milieuvriendelijk zijn, maar ook worden geproduceerd zonder uitbuiting. Kinderarbeid is helaas slechts één aspect van het wereldwijde probleem in verband met
arbeidsomstandigheden, mensenrechten, (on)gelijke behandeling van mannen en vrouwen en het recht van ontwikkelingslanden op een waardig en duurzaam bestaan.
Er zijn allerlei initiatieven op het internet tegen kinderarbeid. Kijk eens op: www.schonekleren.be of http://www.icftu.org Human Development Report 1998, “Consumption for Human Development” www.undp. org
Om meer te weten te komen over mensenrechten, wat deze omvatten en wat waar gebeurt, kun je naar de volgende sites surfen: www.amnesty.org, www.vormen.org/index.htm of www.hrw.org
Werken aan een betere toekomst. Vanuit de gedachte dat alle kinderen recht hebben om naar school te gaan én om kind te zijn, heeft het Amerikaans centrum voor internationale arbeidssolidariteit een pilootproject opgezet in Kenia, Oeganda en Tanzania. Dit project is een goed voorbeeld van een succesvol programma tegen kinderarbeid, op maat van de lokale gemeenschap. Kinderen in Oost-Afrika die op of vlakbij landbouwplantages wonen, gaan niet meer naar de lagere school ... om op de plantage te kunnen werken, voor hun gezin te zorgen of ander werk te vinden in een naburige stad. Sinds het project in 1999 werd gestart, gaan heel wat kinderen opnieuw naar school. Maar dat betekent wel extra kosten voor die gezinnen. Om hen helpen het hoofd boven water te houden, werden er meer dan 150 lokale zelfhulpgroepen opgericht op basis van een microkrediet.
38
Het project kan enkel succes hebben als de gewone mensen hun houding tegenover kinderarbeid veranderen. Daarom worden de gezinnen, de dorpsgemeenschap, de leraren, de werkgevers en de vakbonden bij het project betrokken. Op die manier kan er een arbeidscultuur worden ontwikkeld die kinderarbeid afkeurt, en een nieuw systeem worden ingevoerd dat aangepast is aan de lokale gemeenschap. De vergaderingen worden op of in de buurt van de plantages gehouden zodat het voor alle betrokkenen gemakkelijk is om eraan deel te nemen. Door samen te werken op lokaal niveau, leert de gemeenschap om zichzelf te helpen en om praktische oplossingen voor haar eigen problemen te vinden. [www.stopchildlabor.org/internationalchildlabor/PlantationProject.htm]
39
www...
youthxchange.net /awakening-your-soul
De noodzaak om de fundamentele mensenrechten te verzekeren en de algemene ontwikkeling te bevorderen, hangt nauw samen met DV. Armoede en schade aan het leefmilieu (bv. door ontbossing en overbegrazing) versterken elkaar en hebben bovendien een negatief effect op mensenrechten en ontwikkeling, zowel voor de huidige als voor toekomstige generaties.
Dierenlief en dierenleed
Een regering heeft de verplichting om alle rechten van haar burgers te beschermen. Helaas worden mensenrechten nog veel te vaak geschonden en miskend. Door mensen hiervan bewust maken, beginnen ze zich vragen te stellen over onmenselijke arbeidspraktijken en uitbuiting.
“Het wrede wilde dier zit niet achter de tralies van de kooi. Het staat ervoor.” [Axel Munthe, fysicus, psychiater en auteur]
De boycot, als campagnemiddel, wordt dankzij het Internet steeds populairder. Maar voor we een boycot beginnen, moeten we ons altijd eerst afvragen wat de mogelijke resultaten zijn en wie er het meeste nadeel van zal ondervinden: het bedrijf of de werknemers die we proberen te beschermen? Van bedrijven moeten we transparantie en volledige openheid eisen om ervoor te zorgen dat ze hun oneerlijke praktijken niet gewoon ergens elders voortzetten. Deze eis van transparantie kan het begin zijn van een gedeelde verantwoordelijkheid en gezamenlijke doelstellingen van producenten en consumenten.
Stapstenen De volgende suggesties kunnen je helpen om ethisch(er) te winkelen: Lees de rapporten van AMNESTY INTERNATIONAL en/of bekijk de website voor berichten over foltering, illegale executies, gewetensgevangenen, frequent overheidsgeweld tegen burgers, slavernij.
Bekijk de publicaties en websites van organisaties die tegen slavernij vechten zoals www.antislavery.org
40 Zie het volgende hoofdstuk. Tegen de waardigheid van mens en dier (bv. het aanmoedigen van geweld, pedofilie, seksuele uitbuiting, slavernij enz.)
Kies producten die worden gemaakt en verkocht door fabrikanten en handelaars met een duidelijk ethisch beleid en een ethische gedragscode. Hou jouw favoriete merken constant in de gaten; neem bijvoorbeeld contact op met een consumentenorganisatie om er meer over te weten te komen. Doe mee aan campagnes op het Internet om de arbeidspraktijken in fabrieken en ateliers te verbeteren. Koop geen producten of diensten van bedrijven die hun steun verlenen aan onderdrukkende regimes.
Niet alleen mensen hebben recht op een waardig bestaan. Een voorwaarde voor DV is: je bewust zijn van je relatie met de natuur en van de gevolgen van de menselijke activiteit voor ecosystemen. De behandeling van dieren (die voor consumptie en in gevangenschap worden gekweekt) kan niet los worden gezien van de biodiversiteit en van het behoud van het evenwicht in de natuur. In dit deel gaan we daar iets dieper op in. Ieder individu moet keuzes maken en beslissingen nemen die in overeenstemming zijn met zijn levensstijl – maar steeds met het oog op duurzaamheid.
Boycot producten die hun personeel onderbetalen of gebruikmaken van slavenarbeid of waarvan de leveranciers slavernij ondersteunen.
DIERENINDUSTRIE
Koop – indien mogelijk – alleen producten en / of diensten die zonder kinderarbeid tot stand zijn gekomen (vaak herkenbaar aan een label).
Steeds meer mensen zijn bezorgd over de manier waarop dieren tijdens allerlei productie-processen van goederen worden behandeld (in bio-industrie, bij het testen van cosmetica...). Wreedheid is zinloos en kan en moet vermeden worden. Dit kan eenvoudig door enkele basisprincipes na te leven. Behandel dieren met respect: zorg voor aangepaste voeding en beschutting, geef ze de nodige diergeneeskundige verzorging, zorg voor gezonde leefomstandigheden, sla ze nooit en dwing ze nooit om te eten.
Koop – indien mogelijk – producten en of diensten waarvoor geen dierproeven werden gedaan (vaak herkenbaar aan een label). Boycot producten en/of diensten van bedrijven die misleidende of aanstootgevende uitspraken doen. Wissel informatie en ervaringen over ethiek en goederen uit met andere consumenten.
41
www...
youthxchange.net /pay-the-right-price
De productie van eieren in legbatterijen is erg dieronvriendelijk. Gelukkig wordt deze industrie in Europa geleidelijk stopgezet, maar in andere delen van de wereld wordt deze methode nog volop gebruikt. In een legbatterijen zitten meestal vier kippen opeengepakt in een draadkooi van amper 40 cm breed. De kooien staan op en naast elkaar gestapeld in reusachtige fabriekshallen. Bijna alle legkippen worden ‘ontsnaveld’ zodat ze elkaar niet meer zo erg kunnen verwonden. De levenslang opgesloten dieren pikken elkaar namelijk van verveling, frustratie en agressie. Zo’n kip legt meer dan 250 eieren per jaar. Na een jaar in de eierproductie worden de dieren in een andere legcyclus ingeschakeld of geslacht. Batterijkippen worden uiteindelijk meestal verwerkt in bereide vleesproducten van lage kwaliteit zodat de consumenten niet kunnen zien dat het vlees gekneusd is. Niet alleen uiterlijke schoonheid. AVEDA, een producent van cosmetica op basis van planten, is commercieel erg succesvol én befaamd om zijn zorg voor het milieu en om het gebruik van natuurlijke grondstoffen. Het opende meer dan 20 jaar geleden zijn deuren en heeft zijn succes te danken aan zijn filosofie die we nu duurzaam zouden noemen (geen dierproeven, geen gebruik van bedreigde plantensoorten...). Een ander bedrijf dat wereldwijd succes kent in dezelfde sector is THE BODY SHOP, al even beroemd voor zijn principes als voor zijn producten. Een Italiaanse campagne door CARE (COOPERATION FOR ANIMAL RIGHTS IN EUROPE): www.infolav.org
Papieren zak van de campagne tegen dierproeven van THE BODY SHOP.
Eten doen we allemaal. En we kunnen er ook allemaal voor kiezen om alleen producten te eten die op een mens-, dier- en milieuvriendelijke manier werden vervaardigd. Als je kiest voor scharreleieren en biologisch vlees (voorzien van labels!) is dat niet alleen beter voor de dieren, maar ook voor jezelf: de hygiëne en de kwaliteit van vlees en andere dierlijke producten van industriële boerderijen, laat soms te wensen over. Door alarmerende berichten in verband met onze voeding, bijvoorbeeld over de gekkekoeienziekte, zijn we bewuster geworden van het verband tussen het verzorgen en voederen van dieren en onze eigen gezondheid. Ook veel bedrijven hebben zich gerealiseerd dat de consumenten onnodige wreedheid afkeuren. Volgens het SOCIAL INVESTMENT FORUM wordt er 84 miljard dollar geïnvesteerd in diervriendelijke bedrijven en organisaties in de Verenigde Staten, en verscheidene miljarden in Europa en andere delen van de wereld. REVLON COSMETICS was een van de eerste grote bedrijven dat geld vrijmaakte voor onderzoek naar alternatieven voor dierproeven: in 1979 schonk het daarvoor 750 000 dollar aan de ROCKEFELLER UNIVERSITY.
42
Andere organisaties, zoals het JOHNS HOPKINS CENTER FOR ALTERNATIVES TO ANIMAL TESTING (CAAT), startten hun eigen programma’s om naar alternatieven te zoeken. Dierproeven komen nog steeds voor in grote bedrijven, maar toch zijn er nu al honderden bedrijven die dierproefvrije productiemethodes gebruiken Over experimenten met dieren is het laatste woord nog niet gezegd. De meningen over dierproeven lopen sterk uiteen, zijn niet altijd consequent en vaak afhankelijk van persoonlijke ideeën en ervaringen.
Voor een lijst van deze bedrijven, surf naar: www.allforanimals.com/cruelfree1.htm of naar www.naturewatch.org voor meer informatie over dierproefvrije (cruelty free) producten.
DE KRACHT VAN VERSCHEIDENHEID Wij mensen delen deze planeet met minstens 15 miljoen andere soorten levende wezens. En al die soorten spelen een rol in de opbouw en het behoud van complexe ecosystemen die alle levensvormen instandhouden. Maar het tempo waarin soorten verdwijnen, is alarmerend. Het is onduidelijk hoe hoog het uitstervingspercentage precies is, maar volgens wetenschappers is het 1 000 tot 10 000 keer hoger dan het zou zijn zonder de huidige ongecontroleerde industriële ontwikkeling. Voor de bedreiging met uitsterving zijn er een heleboel oorzaken, die allemaal met elkaar te maken hebben: het (overmatig) weghalen van planten en dieren uit hun natuurlijke omgeving of hun natuurlijke omgeving zelf vernietigen, de invoering van vreemde soorten in bepaalde ecosystemen, de klimaatverandering, de milieuverontreiniging en ziekten ... allemaal vormen ze een bedreiging voor het ecologische evenwicht. Over muizen en apen. In 1999 gaf NEW SCIENTIST MAGAZINE aan MORI de opdracht om een enquête uit te voeren in Groot-Brittannië (bij mensen ouder dan 15) over onderzoek met dieren. De resultaten tonen aan dat de meningen daarover niet erg uitgesproken zijn. De grootste weerstand tegen dierproeven kwam van mensen die al petities hadden ondertekend, dierproefvrije producten kochten of vegetariër waren. Er waren ook meer vrouwen (71 %) dan mannen (51 %) tegen experimenten met dieren. Mensen die zelf al (op dieren geteste) geneesmiddelen hadden gebruikt tegen een ernstige ziekte, waren wel toleranter tegenover dierproeven (hoewel nog altijd 52 % ertegen was). In de enquête werd gevraagd of mensen dierproeven goedkeurden: wanneer de dieren leden; wanneer ze onderworpen werden aan pijn, ziekte of erdoor konden sterven. Nadat de mensen in twee groepen waren verdeeld, werd aan de ene groep verteld dat er muizen werden gebruikt en aan de andere groep dat de proefdieren apen waren. Een meerderheid van de bevraagde personen aanvaardde dat muizen zouden lijden als het onderzoek zou helpen in de strijd tegen levensbedreigende ziekten. Experimenten met apen werden minder gemakkelijk getolereerd: enkel proeven om geneesmiddelen te testen en te ontwikkelen tegen leukemie bij kinderen, werden als aanvaardbaar beoordeeld. De meeste Britten zouden tegen tests op apen zijn om een aids-vaccin (waarbij ziekte en lijden waarschijnlijk zijn) te ontwikkelen. Dierproeven zijn nog altijd zeer wijd verspreid omdat alternatieven (celculturen, het gebruik van placentaweefsel of computer-simulaties van organen en lichamen) relatief nieuw zijn, onvoldoende financiële steun krijgen en als niet volledig betrouwbaar worden beschouwd. Voor het volledige artikel, zie: www.newscientist.com/hottopics/animalexperiments/letthe.jsp
Zie o.a.: www.iucn.org
Wanneer plant- of diersoorten zich buiten hun natuurlijke omgeving beginnen te ontwikkelen, na bewuste of toevallige introductie door mensen.
Stoomcursus ethisch winkelen. Om je bij bepaalde aankoopbeslissingen te helpen – thuis of in het buitenland– heeft het WWF een virtuele toeristenwinkel en een apotheek samengesteld. Surf rond en klik op de verschillende producten die te koop worden aangeboden. Als je die producten in een echte winkel vindt, is dit verdacht. www.worldwildlife.org/ buyerbeware
www...
youthxchange.net /best-practices
43
Uitgevist. Tonijnvissers in de oostelijke tropische Stille Oceaan ontdekten dat het uitwerpen van dolfijnennetten om de tonijnen te vangen die eronder zwemmen, een bijzonder winstgevende techniek was. Helaas is deze methode uitermate schadelijk voor de dolfijnenpopulatie. In de afgelopen 40 jaar stierven er door deze techniek maar liefst 7 miljoen dolfijnen. In 1990 werd in de Verenigde Staten een ‘dolfijnvriendelijk’ (dolphinsafe) tonijnkeurmerk ingevoerd. Alle tonijn die was gevangen in bewust rond dolfijnen uitgegooide netten, kreeg het label uiteraard niet en mocht in de Verenigde Staten ook niet worden verkocht. Het dolfijnvriendelijke programma was een van de vele maatregelen van de wet op de bescherming van zeezoogdieren van 1990. Sinds de inwerkingtreding van deze wet is de dolfijnsterfte met 97 % gedaald. www.savedolphins.org Voor meer info hierover: http.www.traffic.org/news/salaw
Verscheidenheid is bijzonder waardevol. Het samenspel en de onderlinge afhankelijkheid van verschillende soorten moeten dan ook zorgvuldig worden beheerd. Nagenoeg 30
die we in de apotheek vinden, werden op basis van wilde planten en van dieren ontwikkeld. Vele daarvan komen alleen nog voor in unieke, maar – helaas – bedreigde ecosystemen. Het behoud van de biodiversiteit is van belang op vele niveaus. Paradoxaal genoeg zijn de regio’s met de rijkste bioook om die biodiversiteit te behouden en tegelijk de armoede uit de wereld te helpen.
Een stap in de goede richting is dat de meest vooraanstaande wetenschappers van deze wereld een
44
[Mike Clasper, Procter & Gamble Europe]
Conventie over Biodiversiteit (CBD) hebben uitgewerkt, die al door 180 landen werd geratificeerd. De conventie pleit voor een totale (‘holische’) aanpak en roept op tot internationale samenwerking om de biologische diversiteit te behouden, de biologische natuurlijke rijkdommen op een duurzame manier te gebruiken én eerlijk te verdelen. Een doeltreffend beheer van die rijkdommen betekent ook dat tal van menselijke activiteiten – zoals landbouw, visserij, toerisme, onderwijs en gezondheidszorg – opnieuw moeten worden bekeken. De bescherming van de biodiversiteit bevordert de ontwikkeling van duurzame gemeenschappen, vooral bij de inheemse
volkeren, die de hen omringende ecosystemen het best kennen.
Statistisch is er voor elke Amerikaan 1,5 m² winkelcentrum beschikbaar. Het grootste overdekte winkel-centrum, Ontario Mills, in de buurt van Los Angeles, heeft een oppervlakte van 34 velden voor American football.
Een beperking van de handel in wilde dieren en planten is één van de manieren om de soorten te
beschermen. De Conventie over de Internationale Handel van Bedreigde Dier- en Plantensoorten (CITES) wil ervoor zorgen dat de handel in wilde planten en dieren geen bedreiging vormt voor de overleving van de soort. Alleen de drugs- en de wapenhandel zijn nog omvangrijker dan de wereldwijde illegale handel in wilde planten en dieren. De vraag naar exotische huisdieren, voedingsmiddelen, geneesmiddelen (zoals tijgerbotten en hoorn van de neushoorn) en curiositeiten houdt deze handel in stand en buit de lokale bevolking uit. bepaalde diersoorten kon worden voorkomen. De zwarte neushoorn en de Afrikaanse olifant zijn daar twee voorbeelden. Tussen 1979 en 1989 daalde de Afrikaanse olifantenpopulatie (door toedoen van stropers) van 1,3 miljoen tot 625 000, maar na gezamenlijke acties van regeringen en dierbeschermingsorganisaties is het aantal olifanten nu opnieuw gestegen. Toch blijven steeds talrijke soorten met
Informatie over deze en andere soorten, vind je op de volgende sites: www.eia-international.org/ campaigns1a.shtml; www.ecocrimes.org/cetacean_ report.html; www.eia-international.org/campaigns1b.shtml; www.savedolphins.org
“Ik zou de consument van 2025 in drie woorden willen omschrijven: veeleisender, wijzer en bezorgder.”
diversiteit vaak ook die met de armste bevolking. Eén van de grote uitdagingen van deze eeuw is dan
Gelukkig zijn er ook positieve geluiden te horen over hoe de uitsterving of sterke vermindering van Time Europe, 17 april 2000 Vol. 155 nr. 15.
Tijd voor actie!
% van alle geneesmiddelen
uitsterven bedreigd..
Iedereen winkelt, dus is winkelen ‘big business’. Door de opkomst van de globalisering, de verspreiding van nieuwe media en de betere toegang tot informatie zijn we ons steeds beter bewust van de ecologische, maatschappelijke en economische effecten van ons doen en laten – en dus ook van ons koopgedrag. Wij – als consumenten – beginnen in te zien dat dergelijke thema’s een rechtstreekse impact hebben op ons, en we vragen meer informatie. Het is voor iedereen belangrijk voldoende informatie te hebben om een verantwoorde keuze te kunnen maken. In de Europese Unie (EU) en andere landen leveren de regeringen grote inspanningen om de vragen van consumenten over de milieu-impact of de gezondheidsaspecten van producten en diensten zo goed mogelijk te beantwoorden. Etiketten, labels en kleurmerken zijn veel gebruikte hulpinstrumenten voor regeringen: ze geven ons consumenten veilige en duidelijke informatie over de ecologische en ethische kenmerken van een product.
Kom in actie! Doe mee aan het UNEP-discussieforum DV-net. Stuur je vragen, deel je ervaringen en ideeën met anderen:
[email protected]
45
www...
youthxchange.net /job-opportunities
Let wel goed op: slechts enkele labels zijn officieel erkend door regeringen en voldoen aan strenge en controleerbare criteria. Tot de meest bekende behoren het Ecolabel van de EU, het Duitse Der Blauer Engel, de Nordic White Swan en het Franse AB (organische landbouw).
Ecolabels (die door regeringen zijn erkend) 1. Der Blauer Engel (Duitsland) 2. Ecolabel van de Europese Unie (Europees Milieukeurmerk) 3. Green Seal (USA) 4. Terra Choice (Canada) 5. China 6. Japan 7. Nordic White Swan 8. Oostenrijk 9. Taiwan 10. India 11. Israël 12. Milieukeur (Nederland) 13. Environment 2000 (Zimbabwe) 14. Zuid-Korea 15. Aenor (Spanje) 16. Green Label (Thailand) 17. Green Label (Hongkong)
46
Betere Bananen. In 2000 kreeg CHIQUITA BRANDS INTERNATIONAL de Better Banana certificatie voor alle 127 boerderijen van de onderneming in Latijns-Amerika. Bananen-bedrijven worden door de publieke opinie nauwlettend in de gaten gehouden wegens de problemen in verband met sociale rechtvaardigheid. Chiquita is op dit moment de enige wereldwijd actieve onderneming uit de sector die aan de strenge maatschappelijke en milieunormen van het Betere-Bananen-Project van de Regenwoudalliantie beantwoordt. De gecertificeerde Chiquita-bananen maken 15 % uit van de totale hoeveelheid bananen die vanuit Latijns-Amerika worden uitgevoerd. Op dit ogenblik beslaat 90 % van het totale aantal geëxporteerde Chiquita-bananen naar Europa uit gecertificeerde bananen; voor de export naar NoordAmerika is dit ongeveer twee derde van de totale hoeveelheid.
In de VS wordt het Energy Star systeem gebruikt om consumenten te informeren over de energie-efficiëntie van ICT-producten. Dit systeem is ondertussen overgenomen door de EU.
Voor meer informatie, surf naar de webpagina van de Europese Commissie: http://europa.eu.int/ comm/environment/ecolabel/ index.htm
Zie pagina 27. Informatie- en communicatietechnologieën
Bedrijven en regeringen wordt steeds beter ‘gecontroleerd’ door het grote publiek. Hoe meer mensen aan bedrijven vragen om over te schakelen op duurzame productie- en marketingmethoden, hoe groter de kans dat de bedrijven dit ook effectief zullen doen. Als producenten het vertrouwen van de consumenten willen behouden, dan moeten ze ook bewijzen dat ze naar hun vragen en behoeften luisteren. GELD EN GEWETEN Met het oog op de toekomst sparen zorgen dat onze keuzes op dat vlak leiden. Wanneer voldoende mensen geven aan bedrijven en instellingen kiezen voor duurzaam produceren.
Stapstenen Iedereen beslist zelf hoe hij zijn geld besteedt. Maar laten we allemaal kiezen voor milieuvriendelijke en duurzame merken en een duidelijke boodschap overbrengen aan supermarkten en detailhandelaars. Een paar tips (voor meer info kan je ook terecht op www.milieukoopwijzer.be): Denk na voor je iets koopt. Bedenk wat je nodig hebt, niet wat je wilt. Lees de etiketten: als de informatie niet duidelijk genoeg is, aarzel dan niet om uitleg te vragen. Kies voor producten en diensten met een eco-label en een ethisch label. Koop zoveel mogelijk lokaal geproduceerde en seizoensproducten. Kies voor producten met een aanzienlijk percentage gerecycleerde materialen of onderdelen, of materialen die gemakkelijk kunnen worden afgebroken en/of gerecycleerd. Koop rechtstreeks. Als je toegang hebt tot het Internet, koop dan – indien mogelijk – on line: zo verminder je de vervuiling die veroorzaakt wordt door transport en aanverwante activiteiten. Wanneer het internet op een intelligente manier wordt gebruikt, kan het zeker bijdragen tot een duurzamere consumptie.
we of investeren we. We moeten ervoor tot meer verantwoordelijke manier van leven dit doen, kunnen we ook duidelijke signalen en de bedrijfswereld stimuleren om te
Bedrijven die een verantwoord beleid voeren, kunnen het goede voorbeeld geven. Andere zullen volgen als ze zien dat het mogelijk is om niet alleen geld te verdienen, maar ook bij te dragen tot een betere wereld. Steeds meer investeerders – zowel individuen als organisaties – kiezen voor investeren op een ethische manier. Deze mensen zijn niet langer alleen geïnteresseerd in winst, maar willen ook dat bedrijven hun verantwoordelijkheid opnemen. Er bestaan vele vormen van duurzame investeringen. Aandelen kopen in geëngageerde bedrijven is er één van. Andere mogelijkheden zijn investeren in ethische pensioenfondsen, effecten en gemeenschapsinitiatieven. Ethische fondsen bieden ook de mogelijkheid om zowel aan globale als lokale behoeften tegemoet te komen. Essentieel kapitaal tot op het niveau van de dorpen brengen, schept mogelijkheden voor microkredieten en het opzetten van kleine bedrijfjes door ondernemers in de hele wereld. Dergelijke programma’s bieden meer mensen meer kansen om de economische en maatschappelijke problemen het hoofd te bieden.
Voor meer informatie over ethisch bankieren en over bedrijven die zich inzetten voor maatschappelijk en ecologisch verantwoorde activiteiten: www.cool-companies.org; www.oneworld.org/guides/ ethcons/eth_invest_links.html; www.co-operativebank.co.uk/ ethics/index.html; www.ethicalconsumer.org Microkredietprogramma’s staan kleine leningen toe aan zeer arme mensen voor ‘zelftewerkstellingsprojecten’ die hen een inkomen opleveren en hen in staat stellen om voor zichzelf en hun gezin te zorgen – Bron: MICROCREDIT SUMMIT, http://www.gdrc.org/ icm
www...
youthxchange.net /best-practicies
47
Internationale financiële instellingen (IFI’s). Exportkredietagentschappen (ECA’s) zijn nationale regeringsinstrumenten die gemeenschapsgeld gebruiken voor financieringen, garanties en verzekeringen voor de privé-sector. Ze maken het gemakkelijker voor bedrijven om te investeren in riskante overzeese markten, doordat ze een groot deel van de investeringsrisico’s op zich nemen. ECA’s zijn opgericht om de export te bevorderen.
Ontdek het werelddorp
Regeringen kunnen ook het voortouw nemen in ethisch investeren via hun multilaterale en internationale financierings- en investeringsbeslissingen. Op internationaal niveau wordt bijvoorbeeld het aanboren van hernieuwbare energiebronnen bevorderd door de financiering via IFI’s en ECA’s te verhogen. De Taskforce Hernieuwbare Energiebronnen van de G8, die werd opgericht naar aanleiding van de Top van de G8 in Okinawa (juli 2000), heeft op dit gebied een aantal kernacties uitgestippeld.
(‘global village’) “Laat de dorpen van de toekomst in onze verbeelding leven, zodat wij er ooit op een dag kunnen in gaan wonen.”
Waar moeten je als ethische investeerder op letten als je je geld wilt investeren? Hieronder volgen enkele richtlijnen: Canada en de VS verzetten zich tegen sommige van die aanbevelingen.
Wat doet de onderneming?
Geeft het informatie over de milieu-impact van zijn producten van de ‘wieg tot het graf’? Hoe is het bedrijf als werkgever (t.o.v. vrouwen, minderheden, flexibele uren, arbeidsdeling, enz.)? Is het bedrijf betrokken bij projecten en initiatieven van lokale gemeenschappen?
Een vat vol tegenstrijdigheden. ECA’s zijn een schrijnend voorbeeld van inconsequent beleid bij het gebruik van overheidsgeld. Elk jaar subsidiëren twee exportkredietagentschappen uit de VS – Export Import Bank (EX-IM) en Overseas Private Investment Corporation (OPIC) – projecten rond fossiele brandstoffen voor ontwikkelingslanden en overgangseconomieën. Deze projecten veroorzaken bijna twee derde van de totale jaarlijkse emissie binnen de grenzen van de VS. Tegelijkertijd wordt aan andere, duurzamere projecten – die veel minder subsidies krijgen – op grote schaal ruchtbaarheid gegeven om de inzet voor een beter leefmilieu van die landen te bewijzen. Sinds de Wereldtop over duurzame ontwikkeling in 1992 hebben deze twee ECA’s 62 maal meer geld geïnvesteerd in fossiele brandstofprojecten dan in projecten voor hernieuwbare energiebronnen... [Studie door het Institute for Policy Studies: www.seen.org]
48
Een recent rapport over OPIC en EX-IM, opgesteld samen met Friends of the Earth, vind je op: www.seen.org
www...
youthxchange.net /job-opportunities
[Mahatma Gandhi]
Hoe zit het met het bedrijf op het gebied van sociaal beleid en milieuaangelegenheden? Maakt het bedrijf gebruik van alternatieve energie?
Microkrediet voor jongeren. In Bangladesh heeft de UNESCO een groot aantal projecten opgestart in de sloppenwijken van de hoofdstad Dhaka. Dankzij een van die projecten, NARI MAITREE (Vrouwenalliantie) konden 300 adolescenten een opleiding te volgen zodat ze in aanmerking kwamen voor een microfinanciering. Die adolescenten “vormen het meest kwetsbare deel van de bevolking”, benadrukt Sayeeda Rahman, “wegens de dreiging van een gedwongen huwelijk, seksueel misbruik en prostitutie. Door hun eigen kleine bedrijfje op te zetten, kunnen ze geld verdienen en een gewaardeerde bijdrage leveren aan de inkomsten van hun familie. Een goed voorbeeld is het geval van twee meisjes die met een scooter leerden rijden om elke morgen (uitsluitend) meisjes en vrouwen naar school te brengen. De mensen hebben dit aanvaard, wat erop wijst dat hun houding is veranderd.” [UNESCO Sources magazine, juni 1999, rubriek: Jeugd]
Jonge mensen leven tegenwoordig vaak in een zeer mediagerichte omgeving en krijgen dagelijks een enorme stroom van beelden en gegevens over zich heen, afkomstig van zeer uiteenlopende bronnen. Ze worden overspoeld met informatie over politiek en actualiteit, muziek, wetenschap, film, mode en honderden andere onderwerpen. Kinderen groeien op in een cultuur waarin het grootste deel van hun informatie en ontspanning door de media wordt geleverd: kranten, radio, tijdschriften, film, het internet en televisie.
In de VS kijken kinderen slechts 10 % van hun tvkijktijd naar echte kinderprogramma’s. De resterende 90 % kijken ze naar uitzendingen die voor volwassenen zijn bestemd. 35 % van de tieners heeft een tv-toestel op de kamer en gebruikt de maaltijden alleen, voor de tv.
Hoe werken die media? Hoe zijn ze georganiseerd en hoe stellen ze de werkelijkheid voor? Kennis over die media kan je helpen om een kritische kijk te ontwikkelen op de massamedia, de technieken die door de mediaprofessionals worden gebruikt en de invloed ervan. Gewapend met die kennis, ben je beter in staat om je eigen beslissingen te nemen, zonder je al te veel te laten (ver)leiden door de media.
Bron: Amerikaanse Vereniging voor de Opvoeding van Jonge Kinderen; L’espresso, 27 september 2001, p. 104.
Bovendien kan het je helpen om te reageren tegen de opdringerige invloed van de media op jouw consumptiepatronen en wensen. Het zal je leren hoe je de media moet en kan ‘gebruiken’ om ‘jouw stem te verheffen’ en nieuwe waarden en een duurzamere levensstijl te bevorderen, met andere woorden: om je rechten als burgers en als consument uit te oefenen.
UNEP werkt samen met de reclamesector om hun deskundigheid aan te wenden voor de bevordering van duurzamere levensstijlen. Voor meer informatie zie: 49 www.uneptie.org
RECLAME Sommige reclames richten zich heel speciaal tot jongeren. Ze gebruiken een taal, beelden en boodschappen die jongeren aanspreken, maar meestal niet dezelfde interesse wekken bij hun ouders (bv. reclame voor videospelletjes, fastfood of muziek).
www...
youthxchange.net /awakening-your-soul
Bron: www.weta.org en Amerikaanse Vereniging voor Geneeskunde, 1996. Ze willen dat mensen hun producten beginnen te gebruiken als ze jong zijn en die producten voor de rest van hun leven ook blijven gebruiken.
De gemiddelde Amerikaanse tiener kijkt ongeveer 23 uur televisie per week. Kinderen brengen meer tijd door voor de tv dan op school. Als ze 18 jaar zijn, hebben ze al meer dan 100 000 gewelddadige acties en 300 000 reclamespots gezien. Jonge mensen brengen twee keer zoveel tijd door met de media als met hun ouders en leerkrachten samen.
Jongeren vormen een zeer belangrijke doelgroep voor adverteerders, omdat bedrijven een trouwe klantengroep voor hun merk(en) willen opbouwen. Vaak bevat reclame eenvoudig voorgestelde boodschappen, waarin stereotypen worden gebruikt. Zo zijn reclamecampagnes die zich tot meisjes richten, anders dan die voor jongens. Vaak wil een reclame je doen geloven dat een product ‘erg mannelijk’ of juist ‘heel vrouwelijk’ is, hoewel het meestal door beide geslachten kan worden gebruikt. Een stereotype bevestigt de starre, achterhaalde overtuiging dat je je als man of vrouw (of als blanke of zwarte, als heteroseksueel of homoseksueel) volgens duidelijke rollenpatronen moet gedragen. Dit gaat lijnrecht in tegen de vrijheid om persoonlijke keuzes te maken en je eigen interesses en vaardigheden te bepalen.
In 1999 werden advertenties van Calvin Klein ingetrokken omdat de consumenten erover klaagden dat kinderen te erotisch werden voorgesteld. Camel moest het personage ‘Joe Camel’ uit zijn sigarettenreclames schrappen dankzij de klachten van consumenten dat dit zich tot kinderen richtte. www.media-awareness.ca
50
De JUST THINK FOUNDATION, opgericht in 1995 en met zetel in de VS, biedt jongeren in de hele wereld media-educatieprogramma’s aan. JUST THINK lanceerde een belangrijk initiatief dat zich speciaal richtte op het probleem van het lichaamsbeeld bij jonge meisjes: www.justthink.org
Maar we hoeven natuurlijk niet braaf alle boodschappen te slikken die de media (en met name de reclamewereld) ons voorschotelen. We kunnen ook reageren en onze mening laten horen. Het regent ook nog steeds clichés over culturen en bepaalde bevolkingsgroepen op televisie. Vaak worden minderheden stereotiep (als ‘underdog’) afgeschilderd en maar zelden krijg je de boodschap mee dat ze even machtig of rijk zijn als de meerderheid. Verder worden tv-programma’s ook regelmatig bekeken door een publiek dat veel ruimer is dan de doelgroep. Zeer jonge kinderen kijken vaak al naar programma’s met als voornaamste ‘ingrediënten’ geweld, seks, zware maatschappelijke problemen enz., maar ze hebben nog niet de emotionele maturiteit of de kritische instelling om daarmee om te gaan. Een volwassene kan analyseren en relativeren, kinderen zullen eerder ‘absorberen’. Kinderen die veel geweld op tv hebben gezien, vertonen eerder de neiging om conflicten zelf ook met geweld op te lossen. Minder gewicht in de schaal … Het beeld van broodmagere modellen dat niet weg te denken is uit de media, geeft veel meisjes de valse indruk dat superslank zijn de sleutel is voor liefde en aanvaarding. Meisjes vanaf 8 jaar zijn zich tegenwoordig vanaf de leeftijd van 8 jaar al bewust van hun gewicht. 80 % van de meisjes van 9 jaar volgt een dieet. Eetstoornissen zijn sinds 1970 met 400 % toegenomen, 20 % van de meisjes op de middelbare school heeft anorexia en zelfmoordpogingen van meisjes in die leeftijd is schrikbarend groot.
Geweld op tv kan schokkend zijn, maar ook subtielere boodschappen kunnen een verregaande invloed hebben op jongeren. Als ze maar vaak genoeg worden herhaald, kunnen ze de levensstijl van jongeren serieus beïnvloeden, en bijvoorbeeld leiden tot overconsumptie of eetstoornissen. IDOLEN EN HUN GEVOLG(EN) Acteurs, fotomodellen, topsporters ... kunnen ook positieve rolmodellen zijn. De media werken dan als katalysator: ze trekken de aandacht van de jongeren en schudden hen wakker. Muziek — een taal die door iedereen wordt begrepen — is waarschijnlijk het beste middel om maatschappelijke boodschappen te verwoorden en uit te dragen. Voorbeelden genoeg: LIVE AID, FARM AID, THE AMNESTY INTERNATIONAL TOUR, OUR COMMON FUTURE, GREENPEACE ALBUM enz. Zulke evenementen benadrukken ook het belang van de mening van het publiek. Genieten van een optreden gaat hier hand in hand met het uitdrukken van politieke of humanitaire solidariteit. Tegenwoordig zijn jongeren erg vertrouwd met de media. Er worden duizenden websites voor en door tieners opgestart. Hun inzet om vaak complexe problemen (als mensenrechten of het leefmilieu) aan te kaarten, bewijst dat ze niet alleen de media kunnen sturen, maar dat ze ook hun talenten kunnen (en willen) aanwenden voor duurzame projecten.
Serieuse lol. ADBUSTERS is een vereniging zonder winstoogmerk, gevestigd in Canada, die een tijdschrift uitbrengt en een website heeft over onderzoek naar het verband tussen “mensen en hun fysische en mentale omgeving”. De vereniging noemt zichzelf een ‘culturele stoorzender’, en probeert een ander perspectief te bieden op het leven en onze dagelijkse gewoonten. Ze moedigt de mensen aan om de media ter discussie te stellen en wijst op duidelijke en verborgen boodschappen die de wereld worden ingestuurd en vaak zonder enige kritiek worden aanvaard. Door parodieën op bekende reclames en haar eigen jaarlijkse campagnes als ‘Buy Nothing Day’ (koop-niets-dag) en ‘TV Turn Off Week’ (tv-loze week) laat ze mensen opnieuw nadenken over hun prioriteiten en hun manier van leven en verhoogt ze het bewustzijn over een aantal uiteenlopende problemen (ongelijkheid van kansen, overconsumptie, manipulatie door de media enz...). Hoewel sommige mensen deze aanpak misschien niet op prijs stellen, is Adbusters een energieke en creatieve organisatie met een bijzonder talent: de typische deskundigheid van de reclameindustrie gebruiken om de rol en de invloed van de media ter discussie te stellen. Zo levert ze duidelijk het bewijs van de grote kracht die een actieve groep in een netwerk kan hebben. [www.adbusters.org]
www...
youthxchange.net /cleaning-up-your-fun
51
Netwerking: richtlijnen voor het gebruik “Een dienst bewijzen aan anderen is de huur die men betaalt voor zijn kamer hier op aarde”.
[Mohammed Ali, wereldkampioen boksen]
Het Internet wordt steeds belangrijker, als communicatiemiddel én als bron van informatie. Hoewel het wereldwijde fenomeen van het internet nog altijd beperkt is, is dit hét medium van de toekomst voor de mogelijkheden en talenten van jonge mensen. Het internet is ook een ‘taal’ die steeds meer jongeren vloeiend spreken.
10 basic button: een horizontaal navigatiehulpmiddel dat de gebruiker naar thema’s brengt, uitgaande van de WENSEN EN BEHOEFTEN van jongeren. Het is tegelijk een leidraad op weg naar een ‘duurzame maatschappij.
meer gedetailleerde informatie over de diverse thema’s vinden.
Facts & figures atlas: een bijzonder visuele, interactieve en vindingrijke atlas met belangrijke feiten over consumptiepatronen in het verleden, het heden en de toekomst, die de verdeling van de consumptie in een ruimere context plaatst.
Populaire onderwerpen (bv. muziek, mode, film, sport en nieuwe media) worden gebruikt als springplank voor verdere discussies. Icoontjes wijzen je de weg op de website. In de korte teksten wordt een duidelijke, eenvoudige en directe taal gebruikt.
Waarom het Internet? Nieuwe technologieën zijn een aanvulling op en geen
Bezoek ook eens de websites van Milieuzorg op School (MOS): www.milieuzorgopschool.be en JeROM (Jeugd, Ruimte, Omgeving en Milieu): www.jeromweb.be
In 2000 verliep 90 % van het internetverkeer tussen 12 landen (Tomorrow, september-oktober 2000)
Trainer’s room: de inhoud van de website wordt ruimte per ruimte (room-by-room) uitgelegd. De leermogelijkheden van elke kamer worden besproken. De lesgever / begeleider krijgt praktische suggesties voor de verruiming en verdere uitwerking van de onderwerpen uit deze gids.
Jonger&wijzer (originele titel: youthXchange) werd uitgewerkt voor zowel lesgevers en begeleiders als studenten. Deze gids geeft je een algemeen overzicht van de onderwerpen en uitdagingen van DV, en op de website van YOUTHXCHANGE (YXC) kun je
vervanging van traditionele educatieve middelen. Wanneer ze worden toegepast als hulpmiddelen (en niet als doel op zich), bieden ze heel wat mogelijkheden. Het internet zou een sneeuwbaleffect kunnen teweegbrengen, die de positieve resultaten van leren voor alle betrokkenen voortdurend versterkt: zowel voor lesgevers en jongeren als voor instellingen, bedrijven en verenigingen.
52
Onze Website - www.youthxchange.net - is als volgt opgebouwd:
Het uitwisselen van ervaringen – netwerking – heeft als toegevoegde waarde dat het de rechtstreekse en actieve betrokkenheid bij de promotie van duurzame levensstijlen aanmoedigt. De website van YXC wil de aandacht van jongeren trekken en vasthouden door in te spelen op hun creativiteit en hen zelf te laten kiezen hoe en wat ze leren. Voorbeelden uit het dagelijks leven vormen steeds het vertrekpunt voor een nadere kennismaking met tal van goederen en diensten, initiatieven, feiten en cijfers en casestudies.
Best practice: wat wordt er aangeboden aan mensen die meer verantwoordelijke consumenten willen worden? Welke beleidsmaatregelen, initiatieven, producten en diensten zijn er beschikbaar? Hoe gemakkelijk is het? Wie zijn de andere deelnemers aan DV (lokale en nationale regeringen, ngo’s, internationale organisaties en instellingen enz.)? Door te surfen naar het duurzame warenhuis, ontdekken de gebruikers hoe ze bewustzijn in actie kunnen omzetten. Test & game: hier wordt gepeild naar (de toename van) de kennis en het bewustzijn van de gebruikers met betrekking tot DV. Complexe, horizontalere problemen als energiebesparing, water en voeding worden hier op een onderhoudende manier verkend. Job opportunities: georganiseerd als een virtueel arbeidsbureau, met een selectie van getuigenissen van jongeren, waar de gebruiker te weten kan komen hoe actie iets teweeg kan brengen. In deze kamer wordt aangetoond dat een succesvol beroepsleven ook perfect mogelijk is door arbeid, reizen en vrijwilligerswerk te koppelen aan DV-principes. FAQ’s (frequently asked questions): hier worden vaak gestelde vragen beantwoord. Bijvoorbeeld hoe werkt YXC, hoe zoek ik concepten en termen op, waar vind ik meer informatie over een bepaald project ... gebruikers worden hier aangemoedigd om (nog) meer vragen te stellen. Links: een lijst van interessante websites, die thematisch is ingedeeld (volgens de hoofdstukken van de gids). Om surfen op het Internet aangenaam en zinvol te maken, wordt elke website kort beschreven en beoordeeld.
53
www...
youthxchange.net /links
Bronnen Websites, boeken enz. vermeld in deze Gids.
Wat is duurzaam verbruiken Brundtland Gro Harlem et al., Brundtland Report. Our Common Future, WCED, New York-Oxford, Oxford University Press, 1987 www.voetafdruk.be UNEP, Youth and Sustainable Consumption, Nairobi/Parijs, oktober 1999 Weisäcker Ernst von, Amory B. Lovins en L. Hunter Lovins. Factor Four: Doubling Wealth, Halving resource use, Earthscan Publication, GB, 1998 www.factor10-institute.org www.unesco.org/education/tlsf Het j&w-project www.uneptie.org/pc/sustain/ youth/research-project.htm Population Reference Bureau, The World’s Youth 2000, www. prb.org www.youthxchange.net Duurzame levensstijl: een keuze Human Development Report 1998, Consumption for Human Development, Colors, okt.-nov. 2000, www. benetton.com Vidal John, “Scandal of the food Britain throws away”, The Guardian, 4 april 2000.
54
Weet wat je eet www.sustainweb.org/chain_ index.asp www.foodbiotech.org www.vib.be/infoEdu/NL/ www.zonderisgezonder.be www.chem.unep.ch/pops “Casa verde casa”, La Nuova Ecologia, april 1992, pp. 18-31 www.pmac.net www.ianr.unl.edu/pubs/pesticides/index.htm
Onderweg Standard’s and Poor’s DRI, World Car Industry Forecast Report, Londen 2000 Clayton Caroline, Dirty Planet: the Friends of the Earth Guide to pollution and what you can do about it, Londen, Livewire Books, 2000 US General Accounting Office, Washington 2000 www.wbcsdmobility.org www.carbusters.ecn.cz www.environment.fgov.be Op reis www.uneptie.org/tourism www.world-tourism.org www.wttc.org www.ecotourism.org www.greenglobe21.com www.responsibletravel.com www.duurzaamtoerisme.be/ links.html www.sierraclub.org Minder afval a.u.b. www.unep.org/children_youth/ www.europa.eu.int/comm/ environment/waste/index.htm www.ovam.be www.svtc.org www.smartarch.nl www.wastewatch.org.uk www.recycle.net www.grn.com/grn/library/gloss. htm www.fostplus.be Colors, okt.-nov. 2000, www. benetton.com/colors Wees wijs met energie www.wri.org/wri/trends/index. html Clayton Caroline, Dirty Planet, op. cit www.fuelcellpark.com www.rredc.nrel.gov/tidbits.html www.npower.com/juice www.solardome.com www.solarnow.org/glossary.htm www.solstice.crest.org www.eren.doe.gov www.ode.be www.eccj.or.jp
www.energystar.gov www.eu-greenlight.org Morgen weer mooi weer www.ipcc.ch www.grida.no/climate/ www.greenpeace.org/~climate www.cool-companies.org www.uneptie.org/ozonaction www.nikebiz.com www.panda.org/climate/index. cfm www.pewclimate.org www.respecteurope.com www.safeclimate.net www.iisd.org/youth/internetcafe.htm Water: bron van leven www.thewaterpage.com www.gpa.unep.org www.milieuboot.be www.portos.be www.panda.org/livingwaters/ initiatives/index.cfm http://nailokada.8m.com/aral. html www.unesco.org/water Kinderarbeid? Nee, bedankt! www.ilo.org www.rugmark.org www.schonekleren.be www.stopchildlabor.org www.dol.gov www.bls.gov www.geocities.com/CollegePark/Library/9175/inquiry1 www.amnesty.org www.vormen.org/index.htm www.hrw.org Human Development Report 1998, Consumption for Human Development, www.antislavery.org Dierenlief en dierenleed www.allforanimals.com/cruelfree1.htm www.naturewatch.org www.iucn.org www.eia-international.org/ campaigns1a.shtml www.ecocrimes.org.cetean_ report.html
www.eia-international.org/ campaigns1b.shtml www.savedolphins.org www.newscientist.com/hottopics/animalexperiments/letthe. jsp www.worldwildlife.org/buyerbeware/ Time Europe, Vol. 155, nr. 15, 17 april 2000 Tijd voor actie! www.cool-companies.org www.oneworld.org/guides/ ethcons/eth_invest_links.html www.co-operativebank.co.uk/ ethics/index.html www.seen.org Klein, Naomi, No Logo, Flamingo, Londen 2001 Ontdek ‘global village’ www.media-awareness.ca www.uneptie.org www.weta.org www.adbusters.org www.justthink.org L’Espresso, 27 september 2001 Netwerking: richtlijnen voor het gebruik www.milieuzorgopschool.be www.jeromweb.be Tomorrow Magazine, sept.-okt. 2000 Verantwoording beeldmateriaal De meeste foto’s zijn eigendom van de UNESCO PHOTOBANK [http://upo.unesco.org/photobank. asp].Commerciële producten, advertenties, logo’s enz. komen van institutionele organisaties, ngo’s en bedrijfspublicaties en van websites. Andere bijdragen werden aangeleverd door: PATRIZIA LUGO LOPRIENO, (cover, p. 4, 6, 7, 20, 28, 30, 50, 51) TOMORROW MAGAZINE, Stockholm (cover, p. 16, 21) LA NUOVA ECOLOGIA, Rome (cover, p. 15) COLORS MAGAZINE, Ponzano Veneto – Italië (p. 18) BRAND-NEW, Londen (p. 20) FUTURE PRESENT, Londen (p. 25)
