Kennis update Pijnstillers Pijnstillers die in de drogisterij verkocht worden, zijn veilig. Tenminste, als de klant de juiste pijnstiller koopt en deze goed en veilig gebruikt. Dat lijkt misschien logisch, maar de gemiddelde consument is zich er niet van bewust dat pijnstillers die je ‘gewoon’ bij de drogist kunt kopen, in sommige gevallen risico’s hebben. Belangrijk dus dat je als (assistent)drogist de klant goed advies geeft. Over de juiste pijnstiller bij de juiste kwaal, hoe deze goed en veilig in te nemen en welke klanten extra voorzichtig moeten zijn. In de publiekscampagne van de Erkend Specialist in Zelfzorg over het thema pijnstillers die van 4 t/m 17 november, staat dit centraal. Lees dit artikel vooraf goed door, bewaar het en bespreek het in je team, zodat je alle kennis weer goed paraat hebt. Doe aan het einde de kennistest om te checken of je de belangrijkste punten hebt onthouden. Veel succes!
A. EERSTE EN TWEEDE KEUS 1. Eerste en veiligste keus bij alle soorten pijn is paracetamol - behalve menstruatiepijn en ontstekingspijn. Paracetamol veroorzaakt in de normale
Soorten pijnstillers Lichte pijnstillers •
met coffeïne en/of ascorbinezuur
dosering nauwelijks bijwerkingen. Wel is het
(vitamine C). Pijnstillend en
belangrijk dat de klant zich aan de dosering houdt, want teveel kan schadelijk zijn voor de
Paracetamol, al dan niet in combinatie
koortsverlagend. •
Paracetamol voor kinderen.
lever. Een extreme overdosis kan giftig zijn. Iets zwaardere pijnstillers
2.
Als paracetamol niet of onvoldoende
•
Paracetamol met coffeïne en propyfenazon (bijvoorbeeld Daro
werkt, kun je een NSAID adviseren.
hoofdpijnpoeder). En iets zwaardere
Achterhaal wel eerst met de WASA-vragen of
pijnstiller dan paracetamol. Qua werking
een NSAID inderdaad het beste advies is. Niet
en bijwerkingen lijken ze op een NSAID.
iedereen mag namelijk in elke situatie een NSAID gebruiken. Welke NSAID het beste
Zwaardere pijnstillers
geadviseerd kan worden, hangt af van de
•
situatie en de klacht. NSAID's kunnen het slijmvlies van de maag aantasten. Klanten met verhoogd risico op maagproblemen (ouder dan 70 of eerder maag- of
NSAID's (Non Steroïde Anti Inflammatory Drugs). Pijnstillend, koortsverlagend én ontstekingsremmend. Het gaat om de pijnstillers: - acetylsalicylzuur (bijvoorbeeld Aspirine) - carbasalaatcalcium (bijvoorbeeld Aspro)
darmproblemen) kun je adviseren om met
- diclofenac (Voltaren K)
hun arts of apotheker te overleggen over het
- flurbiprofen (Strepfen)
eventueel gebruiken van een
- ibuprofen (bijvoorbeeld Advil)
maagbeschermer. Bijvoorbeeld 20 mg
- ketoprofen (Rilies)
omeprazol of 20 mg pantoprazol.
- naproxen (bijvoorbeeld Aleve)
B. DE JUISTE PIJNSTILLER Klanten vinden het vaak lastig om een keuze te maken uit het grote assortiment pijnstillers. Met het schema (zie bijlage) help je ze met de keuze van de juiste pijnstiller.
C. WAT JE MOET WETEN OVER NSAID’S GEEN NSAID’S GEBRUIKEN BIJ: •
Maagproblemen (maagzweer of maagbloeding)
•
Slecht werkende nieren
•
Verminderde werking van de lever
•
Hartaandoeningen (hartfalen)
•
Verhoogde bloeddruk
•
in combinatie met alcohol
EXTRA VOORZICHTIGHEID MET NSAID’S BIJ GEBRUIK VAN DE VOLGENDE (GENEES)MIDDELEN: •
Bloedverdunners. NSAID's versterken de werking van bloedverdunners.
•
Plastabletten en bloeddrukverlagende tabletten. NSAID's vergroten de kans op vasthouden van vocht (oedeem).
•
Bepaalde antidepressiva (SSRI's) en medicijnen tegen manische depressiviteit (lithium).
•
Andere NSAID’s. De kans op maag- en darmklachten wordt dan vergroot, vooral bij oudere
NSAID's kunnen de bijwerkingen van deze medicijnen versterken. mensen. Bij de verkoop van NSAID's moet men erop bedacht zijn dat de consument die middelen ook al gebruikt via een doktersrecept. •
Ketoprofen vermindert de betrouwbaarheid van het spiraaltje
D. PIJNSTILLERGEBRUIK BIJ SPECIFIEKE DOELGROEPEN Sommige doelgroepen vereisen speciale aandacht bij het advies. Onderstaand de belangrijkste aanwijzingen op een rij.
DOELGROEP
AANDACHTSPUNTEN
OUDEREN
Eerste keus is
Bij ouderen (boven de
NSAID's kunnen bij
paracetamol, want dit
65) kunnen de lever en
ouderen maagklachten
geeft de minste
nieren minder goed
geven en de werking van
bijwerkingen.
werken. Dit vertraagt de
andere medicijnen
afbraak van medicijnen.
beïnvloeden. Adviseer
Ouderen kunnen
om contact op te nemen
daardoor eerder last
met de huisarts voor
krijgen van een NSAID.
eventueel gebruik van een maagbeschermer.
KINDEREN
kinderparacetamol
NSAID's zijn in het
flurbiprofen (Strepfen)
gebruiken of paracetamol
algemeen niet geschikt
niet gebruiken door
in lagere dosering, zie de
voor (jonge) kinderen.
kinderen jonger dan 12
bijsluiter. De lagere
jaar.
dosering is nodig omdat hun lever nog niet helemaal volgroeid is.
ZWANGERE VROUWEN
paracetamol in
NSAID's alleen
flurbiprofen (Strepfen)
aangepaste dosering
gebruiken op advies van
niet in de laatste 3
gebruiken: niet meer dan
een arts of apotheker.
maanden van de
vier tabletten per dag en
zwangerschap.
niet langer dan een week achter elkaar.
BORSTVOEDING
paracetamol niet langer
Maximale dosering
NSAID's niet gebruiken
gebruiken dan twee
paracetamol: vier
tijdens het geven van
dagen.
tabletten per dag. Voor
borstvoeding, alleen op
een hogere dosering of
advies van een arts of
langer gebruik is overleg
apotheker.
met een arts nodig.
E. ADVIEZEN VOOR VEILIG GEBRUIK Informeer je klanten altijd goed over de juiste dosering en hoe lang ze een pijnstiller mogen gebruiken. Daarbij zijn de volgende punten van belang: DOSERING Per klacht (pijn of ontsteking) en per leeftijd staat in de bijsluiter aangegeven: •
De aanbevolen hoeveelheid per dag.
•
In hoeveel innames de dagelijkse dosering
•
verdeeld wordt.
bijwerkingen die
Hoeveel tijd er tussen de doseringen moet
kunnen optreden
zitten. •
Belangrijkste
Indien van toepassing: aanvangsdosering, maximale dosering, maximale dosering in
•
maar in extreem hoge doseringen giftig
ernstige situaties.
en levensbedreigend. •
Pijnstillers zonder recept zijn bedoeld voor kortdurend gebruik.
•
De meeste pijnstillers mogen niet langer dan 10
Paracetamol met propyfenazon: soms treedt overgevoeligheid op.
HOE LANG GEBRUIKEN •
Paracetamol: weinig bijwerkingen,
•
NSAID's: -
maagirritatie, buikpijn,
dagen achtereen gebruikt worden. •
misselijkheid, braken, vol gevoel,
Sommige pijnstillers (zoals Voltaren K) mogen
gebrek aan eetlust, boeren en
zelfs niet langer dan 5 dagen (bij pijn) of 3 dagen (bij koorts) gebruikt worden. Flurbiprofen
zuurbranden. -
Als de klachten regelmatig terugkeren? Adviseer
-
medicijn vermindert namelijk de
Voor kinderen gelden andere richtlijnen dan voor volwassenen.
Acetylsalicylzuur: wonden kunnen langer bloeden. Dit
dan een arts te raadplegen. •
darmklachten, zoals diarree, verstopping en winderigheid.
niet langer dan 3 dagen gebruiken. •
maagklachten zoals
bloedstolling. -
Pijn, zoals hoofdpijn.
-
Bij overmatig gebruik van alcohol kunnen NSAID's de maag irriteren. Hierdoor treden sneller bijwerkingen op. Omdat zowel NSAID's als alcohol het bloed dunner maken, zal het bloed langzamer stollen bij een wond.
G. WAT IS JOUW ROL BIJ DE ADVISERING? De kassamedewerker, (assistent-)drogist en toezichthoudend drogist hebben elk hun eigen verantwoordelijkheid bij het geven van advies aan de klant. WAT DOET DE KASSAMEDEWERKER (ZONDER DIPLOMA (ASS-)DROGIST)? 1.
Doe altijd de kassacheck: vraag de klant of deze advies wil van de (ass)drogist over de keuze van het juiste middel of over het juiste gebruik.
2.
Heeft de klant geen behoefte aan advies? • •
Adviseer de klant om vóór het gebruik de bijsluiter goed te lezen. Koopt een klant veel pijnstillers (of andere geneesmiddelen) tegelijk, zeg dan: “Leest u nog even de bijsluiter want niet alle geneesmiddelen kunnen lang achter elkaar gebruikt worden”
•
Koopt een klant verschillende soorten geneesmiddelen tegelijk, zeg dan: “Leest u nog even de bijsluiter, want niet alle geneesmiddelen kunnen samen gebruikt worden”
WAT DOET DE ASSISTENT-DROGIST/DROGIST? •
Ook de (assistent-)drogist werkt met het kassacheckprotocol zoals hierboven beschreven. Bij advisering gebruik je vervolgens de WASA-vragen.
•
Wees alert op klanten die bijvoorbeeld aarzelen bij het schap met pijnstillers, verschillende doosjes met elkaar vergelijken of na lang aarzelen met lege handen doorlopen.
•
Geef gevraagd, maar ook ongevraagd (bij het schap met pijnstillers) advies over het juiste middel, de (maximale) dosering en de maximale gebruiksduur.
•
Vraag of de klant al pijnstillers op recept gebruikt, of andere geneesmiddelen die niet goed combineren met NSAID's. Wees ook alert op overdosering van pijnstillers als mensen ook al een pijnstiller op recept gebruiken.
•
Wijs klanten, met name bij de aanschaf van NSAID's, op de mogelijke bijwerkingen (maag-
•
Adviseer klanten contact op te nemen met hun arts als het gebruik van pijnstillers niet
en darmklachten) en interacties met andere medicijnen. Verwijs naar de bijsluiter. helpt. Ook met het oog op middelenafhankelijke hoofdpijn: dat is hoofdpijn die veroorzaakt wordt door langdurig gebruik van pijnstillers. Hierbij is hulp van de huisarts nodig. WAT DOET DE TOEZICHTHOUDEND DROGIST? •
Zorg voor de juiste mogelijkheden voor de kassamedewerker en assistent-drogist om bovengenoemde taken goed uit te kunnen voeren.
•
Houd in de gaten dat deze taken goed uitgevoerd worden.
Wees alert op middelenafhankelijke hoofdpijn Deze vorm van hoofdpijn wordt veroorzaakt door het overmatig gebruik van pijnstillers of coffeïne. Hierdoor kan gewenning kan optreden. Uiteindelijk belanden de patiënten in een vicieuze cirkel met (bijna) dagelijkse hoofdpijn. Hoofdpijnpatiënten zoeken vaak zelf een oplossing voor hun hoofdpijn en kopen hun pijnstillers zonder recept bij de drogist. Omdat de huisarts vaak niet (meer) bezocht wordt, is het belangrijk dat je als (ass) drogist alert bent op deze kwaal. Verwijs deze klanten naar de huisarts voor behandeling. Aanwijzingen zijn: • •
iemand heeft meer dan 15 dagen per maand hoofdpijn EN: iemand gebruikt meer dan drie dagen per week pijnstillers tegen hoofdpijn of iemand gebruikt dagelijks meer dan vijf coffeïnehoudende producten, zoals koffie, thee, icetea, Red bull, cola of chocolade
TEST: WAAR OF NIET WAAR? Heb jij alles goed onthouden? Test hier je kennis! Geef bij elke stelling aan of deze waar of niet waar is. De antwoorden vind je op de volgende bladzijde
1.
Vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven, kunnen paracetamol in de normale dosering gebruiken. Waar of niet waar?
2.
De meeste pijnstillers die de drogisterij verkoopt worden gebruikt tegen hoofdpijn. Waar of niet waar?
3.
Bij hoofdpijn zijn ibuprofen en naproxen de eerste keuze. Waar of niet waar?
4.
Paracetamol mag je om de 4 uur innemen. Maar als de koorts in de tussentijds stijgt, mag je al na 2 uur een nieuwe dosis innemen. Waar of niet waar?
5.
Bij menstruatiepijn is een NSAID zoals ibuprofen, ketoprofen of naproxen een goede keuze. Waar of niet waar?
6.
Acetylsalicylzuur en carbasalaatcalcium verschillen qua werkzame stof, maar worden vaak in één adem genoemd bij het verhelpen van klachten. Waar of niet waar?
7.
Een klant vraagt naar een middeltje tegen een slijmbeursontsteking. Je adviseert naproxen of ibuprofen. Dat is een goed advies. Waar of niet waar?
8.
Een klant vraagt voor haar kind om een middel tegen de koorts voor haar kind. Het kind is 5 jaar. U adviseert Antigrippine of Finimal. Dit is een goed advies. Waar of niet waar?
9.
Een zwangere vrouw vraagt om een doosje Aleve tegen migraine. Zij blijkt ruim 7 maanden zwanger. U adviseert haar maximaal 3 tabletten. Dit is een goed advies. Waar of niet waar?
10. Een klant wil een doosje Voltaren K afrekenen. Het is voor haar vader van 71 jaar. Advies hierover is niet nodig. Waar of niet waar?
ANTWOORDEN KENNISTEST 1.
Niet waar, voor zwangere vrouwen geldt niet meer dan vier tabletten per dag en niet langer dan een week achter elkaar
2.
Waar
3.
Niet waar. Paracetamol is de eerste, want veiligste keuze
4.
Niet waar, je moet altijd 4 uur tussentijd aanhouden
5.
Waar. Als 2 tabletten paracetamol helpen, is dat echter aan te raden omdat dat minder bijwerkingen geeft
6.
Waar, ze verschillen alleen in dosering en door de volledige oplosbaarheid van carbasalaatcalcium komen maagklachten minder vaak voor dan bij acetylsalicylzuur
7. 8.
Waar, naproxen en ibuprofen zijn beide een juist advies. Niet waar, deze middelen bevatten coffeïne dat niet geschikt is voor kinderen beneden de 6 jaar. Een betere keuze is kinderparacetamol
9.
Niet waar, het goede advies is om met 2 tabletten paracetamol te beginnen. NSAID's alleen gebruiken op advies van een arts of apotheker.
10. Niet waar, NSAID's geven bij ouderen vaker maagklachten. Bovendien gebruiken ouderen vaak andere medicijnen die niet goed met een NSAID combineren. Paracetamol is daarom een veiliger pijnstiller voor ouderen.
WELKE PIJNSTILLER BIJ WELKE KLACHT? NB: dit schema is een leidraad. Het advies kan verschillen al naargelang de situatie van de klant. Stel dus altijd de WASA-vragen. lichtgrijs: lichte pijnstillers donkerder grijs: iets zwaardere pijnstillers donkergrijs: zwaardere pijnstillers
1: eerste keus 2: tweede keus X: geen geschikte keuze
Koorts en pijn bij griep/ verkoudheid
Hoofdpijn
Keelpijn
Kiespijn
Menstruatiepijn*
Ontstekingspijn
Rugpijn
Spier- en gewrichts pijn
Zenuwpijn
Paracetamol Paracetamol Panadol Roter paracetamol
1
1
1
1
2
X
1
1
1
Kinderparacetamol Kinderparacetamol Daro paracetamol vloeibaar Sinaspril
1
1
1
1
X
X
1
1
1
Paracetamol met coffeïne Paracetamol coffeïne Finimal Panadol Plus Paracetamol comp. Paracof Roter Witte Kruis
1
1
1
1
2
X
1
1
1
Paracetamol met ascorbinezuur (vitamine C) Citrosan Hot Coldrex Paracetamol/Ascorbinezuur drank
1
1
1
1
2
X
1
1
1
Paracetamol met ascorbinezuur en coffeïne Antigrippine Finimal Zest
1
1
1
1
2
X
1
2
1
SOORT PIJN PIJNSTILLER
Koorts/pijn bij griep/ verkoudheid
Hoofdpijn
Keelpijn
Kiespijn
Menstruatiepijn*
Ontstekings pijn
Rugpijn
Spier- en gewrichts pijn
Zenuwpijn
Paracetamol met coffeïne en propyfenazon Daro hoofdpijnpoeder Para-don Sanalgin Saridon
2
2
2
2
2
2
2
2
2
Acetylsalicylzuur Acetylsalicylzuur Alka-Selzer Aspirine Aspro
2
2
2
2
X
1
2
2
2
Acetylsalicylzuur en ascorbinezuur Aspirine C
2
2
2
2
X
1
2
2
2
Acetylsalicylzuur, paracetamol en coffeïne APC diverse merken) Excedrin
2
2
2
2
X
1
2
2
2
Carbasalaatcalcium Carbasalaatcalcium Ascal
2
2
2
2
x
1
2
2
2
Ibuprofen Ibuprofen Advil Nurofen Sarixell Spidifen Naproxen Naproxen Aleve
2
2
2
2
1
1
2
2
2
2
2
2
2
1
1
2
2
2
Diclofenac Diclofenac Voltaren K
2
2
2
2
1
1
2
2
2
Ketoprofen Rilies
2
2
2
2
1
1
2
2
2
Flurbiprofen Strepfen
X
X
2
X
X
X
X
X
X
*in principe is paracetamol bij menstruatiepijn de eerste keus vanuit veiligheidsoogpunt, maar de ervaring leert dat een zwaardere pijnstiller een beter resultaat geeft.
