Wednesday 9.3
20:00, BOZAR
THE RITE OF SPRING
klara festival
Brussels International Music
concertprogramma
THE RITE OF SPRING ARTISTIC PARTNERS
MAIN PARTNERS
OFFICIAL FESTIVAL CAR
Klarafestival
Erbarme dich
9
24.3
2016
THE RITE OF SPRING Dit concert wordt gepatroneerd door
Mevrouw Maryem van den Heuvel, Nederlandse Ambassadeur in België Dhr. Ben Weyts, Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken, Vlaamse Rand, Toerisme en Dierenwelzijn
Nederland op het Klarafestival! De eerste helft van 2016 is Nederland voorzitter van de Raad van Ministers van de Europese Unie. Nederland streeft een unie na die door innovatie groei en banen schept en een Europese Unie die haar burgers centraal stelt. In samenwerking met vele partners vindt zowel in Amsterdam als in Brussel het culturele programma ‘Europe by People’ plaatst met prachtige tentoonstellingen, inspirerende podiumkunsten en nog veel meer! Een jonge generatie kunstenaars, ontwerpers en makers geeft zijn visie op de toekomst van Europa. Ook het Klarafestival is partner in het programma. Maryem van den Heuvel, Ambassadeur van het Koninkrijk der Nederlanden in België, patroneert de drie Nederlandse concerten van het Klarafestival. Daarover zegt ze “De Nederlandse ambassade in Brussel heeft de afgelopen jaren met veel plezier en succes samengewerkt met het Klarafestival en ik ben blij dat we die samenwerking in dit bijzondere jaar kunnen voortzetten. De culturele samenwerking en uitwisseling tussen Nederland en België is intensief en een vaste waarde als het Klarafestival draagt bij aan de versterking en bestendiging van die samenwerking. Ik geloof dat kunst het vermogen heeft de samenleving zelfbewuster, mooier, en economisch sterker te maken. De kracht van Nederland ligt in het vermogen innovatief en creatief te zijn, samen te werken en te verbinden. Een kracht die tot uitdrukking komt in de interactie met andere landen.” Mevrouw Maryem van den Heuvel Nederlandse Ambassadeur in België
De drie Nederlandse concerten tijdens het Klarafestival: • Rite of Spring, met het Nederlands Radio Filharmonisch Orkest (9 maart) • And you must suffer / St. John Passion (10 maart > 12 maart) • Yellow Lounge, met het dj-duo Mengel & Berg (24 maart) Ontdek het culturele luik van het Nederlandse voorzitterschap: www.europebypeople.nl
Het is voor mij een groot genoegen om dit openingsconcert van het KlaraFestival in Brussel samen met de Nederlandse ambassadrice te mogen patroneren. Ik wens het Festival van Vlaanderen, Klara en gastlocatie BOZAR van harte te danken voor en te feliciteren met de organisatie van dit avondconcert. Tienduizenden muziekliefhebbers kunnen vanavond hier in Brussel en op de radio weer live meegenieten van dit concert. Op die manier dragen Klara en het Festival van Vlaanderen ook bij aan de internationale uitstraling van Vlaanderen. Met jaarlijks meer dan 280 muziekfestivals en 13.500 km² festivalweide is Vlaanderen hét festivalland bij uitstek. De liefde voor muziek is van alle tijden en alle culturen. Vanavond hebben wij het uitzonderlijke genoegen om te mogen genieten van werk van Rimski-Korsakov, Stravinski en van de Chinese componist Tan Dun in het prachtige kader van deze art deco-tempel. Of het nu gaat om angst, wanhoop, verdriet, of lijden en vooral medelijden - de rode draad door deze twee weken Klarafestival - , muziek verzacht altijd de zeden. Ik twijfel er niet aan dat ook wij vanavond mateloos zullen genieten van virtuoze vertolkingen van topwerken door het Nederlands Radio Filharmonisch Orkest onder leiding van Diego Matheuz. Ik wens alle luisteraars hier en thuis veel muzikaal genot. Ben Weyts Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken, Vlaamse Rand, Toerisme en Dierenwelzijn
Klarafestival
Erbarme dich
9
24.3
THE RITE OF SPRING Radio Filharmonisch Orkest Diego Matheuz European Gala
2016
P3
woensdag
9.3 2016 20:00 BOZAR Grote Zaal Henry Le Bœuf
einde van het concert voorzien om 21:45
programma
Nikolaj RIMSKI-KORSAKOV
coproductie
1844-1908
Klarafestival, BOZAR
Russian Easter Festival, Overture, op. 36 (1888)
live uitzending op Klara vanaf live uitzending op Musiq’3 om
Tan DUN °1957
Tears of Nature (2012) Threat of Nature Tears of Nature Dance of Nature
19:00 20:00
Greet Samyn (outfit aangeboden door Manufactuur & Confetti)
presentatie
Bloemen aangeboden door
Daniël Ost La Boîte à Musique verzorgt een CD verkoop na het concert
pauze
Igor STRAVINSKI 1882-1971
Le sacre du printemps (1911-1913) Première partie: L’adoration de la Terre Introduction Les augures printaniers – Danse des adolescentes Jeu du rapt Rondes printanières Jeux des cités rivales Cortège du Sage Adoration de la Terre Danse de la Terre Deuxième partie: Le sacrifice Introduction Cercles mystérieux des adolescentes Glorification de l’élue Évocation des ancêtres Action rituelle des ancêtres Danse sacrale Het Klarafestivalcafé @ Bozar is dé ontmoetingsplaats voor iedereen die zin heeft in een drankje vooraf of nadien, artiesten wil ontmoeten of gewoon gezellig wil genieten. Deel uw festivalervaringen met ons via Facebook en Twitter #Klarafest Klarafestival
N
Klarafestival
Erbarme dich
9
24.3
2016
P4
Nicolaj Rimski-Korsakov Overture to Russian Easter Festival, op. 36 (1888) Nicolaj Rimski-Korsakov staat samen met Mily Balakirev, Alexander Borodin, César Cui en Modest Moessorgski geboekstaafd als ‘het Machtige Hoopje’. Dit groepje streefde ernaar authentieke Russische klassieke muziek te schrijven. In tegenstelling tot hun tijdgenoot Tsjaikovski genoten de vijf geen conservatoriumopleiding. Hun visie vertaalde zich in een toegankelijke stijl. De componisten verwerkten allerlei volkselementen in hun muziek, gaande van dorpsliedjes en kerkgezangen tot klokgelui. Tegelijk incorporeerden ze oriëntalistische thema’s en harmonieën. In die esthetiek componeerde Rimski-Korsakov zijn concertouverture Russian Easter Festival. Letterlijk betekent Pasen in het Russisch ‘een heldere vakantie’. Na de winterse duisternis en slaperigheid, wordt de natuur herboren via het paasfeest. Als kind was RimskiKorsakov zich al bewust van de levendige kracht van dit feest: de klokken van het klooster waren in het hele dorp te horen en luidden het begin van een kleurrijke en vreugdige periode in. Het mysterie van paaszaterdag maakte plaats voor een joie de vivre op Paaszondag. Die levensvreugde, als een
combinatie van het christelijke ritueel en een volks enthousiasme, wilde Rimski-Korsakov met Russian Easter Festival hoorbaar maken. Rimski-Korsakov liet zich inspireren door de obikhod, een collectie hymnen uit de orthodoxe kerk. Hij integreerde de melodie van drie originele gezangen, twee in de opening (“Let God arise!” en “An angel wailed”) en een derde (“Christ has risen from the dead”) tussen het trompetgeschal en het luiden van de klokken. De concertouverture opent met een contemplatieve introductie van de houtblazers. Ze brengen een hymneachtig thema dat doorheen dit werk verschillende gedaantes aanneemt. Regelmatig wisselen viool en fluit elkaar af, twee lichtjes in de duisternis. De melodie kondigt Pasen al aan. De meditatieve sfeer slaat om, en een groot dansfeest barst los. Volkswijsjes verkondigen een hervonden vreugde. Het sombere thema van Stille Zaterdag verdwijnt op het achterplan en maakt plaats voor een sterk ritmisch motief (lang – kort – kort). Waar de muziek in het begin nog enigszins plechtig, religieus klonk, hoor je nu als het ware de verklanking van een idyllisch landschap. Jubelend trompetgeschal leidt naar een rustig maestoso, waar de trombone het hymnethema herneemt. Trombones en houtblazers zitten elkaar op de hielen, een spel dat escaleert in een spectaculaire climax met zware tuba’s, sidderende cimbalen en scherpe strijkers.
Tan Dun Tears of Nature (2012) – Belgische première – Tan Dun groeide op op het Chinese platteland. Hij raakte al snel gefascineerd door de rituelen en gebruiken van de sjamaan, die in zijn dorp met natuurlijke objecten zoals water en stenen muziek maakte. Het zette Tan Dun aan om verschillende Chinese snaarinstrumenten te leren. Na zijn studies bij Toru Takemitsu aan het conservatorium van Peking, trok de 29-jarige Tan Dun naar New York. De muziek van John Cage, Meredith Monk en de Amerikaanse minimalisten als Philip Glass en Steve Reich, maakte een sterke indruk en zou een grote invloed uitoefenen op de multiculturele stijl, zo typisch voor Tan Dun. De creaties van Tan Dun zijn een bespiegeling over de connectie tussen klank en natuur. Als een soort objets trouvés laat hij uit containers gevuld met water, uit papier of uit smalle steentjes muziek klinken. Dit organische aspect komt terug in vele van zijn composities, waaronder vijf opera’s, een aantal symfonieën en concerto’s voor de meest uiteenlopende instrumenten zoals gitaar, piano, de Chinese pipa, viool, en in het geval van The Tears of Nature zelfs percussie. Dit concerto beleeft vanavond zijn Belgische première. The Tears of Nature, een opdracht voor de virtuoze Oostenrijkse percussionist Martin Grubinger, verbeeldt de dialoog tussen de kracht van de natuur en de overlevingsdrang van de mens. In drie delen ontdek je de verschillende vormen en kleuren die moeder aarde rijk is: bedreigend,
passioneel en energiek. Het enige wat de mens kan doen, is ze respectievelijk ondergaan, bestrijden en bedanken. Het is niet evident om ongetemde kracht in muzikale vormen te gieten. Tan Dun slaagde daar wonderlijk in. Geïnspireerd door de muziek uit zijn geboortedorp, tast de componist in dit werk de grenzen van percussie af. Speciale slagtechnieken zoals het openslaan van gebalde vuisten, schuren en wrijven, creëren een uniek timbre. Een ritmisch spel van twee natuurstenen opent het eerste deel van dit concerto. De kracht waarmee de stenen tegen elkaar botsen, bepaalt het volume en de toonhoogte van het geluid. Alle registers van het slagwerkspel komen aan bod. De overgang van hard naar zacht symboliseert het temmen van de destructieve kracht die de natuur in zich draagt. Daarmee refereert de componist aan de aardbeving in Sichuan in 2008, die aan meer dan 69000 mensen het leven kostte. Vandaar de benaming van dit eerste deel: Threat of Nature. Ook het tweede deel, Tears of Nature, zijn een verklanking van een natuurramp. De televisiebeelden die tonen hoe weer en wind huizen wegmaaien en de kerncentrale van Fukushima beschadigen, staan op ieders netvlies gebrand. In deze beweging staat dan ook alles in het teken van water: regen, rivieren en oceanen vinden hun weerklank in muzikale tremolo’s en stijgende en dalende melodieën. Ondanks het grote leed dat de tsunami in Sendai (2011) teweegbracht, gelooft de componist in verlossing. Na de ravage komt de natuur volgens hem tot inzicht en brengt ze haar verdriet tot uiting.
N
Klarafestival
boven
Erbarme dich
9
24.3
2016
P5
Martin Grubinger © Felix Broede
Dit werk eindigt in majeur. De natuur is dan wel onverwoestbaar, de mens moet hoopvol en sterk blijven. Het laatste deel klinkt als één grote dans, waarbij de percussionist acrobatisch van de ene naar de andere trom danst. De cadens
van dit concerto werd al omschreven als ‘voor een octopus’: Grubinger komt armen te kort wanneer hij in deze Dance of Nature grijpt naar kommetjes, blokken, belletjes, gongs, trommels, marimba, een vibrafoon en zelfs rainsticks.
Igor Stravinski Le Sacre du Printemps (1913) Toen hij de muziek voor De Vuurvogel afwerkte, dacht Igor Stravinski al aan een ballet waarin een jong meisje voor een groep oude mannen bezwijkt. Stravinski zag een plechtig heidens ritueel voor zich, waarin de jonge maagd zichzelf dood danste en zich opofferde voor de god van de lente. Om de betekenis van dit visioen te achterhalen, klopte Stravinski aan bij Nicolaj Roerich, een van de grootste Russische kenners van etnische kunst en oude rituelen. Na hun ontmoeting begon de componist meteen met een nieuw werk dat als werktitel Het Grote Offer kreeg. Stravinski legde het voor aan de Russische impresario van Les Ballets Russes, Sergei Diaghilev. Die was erg enthousiast en gaf groen licht om ‘het kind’ van Stravinski en Roerich verder uit te werken. In een paar dagen tijd stond het libretto op papier. Vaslav Nijinsky werd aangesteld als choreograaf en Stravinski goot zijn compositie in vaste vormen. Le Sacre du printemps was geboren. De première van het stuk, op 29 mei 1913 in het Théâtre des Champs-Élysées, was een groot schandaal. Het
publiek wist zich geen houding aan te nemen bij de dissonante muziek en de hevige dansen. Mensen uit verschillende loges begonnen elkaar uit te schelden en ondanks de pogingen van dirigent Pierre Monteux was er van de muziek nauwelijks iets te horen. Maar onder de afkeer schuilde ook verwondering. Op een tweede niveau klonk Le Sacre enigszins bekend in de oren. Stravinski had bekende melodieën in een nieuw, modernistisch jasje gestoken. Stravinski beweerde maar één volkslied gebruikt te hebben in Le Sacre. Maar de volkse inspiratiebronnen waren in elk geval legio. Niet alleen Litouwse bruiloftsliederen duwden zijn muziek in een nieuwe richting, ook de arrangementen van volksliederen van zijn leermeester Nikolai Rimski-Korsakov en zijn eigen herinneringen aan de zingende boeren rond zijn vakantiehuis in Ustyluh. Wel ontdeed Stravinski de volksmuziek van alle franjes en hakte hij ze in korte motiefjes. Vergelijkbaar met de kubistische schilderijen van Pablo Picasso of de dadaïstische montages van Marcel Duchamp, werd Le Sacre een samenraapsel van kleine stukjes werkelijkheid. Stravinski sprak dan ook over ‘de apotheose van de Russische plattelandsmuziek’.
N
Klarafestival
Erbarme dich
De balletmuziek begint met l’Adoration de la terre, waarin falsetachtige fagotnoten de toon zetten. Wat in het begin nog op Debussy lijkt, verandert in een tonale cluster met avantgardistische harmonieën. Het is een verklanking van de aarde die zich in al haar facetten ontwikkelt tot een hardheid, belichaamd in scherpe percussieakkoorden in Les Augures printaniers. In deze extatische verheerlijking van de lente heerst ritmische onvoorspelbaarheid. Voor Stravinski was ritme het fundament van zijn nieuwe muziek. Aangehouden akkoorden, hollende strijkers en houtblazers in snelle volkse melodieën begeleiden de ontvoering van de maagd (Jeu du rapt). Hoorns introduceren nieuw thematisch materiaal en belanden met de pauken in een asynchroon ritmespel. Wat volgt is een Slavische cirkeldans met jonge meisjes (Rondes printanières). Hier bepalen hobo en fagot de snelheid van de pas en lijken ze rust en vrede uit te stralen. Schijn bedriegt: met huiverende tuba’s en agressieve pauken gaat de muziek opnieuw alle kanten uit, net zoals in het libretto, waar twee groepen tegenover elkaar staan in een rituele dans (Jeux des cités rivales). Met Cortège du sage toont Stravinski zijn ritmisch meesterschap: in een complex ritmisch spel klinken de tuba’s driemaal in een motief van zestien tellen, terwijl de
9
24.3
2016
P6
hoorns zesmaal hun lijn van acht tellen spelen en de pauken twaalf slagen per maat geven. Het eerste deel eindigt met een hoogtepunt van lichamelijke opwinding: mens en natuur worden één met elkaar in de Danse de la terre. Het tweede deel staat in het teken van het offer, Le Sacrifice. De muziek straalt meer eenheid uit, maar klinkt tegelijk stugger en gewelddadiger. Wat tijdens de inleiding op de achtergrond klonk, plaatsen de strijkers nu op de voorgrond: in de Cercles mystérieux des adolescentes begeleiden ze de maagden in hun cirkelvormige bewegingen. Een van de maagden wordt door de oude mannen uitgekozen als lenteoffer. Dit keerpunt in de verhaallijn betekent ook een ommezwaai in de muziek: op een stormachtige toon benadrukken strijkers en pauken het lotgeval van de uitverkorene. Verschuivende accenten op steeds hetzelfde akkoord, creëren een sfeer van angst en onmacht – net zoals het er in de zaal tijdens de première aan toeging. Wat rest, is het offer. Stravinski biedt troost en bereidt ons voor op het hoogtepunt: de Danse sacrale van de uitverkorene, waarin ze de dood tegemoet danst. Het einde van Le Sacre is zoals het einde van een leven: krachtig en plots.
Diego Matheuz, dirigent Diego Matheuz is opgeleid door El Sistema, het befaamde muziekonderwijssysteem in Venezuela dat zich richt tot alle sociale klassen. In 2008 maakte hij als dirigent zijn internationaal debuut met het Simón Bolívar Youth Orchestra of Venezuela op het Casals Festival in Puerto Rico. Van 2011 tot 2015 was hij eerste dirigent in La Fenice, de opera
van Venetië. In december 2015 maakte Diego Matheuz zijn debuut met het Rundfunk Sinfonieorchester Basel. Volgend seizoen treedt Matheuz voor het eerst aan bij de Deutsche Oper Berlin, waar hij Verdi’s Rigoletto in goede banen zal leiden.
Martin Grubinger, percussie Martin Grubinger is een tovenaar van het slagwerk. Hij studeerde aan het Bruckner Conservatorium in Linz en aan het Mozarteum. Als tiener nam hij deel aan de marimbacompetitie in Okaya (Japan) en de EBU-competitie in Oslo. Zijn percussietalent bracht hem naar prestigieuze zalen als de Wiener Musikverein, het Konzerthaus Berlin, de Laeiszhalle in Hamburg en de Suntory Hall in Tokyo. In 2008-2009 debuteerde
Grubinger met het Gewandhausorchester Leipzig, waar hij ook residentieartiest was. Zijn aandeel in het Percussive Planet Ensemble, een 28-koppig internationaal ensemble dat zich toelegt op alle soorten percussiemuziek, bewijst de veelzijdigheid van Grubinger. Sinds mei 2010 modereert Grubinger ook samen met celliste Sol Gabetta het muziekprogramma KlickKlack op de Beierse openbare omroep.
Radio Filharmonisch Orkest Chef-dirigent Albert van Raalte richtte het Radio Filharmonisch Orkest (RFO) op in 1945. Het orkest werkte samen met tal van befaamde gastdirigenten, onder wie Leopold Stokowski, Kirill Kondrasjin, Riccardo Muti, Kurt Masur, Maris Jansons, Gennady Rozhdestvensky en Valery Gergiev. Het RFO nam wereldpremières voor zijn rekening van onder meer Koechlin, Martin, Franssens, Koolmees, Padding, Francesconi, Janácek, De Raaff en Oestvolskaja. Het orkest is
bij gelegenheid te horen op internationale podia. In 2011 debuteerde het op de BBC Proms met de Achtste symfonie van Bruckner. Het orkest maakte onder meer opnames van muziek van Bruckner, Sjostakovitsj en verzorgde live-opnames van Wagners opera’s. In 2012 kreeg de opname van Parsifal de Edison Klassiek-prijs in de categorie Opera. Sander De Keere
N
Klarafestival
Erbarme dich
9
24.3
2016
Musici 1e viool
Altviool
Fluit
Trompet
Elisabeth Perry Semjon Meerson Alexander Baev Fred Gaasterland Maria Escarabajal Alberto Facanha Johnson Mariska Godwaldt Julija Hartig Masha Iakovleva Kerstin Kendler Pamela Kubik Leonie Mensink Pedja Milosavljevic Gerrie Rodenhuis Pieter Vel Ruud Wagemakers
Frank Brakkee Huub Beckers Arjan Wildschut Igor Bobylev Marije Helder Erik Krosenbrink Annemarie Konijnenburg Robert Meulendijk Ewa Wagner Anne-Bartje Fontein Annemieke Huls Peter Weimar
Barbara Deleu Ellen Alberts Carla Meijers Maike Grobbenhaar Adeline Salles
Hessel Buma Hans van Loenen Raymond Rook Hans Verheij Erwin ter Bogt
Hobo
Trombone
Aisling Casey Marjolein Koning Yvonne Wolters Gerard van Andel Esther van der Ploeg
Herman Nass Victor Belmonte Albert Brandt Attema Hugo van der Wedden
Cello
Klarinet
Michael Stirling Eveline Kraayenhof Winnyfred Beldman Mirjam Bosma Crit Coenegracht Sebastiaan van Eck Anneke Janssen Ansfried Plat Arjen Uittenbogaard Ketevan Roinishvili
Arjan Woudenberg Esther Misbeek Diede Brantjes Sergio Hamerslag Bart de Kater
2e viool Casper Bleumers Andrea van Harmelen Sarah Loerkens Ian van den Berk Michiel Eekhof Wouter Groesz Annemarie van Helderen Renate van Riel Alexander van den Tol Nina de Waal Frits Wagenvoorde Robbert Honortits Eva Bengston Myrthe Helder
Tuba
Contrabas Rien Wisse Walter van Egeraat Edward Mebius Jim Schultz Sjeng Schupp Stephan Wienjus Eduard Zlatkin Marijn van Prooijen
Bernard Beniers Helfred van der Veen
Pauken Paul Jussen Bas Voorter
Fagot
Slagwerk
Jos Lammerse Freek Sluijs Desirée van Vliet Gordon Laing Jolanda Wolters
Hans Zonderop Mark Haeldermans Vincent Cox Esther Doornink Gerda Tuinstra
Hoorn
Harp
Petra Botma-Zijlstra Annelies van Nuffelen Toine Martens Fréderick Franssen Laurens Otto Rebecca Grannetia Martijn Appelo Elske Groen
Ellen Versney
P7
Partner Festival van Vlaanderen Brussel
3,9 - 5,5 L/100 KM •102 - 144 G CO2/KM
9
24.3
2016
Environmental information RD 19/3/2004: www.mercedes-benz.be - Give safety priority.
The new E-Class. Masterpiece of Intelligence.
MBS8038792_E-Klasse launch_297x210mm_EN_NoBody_v01.indd 1
09/03/16 10:13
Klarafestival
Erbarme dich
9
24.3
2016
Success starts with a plan
Plan your financial happiness Have you made plans to secure your financial future yet? If not, then start today. When planning for your financial happiness, it is always a case of sooner rather than later. Make an appointment now with your Optima-expert via www.optima.be.
Don’t ask for advice. Demand a plan.
Adv.Optima_KlaraFestival_Programmaboek2015_A4.indd 1
19/01/15 11:32
Klarafestival
Erbarme dich
9
24.3
2016
Klarafestival
Erbarme dich
9
24.3
2016
be
beclassic_BEBRUSSELS_A4_vert.indd 1
28/01/15 16:59
Klarafestival
Erbarme dich
9
24.3
2016
A LLES IS MO G EL IJ K TO UT EST PO S S IBLE
DA N K Z I J U GRÂCE À VO U S
Klarafestival
DIT PROJECT IS ER DANKZIJ U. C E P ROJE ROJ E T E X I S T E G R ÂC E À VO U S .
Via de Nationale Loterij steunt u onrechtstreeks tal van projecten waar iedereen iets aan heeft. In 2014 ging op die manier meer dan 10 miljoen euro naar culturele projecten zoals dit. Avec la Loterie Nationale, jouer, c’est aussi soutenir de nombreux projets qui profitent à tous. En 2014, plus de 10 millions d’euros ont été redistribués à des projets culturels comme celui-ci.
Annonce sponsor JTI_HiRes.pdf
Klarafestival
1
2/05/13
17:12
Erbarme dich
9
24.3
2016
jti.com
Partner BOZAR
9
ALLEGRO CRESCENDO.
24.3
2016
BMW
www.bmw.be
Sheer Driving Pleasure
Experience joy that is more powerful and more intense every time you take the wheel of a BMW. Become the conductor of your own driving pleasure – playing on the most beautiful instrument. Like an artist, BMW aspires to perfect aesthetics.
Environmental information (RD 19/03/04): www.bmw.be
BMW19631_Klara annonce_273x186.indd 1
0.0-11.1 L/100 KM • 0-258 G/KM CO2
2/03/16 10:16
Klarafestival
Erbarme dich
9
24.3
2016
MUSIC Centre for fIne artS BrUSSelS
QUATUOR EBENE MATTHIAS GOERNE, BARITONE
100% SCHUBERT
17 APR. ’16 — 19:00 PaleIS voor SChone KUnSten BrUSSel PalaIS deS BeaUx-artS BrUxelleS Rue Ravensteinstraat 23 1000 Brussels +32 2 507 82 00 / bozar.be
Copyright photo: Quatuor Ebène (2015) © Julien Mignot
Klarafestival
Erbarme dich
9
24.3
2016
cEntrE fOr finE arts BrussEls
EXPO
THE POWER OF THE AVANT-GARDE
ART iN EuROPE DuRiNG THE GREAT WAR & bEyOND
29 SEP. ’16 — 22 JAN. ’17
PalEis vOOr schOnE KunstEn BrussEl Palais dEs BEauX-arts BruXEllEs Rue Ravensteinstraat 23 1000 brussels +32 2 507 82 00 / bozar.be
Copyright : Kazimir Malevich, Lady in Tram, 1913. Collectie Stedelijk Museum Amsterdam
Klarafestival
Erbarme dich
9
24.3
2016
Wij danken onze bozar PaTronS voor hun TrouWe STeun nouS remercionS noS bozar PaTronS Pour leur SouTien Précieux
Monsieur et Madame Charles Adriaenssen • Madame Geneviève Alsteens • Madame Marie-Louise Angenent • Monsieur et Madame Etienne d’Argembeau • Comte et Comtesse Christian d’Armand de Chateauvieux • Monsieur Laurent Arnauts • Duchesse d’Audiffret Pasquier • Monsieur et Madame Laurent Badin • Baron en Barones Jean-Pierre de Bandt • Monsieur Erard de Becker • Monsieur et Madame Roger Begault • Madame Marie Bégault • Monsieur Jean-François Bellis • Baron et Baronne Berghmans • Monsieur Tony Bernard • Baron en Barones Luc Bertrand • De Heer Stefaan Bettens • De Heer en Mevrouw Carl Bevernage • Madame Bia • Mevrouw Liliane Bienfet • Professor en Mevrouw Roger Blanpain • Monsieur et Madame Mickey Boël • Comte et Comtesse Boël • Monsieur et Madame Bernard Boon Falleur • Monsieur Vincent Boone • Monsieur Thierry Bouckaert • De Heer Harry Boukes • Monsieur Olivier Bourgois et Madame Alice Goldet • De Heer en Mevrouw Alfons Brenninkmeijer • Ambassadeur Dr. Günther Burghardt en Mevrouw Rita Burghardt-Byl • Mevrouw Helena Bussers • Comte et Comtesse Buysse • Madame Marie Anne Carbonez • Baron Cardon de Lichtbuer • Monsieur et Madame Michel Carlier • Monsieur et Madame Hervé de Carmoy • Mevrouw Ingrid Ceusters-Luyten • Monsieur et Madame Jean-Charles Charki • Monsieur Robert Chatin • Prince et Princesse de Chimay • Monsieur et Madame Christian Chéruy • Madame Marianne Claes • Monsieur Nicolas Clarembeaux • Monsieur Jim Cloos • Madame Jean de Cock de Rameyen • Monsieur Bernard de Cock de Rameyen • Comtesse Michel Cornet d’Elzius • Monsieur et Madame Patrice Crouan • De Heer Géry Daeninck • Monsieur et Madame Denis Dalibot • Monsieur et Madame Bernard Darty • Vicomte Davignon • De Heer en Mevrouw Philippe De Baere • De Heer en Mevrouw Philippe Declercq • Monsieur Pascal De Graer • De heer en Mevrouw Bert De Graeve • Baron Andreas De Leenheer • Monsieur Michel Delloye • Monsieur Jean-Marie Delwart • Monsieur et Madame Alain De Pauw • Monsieur Patrick Derom • Monsieur Laurent Desseille • Monsieur Eric Devos • Monsieur Régis D’Hondt • De Heer en Mevrouw Xavier D’Hulst-Struyven • Monsieur et Madame Thierry R. Dillard-Desjonquères • Monsieur Michel Doret • Monsieur Jean-Baptiste Douville de Franssu • M. Bruce Dresbach et Dr. Corinne Lewis • Monsieur Alain Dromer • De Heer en Mevrouw Bernard Dubois • Madame Sylvie Dubois • Monsieur et Madame Pierre Dumolard-Balthazard • Monsieur et Madame Paul Dupuy • Mr. Graham Edwards • Madame Jacques E. François • Madame Monique Fritz • Madame Sophie de Galbert • De heer en Mevrouw Marnix Galle Sioen • Madame Marie-Christine Gennart • Monsieur Oscar Geyer • Monsieur et Madame Léo Goldschmidt • Madame Sylvia Goldschmidt • De heer André Gordts • Comtesse Nadine le Grelle •Monsieur et Madame Pierre Guilbert • Madame Bernard Guttman • Monsieur et Madame Regnier Haegelsteen • Monsieur et Madame John van der Hagen • Monsieur Paul Haine • Monsieur et Madame Bernard Hanotiau • De Heer en Mevrouw Philippe Haspeslagh • Monsieur Thierry Hazevoets • De Heer en Mevrouw Pieter Heering • Monsieur Jean-Pierre Hoa • De Heer Xavier Hufkens • Madame Christine Huvelin • Mevrouw Bonno H. Hylkema • Monsieur Fernand Jacquet • Monsieur Maxime Jadot • Barones Janssen • Baron et Baronne Paul-Emmanuel Janssen • Monsieur et Madame Mathieu Janssens van der Maelen • Madame Patricia de Jong • Madame Elisabeth Jongen • De Heer en Mevrouw Martin Kallen • Monsieur et Madame Adnan Kandiyoti • Monsieur Claude Kandiyoti • Madame Harold t’Kint de Roodenbeke • Monsieur Peter Klein et Madame Susanne Hinrichs • Dr. et Madame Klaus Körner • Monsieur Charles Kramarz • Madame Jean-Jacques Kreglinger • Monsieur et Madame Charles Kriwin • Madame Marleen Lammerant • Mademoiselle Alexandra et Monsieur Ludovic van Laethem • Monsieur et Madame Francis-Charles Lang • Monsieur et Madame Richard Laub • Madame Brigitte de Laubarede • Comte et Comtesse Yvan de Launoit • Chevalier et Madame Laurent Josi • Monsieur Pierre Lebeau • Monsieur et Madame François Legein • Monsieur et Madame Laurent Legein • Monsieur et Madame CharlesHenri Lehideux • Monsieur Mark Le Jeune • Monsieur et Madame Gérald Leprince Jungbluth • Madame Dominique Leroy • De Heer en Mevrouw Thomas Leysen • De Heer en Mevrouw Paul Lievevrouw – Van der Wee • Madame Florence Lippens • Madame Daphné Lippitt • Monsieur et Madame Clive Llewellyn • Monsieur Manfred Loeb • Madame Marguerite de Longeville • Comte et Comtesse Jean-Baptiste de Looz-Corswarem • Monsieur et Madame Thierry Lorang • De Heer Peter Maenhout • Madame Oscar Mairlot • Monsieur et Madame Jean-Pierre Mariën • Notaris Luc L. R. Marroyen • De Heer en Mevrouw Frederic Martens • Monsieur et Madame Yves-Loïc Martin • De Heer en Mevrouw Paul Maselis • Monsieur et Madame Dominique Mathieu-Defforey • Madame Luc Mikolajczak • De Heer en Mevrouw Frank Monstrey-Noé • Baron et Baronne Dominique Moorkens • Madame Jean Moureau-Stoclet • Madame Nelson • De Heer en Mevrouw Robert van Oordt • Mevrouw Thérèse Opstal • Monsieur Laurent Pampfer • Monsieur Jean-Philippe Parain • Comte et Comtesse Baudouin du Parc Locmaria • Madame Jessica Parser • Monsieur et Madame Dominique Peninon • Monsieur et Madame Olivier Périer • Monsieur Frédéric Peyré • Madame Florence Pierre • Madame Marie-Caroline Plaquet • Madame Suzanne de Potter • Madame Marie-Neige Prignon • Monsieur et Madame André Querton • Madame Hermine Rédélé Siegrist • Madame Agnès Rein – Bollack • De Heer Hendrik Reychler • Madame Olivia Nicole Robinet-Mahé • De Heer en Mevrouw Anton van Rossum • Monsieur et Madame Bernard Ruiz Picasso • Monsieur et Madame Jean Russotto • Monsieur et Madame Dominique de Saint-Rapt • Monsieur et Madame Frederic Samama • Mevrouw Anne-Marie Saquet • Monsieur Jean-Pierre Schaeken-Willemaers • Monsieur Eric-Emmanuel Schmitt • Monsieur et Madame Philippe Schöller • Monsieur et Madame Hans C. Schwab • Madame Ingrid Schwaiger • Chevalier Alec de Selliers de Moranville • Chevalier Baudouin de Selliers de Moranville • Monsieur et Madame Tommaso Setari • Madame Gaëlle Siegrist Mendelssohn • Madame Valérie Siegrist du Couëdic • Monsieur Sergio Gondim Simao • Messieurs Bernard Slegten et Olivier Toegemann • Mr. & Mrs. Trevor Soames • Monsieur Patrick Solvay • Madame Mario Spandre • Monsieur Eric Speeckaert • Vicomte Philippe de Spoelberch • Monsieur Bernard Steyaert et Madame Wivine de Traux • De Heer en Mevrouw Jan Steyaert • Stichting Liedts-Meesen • Monsieur et Madame Stoclet • Baron et Baronne Hugues van der Straten • Monsieur et Madame Julien Struyven • De Heer en Mevrouw Frank Sweerts • De Heer Coen Teulings • Monsieur Daniel Thierry • Monsieur Gilbert Tornel • Madame Astrid Ullens de Schooten • Madame Brigitte Ullens de Schooten • Monsieur Marc Urban • De Heer Marc Vandecandelaere • De heren Pascal van der Kelen en Patrick Haemelinck • Monsieur et Madame Bruno Vanderschelden • Mevrouw Greet Van de Velde • De heer Jan Van Doninck • Madame Nadine van Havre • Madame Lizzie Van Nieuwenhuyse • Mevrouw Ludo Van Thillo • De Heer Johan Van Wassenhove • Baron et Baronne de Vaucleroy • Baronne Velge • De Heer Eric Verbeeck • Monsieur et Madame Denis Vergé • Monsieur et Madame Bernard Vergnes • Monsieur et Madame Alexis Verougstraete • Mevrouw Eddy Vermeersch • De Heer en Mevrouw Axel Vervoordt • Monsieur Guy Vieillevigne • De Heer en Mevrouw Karel Vinck • Vrienden van het Zoute • Monsieur Alain Vulihman • Madame Gabriel Waucquez • Monsieur et Madame Peter Wilhelm • Monsieur et Madame Luc Willame • Monsieur Robert Willocx • Madame Véronique Wilmot • Monsieur et Madame Antoine Winckler • Monsieur et Madame Bernard Woronoff • Chevalier Godefroid de Wouters d’Oplinter • Baron Guy de Wouters d’Oplinter†• Mr. Johan Ysewyn & Ms Georgia Brooks • Zeno X Gallery – Antwerp • Monsieur et Madame Jacques Zucker
corporate patrons ABN AMRO · BANK OF NEW YORK MELLON · EDMOND DE ROTHSCHILD (EUROPE) · BIRD & BIRD · BKCP · KBC BANK NV · EDF LUMINUS · LHOIST · LINKLATERS · LOMBARD ODIER · NH HOTELES · PUILAETCO DEWAAY PRIVATE BANKERS S.A. · SOCIéTé FéDéRALE DE PARTICIPATIONS ET D’INVESTIDDEMENTS S.A. · FEDERALE PARTICIPATIE EN INVESTERINGSMAATSCHAPPIJ NV · Contact : 02 507 84 21 ou 02 507 84 01 -
[email protected]
Klarafestival
Erbarme dich
9
24.3
2016
ONZE PARTNERS · NOS PARTENAIRES · OUR PARTNERS
Overheidssteun · Soutien public · Public partners KONINKRIJK BELGIË Federale Overheidsdienst
Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking
ROYAUME DE BELGIQUE Service public fédéral
Affaires étrangères, Commerce extérieur et Coopération au Développement
Federale Regering · Gouvernement Fédéral Diensten van de Eerste Minister, Cel algemene beleidscoördinatie · Services du Premier Ministre, Cellule de coordination générale de la politique · Diensten van de Vice-eersteminister en Minister van Werk, Economie en Consumenten, belast met Buitenlandse Handel · Services du Vice-Premier Ministre et Ministre de l’Emploi, de l’Economie et des Consommateurs, chargé du Commerce extérieur · Diensten van de Vice-eersteminister en Minister van Veiligheid en Binnenlandse Zaken, belast met Grote Steden en de Regie der gebouwen · Services du Vice-Premier Ministre et Ministre de la Sécurité et de l’Intérieur, chargé des Grandes Villes et de la Régie des bâtiments · Diensten van de Vice-eersteminister en Minister van Ontwikkelingssamenwerking, Digitale Agenda, Telecommunicatie en Post · Services du Vice-Premier Ministre et Ministre de la Coopération au développement, de l’Agenda numérique, des Télécommunications et de la Poste · Diensten van de Vice-eersteminister en Minister van Buitenlandse Zaken en Europese Zaken, belast met Beliris en de Federale Culturele Instellingen · Services du Vice-Premier Ministre et Ministre des Affaires étrangères et européennes, chargé de Beliris et des Institutions culturelles fédérales · Diensten van de Minister van Begroting, belast met de Nationale Loterij · Services du Ministre du Budget, chargé de la Loterie nationale · Diensten van de Minister van Financiën · Services du Ministre des Finances Vlaamse Gemeenschap Kabinet van de Minister-president en Minister van Buitenlands Beleid en Onroerend Erfgoed · Kabinet van de Minister van Cultuur, Media, Jeugd en Brussel Communauté Française Cabinet du Ministre-Président · Cabinet de la Vice-Présidente et Ministre de l’Education, de la Petite enfance, des Crèches et de la Culture · Cabinet du Ministre de l’Aide à la jeunesse, des Maisons de justice et de la Promotion de Bruxelles Deutschsprachige Gemeinschaft Belgiens Kabinett des Ministerpräsidenten Région Wallonne Cabinet du Ministre-Président Brussels Hoofdstedelijk Gewest · Région de Bruxelles-Capitale Kabinet van de Minister-President · Cabinet du Ministre-Président · Kabinet van de Minister van Financiën, Begroting, Externe Betrekkingen en Ontwikkelingssamenwerking · Cabinet du Ministre des Finances, du Budget, des Relations extérieures et de la Coopération au Développement Vlaamse Gemeenschapscommissie ∙ Commission Communautaire Française Stad Brussel ∙ Ville de Bruxelles Internationale partners · Partenaires internationaux · International partners European Concert Hall Organisation: Concertgebouw Amsterdam · Gesellschaft der Musikfreunde in Wien · Wiener Konzerthausgesellschaft · Cité de la Musique Paris · Barbican Centre London · Town Hall & Symphony Hall Birmingham · Kölner Philharmonie · The Athens Concert Hall Organization · Konserthuset Stockholm · Festspielhaus Baden-Baden · Théâtre des Champs-élysées Paris · Salle de concerts Grande-Duchesse Joséphine-Charlotte de Luxembourg · Paleis voor Schone Kunsten Brussel/Palais des Beaux-Arts de Bruxelles · The Sage Gateshead · Palace of Art Budapest · L’Auditori Barcelona · Elbphilharmonie Hamburg · Casa da Música Porto · Calouste Gulbenkian Foundation Lisboa · Palau de la Música Catalana Barcelona · Konzerthaus Dortmund
Institutionele partners · Partenaires institutionnels · Institutional partners
Structurele partners · Partenaires structurels · Structural partners
Media partners · Partenaires médias
Bevoorrechte partners · Partenaires privilégiés · Privileged partners BOZAR
Stichtingen · Foundations
Officiële leveranciers · Fournisseurs officiels
EXPO PHOTO
MUSIC
Promotiepartners · Partenaires promotionnels
Klarafestival
Erbarme dich
klara festival
Brussels International Music
9
24.3
2016
Klarafestival is s a joint project of Flanders Festival Brussels & Klara
main partners
public funding
Vlaamse Gemeenschap Kabinet van de Minister van Cultuur, Media, Jeugd en Brussel De Heer Sven Gatz Viceminister-president van de Vlaamse Regering, Vlaams minister van Binnenlands Bestuur, Inburgering, Wonen, Gelijke Kansen en armoedebestrijding Mevrouw Liesbeth Homans
Brussels Hoofdstedelijk Gewest / Région de Bruxelles-Capitale Kabinet van de Minister van Financiën, Begroting, Externe Betrekkingen en Onwikkelingssamen-werking & Voorzitter van het College van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC), belast met Onderwijs, Vorming, Begroting en Communicatie De Heer Guy Vanhengel
Staatssecretaris van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest belast met Ontwikkelingssamenwerking, Verkeersveiligheidsbeleid, Gewestelijke en gemeentelijke Informatica en Digitalisering, Gelijkekansenbeleid en Dierenwelzijn Mevrouw Bianca Debaets
concert partners
Minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Mobiliteit & Openbare Werken Minister, Lid van het College van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC), belast met Cultuur, Jeugd, Sport en Stedelijk Beleid De Heer Pascal Smet
official festival car
associations AMARANT / BRUSSELS NV / DE BUURTWINKEL / DE ZILVEREN PASSER / HOBO / LCD CHARMONY / LOKAAL DIENSTENCENTRUM DE HARMONIE / LOKAAL DIENSTENCENTRUM LOTUS / NEOS / OCMW'S VAN ANTWERPEN, BRUGGE, GENT, MECHELEN EN WEMMEL / ROTARY VAN COUDENBERG / SENIORENCENTRUM BOD / VUB ALUMNI / WIJKPARTENARIAAT DE SCHAKEL
official festival suppliers
business seats OPTIMA, BNP PARIBAS FORTIS, KLARA, ERIK DRALANS, GIMV, KBC, MÖBIUS, OMNIA TRAVEL, QUANTEUS
Klarafestival
Erbarme dich
9
24.3
2016
9
agenda THE RITE OF SPRING Radio Filharmonisch Orkest, Diego Matheuz
DER TOD UND DAS MÄDCHEN Kuss Quartet FRI 18.3 20:00
WED 9.3 20:00 BOZAR 9.3 20:00 Bozar
Conservatorium Brussels
HUMAN REQUIEM
ST. JOHN PASSION BACH
Rundfunkchor Berlin, Nikolas Fink, Jochen Sandig, Sasha Waltz
Andreas Spering, Pierre Audi, Wim Delvoye, B’Rock, NFMChoir Choir B’rock, NFM & Muziektheater Transparant THU —SAT 10/11/12.3 20:30 Kaaitheater
24.3 2016
FRI —SAT 18/19.3 20:00
Les Halles de Schaerbeek
WATER PASSION
Radio Koor, Tan Dun STABAT MATER SZYMANOWSKI Vlaams SAT 19.3 20:00 BOZAR Bozar London Philharmonic Orchestra & Choir, Vladimir Jurowski FRI 11.3 20:00
BOZAR Bozar
SEPTEM VERBA A CHRISTO Akademie Für Alte Musik Berlin, René Jacobs
IL PRIMO OMICIDIO Concerto Italiano, italiano, Rinaldo Alessandrini SAT 19.3 20:00 Concertgebouw
BRUCKNER 9
SAT 12.3 20:00 BOZAR Bozar
National Orchestra of Belgium, Michael Schønwandt
SONGS OF PASSION & COMPASSION Shanti! Shanti! & ZWAP SUN 13.3 11:00
Flagey
KIESLOWSKI’S DECALOGUE IN MUSIC NFM Wrocław Philharmonic & Choir, ZbigniewPreisner Preisner Choir,Zbigniew SUN 13.3 20:00 Flagey
SUN 20.3 15:00 BOZAR Bozar
STABAT MATER / SCHUBERT Le Cercle de l’Harmonie & Vokalakademie Berlin, Jérémie Rhorer MON 21.3 20:00
MON 21.3 20:00 Théâtre
Gli Angeli Genève, Stephan Macleod TUE 15.3 20:00 Kapellekerk Kapellenkerk
du Vaudeville
VIA CRUCIS Jan Michiels, Inge Spinette & Polish Cello Quartet
Orchestre des Champs-Elysées & Collegium Vocale Gent, Philippe PhvilippeHerreweghe Herreweghe
ACTUS TRAGICUS
deSingel
SUPERNOVA
DIE SIEBEN LETZTEN WORTE
MON 14.3 20:00 BOZAR Bozar
Brugge
TUE 22.3 20:00 BOZAR Bozar
ST. MATTHEW PASSION / BACH Monteverdi Choir & English Baroque Soloists, John Eliot Gardiner WED
23.3 20:00 BOZAR Bozar
MAHLER 3
YELLOW LOUNGE
Budapest Festival Orchestra festival orchestra & NFM Choir, Iván Fischer
Miloš, Lucas & Arthur Jussen, Esther Yoo
WED 16.3 20:00 BOZAR Bozar
EIC 360° Ensemble Intercontemporain, intercontemporain, Matthias Pintscher THU 17.3 20:00
BOZAR Bozar
THU 24.3 20:00 Mirano
more information about all concerts on klarafestival.be
