Ketenanalyse Grit 4A.1 CO2-Prestatieladder
INHOUDSOPGAVE 1.
INLEIDING ........................................................................................................................................................... 5
2.
ACHTERGROND ANALYSE .................................................................................................................................. 6
2.1.
CO2-PRESTATIELADDER ................................................................................................................................ 6
2.2.
ANALYSE MEEST MATERIËLE SCOPE 3 EMISSIES ............................................................................................ 6
2.3.
KETENANALYSE GRIT .................................................................................................................................... 6
2.4.
ANALYSE EN OPVOLGING .............................................................................................................................. 6
3.
PLAATSBEPALING GRIT ....................................................................................................................................... 7
4.
ONDERZOEK ....................................................................................................................................................... 7
4.1.
DOELSTELLING ONDERZOEK ......................................................................................................................... 8
4.2.
PROJECTINLEIDING ....................................................................................................................................... 8
4.3.
GRITVERBRUIK .............................................................................................................................................. 8
5.
PROCESBESCHRIJVING...................................................................................................................................... 10
5.1.
INKOOP ........................................................................................................................................................ 10
5.2.
VOORTRAJECT.............................................................................................................................................. 10
5.3.
STRAALPROCES ........................................................................................................................................... 12
5.4.
NABEWERKING............................................................................................................................................. 13
6.
CO2-EMISSIEANALYSE ...................................................................................................................................... 14
6.1.
SMELTSLAKKENGRIT .................................................................................................................................... 14
6.2.
GRANAATZAND & OLIVINE ........................................................................................................................... 14
6.3.
GIETIJZERGRIT.............................................................................................................................................. 14
6.4.
STAALGRIT ................................................................................................................................................... 14
7.
PROJECT VENLO ............................................................................................................................................... 15
7.1.
NOG TE VERZAMELEN GEGEVENS................................................................................................................. 15
7.2.
FASEN IN VOORTBRENGINGSKETEN ............................................................................................................. 16
7.3.
SITUATIE VENLO – BASISSITUATIE ................................................................................................................ 16
7.4.
REDUCTIEDOELSTELLING ............................................................................................................................. 16
7.5.
VASTSTELLING REDUCTIERESULTATEN ........................................................................................................ 16
7.6.
REDUCTIEMAATREGELEN ............................................................................................................................. 17
8.
REDUCTIEMAATREGELEN.................................................................................................................................. 18
8.1.1.
REGISTRATIE EN MONITORING ..................................................................................................................... 18
8.1.2.
UITWISSELING MET OPDRACHTGEVER EN BRANCHEGENOTEN ..................................................................... 18
8.1.3.
CONCRETE REDUCTIEMAATREGELEN PER PROJECT ...................................................................................... 18
9.
CONCLUSIE ....................................................................................................................................................... 20
VERWIJZINGEN .......................................................................................................................................................... 22 BIJLAGE ..................................................................................................................................................................... 23
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 2
A Conversiefactoren......................................................................................................................................................... 23 A.1 Smeltslakgrit ................................................................................................................................................................ 23 A.2.1 Staalgrit................................................................................................................................................................... 23 A.2.2 Gietijzergrit ............................................................................................................................................................. 24 A.3 Granaatzand ................................................................................................................................................................. 24
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 3
Autorisatie en documentbeheer Autorisatie Opgesteld Getoetst
Vrijgegeven
Document historie Revisie 0.1 0.2 0.3
Venko Groep B.V
Naam O. Smale, Huub Schoenaker Dr. Ing. Jan A. Jurriens Ronnie Smeltink
Functie QA/QC Manager BMD Professor Sustainable Strategy & Innovation Avans university of Applied Sciences HSE manager
Paraaf OS
Datum 07-08-2015 26-08-2015
RS
17-08-2015
Datum
Status Concept/Definitief
Toelichting
22 juni 2015
Concept ter beoordeling
Laatste ontbrekende details ingevuld. Aangepast naar SKAO handboek 3.0.
26 augustus
Concept ter beoordeling
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 4
1.
INLEIDING
De directie van Venko heeft als doelstelling aangegeven ten opzichte van 2010 in 2018 20% te willen bezuinigen op energie, brandstof en CO2 emissies. Een missie, die past in het kader van de CO2-Prestatieladder, in welk verband Venko zich ook inzet voor verbeteringen in de voortbrengingsketen en binnen de branche met betrekking tot MVO en duurzaamheid. Venko’s bedrijfsvoering richt zich hoofdzakelijk op stralen en coaten van grote metalen oppervlaktes, zoals van spoor- en verkeersbruggen, boorplatforms en sluizen. Een zeer arbeidsintensief proces. Daarbij werkt Venko intensief samen met haar leveranciers en onderaannemers. Daarbij zijn verf en grit de belangrijkste grondstoffen en compressoren en voertuigen de belangrijke bedrijfsmiddelen . Tijdens de in maart 2014 gehouden KAM dagen is door het personeel aangegeven, dat een belangrijk deel van de besparingen te realiseren is met een efficiëntere planning en inzet van compressoren en van de voertuigen, van en naar projecten en Venko werklocaties en het gebruik van verf en grit. Daarmee zijn naar de beleving van de medewerkers de belangrijkste CO2 emissiebronnen benoemd, die direct door Venko beïnvloed kunnen worden: de inzet van compressoren en voertuigen en het gebruik van verven en grit. In de analyse naar de scope 3 emissies is deze zienswijze op objectieve wijze bevestigd, in die zin, dat de genoemde bronnen een belangrijk aandeel blijken te hebben in de scope 3 CO2 emissies, zowel upstream, als downstream. In dit rapport wordt ingegaan op de CO2 emissies, die in de keten van de inzet van grit worden veroorzaakt en op de mogelijkheden om binnen die keten CO2 reducties te kunnen realiseren. Bij het uitwerken van de analyse en het opstellen van de rapportage zijn de ‘Corporate Value Chain (Scope 3) Accounting and Reporting Standard’ en Handboek CO2 prestatieladder 3.0 d.d. 10 juni 2015 als leidraden genomen.
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 5
2.
Achtergrond analyse
Grit is binnen Venko, maar ook binnen de branche een veelbesproken thema. Pogingen –mede door Venko geïnitieerd- om binnen de branche een gecoördineerde actie in gang te zetten, hebben tot zover schipbreuk geleden. Met de ketenanalyse naar grit verwacht Venko daar een nieuwe impuls aan te geven. Onderstaand volgen nadere achtergrond informatie over de CO2 prestatieladder en de werkwijze voor deze opdracht en analyse.
2.1. CO2-prestatieladder De CO2-Prestatieladder (Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen (SKAO) ) is een instrument dat bedrijven helpt bij verkrijgen van inzicht in en het reduceren van CO2. Binnen de bedrijfsvoering, in projecten en in de keten kan nog veel winst worden behaald in energiebesparing, door het efficiënt gebruik van materialen en duurzame energie. De CO2-Prestatieladder is daarvoor het aangewezen instrument. Dagelijks bewijst de CO2-Prestatieladder zijn waarde voor steeds meer sectoren in het bedrijfsleven. De website van SKAO geeft meer inzicht in de gedachte achter de CO2-Prestatieladder en hoe het instrument voor organisaties kan werken. 2.2. Analyse meest materiële scope 3 emissies Venko bezit, anno 2014, het certificaat CO2-Prestatieladderniveau 3 en heeft de ambitie om in 2015 op te schalen naar niveau 5. Hiertoe heeft Venko een analyse gemaakt van haar Scope-3 emissies en bepaald emissie reductie initiatieven te nemen. Met deze analyse zijn de meest materiële scope 3 emissies bepaald. Het resultaat is vastgelegd in het rapport “Analyse meest materiële scope 3 emissies. Inclusief bepaling rangorde” (rapport d.d. 31.07.2013). Uit deze analyse blijkt, dat straalgrit met brandstofverbruikers de belangrijkste scope 3 CO2 emissies veroorzaken. Voor de uitvoering van de ketenanalyses, van twee van de meest materiële emissies, is besloten inzet en verwerking van straalgrit als eerste te onderzoeken. De argumentatie voor de keus van straalgrit staat verder uitgewerkt in hoofdstuk 3. 2.3. Ketenanalyse Grit De keten van de grit betreft ook binnen de branche een belangrijk vraagstuk. Deze vormt een zeer belangrijke CO2-emissie bron binnen de materiaalinkopen door Venko Groep. Het vereenvoudigen van de voortbrengingsketen en/of aanpassing van de gekozen grondstoffen en/of het verminderen van het grondstoffenverbruik (bijvoorbeeld door het recyclen van materiaal of door het waar mogelijk verlengen van de levensduur van de te conserveren objecten) zal direct en indirect effect hebben op de CO2-emissies. De mogelijkheden daarnaar zullen onderwerp van onderzoek en analyse zijn. 2.4. Analyse en opvolging In de hieronder volgende rapportage zal eerst een algemene beschrijving van het productieproces van de verschillende soorten straalgrit worden gegeven. Daarna zal specifieker worden ingegaan op het project Venlo en aan de hand van metingen tijdens dit, en volgende, projecten zal uiteindelijk voor elk soort straalgrit inzicht ontstaan in de volledige keten en zullen conversiefactoren worden bepaald. Als vervolg op de analyse en op basis van de onderzoeksresultaten zal door de organisatie een reductiedoelstelling en een daaraan gekoppeld plan van aanpak worden bepaald.
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 6
3.
Plaatsbepaling Grit
Een analyse naar het inkoopvolume over 2014 van de Venko Groep leert, dat de dienstverleners naar inkoopvolume de grootste volumes voor hun rekening nemen. Daarna nemen achtereenvolgens equipement, straalmiddelen, verf/coatings, vervoermiddelen en brandstoffen op basis van de inkoopomzet de hoogste volumes voor hun rekening. Één en ander is aangegeven in onderstaand diagram. Straalgrit is in veel verschillende soorten en maten te verkrijgen. Het gebruikte, verontreinigde, grit levert veel afval op. Omdat verontreinigd straalgrit onder gevaarlijk afval valt, dient dit voor verwerking te worden gescheiden. Straalgrit is voor Venko verantwoordelijk voor bijna 2/3e van al het afval. Atlas Copco, een leverancier van met name compressoren, is in het geanalyseerde jaar verantwoordelijk voor bijna 24% van alle inkoopkosten (figuur A). Deze compressoren worden voor het grootste gedeelte gebruikt voor het stralen. In totaal wordt ongeveer 35% van de inkoopkosten veroorzaakt om het stralen mogelijk te maken en rond de 30% om het verven mogelijk te maken. Om te bepalen wat in termen van CO2 emissies de consequenties voor het milieu van bepaalde producten zijn moet de conversiefactor van dit product bekend zijn. Tijdens het vooronderzoek naar deze conversiefactor zijn vele verschillende getallen naar voren gekomen maar vaak zonder, of met een onvolledige, onderbouwing. Daarnaast verschillen de waardes zo veel dat ze erg onbetrouwbaar overkomen. Er zijn zo veel verschillende soorten grit dat een algemene conversiefactor toepassen een onrealistisch resultaat oplevert.
Figuur 1: Links, de omzetverdeling van de afdeling inkoop. Rechts, de verdeling van de verschillende soorten grit o.b.v. inkoopomzet.
Al deze overwegingen meegenomen is besloten een ketenanalyse van grit te starten. Straalgrit is in veel gevallen al een afvalproduct en is goed recyclebaar. Dit maakt deze analyse erg interessant. In deze ketenanalyse wordt van de meest gebruikte soorten grit bepaald wat de conversiefactor is. Daarnaast wordt het onderzoek ook toegepast op een huidig project dat op basis van de CO2-prestatieladder gegund is.
4.
Onderzoek
In eerste instantie zal de keten worden beschreven. Dit wordt gedaan aan de hand van verschillende processchema’s. Daarna zal voor elke afzonderlijke stap een footprint worden gemaakt. Om dat te bereiken zal moeten worden samengewerkt met de leveranciers. Dit is volledig in de geest van de CO2-prestatieladder en Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 7
wordt dan ook aangemoedigd. Als laatste zullen alternatieven, (verbeteringen gericht op reducties) voor de huidige keten worden weergegeven. De CO2-emissie wordt bepaald door aan alle stappen in de keten een CO2-waarden toe te kennen; vanaf het eerste moment dat de grondstoffen worden gewonnen tot aan het moment dat het grit als afval verwerkt is.
4.1. Doelstelling onderzoek Doelstelling van dit onderzoek is om van de meest gebruikte soorten grit een conversiefactor te bepalen en vast te stellen, waar in de keten reducties kunnen worden gerealiseerd. Om dit te bereiken is de volledige keten van straalgrit vastgesteld. Omdat straalgrit in veel gevallen een afvalproduct is wordt het startpunt van de keten gelegd op het moment van winning van de grondstof. Dit kan de letterlijke grondstofwinning maar ook een afvalverzamelpunt zijn. Venko heeft twee leveranciers voor de levering van straalgrit, namelijk Holland Mineraal en Magistor. Van deze twee neemt Holland Mineraal het grootste deel van de leveringen voor haar rekening. Om die reden is er voor gekozen om Holland Mineraal bij de ketenanalyse te betrekken. Met de 80-20 regel wordt bepaald welke soorten grit het meest bruikbaar en waardevol zijn om te onderzoeken. Smeltslakgrit (Excellent) is goed voor ruim 87% van al het ingekochte grit door Venko. Omdat er naast Excellent grit nog meer soorten grit worden gebruikt en omdat de bepaling van één conversiefactor niet representatief is, zal naast Excellent grit ook op basis van uitgevoerde projecten voor andere straalmiddelen de conversiefactor worden onderzocht. 4.2. Projectinleiding Venko heeft de opdracht gekregen de Maasbrug/Stadsbrug in Venlo te conserveren. De opdracht is binnengehaald op basis van de CO2-Prestatieladder en dat maakt het onderzoek zeer relevant. De brug heeft een (te behandelen) oppervlakte van ongeveer 15.000 m2. Het project wordt uitgevoerd door VIVO1. VIVO heeft Venko, op basis van de CO2-prestatieladder, de opdracht gegeven het straal- en schilderwerk voor haar rekening te nemen. De duur van de werkzaamheden zijn geraamd op ongeveer 80 dagen. Er mag worden gewerkt tussen 07.00 uur en 19.00 uur. Dit om de overlast van met name het stralen te beperken voor omwonenden. Daarnaast is een extra opgave, dat rekening dient te worden gehouden met het scheepvaart verkeer. Het stralen zou zo veel mogelijk gebeuren met behulp van elektrische compressoren. Deze units zijn significant beter voor het milieu dan de doorgaans op diesel ingezette compressoren. Door onevenredig hoge kosten voor een geschikte elektriciteitsaansluiting zal echter beperkte stroomaansluiting mogelijk zijn. In plaats van eenmalig bruikbaar Vasil grit zal gebruik worden gemaakt van recyclebaar staalgrit. Dat betekent 15 ton staalgrit in plaats van 750 ton Vasil grit. En een navenant geringere hoeveelheid gritafval. Daartoe zal extra geïnvesteerd moeten worden in een goede opvang en in filtering en reiniging van het ingezette grit. Er zal gebruik worden gemaakt van UVresistente verf, daar waar buitenlicht op de oppervlakte komt. Deze drielaagse verf is echter onder de brug niet nodig, aangezien de zon daar niet komt. Als ook op deze verf kan worden bespaard zal dat de weerslag krijgen op werktijd- en kostenreductie en op de emissies van CO2 in de keten. In ieder geval bevat deze verf geen loodproducten meer, in tegenstelling tot de te verwijderen verflagen. 4.3. Gritverbruik Tijdens het project zal worden gestraald met staalgrit. Bij de inkoop van grit wordt uitgegaan van een gemiddeld verbruik van 1 ton grit per 1000 vierkante meter, deze zal kunnen worden opgevangen, gereinigd en hergebruikt. Aan het eind van het project zal het overblijvende grit deels in de cabines van Venko worden 1
VIVO: Volker Infra & Van Oord; Van Oord baggermij. www.vanoord.com/nl
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 8
ingezet en zal deels als afval met lood- en verfresten moeten worden afgevoerd. In eerste instantie is er geschat, dat er rond de 15 ton staalgrit nodig zal zijn. Het onderzoek is op deze 15 ton staalgrit gebaseerd. In hoofdstuk 7 wordt het project Venlo in detail uitgewerkt.
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 9
5. Procesbeschrijving Om de keten te kunnen analyseren zal eerst het gehele proces worden beschreven van cradle-to-cradle. De ketens beginnen op het moment dat een grondstof voor grit wordt gewonnen of op het moment dat de keten van het afvalproduct, dat als grondstof voor het grit wordt gebruikt, eindigt. 5.1. Inkoop De opdrachtgever heeft vooraf voor het project het in te zetten soort grit bepaald, de keuze is sterk afhankelijk van het te stralen materiaal. Na overleg met de verantwoordelijken binnen Venko en goedkeuring, wordt de bestelorder bij Materieelbeheer geplaatst. Afhankelijk van de beschikbaarheid en na overeenstemming over de inkoopvoorwaarden zullen zij een order plaatsen bij de betrokken leverancier. In principe zijn de verschillende soorten grit onder te verdelen in drie categorieën, namelijk: ► ► ►
gritsoorten die rechtstreeks na winning kunnen worden gebruikt, straalgrit dat wordt geproduceerd door afval te behandelen (smeltslakken), en grit dat op een andere wijze wordt geproduceerd (bijv. gietijzergrit).
Smeltslakgrit kan slechts eenmaal ingezet worden en wordt gebruikt bij handmatig stralen. Gietijzergrit bijvoorbeeld, kan na behandeling worden hergebruikt. Grit Excellent Grit Olivine Speedblast Gietijzergrit Softblast
Algemene naam Smeltslakkengrit Olivine Granaatzand (Garnet) Gietijzergrit ’Vruchtenpittengrit’
Percentage 87,07% 4,40% 2,87% 2,16% 0,96%
Tabel 1 : De inkooppercentages (o.b.v. omzet) van de verschillende soorten grit.
De vijf soorten grit, vermeld in tabel 1, vertegenwoordigen samen ruim 97% van al het ingekochte grit van Venko. 5.2. Voortraject Het voortraject betreft het delven en de productie van straalgrit, van het moment dat de grondstof wordt gewonnen tot het moment dat bruikbaar straalgrit bij Venko wordt afgeleverd. De onderstaande stroomdiagrammen waarop deze processen zijn weergegeven zijn gebaseerd op straalgrit afkomstig van Holland Mineraal, de belangrijkste leverancier binnen Venko (Liese, 2014).
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 10
Figuur 2: Voortraject straalgritproces, van de winning van de grondstoffen tot de levering bij Venko.
Onderstaand wordt de herkomst van de belangrijkste gritsoorten beschreven. Smeltslakkengrit (Excellent grit) wordt geproduceerd met overgebleven smeltslakken uit kolencentrales als basis. Deze smeltslakken worden doorgaans geleverd vanuit Duitsland en per binnenvaartschip in Deventer afgeleverd. Nadat het per binnenvaartschip is aangekomen in Deventer wordt het binnen in een loods in bulk opgeslagen. Vervolgens wordt het op een loopband gestort waardoor het gelijkmatig in de fluidbeddroger terecht komt. In deze droger worden de smeltslakken gedroogd. Daarna wordt het gezeefd om vervolgens als grit in bigbags (of eventueel kleinere verpakkingen) te worden verpakt. Doorgaans worden deze in bigbags, per vrachtwagen afgeleverd bij een vestiging van Venko of rechtstreeks op één van de projectlocaties. Ook vindt er levering plaats in bulksilo’s, zowel op de (grotere) projecten (onshore) alsmede ook in bulksilo’s bij Venko. Van hieruit worden gritsilo’s (met 1,5 tot 2 ton inhoud) gevuld voor toepassing op projecten (m.n. offshore). Granaatzand en Olivine zijn natuurlijke mineralen die in principe direct bruikbaar zijn als straalgrit. Granaatzand, vaak met het internationaal bekende Garnet aangeduid, wordt voor het grootste gedeelte gehaald uit India en een klein aandeel komt uit China, afhankelijk van de gewenste korrelgrootte. In India spoelt het ‘zand’ aan op het strand. Het wordt daarna, wanneer het weer dit toelaat, gedroogd in de zon en daarna gescheiden op basis van soortelijk gewicht. Als laatste wordt het gewassen en nogmaals gedroogd om vervolgens te worden verscheept naar Nederland. Het granaatzand uit China doorloopt grotendeels hetzelfde proces maar wordt gemijnd in de bergen. Granaatzand wordt voornamelijk gebruikt in de straalcabines en kan goed hergebruikt worden. Olivine wordt gemijnd in Noorwegen. Het wordt machinaal gezeefd en gedroogd en vervolgens verscheept naar Rotterdam. Deze gritsoorten worden vanaf Rotterdam per vrachtwagen naar Deventer vervoerd alwaar ze tijdelijk worden opgeslagen en doorgevoerd naar projectlocaties of naar Hoogeveen. Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 11
Gietijzergrit wordt geproduceerd uit ijzerschroot. Dit ijzerschroot wordt gesmolten en verstoven tot bruikbaar straalgrit in Wit-Rusland. Vanuit Wit-Rusland wordt het vervolgens per vrachttransport naar Holland Mineraal in Deventer vervoerd. Hier wordt het tijdelijk opgeslagen en vervolgens vervoerd en gedistribueerd naar de afnemers. Natural Blast, of Softblast, is een straalgrit op basis van vruchtenzaden en walnootschillen. Deze komen als restafval van noten- en kersenverwerkingsbedrijven bij de producent in Duitsland terecht. Hier wordt het restafval ook vermalen en in kleine pakketten als grit vervoerd naar Deventer. Steelgrit en Steelshot worden gemaakt op basis van staalschroot en wordt geproduceerd in Brazilië en in China. Het proces lijkt grotendeels op dat van Gietijzergrit. Het geproduceerde straalgrit wordt per containerschip naar Rotterdam verscheept om vervolgens per vrachttransport bij Holland Mineraal uit te komen. Van hieruit wordt het per vrachttransport naar de afnemers vervoerd. 5.3. Straalproces Het proces gaat verder in Figuur 3: Straalproces, van de levering tot de afvoer.. Het geproduceerde grit wordt afgeleverd bij één van de straalcabines, direct bij een project of, in de meeste gevallen, aan het magazijn van Materieelbeheer in Hoogeveen, waar het wordt opgeslagen. Van daaruit wordt het doorgestuurd naar een projectlocatie of één van de cabines. Vervolgens begint het stralen. Voor het stralen is straalapparatuur nodig, zoals compressors. Daarnaast is, om de compressors aan te drijven, elektriciteit en/of brandstof nodig. In sommige gevallen, wanneer mogelijk, wordt direct door de opdrachtgever druk geleverd. Wanneer er wordt gestraald wordt het straalgrit, bij alle soorten behalve bij smeltslakgrit, afgevangen en opnieuw ingebracht, totdat het onbruikbaar klein is geworden.
Figuur 3: Straalproces, van de levering tot de afvoer.
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 12
Wanneer het stralen gereed is en het grit kan niet meer (elders) worden ingezet, wordt het door een afvalverwerkingsbedrijf afgehaald voor verwerking.
Figuur 4: Natraject straalgritproces, van de afvoer vanaf de straallocatie tot de verwerking.
5.4. Nabewerking Het verontreinigde straalmiddel wordt afgehaald door een afvalverwerkingsbedrijf. Daar wordt bepaald of het gereinigd en eventueel hergebruikt kan worden. Wanneer het kan worden gereinigd wordt het verwerkt tot nieuw straalgrit of tot ander materiaal zoals o.a. ophogingsmiddelen. Wanneer het niet doelmatig gereinigd of thermisch verwerkt kan worden, wordt het gestort, afhankelijk van de reinheid, als bedrijfsafval of als gevaarlijk afval.
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 13
6. CO2-emissieanalyse In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe gedurende het gehele proces de verschillende CO 2-emissies tot stand komen. Dit is schematisch uiteengezet in het overzicht in bijlage A. 6.1. Smeltslakkengrit Smeltslakkengrit wordt geproduceerd op basis van smeltslakken uit kolencentrales. De keten van dit grit begint voor Venko op het moment dat de smeltslakken worden opgehaald vanuit de kolencentrales en worden getransporteerd naar Deventer. De smeltslakken komen overal vandaan. De gemiddelde afstand is ±300 kilometer wat gelijk staat aan een verbruik van ongeveer 0,30 kg CO2 / ton grit. Voor drogen en opslaan wordt energie verbruikt. 6.2. Granaatzand & Olivine Granaatzand (Speedblast) wordt gewonnen op het strand in India of gemijnd uit de bergen van China. Olivine wordt gemijnd in Noorwegen. Het grootste gedeelte van het granaatzand komt uit India. Vanuit hier wordt het vervoerd naar Nederland via zee- en binnenvaart. Holland Mineraal levert het vervolgens in Hoogezand (30 ton) en bij Materieelbeheer (45 ton). Het transportgedeelte van granaatzand uit India stoot gemiddeld 464,88 kg CO2 / ton granaatzand uit. 6.3. Gietijzergrit Het productieproces van gietijzergrit is erg vergelijkbaar met dat van staalgrit (Liese, 2014) en zal ook als zodanig worden meegenomen in het onderzoek. Bij de productie van één ton gietijzergrit komt rond de 541,60 kg CO2 vrij (zie productie staalgrit). Daarna wordt het per vrachtwagen getransporteerd naar Deventer (±1630 km: 252,65 kg CO2 / ton grit) en vanaf Deventer naar Hoogeveen (±65 km) of een projectlocatie. 6.4. Staalgrit Staalgrit behoort niet tot de meest gebruikte soorten straalgrit maar omdat het productieproces vergelijkbaar is aan dat van gietijzergrit en het voor staalgrit een stuk eenvoudiger was om uitgebreide informatie te verkrijgen is dit grit ook meegenomen in de analyse.
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 14
7. Project Venlo
Figuur 5 (Lagotronics)
Het onderzoek naar gritverbruik wordt in eerste instantie toegepast op het project in Venlo. Voor de brug in Venlo zal 15.000 m2 moeten worden gestraald. Verwacht wordt dat er rond de 15 ton staalgrit benodigd is. De conversiefactor van staalgrit is 875,82 kg CO2 / ton grit, wat een totaal van 13,1 ton CO2 oplevert. Het alternatieve Vasilgrit (Excellent) met een conversiefactor van 52,04 zou met de benodigde 750 ton benodigde grit, ongeveer 39 ton CO2 hebben bedragen een reductie van embedded CO2 van bijna 26 ton CO2, dus 66 procent. Voor het hergebruik van staalgrit zijn echter wel extra investeringen noodzakelijk in reiniging, filtering, handling en verwerking. Er zal in Venlo zo veel mogelijk worden gewerkt met elektrische compressors, daarnaast zullen er echter ook brandstof aangedreven compressors moeten worden ingezet. Van deze compressors zal het vermogen en verbruik worden bijgehouden zodat aan het eind van het project een goed beeld is ontstaan van de totale uitstoot tijdens het project. 7.1. Nog te verzamelen gegevens Om tot een goed onderbouwde afweging te komen zullen tijdens de projectuitvoering nog de nodige gegevens moeten worden verzameld. Met deze gegevens zal een totaalverbruik van het gehele project kunnen worden berekend. Het betreft het verbruik van grit en de benodigde energie tijdens het stralen, de wijze van opvang en van het eigen hergebruik, zoals de mogelijkheid van recycling voor andere hergebruiktoepassingen en of afvoer, de Ladder van Lansink volgend. Daarmee ontstaat ook een basis voor het vervolg van het ketenonderzoek en vergelijkingsmateriaal voor meerdere projecten en werkwijzen. Deze metingen zullen worden herhaald bij andere projecten om in de loop van de tijd een compleet beeld van zoveel mogelijk soorten straalgrit te krijgen en de consequenties van de ingezette alternatieven goed met elkaar te kunnen vergelijken.
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 15
7.2. Fasen in Voortbrengingsketen De uiteindelijke emissies en de gerealiseerde reducties kunnen in drie fasen van de voortbrengingsketen worden gemeten en beïnvloed. De uiteindelijke resultaten zullen telkens over de hele keten moeten worden vastgesteld: naar analogie van TCO, Total Cost of Ownership, zou dat “Total Carbon of Ownership” genoemd kunnen worden. Voor het registreren van de veroorzaakte CO2 emissies zal worden uitgegaan van de drie hoofdfases: Delving, productie, verpakken, transport tot en met aflevering op locatie (productie-emissies en transport emissies) o De locatie kan een Venko vestiging zijn of, zoals in Venlo, rechtstreeks JIT op de betreffende projectlocatie (JIT=Just in Time). Verbruik en hergebruik (emissies voor –intern- transport, opslag en verwerking/gebruik) Afvoer voor: o Recycling (emissies voor transport, handling en verwerking) o Afvalverwerking (emissies voor transport, handling en verwerking)
7.3. Situatie Venlo – Basissituatie Het project in Venlo bestaat uit conserveringswerkzaamheden aan de stadsbrug van Venlo. De conservering werkzaamheden houden in dat de hele brug gestraald moet worden en daarna weer opnieuw gespoten moet worden met twee resp. drie lagen verf. Voor de basisbehoefte aan energie was het plan om met tijdelijke bouwaansluitingen op het elektriciteitsnetwerk voor 3 x 10 m3 compressoren te werken. Door onevenredige kosten kan deels van elektriciteitsnet gebruik worden gemaakt en is ook gekozen voor de inzet van brandstof aangedreven materiaal. In ieder geval zal niet met één grote 30m3 compressor worden gewerkt, maar met drie of vier compressors, zodat modulair geschakeld kan worden en bij kleinere capaciteitsvraag compressoren uitgeschakeld kunnen worden. Met de inzet van een elektrische bouwaansluiting zal de vraag naar diesel minder omlaag gaan als gepland, maar er zal kunnen worden gereduceerd, wat beter voor het milieu is. In een project zoals dat van de stadsbrug in Venlo zou normaal Vasil grit gebruikt worden. In plaats van Vasil grit zal voor de brug in Venlo gebruik gemaakt van staalgrit. Staalgrit kan vanwege de structuur en sterkte meerdere keren, zeker vier en waarschijnlijk zelfs tot acht keer kunnen worden hergebruikt. Gedurende het project zal voor het gewenste effect “vers” staalgrit aan het gerecyclede materiaal moeten worden toegevoegd om te kunnen waarborgen dat het straalwerk aan de eisen van reinheid en ruwheid blijft voldoen. Hiertoe worden zogenaamde zeefanalyses uitgevoerd, die een beeld geven van de korrelgrootte verdeling in het grit, de zogenaamde bedrijfsmix. De ruwheid (uitgedrukt in Rz-waarde) moet liggen tussen 40 en 70 micron, als deze daaronder komt zal nieuw, relatief grof grit aangevuld moeten worden. 7.4. Reductiedoelstelling Als doelstelling wordt uitgegaan van een CO2-emissiereductie van 5% voor het Venlo project, ten opzichte van de conventionele wijze van werken. In eerste instantie is zal daartoe in overleg moeten worden getreden met de leveranciers voor de productie en toelevering en voor de verwerking tijdens het project. Vervolgens zijn de alternatieven met de opdrachtgever moeten worden besproken. 7.5. Vaststelling reductieresultaten Voor de registratie van de veroorzaakte emissies kan op basis van ingekocht grit worden gemeten op de hoeveelheid veroorzaakte CO2 door productie en transport tot en met de aflevering op locatie (dat kan dus zijn op voorraad op locatie Venko of op locatie van het betreffende project), de wijze van gebruik en de verschillende vormen van hergebruik en afvoer. Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 16
Ten opzichte van de conventionele werkwijze van gebruik per vierkante meter of kubieke meter lijkt een emissiereductie van 5 % over de gehele keten realistisch. De haalbaarheid daarvan zal dus in 2015 op de RWS opdracht voor de brug van Venlo, verder worden uitgewerkt en geregistreerd, zodat op basis daarvan de eerste concrete referentiedata kunnen worden vastgesteld. 7.6. Reductiemaatregelen De uit te werken denkbare reductiemaatregelen voor het project Brug Venlo zullen zijn gebaseerd op de volgende beïnvloedingsmogelijkheden: Kritische keuze van de inzet van de soort grit vooraf, op basis van de “TCO emissies”. Waarbij voor de keten de volgende (beïnvloedbare) onderdelen relevant zijn: ► ► ► ► ►
► ► ►
Keuze van het type in te zetten grit Delving, productie en levering/aanvoer. Wijze van productie van de af te leggen transportweg en de wijze van opslag en verpakken. De verpakkingsvorm en het transport van straalgrit direct van Deventer naar de projectlocatie te Venlo i.p.v. Deventer via Hoogeveen naar Venlo, Aanwendingswijze: ● type, grootte en soort compressoren ● brandstof of elektrisch aangedreven ● wijze van aanvoer, verwerking en afvoer op de locatie ● Het gebruik van een andere één laag minder, zuinigere, verf aan de onderkant van de brug. ● De invloed van de nieuwe verf op de keuze van een specifiek soort Grit en de aanwending op de brug. ● mogelijkheden van opvang en hergebruik op locatie ● wijze van opvang en afvoer recycling of afvalverwerking (Ladder van Lansink Daarnaast is er ook sprake van beperking van woon-werkverkeer, door medewerkers nabij de projectlocatie te laten overnachten.
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 17
8. Reductiemaatregelen In dit hoofdstuk volgt een algemene beschrijving van de mogelijke reductiemaatregelen, die door Venko genomen kunnen worden bij de toekomstige inzet van grit. Deze maatregelen richten zich naar de geest en bedoeling van de CO2 Prestatieladder in eerste instantie op bewustwording, registratie en monitoring. In tweede instantie is het van belang per opdracht/project concreet met de opdrachtgevers en de betrokken ketenpartners in overleg te treden over mogelijke reductiemaatregelen en deze kritisch te blijven volgen tot en met de eindevaluatie. De daarmee opgedane kennis en ervaring kan worden benut voor volgende verbeterslagen, informatie van de branche en van de ketenpartners. 8.1.1. Registratie en monitoring De vast te stellen reductiemaatregelen zullen gebaseerd moeten kunnen worden op een integrale afweging van kosten en baten, in termen van Euro’s en in termen van CO2. Naar analogie van TCO zou dat genoemd kunnen worden: Total Cost and Carbon of Ownership (TC2O). Op basis daarvan kan de voortgang en de effecten van de genomen maatregelen gemeten en geevalueerd kunnen worden. Voor het mogelijk maken van deze werkwijze is betrouwbare basis informatie nodig. Daarnaast is een betrouwbare en gestructureerde planning en documentatie vooraf en een goede registratie van feitelijke geen verbruiken tijdens de uitvoering, noodzakelijk. Een eerste belangrijke maatregel is daarom het opstellen van een database met relevante data en KPI’s over inzet en gebruik van de verschillende soorten grit per project, maar ook voor de Venko organisatie over alle projecten. Vervolgens zal deze database en zullen deze data onderhouden moeten worden voor elk volgend project, waarbij grit wordt ingezet. Data, die zijn verzameld tijdens de uitvoering van projecten, over de gekozen werkwijzen en over de resultaten. Het opstellen en bijhouden van KPI’s zal helpen bij deze werkwijze. 8.1.2. Uitwisseling met opdrachtgever en branchegenoten Een tweede belangrijke maatregel is het afstemmen met ketenpartners en branchegenoten. In eerste instantie is het informeren van de opdrachtgever over de resultaten van de verschillende methodieken van belang. Op basis daarvan kan in goede afstemming volgende afwegingen worden gemaakt. Het delen van de kennis en ervaring met keten partners en binnen de branche zal helpen de goede resultaten voor meer partijen toegankelijk te maken van elkaar te kunnen leren en sneller en meer besparingen en reducties mogelijk te maken. Door met elkaar afspraken te maken over de definities van kengetallen en KPI’s zal benchmarking en afstemming pas echt goed mogelijk worden. 8.1.3. Concrete reductiemaatregelen per project De uit te werken denkbare concrete reductiemaatregelen voor het projecten, zoals de Venlobrug en volgende projecten, zullen zijn gebaseerd op de volgende beïnvloedingsmogelijkheden: Kritische keuze van de inzet van de soort grit vooraf, op basis van de “TC2O” van de emissies. Daarbij zijn, gezien over de keten, de volgende (beïnvloedbare) onderdelen relevant zijn: ►
►
Leveranciers: ● Keuze van het type in te zetten grit ● Delving, productie en levering/aanvoer. ● Wijze van productie van de af te leggen transportweg en de wijze van opslag en verpakken. Distributie en logistiek ● De verpakkingsvorm en het transport van straalgrit direct van Deventer naar de projectlocatie te i.p.v. Deventer via Hoogeveen naar de projectlocatie, ● wijze van aanvoer, verwerking en afvoer op de locatie ● type, grootte en soort transport- en vervoermiddelen
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 18
►
► ► ►
Aanwendingswijze: ● type, grootte en soort compressoren ● brandstof of elektrisch aangedreven ● Andere wijze van aanbrengen: het gebruik van een andere verf of één laag minder, zuinigere, afhankelijk van de blootstelling aan licht. ● De invloed van de nieuwe verf op de keuze van een specifiek soort Grit en de aanwending. ● mogelijkheden van opvang en hergebruik op locatie ● wijze van opvang en afvoer recycling of afvalverwerking (Ladder van Lansink) Beperking van woon-werkverkeer, door (meer) lokaal wonende medewerkers en/of medewerkers nabij de projectlocatie te laten overnachten.
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 19
9. Conclusie Met dit onderzoek is een beschrijving gemaakt van de herkomst en productiewijzen van de verschillende bij Venko ingezette soorten grit. Daarmee is een nadere onderbouwing ontstaan voor de verschillende soorten grit en de CO2 footprint, de embedded CO2 per soort grit. Het proces is vervolgens beschreven tot en met hergebruik, recycling of afvalverwerking van het restproduct. De besparingsmogelijkheden voor een concreet project zijn nader uitgewerkt, het betreft het project Venlo brug. Dit project wordt in 2015 nog afgerond. Door bij de uitvoering van dit project, in plaats van het eenmalige Vasil grit (koolslakgrit) te gebruiken, over te gaan op het meermalige gebruik van staalgrit, wordt naar verwachting alleen op de in de ingekochte grondstoffen embedded CO2 al een besparing van 66% bereikt. Enerzijds zullen de Emissie factoren nog nader geverifieerd en gevalideerd moeten worden. Daarnaast zullen de consequenties van het integrale proces van reiniging en hergebruik nog moeten worden doorberekend. Deze informatie wordt nog verzameld tijdens het Venlo project en zal na afsluiting va het project tot een definitieve vaststelling van gerealiseerde reducties leiden. In toekomstige projecten zal voortdurend en meer ervaring verzameld moeten om de nog missende data te completeren en meer genuanceerde conclusies te kunnen trekken. Door kern prestatie indicatoren (KPI’s) vast te stellen zal het in de loop van de tijd mogelijk zijn de voortgang en resultaten van genomen maatregelen te monitoren en benchmarks door te voeren. Door op basis van de verkregen informatie en opgedane ervaringen deze binnen de branche en met ketenpartners te delen zullen overall grotere stappen kunnen worden bereikt in het ontwikkelen van reductie- en besparingsmogelijkheden, De belangrijkste conclusie, die op basis van deze ketenanalyse getrokken kan worden is, dat er nog weinig data ter beschikking waren over de footprints en toepassing van grit en dat er grote verschillen zijn tussen de diverse soorten grit en de toepassingsgebieden. Kritische studie van de mogelijke soorten grit en een integrale werkwijze zal per project tot goede besparingen kunnen leiden. Voor het project Venlo lijken hoge reducties gerealiseerd te kunnen worden. De verwachting is, dat een overall percentage van 5% voor dergelijke projecten zeker haalbaar zijn. Een goede integrale registratie en monitoring, inclusief de energieprestaties en CO2 emissies, binnen Venko van de projecten is een belangrijke basisvoorwaarde voor toekomstige verbetertrajecten, zoals voor grit. Concrete CO2 reducties en kostenbesparingsmaatregelen, die tijdens het stralen van oppervlakten van projecten, zoals de brug van Venlo, gerealiseerd kunnen worden, zijn:
Inzet van recyclebaar grit (ruim 90% minder grit) o Vermindering van grittransport, handling en verwerking (en dus minder kosten) o Extra handling in verband met extra stofafvoer en filter- en reiniging (en dus extra kosten) Transport rechtstreeks van de producent/leverancier naar de projectlocatie Inzet van elektrisch aangedreven middelen in plaats van brandstof aangedreven middelen o De elektriciteit die wordt afgenomen bij Greenchoice en bestaat uit groene stroom. Vermindering van verbruikt en vervuild gritafval (ruim 90% minder afval) o Vermindering van afvaltransport, handling en verwerking (en dus minder kosten) Beperking woon- werkverkeer, door overnachting nabij de projectlocatie. De brandstof aangedreven middelen worden in een tweede ketenanalyse onderzocht. Een voorlopige conclusie uit het betreffende onderzoek leert, dat ook op deze middelen op diverse wijzen nog besparingsmogelijkheden realiseerbaar zijn; door planning en keuze van de in te zetten
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 20
middelen, technische aanpassingen, de keuze van brandstoffen en een kritisch en deskundig gebruik en voortdurend monitoren en evaluatie daarvan. Niet in alle gevallen zal de inzet van recyclebaar grit mogelijk zijn. Maar altijd kan kritisch worden gekeken naar slimme inzetmogelijkheden, naar de planning en keuze van de in te zetten middelen, naar de materieel- en personeelstransporten van en naar de projectlocaties en naar de te gebruiken energievormen.
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 21
Verwijzingen Lagotronics. Stadsbrug Venlo. http://www.lagotronics.nl/nl/inspiratie/maasbrug-venlo. Liese, P. (2014, 12 2). Inkoop- en handelingwijzes van Holland Mineraal. (H. Schoenaker, & J. Dil, Interviewers) Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen. (2014, 04). Handboek CO2-Prestatieladder v. 2.2. Opgeroepen op 09 30, 2014, van www.skao.nl/handboek Van der Ende Straal- en Schilderwerken B.V. (2011). Scope 3 analyse en detailanalyse van GHG generende activiteiten. World Resources Institute (WRI) and the World Business Council for Sustainable Development (WBCSD). (2011). Green House Gas Protocol. Retrieved 11 19, 2014, from http://www.ghgprotocol.org
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 22
Bijlage A Conversiefactoren Bij deze analyses is uitgegaan van de conversiefactoren volgens het handboek van SKAO v2.2. Daarnaast wordt er, wanneer van toepassing, een prognose gegeven van de te verwachten uitstoot op basis van het project Venlo. Deze prognose is op basis van een totaalverbruik van 40 ton straalgrit. Energiedrager Elektriciteit Gas Uitbesteed vrachttransport Uitbesteed zeetransport Uitbesteed binnenvaarttransport A.1
Emissie-factor 0,455 kg CO2 / kWh 1,825 kg CO2 / m3 0,095 kg CO2 / tonkilometer 0,030 kg CO2 / tonkilometer 0,080 kg CO2 / tonkilometer
Smeltslakgrit Actie
Productieproces Kolencentrales – Deventer Lopende band, drogen en zeven Transport
Emissie factor (kg CO2 / ton grit)
Opmerkingen
24 17,47 0,50
Uitgaande van ±300 kilometer binnenvaart
10,075
65 kilometer
Emissiedata Holland Materiaal 0.5 km vervoer, draaien loopbanden en kraan; Eurogrit, Ketenanalyse (Van der Ende Straal- en Schilderwerken B.V., 2011)
Transport Deventer - Hoogeveen Totaal
52,040
A.2.1
Staalgrit Actie
Productie Totaal gas: Totaal elektriciteit: Spec.:
Emissie factor (kg CO2 / ton grit)
Opmerkingen
104,80 436,80
Verbranding Drogen Blussen ‘Tempering’ Stress verlichting Breken Stofverzamelaars
273,000 3,866 27,158 15,328 12,208 14,105 46,865
Sinto – Rotterdam (zee) Rotterdam – Deventer (vracht) Deventer - Hoogeveen Intern transport
301,691 21,855 10,075 0,600
Al deze gegevens zijn op basis van metingen van Sinto Brasil – Shot Production Plant. De conversiefactoren zijn gemaakt op basis van gas- en elektriciteitsverbruik binnen de faciliteiten in Brazilië.
Transport 5.430 nautical miles = 10.056 kilometer 141 kilometer 65 kilometer Uitgaande van ±2 km met conv. factor 0,300
Totaal
875,82
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 23
A.2.2
Gietijzergrit Actie
Totaal gas: Totaal elektriciteit: Spec.:
Opmerkingen
Verbranding Drogen Blussen ‘Tempering’ Stress verlichting Breken Stofverzamelaars
273,000 3,866 27,158 15,328 12,208 14,105 46,865
Minsk – Deventer (vracht) Deventer – Venlo (vracht) Intern transport
Transport 252,65 1.630 kilometer 10,075 65 kilometer 0.600 Uitgaande van ±2 km met conv. factor 0,300
Totaal
Al deze gegevens zijn op basis van metingen van Sinto Brasil – Shot Production Plant. Gietijzergrit en staalgrit hebben grotendeels dezelfde productieprocessen.
815,62
Granaatzand2
A.3
Actie
Winning Scheiden Drogen Wassen met zoet water Drogen Scheiden Intern transport: Apparatuur Chennai – Rotterdam (zee) Rotterdam – Deventer (vracht) Deventer – Hoogeveen (vracht) Intern transport Totaal
2
Emissie - factor (kg CO2 / ton grit) Productie 104,80 436,80
Emissie - factor Opmerkingen (kg CO2 / ton grit) Productie 0 Zand spoelt aan op het strand. 0 Dmv water met zand wat door spiralen loopt. 0 In de zon ? 0 In de zon 1,000 Met zeven en magneetafscheiders 5,000 Erg ruime schatting 1,500 Transport 406,200 7.311 nautical miles = 13.540 kilometer 21,855 141 kilometer 10,075 65 kilometer 0,600 Uitgaande van ±2 km met conv. factor 0,300 446.23
Deze gegevens zijn slechts een indicatie. Dit moet verder worden onderzocht.
Venko Groep B.V
4.A1 LCA Straalgrit
pagina 24
