Australiëlaan 5 3526 AB Utrecht T: 030 693 60 00 KvK nr. 31042832 E:
[email protected] I: www.atrive.nl
Keuze zonnepanelen op VvE of corporatieflat
dr. Ronald Franken maart 2015
Blad 1
I n h o u ds op g av e
1
I n l ei d i ng
3
2
T y p er in g f l ats
3
3
Ko s ten en o pb r eng s ten 3.1 Stroomopbrengsten (besparing) 3.2 Kosten zonnestroomsysteem
4 4 5
4
R es u l taten : b us i n ess cas e 4.1 Resultaten: type portiekflat 4.2 Resultaten: type torenflat 4.3 Resultaten: type galerijflat
7 7 8 10
S tap p enp l an /k euz e l ei dr aad
12
Blad 2
1
Inleiding
Meergezinswoningen (flats) en VvE’s die willen verduurzamen door gebruik te maken van zonnepanelen hebben verschillende modellen om de zonnestroom te verrekenen: 1) Je sluit een systeem aan en wekt stroom op voor de centrale voorzieningen (CVZ). 2) Je sluit meerdere systemen aan op de individuele appartementen (een-op-een). 3) Je sluit een systeem aan en verdeelt de stroom over de individuele appartementen (stroomverdeler). 4) Je sluit een systeem aan en verdeelt de stroom via de Postcoderoosregeling (Postcoderoos voor VvE’s). Welke model de beste business case oplevert, hangt af van het verbruik op uw CVZ en het type gebouw. Dit document beschrijft aan de hand van een drietal typerende meergezinswoningen/VvE’s de verschillende modellen en berekent de verschillen in de business cases. Ons doel is om u een handvat te geven zodat u, aan de hand van de typering van uw situatie, de eerste keuzes voor een vervolgstap kan maken.
2
Typering flats
De business case en de te maken keuzes voor de modellen zijn het meest afhankelijk van de verhoudingen tussen uw dakoppervlak en het aantal bewoners in de flat en het verbruik op uw CVZ. Aan de hand van drie typeringen rekenen we de business case door: 1) Portiekflat: groot dak, laag verbruik, weinig bewoners. 2) Torenflat: klein dak, hoog verbruik, veel bewoners. 3) Galerijflat: groot-klein dak, gemiddeld verbruik, veel-gemiddeld aantal bewoners. Wat is groot/klein, hoog/laag, veel/weinig en gemiddeld? Dit is relatief van elkaar, het resultaat is afhankelijk van de onderliggende verhoudingen. De grenzen zijn in de praktijk niet hard te zetten. De volgende paragrafen geven u meer uitleg over bepaalde grenzen en het effect op uw business case.
Blad 3
3 3.1
Kosten en opbrengsten Stroomopbrengsten (besparing)
Een zonnestroomsysteem op uw flat wordt aangesloten op een bestaande netaansluiting (CVZ dan wel uw eigen individuele aansluiting). Via deze aansluiting bespaart (of saldeert) u verbruikte elektriciteit. Over deze kWh-en wordt dan geen (elektraprijs + energiebelasting + opslag duurzame energie + btw) afgerekend. Dit zijn uw “inkomsten”. Levert u netto over het jaar meer stroom aan het net dan dat u verbruikt, dan “verkoopt” u deze stroom aan uw energieleverancier op de energiemarkt. In het geval u een VvE bent, kunt u ook gebruik maken een nieuwe regeling voor lokale zonnestroomopwek: de Postcoderoosregeling. U krijgt een korting op de belasting. Een voorbeeld van de opbouw van uw elektriciteitsprijs is weergegeven in Tabel 1. Tabel 1: Stroomprijzen en energiebelasting en totale besparing in relatie tot verbruik Energiebelasting + opslag duurzame energie (incl. btw) Ct/kWh
Elektraprijs Totale bespa1 hoog/laag tarief ring/opbrengsten (incl. btw) (incl. btw) Ct/kWh Ct/kWh
Verbruik tot 10.000 kWh
14,91
8,14
23,05
Verbruik 10.000 - 50.000 kWh
6,23
8,14
14,37
Verbruik > 50.000 kWh
1,66
8,14
9,8
Postcoderooslevering aan het net Levering aan het net
Korting 9,075
8,14
17,14
0,0
< 8,14
< 8,14
Effect verbruik van de aansluiting op uw opbrengsten Op uw eigen individuele netaansluiting verbruikt u minder dan 10.000 kWh. Als u via deze aansluiting uw verbruik reduceert met behulp van zonnestroom (een-op-een of stroomverdelen) levert elke kWh-zonnestroom 23,05 ct/kWh op. Wat de zonnestroom oplevert op uw CVZ, is afhankelijk van het verbruik op uw CVZ: Heeft u een LAAG verbruik (< 10.000 kWh) dan levert dit 23,05 ct/kWh op. Heeft u dit verbruik in combinatie met een GROOT dak, dan levert de zonnestroom alleen 23,05 ct/kWh tot het verbruik op uw aansluiting. Alles wat u aan de energiemaatschappij “verkoopt”, levert maximaal 8,14 ct/kWh op. Heeft u een GEMIDDELD verbruik (bijvoorbeeld 30.000 kWh) dan levert de eerste 20.000 kWh aan opgewekte zonnestroom u 14,37 ct/kWh op en de laatste 10.000 kWh weer 23,05 ct/kWh. Gemiddeld dus 17,3 ct/kWh.
1
Zonne-energie levert door de weeks overdag voornamelijk op hoog tarief, in het weekend op laag tarief. Een gemiddeld tarief dat u bespaard met de zonnestroom is 5/7 hoog + 2/7 laag.
Blad 4
Echter als u dit verbruik in combinatie heeft met een KLEIN dak en u kunt niet meer zonnestroom opwekken dan bijvoorbeeld 10.000 kWh, dan kunt alleen op het lage bedrag besparen. Heeft u een HOOG verbruik (> 50.000 kWh) dan krijgt u voor de eerste opgewekte zonnestroom 9,8 ct/kWh.
De Postcoderoosregeling voor VvE’s kan mogelijk interessant worden als je een GROOT systeem kan aansluiten op een LAAG verbruik op de CVZ. De totale opbrengst voor dit gedeelte van de kWh-en is daarmee 17,14 ct/kWh voor 15 jaar, uitgaande van het geval dat de energiemaatschappijen geen extra administratiekosten in rekening brengen (dit geldt mogelijk niet voor alle energiemaatschappijen). Na 15 jaar vervalt de korting en zijn de gemiddelde opbrengsten 10,5 ct/kWh (plus inflatie).
3.2
Kosten zonnestroomsysteem
De kosten voor een zonnestroomsysteem zijn afhankelijk van het model van aansluiting, de grote van het systeem, maar ook van het type gebouw. Voor elke mogelijkheid gelden andere investeringsprijzen. Figuur 1 toont de spreiding van kant en klare systeemprijzen (euro/Wp exclusief btw). De meest geziene doorsneeprijs is aangegeven met de blauwe lijn. De groene lijn is de doorsneeprijs van een stroomverdeler. Een stroomverdeler, zoals “Herman de stroomverdeler” heeft gemiddeld meerkosten van minimaal + 30%. De blauwe stippellijn geeft de doorsnee prijs van een klein systeem, kleiner dan vier panelen. De spreiding (boxes met maximum- en minimumlijn) is de spreiding in de markt en afhankelijk van: 1) Type panelen en omvormer. 2) Meerkosten voor langere kabels, hoogwerkers, lastige doorvoeren en kabelroute. 3) Gezamenlijke inkoop tot enkele kleine set. Let op: Ook voor de groene stroomverdeler en de gestippelde < 4 set kan je een vergelijkbare spreiding aanhouden. Hierdoor kunnen de kosten voor deze systemen bij tegenvallende meerkosten snel oplopen tot meer dan 2-2,5euro/Wp (ex. btw). Naast de investeringskosten zijn de onderhoudskosten, monitoringskosten en reserveringskosten (voor vervanging) per type systeem verschillend. In Figuur 2 zijn de jaarlijkse kosten gegeven als percentage van de investering voor: 1) een “normale” aansluiting (CVZ of een-op-een) 2) de extra kosten voor een stroomverdeler 3) de extra kosten voor een Postcoderoos. Effect modelaansluiting op uw kosten Een GROOT systeem, geeft relatief lage investeringskosten. Echter kan deze, aangesloten op de CVZ, relatief weinig opbrengen. Aansluiting op uw individuele meter met een KLEIN systeem of stroomverdeler geeft relatief hogere investeringskosten, maar levert relatief meer op. Deze optie kan interessant zijn als u relatief WEINIG bewoners heeft en u veel panelen per bewoner kan verdelen (minimaal > drie panelen per bewoner, idealiter zes panelen). Heeft u VEEL bewoners en < drie panelen per bewoner, dan gaan de kosten te veel uw business case benadelen.
Blad 5
Figuur 1: Installatieprijzen en spreiding uit 2014 (de blauwe lijn is de doorsneeprijs)
Figuur 2: Jaarlijkse kosten als percentage van de investering
Blad 6
4
Resultaten: business case
Voor berekening van de business cases voor de modellen nemen we de uitgangswaardes van kostenspreiding zoals weergegeven in Figuur 1 en Figuur 2. De resultaten worden berekend aan de hand van verschillende type flats van bestaande complexen. Daarnaast nemen we de volgende vaste aannames voor berekening van het rendement: • Opbrengsten gemiddeld: 900 kWh/kWp. • Economische afschrijving: 15 jaar (technisch 25 jaar). • Kapitaalkosten van 2% uitgaande van de opbrengsten op een spaarrekening. • Elektraprijsstijging, inclusief belasting, btw en ODE = 2%/jaar. Voor de Postcoderoos is dit gezet op 1%. Het gedeelte van de belastingkorting ligt vast. • Inflatie is 1%, verliezen systeemopwek: 0,6%/jaar. 4.1
Resultaten: type portiekflat
Een portiekflat is gemiddeld een gebouw met relatief groot dak, weinig bewoners en een laag verbruik op de CVZ. We berekenen de resultaten aan de hand van een voorbeeld portiekflat. Deze flat heeft vier woonlagen en 19 woningen. Er kunnen maximaal 68 panelen op het dak. (3,5 paneel per woning). Het verbruik op de CVZ is laag (3.500 kWh). De elektriciteitsprijs is 8,15 ct/kWh vergelijkbaar als in Tabel 1. Tabel 2: Uitgangwaardes investering, jaarlijkse kosten en opbrengsten portiekflat Bijvoorbeeld portiekflat
4 kWp via CVZ 17 kWp via stroomverdeler * 19 sets van 0,75 kWp via een-op-een* 17 kWp via Postcoderoos
Investering (incl. btw)
Jaarlijkse kosten
Opbrengsten stroom
Euro/Wp
%
ct/kWh
1,9 2,1
1,3 2,6
23,05 23,05
2,2 1,6
1,3 1,8
23,05 18,51**
* Bij tegenvallende meerkosten van bekabeling en installatie kunnen deze opties incidenteel oplopen tot 2,5-3 euro/Wp (incl. btw) **Na 15 jaar vervalt de korting en is de opbrengst ingeschat op 10,5 ct/kWh (plus inflatie over de periode)
Tabel 3: Indicatie van de resulterende totale kosten en opbrengsten Bijvoorbeeld portiekflat
4kWp via CVZ
Investering (incl. btw)
Jaarlijkse kosten
Opbrengsten stroom jaar 1
Euro
Euro/jaar
Euro/jaar
7.600
- 100
+ 830
17kWp via stroomverdeler 19 sets van 0,75 kWp via een-op-een
35.700
- 900
+ 3.500
31.400
- 400
+ 3.000
17kWp via Postcoderoos
27.200
- 500
+ 2.800
Blad 7
Het rendement op de investering: De resultaten zijn in onderstaande Tabel 4 getoond. Het rendement op de investering na 15 jaar en 25 jaar. Netto Contante Waarde (NCW) is de winst op de investering vergeleken met hetzelfde geld zetten op de spaarrekening tegen 2% kapitaalkosten. Deze is ook voor 15 en 25 jaar gegeven. Tabel 4: Rendement, terugverdientijd en Netto Contante Waarde Bijvoorbeeld portiekflat
4 kWp via CVZ 17 kWp via stroomverdeler * 19 sets van 0,75 kWp via een-opeen* 17 kWp via Postcoderoos
Terugverdientijd jaar
Rendement 15 jaar** %
NCW 15 jaar (2% kapitaalkosten) Euro
Rendement 25 jaar** %
NCW 25 jaar (2% kapitaalkosten) Euro
10 13
6,3%
2.750
9,7%
9.300
2,5%
1.300
6,8%
25.800
3,9%
4.700
7,9%
27.800
3,6%
3.400
6,2%
13.800
12
12
* Bij tegenvallende meerkosten van bekabeling en installatie kunnen deze beide opties incidenteel oplopen tot 2,5-3 euro/Wp (incl. btw) dit verlaagd het rendement met 3-5% .
Conclusie en advies portiekflat (of beneden/bovenwoning) Aansluiting op de CVZ levert het meeste rendement op. Echter u kunt slechts een klein deel van het dakoppervlakte gebruiken. Wilt u het hele dakoppervlak gebruiken dan kunt u kiezen voor een stroomverdeler of een-opeen-aansluiting. Voor de Postcoderoos dient u als VvE zelf afspraken te maken met uw energieleverancier en uw Postcoderoosaanmelding bij de belastingdienst. De business cases van deze verschillende modellen liggen bij een type portiekflat dicht bij elkaar. Wij adviseren voor dit type flats de volgende stappen te ondernemen. 1) Weeg met de VvE af: a. of u genoegen neemt met een klein systeem voor opwek van uw verbruik op de CVZ b. of dat u kiest om het hele dak potentieel te gebruiken en bij de individuele bewoners een klein deel van het eigen verbruik te besparen op de eigen energierekening. 2) Kiest u voor benutting van het gehele dak, vraag dan een installateur voor een offerte om 19 sets van drie panelen aan te sluiten op elke individuele woning en vraag voor bijvoorbeeld “Herman de stroomverdeler” een offerte voor stroomverdeling en vergelijk beide investeringen. Weeg mogelijk niet financiële argumenten mee. 4.2
Resultaten: type torenflat
Een torenflat, is gemiddeld een gebouw met relatief klein dak, veel bewoners en een hoog verbruik op de CVZ. We berekenen de resultaten aan de hand van een voorbeeld torenflat. Deze flat heeft 12 woonlagen en 72 woningen. Er kunnen maximaal 44 panelen op het dak (0,6 paneel per woning). Het verbruik op de CVZ is hoog (50.000 kWh). De elektriciteitsprijs is
Blad 8
op de CVZ 6,36 ct/kWh, lager dan in Tabel 1. In totaal zijn de opbrengsten op de CVZ: 12,59 ct/kWh. Er zullen voor dit type hoge flats meerkosten zijn voor bekabeling, hoogwerker en dakverankering. De kosten zijn daarom hoger dan bij de portiekflat. Een een-op-een-aansluiting is niet mogelijk (0,6 paneel per woning), aansluiten via een Postcoderoosmodel levert niks meer op dan aansluiting op de CVZ. Er wordt namelijk nooit netto aan het net geleverd. Tabel 5: Uitgangwaardes investering, jaarlijkse kosten en opbrengsten torenflat Bijvoorbeeld torenflat
Investering (incl. btw)
Jaarlijkse kosten
Opbrengsten stroom
Euro/Wp
%
Ct/kWh
11kWp via CVZ
2,0
1,3
12,59
11kWp via stroomverdeler Geen een-op-een
3,0 -
2,6 -
23,05 -
-
-
-
Geen Postcoderoos
Tabel 6: Indicatie van de resulterende totale kosten en opbrengsten Bijvoorbeeld torenflat
11 kWp via CVZ 11 kWp via stroomverdeler
Investering (incl. btw)
Jaarlijkse kosten
Opbrengsten stroom
Euro
Euro/jaar
Euro/jaar
22.000 33.000
300 850
1.250 2.280
Tabel 7: Rendement, terugverdientijd en Netto Contante Waarde Bijvoorbeeld torenflat
11 kWp via CVZ 11 kWp via stroomverdeler
Terugverdientijd jaar
Rendement 15 jaar %
NCW 15 jaar (2% kapitaalkosten) Euro
Rendement 25 jaar %
NCW 25 jaar (2% kapitaalkosten) euro
20 20
-3,6%
-8.300
2,2%
600
-3,6%
-12.600
2,4%
1.600
Conclusie en advies torenflat De business cases voor zowel een stroomverdeler als een aansluiting op de CVZ leveren geen goed rendement op. Er is voor dit soort type flat geen goede optie. Indien u een vergelijkbare flat heeft maar u verbruik op uw CVZ is vele malen lager en u kunt daarmee ook besparen in de hoge belastingschijf, dan wordt aansluiting op een CVZ mogelijk en beter rendabel. Advies voor dit type flat is: Inventariseer de besparingsmogelijkheden van licht, lift, ventilatie en investeer in de rendabele mogelijkheden en verlaag zo uw verbruik op de CVZ. Lift mee in combinatie met andere VvE’s/MvE’s in de stad om gezamenlijk zonnepanelen in te kopen en zo de aanschafprijs te drukken. Voorwaarde is wel dat hier flats en grotere systemen tussen zitten waarop een aannemer zijn marge kan maken. Blad 9
4.3
Resultaten: type galerijflat
Een galerijflat heb je in meerdere maten. De resultaten voor een type galerijflat van meer dan acht lagen hoog is vergelijkbaar met de torenflat. Een galerijflat van minder dan vier woonlagen is weer vergelijkbaar met een portiekflat. We gaan uit van een galerijflat met een gemiddeld dak, relatief veel bewoners en een gemiddeld verbruik op de CVZ. We berekenen de resultaten aan de hand van voorbeeld galerijflat. Deze flat heeft vijf woonlagen en 40 woningen. Er kunnen maximaal 200 panelen op het dak (vijf panelen per woning). Het verbruik op de CVZ is gemiddeld (30.000 kWh). De elektriciteitsprijs is op de CVZ 6,36 ct/kWh, lager dan in Tabel 1. In totaal zijn de opbrengsten op de CVZ: voor de eerste 20.000 kWh; 12,59 ct/kWh de volgende 10.000 kWh; 21,27 ct/kWh. Gemiddeld levert dat 15,48 ct/kWh op. Met een Postcoderoos is het mogelijk om nog eens 15.000 kWh extra te leveren tegen 17,14 ct/kWh. Voor dit type flat zijn niet veel meerkosten zijn voor bekabeling en/of hoogwerker, te verwachten. Tabel 8: Uitgangwaardes investering, jaarlijkse kosten en opbrengsten galerijflat Bijvoorbeeld galerijflat
Investering (incl. btw)
Jaarlijkse kosten
Gemiddelde Opbrengsten stroom
Euro/Wp
%
Ct/kWh
33 kWp via CVZ 50 kWp via stroomverdeler *
1,5 1,9
1,3 2,6
15,48 23,05
40 sets van 1,3 kWp via eenop-een* 50 kWp via Postcoderoos
2,0 1,5
1,3 1,8
23,05 16,0
* Bij tegenvallende meerkosten van bekabeling en installatie kunnen deze beide opties incidenteel oplopen tot 2,5-3 euro/Wp (incl. btw)
Tabel 9: Indicatie van de resulterende totale kosten en opbrengsten Bijvoorbeeld galerijflat
Investering (incl. btw)
Jaarlijkse kosten
Opbrengsten stroom
Euro
Euro/jaar
Euro/jaar
33 kWp via CVZ
49.500
650
4.600
50 kWp via stroomverdeler 40 sets van 1,3kWp via eenop-een 50kWp via Postcoderoos
95.000
2.500
10.400
100.000 75.000
1.300 1.400
10.400 7.200
Blad 10
Tabel 10: Rendement, terugverdientijd en Netto Contante Waarde Bijvoorbeeld galerijflat
Terugverdientijd jaar
Rendement 15 jaar
NCW 15 jaar (2% kapitaalkosten)
Rendement 25 jaar
NCW 25 jaar (2% kapitaalkosten)
%
Euro
%
Euro
33 kWp via CVZ
12
3,6%
6.500
7,7%
42.300
50 kWp via Stroomverdeler * 40 sets van 1,3kWp via eenop-een * 50kWp via Postcoderoos
12
4,2%
17.400
8,2%
91.400
11
5,4%
28.400
9,1%
110.200
12
3,3%
8.000
7,5%
61.800
* Bij tegenvallende meerkosten van bekabeling en installatie kunnen deze beide opties incidenteel oplopen tot 2,5-3 euro/Wp (incl. btw) dit verlaagd het rendement met 3-5% .
Conclusie en advies galerijflat De business cases voor zowel een stroomverdeler en een een-op-een-aansluiting leveren het beste rendement op. Dit rendement wordt lager als u minder panelen per woning kan verdelen. Het rendement voor aansluiting op de CVZ of een Postcoderoos is ook goed. Dit rendement wordt hoger als de CVZ een lager verbruik heeft en lager als het verbruik op de CVZ relatief hoger is. Advies voor dit type flat is: Is uw verbruik vergelijkbaar of groter dan dit voorbeeld: Kies een installateur voor een offerte om 40 sets van vijf panelen aan te sluiten op elke individuele woning en vraag voor bijvoorbeeld “Herman de stroomverdeler” een offerte voor stroomverdeling en vergelijk beide investeringen. Weeg mogelijk niet financiële argumenten mee. Mochten de meerkosten op de investering voor installatie en bekabeling van de stroomverdeler en 1 op 1 aansluiten incidenteel tegenvallen (> 10% en hoger) dan biedt de CVZ aansluiting u het beste rendement. Is uw verbruik lager dan in dit voorbeeld: Kies voor aansluiting op de CVZ als uw opwek redelijk aansluit op uw verbruik op de CVZ. Onderstaand stappenplan helpt u schematisch meer op weg.
Blad 11
Stappenplan/keuze leidraad
Controleer de CVZ aansluiting. Heeft deze een lager gebruik dan 10.000kWh?
Hoeveel panelen passen op het dak? ( 1,65m2 per paneel.) Hoeveel wekt het totaal op: (225 kWh per paneel). Is de opwek veel groter dan het verbruik op de aansluiting?
Controleer de CVZ aansluiting. Heeft deze een lager gebruik dan 50.000kWh?
Aansluiting van het hele systeem op de CVZ levert het meeste rendement op.
U bespaart een mix van hoog tarief en gemiddeld tarief. Uw CVZ geeft een goed rendement maar er is meer dakruimte en hoger rendement mogelijk; Individueel aansluiten (1 op 1 of verdeler) is afhankelijk van de specifieke aanbiedingen. Vraag voor beide offertes op.
Een stroomverdeler sluit het beste aan bij uw wens en uw aansluiting. Deze levert in dit geval het meeste rendement op
Hoeveel panelen passen op het dak? ( 1,65m2 per paneel.) Hoeveel wekt het totaal op: (225 kWh per paneel). Is het totaal bijna net zoveel als uw verbruik (<100%, > 80%)
Controleer de CVZ aansluiting. Is dit een aansluiting groter dan 3x80A?
Het verbruik op uw woning is rond 2000-3500khWh. Kunt u minimaal 2 panelen (450kWh) per woning verdelen? Hiermee wekt u een klein deel van uw eigen verbruik op
Het deel dat u meer opwekt dan uw verbruik is niet rendabel. Wil de VvE flexibel zijn in de verdeling van de stroom per woning?
Er bestaat momenteel goede rendabele optie voor opwek via uw eigen dak. Verdeling via een stroomverdeler van minder dan 2 panelen per woning is ook mogelijk met relatief laag rendement, U kunt ook via een postcoderoos model via een lokale cooperatie investeren in zonnestroom aandelen op een ander dak.
U kunt SDE+ subsidie aanvragen als uw systeem groter is dan 60 panelen. De subsidiebedragen uit de pot in fase 5 en fase 6 leveren mogelijk een rendabele investering op. Let op. Het er is geen zekerheid dat dus subsidiepot in fase 5 en 6 nog vol is. Dit is per jaar verschillend.
Blad 12
Het verbruik op uw woning is rond 20003500khWh. Kunt u minimaal 6 panelen (1350kWh) per woning verdelen? Hiermee wekt u een groot deel van uw eigen verbruik op
Het verbruik op uw woning is rond 2000-3500khWh. Kunt u minimaal 2 panelen (450kWh) per woning verdelen? Hiermee wekt u een klein deel van uw eigen verbruik op U kunt Zowel stroomverdelen, 1 op 1 aansluiten. Stroomverdelen kan potentieel het meeste rendement geven. Welke het meeste rendement oplevert hangt af van de specifiek offertes: Vraag voor de opties een offerte aan voor prijs en te verwachte opbrengsten.
Een stroomverdeler sluit het beste aan bij uw wens en uw aansluiting. Deze levert in dit geval het meeste rendement op
Aansluiting op de CVZ levert het meeste rendement. Uw verbruik op de CVZ is echter beperkt. U kunt slechts een deel van het oppervlak benutten. Verdeling via een stroomverdeler van minder dan 2 panelen per woning is ook mogelijk, dit geeft een lager rendement, u levert een klein deel (<20%) van uw eigen stroom verbruik maar u benut het hele dakvlak. U kunt ook via een postcoderoos model via een lokale cooperatie investeren in zonnestroom aandelen op een ander dak.
Blad 13
