De wereld van geloof en religie is behoorlijk in beweging. Dachten we kort geleden nog dat secularisatie de dominante trend in onze samenleving was geworden, tegenwoordig zien we een ‘nieuw religieus verlangen’ en spreken sociologen van een ‘postseculiere samenleving’. Deze veranderende context stelt ook aan het schoolvak godsdienst/levensbeschouwing nieuwe eisen. Voor dit boek zijn we in de praktijk op zoek gegaan naar voorbeelden en verhalen van hoe het óók kan en hoe het ánders kan. Om met elkaar te delen, elkaar te inspireren en van elkaar te leren. De verhalenvertellers in dit boek zijn: Anique Luiten, Aurelia Ruis, Daan Laban, Dirk Paans, Eline Aarnoudse, Gerdien Bosch, Gertjan Glismeijer, Henri Keurhorst, Hijlke Wijnja, Ilonka Donker, Jan Bollemaat, Jan Hoek, Jan Marten Praamsma, Jan van Wijgerden, Marco van der Spek, Maureen Kerkstra, Michiel van Veen, René Erwich, Ronald Lammers, Tineke Soldaat, Willemijn Evertsen en Willienda Wisse. Allen zijn actief in of rond het vak godsdienst/levensbeschouwing in het voortgezet onderwijs.
Jan Marten Praamsma (red.) Klassikaal geloven
Verhalen uit de wondere wereld van het godsdienstonderwijs
Jan Marten Praamsma (red.)
Klassikaal geloven Verhalen uit de wondere wereld van het godsdienstonderwijs
NUR 700 ISBN 978 90 435 2511 4
9 789043 525114
kokBOklassikaalgeloven1014.indd 1
17-10-14 12:47
Klassikaal geloven verhalen uit de wondere wereld van het godsdienstonderwijs Jan Marten Praamsma (red.)
Klassikaal geloven def.indd 3
17-10-14 13:39
Deze uitgave werd mogelijk gemaakt met financiële steun van de Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Bond ‘Johannes Calvijn’
© 2014 Uitgeverij Kok, Postbus 13288, 3507 LG Utrecht www.kok.nl Omslagontwerp Garage-BNO, Kampen Opmaak binnenwerk Stampwerk, Nijkerk ISBN 978 90 435 2511 4 NUR 700 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Klassikaal geloven def.indd 4
17-10-14 13:39
Klassikaal geloven Verhalen uit de wondere wereld van het godsdienstonderwijs Met bijdragen van Anique Luiten Aurelia Ruis Daan Laban Dirk Paans Eline Aarnoudse Gerdien Bosch Gertjan Glismeijer Henri Keurhorst Hijlke Wijnja Ilonka Donker Jan Bollemaat Jan Hoek Jan Marten Praamsma Jan van Wijgerden Marco van der Spek Maureen Kerkstra Michiel van Veen René Erwich Ronald Lammers Tineke Soldaat Willemijn Evertsen Willienda Wisse
5
Klassikaal geloven def.indd 5
17-10-14 13:39
Inhoud Christelijk geïnspireerd godsdienstonderwijs 9 Jan Marten Praamsma Verantwoorden 1 ‘Wat doe ik hier’ 14 Michiel van Veen Verbazen 2 ‘Godsdienst, hoe spannend is dát!’ 20 Willienda Wisse-Dam 3 ‘Heeft u God dan wel eens horen praten?’ 24 Willemijn Evertsen-Kleine 4 ‘Mevrouw, mag ik vandaag de kaars aansteken?’ 29 Anique Luiten Verbinden 5 Godsdienstonderwijs draait om echte ontmoeting 38 Interview met Hijlke Wijnja 6 Wat gelooft u eigenlijk zelf?? 44 Gerdien Bosch-Brunsveld 7 Bruggenbouwers 50 Dirk Paans Verankeren 8 Kleur bekennen 54 Aurelia Ruis-Baron 9 ‘U bent wel erg gereformeerd’ 57 Jan Bollemaat 10 De reformatorische school in een postseculiere samenleving 65 Maureen Kerkstra-Oosterwijk
6
Klassikaal geloven def.indd 6
17-10-14 13:39
inhoud Verhalen 11 Lesgeven vanuit een open bijbel 72 Eline Aarnoudse-Geluk 12 Omdat het in de Bijbel staat… 78 Daan Laban 13 Woorden geven aan het Onbekende 83 Jan van Wijgerden Vervreemden 14 Niet alles is wat het lijkt 102 Tineke Soldaat-Stuivenberg 15 Het beste antwoord op dezelfde vragen?! 114 Henri Keurhorst 16 Bezinning op de christelijke docent in een niet-christelijke omgeving 121 Marco van der Spek Vertrouwen 17 Kies! En ga er dan voor! 134 Ilonka Donker-Jak 18 Over ‘ijdelheid’ en ‘brood werpen’ 137 Gertjan Glismeijer 19 God is aan het werk, toch…? 143 Ronald Lammers Vergezichten 20 Inspirerend(e) gidsen: Oog voor het ‘mosterdzaadje’ 148 René Erwich 21 Leren onderscheiden tussen zin en onzin … 152 Jan Marten Praamsma 22 Het verhaal gaat verder 159 Jan Hoek
7
Klassikaal geloven def.indd 7
17-10-14 13:39
Christelijk geïnspireerd godsdienstonderwijs Jan Marten Praamsma De wereld van geloof en religie is in onze samenleving behoorlijk in beweging. Dachten we kort geleden nog dat secularisatie de dominante trend in onze samenleving was geworden, tegenwoordig zien we een ‘nieuw religieus verlangen’ en spreken sociologen van een ‘postseculiere samenleving’. Dat laatste betekent echter niet dat er sprake zou zijn van een herleving van het christelijk geloof. Integendeel. We zien in onze tijd een opbloei van tal van vormen van geloof en spiritualiteit van uiteenlopende religieuze snit, waaruit de postmoderne jongere zijn eigen religieuze identiteit bij elkaar ‘bricoleert’. Niet onbelangrijk is daarbij dat in de globaliserende wereld de andere wereldgodsdiensten niet langer ‘vreemd’ en ‘ver weg’ zijn, maar bij ons in de buurt wonen en bij ons in de klas zitten. Deze veranderende situatie vraagt ook van het vak godsdienst/ levensbeschouwing (GL) nieuwe antwoorden. Verschillende godsdienstpedagogen zoeken het antwoord vooral in de aansluiting bij deze nieuwe context, door aandacht te vragen voor de interreligieuze dialoog, het interreligieus leren, het proces van individuele religieuze identiteitsontwikkeling en het begeleiden en voeden van het proces van ‘bricolage’. Hoewel voor deze aanpak goede pedagogische en didactische argumenten zijn, is het de vraag of leerlingen hiermee geholpen zijn én of de wereld van geloof en religie hiermee recht wordt gedaan. Want gaat het juist op het terrein van geloof en religie niet óók steeds om de vraag naar waarheid? En laten we leerlingen niet in de kou staan als we hun niet leren onderscheiden tussen zin en onzin in die complexe en veelkleurige wereld van geloof en religie? Sterker nog, in hoeverre is christelijk onderwijs nog te legitimeren als het geen woorden meer kan geven aan de bijzondere positie van het christelijk geloof?
9
Klassikaal geloven def.indd 9
17-10-14 13:39
christelijk geïnspireerd godsdienstonderwijs Illustratief voor dit laatste is een uitspraak die collega Roel van Swetselaar optekende uit de mond van een docent godsdienst/levensbeschouwing: ‘Het spanningsveld dat ik ervaar, is dat ik de Bijbel zie als het Woord van God en dus als waarheid. Ik zou dus ook graag vanuit die positie willen doceren. Toch doe ik dat vaak niet, omdat ik ook met andersdenkenden te maken heb. Dan presenteer ik het meer als: De christenen geloven dat… Dit botst wel eens met mijn identiteit als christen. Ik praat alsof het christendom een van de opties is.’ De verlegenheid die spreekt uit het relaas van deze docent godsdienst-levensbeschouwing vraagt om een antwoord dat reikt voorbij interreligieus leren. Het antwoord op die vraag is niet eenvoudig en lastig achter de tekentafel te ontwerpen. Daarom zijn we in de praktijk op zoek gegaan naar voorbeelden en verhalen van hoe het óók kan en hoe het ánders kan. Om met elkaar te delen, elkaar te inspireren en van elkaar te leren. Het is echt een open project geworden, waarin we zowel studenten als collega’s uit het veld hebben gevraagd mee te denken en mee te schrijven. Het ging ons er om nieuwe richtingen te verkennen, waarbij nieuwe ideeën, creativiteit en bijzondere ervaringen belangrijk waren. Resultaat van onze zoektocht is het boek dat u nu in handen hebt, vol verhalen, essays en overdenkingen over GL-onderwijs in een postseculiere samenleving, als opstap naar een nieuwe vorm van christelijk geïnspireerd GL-onderwijs.
‘Ik praat alsof het christendom een van de opties is’ Als redactie zijn we veel dank verschuldigd aan alle auteurs die aan dit boek hebben bijgedragen: Anique Luiten, Aurelia Ruis, Daan Laban, Dirk Paans, Eline Aarnoudse, Gerdien Bosch, Gertjan Glis-
10
Klassikaal geloven def.indd 10
17-10-14 13:39
christelijk geïnspireerd godsdienstonderwijs meijer, Henri Keurhorst, Hijlke Wijnja, Ilonka Donker, Jan Bollemaat, Jan Hoek, Jan van Wijgerden, Marco van der Spek, Maureen Kerkstra, Michiel van Veen, René Erwich, Ronald Lammers, Tineke Soldaat, Willemijn Evertsen en Willienda Wisse. Voor het redactiewerk was de steun van de collega’s Rinke van Hell en René Erwich belangrijk. Dit boek is een van de producten van het lectoraat van de Academie Theologie van de Christelijke Hogeschool Ede. Het lectoraat doet onderzoek naar het thema ‘christelijke presentie in een postchristelijke samenleving’ dat ook in dit boek weer centraal staat. Het lectoraat dat als kraamkamer heeft gefungeerd voor dit project staat onder leiding van René Erwich. Tot slot: dit boek had niet tot stand kunnen komen zonder de financiële steun van de Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Bond ‘Johannes Calvijn’ (THGB). Collega Jan Hoek, directeur van de THGB, sluit daarom de rij van bijdragen in dit boek met een hoofdstuk waarin hij de balans opmaakt van de weg die we in dit project met elkaar zijn gegaan. Jan Marten Praamsma redactie
11
Klassikaal geloven def.indd 11
17-10-14 13:39
Verantwoorden
Klassikaal geloven def.indd 13
17-10-14 13:39
‘Wat doe ik hier’ Michiel van Veen ‘Wat doe ik hier’, was een van mijn eerste gedachten toen ik tien jaar geleden min of meer per ongeluk en nogal plotseling als docent levensbeschouwing voor een klas vwo 4-leerlingen kwam te staan. Een jaar eerder had mijn werkgever in de dienstensector mij een opleiding aangeboden. Op mijn vraag wat ik dan wilde studeren had ik ‘theologie’ geantwoord, en met een verbaasde blik was zij akkoord gegaan. Na een jaar studie theologie aan een hogeschool vond ik plotseling een baan in het onderwijs. En daar stond ik voor een klas ijverige leerlingen, mij afvragend wat onderwijs, en dan speciaal levensbeschouwelijk onderwijs eigenlijk inhield. De vraag ‘wat doe ik hier’ komt nu, na tien jaar levensbeschouwelijk onderwijs nog dagelijks naar mij toe. Allereerst zie ik mijn leerlingen elke dag mijn lokaal binnenkomen met die vraag. ‘Waarom moet ik een vak volgen waar ik niet voor heb gekozen, waar ik niets mee kan in mijn beroepsleven?’ Maar ook van andere kanten wordt mij de vraag gesteld. Ouders van mijn leerlingen willen weten wat ik in mijn lessen doe. Zij willen weten hoeveel geloof er wordt overgebracht en hoe vrij leerlingen zijn zich een eigen mening te vormen; ze willen weten of levensbeschouwelijk onderwijs neutraal is of dat het ‘geloof van de school’ wordt overgedragen. Ook van mijn schoolleiding verwacht ik dat ze wil weten wat ik nu eigenlijk in mijn lessen doe. Zij vragen mij om via een helder vakleerplan mijn vak te verantwoorden en vragen mij een bijdrage te leveren wanneer het gaat om de identiteit van de school en bij het organiseren van kerstvieringen. Ten slotte hoor ik mijn collega’s in verschillende netwerkbijeenkomsten ook de vraag stellen: ‘Wat doe jij eigenlijk in je lessen?’ Wat houdt ons vak in en hoe verantwoorden we ons naar leerlingen, ouders en schoolleiders? De vraag naar wat ik doe komt dus van verschillende kanten steeds op mij af. Deze vragen zijn niet altijd eenvoudig en op bevredigen-
14
Klassikaal geloven def.indd 14
17-10-14 13:39
‘wat doe ik hier’ de wijze te beantwoorden. Leerlingen, ouders, schoolleiding en ook mijn collega’s hebben allemaal een bepaald beeld bij het vak levensbeschouwing en hun vragen zijn niet helemaal zo neutraal als zij lijken te zijn. Antwoorden zijn dan ook niet altijd bevredigend. Ik wil een aantal van hun vragen langs gaan om de problemen bij de verantwoording van mijn vak te inventariseren en ze summier bespreken, kijken op welke wijze ik met deze vragen omga en op welke wijze ik mij verantwoord.
De leerling die geen teksten leest en geen vragen maakt, maar met teksten in gesprek gaat en achter de vraag kijkt, dát is de leerling die echt wil weten waar dit vak over gaat. ‘Wat doe ik hier eigenlijk’ is een regelmatig geuite vraag van mijn leerlingen. Levensbeschouwing is zo anders, vaag en wordt door leerlingen soms ook als ongemakkelijk ervaren. Binnen ons huidige onderwijs zijn zij vooral gericht op het opdoen van ‘harde, feitelijke’ informatie. Ze werken met kennis die aantoonbaar waar of juist is. Een vak als godsdienst/levensbeschouwing waarbij niet de vaste antwoorden maar de bevreemdende vragen centraal staan, werkt dan verwarrend. Maar leerlingen willen wel weten waar zij hun kostbare tijd aan besteden en zij willen vooral ook het nut zien van dit vage vak. Aan de andere kant zijn leerlingen plichtsgetrouw. Ze lezen de teksten die ik hun voorschotel en maken braaf de vragen die ik hun voorleg. Dus steek ik sinds enige tijd niet meer zoveel energie in het verantwoorden van mijn vak. Behalve naar die enkele leerling die mij zegt dat de schrijver van de tekst het mis heeft of dat ik de vragen beter anders had kunnen formuleren. De leerling die geen teksten leest en geen vragen maakt, maar met teksten in gesprek gaat en achter de vraag kijkt, dát is de leerling die echt wil weten waar dit vak over gaat. Die het leven niet ziet als het voldoen aan vooraf gestelde doelen, maar zijn/haar leven zelf vormgeeft. De leerling die in gesprek is met het leven zelf. Met die leerling ga ik graag in gesprek over het nut van mijn vak, omdat die vraag een dialoog oplevert.
15
Klassikaal geloven def.indd 15
17-10-14 13:39
verantwoorden Ouders van mijn mentorleerlingen vragen mij wel eens: Wat doe je nu eigenlijk in je lessen levensbeschouwing, vooral als er weer eens een meditatieles is geweest. Zij willen weten wat ik daar uitspook en willen van mij horen of het mijn bedoeling is van hun kinderen gelovige of religieuze kinderen te maken. Ik hoor bij ouders vaak de vraag of dat nog van deze tijd is, godsdienst. Tegelijk hoor ik dat ze zelf niet zo goed weten hoe ze met kinderen over religie en geloven kunnen spreken. Zelf hebben ze de kerk en het geloof van huis uit meegekregen maar inmiddels vaarwel gezegd. Ze vinden het van belang dat hun kinderen er wel iets van weten, maar tegelijk is er een voorzichtigheid. Ik hoor soms de angst dat kinderen het in een geloof gaan zoeken waarvan ouders juist afstand genomen hebben. Er ligt een taboe op godsdienst/levensbeschouwing. Die kritische en wat argwanende houding zie ik minder terug in de omgang met het internet, de sportvereniging of de computergames, met de wijze waarop de commercie of muziek invloed heeft op opgroeiende kinderen, maar mij wordt met enige regelmaat gevraagd mij voor mijn vak te verantwoorden. Aan mijn uitnodiging om eens een les te komen bijwonen is nog nooit gehoor gegeven en in het gesprek met ouders worden verder vooral beleefdheden uitgewisseld. Dus beperk ik mijn verantwoording naar ouders toe tot dit beleefde gesprek. Maar het lijkt mij fantastisch eens wat lessen levensbeschouwing te geven voor de ouders van mijn leerlingen. Het vak levensbeschouwing vormt op veel scholen een volwaardig vak binnen het curriculum. Naast de facilitering en de bemensing van een vakgroep levensbeschouwing valt het onder de verantwoordelijkheid van de schoolleiding te waken over kwaliteit en professionaliteit van dit vak. Het is dan ook niet minder dan vanzelfsprekend dat er verantwoording wordt afgelegd naar de directie, die terecht kan vragen naar wat ik nu allemaal doe binnen dat vak. Mijn streven is doelstellingen en leerdoelen, werkvormen en lesinhouden te verantwoorden in een gedegen vakleerplan. Dus jaarlijks verantwoorden mijn collega’s en ik ons in het gesprek met de directie voor de behaalde resultaten en er wordt er kort gesproken over de plaats van
16
Klassikaal geloven def.indd 16
17-10-14 13:39
‘wat doe ik hier’ het vak binnen de school en het belang van professioneel werken. In mijn enthousiasme deel ik ook nog iets over de inhoud van mijn vak en de doelstellingen, waarbij ik telkens hoop dat de vraag wordt gesteld wat mijn vak inhoudt. In de praktijk is er echter grote onbekendheid met wat ik werkelijk doe tijdens mijn lessen. Inhoudelijke vragen worden zelden gesteld en ik heb in de tien jaar dat ik in het onderwijs werk, slecht in het eerste jaar een lesbezoek van een directielid gehad. Mijn verantwoording beperkt zich tot het bespreken van de leerresultaten in cijfers en het verantwoorden van het sectiebudget. Ik hoop maar dat het belang van wat ik doe via leerlingen en ouders doordringt bij mijn schoolleiding.
De praktijk is dat ik het liefst spreek met mensen die geen genoegen nemen met snelle antwoorden. In overleg met vakcollega’s is de verantwoording van het vak levensbeschouwing wel een voortdurend terugkerend thema. In netwerkbijeenkomsten en studiegroepen, in vakverenigingen en op symposia wordt het belang van het vak godsdienst/levensbeschouwing en de wijze waarop dit wordt verantwoord besproken. Ik kan mij voorstellen dat een vak dat zo in beweging is, leerlingen klaar wil maken voor een snel veranderende wereld en daarbij gebruik wil maken van middelen die sneller vernieuwen dan eerder hiervoor, dat zo’n vak vraagt om voortdurende bezinning op wat we doen. Gelukkig is er een hoop te doen op dat vlak. Is er een vakvereniging voor docenten levensbeschouwing, zijn er identiteitscommissies van de verschillende scholenorganisaties. En gelukkig tref ik daar veel betrokken en professionele collega’s die elkaar scherp houden en elkaar een hart onder de riem steken. Die de vraag ‘wat en waarom doe ik wat ik doe’, serieus nemen en geen genoegen nemen met de antwoorden die tien jaar geleden nog golden, maar vandaag de dag niet meer opgaan. De vraag ‘wat doe ik hier’ is een belangrijke vraag. Allereerst wil ik hem mijzelf stellen, maar ik wil dat leerlingen hem mij stellen,
17
Klassikaal geloven def.indd 17
17-10-14 13:39
verantwoorden schoolleiders en ouders, collega’s en wie dan ook die iets met mijn vak te maken heeft. Want als die vraag niet meer gesteld wordt, dan staat onderwijs stil. Dan sta ik stil in een wereld die beweegt. De praktijk is dat ik het liefst spreek met mensen die geen genoegen nemen met snelle antwoorden. Betrokken mensen die het naadje van de kous willen weten. Omdat die niet zoeken naar de bevestiging van de antwoorden die zij al gevonden hebben, maar zoeken om het leven te verdiepen. En daar gaat het toch om, dát is leren. Michiel van Veen is docent levensbeschouwing aan het Odulphuslyceum in Tilburg
18
Klassikaal geloven def.indd 18
17-10-14 13:39
Verbazen
Klassikaal geloven def.indd 19
17-10-14 13:39
‘Godsdienst, hoe spannend is dát!’ Willienda Wisse-Dam ‘Mevrouw, ik vind godsdienst best een leuk vak hoor, maar ik vind wiskunde leuker.’ Het is woensdagmorgen het eerste uur. Een brugklas atheneum/havo – een leuk begin van de dag. Ik vraag: ‘Bedoel je makkelijker of leuker?’ Het blijft even stil. Dan geef ik ze een opdracht: ‘Oké, allemaal even staan. Als je godsdienst leuker vind ga je links van het lokaal staan en als je wiskunde leuker vind rechts.’ Op een paar twijfelaars na staan de meeste leerlingen binnen een paar seconden op hun voorkeursplek. De stand is ongeveer 15-15. ‘Mevrouw,’ zegt een prowiskunde leerling, ‘wiskunde is gewoon logisch; je snapt de formules en je kan de opgaven maken. Maar godsdienst is anders, ik snap het niet echt. Het is echt anders.’ ‘Daarom is het toch juist heel leuk?’ reageert een progodsdienst leerling. ‘Door sommige verhalen ben ik thuis over dingen gaan doorpraten en denk ik na over wat ik nu eigenlijk geloof.’
‘Praten over geloof is soms heel ingewikkeld, praten over God al helemaal, maar ik vind het zelf heel interessant en spannend.’ Ik begrijp het wel, en probeer de leerlingen uit te leggen dat we allemaal verschillende stijlen hebben. De een houdt nu eenmaal meer van concrete begrippen en opgaven. 1+1=2 is logisch, maar 1+1+1=1 blijft wat vreemd. ‘Praten over geloof is soms heel ingewikkeld, praten over God al helemaal, maar ik vind het zelf heel interessant en spannend.’ ‘Nou mevrouw,’ klonk het uit de prowiskunde groep, ‘godsdienst, hoe spannend is dát!’ Godsdienst is een spannend vak. Nadenken over christelijk geïnspireerd godsdienstonderwijs als onderdeel van de identiteit van de christelijke school is wat mij betreft nog spannender. Het vak
20
Klassikaal geloven def.indd 20
17-10-14 13:39
‘godsdienst, hoe spannend is dát!’ is nooit af. Het blijft voortdurend zoeken naar de verbinding tussen de grote verhalen en thema’s, en de dagelijkse praktijk van het leven. Scheppen, Zoeken, Vinden, Vallen, Opstaan, Pijn, Herstel, Vergeven, Lijden, Verlossing, Liefde, Leven – grote abstracte thema’s die houvast kunnen bieden op kruispunten in het leven van jongeren. Christelijk geïnspireerde thema’s, oude verhalen die gaan leven en wonderlijke verhalen die nu nog een boodschap van hoop bevatten. Grote woorden en thema’s die de werkelijkheid van alledag overstijgen. Die groter zijn dan je in eerste instantie zou denken. Een mooi voorbeeld hiervan hebben we vorig jaar ervaren toen we met een stuk of tien leerlingen op stilteretraite gingen in een klooster.
Wie ben je zonder de ‘veilige’ omgeving van je social network? Vanuit de sectie godsdienst zijn we naar aanleiding van het tv-programma ‘Op zoek naar God’ met een aantal leerlingen naar een klooster geweest. Twee dagen stilte, in een omgeving die heel anders is dan je eigen omgeving – en zonder telefoon valt het niet mee. Een heel diverse groep leerlingen ging mee. Uit verschillende jaarlagen en verschillende afdelingen, christelijk, niet-christelijk, zoekend of gewoon nieuwsgierig. In eerste instantie was de stilte een behoorlijk heftige oefening, want wie ben je zonder de ‘veilige’ omgeving van je social network. Na een nacht slapen in het klooster en na het ontbijt (in stilte) waren we te gast bij het ochtendgebed in de sacristie van het klooster. De mannen van het dominicaner klooster waren gekleed in een wit habijt. In eerste instantie was het wat onwennig, misschien zelfs wat vervreemdend. De eerste minuten werd er nog wat gegniffeld, maar na een poosje was dat voorbij. Volgens een vaste liturgie werden er liederen gezongen, gebeden uitgesproken, woorden uit de Bijbel gelezen en een korte overdenking meegegeven. Een heel bijzonder en misschien zelfs wel heilig moment.
21
Klassikaal geloven def.indd 21
17-10-14 13:39
verbazen Op dat moment probeerde ik mij te verplaatsen in een jongere die nooit in een kerk komt, en die nog nooit in aanraking is geweest met een dergelijke liturgische viering. Wat zou er nu in haar omgaan? Wat zou ze hier nu van vinden? Zit ze haar tijd hier uit en gaat het langs haar heen? Ik had er echt geen idee van. Achteraf bleek dat juist dit moment, het ochtendgebed, de meeste indruk had gemaakt op de jongeren. Daar gebeurde iets dat groter was dan wat we in eerste instantie konden zien. Verrassend was misschien vooral dat ze ook konden vertellen waar de lezing en de overdenking over ging.
Op dat moment probeerde ik mij te verplaatsen in een jongere die nooit in een kerk komt en die nog nooit in aanraking is geweest met een dergelijke liturgische viering. Wat zou er nu in haar omgaan? Wat bij de jongeren veel indruk had gemaakt, was dat het zo ‘echt’ was. Deze mannen in het klooster geven hun leven en hun spullen op in ruil voor een leven binnen een kloosterorde. Die combinatie, het verhaal en het zichtbare leven van deze mannen, zette erg aan het denken. Terugkerend naar mijn begin: dit maakt het vak godsdienst voor mij zo spannend! Als het verhaal de praktijk niet in beweging zet, mis je binnen het godsdienstonderwijs het doel. Ik ben er echt van overtuigd dat de kracht van godsdienstonderwijs ligt in de vormgeving van de identiteit van de school als geheel. Dit doet ertoe: Hoe ga je als docenten om met je leerlingen, hoe spreek je over elkaar? Geef je als docent de ander de ruimte, ben je bereid de minste te willen zijn? Kan je vergeven en echt een nieuwe start maken? Hoe neem jij jongeren hierin bewust mee en vorm je ze? Waardeer je ze? Vinden ze misschien zelfs (opnieuw) leven in jouw manier van zijn…
22
Klassikaal geloven def.indd 22
17-10-14 13:39
‘godsdienst, hoe spannend is dát!’ Het verhaal en de woorden die voor heel veel jongeren abstract en vaag kunnen zijn, gaan leven wanneer volwassen mensen ze zelf gaan uitleven. Dát maakt godsdienst echt zo ontzettend spannend. Willienda Wisse-Dam is docent godsdienst aan CSG De Heemgaard in Apeldoorn
23
Klassikaal geloven def.indd 23
17-10-14 13:39
De wereld van geloof en religie is behoorlijk in beweging. Dachten we kort geleden nog dat secularisatie de dominante trend in onze samenleving was geworden, tegenwoordig zien we een ‘nieuw religieus verlangen’ en spreken sociologen van een ‘postseculiere samenleving’. Deze veranderende context stelt ook aan het schoolvak godsdienst/levensbeschouwing nieuwe eisen. Voor dit boek zijn we in de praktijk op zoek gegaan naar voorbeelden en verhalen van hoe het óók kan en hoe het ánders kan. Om met elkaar te delen, elkaar te inspireren en van elkaar te leren. De verhalenvertellers in dit boek zijn: Anique Luiten, Aurelia Ruis, Daan Laban, Dirk Paans, Eline Aarnoudse, Gerdien Bosch, Gertjan Glismeijer, Henri Keurhorst, Hijlke Wijnja, Ilonka Donker, Jan Bollemaat, Jan Hoek, Jan Marten Praamsma, Jan van Wijgerden, Marco van der Spek, Maureen Kerkstra, Michiel van Veen, René Erwich, Ronald Lammers, Tineke Soldaat, Willemijn Evertsen en Willienda Wisse. Allen zijn actief in of rond het vak godsdienst/levensbeschouwing in het voortgezet onderwijs.
Jan Marten Praamsma (red.) Klassikaal geloven
Verhalen uit de wondere wereld van het godsdienstonderwijs
Jan Marten Praamsma (red.)
Klassikaal geloven Verhalen uit de wondere wereld van het godsdienstonderwijs
NUR 700 ISBN 978 90 435 2511 4
9 789043 525114
kokBOklassikaalgeloven1014.indd 1
17-10-14 12:47
