KIJKSLEUTEL
ILONA. ROSETTA. SUE. SEBASTIAN NÜBLING KVS, NO99 TALLINN & MÜNCHNER KAMMERSPIELE
van Aki Kaurismäki, Luc & Jean-Pierre Dardenne & Amos Kollek met Rasmus Kaljujärv, Sylvana Krappatsch, Starlette Matata, Mirtel Pohla, Jochen Noch, Wiebke Puls, Gert Raudsep, Steven Sharf & Marika Vaarik regie Sebastian Nübling scenografie & kostuums Ene-Liis Semper muziek Lars Wittershagen licht Stephan Mariani dramaturgie Eero Epner & Julia Lochte productie KVS, NO99 Tallinn & Münchner Kammerspiele
"ILONA. ROSETTA. SUE STAAT DICHT BIJ DE MENSEN EN OMHULT ZE, ALS TROOST, MET VRIENDELIJK LICHT." — DIE WELT
"SCHITTERENDE ACTEERPRESTATIES VAN HET ENSEMBLE VAN DE MÜNCHNER KAMMERSPIELE EN VAN DE ACTEURS UIT TALLINN EN BRUSSEL, DIE DE FYSIEKE EN PSYCHISCHE OVERLEVINGSSTRIJD VAN DE PERSONAGES HYPERREALISTISCH UITBEELDEN." — DONAUKURIER
"WAT IN DE VOORSTELLING HET MEEST IN HET OOG SPRINGT, IS DE SAMENWERKING TUSSEN ACTEURS MET VERSCHILLENDE MOEDERTALEN. (…) DE ACTEURS ZIJN ALLEMAAL BRILJANT, DE FYSIEKE ACTEERSTIJL VAN DE VIJF SPELERS VAN HET NO99 UIT ESTLAND IS VERBLUFFEND." — ABENDZEITUNG
"NÜBLING VERWEEFT DE DRIE VERHALEN KUNSTZINNIG TOT EEN MELANCHOLISCHE, MENSELIJKE TRAGEDIE." — DIE WELT KOMPAKT
1. TITEL / KORTE INHOUD Centraal in deze creatie staan de 3 vrouwen uit de titel, vrouwen die zich staande moeten houden in tijden van crisis – waar ze niet allemaal in slagen. Ze zijn geïnspireerd op de hoofdpersonages van de films Drifting Clouds van Kaurismaki, Sue van Amos Kollek en Rosetta van de gebroeders Dardenne. Tema’s die duidelijk naar voren komen in de voorstelling zijn: de fragiliteit van de mens, werkeloosheid, sociaal isolement en hoe staande houden tijdens de ecomomische crisis in het Europa van vandaag. Over krijgersvrouwen die overwinnen maar ook over vrouwen die verder afglijden. Het zijn verhalen die niet zoveel verteld worden omdat het niet evident is daar er een vorm voor te vinden.
2. OVER DE REGISSEUR De naam Sebastian Nübling zal u misschien nog niet veel zeggen, maar het zou doodzonde zijn mocht u daarom deze productie missen. Wij gingen overstag na het zien van het onvergetelijke Three Kingdoms, een spannende mix van een relevante hedendaagse vertelling en een heel fysieke acteerstijl. Het resultaat is Ilona. Rosetta. Sue., een eerste samenwerking van KVS met deze Duitse regisseur. Vorm/soort theater: Sebastian Nübling is enerzijds een ‘oerdegelijke’ Duitse regisseur die repertoire maakt dat vormelijk en inhoudelijk heel sterk is: zeer gestilleerde beelden met een heel sterke acteursregie... en een ‘rauw’ kantje. Maar hij is ook iemand die hele originele artistieke projecten realiseert. Projecten met een grote maatschappelijke betrokkenheid, die grensoverschrijdend zijn en een uitgesproken internationaal karakter hebben. Ook heeft hij een voorgeschiedenis met jonge mensen te werken die geen klassieke opleiding genoten. Hij werkt niet alleen met taal en tekst, nee hij krijgt zijn cast figuurlijk aan de praat. Ilona.Rosetta.Sue is opnieuw fysiek, sterk werk waar beweging, dans en geluid een prominente plaats krijgen. (In de beginscène bv komen alle acteurs op, waarna ze aan een lange tafel gaan zitten allen een wortel raspen, een heel intens geluid en indrukwekkend beeld). Biografie Nübling: Sebastian Nübling (1960), Cultuurwetenschapper van opleiding, komt uit het Duits stadstheater. In 2002 werd hij door de jury van het internationale vaktijdschrift " Theater heute " verkozen tot jonge regisseur van het jaar. In hetzelfde jaar speelt zijn John Gabriel Borkman van Hernik Ibsen op het Berliner Theatertreffen. In 2004, speelt zijn productie Wilde oder der Mann mit den traurigen augen van Handl Klaus in het Staatstheater van Hannover. Verder staan op zijn palmares: Handl Klaus’ Dark Dunkel lockende welt (Münchner Kammerspiele, 2006 ), Dido und Aeneas (Theater Basel,2007), Simon Stephens’ Pornographie (Deutsches Schauspielhaus Hamburg , 2008 ). Voor zijn hooligan drama Furioso bij het Staatstheater Stuttgart ontving hij de eerste Prijs op het Hamburger Festival ' Politik im Theater '. In 2006 debuteerde Sebastian Nübling met Bizet's CARMEN in Stuttgart als operaregisseur . Op de Münchner Kammerspielen regisseerde hij ook Hass naar de film van Mathieu Kassovitz ( 2008 ) en de première van Handl Klaus Furcht und zittern (2008) . Met de première van de Three Kingdoms en het team met de ontwerper Muriel Gerstner en muzicus Lars Wittershagen zal hij zijn samenwerking met Simon Stephens voortzetten, waarmee hij reeds Reiher (2004), Pornographie (2008) , Ubu (2010 ) en Punk Rock ( 2010 ) op het podium bracht. Op de Münchner Kammerspielen regisseerde Nübling ook Enstatiobn sehnsucht van Tennessee Williams, Alpsegen van Feridun Zaimoglu en Günter Senkel.
3. SAMENWERKING TUSSEN KVS, MÜNCHNER KAMMERSPIELE EN THEATER N099 TALLINN NO99 Tallinn en de Münchner Kammerspiele behoren tot de gezelschappen die dit seizoen hun stempel drukken op de KVS_creaties. KVS > KVS & Brussel Brussel inspireert en provoceert KVS. Onze artistieke projecten en samenwerkingen zijn intens verweven met onze hoofdstad en haar maatschappelijke complexiteit. Globale ontwikkelingen zetten de grootstad Brussel voortdurend onder spanning en zorgen voor uiteenlopende kansen en problemen. KVS wil die realiteit meenemen in haar werking. Daarnaast biedt de Brusselse realiteit ons als stadstheater de mogelijkheid aan de slag te gaan met anderstalige artiesten en hun culturele achtergronden, waarvoor KVS de deuren openzet. Tenslotte lopen er vanuit Brussel ook rechtstreekse lijnen naar Congo en Palestina. Lokaal werken heeft in Brussel ook steeds een zeer internationale dimensie. KVS is zeer verbonden met Brussel via zijn structurele samenwerkingen met Brusselse theaterhuizen, festivals, gezelschappen en opleidingen, zoals het Théâtre National, Théâtre Les Tanneurs, het KunstenFestivaldesArts, Ultima Vez, het Rits, etc. > KVS & Europa Als stadstheater van DE Europese hoofdstad engageert KVS zich mee na te denken over wat Europa voor ons betekent en dat te willen vertellen aan andere publieken in Europa. (Zo is Ilona.Rosetta.Sue een verhaal dat duidelijk een plaats krijgt binnen de Europese crisis vandaag, is een voorstelling waarvan KVS droomt dat ze bv in Athene speelt). Het internationaal werk vertrekt dus heel lokaal, in het verlengde van wat de KVS in Brussel doet. > KVS & Congo Sinds 2005 trekt KVS geregeld naar Congo, en is Kinshasa omgekeerd ook in KVS aanwezig. De motivatie daarvoor vinden we alweer in Brussel: omwille van zijn verleden en heden is Brussel vandaag deels ook een Afrikaanse stad. Omdat de hedendaagse podiumkunsten niet langer een louter westerse kwestie zijn, zet KVS in op duurzame ondersteuning van Congolese artiesten en culturele instellingen. We doen dat op verschillende manieren: * door het werk van Congolese artiesten vaak voor het eerst in Brussel te programmeren * door ontmoetingen te faciliteren tussen Belgische, internationale en Congolese partners * door dans-, theater-, en schrijfworkshops te organiseren in Kinshasa * door collectieve samenwerkingen tussen Belgische en Congolese artiesten te steunen en op te zetten, zoals de voorstelling À l’attente du livre d’or (2010) * door het werk van Congolese artiesten te co-produceren. Sinds 2005 is KVS onder anderen nauw betrokken bij het werk van de Congolese choreograaf Faustin Linyekula en zijn dansgezelschap Studios Kabako. Sinds 2009 is KVS de drijvende kracht achter Connexion Kin, het internationaal en multidisciplinair kunstenfestival in Kinshasa. Met de steun van het Brussels Gewest en internationale partners als het Institut Français, de Duitse Bundes KulturStiftung en het Prins Claus Fonds komen artiesten uit Congo, Afrika en de rest van de wereld elk jaar bij elkaar om duizenden Kinois eindelijk te bieden wat zij en hun geglobaliseerde wereldstad verdienen: podiumwerk van het hoogste niveau en een plek in het internationale circuit. Connexion Kin fungeert als motor voor de culturele sector in Kinshasa en de regio en betekent voor de artiesten vaak een springplank naar internationale podia. Samen met 11.11.11 en TAZ, en met de steun van VAIS, verzorgt KVS sinds 2012 het Bato Congo - luik op het festival Theater aan Zee in Oostende. Bato Congo biedt Congolese fotografen, muzikanten, theatermakers en auteurs een Europees podium en geeft Europese publieken de gelegenheid met hun werk kennis te maken. Tegelijk wil het festival kunst en cultuur in de kijker zetten als stuwende kracht in de ontwikkeling van een regio. Münchner Kammerspiele http://www.muenchner-kammerspiele.de/programm/ilona-rosetta-sue/ De Münchner Kammerspiele is een van de belangrijkste Duitstalige stadstheaters. Dit theater wordt gekenmerkt door een sterk ensemble, dat de confrontatie met het heden aangaat en onderzoekt. De Münchner Kammerspiele omschrijft zichzelf als een esthetisch innovatief, eigentijds en kosmopolitisch Europees stadstheater, met een grote
maatschappelijke betrokkenheid. Sinds 2010 is Johan Simons er de regievoerende intendant. In 2013 kozen de critici in het internationale theatertijdschrift "Theater heute" de Münchner Kammerspiele tot het theater van het jaar. Van 2005 tot 2010 was Johan Simons artistiek leider bij NTGent. Hij bouwde er een Vlaams-Nederlands ensemble uit en maakte er voorstellingen als De asielzoeker, Platform, Vergeten straat, Kasimir en Karoline, Ik val… val in mijn armen, Instinct, Tien geboden, La grande bouffe, Gif, Brief aan mijn rechter… Vanaf september 2010 is Johan Simons regievoerende intendant bij de Münchner Kammerspiele. Hij bracht er stukken van Elfriede Jelinek, Shakespeare, Tsjechov, Lot Vekemans, Joseph Roth en Sarah Kane. In het Duitse taalgebied was eerder werk van hem te zien op belangrijke podia als het Schauspielhaus Stuttgart, het Schauspielhaus Zürich, de RuhrTriënnale, de Münchner Kammerspiele, de Wiener Festwochen, de Volksbühne en het Hebbeltheater Berlin. Met voorstellingen als Anatomie Titus, Elementarteilchen en Kasimir und Karoline werd hij uitgenodigd op het Berliner Theatertreffen. Johan Simons is ook actief als operaregisseur. Zo regisseerde hij reeds in de Opéra Bastille (Parijs), in de Nederlandse Opera en op de Salzburger Festspiele. In september 2009 reikte de Universiteit Gent Johan Simons een eredoctoraat uit, als blijk van hun waardering voor de vernieuwende visie, de internationale weerklank en het maatschappelijk engagement in zijn werk. Zijn werk werd ook bekroond met tal van (inter)nationale theaterprijzen. In 2015 keert Johan Simons terug naar NTGent als artistiek directeur. Theater NO99 Tallinn http://www.no99.ee/eng/lavastused.php?nid=81 Theater NO99 Talinn werd opgericht in 2004 en produceerde zijn eerste stuk in 2005. Het theater heeft een vaste zevenkoppige groep spelers. Elk seizoen spelen ze 3 tot 4 nieuwe producties. Tiit Ojasoo en Ene-Liis Semper en het gezelschap werken vaak samen bij de creaties van de stukken. Het spel krijgt vorm door improvisatie van scèns en teksten (de ideeën van de regisseurs worden als referentiepunten gebruikt) Dit soort van stukken (of deze manier van werken) krijgt een prominente rol in het repertoire van het Theater. Hun verschillende producties hebben de afgelopen jaren internationale successen gekend: ze namen deel aan bijna dertig gerenommeerde internationale festivals , waaronder de Wiener Festwochen, Cut & Paste 2 ( HAU, Berlijn ), Baltic House (St. Petersburg ), Politik im Freien Theater ( Keulen) , auawirleben ( Bern) , KONTAKT (Torun , Polen ), Teatterikesä in Tampere ( Tampere Theaterfestival ), en ga zo maar door . De regisseurs Tiit Ojasoo en Ene-Liis Semper realiseerden samen 20 producties. Ze zijn de oprichters, artistieke leiders en de enige in-huis regisseurs van het NO99 Theater. Zij wonnen meerdere prijzen zoals die van beste regisseur van Estland, beste podiumproductie en de beste decorontwerper .
4. MEERTALIGHEID Over het algemeen wordt in Duitse theaters alleen in het Duits gespeeld. Ilona.Rosetta.Sue is een mengeling vant Duits, Engels en Ests (boventiteld in het Nederlands en Frans). In zijn samenwerking met Theater NO99 Talinn kiest Nübling er bewust voor om tegen die stroom in te gaan (eerst in Three Kingdoms en nu in Ilona.Rosetta.Sue). Opnieuw een raakvlak met de KVS. Bij KVS, dat zich profileert als het Brussels stadstheater (en er wil zijn voor álle Brusselaars), is meertaligheid en boventiteling de laatste jaren een evidentie geworden. Dat betekent vanzelfsprekend dat er in dialoog gegaan wordt met die stad en haar verscheidenheid aan referentiekaders, het in vraagstellen van het eigen repertoire. In bijlage een verslag van het repertoiredebat dat plaatsvond in de KVS in 2013 schetst een duidelijker beeld van deze context. Maar laat deze meertaligheid geen barrière zijn. Zoals eerder vermeld is de acteerstijl in de stukken van Nübling zeer fysiek. Hoe kan je een verhaal uitdrukken op andere manieren dan alleen tekst en taal?
5. BRON: CONTEXT VERHALEN 3 FILMS Kauas pilvet karkaavat (Drifting clouds)
Kauas pilvet karkaavat (Drifting clouds) is een Finse film van Aki Kaurismäki uit 1996. Het is het eerste deel van de zogenaamde Suomi-trilogie, omdat het over typisch Finse arbeiders gaat. Dit deel gaat over een stel dat na hun ontslag weer aan werk probeert te komen en uiteindelijk een succesvol restaurant begint. Ilona Koponen werkt in een chique restaurant genaamd Dubrovnik, waar ze gasten bedient en het personeel coördineert. Aan het eind van de werkdag sluit Ilona het gebouw af en gaat naar huis met de tram waarin haar man Lauri dienst heeft.Wanneer Lauri en Ilona uitgaan, vertelt Lauri, dat hij ontslagen is als tramchauffeur. Kort daarna vertelt de eigenares van Dubrovnik haar personeel, dat het restaurant verkocht moet worden en dat iedereen ontslagen wordt. Die laatste avond luistert iedereen naar het bandje dat in het restaurant droefgeestige muziek speelt. De gasten dansen met elkaar. Lauri denkt werk te kunnen krijgen als buschauffeur, maar hij komt niet door de medische keuring. Zijn rijbewijs wordt hem afgenomen. Via een amateuristische arbeidsbemiddelaar kan Ilona aan de slag in een klein eetcafé. Na anderhalve maand komen twee ambtenaren langs die ontdekken dat er onwettige dingen gebeuren in de zaak. Ilona stopt er met werken en Lauri wordt in elkaar geslagen wanneer hij Ilona’s laatste loon opeist bij haar frauduleuze baas.
De voormalige portier van het Dubrovnik restaurant heeft het idee om met alle werknemers van Dubrovnik een nieuw restaurant op te zetten. De voormalige bazin van Dubrovnik steunt dit initiatief door Ilona het geld te lenen dat ze nodig heeft. Het nieuwe restaurant wordt gebouwd door alle oude collega’s van Dubrovnik. Het wordt een succesvol restaurant. In alle drukte gaat Ilona even naar buiten om te roken. Lauri komt naast haar staan en samen kijken ze naar de lucht, terwijl het lied ‘’Kauas pilvet kaarkavat’’ speelt. Deze film is vernoemd naar het optimistisch klinkende lied van Rauli Badding Somerjoen. Het lied gaat over onbereikbare wolken die langsdrijven, ‘’net als ik’’. Kaurismäki wilde geen puur realistische film maken, maar een film waar mensen opgewekter van zouden worden. Hij wilde het optimisme uitvergroten in de realistische wereld.
Drifting Clouds heeft vooral Finse filmprijzen gewonnen: vijf Jussi awards, de Anjalankosken elokuvapalkinto en de Viitasaaren elokuvaviikon Humanismin käsi (prijs voor maatschappelijk verantwoorde film) en voor de vrouwelijke hoofdrolspeelster Kati Outinen. Op het filmfestival in Cannes werd deze film genomineerd, maar won geen prijs. De nominatie zorgde echter wel voor meer bekendheid in Europa. In 2002 won deel twee van de Suomi-trilogia (The man without a past) de Grand Prix op het filmfestival in Cannes. Technische fiche: Titel: Kauas pilvet karkaavat (Drifting clouds) Regisseur: Aki Kaurismäki Scenario: Aki Kaurismäki Muziek: Shelley Fisher Land: Finland Duur: 96 minuten Jaar: 1996
Rosetta
Rosetta is een Belgische film uit 1999, geschreven en geregisseerd door de gebroeders Jean-Pierre en Luc Dardenne. De film won de Gouden Palm op het Fimfestival van Cannes in 1999. De raadselachtige 'nomade' Rosetta was het uitgangspunt voor hun film. Het personage, niet het verhaal staat voorop in Rosetta. Rosetta (Emilie Dequenne, prijs voor Beste Actrice in Cannes) speelt zich af in de onderklasse van een voormalig industrie-gebied in Wallonië, de buitenwijken van Seraing, waar de werkeloosheid tot ongekende hoogte is gestegen. Na de sluiting van de meeste fabrieken in de jaren vijftig, ontstond er een enorme werkloosheid. In dit soort streken hebben veel jongeren hun ouders nooit zien werken. Op een troosteloze camping woont de 15-jarige Rosetta samen met haar alcoholistische moeder, die zich tegen betaling van geld en bier laat gebruiken door allerlei mannen. Rosetta haat haar moeder en haat de hele wereld. Wanhopig strijdt ze voor een baan. Het is een obsessie voor haar. Rosetta heeft geen plaats in de samenleving. Ze wil geaccepteerd worden. Als ze werk heeft, leidt ze een normaal leven, houdt ze zichzelf voor. Met een enorme vasthoudendheid is ze op zoek naar dat normale bestaan. Het maakt haar niet uit wat voor werk ze doet, en het maakt haar ook niet uit hoe ze dat werk bemachtigt. De film is een portret van iemand uit het leven van alledag, die buiten de maatschappij valt, maar ook een portret van een tijdsgeest, van iemand die buietn de maatschappij valt en waar niemand zich om bekommert. Om Rosetta te portretteren, wordt er in de film zo min mogelijk 'verteld'. Haar gedragingen maken haar tot wie ze is. Verhalen vertellen is volgens de gebroeders een obstakel voor het tot leven komen van een karakter. Het personage, haar bewegingen zijn het uitgangspunt, niet het verhaal. De film heeft geen klassieke verhaalstructuur meegekregen: een begin, midden en einde. Hij begint ergens en houdt ergens op. Rosetta weet nooit waar ze naartoe wil gaan. Ze kan nooit zeggen wat ze de volgende dag zal doen. Wat ze gaat kopen als ze geld zou hebben of wanneer ze een vriend op gaat zoeken. Het ene moment heeft ze werk, het andere niet. Dan wil ze dat haar moeder afkickt van de drank, dan weer gooit ze haar in het water. De dingen overkomen haar. Er is maar één ding waarvan ze zeker is, dat is dat de wereld tegen haar is." Ze heeft maar een doel: de camping te verlaten en te leven zoals 'normale' mensen. Rosetta zet daarvoor werkelijk alles op het spel... zelfs de vriendschap met haar enige vriend, zoals de nozem Riquet. Riquet is in het begin een vijand voor haar. Ze kan hem wel vermoorden, maar aan het eind aanvaardt ze dat hij haar overeind helpt. Ze hebben elkaar misschien zelfs nodig. Toch is het geen lifdesverhaal. Rosetta blijft steken in haar situatie. De camera volgt haar in haar
dwangmatige rituelen. Iedere dag vertrekt Rosetta van de camping, neemt een sluiproute door het bos naar de weg waar de bus halthoudt, trekt halverwege de route haar laarzen uit en verwisselt ze voor haar nette schoenen, stopt de laarzen in een lege rioolpijp, dekt ze af, stapt op de bus en gaat de stad in. Iedere dag koopt ze een wafel bij het kraampje op het busstation en drinkt water uit de bidon die ze altijd bij zich heeft en op vaste plekken bijvult. Iedere dag komt ze 's avonds weer terug bij de caravan, waar ze haar laveloze moeder aantreft, die haar lichaam verkoopt in ruil voor wat bier. Zo obsessief als Rosetta is, zo obsessief volgt de camera haar doen en laten. Haar benauwde leven wordt de kijker gewoonweg door de strot geduwd. Al haar handelingen worden gekenmerkt door haast en de camera doet hetzelfde: met schokkende bewegingen legt die haar jachtige rituelen vast, alsof er geen tijd te verliezen is. Vissen in de rivier: snel snel het wurmpje uit het doosje, aan het haakje in het gebroken flesje, fles in de rivier, terugtrekken, vis eruit priegelen, teruggooien. Rosetta wekt eerder medeleven, dan verlangen of lust. Haar krijgers-uiterlijk is ontdaan van elke seksualiteit. Haar geslacht wordt een beetje in het midden gelaten doordat ze dingen doet die een jongen ook zou kunnen doen zoals schoppen en slaan. Rosetta is een nomade: overleven staat voor haar voorop. Desondanks zijn haar gedragingen soms uitermate raadselachtig. Zo zet ze dagelijks een föhn op haar buik, eet uitsluitend hardgekookte eieren en drinkt zonder te slikken. Er zit ook nog wel een verhaal in Rosetta, zij het rudimentair. Rosetta vindt een baan en een vriend, maar het altruïstische optreden van deze Riquet wordt door haar niet begrepen. Waarom zou iemand zijn best doen om het haar naar de zin te maken? Is het soms niet ieder voor zich in deze wereld? De plot is echter volledig ondergeschikt aan de ervaring deel uit te maken van het leven van Rosetta. En dat is precies de grote kunst van de gebroeders Dardenne. Anderhalf uur lang bieden ze geen andere uitweg dan het meegaan in Rosetta's dagelijkse strijd. Het is een behoorlijk beklemmende ervaring. Net zoals Rosetta's bezwerende avondlijke formule ("Ik heb een baan. Ik heb een vriend. Ik leid een normaal bestaan."). Technische fiche: Titel: Rosetta Regisseurs: Jean-Pierre en Luc Dardenne Scenario: Jean-Pierre en Luc Dardenne Muziek: Jean-Pierre Cocco Land: België Duur: 95 minuten Jaar: 1999 Sue Het is in 1997 met Sue (Anna Thomson) dat Amos Kollek bekend wordt bij het grote publiek. De film werd opgemerkt in het filfestival van Toronto, het Amerikaans filmgfetsival van Deauville en het festival van Berlijn. Eenzame mensen in de grote stad zijn een dankbaar onderwerp voor kunstenaars. Er is nauwelijks een betere manier te bedenken om de condition humaine weer te geven. En waar kun je dat beter doen dan in de urbane afgronden van Manhattan? Haar zijden sjaaltjes, camel-kleurige overjas en halfhoge pumps - een Jackie Onassis look met opgepompt decolleté en haar smaakvolle, minimaal ingerichte flatje kunnen niet maskeren dat Sue snel aan de bak moet komen, wil ze niet alles kwijt raken. Toch wordt de kijker tegen beter weten in op het verkeerde been gezet door Thomsons vlinder-act, die hulp van goedbedoelende vreemdelingen niet toestaat. Vreemdelingen met minder goede bedoelingen vindt ze makkelijker in de omgang. Maar zoals het er nu voorstaat in dit grotestadsdrama is er niemand die Sue kan redden. "Je wilt ook geen hulp hè", merkt de charmante schrijver op die zich over haar heeft ontfermd. Hij heeft gelijk. "Ik wil neuken", zegt ze, "ik kan me alleen door seks uiten." Dit is een scharniermoment van Sue. Niet dat Sue een slet is, integendeel. Actrice Anna Thomson maakt een ragfijne vlinder van dit kwetsbare personage, dat langzaam van de tredmolen op Manhattan afglijdt. Ze fladdert van de een naar de ander, op zoek naar een baan en naar seks. Ze solliciteert zich suf, liegt er vrolijk op los, maar maakt nooit de doortastende indruk waar werkgevers naar zoeken. Sue zwerft over de koude en agressieve straten van Manhattan, terwijl ze met man en macht haar verval probeert te negeren. Haar ziel blijft ongrijpbaar. Ze blijft wanhopig eenzaam en helaas kan niemand Sue redden. Technische fiche: Titel: Sue (Lost in Manhattan) Regisseur: Amos Kollek
Scenario: Amos Kollek Muziek: Chico Freeman Land: Verenigde Staten Duur: 87 minuten Jaar: 1998
6. OVER DE AUTEURS VAN DE 3 FIMS Aki Kaurismäki is een Fins scenarioschrijver en filmregisseur. Zijn stijl is beïnvloed door regisseurs als Jean-Pierre Melville, Rainer Werner Fassbinder en Robert Bresson. Net als zij vertrouwt hij op klein acteren en een eenvoudige cinematografische stijl om zijn boodschap aan de kijkers door te geven. Zijn films hebben een unieke droog-humoristische kant die verwant is aan de humor in de films van Jim Jarmusch. Het merendeel van Kaurismäki's werk is gesitueerd in Helsinki, met name Calamari Union, een film die zich grotendeels afspeelt in de arbeiderswijk Kallioo. Ook Kaurismäki's trilogie bestaande uit Shadows in Paradise, Ariell en The Match Factory Girl speelt zich in Helsinkii af. Dit is de Työläistrilogia. In 19866 bracht hij de film Rocky VI uit met daarin de door hem bedachte band Leningrad Cowboys. Deze band is nog steeds actief en speelde hierna in nog een aantal van zijn films. Zijn bekendste film is waarschijnlijk The Man Without A Past. Deze film won de Grand Prix op het filmfestival van Canness in 2002 en werd bovendien genomineerd voor een Academy Award. Zijn films gaan vaak over mensen die hun vak niet meer kunnen uitoefenen in het door werkloosheid geteisterde Finland. Drifting clouds bestaat uit de schijnbaar emotieloze personages van en Kaurismäki's spel met kleuren geeft een licht surrealistisch tintje aan de film. Maar achter die schijnbaar onderkoelde Noordelijkheid zit meer. Dus wanneer het slechtlopende restaurant wordt verkocht aan een machtig horecasyndicaat, en het volledige personeel op straat komt te staan, is er niemand die een traan laat. Ilona gaat eerst thuis zitten, tussen het meubilair dat nog niet van haar is. Pas wanneer Lauri ook wordt ontslagen - door middel van lootjes die worden getrokken - slaat de paniek toe. Diverse rondes langs het arbeidsbureau, de sociale dienst en louche uitzendbureau's leveren niet veel werk op, maar wel enkele prachtige oneliners. Ilona blijkt veel minder kwetsbaar dan de uiterlijke schijn suggereert. "Ik heb geen medelijden nodig. Er groeien nog steeds bomen", verklaart ze na de zoveelste tegenslag. "Het leven is kort en ellendig. Geniet ervan zolang het kan." verzucht een ex-collega die het genot in de drank zoekt. Net als David Lynch is Kaurismäki gecharmeerd van de Amerikaanse schilder Edward Hopper, die met elementaire kleuren en een cinematografische mise-en-scène als geen ander eenzaamheid wist te verbeelden. De oranjebruine snackbar waarin Ilona eventjes werkt, ziet er absurd triest uit. De pech van Ilona en Lauri eveneens. Maar de armoede in de film is niet honderd procent fictie. Kaurismäki levert wel degelijk commentaar op de werkloosheidsproblematiek. "De werkloosheid in Finland, en eigenlijk in de hele wereld, en diens mentale uitwerking, zijn op dit moment zo hopeloos, dat een film geen ander doel hoort te hebben dan die hopeloosheid vast te leggen en toch ook hoop te geven." Deze verklaring heeft Kaurismäki naar eigen zeggen geschreven tijdens een sneeuwstorm, zeven maanden voor de eerste opname-dag. Drifting clouds biedt hoop met een gelukkig einde. De film is met name een oproep tot eigen initiatief. Waren Ilona en Lauri in hun leeggehaalde flatje gaan zitten, dan waren ze zeker aan lager wal geraakt. Lauri komt daar overigens akelig dicht bij in de buurt. Maar zoals wel vaker gebeurt: de vrouw gaat praktisch aan de slag, terwijl de man omkomt in zelfmedelijden. Ilona neemt de touwtjes in eigen handen en trekt en passant Lauri uit het dal. Hun uiteindelijke geluk is een verademing na de hel die werkloosheid in Helsinki is. Kaurismäki bevestigt wederom zijn reputatie als één van Europa's beste filmmakers met een film die eigenlijk universeel is, maar gelukkig ook zijn typische Finse kunstenaarshand kent. Filmog ra fie (kortfilms en speelfilms) Rocky VI, (1 986) Through the Wire (1987) Rich Little Bitch (1987) L.A. Woman, (1987) Those Were The Days (1991) These Boots, (1992) Välittäjä (1996)
Rikos ja Rangaistus (Crime and Punishment) (1983) Calamari Union (1985) Varjoja paratiisissa (Shadows in Paradise), 1986) Hamlet liikemaailmassa (Hamlet Goes Business) (1987) Ariel (1988) Likaiset kädet (Les mains sales) (1989) Leningrad Cowboys Go America (1989) Tulitikkutehtaan tyttö (The Match Factory Girl) (1990) I hired a contract Killer (1990) Boheemielämää (La vie de bohème) (1992) Pidä huivista kiinni, Tatjana ( Take Care of Your Scarf, Tatyana) (1994) Leningrad Cowboys Meet Moses (1994) Kauas pilvet karkaavat (Drifting clouds) (1996) Juha (1999) Mies vailla menneisyyttä (The Man Without a Past) (2002) Laitakaupungin valot (2006) Le Havre (2011) Jean-Pierre en Luc Dardenne zijn twee handen op één buik: ze doen van jongs af alles samen. Al meer dan 25 jaar runnen ze gebroederlijk de filmstudio Dérives, waar zij tot nu toe zo'n 60 documentaires produceerden en 9 speelfilms maakten, waarvan La Promesse (1996) en Rosetta (1999) en L’enfant (2005) grote internationale successen waren (de 2 laatsten wonnen de Gouden Palm op het filmfestival van Cannes). De regisseurs wonen nog steeds in Engis, een dorpje aan de Maas, waar ze opgroeiden. Inmiddels is het de 'banlieu' van industriestad Seraing (80.000 inwoners) geworden. De meeste van hun films spelen zich af in dit grauwe verpauperde gebied.
Rosetta lijkt een film zonder script: een rauw portret van zomaar een meisje, zonder duidelijk begin of eind, zonder plot, waarachtig als een documentaire. Schijn bedriegt. Veel realistischer dan Rosetta kunnen speelfilms niet worden, maar op het tweede gezicht is de film wel degelijk een zeer doordacht kunstwerk. Ieder detail klopt: van de steeds maar weer in beeld gebrachte rituelen waarmee het meisje Rosetta haar dagen markeert, tot de manier waarop de camera alsmaar achter haar aanhobbelt waardoor we Rosetta vaak op de rug zien, begeleid door haar zware ademhaling op de geluidsband. Het zijn welbeschouwd slimme trucs om de film het aanzien van een documentaire te geven, en zo de kijker mee te zuigen in het schrale leven van Rosetta. 'Trucs' is natuurlijk niet het goede woord. Meesterlijke manipulatie is het. En de zorgvuldigheid waarmee de broers Dardenne te werk gaan toont aan dat het nog niet zo eenvoudig is om een speelfilm de ruwheid van het ware leven mee te geven. Een gouden vondst daarbij is de hoofdrolspeelster Emilie Dequenne. Ze won voor haar prestatie de prijs voor de beste vrouwelijke actrice op het filmfestival van Cannes. Absoluut terecht, juist omdat ze in het geheel niet lijkt te acteren; ze ìs Rosetta, een tobberige jonge vrouw met een enorme vechtlust. Ook dat is uiteraard schijn, want Dequenne is in het echte leven een jonge actrice, die studeerde aan het conservatorium en een prijs won voor haar voordrachtskunst. Mijlenver verwijderd van Rosetta; ook zij heeft veel kwaliteiten, maar welsprekendheid hoort daar niet bij. Hun films hebben een internationale impact, hun oeuvre is coherent en van hoog niveau. Ze worden beschouwd als de grote vertegenwoordigers van de Europese sociale film (op een niveau als dat van Ken Loach of Mike Leigh). Thema's die in hun werk dikwijls terugkomen zijn de sociale achterstand en de verzoening. De gebroeders Dardenne worden erkend als vernieuwers van de esthetiek en het verhaal danzij hun persoonlijke stijl: concreet en uitgepuurd. Hun stijl is realistisch, mede doordat er dikwijls vanuit de losse hand gefilmd wordt dichtbij de personnages, en doordat er geen begeleidende muziek gebruikt wordt.... Hun cinema bracht een nieuwe kijk op familiale en sociale conflicten en is altijd trouw gebleven aan haar pricipes. De gebroeders Dardenne worden door critici vaak vergeleken met Ken Loach. Het grote verschil is dat in de verhalen van Loach vaak een duidelijk verschil tussen de dragers van het goed en het kwaad (wat zorgt voor onmiddellijke empathie voor haar protagonisten). Jean-Pierre en Luc Dardenne onthouden onthouden zich van elk oordeel. Ze aarzelen niet om enige afstand te nemen van hun personnages die zowel onbaatzuchtig en solidair kunnen zijn, maar ook in staat zijn tot verraad, wreedheid en misdadige roekeloosheid. Filmog ra fie (speelfilms) Il court, il court, le monde (kortfilm, 1987) Falsch (1987)
Je pense à vous (1992) La Promesse (1996) Rosetta (1999) Le fils (2002) L’enfant (2005) Le silence de Lorna (2008) Le gamin à vélo (2011) Deux jours, une nuit (2014) Amos Kollek is een Israëlische schrijver en filmregisseur en zoon van Teddy Kollek, de burgemeester van Jeruzalem van 1965 tot 1993. Hij werkte als journalist voor de Israëlische pers, maar ook voor de New York Times en Die Zeit. Hij schreef verschillende boeken, waaronder de biografie van zijn vader. In 1979 werkte hij mee met de verfilming van zijn roman Don't ask me if I love, die als film onder de titel Worlds Apart zou uitkomen. In 1985 werkte hij voor eerst aan een film als regisseur, de tragikomedie Goodbye New York. In veel van zijn films is hij zowel producent, scenarioschrijver, regisseur als acteur. In 1995 maakte Amos Kollek een film over zijn vader. In 1997 werd Amos Kollek bekender door zijn film Sue (Lost in Manhattan). Na deze film maakte hij nog meer films met Anna Thomson; Fiona in 1998, Fast Food, Fast Women in 2000 en Bridget in 2002. In deze films speelt de actrice meest breekbare vrouwen die door problemen aan de zelfkant van de samenleving zijn beland. Vooral dankzij Sue: Lost in Manhattan verwierf Amos Kollek een cultstatus, en wordt hij vergeleken met John Cassavetes, Jean-Luc Goddard en François Truffaut Filmog ra fie Don't ask me if I love (1971) After They Hang Him (1977) Approximately Clint Eastwood (1995) It happened in Gaza (1996)
Restless (2008) Nowhere to Go But Up (2003) Music (2003) Bridget (2002) A Bitter Glory (2001) (TV) Queenie in Love (2001) Fast Food Fast Women (2000) Angela (2000) Fiona (1998) Sue: Lost in Manhattan (1997) Teddy Kollek (1995) Whore 2 (1994) Five Girls (1993) Lahav Hatzui (1992) High Stakes (1989) Forever Lulu (1987) Goodbye, New York (1985)
7. CAST ILONA.ROSETTA.SUE KVS Starlette Mathata De artistiek ploeg van de KVS was dolenthousiast na het zien van Three Kingdoms (Nübling, Münchner Kammerspiele en Theater NO99 Tallinn). Ze wilde samenwerken met deze Duitse regisseur. Er werden audities gedaan en Nübling en zijn ploeg kozen voor Starlette Mathata. Zij beantwoordde perfect aan het vreemde element waar de ploeg naar op zoek was.
De rol van Ilona wordt vertolkt door de Congolese Starlette Mathata, die ook al schitterde in de KVS-productie A l’Attente du Livre d’Or. De rest van de cast komt uit het ensemble van de Münchner Kammerspiele en Theater NO99 uit Tallinn. Starlette Mathata begon als jong meisje haar theatercarrière in Ecurie Maloba in Kinshasa, onder leiding van Mutombo Buitshi. Na het overlijden van de grote regisseur en dramaturg in 1998 verlaat ze de theaterscène. In 2005 neemt ze de draad weer op, onder leiding van Jean Shaka. Al snel wordt ze betrokken bij de Congowerking van KVS, en maakt ze deel uit van de ploeg van de voorstelling A l’attente du Livre d’Or. Ze werkt met verschillende Congolese regisseurs, zoals Ados Ndombasi, maar wordt ook regelmatig gevraagd voor films (waaronder Viva Riva van Djo Munga). Ze heeft een eigen culturele ruimte opgestart in de gemeente Bandal, waar acteurs, dansers en muzikanten werken, en waar ze met enkele medewerkers kinderen uit de buurt initieert in dans en theater. Münchner Kammerspiele Wiebke Puls (Sue) Wiebke Puls (1973) ging na haar studies aan de Academie voor Kunsten in Berlijn aan de slag bij Schauspiel Hannover. Later speelde ze bij het Ensemble des Deutschen Schauspielhauses in Hamburg. Voor haar prestaties ontving ze in 2003 de Boy-Gobert-Preis. Bij de keuze van het tijdschrift " Theater heute " voor actrice van het jaar 2013, nam ze de tweede plaats in. Sinds 2005 is zij lid van het ensemble van de Münchner Kammerspiele. Voor haar rol Die Nibelungen In 2005 werd ze bekroond met de Alfred-Kerr-Darstellerpreis. In hetzelfde jaar, verkoos" Theater heute " haar als actrice van het jaar. In 2008 werd ze bekroond met de Preis der Förderer der Münchner Kammerspiele. Hier speelde ze onder andere in Denn alle lust will ewigkeit (Franz Wittenbrink, 2007), Land ohne worte/Berliner geschichte (Andreas Kriegenburg, 2007), Hiob (Johan Simons, 2008), Drei farben: blau, weiss, rot (Johan Simons, 2009), Der kreig (Armin Petras, 2010, Endstation sehnsucht (Sebastian Nübling, 2010). Steven Scharf (Lauri) Steven Scharf (1975) speelde na zijn studie aan de Universiteit van Muziek en Theater in Rostock bij in het Theaterhaus Jena, was in het ensemble van de Kölner Schauspielhauses en het Theater Basel en en te gast in het Theater Freiburg. Hij werkt onder andere samen met regisseurs als Barbara Frey, Sebastian Nübling en Lars-Ole Walburg. Sinds het seizoen 2007/2008 maakt hij deel uit van het ensemble van der Münchner Kammerspiele. In 2013 werd hij door het vakblad "Theater heute" verkozen tot Acteur van het Jaar. Sylvana Krappatsch Sylvana Krappatsch (1965), werkt sinds haar opleiding aan de Academie voor Film en Televisie bij diverse theaters: onder andere op de TAT in Frankfurt, Kampnagel in Hamburg en in theaters in Berlijn, Bremen, München en Wenen. In 1996 verkoos het tijdschrift Theater Heute haar als jonge actrice van het jaar. Van 2000 tot 2005 was zij lid van het Schauspielhaus in Zürich en ze werkte met met Frank Castorf, Werner Düggelin, Stefan Pucher, Falk Richter, Johan Simons en Jossi Wieler. Sinds 2005 maakt ze deel uit van het ensemble van de Münchner Kammerspiele. Hier was ze onder andere te zien in Drei schwestern (Andreas Kriegenburg, 2006), in Hiob (Johan Simons, 2008) Platonow (Stefan Pucher, 2009), Bonnie und Clyde (Barbara Weber, 2010), in Der Prozess (Andreas Kriegenburg, 2008) en Drei farben: blau, weiss, rot (Johan Simons, 2009). Jochen Noch Jochen Noch (1956) in Leipzig bezocht van1975-1983 de Hans Otto Theater School in Leipzig. Van 1983 tot 1988 engageerde hij zich bij het Neuen Theater in Halle/Saale. Van 1988 tot 2001 was hij lid van het Ensemble des Schauspiels Leipzig. Daar speelde hij onder andere in producties van Wolfgang Engel, Karin Henkel, Konstanze Lauterbach, Heiner Müller, Peter en Michael Thalheimer. Sinds 2001 is hij lid van de Münchner Kammerspiele is geweest en sinds 2007 leidt hij de Otto Falkenberg School in München. Theater NO99 Tallinn Mirtel Pohla (Rosetta)
Mirtel Pohla (1981) studeerde in 2006 af aan de Drama School van de Estlandse Academie voor Muziek en Theater en is sindsdien actief in Theater NO99. Bij de Münchner Kammerspiele, was zij te zien in Three Kingdoms van Sebastian Nübling. Ze won diverse Estse theaterprijzen, waaronder de Ants-Lauter Preis voor uitstekende jonge acteurs en actrices. In 2013 werd ze genomineerd als beste vrouwelijke actrice. Marika Vaarik Marika Vaarik (1962) studeerde af aan het Pedagogisch Instituut in Tallinn. Sinds 2009 is ze een permanent lid van de theater NO99. Voor haar rollen kreeg ze diverse prijzen. Rasmus Kaljujärv Rasmus Kaljujärv (1981) studeerde drama aan de Estlandse Academie voor Muziek en Theater en is sinds 2006 betrokken bij het theater NO99 in Tallinn. Bij de Münchner Kammerspiele, was hij te zien in Three Kingdoms van Sebastian Nübling. Gert Raudsep Gert Raudsep (1970) studeerde theater aan het conservatorium in Tallinn, Estland. Sinds 2005 is hij lid van het ensemble theater NO99 in Tallinn. Op de Münchner Kammerspiele, was hij te zien in Three Kingdoms van Sebastian Nübling. In 2003 ontving hij de Ants-Lauter-Preis. Margus Tabor Margus Tabor is een acteur gekend uit Lotte and the Moonstone Secret (2011), Mardipäev (1989) en Lotte from Gadgetville (2006). Tambet Tuisk Jochen Noch -
8. PASSAGES UIT DE TEKST Uit Drifting Clouds (Ilona) Home is where the heart is (Elvis Presley) http://www.youtube.com/watch?v=a_B80AIQegE Uit Rosetta Your name is Rosetta. My name is Rosetta. You found a job. I found a job. You've got a friend. I've got a friend. You have a normal life. I have a normal life. You won't fall in the rut. I won't fall in the rut. Good nigh. Good night. Uit Sue This town (Frank Sinatra) http://www.youtube.com/watch?v=HqfOQK3vX5w This town is a lonely town Not the only town like-a this town This town is a make-you town Or a break-you town and bring-you-down town
This town is a quiet town Or a riot town like this town This town is a love-you town And a shove-you-down and push-you-'round town This town is an all-right town For an uptight town like-a this town this town it's a use you town An abuse you town until you're-down town This town is a losin'town It's a miserabable town It's a nowhere town And I am leavin' this town You better believe that I'm leavin' this town Man, it could never be uptown It's bound to be downtown to Have to Have not (Billy Bragg) http://www.youtube.com/watch?v=LVIV3WuCoKA Up in the morning and out to school Mother says there’ll be no work next year Qualifications once the Golden Rule are now just pieces of paper Just because you’re better than me doesn’t mean I’m lazy Just because you’re going forwards doesn’t mean I’m going backwards If you look the part you’ll get the job In last year’s trousers and your school shoes the truth is son, it’s a buyer’s market they can afford to pick and choose Just because you’re better than me doesn’t mean I’m lazy Just because I dress like this doesn’t mean I’m a communist the factories are closing and the army’s full – I don’t know what I am going to do But I’ve come to see in the Land of the Free there’s only a future for the Cosen Few at twenty one you’re on the top of the scrapheap at sixteen you were top of the class all they taught you at school was how to be a good worker the system has failed you, don’t fail yourself Uit Sue I have a lot of advantages. I have a lot of advantages. I can work long hours in the office. I can take work home. I’m not married or anything, so
I can work on the weekend. Uit Drifting Clouds (Ilona) Take a number by the door, fill out this form and wait for your turn. Take a number by the door, fill out this form and wait for your turn. Take a number by the door, fill out this form and wait for your turn.
9. BIJLAGEN / INTERESSANTE LINKS Tekst Ilja Trojanov : De overbodige mens Tekst Lars Bang Larsen: WORK WORK WORK, uit The Paradox of Art and Work: An irritating note. Interview met Sebastian Nübling, Artikel Joris Vermeir Ilona.Rosetta.sue Het repertoire debat, Jan Goossens http://www.kvs.be/sites/default/files/kvs/Repertoire_JanGoossens_Nl.pdf De andere kant van het buitenland, Hans Op De Beeck en Hildegard De Vuyst, Rekto verso http://www.rektoverso.be/artikel/de-andere-kant-van-het-buitenland Waarom internationaal? Wouter Hilaert Rekto Verso http://www.rektoverso.be/artikel/waarom-internationaal -
'I am a Lousy Film-maker' - interview met Aki Kaurismäki (Engels) (en) Aki Kaurismäki in de Internet Movie Database 10. AANVERWANTE THEMA’S OM MET JE KLAS/GROEP TE BESPREKEN -
Breekbaarheid (fragiliteit) van de mens (eenzame mensen in de grote stad, de condition humaine, zelfrespect) Werkeloosheid (jongerenwerkeloosheid in Brussel, schoolverlaters) Sociaal isolement, sociale uitsluiting Economische crisis Het Europa van vandaag Repertoire (wat is dat? wie bepaalt dat?) Hoe een verhaal vertellen op andere manieren dan tekst en taal?
11. MEER QUOTES UIT DE (DUITSE) PERS... Als je luistert naar de woorden, de geluiden en de ingezette muziek vol effecten, dan voel je de melancholie die Sebastian Nübling in een soort dubbele filtering uit de filmvoorbeelden haalt. […] Met zijn werk mijdt Sebastian Nübling het demonstratieve. ‘Ilona. Rosetta. Sue ’ is geen goedkoop, politiek bruikbaar theater, noch reikt het argumenten aan voor de in commerciële milieus gangbare weeklacht tegen de geglobaliseerde economie. Het staat dicht bij de mensen en het omhult ze, als troost, met vriendelijk licht. - Die Welt Wat in de voorstelling het meest in het oog springt, is de samenwerking tussen acteurs met verschillende moedertalen, die naast Engels ook allemaal worden gesproken (met Duitse boventitels). Ook het ongepolijst naast elkaar bestaan van verschillende acteerstijlen die zonder meer op drie werelden wijzen. […] De acteurs zijn allemaal briljant, de fysieke acteerstijl van de vijf van NO99 uit Estland is verbluffend. - Abendzeitung
Nübling verweeft de drie verhalen kunstzinnig tot een melancholische, menselijke tragedie. - Die Welt Kompakt De Congolese Starlette Matata, de Estlandse Mirtel Pohla, en Wiebke Puls en Steven Scharf van de Kammerspiele zetten deze werklozen uiterst precies neer tussen koele gemaaktheid en koortsachtige, doffe wanhoop. [...] Het is grandioos, hoe Nübling hier angst en ontmoediging in bewegingen giet. Met een ballet van luidruchtige stuiptrekkingen en verkrampte hypermotoriek op de tonen van het doffe ritme van machines en treurig-mooie muziek slaagt hij erin om op scène indringende equivalenten neer te zetten van het geweld van het systeem waaraan de ontslagenen zijn blootgesteld. […] Deze meesterlijke enscenering staat mijlenver af van het sociaal-kitscherige, maar komt des te gevaarlijk dichter bij de virtuositeit, de wrange smaak van de uitzichtloosheid. - Münchner Merkur [...] de schitterende acteerprestaties van het ensemble van de Münchner Kammerspiele en van de acteurs uit Tallinn en Brussel die de fysieke en psychische strijd voor het overleven hyperrealistisch uitbeelden, in de eerste plaats van de drie hoofdrolspeelsters, de lichamelijk en geestelijk gekwelde vrouwen uit de titel: Starlette Matata (Ilona), Mirtel Pohla (Rosetta) en Wiebke Puls (Sue). - Donaukurier Een expressief gestileerd Ests-Belgisch-Duits samenwerkingsproject in een regie van Sebastian Nübling wordt zonder filmische middelen en louter dankzij de geraffineerd karige scenografie en de expressieve kracht van de acteurs een bijzonder intense voorstelling. - Mittelbayerische Zeitung Bovenal verstaat Sebastian Nübling de kunst om situaties te creëren die de innerlijke deformatie aanschouwelijk maken die Ilona, Rosetta en Sue na het verlies van hun baan doormaken. […] Sebastian Nübling legt op de scene een rijke fantasie aan de dag, die bovenal voldoende concreet is om de vertwijfeling van de personages beklemmend voelbaar te maken, en tegelijk voldoende abstract om de ellende van mensen in een precaire situatie niet sociaal-kitscherig ten tonele te voeren. […] Ilona, Rosetta en Sue zijn verstoten, eenzame mensen. Dat ze door drie actrices uit drie landen worden gespeeld (de Belgisch-Congolese Starlette Matata, de Estlandse Mirtel Pohla en de Duitse Wiebke Puls, elk op haar eigen manier een belevenis!), maakt ondanks alle verschillen in temperament vooral één ding duidelijk: uit welke cultuur ze ook komen en welke taal ze ook spreken, werkloosheid raakt alle mensen recht in hun hart. Ook deze overtuigende voorstelling raakt op pijnlijke wijze het hart. - Bayerischer Rundfunk Sebastian Nübling heeft het klaargespeeld om drie melodramatische, afzonderlijke lotgevallen te verweven tot politiek voorlichtingstheater. - Deutschlandfunk
12. SCÈNES UIT DE FILMS OM SAMEN MET DE KLAS / GROEP TE BEKIJKEN (zie films, enkel te gebruiken bij inleidingen)
13. SAMENWERKING CINEMATEK (zie bijlage) http://www.cinematek.be/?node=28&lng=nl
Ilija Trojanow DE OVERBODIGE MENS Ook bij ons steken vele mensen vast in het drijfzand tussen succes en overbodigheid. Ze vechten om nuttig te blijven, wezenlijk te zijn, de concurrentieslag aan te gaan, de dreigende val in de sociale irrelevantie en materiële armoede te vermijden. Het gaat om alles. “To become redundant” is de Engelse uitdrukking voor verlies van werk, de letterlijke vertaling van “overbodig worden”. Alleen de functionele flexibiliteit die steeds meer geeïst wordt, staat tussen de enkeling en de afgrond. In de taal van de sociologen heet de nieuwe klasse van diegenen die in de voortuin van hun eigen overbodigheid leven, het precariaat. Het begrip komt van het Latijnse precarius: “gevraagd, gebedeld, uit genade gekregen (genadebrood), herroepbaar toegekend, onzeker, onbestendig, voorlopig”. Wetenschappers en journalisten bedoelen daarmee niet enkel langdurig werklozen maar ook iedereen die met onzekere werkverhoudingen te maken heeft, de tijdelijke en interimwerkers, waarvan het aantal in onze samenleving explosief toeneemt. Ze zijn het slachtoffer van een ingrijpende herstructurering van de arbeidsmarkt ten voordele van het kapitaal gericht op de beschikbaarheid van goedkope en uitwisselbare werkkrachten. In de plaats van een zekere baan, de langdurige vertrouwensband tussen werkgever en werknemer, is de vermarkting van de werker gekomen. Hij kan naar goeddunken van het management en de wetten van de geglobaliseerde markt zonder meer ingezet worden en nadien zonder kosten en gevolgen afgevoerd worden. Deze groeiende “grondlaag” van de maatschappij geniet nagenoeg geen arbeidsrechten. De vakbonden verliezen hun invloed en tijdelijke werknemers kunnen zich niet organiseren omdat ze – tot flexibiliteit veroordeeld – van de ene werkplek naar de andere gaan en nooit lang genoeg op een plaats blijven. Ze hebben weinig uitzicht op verbetering want er staat een moeilijk te slopen muur tussen uitzendkrachten en vastbenoemden. De grote groep werklozen is op haar beurt helemaal van de wereld van de werkenden uitgesloten. Volgens gegevens van de Duitse dienst voor werk bemachtigen slechts 34 op 1000 Hartz-IV vervangingsinkomentrekkers ooit nog een vaste en sociaal verzekerde job. Als de precairen voor hun rechten opkomen, krijgen ze met repressie te maken. Toen in het voorjaar van 2013 honderden plukkers uit Bangladesh aan het werk op reusachtige aardbeiplantages in Griekenland de betaling van hun niet meteen royaal dagloon van 22 € eisten, werden ze door de ploegbazen beschoten. Na vrijlating uit de gevangenis werden enkele van de migranten gearresteerd en op het vliegtuig gezet. De 120.000 seizoenarbeiders in de streek rond Almeria in Zuid-Spanje, overwegend migranten uit Afrika en Oost-Europa, zijn eveneens derderangsburgers. Hun loon wordt willekeurig verminderd en wekenlang niet uitbetaald. Razzia’s van de overheid zijn erop gericht illegalen te vatten en uit te wijzen. Het is moeilijk juiste cijfers over de aangroei van het precariaat te achterhalen omdat de arbeidsmarktgegevens en economische statistieken die inzichten trachten te versluieren. Volgens gegevens van de wetenschappers van de universiteit van Jena gaat het in Japan en Duitsland – landen die tot voor kort bewonderd werden om hun betrouwbare en langdurige relaties tussen werkgevers en medewerkers - om een derde van alle werkenden. In Zuid-Korea en Spanje gaat het om meer dan de helft. Wereldwijd heeft slechts 20 procent van alle
werknemers een vast contract. Aangezien illegalen niet geregistreerd en dus voor overheden en sociologen onzichtbaar zijn, ligt het echte cijfer zeker hoger. Deze ontwikkeling zal zich doorzetten omdat ze politiek gewild is. Volgens het recente plan van de conservatieve Spaanse regering om de stijgende jeugdwerkloosheid (meer dan 50 procent) aan te pakken, zal veel geld geïnvesteerd worden om van jonge mensen ondernemers te maken. De kleine zelfstandige die zichzelf uitbuit en alleen op zichzelf is aangewezen, is de toekomstige held van de arbeid. Hij belast de statistieken niet, heeft geen sociale rechten en geen zekerheid. Hij is een koorddanser. Geen wonder dat met het groeien van het precariaat het aantal zelfmoorden stijgt als gevolg van de massale afgang in de definitieve overbodigheid. Als de samenleving een mens duidelijk maakt dat hij niet langer te gebruiken is, stelt hij zijn eigen existentie in vraag.
Vertaling: Joris Vermeir
ILONA. ROSET TA. SUE. De productie is gebaseerd op drie films. Aki Kaurismäkis “Wolken trekken voorbij“ (1996), die het verhaal van Ilona vertelt. “Rosetta“ (1999) van de broers Jean-Pierre en Luc Dardenne en Amos Kolleks “Sue“ (1998). Drie vrouwen, drie (over)levensverhalen: aan het begin staat telkens het verlies van werk, dan dreigt het verlies van de woning en het uit de sociale structuren vallen. ILONA is hoofdkelner in restaurant Dubrovnik, tot dit de boeken neerlegt. ROSETTA leeft met haar alcoholverslaafde moeder in een trailerpark aan de rand van de stad. Ongelofelijk taai probeert ze koste het wat het kost opnieuw werk te vinden. SUE bestrijdt haar eenzaamheid met tochten door de stad, spreekt wildvreemde mensen aan, heeft seks met onbekende mannen en glijdt steeds verder weg. Met actrices uit Tallinn, Kinshasa en Mu€ nchen vertelt ILONA. ROSETTA. SUE. van de strijd om waardigheid en de zoektocht naar geluk in een compleet op het economische gerichte wereld.
Hoe zou u de verschillende overlevingsgevechten van deze drie vrouwen omschrijven? Sebastian Nu€ bling: Sue levert van in het begin een verloren strijd. Haar handelingen zijn omgeven door een aura van vertwijfeling en melancholie. Sue leeft niet alleen in een hyperkapitalistische gemeenschap waarin de deal alle relaties (niet enkel de economische) definieert, ze heeft bovendien de deal als enig sociaal instrument verinnerlijkt. Zo kan Sue de helpende hand die haar aangereikt wordt, niet aannemen. Dit onvermogen is het hartverscheurende aan haar verhaal, het wordt zichtbaar in het beeld van haar dood: ze slaapt gewoon in op een bank in het park, in het hart van de stad. Het verhaal van Rosetta speelt zich af in een zeer rauw sociaal milieu waarin het overlevingsgevecht Darwinistische trekken heeft. Het gaat om de “Survival of the Fittest“. Rosetta zit voortdurend op de grens van de fysieke veruitwendiging. De strijd om het economische overleven speelt zich letterlijk op het lichaam van deze jonge vrouw af. Ilona is in tegenstelling tot Sue en Rosetta niet alleen. Ze heeft haar man Lauri aan haar zijde en maakt deel uit van een collectief bestaande uit de voormalige medewerk(st)ers van het gesloten restaurant Dubrovnik.
In wat voor een stedelijke ruimte kruisen zich de verhalen van deze ‘Trilogie van de werkloosheid”? Sebastian Nu€ bling: Het is het model van een stad zoals we ze allemaal kennen. Een plaats waar de meest uiteenlopende realiteiten naast elkaar bestaan zonder dat er direct contact is. Het is het model van een stad waar de publieke plaatsen – werkwinkel, werkplaats, cafés, parken – potentiële ontmoetingsplekken zouden kunnen zijn, maar het zelden echt zijn. Ik stel me voor dat de toeschouwer afwisselend eens dat en dan weer een ander personage volgt en zo de stad als sociale sculptuur, als constant in opbouw zijnde sociale structuur leert kennen, met haar heldere en donkere hoeken. Vertaling: Joris Vermeir
