KERSTPROGRAMMA 2015
rOck sOliD samen je gelOOf OntDekken
Rock Solid is een clubconcept voor binnen- en buitenkerkelijke tieners in de leeftijd van 11-13 jaar. Tieners ontdekken op een laagdrempelige manier wie Jezus is en wat geloven voor hen kan betekenen in het dagelijks leven. Dit doen ze aan de hand van thema’s als: seks, identiteit, oorlog & vrede en complimenten. Gekke spellen, relaties, sociale vaardigheden en geestelijke- en levenslessen staan centraal.
Opzet programma Elke Rock Solid avond is volgens eenzelfde structuur opgebouwd. De structuur geeft duidelijkheid en veiligheid voor de tieners.
De onderdelen van het programma Online Je nodigt de tieners via social media op een originele en pakkende manier uit.
Openers Creatieve spellen of activiteiten in de sfeer van het thema om het ijs te breken.
spellen Energieke spellen, passend bij de sfeer van het thema.
Aankondigingen Het presenteren van de mededelingen op een originele manier. Zo vergeten tieners niet dat ze bijvoorbeeld een opgave-formulier voor kamp in moeten vullen of dat Floris jarig is.
Starter Het thema introduceren aan de hand van een spel, activiteit of videofragment.
Weerwoord Tieners discussiëren in kleine groepjes.
Praatje an de hand van praktische tips ontdekken tieners hoe zij zelf met het thema in het dagelijks A leven om kunnen gaan.
Doe Tieners oefenen dat wat ze tijdens het Praatje geleerd hebben.
Preek van de week ieners ontdekken aan de hand van een Bijbelgedeelte dat het christelijk geloof relevant is voor T hun dagelijks leven. Durf ook zelf te delen hoe God in jouw leven werkt.
Megabite Een optionele, creatieve verdieping van de Preek van de Week.
Re: flect De tieners reflecteren op het thema van de bijeenkomst.
Uitsmijter De spetterende afsluiting van de avond met een levendig, snel, soms chaotisch of vies spel.
Chill Out Tieners kletsen met cola en chips met jou en elkaar na. Het moment om aan relaties te bouwen en door te praten over het thema van de avond.
kerst
bOrn tO rUn DOel
Tieners verplaatsen zich in een vluchteling en ontdekken dat Jezus mensen een thuis wil bieden.
prOgramma OnDerDeel
95 minUten
titel
benODigDheDen
tijD
Opener
Kiloknallers
Weegschaal, mand
6 m.
Spel 1
Flightplan
Rode lintjes, tape, timer, vluchtkaartjes
8 m.
Spel 2
Culture shock
Werkblad, timer, schaar
Aankondigingen
Hints
Geen
8 m.
Starter
Maryam
Beamer, laptop, boxen
7 m.
Weerwoord
Leave it
Flip-over, stiften
6 m.
Praatje
Same here
Waardevolle dingen, flip-over, papiertjes, pennen
10 m.
Doe
What to do?
Flip-over, actiebenodigdheden
10 m.
Preek van de week
Born to run
Bijbels in Gewone Taal, werkblad, pennen
8 m.
Megabite
Home with you
Bijbels in Gewone Taal
6 m.
Re:flect
Two scenes
Geen
8 m.
Uitsmijter
XMas stuff
Glazen potjes, (dennen)takken, sokken, kerstballen, tijdschriften, kranten, watten, touw, scharen, nietmachine, plakband, kerstmuziek
8 m.
Online
Chill Out
Warme chocolademelk, kerststol, kerstmuziek
10 m.
intrODUctie Op dit moment zijn vluchtelingen veel in het nieuws. Boten en vrachtwagens worden volgeladen. Mensen hopen een betere toekomst te vinden, maar daar moeten ze flink wat hindernissen voor overwinnen. Met gevaar voor eigen leven leggen ze vluchtroutes af om in een veiliger land te komen. Ze moeten soms wekenlang wachten en worden verscheept van de ene naar de andere volle opvangplek. Daarnaast spreken ze vaak nog niet de taal van het nieuwe land. Ze missen hun familieleden en dagelijkse bezigheden, en hebben weinig sociale contacten. Sommige vluchtelingen belanden zelfs in de prostitutie of worden in hun droomland niets meer dan een zwerver zonder thuis. Het ontbreken van perspectief maakt dit bestaan vaak eenzaam en onvoorspelbaar. Met Kerst denken we aan het lieftallige baby’tje in een kribbe in een stal. Maar kort na de geboorte van Jezus is alles niet zo veilig en lieflijk. Koning Herodes besluit om alle jongetjes onder de twee jaar te vermoorden. Verschrikkelijk. Jezus en zijn ouders vluchten dan ook naar Egypte. Zo begint het leven van Jezus als vluchteling. Ook later reist Jezus van plaats naar plaats. ‘Vossen hebben een hol en vogels hebben een nest, maar de Mensenzoon heeft geen plek om uit te rusten.’ (Matteüs 8:20, Bijbel in Gewone Taal) In dit programma bekijk je samen met de tieners de belevenissen van een vluchteling van dichterbij. De tieners ontdekken dat Jezus ook een vluchteling is geweest, en dat hij hen desondanks een thuis wil bieden. Samen met de tieners bedenk je een actie om iets voor vluchtelingen te doen, waardoor zij zich een stukje meer ‘thuis’ gaan voelen in Nederland.
leiderstip:
Verdiep je van te voren samen met de andere leiders in de vele termen die rondom de vluchtelingenproblematiek gebruikt worden, zodat je ze ook op de juiste manier kunt gebruiken. Denk bijvoorbeeld aan het verschil tussen de termen ‘vluchteling’, ‘asielzoeker’ en ‘statushouder’. Bekijk de websites van stichting Gave en Vluchtelingenwerk Nederland. Op de site van Stichting Gave kun je zien waar de asielzoekerscentra in Nederland zijn gevestigd. Je vindt er tips voor bezoekwerk en acties. Via stichting Vluchtelingenwerk zijn initiatieven in jouw buurt terug te vinden.
Online Nodig de tieners persoonlijk en via social media uit. Deel het filmpje ‘Coolste Kersthuis’. Stel de vraag: ‘Hoe belangrijk is jóuw huis met kerst?’
Opener kilOknallers
6 min.
vOOrbereiDing Zorg voor een weegschaal en een mand.
DOel Tieners ervaren hoe het is om spullen achter te moeten laten.
pagina 6
Kerstprogramma - Kerst: Born to run
vertel Wat je aanhebt of bij je draagt, is belangrijk voor je. Je kleren zorgen ervoor dat je het niet koud krijgt en laten iets zien over je stijl. Je smartphone heb je nodig voor als je je verveelt, contact wil hebben met vrienden, of iets op wil zoeken. Wat voor andere spullen heb je bij je? Kun je ook zonder?
activiteit • • • • • • •
Verdeel de tieners in kleine teams. Laat hen een stapel maken van spullen die ze bij zich hebben of aan hebben, maar die ze, als het echt moet, wel kunnen missen. Vertel dat ze deze spullen pas aan het einde van de avond terugkrijgen. Weeg de stapel van elk team om de beurt op de weegschaal. Wie het meeste aantal kilo’s inlevert, wint het spel. Welk team kan de meeste spullen loslaten? Wat laat je gemakkelijk achter, en wat niet?
spel 1 flightplan
8 min.
vOOrbereiDing Zorg voor rode lintjes, tape en een timer. Maak met tape een speelveld op de vloer met een startstreep, een gevangenis en een veilige zone. Maak kaartjes met redenen om te vluchten (bijvoorbeeld geweld, discriminatie, armoede). Zorg dat er van elk woord minstens vier kaartjes van zijn.
DOel Tieners ervaren dat je om verschillende redenen kan vluchten.
activiteit • • • • • • • • • • • • •
Laat de tieners twee teams vormen. Het ene team is ‘vluchteling’. Het andere team is ‘gevaar’. Team ‘gevaar’ is te herkennen aan een rood lintje. Zij zijn de tikkers. Plak bij elk teamlid van team ‘vluchteling’ één kaartje met een vluchtreden op zijn rug. Doe dit ook bij de teamleden van team ‘gevaar’. Zorg dat er in beide teams evenveel kaartjes van één vluchtreden zijn. Geef de tikkers van team ‘gevaar’ de uitdaging de vluchtelingen te pakken om ze naar de gevangenis te sturen. Dit lukt echter alleen als ze iemand tikken met dezelfde vluchtreden op hun rug. Als ze niet dezelfde reden op hun rug hebben, mag de vluchteling opnieuw vluchten vanaf de start. Team ‘vluchteling’ wint wanneer alle teamleden binnen drie minuten de veilige zone bereiken. Team ‘gevaar’ wint wanneer de meerderheid van team ‘vluchteling’ de overkant niet bereikt. Wissel van teams en speel het spel opnieuw.
leiderstip:
Stimuleer samenwerking binnen het team. Als variatie kun je één grensbewaker aanstellen die iedereen af mag tikken, ongeacht zijn vluchtreden.
Rock Solid: samen je geloof ontdekken
pagina 7
SPEL 2 CULTURE SHOCK
10 MIN.
Voorbereiding Zorg voor een timer. Knip het werkblad doormidden zodat ieder team alleen de informatie over zijn eigen land kan lezen.
Doel Tieners laten elkaar voelen hoe het is om terecht te komen in een vreemde cultuur.
Vertel Jullie gaan met je team een eigen cultuur vormen. In tweetallen kijken jullie bij de andere cultuur, om erachter te komen welke cultuurregels je kunt ontdekken. Je mag hen zoveel vragen stellen als je wilt, maar je krijgt maar 30 seconden…
Activiteit • • • • • • • •
Maak twee teams, team Rapi en team Trago. Geef ieder team een deel van het werkblad met hun eigen cultuur. De tieners staan in een cirkel waarbinnen zij hun cultuur laten zien. Ze volgen daarbij de regels van het werkblad. De tieners kijken in tweetallen een halve minuut bij de andere cultuur. Ze mogen hen vragen stellen, en letten op hoe dat team reageert op hun vragen. Wat zijn hun cultuurregels? Als alle duo’s bij de andere cultuur hebben gekeken, overleggen ze met hun eigen team wat de cultuurregels van het andere team waren. Vraag naar de ontdekkingen die gedaan zijn. Was het moeilijk om erachter te komen hoe de andere cultuur in elkaar zat?
AANKONDIGINGEN HINTS
8 MIN.
Doel Tieners ervaren hoe het is om informatie te verwerken in een vreemde taal.
Activiteit • • • • •
• •
Laat twee tieners de ruimte verlaten. De overgebleven tieners verkorten de aankondiging in drie woorden: een ‘wat’, ‘hoe’ en ‘wanneer’. De twee tieners komen terug bij de groep. De overgebleven tieners beelden het ‘wat’, ‘hoe’ en ‘wanneer’ uit door het geven van hints. Bespreek kort de gebaren als ze nog niet bekend zijn binnen de groep: -- Trekken aan de oorlel: Klinkt als. -- Wijzen naar de persoon: Deze persoon heeft het goede woord geraden. -- Aantal vingers omhoog houden: Aantal woorden. -- Aantal vingers op de bovenarm leggen: Aantal lettergrepen in het woord. -- Het aantal vingers opnieuw op de arm, daarna de vinger van betreffende lettergreep omhoog houden: De zoveelste lettergreep in het woord. De twee tieners geven de beeldende tieners een hand wanneer zij het gebaar voor ‘wat’ hebben gegrepen. Vervolgens raden zij de ‘hoe’ en ‘wanneer’.
Vertel Wat maakte het lastig om elkaar te begrijpen? Hoe zou je het vinden om in een land te zijn waar je niemand begrijpt?
pagina 8
Kerstprogramma - Kerst: Born to run
STARTER MARYAM
7 MIN.
Voorbereiding Zoek op www.kerk.yfc.nl/inloggen het filmpje ‘Het verhaal van Maryam’ op. Zorg voor een laptop, beamer en boxen.
Doel Tieners reageren op het verhaal van een leeftijdsgenoot die vluchteling is.
Activiteit • • •
Laat het filmpje zien. Bespreek met elkaar wat Maryam achter heeft moeten laten. Wat vond ze het ergste om achter te moeten laten?
WEERWOORD LEAVE IT
6 MIN.
Voorbereiding Zet een flip-over met stiften klaar.
Doel Tieners denken na over hoe het is om alles achter te laten.
Activiteit •
• • •
Bespreek de volgende vragen: -- Wanneer ben je een vluchteling? -- Ken jij iemand die gevlucht is? -- Kan jij je voorstellen dat je zou moeten vluchten? -- Wat zou jij niet achter willen laten? Schrijf bij de laatste vraag de dingen die de tieners noemen op de flip-over. Schrijf de dingen in detail op. Splits ze uit en draag zo nodig suggesties aan. Dan worden ‘vrienden’ bijvoorbeeld ‘beste vriend(in)’ en ‘andere vrienden’. Zorg dat er ook levensbehoeften bij staan zoals eten, ondergoed en verzorgingsproducten.
PRAATJE SAME HERE
10 MIN.
Voorbereiding Zorg voor pennen en papier. Denk na over wat waardevolle spullen/mensen voor jou zijn. Denk aan zowel iets materieels als iets niet-materieels. Neem die spullen mee of zorg voor een foto. Zet de flip-over met de antwoorden van het Weerwoord neer.
Doel Tieners ontdekken dat een vluchteling weinig anders verlangt in het leven dan zijzelf.
Activiteit • • • • • • • •
Laat de twee dingen zien waaraan jij als jeugdleider erg gehecht bent. Leg uit hoe je eraan gekomen bent of vertel een leuke anekdote rondom het voorwerp. Deel waarom je niet zonder dit voorwerp of deze persoon kan. Geef alle tieners papier en een pen. Pak de flip-over met de antwoorden van het Weerwoord erbij. Laat de tieners kiezen welke dingen zij minimaal nodig denken te hebben om een goed leven te leiden. Dit schrijven ze op het papiertje. Op de achterkant van het papiertje maken ze hier een top vijf van.
Rock Solid: samen je geloof ontdekken
pagina 9
•
Bespreek de volgende vragen: -- Welke items of personen zijn het meest populair? Turf de uitkomsten. -- Hoe zou je het vinden om deze spullen of mensen te moeten missen? -- Als je nu terug denkt aan het filmpje van Maryam, kan je je voorstellen hoe dit voor haar is?
Vertel Op een grappige manier stellen we elkaar soms de vraag: “Welke vijf dingen zou je meenemen naar een onbewoond eiland?” Je denkt dan na over wat je echt nodig hebt als je weg bent van je huis, je familie, de supermarkt en school. Voor sommige mensen is dit geen grap: Ze moeten vluchten voor oorlog, discriminatie en geweld of omdat er extreme armoede of hongersnood is in hun eigen woonplaats. Vaak riskeren ze hun leven om te vluchten naar een plek waar het beter is. Eigenlijk verschillen we helemaal niet zoveel van vluchtelingen. Het liefst zouden zij helemaal niet weggaan. Of ze willen op z’n minst hun top vijf meenemen en dan naar een plek gaan waar het echt goed is. Waar mensen begrijpen dat je niet zomaar vlucht, en daarom respect voor je tonen. Dat mensen dan begrijpen dat je heel veel achter moest laten, soms zelfs mensen van wie je houdt. En dat je hulp krijgt als het nodig is. Als het jou zou overkomen, zou je toch hetzelfde willen?
DOE WHAT TO DO?
10 MIN.
Voorbereiding Zet het flip-overvel van het Praatje klaar. Zorg voor de benodigdheden voor de actie(s) die jij met je groep bedenkt. Houd twee acties achter de hand voor als de groep niets kan verzinnen. Denk aan: Welkomstkaarten of spandoeken maken, een diner voor vluchtelingen geven, muziek maken met of voor vluchtelingen of andere dagbesteding verzorgen voor een groepje vluchtelingen. Denk aan samen sporten, iets creatief doen of een kindermiddag organiseren. Je kunt je ook aansluiten bij een initiatief georganiseerd door stichting Gave of Vluchtelingenwerk Nederland. Op dit moment blijven vluchtelingen niet lang op één plek, waardoor het vaak om een éénmalige actie zal gaan.
Doel Tieners voeren een zelfbedacht plan uit om vluchtelingen een thuisgevoel te geven.
Vertel Je hebt net een klein beetje ervaren hoe het is om te moeten vluchten voor armoede of geweld. Wanneer vluchtelingen in een ander land zijn, begrijpen zij de taal en cultuur niet meteen. Het geeft veel stress dat je niet weet hoe je toekomst eruit zal zien. Mag je hier blijven, of moet je weer ergens anders heen? Ook zitten vluchtelingen vaak dicht op elkaars lip. De opvang is vaak overvol met allerlei onbekende mensen. Je vrienden of familieleden zijn daarentegen achtergebleven. We zijn even stil en proberen onszelf voor te stellen dat dit ons overkomt.
Activiteit • •
Neem ongeveer een halve minuut de tijd om samen stil te zijn. Verplaats je in de situatie van een vluchteling. Bespreek wat de tieners graag zouden willen als ze in deze situatie zouden zitten.
Vertel Op dit moment komen er veel vluchtelingen Nederland binnen. Er zijn verschillende organisaties die iets voor hen doen. Veel mensen zamelen geld of spullen in die verspreid worden. Mensen die gevlucht zijn, hebben niet alleen behoefte aan spullen, maar juist aan contact met andere mensen. Ze hebben veel achter moeten laten, dus is het fijn als ze zich wat meer thuis gaan voelen in Nederland. Daarom gaan jullie een actie bedenken om hen daarbij te helpen.
Activiteit • •
Gebruik de flip-over om inspiratie op te doen voor de sociale behoeftes die vluchtelingen hebben. Bespreek waar jullie, of de tieners zelf, één of meerdere vluchtelingen tegen zouden kunnen komen.
pagina 10
Kerstprogramma - Kerst: Born to run
• • • •
Zoek een plek in de buurt. Kijk hiervoor bijvoorbeeld op www.gave.nl. Bedenk samen een actie die je kan doen om vluchtelingen een ‘thuis-gevoel’ te geven. Kies iets dat past bij je groep en haalbaar is. Voer de actie direct samen uit. Of plan een moment waarop jullie dit zullen gaan doen. Werk zo nodig een plan uit met activiteiten en een taakverdeling.
leiderstip:
Deel via Facebook of Twitter een foto of update van de actie die jullie uitvoeren (#refugeeswelcome) Zo ben je een inspiratie voor anderen!
preek van De Week bOrn tO rUn
8 min.
vOOrbereiDing Zorg voor pennen en Bijbels in Gewone Taal. Kopieer het werkblad voor elk groepje.
DOel Tieners ontdekken dat Jezus als klein kindje moest vluchten.
activiteit • • •
•
Maak kleine groepjes. Lees Mattheus 2:13-15. Vraag de tieners zo snel mogelijk de vragen te beantwoorden. Ze mogen hierbij hun smartphones gebruiken. Waarom moesten Jozef, Maria en Jezus vluchten? Koning Herodes gaf het bevel alle jongetjes onder de twee jaar te doden. Hij voelde zich bedreigd door de profetie van de wijzen, dat er een nieuwe koning zou komen. Hoeveel kilometer is de reis van Bethlehem naar Egypte? Neem de afstand naar Caïro. Deze afstand is ongeveer 552 kilometer. Noem drie woestijnen op de route en teken ze op de kaart. Negev, Surwoestijn, Sinwoestijn (nu Sinaï). De Negev is een gevaarlijke woestijn. Waarom? De Negev ligt niet vol met zand, maar is erg bergachtig. Het rode landschap heeft veel bergen met kleine slalomweggetjes en gevaarlijk hoge kliffen. Zoek uit hoe het gebied eruit ziet en teken dit op de kaart. Je wilt je dorst lessen. Zoek naar de Bitter Meren en teken deze op de kaart. Ben je nu gered van uitdroging? Nee, deze meren zijn erg zout! Je kunt er niet uit drinken. De twee Bitter meren liggen (nog steeds) tussen de Rode en de Middellandse zee in, ten noorden van het Suezkanaal. Welke gevaren kan je nog meer tegenkomen onderweg? Zoek het uit en teken de gevaren die je kunt bedenken naast of op de kaart. Alle steden stonden in die tijd onder Romeinse heerschappij. Je kon opgepakt worden door mensen die voor Herodes werkten! Andere gevaren waren: Wilde dieren, uitdroging of verdwalen. Hoe lang zou je te voet over deze reis doen? Bij het lopen met 5 km/h, is het dus 552:5=110 uur lopen. Als je 14 uur per dag loopt, ben je ruim 8 dagen onderweg. Ga weer bij elkaar zitten.
vertel We hebben het net gehad over wat jij nodig hebt om een goed leven te hebben. Zijn deze voorwaarden er ook bij de geboorte van Jezus?
Rock Solid: samen je geloof ontdekken
pagina 11
MEGABITE HOME WITH YOU
6 MIN.
Voorbereiding Zorg voor Bijbels in Gewone Taal.
Doel Tieners ontdekken dat Jezus mensen een thuis wil geven.
Vertel Jezus gaf meerdere voorbeelden over ergens thuiskomen. Een aantal van deze verhalen staan in het Bijbelboek Lucas, bijvoorbeeld het verhaal van de verloren zoon. Een jongen wil liever de wereld zien dan bij zijn vader thuis zitten. Die vader kan hem weinig meer schelen, als hij met een grote zak geld het huis verlaat. Met het geld van zijn vader doet hij echter alleen maar slechte dingen. Hij gaat op reis en verbrast alles op feestjes. Al snel is het geld en het eten van de jongen op. Hij ziet er niet uit en voelt zich schuldig omdat hij zijn vader zo respectloos heeft behandeld. Met hangende pootjes gaat de jongen terug naar huis…
Activiteit • •
Lees wat er verder gebeurt in Lucas 15:20-24. Bespreek de volgende vragen: -- Denk je dat de vader nog boos is op zijn zoon? -- Op welke manieren laat de vader dat merken? -- Aan wie zou Jezus dit verhaal willen vertellen? Waarom?
Vertel Het is belangrijk dat je weet dat je thuis kan komen bij God. Daarom vertelde Jezus dit verhaal. Bij God hoef je je namelijk niet te bewijzen. Je hebt geen dingen meer nodig zoals een (te) groot ego, geweld of leugens. Samen met God leven is alsof je woont op een plek waar het leven goed is en waar je echt jezelf kan zijn.
RE:FLECT TWO SCENES
8 MIN.
Doel Tieners denken na over situaties waar vluchtelingen in terecht kunnen komen.
Activiteit • • • • • • • • • •
Maak groepjes van ongeveer vijf tieners. In de groepjes bespreken ze de nare situaties waarin een vluchteling terecht kan komen. Vervolgens kiezen ze één situatie uit. Dit beelden ze uit als een levend schilderij. De tieners verdelen zelf de rollen. Laat de groepjes om de beurt aan bod komen. Doe het licht uit. Wanneer het licht weer aangaat, moet de scene uitgebeeld zijn. Doe dit nog een keer, maar dan met een positieve situatie waar vluchtelingen in terecht kunnen komen. Laat alle groepjes de twee scenes uitbeelden.
pagina 12
Kerstprogramma - Kerst: Born to run
Uitsmijter Xmas stUff
8 min.
vOOrbereiDing Zorg voor minimaal twee (dennen)takken, twee glazen potjes, twee paar sokken, twee kerstballen, een aantal tijdschriften, kranten, watten, touw, scharen, een nietmachine, plakband en muziek in kerstsfeer.
DOel Tieners sluiten de avond in een ontspannen kerstsfeer af.
vertel Mensen die weinig geld en spullen hebben, zijn vaak erg creatief. Zo wordt er in een asielzoekerscentrum muziek gemaakt met pannen en pingpongrackerts. Ook wij kunnen mooie kerstversiering maken van oude dingen. Daarnaast is vintage en hout ook nog eens enorm glossy.
activiteit • • • • • •
Vorm twee teams. Geef de beide teams dezelfde materialen. In zes minuten maken de teams de meest originele kerstversiering. Draai kerstmuziek zolang de tijd loopt. Zet de muziek stop als de tijd om is. Laat beide teams het resultaat presenteren en hiermee de ruimte versieren.
leiderstip:
Heb je zin in wat meer viezigheid? Maak dan sop in twee emmers. Laat de tieners een laagje ‘sneeuw’ over hun versiering (of elkaar) heen blazen.
chill OUt Zorg voor kerststol en warme chocolademelk en zet gezellige kerstmuziek aan. Ga eventueel verder met de Uitsmijter of de Doe. Geef de ingeleverde spullen van de Opener terug aan de tieners.
Rock Solid: samen je geloof ontdekken
pagina 13
Rock Solid werkblad: Culture shock
• De mensen die in het land Trago leven, geven steeds antwoord
op de vorige vraag. De eerste vraag beantwoorden zij dus niet.
• Wanneer zij antwoord geven, overleggen ze altijd eerst met een landgenoot over het antwoord.
• In elke zin gebruiken Trago’s minstens één keer het woord ‘ehm’.
• Rapilanders krabben zichzelf vaak. • Rapilanders praten niet tegen buitenlanders totdat ze
toestemming krijgen van de stamoudste. Dit is het oudste lid van de groep.
• Landgenoten kunnen om toestemming vragen om met
een buitenlander te mogen praten. Een vragende blik kan met een knikje worden beantwoord door de stamoudste.
• Buitenlanders stellen twee keer (ongeveer) dezelfde vraag voordat zij antwoord krijgen.
CAÏRO
EGYPTE
MIDDELLANDSE ZEE
20 KM
ISRAËL
HEBRON
BETLEHEM
JERUZALEM
NAZARET
Rock Solid werkblad: Born to run
