Kerkmagazine jaargang 3, nummer 1
Amersfoort
verhuurt
haar kerken
Annet van Goor - Oortgijsen Foto: Sjoerd Mouissie
Het bezit van een monumentaal kerkgebouw is niet alleen een kostenpost op de begroting. Mits goed aangepakt is de kerk prima te verhuren. Dat is goed voor de kas én voor het imago van de kerk.
pagina 5
Kees Posthumus Op 8 december 2011 werd de
Van Goor: “Het heeft ongelooflijk
monumentale St.-Joriskerk in het
veel moeite gekost, maar het is
centrum van Amersfoort feestelijk
uiteindelijk gelukt om de totale
heropend, na een restauratie van 2 jaar.
kosten van anderhalf miljoen euro
Onder de duizend feestgangers was
gedekt te krijgen. De protestantse
het voltallige college van Burgemeester
gemeente droeg een ton bij, evenals
en Wethouders. Dat was een duidelijk
de burgerlijke gemeente. Van het Rijk
teken van de waarde die de gemeente
kwam 350.000 euro, van de provincie
hecht aan het beeldbepalende
Utrecht geen cent. Wel deden wij met
kerkgebouw.
succes een beroep op grote fondsen en
Het laatste woord op die avond was
ook bedrijven en donateurs droegen
voor Annet van Goor - Oortgijsen.
bij. In de eindfase maakten wij een
Zij begeleidde vanuit de Protestantse
‘fake-folder’, met een foto van het
Gemeente Amersfoort en de Vrienden
plein waarop de kerk was vervangen
van de Joriskerk de restauratie. In haar
door wolkenkrabbers en als tekst:
slotwoord klonk luid en duidelijk de
“Wilt u dit?” Die folder hebben we
boodschap: “Er is gerestaureerd. Er
breed verspreid en dat bracht de
is geïnvesteerd. Nu moet er worden
schrik er goed in. Alleen al die folder
geëxploiteerd.”
bracht binnen twee weken anderhalve
Na het officiële programma werd volop
ton op!” Van Goor kent protestants
genetwerkt om potentiële huurders te
Amersfoort op haar duimpje: twintig
werven: bedrijven, particulieren, de
jaar lang was zij voorzitter van het
gemeente Amersfoort. Het bleef nog
College van Kerkrentmeesters. Na
lang gezellig in de St.-Joriskerk.
haar afscheid op 1 januari 2010 wierp zij zich vol overgave op het volgende
Knaagkever
project: de restauratie van de St.Joriskerk en, als logisch vervolg,
De restauratie stond onder leiding
de exploitatie ervan. Inkomsten uit
van restauratiearchitect Gijsbert
verhuur zijn noodzakelijk om op lange
van Hoogevest. Ingrijpen was
termijn de begroting rond te krijgen.
onvermijdelijk geworden door ernstige aantasting van de houten dakkap door de bonte knaagkever. Dat zorgde voor
Exploitatie
ernstige scheurvorming in de rest van
Van Goor is zelf lid van de Bergkerk,
de kerk.
een andere protestantse wijkgemeente.
De restauratie werd in twee fasen
De Bergkerk heeft de nodige ervaring
aangepakt. In de eerste fase werd de
met verhuur. Door de ligging op
dakkap ontdaan van de knaagkever
loopafstand van het station en
en gerestaureerd. In de tweede fase
de beschikbaarheid van kleinere
kwamen er onder andere nieuwe
nevenruimten is de kerk ideaal voor
pinakels bij de hoofdingang, werd
kerkelijke en andere vergaderingen.
het glas-in-loodwerk gerestaureerd en
Zo is de Bond van Nederlandse
gescheurd pleisterwerk vervangen.
Predikanten er, na het vertrek uit de
“
Alleen al die folder bracht binnen twee weken anderhalve ton op!
Kerkmagazine jaargang 3, nummer 1
Facilitair meubel
Utrechtse Domkerk, vaste klant.
sfeervolle, monumentale kerkruimte,
Wie een kerk voor verhuur geschikt
Van Goor: “Tot voor kort was
geschikt voor grote bijeenkomsten.
wil maken, moet de facilitaire kant
de kerk op zaterdag niet voor
Van Goor: “Je kunt er zo 800 mensen
goed op orde hebben. Toiletten, een
verhuur beschikbaar. De koster
kwijt, maar facilitair was de kerk daar
garderobe en een moderne keuken en
kon dat onmogelijk inpassen in
absoluut niet op berekend, met dat
uitgiftebalie met voorzieningen ontbraken
zijn werkweek. Maar volgens mij
ene toilet, een beperkte garderobe en
in de St.-Joriskerk, maar leken door het
moest het mogelijk zijn om de
zonder goede keuken. De oplossing die
monumentale karakter van de kerk niet
zaterdagverhuur te realiseren door
daarvoor gekozen is fantastisch: een
gemakkelijk te realiseren. Er was nog wel
de inzet van vrijwilligers. Dat is
facilitaire box, met toiletten, garderobe
een geschikte ruimte achter het orgel, die
gelukt, de verhuur is behoorlijk
en nieuwe keuken (zie kader). Om de
gestegen door de beschikbaarheid op
kerk verder geschikt te maken voor
zaterdag. De Landelijke Vereniging
verhuur is een nieuw verlichtingsplan
Architecten in, die een brede ervaring
van Kerkmusici vergaderde hier over
gemaakt door Hendrik-Jan Vermeulen
hebben met restauratie, herinrichting
het nieuwe Liedboek. Hier werd de
en kwamen er grote LCD-schermen, ten
en herbestemming van (monumentale)
gebruikt werd als rommelhok. De kerk schakelde Van Hoogevest
Lutherse Synode gehouden, waarop
behoeve van concerten.”
kerkgebouwen. Henk Fijnenberg, van Van
heel de synode opstapte. Historische
Door de verbouwing en een actieve
Hoogevest, begeleidde dit project.
bijeenkomsten! Binnenkort houdt de
verhuur wordt de St.-Joriskerk weer
ChristenUnie hier een congres.”
volop ‘de kerk van de stad’. Dat draagt
“Omdat het meubel voor de faciliteiten ‘reversibel’ moest zijn, staat het vrij in de ruimte. ‘Reversibel’ betekent in monumententermen: als je het weer sloopt, doe je aan de bestaande constructie niets toe of af. Met andere woorden: je ziet er niets meer van. Dat heeft ook de voorkeur van Monumentenzorg. De faciliteiten zijn ondergebracht in één groot meubel, dat de ruimte achter de toren en het orgel weer functioneel maakt. Mijn collega Ron Verduijn ontwierp het meubel. De vormgeving is abstract te noemen, met minimale detaillering. Het is duidelijk een hedendaagse toevoeging aan het monument, maar blijft toch zeer bescheiden in deze monumentale kerk. De constructie is licht, gebouwd van gipsbeplating, houten regelwerk en glas, zonder fundering. De box staat dicht tegen de achtermuur, de afvoer en de ventilatie lopen onder de vloer door naar de buitenmuur. De kosten bedroegen € 250.000,--, betaald door de protestantse gemeente, de eigenaar van de kerk.” Vanuit het ‘facilitaire meubel’ kijk je in het toiletgedeelte door een glazen wand naar de buitenmuur. Gevaarlijk, vond Annet van Goor, want voor je het weet loopt iemand door de glaswand. Ron Verduijn vroeg de stadsdichter een toepasselijk gedicht te maken, dat nu in de glaswand is geëtst.
bij aan een positief imago van de kerk
Toilet
bij de Amersfoorters. Vergelijkbaar: de Grote Kerk in Apeldoorn die
De St.-Joriskerk beschikt niet over
onmiddellijk haar deuren opende na de
nevenruimten en is voor auto’s
aanslag bij de Naald op Koninginnedag
moeilijk bereikbaar, maar biedt wel een
2009.
pagina 7
Zweepslagen
mei komt er een fototentoonstelling.
De St.-Joriskerk is in gebruik bij
Ook geen probleem, want het thema
een protestantse wijkgemeente, die
is ‘Amersfoort Groeistad’ en daarbij
zich thuis voelt in de traditie van de
valt geen aanstootgevend naakt te
Gereformeerde Bond. Aanvankelijk
verwachten. Maar we zeggen ook ‘nee’.
was de wijkgemeente huiverig voor
Een jaarlijks festival hier in de
verhuur aan derden. Van Goor ging met
stad wilde de kerk huren voor
verve het gesprek met de kerkenraad
theatervoorstelling, waarbij twee
aan, vanuit haar gedrevenheid en
vrouwen elkaar met grote zwepen
haar twintigjarige ervaring in kerkelijk
zouden slaan. Die gingen ook de
Amersfoort.
lucht in, dus was de vraag of de
“De wijkgemeente zei: ‘Het is ónze
kroonluchters ook verwijderd konden
kerk’. ‘Nee’, zei ik, ‘het is een van de
worden. Daar heb ik ‘nee’ tegen gezegd
kerken in de protestantse gemeente
en daar had ik geen overleg met de
Amersfoort.’ En zo is het. Dat betekent
beheerscommissie voor nodig.”
niet dat je geen rekening moet houden
Maar wat als er op een van de drie EO-
met de gemeente die er kerkt, dat moet
dagen een uitvaart moet plaatsvinden?
altijd. Om te beginnen zal de kerk altijd
Van Goor: “Gemeenteleden van de
beschikbaar zijn voor de zondagse
Joriskerk maken voor een uitvaart
eredienst, voor rouw en trouw. Verder
zelden gebruik van de kerk. Bovendien
stelden wij half januari ‘algemene
kan het werk in de kerk tijdelijk
voorwaarden’ op. Daarbinnen moet
worden stilgelegd, voor de duur van
het verhuur vallen: respect voor de
de dienst. Dat hebben we tijdens de
geschiedenis van het gebouw en het
restauratie ook gedaan.”
gebruik door een kerkelijke gemeente.” De kwestie ‘aan wie verhuur je en aan wie niet?’ was al eerder actueel
Producten
geworden. In 2010 vond de jaarlijkse
Wie de St.-Joriskerk wil huren, betaalt
Roze Zaterdag plaats, een landelijke
per dagdeel € 575,--, per twee dag-
manifestatie van homoseksuele
delen € 1.000,-- en per drie dagdelen
mannen en lesbische vrouwen. De
€ 1.425,--. De verwarmingskosten
gemeente had voor de oecumenische
€ 475,-- per dag, worden per uur in
viering, waarmee de dag traditioneel
rekening gebracht.
geopend wordt, haar oog laten
Van Goor: “Daar zijn wij niet uniek in,
vallen op de St.-Joriskerk. Daarover
de Rotterdamse Laurenskerk doet dat
ontstond in protestants Amersfoort
ook. Laatst zag ik een rouwadvertentie,
grote onenigheid tussen voorstanders
waarin een rouwdienst in de
en tegenstanders. Onder de laatsten
Laurenskerk werd aangekondigd met
bevonden zich voorganger en koster.
als opmerking: houdt u rekening met
Uiteindelijk vond de dienst toch in de
een koude kerk. Met andere woorden:
St.-Joriskerk plaats. Van Goor verving
doe een warme jas aan!”
op die dag de koster, die vanwege
Naast de St,-Joriskerk gaat ook de,
gewetensbezwaren geen dienst wilde
op loopafstand gelegen en kleinere,
doen.
Lutherse Kerk actief in de verhuur.
“Die kwestie maakt duidelijk hoe
Zo biedt protestants Amersfoort als
belangrijk het is om hierover klare wijn
een volleerde marktpartij diverse
te schenken. Dit jaar wordt de kerk drie
‘producten’ aan, ieder met een eigen
dagen verhuurd aan de Evangelische
sfeer en sterke punten. De St.-
Omroep, voor een opname van
Joriskerk, monumentaal, groots en
‘Nederland Zingt’. Geen probleem. In
centraal. De Lutherse Kerk, sfeervol,
“
Met andere woorden: doe een warme jas aan!
pagina 9
kleiner en centraal, voor kleinere
geleden in gebruik genomen werd.
Subsidie
concerten. De Bergkerk, dichtbij
Frans Lijnsvelt is voorzitter van het
Er is een subsidieregeling die de
het station en met nevenruimten
College van Kerkrentmeesters van de
herbestemming van monumenten,
geschikt voor bijvoorbeeld congressen
Protestantse Gemeente Weesp. Na de
en dus ook van monumentale
met workshops. En straks, na de
fusie van hervormden, gereformeerden
kerken, stimuleert. Aanvankelijk
verbouwing, wellicht de Adventkerk.
en lutheranen in Weesp (2006) en
was deze vooral bestemd
Van Goor: “In december sprak ik met
een grondige opknapbeurt van het
voor kerken die leegkomen of
de Adventkerk, die renovatieplannen
interieur, werd besloten om de kerk
leegstaan. Daartegen kwam verzet:
heeft, waar ook architect Van
actief te gaan verhuren.
waarom alleen een subsidie voor
Hoogevest aan meewerkt. Zij vroegen
“Met nieuwe stoelen, goede
kerken die leegstaan? Waarom
mij: hoe kunnen we fondsen werven?
geluidsapparatuur, goede verwarming
geen subsidie voor plannen die
De zalen en de entree van de kerk
en nieuwe audiovisuele apparatuur
multifunctioneel gebruik van nog
moeten worden gerenoveerd voor de
met een beamer en drie schermen was
functionerende kerken mogelijk
eigen gemeenteleden. Daar zal geen
de kerk goed geschikt geworden om
maken?
enkel fonds interesse in hebben. Je
te worden verhuurd. De ruimte is zeer
Helemaal duidelijk is de situatie
krijgt pas geld als je het kerkgebouw
representatief en voor vele doeleinden
nu niet, maar kerken kunnen op
ook openstelt voor alle Amersfoorters
geschikt.
deze titel een aanvraag doen. Voor alle duidelijkheid: het gaat
en niet alleen voor de wijkgemeente. Mijn tip was: zoek contact met de
Wij pakken de verhuur zo
om een plankostenregeling, niet
wijkwethouder. Amersfoort wil af van
professioneel mogelijk aan. Op onze
om de kosten van de uitvoering
de buurtcentra, ook dat in de buurt
site staat een tarievenlijst. Er is een
van die plannen. De regeling
van de Adventkerk, en wie weet is de
basistarief, van € 600,-- voor een
is overtekend: er zijn meer
huur van zalen in de Adventkerk een
evenement, en wie extra wil, betaalt
aanvragen dan geld in de kas.
goed alternatief. Bovendien: zo krijgt
meer.
de Adventkerk uitstraling in de wijk en
Moeten de stoelen in een andere
www.cultureelerfgoed.nl, klik naar
wordt fondsenwerving zinvol. Ze zijn
opstelling gezet, dan kost dat
monumenten, subsidies.
er direct mee aan de slag gegaan.”
€ 100,-- extra. Wil je de audiovisuele
Er komt een mooie brochure over de
apparatuur gebruiken? € 250,--.
verhuur van de kerk en een pakkende
Gebruik van de keuken? € 40,--.
website. De verhuurbare kerkgebouwen
Rode loper uitleggen? Dat kan voor
gaan in zee met Citymarketing en
€ 50,--. Ook kunnen wij een podium
komen zo op de congreskalender van
opbouwen met diverse afmetingen, met
de gemeente. Er worden vrijwilligers
een tarief per podiumdeel. Leden van
geworven om de verhuur mogelijk te
onze gemeente krijgen korting als zij
maken.
de kerk willen huren.”
Protestants Amersfoort is wat verhuur betreft 2012 ‘in full swing’ begonnen. Dit jaar moet de verhuur van de St.-
Verwarming
Joriskerk anderhalve ton opbrengen.
Hoge kosten liggen in de moderne
Op termijn wordt iemand aangesteld
straalverwarming van de kerk, op
die in deeltijd de verhuur van kerken
winterse dagen oplopend tot wel 80
promoot.
kuub gas per uur. Lijnsvelt: “Dat moet je doorrekenen, anders word je dief
Weesp
van je eigen portemonnee. Daarom kun je onze kerk huren met of zonder
Veertig kilometer en een provincie
verwarming. Huur je met verwarming,
verderop, in de Randstad, ligt Weesp.
dan betaal je de kosten op basis van de
Ook daar is de protestantse gemeente
meterstanden voor en na de verhuur.”
begonnen met de verhuur van haar
Alle extra afspraken worden keurig
monumentale kerk, die dit jaar 550 jaar
vastgelegd in een huurcontract. De
pagina 11
kerk kan zelf koffie en thee verzorgen,
andere locatie. Zo’n benadering gaat
Liever een stichting
€ 1,-- per beker, € 1,50 per kop en
natuurlijk niet werken. Intussen raken
De Protestantse Gemeente
schotel. Omdat een beker minder
de gemeenteleden er aan gewend dat
Amersfoort besloot om beheer
werk met zich meebrengt dan kop en
de kerk soms bezet is. Dan moet de
en exploitatie van haar kerken in
schotel. Als er catering moet komen,
uitvaart maar op een ander tijdstip. Als
eigen hand te houden. Er zijn ook
dan wordt dat iemand van buiten.
je een crematie of een begrafenis wilt
gemeenten die het kerkgebouw
Huurders zijn vrij in hun keuze.
bespreken, kan dat ook niet altijd op
compleet van de hand doen en
De actieve verhuur van de kerk levert
het moment dat jij dat wilt.”
vervolgens op zondag de kerk huren van een exploitatiestichting. Of
meer werk op voor de kosteres, die voor 75% in dienst van de kerk is.
zelfs gemeenten die het gebouw
Zij krijgt voor dat extra werk een
Opbrengsten
percentage uit de opbrengst van de
Beslissende vraag: levert het genoeg
de kerstnachtdienst bijvoorbeeld.
verhuur. Verder kan zij, voor extra
op? Lijnsvelt aarzelt: “Wij klappen al in
Daar tussenin zitten allerlei andere
hulp, een beroep doen op vrijwilligers.
onze handen als we op jaarbasis
juridische vormen, het beeld is
Lijnsvelt: “De kerk is intussen een
€ 10.000,-- uit verhuur binnen krijgen.
zeer divers. Elke gemeente kiest
aantal maal verhuurd voor een diner.
Ik vraag me weleens af of die opbrengst
de vorm die in haar situatie het
Als dat op zaterdagavond plaatsvindt,
opweegt tegen dat extra werk door
beste past, nadat voor- en nadelen
moeten ’s avonds laat de stoelen nog
de kosteres en die extra inzet van
zijn afgewogen. Een voordeel van
worden klaargezet voor de eredienst op
vrijwilligers. Aan de andere kant
zo’n stichting is dat exploitatie en
zondagochtend. Dan draven om tien
voel ik ook een verantwoordelijkheid
beheer door professionals zakelijker
uur ’s avond nog vijf of zes vrijwilligers
om dat prachtige gebouw te openen
kunnen worden aangepakt dan door
op om die klus te klaren en staat op
voor de stad. Je kunt het toch niet
een college van kerkrentmeesters,
zondagochtend de kerk klaar voor de
maken je deuren te sluiten voor de
voor wie het een neventaak is.
dienst.”
openbaarheid? Wij zijn volop onderdeel
Omdat de stichting niet kerkelijk
Voorop staat: de kerk moet vrij zijn
van de Weesper gemeenschap en daar
is, kan zij eerder gebruik maken
om er op zondagochtend de eredienst
hoort een open kerk bij. Bovendien,
van overheidssubsidies. Een nadeel
te kunnen vieren. Desondanks is het
wanneer onze p.r.-commissie harder
is dat kerkelijke gemeenten en
voor de kerkelijke gemeente wennen
aan de weg timmert, kunnen de
kerkgebouw uit elkaar kunnen
om hun kerk verhuurd te zien. Zijn
verhuurmogelijkheden nog duidelijker
groeien en de gemeente gast wordt
alle huurders welkom? En wat gebeurt
voor het voetlicht worden gebracht.
in haar eigen gebouw. Afspraken
er wanneer de kerk verhuurd is, maar
Dat klemt te meer, omdat we ook zalen
over de grenzen aan het gebruik
er tegelijkertijd een kerkelijke uitvaart
in het nieuwe kerkelijke centrum naast
van een kerk moeten glashelder
moet plaatsvinden?
de kerk verhuren. Ook daar hebben
zijn. Stel: de stichting kan veel
Lijnsvelt: “Het gebruik van de kerk
we de beschikking over moderne
geld verdienen door verhuur voor
door een huurder moet min of meer in
presentatieapparatuur. Als je ze niet
een activiteit waar de kerkelijke
overeenstemming zijn met het wezen
nodig hebt, zie je beamer en scherm
gemeente van gruwt? In het vorig
van de kerk. Harde herrie, gillende
niet. Als je ze wel nodig hebt, komen
jaar verschenen boek ‘Meer dan
gitaren of dreunende discomuziek
ze uit het plafond naar beneden.”
hout en steen’ (Boekencentrum
sporadisch nog eens huren, voor
moeten we hier niet hebben. Verder
Uitgevers) wordt uitgebreid op dit
kan er veel. Tien jaar geleden werd
thema ingegaan.
nog ‘nee’ gezegd tegen gebruik van de kerk voor een iconententoonstelling. Dat zou nu gerust kunnen. Wat we niet willen: winkelende mensen met ijs en friet die onze kerk als inloop of schuilplaats tegen de regen gebruiken. Een paar jaar geleden wilden onze Rotaryclub de kerk huren, maar in geval van een uitvaart kon de verhuur niet doorgaan en ze kozen een
{
1/2
Dit is een tweeluik over het verhuur van kerkgebouwen aan derden. Volgende keer: verhuur van hedendaagse kerken. Mooie voorbeelden? Mail ons:
[email protected]
