FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID
KANSSPELEN OP HET INTERNET: EEN SPEL ZONDER GRENZEN? KWANTITATIEF ONDERZOEK NAAR AARD EN OMVANG VAN INTERNETKANSSPELEN BIJ JONGEREN
Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de criminologische wetenschappen door (00603411) Van Croonenburg Joke Academiejaar 2009-2010
Promotor : Vander Laenen Freya
Commissarissen : Hardyns Wim Vandam Liesbeth
Verklaring inzake toegankelijkheid van de masterproef criminologische wetenschappen
Ondergetekende, Van Croonenburg Joke (00603411) geeft hierbij aan derden, zijnde andere personen dan de promotor (en eventuele co-promotor), de commissarissen of leden van de examencommissie van de master in de criminologische wetenschappen, de toelating om deze masterproef in te zien, deze geheel of gedeeltelijk te kopiëren of er, indien beschikbaar, een elektronische kopie van te bekomen, waarbij deze derden er uiteraard slechts zullen kunnen naar verwijzen of uit citeren mits zij correct en volledig de bron vermelden. Deze verklaring wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren waarin de masterproef moet worden ingediend, en dient in elk van die exemplaren ingebonden onmiddellijk na het titelblad. Datum: 10/08/2010
Handtekening: Van Croonenburg Joke
TREFWOORDEN
Kansspelen Online gokken Internet Jongeren Enquête Vragenlijst
DANKWOORD Een masterproef schrijven is geen eenvoudige opdracht, het dankwoord schrijven al zeker niet. Dit werk is namelijk het resultaat van niet alleen mijn inspanningen maar ook die van vele anderen. Zonder iemand tekort te willen doen, wil ik een aantal van hen in het bijzonder bedanken. Allereerst dank ik mijn promotor Prof. Freya Vanderlaenen voor het aanvaarden van het promotorschap en de uitstekende begeleiding tijdens het opstellen van dit werk. Daarnaast bedank ik mijn familie en in het bijzonder mijn ouders en Marnix. Bedankt om mij de kans te geven deze opleiding te starten en tot een goed einde te brengen. Bedankt voor de morele steun en het geduldig nalezen van deze paper. Ook mijn „kleine‟ broer heeft zijn steentje bijgedragen, waarvoor veel dank. Zonder de medewerking van de scholen en de leerkrachten zou deze masterproef niet zijn wat het nu is. Ook een dikke merci aan de vele leerlingen die zeer gewillig de vragenlijst hebben ingevuld. Bedankt, lieve roommates, voor het luisteren, het helpen, het oppeppen en vooral om er te zijn voor mij op de meest kleinmenselijke momenten gedurende het hele jaar! Bedankt, lieve unief-vrienden en vriendinnen, voor de diepe vriendschap en de onvoorwaardelijke steun. Tenslotte bedank ik de vele mensen die tijd voor mij maakten om mij bij te staan met raad en daad.
1
INHOUDSTAFEL Dankwoord................................................................................................................................... 1 Inhoudstafel.................................................................................................................................. 2 Lijst gebruikte afkortingen ............................................................................................................. 4 Lijst van Tabellen en Figuren......................................................................................................... 4 Inleiding ....................................................................................................................................... 5 Deel 1. Literatuurstudie ................................................................................................................. 9 1. Inleiding....................................................................................................................................... 9 2. Methode ....................................................................................................................................... 9 3. Wat is gokken? .......................................................................................................................... 10 3.1. Link met alcohol en drugs ..................................................................................................... 11 4. Wetgeving ................................................................................................................................. 13 4.1. Belgische wetgeving.............................................................................................................. 13 4.1.1. Wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers 13 4.1.2. Wet van 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen ............... 16 4.1.3. Het bijzondere statuut van de Nationale Loterij ............................................................ 19 4.1.4. Afdwingbaarheid van de Belgische wetgeving op het Internet ..................................... 20 4.2. Buitenlandse wetgeving......................................................................................................... 21 4.2.1. Europa ........................................................................................................................... 21 4.2.2. Amerika ......................................................................................................................... 22 4.2.3. Azië en Oceanië............................................................................................................. 23 4.3. Besluit.................................................................................................................................... 23 5. Prevalentie van deelnemen aan online kansspelen .................................................................... 25 5.1. Vlaamse en Belgische cijfergegevens ................................................................................... 25 5.2. Buitenlandse cijfergegevens .................................................................................................. 26 5.3. Besluit.................................................................................................................................... 28 6. Kenmerken van deelnemers aan online kansspelen .................................................................. 29 6.1. Profiel van de speler ............................................................................................................. 29 6.2. Motieven................................................................................................................................ 32 6.3. Besluit.................................................................................................................................... 35 7. De keerzijde van het online gokken .......................................................................................... 36 7.1.1. Kwetsbare groepen en afhankelijkheid.......................................................................... 36 7.1.2. Het plegen van criminaliteit door spelers ...................................................................... 38 7.1.3. Gebrek aan sociale verantwoordelijkheid...................................................................... 39 7.1.4. Online gokken op de werkvloer .................................................................................... 40 7.1.5. Oplichterij door de operatoren en uitbaters ................................................................... 40 7.2. Besluit.................................................................................................................................... 42 8. Problematisch gokken ............................................................................................................... 43 8.1. Omschrijving ......................................................................................................................... 43 8.2. Meetinstrumenten .................................................................................................................. 44 8.3. Risicofactoren........................................................................................................................ 45 8.3.1. Mens .............................................................................................................................. 45 8.3.2. Middel ........................................................................................................................... 46 8.3.3. Milieu ............................................................................................................................ 50 8.4. Fasen van een problematische goksituatie ............................................................................ 51 8.5. Impact van het Internet .......................................................................................................... 53 8.6. Besluit.................................................................................................................................... 54
2
Deel 2. Kwantitatief onderzoek .................................................................................................... 55 1. Inleiding..................................................................................................................................... 55 2. Methode ..................................................................................................................................... 55 2.1. Onderzoeksopzet ................................................................................................................... 55 2.2. Onderzoeksinstrument ........................................................................................................... 57 2.2.1. Onderzoek Holland Casino............................................................................................ 57 2.3. Gegevensverzameling ........................................................................................................... 58 2.4. Steekproef.............................................................................................................................. 60 2.5. Gegevensanalyse ................................................................................................................... 61 2.6. Methodologische beperkingen............................................................................................... 62 2.7. Besluit.................................................................................................................................... 63 3. Resultaten .................................................................................................................................. 64 3.1. Inleiding................................................................................................................................. 64 3.2. Algemene kenmerken van de steekproef ............................................................................... 64 3.2.1. Geslacht, leeftijd en studierichting ................................................................................ 64 3.2.2. Vrijetijdsbesteding......................................................................................................... 65 3.3. Resultaten deelname aan kansspelen ..................................................................................... 65 3.3.1. Deelname aan kansspelen algemeen.............................................................................. 65 3.3.2. Deelname aan internetkansspelen.................................................................................. 66 3.3.3. Kenmerken deelname aan gratis internetkansspelen ..................................................... 67 3.3.4. Kenmerken deelname aan betaalde internetkansspelen................................................. 71 3.3.5. Spelgedrag (gratis en betaalde internetkansspelen) ....................................................... 74 3.3.6. Kenmerken jongeren die niet deelnemen aan internetkansspelen ................................. 75 3.4. Besluit.................................................................................................................................... 77 Conclusie ................................................................................................................................... 79 Bibliografie ................................................................................................................................ 83 Bijlage I: aanvraag medewerking aan onderzoek ........................................................................... 89 Bijlage II: Informed consent ........................................................................................................ 90 Bijlage III: Introductiebrief .......................................................................................................... 91 Bijlage IV: Vragenlijst ................................................................................................................ 92
3
LIJST GEBRUIKTE AFKORTINGEN DSM-IV
Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders
SOGS
South Oaks Gambling Screen
PGSI
Canadian Problem Gambling Severity Index
NOD
Nederlandse Onderzoeks Databank
UIGEA
Unlawful Internet Gambling Enforcement Act
KGC
Kahnawake Gaming Commission
VAD
Vereniging Alcohol- en andere Drugproblemen
WODC
Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum
LIJST VAN TABELLEN EN FIGUREN Tabellen Tabel 1
Achtergrondkenmerken
Tabel 2
Deelname aan kansspelen algemeen
Tabel 3
Deelname aan internetkansspelen
Tabel 4
Motief eenmalige deelname aan gratis internetkansspelen
Tabel 5
Deelname per gratis kansspel
Tabel 6
Motieven niet-deelname aan betaalde internetkansspelen
Tabel 7
Motief deelname betaalde internetkansspelen
Tabel 8
Bestedingen betaalde internetkansspelen
Tabel 9
Poker volgens geslacht
Figuren Figuur 1
Deelnamefrequentie
Figuur 2
Speelduur per kansspelsessie
Figuur 3
Gratis casinospelen
Figuur 4
Deelname per betaald kansspel
Figuur 5
Deelnamefrequentie betaalde internetkansspelen
4
INLEIDING Gokken, het spelen om geld, is een oud en zeer verspreid fenomeen en komt in de meeste beschavingen voor. De dobbelsteen dateert van 4000 jaar vóór Christus; Grieken, Romeinse soldaten, oude Belgen en Germanen verdobbelden hun bezittingen als amusement. Reeds in 1750 werd in Spa het eerste casino ter wereld geopend. Technologie heeft altijd een rol gespeeld in de ontwikkeling van de kansspelen, denk maar aan de slotmachines en videogames. Maar sinds het midden van de jaren „90 heeft ook het wijdverspreide gebruik van het Internet de wereld van de kansspelen niet onaangeroerd gelaten. Al snel werd duidelijk dat het Internet gebruikt kon worden als een medium voor gokspelletjes. De eilanden Antigua en Barbuda vormden als het ware een katalysator voor de online goksector. In 1994 werd in Antigua een wet bekrachtigd die het mogelijk maakte in hun rechtsgebied gokvergunningen te verlenen aan sites. Deze wet bood ruimte voor het creëren van de nodige software. In 1994 creëerde Microgaming software voor gokspelen. Het jaar nadien ontwikkelde het bedrijf CryptoLogic de nodige software die monetaire transacties via Internet mogelijk maakt. Deze evoluties mondden in 1996 uit in het ontstaan van het eerste online casino: InterCasino. 1 Vanaf dat moment passen alle moderne casino‟s deze casinostructuur en technologie toe. Volgens www.online.casinocity.com waren er in april 2010 maar liefst 2290 sites die gokspelen aanbieden, uitgebaat door 630 verschillende bedrijven. Het grote aantal sites in verhouding met het aantal aanbieders kan verklaard worden doordat sommige bedrijven meerdere sites beheren. Deze sites opereren vanuit 70 verschillende jurisdicties. De top drie bestaat uit de volgende landen: Malta (347 sites), de Nederlandse Antillen (309 sites) en Costa Rica (228 sites). België komt in de lijst van aanbiedende jurisdicties volgens deze site niet voor. Anno 2010 komen de mensen met een voorliefde voor het gokspel volledig aan hun trekken. Dankzij bovenstaande evoluties kon men nooit eerder uit zoveel soorten spelen en spelvormen kiezen. Niet alleen het aantal kansspelen neemt in grote hoeveelheden toe, er ontstaan anderzijds ook tal van nieuwe vormen van kansspelen. Zelfs wanneer je sites over andere thema‟s bezoekt, kan het gebeuren dat je wordt geconfronteerd met irritante pop-ups en
1
X, (z.d.) About Intercasino [WWW]. Intercasino: http://www.intercasino.com/about-us/ [26/06/2010]
5
hyperlinks naar goksites. Het digitale spelaanbod wordt in een hoog tempo uitgebreid en gepromoot. Onder invloed van de technologie wordt niet enkel meer gegokt op specifieke plaatsen voorzien voor gokken. Waar men zich vroeger naar een casino, bingohallen, weddenschapkantoren en speelautomatenhallen moest verplaatsen, kan men vandaag de dag het grootste deel van deze spelletjes vanuit de zetel of van op het werk spelen. De nieuwe vormen van gokken worden vooral gespeeld vanuit niet-gokgerichte omgevingen zoals thuis, op het werk of zelfs op de trein. Dit heeft als gevolg dat het steeds moeilijker wordt het gokken te reguleren vermits men zich in de privacysfeer bevindt. Zoals vaak met nieuwe maatschappelijke fenomenen hinkt het beleid, het onderzoek en de hulpverlening achterop. In onze maatschappij is er onder de burgers weinig geweten over de gevolgen die kansspelen kunnen hebben. Het onderzoek naar de kenmerken, motieven, gevolgen en eventueel verslaving rond gokken staat in België nog steeds in de kinderschoenen. Dit heeft als gevolg dat er geen sprake is van een coherent en aangepast gokbeleid en een efficiënte hulpverlening. De laatste jaren komt hier stilaan verandering in maar het is aan ons om deze evolutie in stand te houden. Om deze redenen zou onderzoek naar kansspelen vandaag de dag een prioriteit mogen zijn. Mijn fascinatie voor dit onderwerp komt grotendeels voort uit de stage die ik in mijn 3e bachelorjaar liep op de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen. Drugs en alcohol krijgen veel maatschappelijke aandacht, dit is dagelijks te merken aan de berichtgeving in dagbladen en tijdschriften. Gokken is een meer verdoken fenomeen, maar daarom niet minder zorgwekkend. In het najaar van 2009 ontstond enige comotie omtrent cijfers die aantoonden dat steeds meer jongeren een gokje wagen op Internet of regelmatig poker spelen.2 Deze twee ontwikkelingen beïnvloedden de keuze voor het onderwerp van mijn bachelorproef en uiteindelijk opnieuw voor mijn masterproef. Tijdens het schrijven van de bachelorproef werd duidelijk dat het fenomeen „kansspelen op Internet‟ ingang vindt in de wetenschappelijke onderzoekswereld, vooral dan in het buitenland. Gezien de beperkingen van dit onderzoek
2
X, Jongeren gokken masaal, De Gentenaar, 2 december 2009, pg. 8 ; OIVO, Jongeren en kansspelen, december 2009 (onderzoeksrapport)
6
beoogt dit geen volwaardige prevalentiestudie te zijn. Het doel van deze beschrijvende studie is dan ook de interesse voor dit fenomeen opwekken in Vlaanderen. Onderzoek Het onderzoek waarover hier verslag wordt gedaan, heeft tot doel een inzicht te bieden in het fenomeen „kansspelen via Internet‟ bij Gentse jongeren door een overzicht te geven van de kenmerken van deelname, de soorten spelen, de betaalmiddelen en motieven en door te peilen naar eventueel compulsief of pathologisch gedrag. Hiertoe werden in vijf scholen bij 352 leerlingen uit de laatste graad secundair onderwijs vragenlijsten afgenomen. Voorafgaand aan dit empirisch onderzoek werd een literatuurstudie verricht. Onderzoeksvragen De centrale onderzoeksvraag met betrekking tot de literatuurstudie luidt: “Wat is de wetgeving, de prevalentie, de aard en ernst van deelnemen aan kansspelen via Internet volgens
de
recente
nationale
en
internationale
literatuur?”
Deze kan uiteengerafeld worden in volgende deelvragen: -
Wat is de wetgeving in België betreffende internetkansspelen?
-
Wat is de wetgeving in Amerika, Canada, Verenigd Koninkrijk, Nederland en Australië betreffende internetkansspelen?
-
Wat weten we uit voorgaande prevalentiestudies uit Europa?
-
Wat weten we uit voorgaande prevalentiestudies uit niet-Europese landen?
-
Wat zijn de belangrijkste spelsoorten?
-
Wat is de link met verslavingen, zoals drugverslaving of internetverslaving?
7
De centrale onderzoeksvraag met betrekking tot het empirisch onderzoek luidt: “Wat is de specifieke
aard
en
omvang
van
internetkansspelen
bij
Gentse
jongeren?”
Deze kan uiteengerafeld worden in volgende deelvragen: -
Wat is het profiel van de spelers?
-
Wat zijn de kenmerken van het spel?
-
Wat zijn de motieven voor deelname of niet-deelname?
-
Wat is het aantal spelers?
-
Wat is de spelfrequentie per speler?
-
Wat is de spelbesteding per speler?
Opbouw onderzoeksrapport Deze masterproef behandelt eerst de literatuur en vervolgens het kwantitatieve empirisch onderzoek dat is uitgevoerd. In deel 1 wordt de literatuurstudie integraal gepresenteerd. Nadat stilgestaan wordt bij wat gokken precies is (hoofdstuk 3), wordt de nieuwe en de oude kansspelwetgeving toegelicht, alsook kort de wetgeving in Europa, Amerika en Azië en Oceanië (hoofdstuk 4). In hoofdstuk 5 wordt een overzicht gegeven van de beschikbare prevalentiecijfers van deelname aan online kansspelen uit binnen- en buitenland. Het volgende deel (hoofdstuk 6) behandelt de kenmerken van het deelnemen aan internetkansspelen. Hierin wordt enerzijds het socio-demografisch profiel van de speler en de motieven voor deelname besproken maar anderzijds ook de negatieve gevolgen en eigenschappen van het online gokken. In hoofdstuk 7 tenslotte komt problematisch gokgedrag aan bod. Na dit inleidende deel wordt de kwantitatieve methode beschreven, alsook de analysemethodieken. Vervolgens beschrijft dit deel de resultaten die voortkomen uit dit onderzoek. Tenslotte worden de belangrijkste conclusies besproken en de discussie die hieruit voortvloeit.
8
DEEL 1. LITERATUURSTUDIE 1. INLEIDING Deze literatuurstudie geeft een systematisch overzicht van wat bekend is in de Belgische en buitenlandse literatuur over de aard en omvang van kansspelen via Internet. Vooreerst wordt de manier waarop de literatuurstudie gevoerd werd, uitgelegd. Hoewel gokken een algemeen gekend fenomeen is, zal in het volgende hoofdstuk een antwoord gegeven worden op de vraag wat gokken nu exact inhoudt en wat het verband is met alcohol en drugs. Om dit fenomeen in de juiste context te plaatsen zal de wetgeving uit binnen- en buitenland uiteengezet worden. Vervolgens komen cijfermatige gegevens aan bod die de prevalentie en de kenmerken van deelname aan internetkansspelen aangeven. Niet iedereen kan zijn of haar gokgedrag onder controle houden dus zal het laatste hoofdstuk het problematisch gokken onder de loep nemen.
2. METHODE Het inventariseren van de resultaten van de belangrijkste onderzoeken naar dit onderwerp is het doel van deze literatuurstudie. Het is meer bepaald een beschrijvend literatuuronderzoek.3 Vooreerst komt er een overzicht van de meest recente wetgeving in verband met kansspelen en online kansspelen. Vervolgens is er gezocht naar artikelen die informatie bevatten over de prevalentie van deelnemen aan gewone kansspelen en aan kansspelen via Internet, en naar studies die kenmerken van deelnemers aan gewone kansspelen en kansspelen via Internet beschrijven. Hierbij zijn studies geselecteerd van alle periodes gezien het aantal studies op zich al beperkt is. Er werden tevens zowel Belgische als buitenlandse bronnen geraadpleegd. Gezien de beperkte beschikbare tijd zijn enkel Nederlandstalige en Engelstalige artikelen onderzocht. Met behulp van zoeksystemen zoals PsycInfo, PubMed, Web of Science, Gambling Literature Online Database en via het overlopen van referentielijsten is gezocht naar publicaties over deze onderwerpen. Aan de hand van zoektermen en combinaties van deze zoektermen is gezocht naar relevante artikelen. De meest voorkomende zoektermen en combinaties waren:
3
VORST, H.C.M., Gids voor literatuuronderzoek in de sociale wetenschappen, Amsterdam, Boom Meppel, 1982, pg. 139
9
online gambling; pathological gambling; internet gambling; gambling; internet; gokken; online gokken; internet gokken; kansspelen; online kansspelen; e-gambling; e-gaming; games of chance. Van de minder relevante tijdschriften werd enkel het abstract gelezen, van de meest relevante tijdschriften is zowel het volledige artikel doorgenomen als de referentielijst. Naast de recente literatuur uit tijdschriften is gezocht naar deskundigen of gespecialiseerde instituten die op ons onderzoeksterrein een belangrijke bron van informatie kunnen zijn.4 Via de Nederlandse Onderzoek Databank (NOD) is achterhaald welke onderzoekers actief zijn rond het thema kansspelen. In deze databank werd opnieuw gezocht volgens reeds vermelde zoektermen en combinaties. Wanneer enkele onderzoekers regelmatig voorkwamen, kon opnieuw gezocht worden in zoeksystemen, databanken en instellingen naar andere relevante publicaties van deze auteurs. Na het verzamelen van geschikt beoordeelde documenten werden deze globaal doorgenomen, kritisch bekeken en zonodig samengevat. Tenslotte werd hierover verslag uitgebracht volgens de eisen van wetenschappelijkheid (objectiviteit, openbaarheid, precisie, betrouwbaarheid en validiteit).5
3. WAT IS GOKKEN? Volgens het etymologische woordenboek is het woord „gokken‟ afkomstig van het Jiddisch „chokken‟, dat lachen, schertsen, spelen en wedden betekent. 6 Het blijft in beginsel nauw verwant met spelen, spel.7 Het is moeilijk gokken af te bakenen van andere spelen gezien de meeste spelletjes die we spelen voor een deel uit „gokken, speculeren‟ bestaan. Echter, gokken wordt gekenmerkt door twee centrale begrippen: kans en geld. De uitkomst van het spel komt door toeval tot stand, het is niet door kennis, kunde of vaardigheid te beïnvloeden. Anderszijds speel je met geld dat ingezet wordt op één van de mogelijke uitkomsten van het spel. Indien het toeval bepaalt of je je geld juist hebt ingezet, krijg je de inzet of een veelvoud ervan terug. Heb je fout gegokt,
4
BAARDA, D.B. en DE GOEDE, M.P.M, Basisboek methoden en technieken: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van onderzoek, Groningen, Wolters-Noordhoff, 2001, pg. 62-63 5 VORST, H.C.M., o.c., pg. 152-157 6 PHILIPPA, M., DEBRABANDERE, F., QUAK, A., SCHOONHEIM, T. en VAN DER SIJS, N. (z.d.) „Gokken‟ in Etymologisch woordenboek van het Nederlands [WWW]. Amsterdam University Press: http://www.etymologie.nl/ [28/07/2010] 7 KUIPER, G., Gokkende mensen, Groningen, Wolters-Noordhoff, 1988, pg. 13
10
dan verlies je je geld. Dit inzetten van geld maakt het spel spannend en maakt het aantrekkelijk voor mensen. Die spanning en de daarmee samenhangende gevoelens zijn te vergelijken met de effecten van drugs en alcohol, meer bepaald het verlangen naar de roes.8 Er zijn evenwel ook spelen waarbij men wél een bepaalde invloed op het spelverloop kan hebben. De uitslag kan beïnvloed worden door middel van het hanteren van technieken en vaardigheden. Deze worden behendigheidsspelen genoemd. Enkele voorbeelden hiervan zijn de flipperkast, videospelletjes en online games. Echter, er bestaan ook enkele gokspelen waarbij de speler een weliswaar kleine invloed heeft en het spel slim kan spelen. Zo kan men bij poker bluffen of gebruik maken van kansberekening.
9
Door het aannemen van een
bepaalde strategie beïnvloedt men vooral de kansverdeling van de winst.10 Kansberekening bij gokken is een wetenschap apart en wordt om die reden niet behandeld in deze bijdrage. 3.1. Link met alcohol en drugs Webcamseks, vreetbuien, online shoppen en gokken hebben op het eerste zicht weinig met elkaar gemeen, behalve dit: het zijn gedragingen waarvan men afhankelijk kan worden. De schade voor de gezondheid zit bij deze verschijnselen voornamelijk in het psychisch en sociaal lijden: men kan het gedrag niet laten, men heeft er geen controle meer over. Men raakt niet echt fysiek afhankelijk zoals bij alcohol en drugs mogelijk is, maar de hunkering ernaar (craving) voelt men wel. Deze gedragingen worden wel eens „de moderne verslavingen‟ genoemd.11 Mensen kunnen ook van bepaalde gedragingen in een roes geraken omdat bij deze acties bepaalde stoffen in de hersenen aangemaakt worden die lijken op drugs. Drugs zijn immers stoffen die het normale functioneren van ons centrale zenuwstelsel beïnvloeden en de manier waarop onze zenuwen en hersenen werken, veranderen. Belangrijk bij de definitie van drugs is dat de gebruiker deze middelen inneemt om een roes op te wekken en niet voor
8
KERSSEMAKERS, R.,VAN MEERTEN, R., NOORLANDER, E. en VERVAECKE, H., Drugs en alcohol: gebruik, misbruik en verslaving, Houten, Springer Uitgeverij, 2008, pg. 472 9 KERSSEMAKERS, R., Als de knikkers het spel bepalen: over gokken en gokverslaving, Amsterdam, De Brink, 1992 , pg. 11 ; KERSSEMAKERS, R.,VAN MEERTEN, R., NOORLANDER, E. en VERVAECKE, H., o.c., pg. 434-435 10 VAN DER GENEUGTEN, B., DAS, M. en BORM, P., Behendig gokken in en rond het casino, Schoonhoven, Academic Service, 2001, pg. 3-4 11 KERSSEMAKERS, R.,VAN MEERTEN, R., NOORLANDER, E. en VERVAECKE, H., o.c., pg. 471-472
11
medische doeleinden. 12 Zowel druggebruikers als gokkers willen het gedrag dat bij zijn probleem hoort continueren. Men wil steeds opnieuw terug naar het gebruik of het gedrag, maar niet naar de problemen die ermee samenhangen. De uitingsvorm van verslavingsgedrag verschilt evenwel van stof tot stof (of van stof tot gedrag). Men ziet min of meer dezelfde gedragingen optreden, maar anders gekleurd door de specifieke omstandigheden. Het algemene patroon is niettemin hetzelfde: verslavingsgedrag is de techniek van een verslaafde om niet afgesneden te worden van datgene waar hij of zij het meest naar verlangt.13 Indien men éénmaal in een problematische fase is aanbeland en de speler wil of moet stoppen met gokken,
kan
dit
eveneens
leiden
tot
zowel
lichamelijke
als
psychische
ontwenningsverschijnselen. Het euforische gevoel ten gevolge van het gokken wordt veroorzaakt door de stof „endorfine b‟ die het lichaam zelf aanmaakt. De functie van deze stof is zorgen voor een kick en het doven van nare gevoelens. Indien men stopt met gokken, zal het
endorfinegehalte
bijgevolg
dalen
en
dit
leidt
tot
het
optreden
van
ontwenningsverschijnselen. De lichamelijke klachten (voornamelijk hoofdpijn, vermoeidheid, slaapstoornissen) zijn ongevaarlijk maar wel vervelend. Psychisch zijn het de verdrukte negatieve gevoelens die vrijkomen en de speler in een depressieve stemming brengen.14 Deze verschijnselen zijn enigszins vergelijkbaar met de ontwenningsverschijnselen van drugs en alcohol.
12
Ibid, pg. 19-20 KERSSEMAKERS, R.,VAN MEERTEN, R., NOORLANDER, E. en VERVAECKE, H., o.c., pg. 537 14 HERMANS, H., Nu moet het lukken! Over gokken en gokverslaving, Amsterdam, Boom Meppel, 1988, pg. 26-27 13
12
4. WETGEVING 4.1. Belgische wetgeving De voorbije eeuw had België een dubbelzinnige en paradoxale wetgeving betreffende de kansspelen. De wet van 1902 verbood de organisatie van kansspelen, maar gedoogde die in de praktijk wel. Vanaf 7 mei 1999 werd er een nieuwe wet ingevoerd die beter in overeenstemming is met de realiteit. In de hiernavolgende bijdrage wordt een overzicht gegeven van de Belgische wetgeving inzake gokspelen. Vooreerst wordt de oude wet op de kansspelen besproken, nadien de recente veranderingen. Verder wordt specifieke aandacht besteedt aan de rol van de Nationale Loterij. Tot slot gaan we nader in op de vraag of Belgische rechtsregels kunnen afgedwongen worden in een grenzeloze netwerkomgeving als Internet. 4.1.1.
Wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers
Door de wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers, hierna „Kansspelwet‟ genoemd, werden de wet van 24 oktober 1902 op het spel alsook artikel 305 Sw. opgeheven.15 Volgens de kansspelwet is het gokken op zich in België niet strafbaar. Het exploiteren van een kansspel en het maken voor reclame ervoor wordt wel bestraft, tenzij men daarvoor een vergunning heeft gekregen (Art.4). Er worden in de wet enkele uitzonderingen op voorgaande definitie voorzien. Deze wet beschrijft namelijk geen specifieke regeling voor virtuele casino‟s op het Internet. De wetgeving die van toepassing is op de reële wereld geldt bijgevolg ook voor haar virtuele equivalent. De wet is tevens niet van toepassing op spelen betreffende sportbeoefening en weddenschappen die naar aanleiding hiervan worden aangegaan (Art.3) en andere weddenschappen.
15
MINET, S., MEJIAS, S., DRUINE, C., SERVAIS, L., DE SMET, S., DELMARCELLE, C. en JORIS, L. (2004) „Gokken, een stand van zaken‟ in Rodin Foundation Publicaties [WWW]. Rodin Foundation: http://www.rodin-foundation.org/index.php? [16/02/2010]
13
Wat is een kansspel volgens de wetgeving? In het kader van de wet van 24 oktober 1902 werd een verboden kansspel door het Hof van Cassatie gedefinieerd als een spel dat hetzij op zichzelf, hetzij wegens de omstandigheden waarin het wordt beoefend, van die aard is dat het toeval de overhand heeft op de lichamelijke of verstandelijke behendigheid. 16 Het onderscheid tussen toevalsspel of behendigheidsspel wordt in de wet van 7 mei 1999 niet meer gemaakt: elk spel waar het toeval ook maar de minste rol speelt, is verboden. De kansspelwet omschrijft in artikel 2 op duidelijke wijze wat onder een kansspel wordt begrepen: “Elk spel of weddenschap, waarbij een ingebrachte inzet van om het even welke aard, hetzij het verlies van deze inzet door minstens één der spelers of wedders, hetzij een winst van om het even welke aard voor minstens één der spelers, wedders of inrichters van het spel of de weddenschap tot gevolg heeft, en waarbij het toeval een zelfs bijkomstig element is in het spelverloop, de aanduiding van de winnaar of de bepaling van de winstgrootte”. In artikel 3 worden enkele uitzonderingen op voorgaande definitie voorzien, namelijk sportweddenschappen, loterijen uitgebaat door de Nationale Loterij en kaart- of gezelschapsspelen uitgeoefend buiten de kansspelinrichtingen die een beperkte inzet en winst vereisen. Indeling kansspelinrichtingen en vergunningen De wet voorziet in artikel 6 een onderscheid tussen 3 soorten kansspelinrichtingen: de casino‟s (klasse I), de speelautomatenhallen (klasse II) en tenslotte de drankgelegenheden (klasse III). Bij Koninklijk Besluit wordt bepaald welke kansspelen in welk aantal geëxploiteerd kunnen worden onder de voorwaarden van de Kansspelwet (artikel 7). Voor elk kansspel moet ook het maximumbedrag van de inzet, het verlies en de winst van de spelers en gokkers bij Koninklijk Besluit worden vastgesteld (artikel 8).
16
Cass. 26 maart 1956, Arr. Cass. 1956, 618 (noot); Cass. 22 mei 1967, R.W. 1966-67, 1317.
14
Ondanks het verbod van de wet van 24 oktober 1902 op het spel werden gedurende meer dan vijftig jaar acht casino‟s geëxploiteerd in België. Omwille van fiscale en historische redenen werd de situatie met steun van de Gentse en Luikse procureurs-generaal gedoogd onder strikte voorwaarden. Met de wetgeving van 1999 zijn negen casino‟s toegelaten, die enkel mogen worden geëxploiteerd op het grondgebied van de gemeenten Blankenberge, Oostende, Middelkerke, Knokke-Heist, Namen, Chaudfontaine, Dinant, Spa en in één van de negentien gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (artikel 29).17 Daarnaast worden er ten hoogste 180 speelautomatenhallen toegestaan in België. Tevens is het aantal toestellen per speelautomatenhal beperkt tot 30. Er moet wel een onderscheid gemaakt worden tussen de speelautomatenhallen en de lunaparken. In de laatstgenoemde maakt men gebruik van automatische ontspanningstoestellen die een beperkte inzet vereisen en slechts een materieel voordeel van beperkte waarde kunnen opleveren. De derde klasse, de drankgelegenheden, zijn inrichtingen waar drank wordt verkocht voor gebruik ter plaatse en waar maximum twee automaten mogen geplaatst worden. 18 De wet voorziet in artikel 25 vijf soorten vergunningen die betrekking hebben op het uitbaten van kansspelinrichtingen en uitgereikt worden door de Kansspelcommissie: vergunning klasse A voor casino‟s, vergunning klasse B voor speelautomatenhallen, vergunning klasse C voor drankgelegenheden, vergunning klasse D voor het uitoefenen van een beroep in een casino of een speelautomatenhal en tenslotte vergunning klasse E voor alles in verband met het onderhoud, de herstelling en uitrusting van kansspelen.
17
MINET, S., MEJIAS, S., DRUINE, C., SERVAIS, L., DE SMET, S., DELMARCELLE, C. en JORIS, L. (2004) „Gokken, een stand van zaken‟ in Rodin Foundation Publicaties [WWW]. Rodin Foundation: http://www.rodin-foundation.org/index.php? [18/02/2010] ; DE PRETER, C., Gokken via Internet en andere communicatiemiddelen, ICRI K.U. Leuven, 2002, pg. 4 (scriptie K.U. Leuven) 18 MINET, S., MEJIAS, S., DRUINE, C., SERVAIS, L., DE SMET, S., DELMARCELLE, C. en JORIS, L. (2004) „Gokken, een stand van zaken‟ in Rodin Foundation Publicaties [WWW]. Rodin Foundation: http://www.rodin-foundation.org/index.php? [18/02/2010]
15
De kansspelcommissie De Kansspelcommissie is een onafhankelijke administratieve commissie binnen het Ministerie van Justitie. Deze commissie is een advies-, beslissings- en controleorgaan inzake kansspelen met leden uit verschillende ministeries. De taak van de Kansspelcommissie is drieledig. In de eerste plaats beslist de Kansspelcommissie over het uitreiken van vergunningen. Vervolgens brengt zij adviezen uit aan de wetgevende en uitvoerde macht over de kansspelen en de bescherming van de spelers. Tenslotte is de Kansspelcommissie belast met de controle op de naleving van de Kansspelwet en zijn uitvoeringsbesluiten. De aflevering van deze vergunningen wordt gekoppeld aan een aantal strenge criteria, die door de kansspelcommissie worden onderzocht. Wanneer de wet en/of haar uitvoeringsbesluiten niet worden nageleefd, kan de commissie een administratieve sanctie (een waarschuwing, een schorsing, een voorlopig of definitief verbod van exploitatie) ondernemen tegen de vergunningshouders.19 4.1.2. Wet van 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen De opkomst van de nieuwe media heeft de federale overheid ertoe aangezet om de tien jaar oude kansspelwet uit te breiden naar kansspelen aangeboden via informatiemaatschappijinstrumenten (zoals Internet), mediaspelen en weddenschappen. We stellen vast dat de wet van 1999 op bepaalde punten achterhaald is en niet de nodige instrumenten bevat de spelers te beschermen tegen gokverslaving of groot geldverlies. Het uitgangspunt van de vorige wet blijft behouden: de uitbating van kansspelen blijft in principe verboden, hoewel uitzonderingen op dit verbod worden toegestaan via een stelsel van vergunningen.20 De wet breidt het toepassingsgebied van de kansspelwet aanzienlijk uit, door de toevoeging van drie nieuwe groepen kansspelen: de weddenschappen, de internetspelen en de mediaspelen. Op deze manier worden ook wedkantoren en dagbladhandels die
19
X (z.d.), Kansspelcommissie [WWW]. Federale Overheidsdienst Justitie: http://www.just.fgov.be/nl_htm/organisation/html_org_admcentrale/organi03_08_05/kansspelcommissie.html [18/02/2010] ; MINET, S., MEJIAS, S., DRUINE, C., SERVAIS, L., DE SMET, S., DELMARCELLE, C. en JORIS, L. (2004) „Gokken, een stand van zaken‟ in Rodin Foundation Publicaties [WWW]. Rodin Foundation: http://www.rodin-foundation.org/index.php? [18/02/2010] ; DE PRETER, C., Gokken via Internet en andere communicatiemiddelen, ICRI K.U. Leuven, 2002, pg. 5 (scriptie K.U. Leuven) 20 Art.6, §1 wet 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen, BS 1 januari 2010
16
weddenschappen aannemen en de aanbieders van onlinespelen vergunningsplichtig. Deze wet zou uiterlijk 11 januari 2011 integraal van kracht zijn. De belangrijkste wetswijzigingen worden hier overlopen. Weddenschappen Weddenschappen vielen tot voor kort niet onder het vergunningssysteem van de Kansspelwetgeving. Deze spelen werden geregeld door aparte maar versnipperde wetgeving waardoor er veel verwarring heerste. De drie verschillende soorten weddenschappen (weddenschappen op paardenrennen, op sportwedstrijden en op evenementen) vallen nu samen onder de Kansspelwet en zijn filosofie: in principe zijn de spelen verboden maar ze worden toegelaten onder strenge voorwaarden en mits het hebben van een vergunning. Aldus werden twee nieuwe types vergunningen gecreëerd voor deze categorie kansspelen. Het eerste type is de vergunning F1 die de uitbating van de inrichting van weddenschap toestaat, nl. de wedkantoren. 21 Deze wedkantoren, of plaatsen uitsluitend bestemd voor het aannemen van weddenschappen worden geclassificeerd in klasse IV.22 Het tweede type, de vergunning F2, laat de aanneming van weddenschappen toe in een vaste of mobiele kansspelinrichting van klasse IV maar tevens het aannemen van weddenschappen buiten klasse IV.23
21
Art.10, §6 wet 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen, BS 1 januari 2010 Art.8 wet 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen, BS 1 januari 2010 23 Art.10, §7 wet 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen, BS 1 januari 2010 22
17
Media Het wetsontwerp voorziet ook in een regeling van mediaspelen. Hiervoor werd deze sector enkel geregeld door een koninklijk besluit24, waarbij verschillende van de mediakansspelen ontsnapten aan de bestaande regeling. 25 Deze categorie omvat alle kansspelen waarvan de exploitatie gebeurt via media, d.w.z. elke radio- of televisiezender, en elk dagblad of tijdschrift waarvan de maatschappelijke zetel van de exploitant of uitgever gevestigd is in de Europese Unie.26 De vergunning klasse G1 dient voor kansspelen in televisieprogramma's via nummerreeksen van het Belgische nummerplan en die een totaalprogramma inhouden. Een G2-vergunning (duurtijd 1 jaar) is nodig voor de exploitatie van kansspelen via de media, andere dan die welke worden opgenomen in televisieprogramma's via nummerreeksen van het Belgisch nummerplan die een totaalprogramma inhouden.27 Informatiemaatschappij-instrumenten Wie voortaan in België een online gokspel wil aanbieden, moet ook een reële vestiging en de noodzakelijke vergunning hiervoor hebben, om de controle op de spelletjes beter te waarborgen. Op deze manier kan men individuele personen makkelijker aanspreken. 28 Zo bepaalt artikel 10 van de nieuwe wet dat aanbieders van kansspelen spelletjes via informatiemaatschappij-instrumenten kunnen aanbieden als ze in het bezit zijn van een vergunning klasse A+ (casino‟s), een vergunning klasse B+ (speelautomatenhallen) of van een vergunning F1+ (wedkantoren). Nieuw is ook dat de Kansspelcommissie niet enkel de
24
KB 10 oktober 2006 houdende de voorwaarden waaraan spelen die aangeboden worden in het kader van televisieprogramma's via nummerreeksen van het Belgische nummerplan, waarvoor het toegelaten is om van de oproeper, naast de prijs van de communicatie, ook de betaling van de inhoud te vragen, doch beperkt tot deze reeksen waarop het eindgebruikertarief geen functie is van de tijdsduur van de oproep en die een totaalprogramma inhouden dienen te voldoen, BS 19 oktober 2006 25 VANDENBERGHE, H. (2009/11/19) „Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers, wat de kansspelcommissie betreft‟ in Actueel archief [WWW]. Hugo Vandenberghe: http://www.hugovandenberghe.be/index.php?id=35&tx_ttnews%5Bpointer%5D=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D =9&tx_ttnews%5BbackPid%5D=1&cHash=66427281a3 [18/02/2010] 26 Art.3, §8 en §9 wet 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen, BS 1 januari 2010 27 Art.10, §8 en §9 wet 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen, BS 1 januari 2010 28 X, Het nieuws, VTM, 28 maart 2009, 15H-15H30. [TV-programma]
18
aanbieders van illegale online kansspelen kan straffen maar ook de spelers van deze illegale sites zelf aan de hand van administratieve boetes.29 Bescherming van de spelers De wet besteedt ook ruim aandacht aan bescherming van de spelers, onder meer door het hanteren van leeftijdsgrenzen en via een verbod op het gebruik van kredietkaarten bij internetgokken. De minimumleeftijden die bestaan in de reële wereld worden doorgetrokken naar zijn virtuele equivalent. Voor online-kansspelen geldt een verbod voor jongeren onder de 21. Hierop geldt echter een uitzondering voor weddenschappen die via een informatiemaatschappij-instrument worden aangeboden, deelname kan hier al vanaf 18 jaar.30 Betalen met kredietkaarten blijft beperkt tot de casino‟s. In alle andere kansspelinrichtingen en op Internet is betalen met kredietkaarten verboden. Tevens kunnen derden (familieleden en hulpverleners) voortaan een verzoek indienen om de verslaafde de toegang tot bepaalde kansspelinrichtingen te laten ontzeggen. Ditzelfde toegangsverbod zal ook gelden voor onlinespelen.31 Het is daarenboven de bedoeling dat er een negatieve lijst van sites zonder vergunning komt, die door de providers verwijderd moeten worden.32 4.1.3. Het bijzondere statuut van de Nationale Loterij In principe worden loterijen niet onderworpen aan de Kansspelwet en vallen zij onder een aparte wettelijke regeling, hoewel zij strikt gezien wel voldoen aan de definitie van kansspelen. 33 De organisatie van loterijen wordt in principe verboden in de wet van 31 december 1851 hoewel in bepaalde gevallen openbare loterijen wel worden toegelaten aan de hand van een vergunning.34 De voorwaarden in verband met het organiseren van loterijen zijn
29
X, Het nieuws, VTM, 28 maart 2009, 15H-15H30. [TV-programma] Art.35, §1 wet 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen, BS 1 januari 2010 31 Art.35, wet 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen, BS 1 januari 2010 32 DE WIT, J. (11/12/2009) „De nieuwe kansspelwet regelt internetgokken‟ in experts Gazet van Antwerpen [WWW]. Gazet van Antwerpen: http://www.gva.be/dekrant/experts/johndewit/de-nieuwe-kansspelwet-regeltinternetgokken.aspx [25/02/2010] 33 DE PRETER, C., Gokken via Internet en andere communicatiemiddelen, ICRI K.U. Leuven, 2002, pg. 9 (scriptie K.U. Leuven) 34 Art. 7 en art.8 wet 31 december 1851 op de loterijen, BS 7 januari 1852 30
19
vastgelegd in de wet van 19 april 2002, die de Nationale Loterij tevens omvormde tot een naamloze vennootschap (N.V.) van publiek recht.35 Artikel 3 van de wet op de Nationale Loterij benoemt de kernactiviteit als het organiseren van openbare loterijen, weddenschappen en wedstrijden, rekening houdend met het algemeen belang en de handelsmethodes. Hiernaast heeft de N.V. nog enkele andere wettelijke taken waaronder het opzetten en voorlichtingscampagnes en het uitstippelen van een actief en gecoördineerd preventie- en opvangbeleid. Het institutionele en commerciële beleid van de organisatie moet de beschikbaarheid, regelmatigheid, integriteit, veiligheid, transparantie, het goede verloop van de spelen aangeboden aan de consument en de bescherming van minderjarigen garanderen.36 4.1.4. Afdwingbaarheid van de Belgische wetgeving op het Internet Een gevolg van de technologische invloed is het enorme aantal websites dat gokspelen aanbiedt. In mei 2009 werden er maar liefst 2.155 goksites uitgebaat door 575 ondernemingen uit 69 verschillende rechtsgebieden aangeboden op www.online.casinocity.com.
37
Maandelijks groeit het aantal sites en het aantal aanbieders. Hoewel sommige landen het online gokken door nationale ondernemingen verbieden, reguleert men zelden de kansspelen verspreid door andere landen. Een uitspraak van het Europese Hof van Justitie (het Gambelliarrest van 6 november 2003) stelt nochtans dat kansspelen aangeboden buiten de landsgrenzen wel verboden mogen worden onder bepaalde voorwaarden. De zaak handelde over een monopolie in Italië dat buitenlandse goksites verbood. Dit was aanvankelijk in strijd met het beginsel van vrij verkeer van goederen en diensten en met de vrijheid van vestiging zoals bepaald in het Europees recht. Maar indien het monopolie kadert in doelstellingen van algemeen belang op vlak van fraudebestrijding, welzijn en volksgezondheid (bescherming van
35
X (z.d.) Missie Nationale Loterij [WWW]. Nationale Loterij: http://www.nationaleloterij.be/NL/Bedrijfsinfo/kenuwlimieten/Missie/default.aspx [01/03/2010] ; DE PRETER, C., Gokken via Internet en andere communicatiemiddelen, ICRI K.U. Leuven, 2002, pg. 12 (scriptie K.U. Leuven) 36 X (z.d.) Missie Nationale Loterij [WWW]. Nationale Loterij: http://www.nationaleloterij.be/NL/Bedrijfsinfo/kenuwlimieten/Missie/default.aspx [01/03/2010] 37 X, (z.d.) Online Casino City [WWW]. Casino City Inc.: http://www.online.casinocity.com [06/05/2009]
20
de consument en voorkomen van kansspelverslaving), mag een eigen kansspelbeleid aanbieders van goksites van buiten de landsgrenzen verbieden.38 4.2. Buitenlandse wetgeving Gezien de meeste studies naar dit fenomeen uitgevoerd zijn door buitenlandse onderzoekers en instituten, zet ik ook het wetgevend kader van de meest relevante landen uiteen. Dit schept een duidelijk beeld over de wereldwijde situatie en regulering van online gokken. 4.2.1. Europa De Nederlandse overheid verstrekt vanaf 1975 bewust maar één casinovergunning, nl. aan Holland casino. Dit garandeert een legaal, betrouwbaar en goed te controleren aanbod van casinospelen.
39
Online loterijen worden legaal aangeboden door De Lotto. Online
casinospelen daarentegen blijven ook hier voorlopig verboden, hoewel Holland Casino reeds een aanvraag tot het oprichten van een online filiaal heeft ingediend. Deze aanvraag is tot vandaag de dag onbeantwoord. In het Verenigd Koninkrijk wordt het online gokken gereguleerd door de Gambling Commission. Deze commissie wil het gokken uit de criminele sfeer houden, het gokken op een open en rechtvaardige (faire) manier laten verlopen en kinderen en kwetsbare bevolkingsgroepen beschermen tegen nadelige effecten van het gokken. De Gambling Act 2005 bepaalt dat Internet casino operators in het bezit moeten zijn van een licentie. Zonder deze licentie wordt het hebben van een online gokaangelegenheid gezien als een misdrijf indien minimum één hoofdbestanddeel zich bevindt op het grondgebied van het Verenigd Koninkrijk.40 In Cyprus reikt de overheid vergunningen uit aan online loterijen, betting exchanges, online casinospelen en online weddenschappen, er zijn 44 sites beschikbaar. Niettemin is men een
38
WILLEMEN, R., Dossier gokken, Brussel, VAD, 2006, pg. 38 (dossier) X. (mei 2009) Bedrijfsprofiel Holland Casino [WWW]. Holland Casino: http://www.hollandcasino.nl/corporate/NL/over_holland_casino/Bedrijfsprofiel/default.htm [13/04/2010] 40 GAMBLING COMMISSION, Remote gambling [WWW]. Gambling Commission: http://www.gamblingcommission.gov.uk/Client/detail.asp?ContentId=260 [20/05/2009] 39
21
wet aan het voorbereiden die minderjarigen moet beschermen en de overheid moet vrijwaren van eventuele verliezen in de belastingsinkomsten.41 De Scandinavische landen hebben de traditie een streng gokbeleid te voeren. Het monopolie over online weddenschappen en loterijen ligt in Noorwegen in handen van Norsk Tipping en Norsk Rikstoto 42 en wordt beschreven in „The Lottery Act‟. 43 Het is de Noorse burgers verboden te gokken via buitenlandse sites. 44 Ook in Zweden hanteert men een restrictief beleid. Svenska Spel beschikt over het
monopolie om lotterijen, casinospelen,
weddenschappen, bingo en poker aan te bieden. Buitenlandse operatoren mogen hun diensten niet exploiteren in dit land.45 4.2.2. Amerika In de Verenigde Staten verbiedt de „Unlawful Internet Gambling Enforcement Act‟ (UIGEA) financiële transacties van een bank naar een goksite. Er zijn een aantal uitzonderingen toegelaten in de wettekst, op voorwaarde dat de individuele staat het spel niet verbiedt. Aldus mag een provider van online kansspelen geen geld aannemen van potentiële gokkers uit de VS. Vreemd genoeg is deze wet niet gericht naar de individuele spelers die geld inzetten op Internet.46 De provinciale regeringen in Canada interpreteren de federale wet als zijnde dat zijzelf op een legale manier goksites mogen toestaan op voorwaarde dat die sites alleen bedoeld zijn voor de inwoners van die provincie. Bepaalde Aborginal groepen zijn van mening dat zij soevereine
41
X. (z.d.) Wetgeving Cyprus [WWW]. Casino City: http://online.casinocity.com/jurisdictions/cyprus/ [13/04/2010] ; WOOD, R.T. en WILLIAMS, R.J., Internet Gambling: Prevalence, Patterns, Problems, and Policy Options. Final Report prepared for the Ontario Problem Gambling Research Centre, Ontario, januari 2009, pg.23 (onderzoeksrapport) 42 SANDVEN, U.H. (21/05/2007), „The present situation in Norway‟ in Conference program & keynote presentations [WWW]. SNSUS (Stiftelsen Nordiska Sällskapet för Upplysning om Spelberoende): http://www.snsus.org/program_2007.html [10/04/2010] 43 THE NORWEGIAN BOARD OF TECHNOLOGY, Regulating online gambling, Newsletter nr.14 to the parliament, april 2007, pg.2 (nieuwsbrief) 44 X. (z.d.) Wetgeving Noorwegen [WWW]. Casino City: http://online.casinocity.com/jurisdictions/norway/ [13/04/2010] 45 WOOD, R.T. en WILLIAMS, R.J., Internet Gambling: Prevalence, Patterns, Problems, and Policy Options. Final Report prepared for the Ontario Problem Gambling Research Centre, Ontario, januari 2009, pg.21 (onderzoeksrapport) 46 SMITH, G., HODGINS, D.C. en WILLIAMS, R., J. (ed.), Research and measurement issues in gambling studies, Londen, Elsevier, 2007, pg.498
22
naties zijn binnen Canada en zodoende hun eigen wetgeving rond online kansspelen mogen bepalen. In 1996 ontstond de Kahnawake Gaming Commission47 (KGC), die tot op heden één van de grootste providers van online goksites is met 223 sites.48 Hoewel bepaalde regeringen deze acties illegaal vinden en de zaak onderzoeken, is deze groep momenteel nog niet veroordeeld.49 4.2.3.
Azië en Oceanië
In Australië wordt het online gokken geregeld op federaal niveau door de „Interactive Gambling Act of 2001‟. Daarnaast hebben de verschillende staten de mogelijkheid hun eigen gokbeleid en wetgeving uit te schrijven. Online sportweddenschappen, pokeren en websites met behendigheidsspelen worden door de federale wetgeving toegelaten. Loterijen via het Internet zijn eveneens toegelaten, op enkele uitzonderingen na. 50 In China is het verboden deel te nemen aan online kansspelen. In de speciale administratieve zone Hong Kong daarentegen mogen de inwoners en buitenlanders op legale wijze deelnemen aan online loterijen en online weddenschappen uitgebaat door „the Hong Kong Jockey Club‟. Het is de bewoners van Hong Kong echter verboden te spelen op buitenlandse sites.51, 52 4.3. Besluit Het al dan niet legaal zijn van gokken via het Internet varieert van land tot land. Daarenboven beschikken de meeste landen niet over een duidelijke en coherente wetgeving omtrent online kansspelen. Sommige staten verbieden zo goed als elke vorm van gokken (o.a. Verenigde Staten, Rusland, Portugal), anderzijds staan andere landen alle vormen van gokken toe voor
47
KAHNAWAKE GAMING COMMISSION, Regulations concerning interactive gaming, december 2009, pg.1 (regelgeving) 48 X. (z.d.) Wetgeving Kahnawake [WWW]. Casino City: http://online.casinocity.com/jurisdictions/kahnawake/ [13/04/2010] 49 WOOD, R.T. en WILLIAMS, R.J., Internet Gambling: Prevalence, Patterns, Problems, and Policy Options. Final Report prepared for the Ontario Problem Gambling Research Centre, Ontario, januari 2009, pg.21 (onderzoeksrapport) 50 SMITH, G., HODGINS, D.C. en WILLIAMS, R., J. (ed.), Research and measurement issues in gambling studies, Londen, Elsevier, 2007, pg.496 51 WOOD, R.T. en WILLIAMS, R.J., Internet Gambling: Prevalence, Patterns, Problems, and Policy Options. Final Report prepared for the Ontario Problem Gambling Research Centre, Ontario, januari 2009, pg.25 (onderzoeksrapport) 52 X. (z.d.) Wetgeving Hong-Kong [WWW]. Casino City: http://online.casinocity.com/jurisdictions/hong-kong/ [13/04/2010]
23
zowel binnenlandse als buitenlandse bedrijven als binnenlandse en buitenlandse spelers (o.a. Malta, Antigua en Barbuda, de Nederlandse Antillen). Een gemengde vorm zijn die landen die het online gokken begrenzen. Sommigen laten bepaalde spelletjes toe, anderen verbieden bepaalde spelletjes. Een andere manier om het gokken in de hand te houden is door te bepalen wie mag deelnemen. Zo kan het zijn dat enkel de bewoners mogen gokken of men verbiedt de bewoners te spelen op buitenlandse sites. Gezien elk land het online gokken reguleert op zijn eigen wijze, is het moeilijk een internationaal beleid uit te stippelen. Zolang er landen bestaan van waaruit men onbeperkt goksites mag exploiteren, zal de wereldbevolking gemakkelijk hun gokje kunnen wagen op het net. Daarenboven vormt de grenzeloosheid van Internet een probleem op het vlak van opsporing in geval van overtredingen van de wetgeving. De plaats waar het delict plaatsvindt kan verschillen van de plaats waar de verdachte zich bevindt.53 Vele landen gaven het reeds aan: er is dringend nood aan internationaal overleg over de aanpak van dit fenomeen.
53
DOODEMAN, M.A., Rapportage kansspelen op Internet, Korps Landelijke Politiediensten / groep Digitaal Rechercheren, 16 september 2003, pg. 39 (onderzoeksrapport)
24
5. PREVALENTIE VAN DEELNEMEN AAN ONLINE KANSSPELEN 5.1. Vlaamse en Belgische cijfergegevens In de Vlaamse leerlingenbevraging, uitgevoerd door de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen (VAD), bij leerlingen uit alle graden, richtingen en onderwijsnetten van het Vlaamse secundair onderwijs worden twee vragen gewijd aan gokken. Hoewel geen van beide vragen internetkansspelen behandelt, geef ik toch de meest relevante resultaten mee gezien dit één van de weinige Vlaamse prevalentiestudies is met cijfermateriaal omtrent gokken bij jongeren. De VAD stelt dat 26,1% al eens op gokautomaten heeft gespeeld (waaronder opvallend meer jongens dan meisjes) en 47,4% al eens met een krasbiljet van de Nationale Loterij speelde.
54
Uit deze cijfers blijkt dat ondanks het verbod op deze spelen voor
minderjarigen, de jongeren toch de intentie hebben eens een gokje te wagen en hiertoe de mogelijkheid krijgen. Men kan met andere woorden grote vraagtekens stellen bij de opvolging van de wettelijke bepalingen over kansspelen en minderjarigen. In december 2009 bracht het Onderzoeks-en informatiecentrum van de verbruikersorganisatie een onderzoeksrapport uit waarin vermeld staat dat 22% van de Belgische jongeren tussen 10 en 17 jaar al eens geld inzette bij kansspelen. Het aandeel jongeren dat gokt op Internet zonder hierbij voor geld te spelen bedraagt 24%. Het spelersprofiel van jongeren die het meest voor geld spelen is mannelijk en volgt les in het technisch onderwijs. Online betalende kansspelen behoort weliswaar niet bij de meest populaire spelletjes.55 De Nationale Loterij voerde dit jaar eveneens een onderzoek naar de omvang van de kansspelmarkt bij 1000 consumenten en 220 internetspelers. Uit dit onderzoek komt voort dat 11% van de Belgische bevolking aan geen enkele vorm van kansspelen deelneemt terwijl 8% dit minder dan 1 keer per jaar doet en maar liefst 81% minstens 1 keer per jaar. Deze 81% vormden dan ook de basis voor de studie. 2,1% van de kansspelers gokte via Internet. 14%
54
KINABLE, H., Bevraging van Vlaamse leerlingen in het kader van een Drugbeleid op School 2007-2008, Brussel, 2009, (onderzoeksrapport) 55 OIVO, Jongeren en kansspelen, december 2009, pg.9-10 (onderzoeksrapport)
25
zette hierbij geen geld in, wat bijna een verdubbeling is van het aantal gratis online spelers in 2006 (8%).56 5.2. Buitenlandse cijfergegevens Jaarlijks voert Motivaction in Nederland een onderzoek naar de aard en omvang van internetkansspelen in opdracht van Holland Casino, dat een tijdelijke vergunning kreeg om op proef internetkansspelen via het Internet aan te bieden. Zonder een onderscheid te maken tussen de verschillende typen kansspelen, blijkt dat 73.8% van de Nederlandse bevolking van 18 tot 65 jaar het afgelopen jaar heeft gegokt. 7.7% hiervan neemt deel aan gratis en/of betaalde interactieve gokspelen op Internet. 4.1% neemt deel aan betaalde interactieve kansspelen op het Internet.57 Een ander Nederlands onderzoeksbureau haalde gelijkaardige resultaten uit hun onderzoek. Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum in Nederland bevroeg in 2009 20.999 personen tussen de 15 en 65 jaar naar hun deelname aan illegale kansspelen. Eén van de vijf bevraagde categorieën illegale kansspelen was internetkansspelen. 5,1% van de Nederlanders nam de laatste 12 maanden aan deze soort gokspelen deel. Internetkansspelen vormen hiermee de populairste vorm onder de illegale kansspelen in Nederland. 58 Er is veel onderzoek naar gokken via Internet terug te vinden in de Canadese wetenschappelijk literatuur. De volgende twee studies geven een beeld van het spelen van gokspelletjes via Internet in Canada bij zowel jongvolwassenen als volwassenen. In 2004 voerde Andrea Byrne een onderzoek in Canada naar het gokken op Internet bij 2087 adolescenten en jongvolwassenen tussen de 12 en 24 jaar. 71% van deze jongeren gaf aan in het voorbije jaar eens te hebben gegokt. 4,6% van de deelnemers nam het voorbije jaar deel aan een gokspel op Internet waarbij reëel geld werd ingezet. De prevalentiecijfers omtrent
56
Nationale Loterij, De internetgokmarkt in België: illegaal,… maar springlevend, Studiedag Nationale Loterij, 3 december 2009 (powerpoint) 57 LAMBERTZ, B., VAN LEEUWEN, J. en VAN DER LELIJ, B., Kansspelen via nieuwe media 2007. Monitor betaalde interactieve internetkansspelen, Motivaction, College van toezicht op de kansspelen, 2002, pg.3-20 (onderzoeksrapport) 58 HOMBURG, G.H.J. en ORANJE, E., Aard en omvang van illegale kansspelen in Nederland, Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC), Amsterdam, juli 2009, pg. 28 (onderzoeksrapport)
26
pathologisch gokken59 zijn uitzonderlijk hoog volgens de onderzoekers: 18,8% valt onder de categorie pathologische gokker en 22,5% kan geclassificeerd worden als een risicovolle gokker.60 Andere onderzoekers voerden in 2000 een studie uit door middel van een random telefonische vragenlijst bij 1294 volwassenen uit Ontario. 5.3% van de ondervraagden hadden gedurende de laatste 12 maanden gegokt op Internet. Men vond een significant verschil naar leeftijd: in de leeftijdsklasse 50 tot en met 64 jaar werd het minste gegokt, in de leeftijdsklasse 65+ het meeste (de andere leeftijdsklassen waren: 18-29, 30-39, 40-49). Op het vlak van educatie en inkomen vond men geen significante verschillen.61 Volgens de British Gambling Prevalence Survey van 2007 nam 68% van de populatie ouder als 16 jaar het voorbije jaar deel aan één of andere vorm van kansspelen. De meest voorkomende vormen waren de lotjes van de Nationale Loterij en krasbiljetten. Het aandeel deelnemers aan online kansspelen komt in totaal op 6%. Hieronder vallen drie vormen van online kansspelen: weddenschappen via bookmakers op het Internet, betting exchange 62 en gokken via Internet.63 Tijdens de zesde editie van een Noorse conferentie omtrent gokken werden prevalentiecijfers uit verscheidene Scandinavische landen vrijgegeven. In Noorwegen wordt gokken strikt gereguleerd. Hoewel er een vergunningensysteem bestaat voor sites die kansspelen willen uitbaten, werden er tot 2007 nog geen vergunningen uitgedeeld. Ondanks dit verbod zou 6,5% van de bevolking ooit hebben deelgenomen aan online kansspelen in 2006.64 In IJsland zijn
59
Het onderscheid tussen deze catergorieën werd gemaakt aan de hand van de DSM-IV-MR-J en de DSM-IV criteria voor problematisch gokken 60 DEVERENSKY, J. en GUPTA, R., Internet gambling amongst adolescents: a growing concern, Internet Journal of Menthal Health and Addiction, 2007, vol. 5, nr. 2, pg. 96-97 61 IALOMITEANU, A. en ADLAF, E., „Internet Gambling Among Ontario Adults‟ in Issue 5 [WWW]. The Electronic Journal of Gambling Issues: http://www.camh.net/egambling/issue5/research/ialomitaenu_adlaf_article.html [05/05/2009] 62 Een betting exchange werkt volgens het principe van een aandelenbeurs, twee of meer partijen met tegengestelde belangen kunnen tegen elkaar wedden. Je wedt niet volgens de quota van een bookmaker maar tegen andere personen. 63 GRIFFITHS, M.D., WARDLE, H., ORFORD, J., SPROSTON, K., CONSTANTINE, R., PIGOTT, S. en ERENS, B., British Gambling Prevalence Survey 2007, National Center for Social Research, September 2007, pg. 18 (onderzoeksrapport) 64 SANDVEN, U.H. (21/05/2007), „The present situation in Norway‟ in Conference program & keynote presentations [WWW]. SNSUS (Stiftelsen Nordiska Sällskapet för Upplysning om Spelberoende): http://www.snsus.org/program_2007.html [10/04/2010]
27
zeer weinig sites terug te vinden met online kansspelen. Het beperkt zich voornamelijk tot het online deelnemen aan de lotto en het online plaatsen van weddenschappen, online casino‟s uitgebaat door IJslandse aanbieders zijn niet terug te vinden. De inwoners zijn dus verplicht te surfen naar buitenlandse internet casino‟s.65 Het Departement Psychologie van de University of Iceland voerde een onderzoek bij jongeren tussen 13 en 18 jaar naar hun online spelgedrag. De onderzoekers stelden vast dat maar liefst meer dan de helft van de populatie jongeren al eens deelnam aan een gokspel en 24,3% aan een online gokspel. Men vergeleek tevens deze cijfers met die van studies uit 2003 en 2004. Hieruit blijkt dat er in een zeer korte tijd een enorme stijging plaatsvond van het aantal jongeren dat deelneemt aan online kansspelen. In 2003 en 2004 lag dit cijfer nog rond de 2% terwijl in 2006 en 2007 dit maar liefst vertienvoudigde. 66 5.3. Besluit Uit deze binnen- en buitenlandse onderzoeken kunnen we besluiten dat prevalentiecijfers in verband met kansspelen via het Internet in alle delen van de wereld rond de 5% liggen, wat laag is in vergelijking met cijfers van andere vormen van gokken.67 Hoewel we voldoende informatie vinden over het buitenland, kunnen we jammer genoeg alleen maar gissen naar de exacte Belgische situatie. Er zou in ons land meer onderzoek moeten komen naar zowel de algemene prevalentie van gokken op Internet als naar het problematische gedrag. Dit is noodzakelijk gezien buitenlandse bronnen spreken over een opkomend probleem en stijgende cijfers.68
65
X (z.d.), Gambling in Iceland [WWW]. GamingZion: http://gamingzion.com/iceland/ [10/04/2010] ÞÓR ÓLASON, D., „Internet gambling and problem Internet gambling and problem gambling among 13-18 year adolescents in Iceland‟ in Conference program & keynote presentations [WWW]. SNSUS (Stiftelsen Nordiska Sällskapet för Upplysning om Spelberoende): http://www.snsus.org/program_2007.html [10/04/2010] 67 SHAFFER, J., LAPLANTE, A., NELSON, E., KAPLAN, S.A. en LABRIE, R.A., Inside the virtual casino: a prospective longitudinal study of actual Internet casino gambling, The European Journal of Public Health, 2008, pg. 410 68 WOOD, R.T. en WILLIAMS, R.J., „Internet Gambling: past, present and future‟ in Research and measurement issues in gambling studies, WOOD, R.T. en WILLIAMS, R.J., „Internet gambling: past, present and future‟ in Research and measurement issues in gambling studies, SMITH, G., HODGINS, D.C. en WILLIAMS, R., J. (eds.), Londen, Elsevier, 2007, pg.492-496 ; SHAFFER, J., LAPLANTE, A., NELSON, E., KAPLAN, S.A. en LABRIE, R.A., Inside the virtual casino: a prospective longitudinal study of actual Internet casino gambling, The European Journal of Public Health, 2008, pg. 410-416 66
28
6. KENMERKEN VAN DEELNEMERS AAN ONLINE KANSSPELEN 6.1. Profiel van de speler Hoewel er voldoende studies zijn naar spelers van kansspelen in casino‟s en speelautomatenhallen, is er nog niet veel onderzoek te vinden specifiek gericht op het profiel van een online gokker. De studies die beschikbaar zijn, komen voornamelijk uit het buitenland. In Nederland wordt elk jaar een onderzoek gedaan naar interactieve kansspelen via nieuwe media maar er kan getwijfeld worden aan de wetenschappelijkheid van deze bron gezien de opdrachtgever, Holland Casino, over het monopolie beschikt kansspelen te exploiteren. De objectiviteit van dit onderzoek kan aldus in vraag gesteld worden. Vermits dit één van het weinige Nederlandstalige onderzoek is, zal ze toch in dit onderdeel besproken worden. Als Belgisch onderzoek kan de studie van de Nationale Loterij vermeld worden. Uit hun onderzoek blijkt dat 3,5% van de mannen en 0,8% van de vrouwen deelneemt aan online kansspelen. De deelnemers zitten zeer sterk geconcentreerd in de leeftijdscategorie 18-34 jaar, hun marktaandeel bestaat uit 7% tegenover 1,4% voor de totale bevolking. Anders bekeken, 43% van de internetspelers komt uit deze leeftijdsgroep. De gemiddelde speelfrequentie is 55 keer per jaar, wat een hoge gebruiksfrequentie is ten opzichte van de andere kansspelen. Er wordt tevens opvallend meer geld per speler besteed aan internetkansspelen (gemiddeld €682 per jaar) ten opzichte van trekkingsspelen ( gemiddeld €397 per jaar) en andere kansspelen (gemiddeld €93 per jaar). De meest gespeelde online casinospelen zijn Poker, Black Jack en Roulettespelen. De rubriek waarop het meest gewed wordt is voetbal, gevolgd door tennis.69 In het onderzoek van Wood & Williams naar de karakteristieken van zowel online als landbased spelers, was 56% van de deelnemers mannelijk en 44% vrouwelijk. De gemiddelde leeftijd was 34 jaar met een reikwijdte van 18 tot 84 jaar. Gemiddeld spendeerden de deelnemers vijf uur per week aan gokken op het Internet. 4.1% gaf aan minimum 20 uur per week online te spelen voor geld. Het meest gespeelde spel waren de machinespelen (40.9%), gevolg door kaartspelen (33.3%), keno en bingo (14.4%), sportweddenschappen (6.2%) en het
69
Nationale Loterij, De internetgokmarkt in België: illegaal,… maar springlevend, Studiedag Nationale Loterij, 3 december 2009 (powerpoint)
29
minst gespeelde spel was dice (2.7%). Meer dan 85% speelt voornamelijk thuis, maar ruim 4% speelt regelmatig eens een kansspel op de werkvloer.70 Een Nederlands onderzoek in 2007 in opdracht van Holland Casino ondervroeg 14.949 online gokkers. Deze groep spelers bestaat voornamelijk uit mannen tussen de 26-45 jaar. Deelnemers aan betaalde kansspelen zijn vaak gemiddeld opgeleid en beschikken over een modaal inkomen of een inkomen boven modaal. Ruim een kwart van de spelers (27%) nam meer dan één keer in de maand deel aan betaalde interactieve kansspelen. Per sessie werd gemiddeld 15 tot 30 minuten besteed. Nederlandstalige casinospelen worden het meest gespeeld. In deze categorie zijn de speel-en fruitautomaten het populairst, gevolgd door poker. Gemiddeld geven e-gokkers 230 euro per jaar uit aan internetkansspelen. 8.4% geeft meer dan 500 euro uit. Meer dan de helft betaalt dit doorgaans via een speelrekening, 21% betaalt met creditcard.
71
Het WODC vond een gelijkaardig spelersprofiel. Driekwart van de
internetkansspelers zijn mannelijk met een gemiddelde leeftijd van 33 jaar. Meer dan de helft speelt minder dan één keer per maand, meer dan een kwart speelt ten minste eens per maand. Poker lijkt veruit het meest gespeelde spel te zijn, maar liefst 66% van de spelers neemt hieraan deel. De daaropvolgende meest gespeelde gokspelletjes op Internet zijn Black Jack (7%) en allerlei speel- en fruitautomaten (5%).72 De American Gaming Association beschrijft in hun State of the States dat 68% van de online gamblers mannelijk is en 32% vrouwelijk. Een belangrijke bemerking is dat deze kloof tussen beide geslachten veel groter is dan deze bij reguliere casino-gangers: 53% mannen versus 47% vrouwen. Ook qua leeftijd is er een groot verschil: 43% van de online spelers heeft een leeftijd tussen de 21 en 29 jaar terwijl slechts 9% van de casino-spelers tot deze leeftijdsklasse behoort. Bijna 70% internetgokkers is jonger dan 40 jaar, met een gemiddelde leeftijd van 31 jaar. Daarnaast hebben meer virtuele spelers een hogere opleiding genoten in vergelijking met de casinospelers. 61% heeft een minstens een diploma van een hoge school of een universiteit en meer dan een kwart heeft minstens een postgraduaat opleiding gehad. Online spelers zijn
70
WOOD, R.T., WILLIAMS, R.J. en LAWTON, P.K., Why do Internet gamblers prefer online versus landbased venues?, Journal of Gambling Issues, 2007, pg. 235-252 71 LAMBERTZ, B., VAN LEEUWEN, J. en VAN DER LELIJ, B., Kansspelen via nieuwe media 2007. Monitor betaalde interactieve internetkansspelen, Motivaction, College van toezicht op de kansspelen, 2002, pg. 21-44 72 HOMBURG, G.H.J. en ORANJE, E., Aard en omvang van illegale kansspelen in Nederland, Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC), Amsterdam, juli 2009, pg. 28-34
30
naast het spelen via Internet ook opvallend actief in andere vormen van gokken: 73% speelde het voorbije jaar mee met de loterij en 67% bezocht wel eens een casino. Op het vlak van online gokken is poker de populairste vorm, maar liefst 80% van de spelers gaf aan het voorbije jaar poker te hebben gespeeld voor geld. Ook casino spelletjes hebben veel succes gezien 78% beweert deze te spelen. Blackjack, video poker en slotmachines zijn de meest gespeelde spelen in een online casino. De helft van de spelers zou ook wedden op sportevenementen.73 In het Canadese onderzoek van Andrea Byrne naar gokken op Internet bij 2.087 adolescenten en jongvolwassenen tussen de 12 en 24 jaar blijkt duidelijk dat kansspelen via Internet eerder een mannenaangelegenheid is. Van de 4,6% jongeren die het voorbije jaar deelnam aan betaalde internetkansspelen ligt het aandeel jongens drie maal zo hoog als het aandeel meisjes. Een andere belangrijke bevinding is dat de meeste jongens jonger waren dan de wettelijke leeftijd van 18 jaar (8,6% tegenover 6,8% jongens ouder dan 18). De meest populaire spelen onder de jongeren waren poker en sportweddenschappen. De leeftijd waarop men voor het eerst via Internet gokte, lag opmerkelijk laag: 10% was jonger dan 10 jaar.74 Ook in Groot-Brittannië is het mannelijke geslacht meer actief in de kansspelensector dan het vrouwelijke geslacht: 71% van de mannen tegenover 65% van de vrouwen heeft al eens een gokje gewaagd. Het verschil tussen beide geslachten is opvallend groter wanneer we kijken naar de virtuele gokvormen: 6% mannen ten opzichte van 1% vrouwen sloot al eens een online weddenschap af, 4% mannen ten opzichte van 1% vrouwen nam al eens deel aan online kansspelen. 75 In de British Gambling Prevalence Survey onderzocht men tevens de frequentie van deelname aan de gokspelen. Heel opmerkelijk is dat, hoewel het prevalentiecijfer van kansspelen via Internet relatief laag is, deze vorm van gokken op de tweede plaats van meest frequent gespeelde gokvormen staat: 34% van de deelnemers speelt
73
AMERICAN GAMING ASSOCIATION (2006), „Gambling and the Internet‟ in The AGO Survey of Casino Entertainment [WWW]. American Gaming Association: http://www.americangaming.org/survey/index.cfm [13/05/09] 74 DEVERENSKY, J. en GUPTA, R., l.c., pg. 96-97 75 GRIFFITHS, M.D., WARDLE, H., ORFORD, J., SPROSTON, K., CONSTANTINE, R., PIGOTT, S. en ERENS, B., British Gambling Prevalence Survey 2007, National Center for Social Research, September 2007, pg. 20 (onderzoeksrapport)
31
minstens één maal per week bingo, gevolgd door 29% van de deelnemers die minstens één maal per week deelnemen aan online gokspelen en 21% aan online weddenschappen.76 Uit een IJslandse studie bij tieners blijkt dat ook meer jongens (36,7%) een gokje wagen op het Internet dan meisjes (11,5%). Casino games (12,3%) zijn het meest populair, gevolgd door de Lotto, sportpools 77 , Internet poker en sportweddenschappen. De eigen kredietkaart of betaalkaart van de jongere of zijn/haar ouders wordt slechts in een minderheid van de gevallen gebruikt. De jongeren gaven aan de betalingen uit te voeren aan de hand van bonusgeld, de kredietkaart van een broer, de kredietkaart van een vriend en het geld nadien terugbetalen of via elektronische cash, Neteller of Paypal.78 In Noorwegen betaalt de helft van de online spelers met een kredietkaart, 15% met een betaalkaart en 14% via een bankoverschrijving.79 6.2. Motieven Hoewel het gokken via Internet zeer populair aan het worden is, zoekt een deel van de spelers zijn plezier nog steeds buitenshuis op. Beide vormen van gokken hebben eigenschappen waardoor ze zich onderscheiden. Enkele studies onderzochten waarom men het online casino verkiest boven zijn reële equivalent. Uit een analyse van de bestaande literatuur betreffende motieven van gokkers, niet speciaal gericht op internetgokkers, komen deze redenen steeds naar voor: het dromen over een grote winst, sociale motieven, voor de kick, voor het plezier, uit verveling.80 In een Canadese studie naar internetgokken bij adolescenten gaf een ruime meerderheid van de jongeren (60%) aan te spelen omwille van de competitie. Dit geldt vooral voor kaartspelen.
76
Ibid., pg. 22 Sportpools is een spel waarbij sportfanaten elkaar proberen af te troeven op sportkennis. Het spel is gebaseerd op de resultaten van grote sportevenementen. 78 ÞÓR ÓLASON, D., „Internet gambling and problem Internet gambling and problem gambling among 13-18 year adolescents in Iceland‟ in Conference program & keynote presentations [WWW]. SNSUS (Stiftelsen Nordiska Sällskapet för Upplysning om Spelberoende): http://www.snsus.org/program_2007.html [10/04/2010] 79 SANDVEN, U.H. (21/05/2007), „Conference program & keynote presentations‟ in Arkiv 2007 [WWW]. SNSUS (Stiftelsen Nordiska Sällskapet för Upplysning om Spelberoende): http://www.snsus.org/program_2007.html [10/04/2010] 80 WOOD, R.T. en WILLIAMS, R.J., „Internet Gambling: past, present and future‟, l.c., pg.284-285 ; PRODUCTIVITY COMMISSION, Australia‟s Gambling Industries, Canberra, november 1999, vol.10, 430p. (onderzoeksrapport) 77
32
Vervolgens werden volgende redenen aangeven: het gemak, de beschikbaarheid 24 uur per dag, privacy, hoge speelsnelheid, weinig tijd tussen het inzetten van het geld, billijke beloningen, geldbonussen, de tekeningen, het sex appeal en tenslotte de anonimiteit.81 Een Amerikaanse studie82 bepaalt dat de context een belangrijk verschil is tussen het gokken online en het gokken in een casino. Vooral de perceptie van sociale verbondenheid en anonimiteit zijn factoren die een invloed hebben op de keuze tussen deze twee gokvormen. Spelers die naar een casino gaan, houden van de sociale connectie en interactie met anderen. Hoewel de online spelers ook het ontbreken van deze sociale dimensie voelen, zien zij dit eerder als een positief punt. Volgens deze spelers is ook de anonimiteit een voordeel van Internet. Ze kunnen ieder aspect van hun ware aard verbergen en een nieuwe identiteit aannemen, zelfs verwisselen van geslacht. Het zich voordoen als iemand van de andere sekse wordt in de internationale literatuur benoemd als „gender swapping‟. Volgens Wood, Griffiths en Parke zouden vrouwen dit meer toepassen dan mannen: respectievelijk 20% tegenover 12%. Vrouwen geloven dat ze op deze manier meer serieus genomen worden door hun mannelijke tegenspelers en ervaren een toegenomen gevoel van veiligheid in een door mannen gedomineerde gokwereld. Mannen doen het vooral omwille van tactische redenen.83 De mogelijkheid om zich als iemand anders voor te doen beïnvloedt bovendien hun gokgedrag. Sommige spelers gaven in de interviews aan geen casino te durven betreden maar met de komst van Internet ook over de mogelijkheid te beschikken deel te nemen aan kansspelen. Anderen zeiden tijdens een online spel meer agressief te durven spelen in vergelijking met een spel in de fysieke wereld. In een Canadese studie84 komen nog andere motieven om de voorkeur aan online gokken te geven, aan bod. De meest voorkomende zijn het gemak en het comfort. Deze redenen slaan op het feit dat online gokgelegenheden elk moment van de dag toegankelijk zijn en dit met een
81
DEVERENSKY, J. en GUPTA, R., l.c., pg. 96-98 COTTE, J. en LATOUR, K.A., Blackjack in the kitchen: Understanding Online versus Casino Gambling, Journal of Consumer Research, 2009, pg. 742-758 83 WOOD, R.T.A., GRIFFITHS, M.D. en PARKE, J., Acquisition, development, and maintenance of online poker playing in a student sample, CyberPsychologie & Behaviour, 2007, pg. 356 84 WOOD, R.T., WILLIAMS, R.J. en LAWTON, P.K., l.c., pg. 235-252 82
33
minimale inspanning. Daarnaast zijn de sites snel te vinden en het deelnemen aan spelen gebeurt aan de hand van een eenvoudige registratie op de site. Bovendien is verplaatsing onnodig en met een dress-code hoeft men al helemaal geen rekening te houden. Spelers die een afkeer hebben van rokende mensen, lawaaierige en drukbevolkte plaatsen hoeven zich hieraan niet te ergeren in deze virtuele wereld. Nog anderen hebben een hekel aan „het soort mensen‟ die aanwezig zijn in een casino. Ook intrinsieke eigenschappen van kansspelen op het Internet werkt overtuigend op een aantal mensen. Terwijl bepaalde spelers houden van de snelheid van digitale spelen, kunnen anderen alle tijd nemen om hun online spel te voltooien. Andere eigenschappen zijn dat men zich beter kan concentreren zonder enige vorm van afleiding en dat men tegelijk andere websites kan bezoeken of andere programma op de computer kan gebruiken. Opvallend in deze studie was het kleine aandeel spelers dat de opbrengsten van het spel aangaf als een reden om te spelen, terwijl in andere wetenschappelijke literatuur dit gezien wordt als een belangrijke factor om te kiezen voor online spelen. Onder de spelers wordt gezegd dat websites meer winsten zouden uitbetalen omwille van de lage kosten en de harde competitie.85 Uit een studie van Griffiths komen vergelijkbare motieven naar voor. De meest voorkomende factoren die een invloed hebben op de keuze via Internet te gokken, zijn: de makkelijke toegankelijkheid (83,8%), flexibiliteit (75,2%) en de 24 uur op 24 beschikbaarheid (65,7%). Daarnaast worden ook de anonimiteit en de keuze aan gokmogelijkheden beschouwd als voordelen van het online spelen.86
85
WOOD, R.T. en WILLIAMS, R.J., „Internet Gambling: past, present and future‟, l.c., pg.501 GRIFFITHS, M. en BARNE, A., Internet gambling : an online emperical study among student gamblers, International Journal of Mental Health and Addiction, 2008, pg.197-199 86
34
6.3. Besluit We kunnen besluiten dat vooral jonge mannen, met een leeftijd onder de 40 jaar, met een gemiddelde opleiding en een gemiddeld inkomen, deelnemen aan online kansspelen. De meest populaire vormen van internetgokken zijn casinospelen en poker. Kansspelen via Internet hebben enkele kenmerken die deze gokvorm duidelijk onderscheiden van het gokken in de reële wereld. Het meest uitgesproken voordeel van internetspelen is het gemak, gezien de spelers op elke moment van de dag van thuis uit kunnen deelnemen aan gokspelletjes. Ook de anonimiteit en de grote beschikbaarheid (zowel in aantal als in tijd) blijkt een doorslaggevende factor te zijn. Opvallend is de geringe aanwezigheid van het geldaspect. Hoewel sites vaak een grotere winst beloven, zullen spelers dit niet als een voordeel zien ten opzichte van werkelijke casino‟s en andere gokspelen. De vraag die men hierbij kan stellen is: gelooft men de beloftes van grotere winsten niet of is de factor geld ondergeschikt ten opzichte van de andere voordelen zoals gemak en beschikbaarheid?
35
7. DE KEERZIJDE VAN HET ONLINE GOKKEN Het Internet bezit enkele eigenschappen waardoor het een gevaarlijk medium kan worden. Zo is het elk moment en overal beschikbaar, je kunt er gemakkelijk uren aan spenderen zonder enige vorm van controle door iemand of iets, ook de kwetsbare groepen beschikken hierover, het is eenvoudig om anoniem acties te ondernemen, het is moeilijk te reguleren waardoor het een bron van criminaliteit kan vormen. De meest zorgwekkende gevolgen die deze eigenschappen hebben, worden hier uiteengezet. 7.1.1. Kwetsbare groepen en afhankelijkheid Een zeer belangrijk gevolg is de toegankelijkheid tot websites die kansspelen aanbieden voor de kwetsbare groepen. Tot deze groepen behoren zowel de adolescenten en de gokverslaafden als de alcohol of druggebruikers. 87 Hoewel goksites vaak verplicht zijn bepaalde groepen mensen de toegang tot de kansspelen te ontzeggen, lijkt dit in de praktijk een bijna onmogelijke opdracht. Er is geen controle over personen die gokken via Internet en tegelijkertijd onder invloed zijn van drugs of alcohol. Het is minder makkelijk een gokverslaafde te herkennen via Internet: er is geen sociaal contact en de speler kan op verschillende sites deelnemen aan kansspelen. Een gokverslaafde kan dan wel verbannen zijn van één site maar hij of zij kan met een eenvoudige muisklik toegang krijgen tot een andere. Maar vooral het gokken door minderjarigen lijkt problematisch en amper controleerbaar te worden. Jongeren kunnen zich steeds voordoen als een volwassen persoon gezien de mogelijkheid tot visuele identificatie onmogelijk is. Gokken vereist vaak de inzet van geld. Minderjarigen hebben de mogelijkheid snel en gemakkelijk een eigen rekening te openen, in het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld kan men reeds vanaf 12 jaar over een creditcard beschikken.88 Regelmatig maken jongeren ook gebruik van alternatieve betaalsystemen zoals PayPal, NETeller en telefoonkaarten om te betalen.89 Hoewel sites die kansspelen aanbieden verplicht zijn te vragen naar een leeftijd, gebeurt dit niet altijd. Dit probleem wordt ook
87
GRIFFITHS, M., Internet gambling: issues, concerns and recommendations, Cyberpsychology & Behaviour, 2003, pg. 562 88 SMEATON, M., Out of site, out of mind. Debit cards and underage gambling in the Internet, GamCare Matters, 2004, vol.1, pg. 1-2 89 DEVERENSKY, J. en GUPTA, R., l.c., pg. 98
36
geaccelereerd door het feit dat de tieners van vandaag reeds opgegroeid zijn in het computertijdperk en zeer gemakkelijk werken met Internet. 90 Enkele studies vonden cijfers van het aantal minderjarigen dat gokt via het Internet. Een Europese studie vond dat 17% van de bezoekers van goksites 17 jaar of jonger zijn.91 Andrea Byrne bestudeerde in 2004 ruim 2000 Canadese adolescenten tussen 12 en 24 jaar en concludeerde dat 43% van de jongens en 42% van de meisjes onder de 18 jaar wel eens deelnamen aan gokspelen op zogezegde „oefensites‟. Deze sites bieden kansspelen aan waarbij niet voor geld maar voor chips of punten wordt gespeeld. 4.6% van de onderzochte jongeren zeiden gedurende het voorbije jaar te hebben gespeeld op de echte goksites, d.w.z. op sites waar voor geld gespeeld wordt. Opvallend is dat 8.6% van de mannelijke spelers minderjarig was, terwijl slechts 6.8% ouder als 18 jaar was. Een belangrijke bevinding was dat 10% van de jongeren die op het Internet gokken (met of zonder geld) dit al eens deden voor de leeftijd van 10 jaar.92 Jongeren zijn tevens van nature meer vatbaar dan volwassenen voor verslavingen. Zo blijkt uit de British Gambling Prevelance Survey dat de prevalentie van problematisch gokken het hoogste was bij de leeftijdscategorie 16 – 44.
93
In deze studie ging het niet specifiek over
internetkansspelen maar kansspelen in het algemeen. Uit bovenstaande blijkt duidelijk dat het gokken door minderjarigen een probleem is. Preventief optreden is moeilijk vermits jongeren op vrij lage leeftijd de mogelijkheid hebben een bankaccount en/of een kredietkaart te bezitten. Hiertegen optreden vereist medewerking van de financiële instellingen, wat niet vanzelfsprekend is.
90
SMEATON, M., l.c., pg. 1-2 WOOD, R.T. en WILLIAMS, R.J., „Internet Gambling: past, present and future‟, l.c., pg.502-503 92 DEVERENSKY, J. en GUPTA, R., l.c., pg. 96-97 93 GRIFFITHS, M.D., WARDLE, H., ORFORD, J., SPROSTON, K., CONSTANTINE, R., PIGOTT, S. en ERENS, B., British Gambling Prevalence Survey 2007, National Center for Social Research, September 2007, pg. 89 (onderzoeksrapport) 91
37
7.1.2. Het plegen van criminaliteit door spelers Er is een link tussen criminaliteit en gokkers. Het is evenwel belangrijk een onderscheid te maken tussen situaties waarin reeds vóór deelname aan kansspelen sprake was van criminele activiteiten, situaties waarbij de criminele activiteiten geen verband houden met het gokken en tenslotte de gokgerelateerde criminaliteit.94 De eerste twee vormen spelen geen grote rol in deze bijdrage, laatstgenoemde wordt wel in dit onderdeel besproken. Problematische spelers hebben vaak te kampen met financiële problemen. Bepaalde spelers plegen criminaliteit om hun spelafhankelijkheid verder te financieren of om hun schulden af te betalen. Er is reeds onderzoek gevoerd naar de relatie tussen criminaliteit en pathologische of problematische gokkers. Dit onderzoek heeft evenwel enkel betrekking op de reële gokspelers, niet op de virtuele. In Nederland voerde men een studie naar de aard en omvang van kansspelen bij 400 ervaren gokkers. Een onderdeel van de studie beschrijft de relatie tussen het plegen van criminaliteit door spelers en de SOGS criteria95. 25% van de problematische spelers (SOGS score van 5+) pleegde ooit diefstal of fraude. Bij de risicovolle spelers (SOGS score van 3 of 4) lag dit cijfer nog hoger, nl. 35% pleegde minstens één van deze delicten. Bij de problematische spelers vloeit deze criminaliteit rechtstreek voort uit hun kansspelprobleem, risicovolle spelers geven aan dat er geen verband zou zijn tussen hun spelgedrag en het plegen van delicten.96 Uit een Duitse studie bij 300 compulsieve gokkers blijkt dat 89% van hen reeds een misdrijf had gepleegd, tegenover 52% non-compulsieve spelers en 22% van de controlegroep.97
94
DE VOS, T. en VAN DE WIJNGAART, G., “Probleemspelers in Nederland” in DE VOS, T. (ed.), Gokverslaving, hulpverlening en preventie, Lisse, Swets & Zeitlinger, 1995, pg. 24 95 Deze criteria zijn bepaald door de South Oaks Gambling Screen. Dit meetinstrument wordt besproken in hoofdstuk 8: Problematisch gokken. 96 DE BRUIN, D., MEIJERMAN, C., LEENDERS, F. en BRAAM, R., Verslingerd aan meer dan een spel: een onderzoek naar de aard en de omvang van kansspelproblematiek in Nederland, Den Haag, Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiexentrum (WODC), 2006, pg. 89 (onderzoeksrapport) 97 SPAPENS, T., “Crime problems related to gambling: an overview” in SPAPENS, T., LITTLER, A. en FIJNAUT, C. (ed.), Crime, addiction and the regulation of gambling, Leiden, Martinus Nijhof Publishers, 2008, pg. 48
38
7.1.3. Gebrek aan sociale verantwoordelijkheid Het Internet, dat mensen 24 uur per dag kan laten gokken vanuit het thuisfront, heeft eveneens het potentieel deze mensen te beschermen. Hoewel communiceren over de gevaren en regels via
Internet
heel
eenvoudig
is,
wordt
het
nog
steeds
te
weinig
toegepast.
Smeaton en Griffiths onderzochten 30 goksites, uitgebaat door 27 verschillende gokbedrijven. De helft van deze sites waarschuwden de spelers niet in verband met de leeftijdsbeperking naar minderjarigen toe en lieten bijgevolg de jongeren toe op hun sites te gokken. Slechts 7 sites refereerden naar gecontroleerd gokken en slechts 4 sites beschikten over een link naar hulpverlening.98 The Responsible Gambling Council voerde een gelijkaardig onderzoek bij 60 populaire pokersites, casinosites en wedsites. De beperking naar minderjarigen toe werd op 85% van de pokersites, 55% van de casinosites en slechts 20% van de wedsites gevonden. De informatie omtrent problematisch gokken beperkte zich vaak tot het geven van een link naar een externe website, in een beperkt aantal gevallen gaf men meer uitleg.
99
Kortom, niet veel sites doen veel moeite om hun spelers te beschermen en de nodige informatie te verlenen. De
sociale verantwoordelijkheid ligt niet alleen in handen van de aanbieders van
kansspelsites. Spelers worden gerekruteerd via verschillende media (televisie, radio, internet, magazines, kranten) en reclamecampagnes. De Nationale Loterij merkt op dat de investeringen van de reclamemarkt voor online gokspelen fors stijgt en een verschuiving van de focus op Internet naar de focus op televisie. Daarnaast halen de investeringen van de pokersites de bovenhand op die van sportweddenschappen.100 Dit kan mede te verklaren zijn door de opgekomen hype rond Late Night Poker TV dit jaar. Ook op dit vlak kan men zijn steentje bijdragen bij het beschermen van de spelers en in het bijzonder het beschermen van kwetsbare groepen.
98
SMEATON, M. en GRIFFITHS,M., Internet gambling and social responsibility: an exploratory study, CyberPsychology & Behaviour, 2004, pg.50-52 99 WIEBE, J. (2006), „Internet gambling safeguards: What are online gaming sites doing to protect customers?' in Newslink, Fall/Winter 2006 [WWW]. The Responsible Gambling Council: http://www.responsiblegambling.org/articles/NewslinkFallWinter2006.pdf [15/04/2010] 100 Nationale Loterij, De internetgokmarkt in België: illegaal,… maar springlevend, Studiedag Nationale Loterij, 3 december 2009 (powerpoint)
39
7.1.4. Online gokken op de werkvloer Uit de studie van Wood et al. blijkt dat 4,3% van de populatie online gokkers voornamelijk speelt op een computer op het werk. 86,6% echter speelt hoofdzakelijk thuis.
101
Tot in 2003 boden veel werkgevers ongelimiteerd Internetgebruik aan aan hun werknemers. Dit kon implicaties hebben op de efficiëntie en de productiviteit van het werkgebeuren. 102 Maar het tij is aan het keren, zo blijkt uit een onderzoek van het vakblad Smart Business Strategies. Tegenwoordig zou ruim drie op de vier werkgevers het internetgebruik van hun personeel controleren en zelf beperken. Opmerkelijk is dat goksites op de tweede plaats van „de vaakst verboden sites op het werk‟ staat, vooorgegaan door erotische sites. Werkgevers willen hiermee voorkomen dat hun werknemers tijd verliezen door te surfen op netwerksites, seks-of goksites.103 7.1.5. Oplichterij door de operatoren en uitbaters Er zijn verschillende gevallen waarbij sites de winsten niet hebben uitbetaald aan spelers of waarbij men de spelers oplicht met spelletjes die niet fair verlopen en uitbaters die plots verdwijnen met de inzetten van spelers.104 De betrouwbaarheid van websites die kansspelen aanbieden, blijkt een belangrijk probleem te zijn. De spelers zelf beseffen dit ook: maar liefst 55% van de online gokkers is ervan overtuigd dat online casino‟s hun spelers oplichten.105 Dat de internetkansspelen onbetrouwbaar zijn, is tevens de belangrijkste reden om te stoppen of niet te beginnen aan deze spelletjes. 106 In geval van oplichterij is het tevens moeilijk de uitbaters te identificeren voor opsporing. Het internetadres is in vele gevallen geen indicator voor de fysieke locatie van de server.107
101
WOOD, R.T., WILLIAMS, R.J. en LAWTON, P.K., l.c., pg. 240 GRIFFITHS, M., Internet gambling: issues, concerns and recommendations , l.c., pg. 562 103 HERMANS D., Baas legt internet aan banden, De Gentenaar, 22 april 2010, pg. 12 104 WOOD, R.T. en WILLIAMS, R.J., „Internet Gambling: past, present and future‟, l.c., pg.501-502 105 AMERICAN GAMING ASSOCIATION (2006), „Gambling and the Internet‟ in The AGO Survey of Casino Entertainment [WWW]. American Gaming Association: http://www.americangaming.org/survey/index.cfm [13/05/09] 106 LAMBERTZ, B., VAN LEEUWEN, J. en VAN DER LELIJ, B., Kansspelen via nieuwe media 2007. Monitor betaalde interactieve internetkansspelen, Motivaction, College van toezicht op de kansspelen, 2002, pg. 29 107 CLARKE, R. en DEMPSEY, G., The Feasibility of Regulating Gambling on the Internet, Managerial and decision economics, 2001, pg. 127-128 102
40
Een veel voorkomende techniek om spelers te lokken is het aanwenden van persoonlijke informatie over de gokker. Deze data worden benut voor het opstellen van gebruikersprofielen. De profielen vertellen hoe de klanten hun tijd spenderen op de site: welke spelen vaak worden benut, hoeveel tijd men in een spel steekt, hoeveel geld men spendeert, kortom een volledig overzicht van hun speelpatroon. Deze informatie gebruiken commerciële bedrijven om hun klanten te behouden of nieuwe klanten te lokken. Vaak geven gebruikers onbewust informatie over zichzelf door, wat grote vraagtekens stelt bij de privacy van deze mensen. Met zeer gesofisticeerde software kunnen sites automatisch een profiel van een klant opstellen en de service op maat maken. 108 Wat het online gokken betreft, bestaat er een zeer dunne grens tussen aanbieden wat de klant wil en de klant uitbuiten. Bijgevolg weet de operator wanneer hij met een gokverslaafde te maken heeft en hij probeert hieruit voordelen te halen voor zichzelf.109 Deze trend is volgens „The National Lottery‟ van het Verenigd Koninkrijk zelfs één van de oorzaken voor de stijgende verkoopcijfers van online loterijen. De organisatie merkt op dat sites databases van de spelers opstellen. Deze databases vegroten de knowhow omtrent de spelers en kunnen bijgevolg voor directe marketingstrategieën dienen. De aanbieders van sites zouden zelfs nog een stap verder gaan en de spelersinformatie doorgeven aan kleinhandelaren zodat de verkoop extra gestimuleerd wordt.110 Hieraan gerelateerd is het probleem van de gratis spelletjes. Deze spelen willen de speler vertrouwd maken met het kansspel en laten de speler geloven dat ze bedrevener worden. Vele spelers geven aan vaak te winnen in de gratis versies, hierdoor zelfvertrouwen te krijgen en bijgevolg de overstap te maken naar het spelen voor echt geld. Nadien merkt men dat hun kansen bij dit soort gokken veel kleiner zijn en men vaker verliest dan wint. Er kan gesteld worden dat het werkelijke doel van de sectie „gratis spelen‟ het begunstigen van de speler is zodanig dat hij of zij nadien reëel geld inzit en het bedrijf winst maakt.111
108
WIEBE, J. (2006), „Internet gambling safeguards: What are online gaming sites doing to protect customers?' in Newslink, Fall/Winter 2006 [WWW]. The Responsible Gambling Council: http://www.responsiblegambling.org/articles/NewslinkFallWinter2006.pdf [15/04/2010] 109 GRIFFITHS, M., Internet gambling: issues, concerns and recommendations , l.c., pg. 563 110 BATESON, R., The growth of online lotteries, Studiedag Nationale Loterij, 3 december 2009 (powerpoint) 111 WOOD, R.T. en WILLIAMS, R.J., Internet Gambling: Prevalence, Patterns, Problems, and Policy Options. Final Report prepared for the Ontario Problem Gambling Research Centre, Ontario, januari 2009, pg.27 (onderzoeksrapport)
41
7.2. Besluit Vanuit het perspectief van de volksgezondheid wordt dit een belangrijk thema. Het besef van de negatieve consequenties die voortvloeien uit het deelnemen aan online gokspelletjes neemt toe. De combinatie van nieuwe technologieën en kansspelen stelt jongeren, gokafhankelijken en andere kwetsbare groepen extra bloot aan de verlokkingen van het spel. Een manier om hieraan tegemoet te komen is het uitvoeren van preventiecampagnes. Preventie van de aanbodzijde is reeds uit de startblokken geschoten door middel van wettelijke beperkingen, controles en regulerende maatregelen. De preventie gericht op de vraagzijde is nog relatief onbekend. Scholen voeren jaarlijks campagnes omtrent drugspreventie, alcoholpreventie en zo meer. Gokken komt in deze context jammer genoeg nog te weinig aan bod. Informatieverstrekking via folders, brochures en studiedagen is een andere mogelijkheid. Het verschaffen van juiste informatie aan spelers die nog steeds geloven in hun „kans‟, kan mogelijks een eerste stap naar verbetering betekenen.
42
8. PROBLEMATISCH GOKKEN Wanneer men denkt aan „afhankelijkheid‟ en „verslaving‟ leggen velen de link met alcohol, drugs en medicatie. Naast deze meest bekende verslavingen werd de laatste decennia duidelijk dat ook bepaalde gedragingen kunnen evolueren naar afhankelijkheidsgedrag.112 Gokken is de meest bekende onder deze gedragsverslavingen. Anderzijds hebben we bij internetkansspelen ook te maken met de factor „Internet‟. Hier zal niet verder op ingegaan worden vermits er in deze bijdrage van uitgegaan wordt dat Internet louter het middel is om te gokken en men niet gaat gokken omwille van een internetverslaving. 8.1. Omschrijving Vooreerst is het belangrijk even ons licht te werpen op de gebruikte terminologie in de literatuur. De termen „problematisch gokken‟, „gokverslaving‟, pathologisch gokken‟ worden voortdurend door elkaar gebruikt. Problematisch gokken wordt in de internationale literatuur omschreven als: “gambling to a degree that compromises, disrupts or damages family, personal or recreational pursuits”.113 Het gaat met andere woorden veeleer om de emotionele, relationele en financiële gevolgen van de problematiek. Pathologisch gokken verwijst eerder naar
de
psychiatrische
stoornis.
114
Niet
elke
probleemgokker
heeft
een
afhankelijkheidsstoornis. Mensen die afhankelijk zijn van het gokken, kunnen aan het verlangen om te gokken geen weerstand bieden.115
112
MEERKERK, G.J., VAN ROOIJ, A.J., AMADMOESTAR, S.S. en SCHOENMAKERS, T., Nieuwe verslavingen in zicht: een inventariserend onderzoek naar de aard en omvang van „nieuwe verslavingen‟ in Nederland, Rotterdam, IVO, 2009, pg. 6 (onderzoeksrapport) 113 LESIEUR, H.R. en ROSENTHAL, M.D. (1991). Pathological gambling: A review of the literature (prepared for the American Psychiatric Association Task Force on DSM-IV Committee on disorders of impulse control not elsewhere classified), Journal of Gambling Studies, 7, 1, pg. 5-40 114 FRANS, J., Het verband tussen kansspelen en criminaliteit, Gent, 2001-2002, pg.9 (Diss. Lic. Criminologische wetenschappen) 115 KERSSEMAKERS, R., o.c , pg.49
43
8.2. Meetinstrumenten Er bestaan enkele instrumenten die deze problematiek trachten te detecteren aan de hand van criteria. De bekendste is de Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders, DSM. Dit classificatiesysteem voor psychiatrische aandoeningen is bruikbaar in verschillende contexten. 116 Ook de South Oaks Gambling Screen (SOGS) wordt vaak gebruikt in onderzoeken die problematisch gokgedrag meten en is gebaseerd op de de DSM-III.117 Meer recent is de Canadian Problem Gambling Severity Index (PGSI) opgekomen.118 Deze schaal focust zich eerder op de schade en de gevolgen in tegenstelling tot de DSM en de SOGS die zich concentreren op de psychologische motivaties van het problematische gedrag. Het vergelijken van onderzoeksresultaten blijft echter problematisch. Ondanks de gelijkenissen in de meetinstrumenten zijn er nog steeds teveel verschillen in termen van criteria.119 Pathologisch gokken is officieel een psychiatrische stoornis volgens de American Psychiatric Association sinds zij deze problematiek in 1980 heeft opgenomen in de DSM. Men vindt pathologisch gokken terug bij de stoornissen van de impulscontrole. In DSM-IV-TR120 wordt pathologisch gokken als volgt beschreven: „personen met een stoornis in verband met impulscontrole falen in het weerstaan van gokken zodat het leidt tot een verstoring van de belangrijkste dagelijkse bezigheden‟. De diagnosecriteria121 zijn: aanhoudend en recidiverend onaangepast gokgedrag en het gokgedrag is niet eerder toe te schrijven aan een manische episode. Het eerstgenoemde criterium is te herkennen aan de hand van tien symptomen, waaronder „heeft steeds meer geld nodig om te gokken om de gewenste opwinding te bereiken‟, „deed herhaaldelijk weinig succesvolle pogingen het gokken in de hand te houden, te verminderen of te stoppen‟ en „heeft vanwege het gokken belangrijke relaties, werk of
116
AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION (2009), „Diagnostic and statistical manual‟ in American Psychiatric Association [WWW]. American Psychiatric Association: http://www.psych.org/MainMenu/Research/DSMIV.aspx [05/04/2010] 117 KERSSEMAKERS, R.,VAN MEERTEN, R., NOORLANDER, E. en VERVAECKE, H., o.c., pg. 450-451 118 FERRIS, J. en WYNNE, H., The Canadian Problem Gambling Index: Final Report. The Canadian Centre on Substance Abuse (CCCSA), 2001 (onderzoeksrapport) ; WYNN, H.J., Introducing the Canadian Problem Gambling Index, Wynn Resources, Canada, 2003 119 DEVERENSKY, J. en GUPTA, R., Measuring gambling problems among adolescents: Current status and future directions, International Gambling Studies, 2006, pg. 201–215 120 In ongeveer 50 jaar is het DSM geëvolueerd van DSM-I tot DSM-IV-TR. Op dit ogenblik, 2010, is de laatste versie de DSM-IV-TR (2000) 121 AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION, DSM-IV-TR : diagnostic and statistical manual of mental disorders, Washington, American Psychiatry Association, 2000, 943p.
44
onderwijs- of carrièremogelijkheden op het spel gezet of is deze kwijtgeraakt‟. Afhankelijk van de score spreekt de DSM van een symptomatische gokker (1 of 2 symptomen), een problematische gokker (3 of 4 symptomen) of een pathologische gokker (5 of meer symptomen).122 8.3. Risicofactoren Belangrijk is zich af te vragen waarom de ene wel in de problemen komt en de andere niet. Er zijn immers een aantal oorzaken die problematisch gokgedrag in de hand werken. Verslavingen zijn steeds het resultaat van een interactie tussen verschillende factoren. Deze zijn enerzijds de persoonlijke biologische en genetische eigenschappen van iemand, anderzijds de kenmerken van de activiteit zelf en tenslotte de sociale omgeving. In de wetenschappelijke wereld spreekt men over de drie M‟s, namelijk mens, middel en milieu.123 In het geval van online gokken speelt de factor „middel‟, en meer bepaald de technologische en technische kenmerken, een zeer grote rol. 124 Om die reden wordt hier iets dieper op ingegaan en zullen de twee andere factoren niet in detail uitgelegd worden. Daarnaast kan men aan de factoren „mens‟ en „milieu‟ veel psychologische en sociologische theorieën koppelen, wat ons te ver van de eigenlijke opzet van deze bijdrage zou afleiden. 8.3.1. Mens Er zijn verschillende factoren die een persoon gevoelig maken voor een gokprobleem. Zo zijn individuen die zich vlug vervelen of depressief zijn sneller een gevoel van sensatie en stimulatie ondervinden wanneer ze hogere bedragen inzetten of deelnemen aan kansspelen met meer risico‟s. Het gokken wordt voor hen een manier om tot een bepaald niveau van opwinding te komen. Mensen verschillen evenwel in hun spanningsbehoefte. Dus personen die meer behoefte hebben aan sensatie en dit tekort aan spanning opvullen door te gokken,
122
MINET, S., MEJIAS, S., DRUINE, C., SERVAIS, L., DE SMET, S., DELMARCELLE, C. en JORIS, L. (2004) „Gokken, een stand van zaken‟ in Rodin Foundation Publicaties [WWW]. Rodin Foundation: http://www.rodin-foundation.org/index.php? [20/05/2009] 123 MINET, S., MEJIAS, S., DRUINE, C., SERVAIS, L., DE SMET, S., DELMARCELLE, C. en JORIS, L. (2004) „Gokken, een stand van zaken‟ in Rodin Foundation Publicaties [WWW]. Rodin Foundation: http://www.rodin-foundation.org/index.php? [20/05/2009] ; WILLEMEN, R., Dossier gokken, Brussel, VAD, 2006, pg.43-44 124 GRIFITHS, M., Gambling technologies: prospects for problem gambling, Journal of Gambling Studies, 1999, pg.266
45
zouden kwetsbaarder zijn dan anderen voor een gokprobleem. Om dezelfde graad van spanning te blijven ervaren moet het risico echter vergroot worden.125 Onderzoek wees uit dat ook impulsiviteit kan correleren met problematisch of pathologisch gokken. 126 Sommige onderzoekers vinden tevens een sterke samenhang tussen gokken en antisociale stoornissen, maar ook met de narcistische-en borderline persoonlijkheidsstoornis.127 Ook middelengebruik en middelenmisbruik worden vaak teruggevonden bij problematische spelers. Tenslotte zijn gokkers vaak gevoelig voor talloze illusies zoals geluksgetallen, geluksdagen, geluksautomaten, enzovoort. Ze geloven dat hun winst niet aan het toeval te wijten is maar aan een of andere kracht. Dit magische denken speelt eveneens een grote rol bij het gokken. Sommigen zullen blijven verder spelen vanuit hun geloof in geluk en het hebben van controle over het spel.128 Deze overtuiging is weliswaar onjuist gezien het belangrijkste kenmerk van gokken net is dat men geen enkele invloed heeft op de uitslag van het spel. 8.3.2. Middel Volgens Griffiths bestaan er twee grote typen kenmerken van een kansspel, de situationele en de structurele kenmerken. De situationele kenmerken zijn deze die het voor spelers makkelijker maken deel te nemen aan een kansspel. De toegankelijkheid en beschikbaarheid zijn hierbij belangrijke factoren die onderverdeeld kunnen worden in verschillende deelaspecten.129 Deze kenmerken zijn zeer belangrijk in de beslissing al dan niet te spelen. De structurele kenmerken zijn deze die ervoor zorgen dat aan de noden van de spelers tegemoet wordt gekomen, die de drang naar het gokken versterken en het risico van een evolutie naar pathologisch gokken vergroten. Deze eigenschappen maken het met andere woorden
125
HERMANS, H., o.c., pg.15 TONEATTO, T. en NGUYEN, L., „Individual characteristics and problem gambling behaviour‟ in Research and measurement issues in gambling studies, SMITH, G., HODGINS, D.C. en WILLIAMS, R., J. (eds.), , Londen, Elsevier, 2007, pg.286-287 127 SHAFFER, H.J. en KORN, D.A., Gambling and related mental disorders: a public health analysis, Annual review of public health, 2002, pg. 128 X (z.d.), Gokken en kansspelen, de rol van magisch denken, bijgeloof en illusie. CoBeNo Project: http://www.saferinternet.be/safer_internet_fiche_nl_19_3015.html [01/05/2010] ; KERSSEMAKERS, R., Als de knikkers het spel bepalen: over gokken en gokverslaving, Amsterdam, De Brink, 1992 , pg. 58 129 PRODUCTIVITY COMMISSION, Australia‟s Gambling Industries, Canberra, november 1999, vol.10, pg. 322 126
46
aantrekkelijk om, eenmaal begonnen, door te gaan met spelen. Hieronder valt onder andere: de frequentie van deelnemen aan de activiteit, kleur-, licht- en geluidseffecten. 130 Situationele factoren Een Australische studie legt de band tussen toegankelijkheid tot gokspelen en problematisch gokgedrag uit door de factor te verdelen in verschillende deelaspecten. Ten eerste is er de ruimtelijke toegankelijkheid of het totale aantal gokgelegenheden. Er bestaat voldoende bewijs voor de aanwezigheid van een significante relatie tussen grotere toegankelijkheid en grotere prevalentie van gokproblemen. Toegankelijkheid is zowel in de zin van tijd als in de zin van plaats belangrijk. Gokgelegenheden hebben er voordeel bij hun producten 24 uur per dag en 7 dagen op 7 aan te bieden. Daarnaast speelt de afstand naar de locatie ook een grote rol. Men zal minder snel geneigd zijn deel te nemen aan kansspelen indien de verplaatsing veel tijd in beslag neemt. Met de komst van het Internet is de toegankelijkheid van gokspelen drastisch vergroot. Op elk moment van de dag zijn goksites beschikbaar en men hoeft zich amper te verplaatsen. Een tweede situationele factor is het aantal kansspelen per gokinrichting. Dit kenmerk wordt in België gereguleerd door het vastleggen in de wet van een maximum aantal kansspelen per gokgelegenheid. 131 In een online casino echter valt deze wettelijke beperking weg. Het aanbod is onbeperkt waardoor het belang van deze factor toeneemt. Sommige landen stellen voorwaarden om toegang te krijgen tot een casino of een speelautomatenhal. Door de aanwezigheid van bijvoorbeeld een dresscode zal de toegankelijkheid voor een bepaald publiek niet mogelijk zijn. Bovendien dient iedere speler in ons land zich te registreren. Tevens vermeldt de wet minimumleeftijden: 21 jaar voor casino‟s
130
GRIFFITHS, M., Internet gambling: issues, concerns and recommendations, l.c., pg. 558 MINET, S., MEJIAS, S., DRUINE, C., SERVAIS, L., DE SMET, S., DELMARCELLE, C. en JORIS, L. (2004) „Gokken, een stand van zaken‟ in Rodin Foundation Publicaties [WWW]. Rodin Foundation: http://www.rodin-foundation.org/index.php? [15/04/2010] 131
47
en 18 jaar voor speelautomatenhallen. 132 Online gokken doe je zelfs als 10-jarige in je vrijetijdskledij. Een volgend deelaspect van de situationele kenmerken betreft de vaardigheden die een gokvorm vereist. Zo zijn kansspelautomaten meer toegankelijk gezien men niet over specifieke vaardigheden hoeft te beschikken. Kaartspelen en weddenschappen echter vereisen een inzicht of andere kwaliteiten van de speler. Spelen waar de minimuminzet hoger ligt, zoals tafelkansspelen (blackjack, roulette,…), zijn minder toegankelijk in vergelijking met krasbiljetten en speelautomaten. Een lage minimuminzet is uiteraard meer aantrekkelijk voor mensen met een lager inkomen dan een hoge minimuminzet. De laatste situationele factor is de sociale aanvaardbaarheid. De gokinrichting zal meer toegankelijk zijn indien ze niet bedreigend en aantrekkelijk overkomt voor groepen die zich anders uitgesloten zouden voelen. Zo zal een casino minder snel iemand uit de lagere klasse aantrekken. Deze aspecten samen bepalen hoe een gokgelegenheid overkomt naar de potentiële spelers en hoeveel mensen men zal ontvangen. 133 Structurele factoren Structurele kenmerken zijn een zeer belangrijke factor in de instandhouding van het gokgedrag. Onderzoek vond verscheidene kenmerken die bepaalde gokvormen uitermate succesvol en interessant maken. „Playability‟ en controle over het spel Een eerste groep kenmerken zijn deze die het gokken leuk en interactief maken. Onderzoekers refereren hiernaar als de „playability‟, of letterlijk vertaald: de speelbaarheid. Om deze reden hebben de elektronische gokmachines zeer veel succes. De knoppen op deze toestellen zorgen ervoor dat de speler erg betrokken is bij het spel en in enkele gevallen ook bij de uitkomst. Sommige soorten toestellen wekken de suggestie enige controle over het spel te hebben. Zo
132
Wet 7 mei 1999 op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers, BS 30 december 1999 133 PRODUCTIVITY COMMISSION, Australia‟s Gambling Industries, Canberra, november 1999, vol.10, pg. 322-326
48
kunnen de automaten de speler vragen op een „stop-knop‟ te drukken. Andere knoppen geven de spelers de kans naar een hoger level, een hogere snelheid of een grotere winst te dingen. Zodoende denkt de speler het apparaat te kunnen beheersen en wil men het „systeem‟ verslaan .134 Licht- kleur- en geluidseffecten Een tweede groep kenmerken omvatten de toeters, bellen en het gerinkel van geld, door Griffiths samengevat als de „ambient characteristics‟ 135 . Het spelen in casino‟s wordt zo aantrekkelijk en verleidelijk mogelijk gemaakt. Fruitmachines trekken spelers aan door hun kleuren, lichtjes en geluiden. Als een speler wint, klettert het geld zo hard in de lade dat alle andere spelers in de directe omgeving horen dat iemand (veel) geld gewonnen heeft, wat de andere spelers stimuleert zelf een kans te wagen.136 Onmiddellijk belonen/ short-odd spelen Het meest geassocieerd met problematisch gokken zijn die spelen die snelle en frequente winsten uitdelen137, zoals fruitautomaten en roulette. Dit zijn de zogenaamde short odd-spelen. Zoals Skinner reeds aangaf, zal gedrag dat beloond wordt zich herhalen. Het is tevens belangrijk of de speler deze beloning meteen krijgt of pas een tijdje later. Bij fruitautomaten is het zo dat een spel slechts 3 seconden duurt, de tijd tussen inzet en winst is bijgevolg zeer kort. Omdat je snel ziet of je al dan niet gewonnen hebt, is de verleiding zeer groot het nog een keer te proberen. Daarnaast creëert de onmiddellijke uitslag een gevoel van spanning bij de speler, de spanning en het kicken is de eigenlijke beloning van het gokken.138 Dit alles geldt niet voor long odd-spelen waarbij de uitslag van het spel pas een week later gekend is. Hiertoe behoren bijvoorbeeld de loterijen waar er een dermate lange speeltijd tussen twee spelen zit dat men er niet afhankelijk van zal worden. 139 Anonimiteit / sociale controle
134
PARKE, J. en GRIFFITHS, M., „The role of structural characteristics in gambling‟ in Research and measurement issues in gambling studies, SMITH, G., HODGINS, D.C. en WILLIAMS, R., J. (eds.), Londen, Elsevier, 2007, pg.226-230 ; KERSSEMAKERS, R., o.c. , pg. 54-55 135 GRIFFITHS, M.D., Fruit machine gambling: the importance of structural characteristics, Journal of Gambling Studies, 1993, vol.9, pg.133-152 136 KERSSEMAKERS, R., o.c. , pg. 55 137 PARKE, J. en GRIFFITHS, M., „The role of structural characteristics in gambling‟, l.c., pg.231-235 138 KERSSEMAKERS, R.,VAN MEERTEN, R., NOORLANDER, E. en VERVAECKE, H., o.c., pg. 445 139 KERSSEMAKERS, R., o.c. , pg. 53-54
49
In gokhallen en casino‟s kunnen spelers urenlang spelen zonder dat iemand hier veel aandacht aan schenkt, het valt niet op. Dit maakt het gokken extra gevaarlijk. Sociale controle kan mensen tegenhouden te gokken of het gokgedrag in stand te houden. Dit is het geval bij krasloterijen en bingo gezien men onder de mensen komt om hieraan deel te nemen.140 Op dit gebied houden internetkansspelen een groot risico in. De spelers kunnen zich afzonderen en in vele gevallen hebben andere mensen geen weet van zijn of haar probleem. 8.3.3. Milieu De DSM-IV-TR verwijst naar de invloed van het milieu door te stellen dat het hebben van een hoge waardering voor materiële en financiële symbolen en een geringe aandacht voor sparen en budgetteren, een voorbeschikkende factor is die bepaalde mensen kwetsbaar maakt voor het ontwikkelen van gokproblemen.141 Dr. Lorenz benoemt naast de waardering van geld ook andere familiale factoren die een invloed kunnen hebben op de kwetsbaarheid ten aanzien van gokken en gokproblemen.142 Zij stelt onder andere dat het regelmatig voorkomt dat één van beide ouders een verslaafde is, meestal een alcoholist, en de andere ouder zou te maken hebben met een mentale stoornis. Verbale, fysische of seksuele mishandeling in het verleden of heden zijn veel voorkomende oorzaken van gokgedrag. Zowel ouders die afwezig of inconsequent zijn in de opvoeding als emotionele of psychisch pijnlijke gebeurtenissen (echtscheiding, sterfgeval,…) kunnen mensen kwetsbaarder maken en bijgevolg een invloed hebben op het ontwikkelen van een verslaving. 143 Dat een verleden met traumatische ervaringen het gokgedrag beïnvloedt, wordt door nog onderzoekers aangehaald. Deze theorieën worden op regelmatige basis bevestigd door onderzoek naar problematisch gokgedrag. Een Britse prevalentiestudie stelde vast dat de kans om zelf een problematische gokker te worden het hoogste was voor de personen die rapporteerden een ouder te hebben die reeds problemen had ondervonden in verband met gokken. De kans was zelfs groter indien
140
KERSSEMAKERS, R.,VAN MEERTEN, R., NOORLANDER, E. en VERVAECKE, H., o.c., pg. 445 WILLEMEN, R., Dossier gokken, Brussel, VAD, 2006, pg.59 (dossier) 142 Ibid., pg.51 143 LORENZ, V. (2008) „Contibuting factors‟ in Forensic Center of Compulsive Gambling [WWW]. Lorenz; V.: http://valerielorenz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=22&Itemid=32 [23/05/2009] 141
50
deze ouder op regelmatige basis gokte zonder problematische gevolgen.144 Daarnaast blijkt uit een ander onderzoek dat twee derden van de pathologische gokkers een emotioneel, 40% een fysiek en 24% een seksueel trauma rapporteert.145 8.4. Fasen van een problematische goksituatie Onderzoekers onderscheiden op het levenspad van een problematische gokker een aantal fasen. De meerderheid van de auteurs beschrijven deze drie fasen 146: de winnende fase, de verliezende fase en tenslotte de wanhopige fase. In één van de bijdragen van R. Kerssemakers 147 komt een vierde fase aan bod, namelijk de recreatieve fase. Voor de volledigheid zal ik deze mee bespreken. Sytze Kingma hanteert eveneens deze fasering, met uitzondering van de recreatieve fase, in zijn veldtheorie van gokken. In die theorie wordt gokverslaving voorgesteld als een proces van toenemende afhankelijkheid. Kenmerkend voor deze theorie is volgens hem de normatieve aanvaardbaarheid van het object van verafhankelijking, meer bepaald het gokken. Doordat de maatschappij het spel aanvaardt zou hulpverlening meer soelaas bieden aan de problematische speler dan bestraffing. Daarnaast zou in beginsel iedereen van het gokken afhankelijk kunnen worden en is het een uitkomst van een situationeel bepaald leerproces.148 Tenslotte merken Toon de Vos en Goof van de Wijngaard op dat men zich niet mag beperken tot de laatste fase, de wanhopige fase, vermits dit een vertekend beeld van de kansspelproblematiek zou geven. Deze auteurs spreken liever over „gokproblemen‟ gezien er zeer uiteenlopende problemen en moeilijkheden uit spelen kunnen voortkomen. Pathologisch gokken is slechts het eindstadium van dit proces van fasen.149
144
GRIFFITHS, M.D., WARDLE, H., ORFORD, J., SPROSTON, K., CONSTANTINE, R., PIGOTT, S. en ERENS, B., British Gambling Prevalence Survey 2007, National Center for Social Research, September 2007, pg. 101 (onderzoeksrapport) 145 TONEATTO, T. en NGUYEN, L., „Individual characteristics and problem gambling behaviour‟, l.c., pg.283 146 KERSSEMAKERS, R., o.c. , pg. 62-63 ; KERSSEMAKERS, R.,VAN MEERTEN, R., NOORLANDER, E. en VERVAECKE, H., o.c., pg. 449 ; HERMANS, H., o.c., pg. 25-26 ; DE VOS, T. en VAN DE WIJNGAART, G., “Probleemspelers in Nederland” in DE VOS, T. (ed.), Gokverslaving, hulpverlening en preventie, Lisse, Swets & Zeitlinger, 1995, pg. 54-56 147 Roel Kerssemakers is werkzaam op de afdeling Preventie van Jellinek in Amsterdam, de grootste verslavingsinstelling van Nederland voor alcohol, drugs en gokken en schreef verscheidene boeken omtrent deze thema‟s. 148 KINGMA, S., Het gokcomplex: Verzelfstandiging van vermaak, Amsterdam, Rozenberg, 2002, pg. 238 149 DE VOS, T. en VAN DE WIJNGAART, G., “Probleemspelers in Nederland”, l.c., pg. 22
51
De recreatieve fase In deze fase zitten spelers die zo nu en dan gokken en de eventuele winst als zuiver geluk zien. De deelname aan het spel blijft een vorm van vermaak en ontspanning. De speler maakt afspraken met zichzelf omtrent het spelen en houdt tevens controle over de financiële inzet en de gespendeerde tijd. De winnende fase In deze fase heeft het gokken reeds een sterk psychisch effect, hoewel de inzetten relatief laag blijven en de gevolgen te verwaarlozen zijn. Niettemin geraakt de speler in een roes en gelooft men niet meer in het toeval. Door positieve ervaringen ontstaan opvattingen als „ik kan goed gokken‟ of „ik ben gelukkig in het spel‟. Deze gedachten leiden tot voortzetting van het spel en de inzetten worden geleidelijk aan verhoogd. De verliezende fase Dit wordt ook wel de problematische fase genoemd. Op dit moment gokt men niet meer voor het amusement maar gaat men fanatieker spelen. Bepaalde levensgebieden, zoals relatie, werk, budget worden verstoord. Het gaat zelfs zo ver dat men geld moet gaan lenen en men in zware problemen komt. De wanhopige fase Tenslotte bereikt men de verslaafde fase. De financiële put kan niet meer worden gedicht en het gehele leven van de speler komt in het teken van het gokken te staan. Het komt voor dat spelers op een criminele manier steeds opnieuw aan geld geraken. Het gokken geeft verre van nog plezier aan de gokker en men voelt zich lichamelijk en psychisch uitgeput.
52
8.5. Impact van het Internet Er is mogelijk bewijs dat online gokken sneller leidt tot een gokverslaving in vergelijking met gokken in casino‟s of speelautomatenhallen. Het referentiepunt hiervoor zijn enkele prevalentiestudies naar online gokken.150 Uit een Brits onderzoek uitgevoerd door Dr. Griffiths naar gokgewoonten bij studenten blijkt dat 77% van de problematische gokkers spelen via het Internet. Dr. Griffiths vergelijkt eveneens het gokgedrag van online spelers met dat van non-internet spelers. Dat onderzoek leert ons dat internetspelers niet alleen significant veel vaker gokken (60% van de internetspelers gokt meer dan één keer per week versus 20% non-internet spelers) maar tevens meer geld uitgeven. Meer dan de helft van de internetspelers geeft wekelijks minimum vijf pond uit aan gokken terwijl 71,8% niet-internet spelers wekelijks minder dan één dollar uitgeven. 151 In een ander onderzoek vond Jacobs dat ongeveer 15,3 miljoen van de jongeren uit de Verenigde Staten en Canada gokken, waarvan 2,2 miljoen problemen zouden ondervinden. 152 Algemeen zouden 4 tot 8% van de jongeren die gokken pathologische patronen vertonen en 10 tot 15% zou een risicovolle speler zijn.153 In een IJslandse studie bij jongeren tussen 16 en 18 jaar werd het aandeel problematische gokkers onderzocht. 3% van de onderzochte jongeren die gokken (zowel gewoon als via Internet) vertoont problematisch gedrag. Van de jongeren die enkel via Internet spelen zou maar liefst 10% problematisch gedrag vertonen. Deze cijfers tonen aan dat gokken via Internet meer problematische spelers voortbrengt dan het gokken in de gewone wereld. Een tweede IJslandse studie bevestigt deze conclusie. Opnieuw vergeleek men de landbased gokkers met de online gokkers en respectievelijk 0,8% versus 10,6% vertoont risicovol gedrag en 1,1% versus 7,7% problematisch gedrag.154 Een Noorse studie stelde vast dat online gokspelletjes zeven keer
150
WOOD, R.T. en WILLIAMS, R.J., „Internet gambling: past, present and future‟, l.c., pg.503-504 ; MONAGHAN, S., „Responsible gambling strategies for Internet gambling: The theoratical and empirical base of using pop-up messages to encourage self-awareness‟, Computers in Human Behavior, 2009, pg.203 151 GRIFFITHS, M. en BARNE, A., l.c., pg.197-199 152 JACOBS, D.F., „Youth gambling in North America: Long term trends and future prospects‟ in Gambling problems in youth: and applied perspectives, DEVERENSKY, J. en GUPTA, R. (eds.), New York, Kluwer, 2004, pg.1-24 153 DEVERENSKY, J. en GUPTA, R., Internet gambling amongst adolescents: a growing concern, l.c., pg. 94 154 ÞÓR ÓLASON, D., „Internet gambling and problem Internet gambling and problem gambling among 13-18 year adolescents in Iceland‟ in Conference program & keynote presentations [WWW]. SNSUS (Stiftelsen Nordiska Sällskapet för Upplysning om Spelberoende): http://www.snsus.org/program_2007.html [10/04/2010]
53
meer gespeeld wordt door problematische spelers (35,1%) dan door niet-problematische spelers (5%). Problematische spelers beschouwen slotmachines en internetkansspelen als de belangrijkste spelen voor hen.155 De conclusie is dat het Internet wel degelijk een impact heeft op het spelgedrag van gokkers. De statistieken tonen dat de cijfers van problematisch gedrag veel hoger liggen bij internetspelers in vergelijking met de landbased spelers. 8.6. Besluit Hoewel enkel „pathologisch gokken‟ in de DSM voorkomt, kan men dit zien als een eindstadium van een jarenlang proces dat beïnvloed wordt door vele factoren. Gokgedrag wordt vergeleken met middelenafhankelijkheid en bestaat net als deze vorm uit verscheidene fases. Het gebruikte model van factoren bestaat uit de 3 M‟s: mens, middel en milieu. Belangrijk bij het eventueel ontwikkelen van afhankelijkheidsgedrag is de persoonlijkheid en kwetsbaarheid van de persoon, de kenmerken van het spel en de sociale omgeving. In het geval van internetkansspelen komt er een extra risicofactor bij, het Internet zelf. Online spelers blijken sneller een afhankelijkheidsprobleem te ontwikkelen dan de niet-virtuele spelers. Een gokprobleem verloopt tevens, zoals bij alle verslavingsvormen, volgens een proces met verschillende fasen: de recreatieve fase, de winnende fase, de verliezende fase en de wanhopige fase.
155
BAKKEN, I.J., GÖTESTAM, K.G., GRÅWE, R.W., WENZEL, H.G. en ØREN, A., Gambling behaviour and gambling problems in Norway 2007, Scandinavian Journal of Psychology, 2009, pg. 335
54
DEEL 2. KWANTITATIEF ONDERZOEK 1. INLEIDING In dit deel komt het empirische deel van deze bijdrage aan bod. Vooreerst worden de keuzes omtrent het onderzoeksopzet nader toegelicht. Vervolgens worden de resultaten uitvoerig besproken.
2. METHODE 2.1. Onderzoeksopzet De doelstelling van dit onderzoek is de volgende: “Wat is de specifieke aard en omvang van internetkansspelen bij Gentse jongeren?”. Deze centrale onderzoeksvraag kan opgesplitst worden in de volgende deelvragen: -
Wat is het profiel van de spelers?
-
Wat zijn de kenmerken van het spel?
-
Wat zijn de motieven voor deelname of niet-deelname?
-
Wat is het aantal spelers?
-
Wat is de spelfrequentie per speler?
-
Wat is de spelbesteding per speler?
Het algemene doel van dit onderzoek is het fenomeen „kansspelen via Internet‟ te beschrijven. Net zoals in deze bijdrage wordt in het kader van beschrijvend onderzoek vaak gekozen voor het survey als onderzoekstype. Het surveyonderzoek wordt gehanteerd om een overzicht te verkrijgen van een populatie door middel van het systematisch waarnemen en beschrijven van de populatie.156 Volgens een bepaalde vooraf gegeven systematiek, de vragenlijst, wordt er getracht een nauwkeurige opsomming van kenmerken van dit fenomeen te geven. Er wordt aldus niet gestreefd naar de ontwikkeling van een theorie of het zoeken naar oorzakelijke
156
HUTTNER, H.J.M, RENCKSTORF, K. en WESTER, F., Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap, Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 1995, pg. 95
55
verbanden. Via deze methode kan bij een groot aantal onderzoekseenheden gegevens worden bevraagd over een groot aantal kenmerken.157 Deze methode heeft echter ook enkele nadelen. Mensen zijn zich niet altijd bewust van het gedrag of van de motieven voor het stellen van dit gedrag. Bovendien hebben sommigen een selectief geheugen, dit wil zeggen dat ze enkel de gedragingen die ze zich willen herinneren vermelden. Dit hangt nauw samen met het probleem van sociaal wenselijke antwoorden. Mensen hebben soms de neiging alleen hun goede kant te laten zien en sociaal onwenselijke gedragingen niet te noemen in hun antwoorden.158 Aan de hand van de onderzoeksvraag kunnen we stellen dat de theoretische populatie, dit is het totaal van alle voorkomende eenheden, bestaat uit de Gentse jongeren. De operationele populatie bestaat uit jongeren uit de derde graad secundair onderwijs van Gentse scholen. Door het trekken van een steekproef, dit is een klein deel van de populatie, kunnen er toch uitspraken gedaan worden over „Gentse jongeren en internetkansspelen‟.159 Onder een steekproef uit de leerlingen uit de derde graad secundair onderwijs van Gentse scholen is een enquête uiteengezet met vragen over deelname aan kansspelen via Internet en kenmerken daarvan. Uit buitenlands onderzoek was gebleken dat de prevalentie hiervan relatief laag is. Om toch voldoende gegevens te verzamelen is bijgevolg een ruime steekproef noodzakelijk. Bij gebrek aan tijd en middelen is het weliswaar niet mogelijk de gehele populatie te onderzoeken. Daarnaast gaven de scholen aan tegenwoordig zeer veel aanvragen voor het afnemen van enquêtes van universiteitsstudenten te ontvangen, waardoor de wil tot medewerking niet altijd aanwezig was.
157
SWANBORN, P.G., Methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek: Inleiding in ontwerpstrategieën, Amsterdam, Boom Meppel, 1982, pg. 306; BAARDA, D.B. en DE GOEDE, M.P.M, o.c., pg. 131 158 Ibid., pg. 224-225 ; BRINKMAN, J., De vragenlijst, Groningen, Wolters-Noordhoff, 2000, pg. 57-58 159 HUTTNER, H.J.M, RENCKSTORF, K. en WESTER, F., o.c., pg. 99 ; BAARDA, D.B. en DE GOEDE, M.P.M, o.c., pg. 150-151
56
2.2. Onderzoeksinstrument De vragenlijst werd ontwikkeld naar het voorbeeld van het jaarlijkse onderzoek van Motivaction in opdracht van Holland Casino. Om inzicht te krijgen in welke mate de Nederlandse internetpopulatie deelneemt aan kansspelen via Internet, voert het bedrijf jaarlijks een onderzoek hiernaar aan de hand van een internetsurvey. Het onderzoek zelf wordt uitgevoerd door het onderzoeksbureau Motivaction.160 2.2.1. Onderzoek Holland Casino Het onderzoek van Holland Casino werd uitgevoerd door middel van een internetvragenlijst, verstuurd naar de respondenten van het internetpanel van Motivaction. Het veldwerk werd eind juli en begin augustus 2007 uitgevoerd en duurde drie weken. De steekproef bestaat uit Nederlandse burgers van 18 tot 65 jaar. 35.642 respondenten werden uitgenodigd, waarvan 14.949 effectief deelnamen (een respons van 42%). De doelstelling van hun onderzoek luidt als volgt: “Inzicht bieden in de ontwikkelingen in Nederland in aard en omvang van kansspelen via Internet met speciale aandacht voor soorten spelen, locaties en communicatiekanalen”.161 Deze doelstelling komt in ruime mate overeen met de probleemstelling van deze bijdrage. Mits enkele correcties werd de internetsurvey herwerkt tot een enquête, aangepast aan de steekproef. De vragenlijst werd uitgebreid met een onderdeel voor leerlingen die niet deelnemen aan kansspelen op Internet. Dit deel bestaat uit vragen die peilen naar hun motieven voor niet-deelname, hun attitude tegenover kansspelen en hun kennis met betrekking tot kansspelen.
160
LAMBERTZ, B., VAN LEEUWEN, J. en VAN DER LELIJ, B., Kansspelen via nieuwe media 2007. Monitor betaalde interactieve internetkansspelen, Amsterdam, Motivaction, 2007 (onderzoeksrapport) 161 Ibid., pg.5
57
2.3. Gegevensverzameling Qua dataverzameling was er de keuze tussen interviews (zowel individueel als groepsinterviews), telefonische enquête en de schriftelijke, gestandaardiseerde vragenlijst.162 Rekening houdend met alle voor- en nadelen van elke methode 163 , werd voor de laatstgenoemde type gegevensverzameling geopteerd. Er werd gekozen voor een actieve werving van respondenten. Opnieuw zijn er verschillende keuzemogelijkheden: per post, per e-mail, via Internet, op locatie.164 De vragenlijst werd door de onderzoeker zelf afgenomen op locatie, in dit geval klassikaal. Deze keuze heeft tevens als gevolg dat men aan enkele beperkingen van de schriftelijke enquête tegemoet komt. Op deze manier is het mogelijk eventuele vragen van leerlingen omtrent de enquête toe te lichten. Hoewel de leerlingen konden weigeren deel te nemen aan het onderzoek, heeft elke leerling de vragenlijst ingevuld terwijl bij een postenquête de non-respons hoger zou kunnen zijn.165 Een ander voordeel is de mogelijkheid te controleren of de vragenlijsten door de respondenten zelf worden ingevuld en of ze volledig ingevuld zijn.166 Er werd een gestandaardiseerde vragenlijst gehanteerd: zowel de formulering van de vragen als de volgorde van de vragen lag vast. Niettemin komen enkele vragen voor waarbij de respondent zelf een antwoord moet formuleren („open vragen‟), maar de meeste vragen bestonden uit voorgestructureerde antwoorden („gesloten vragen‟).167 De respondent dient zijn antwoord kenbaar te maken door het cijfer dat voor het gewenste antwoord staat te omcirkelen. Het gebruik van vaste antwoordcategorieën heeft als voordeel dat de respondent geen mogelijkheden over het hoofd kan zien en de antwoorden zijn gemakkelijk te vergelijken en te verwerken. Het bevordert met andere woorden zowel de betrouwbaarheid als de
162
SWANBORN, P.G., o.c., pg. 306 ; HUTTNER, H.J.M, RENCKSTORF, K. en WESTER, F., o.c., pg. 100 Zie hiervoor: BAARDA, D.B. en DE GOEDE, M.P.M, o.c., pg. 226-228 ; BILLIET, J. en CARTON, A., “Dataverzameling: gestandaardiseerde interviews en zelf-in-te-vullen vragenlijsten” in Een samenleving onderzocht: methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek, BILLIET, J. en WAEGE, H. (eds.), Antwerpen, Standaard Uitgeverij, 2001, pg. 289-291 164 BRINKMAN, J., o.c., pg. 165-166 165 HUTTNER, H.J.M, RENCKSTORF, K. en WESTER, F., o.c., pg. 101 166 BAARDA, D.B. en DE GOEDE, M.P.M, o.c., pg. 230 167 ‟T HART, H. en SNIJKERS, G., “De enquête” in BOEIJE, H., ‟T HART, H. en HOX, J. (eds.), Onderzoeksmethoden, Amsterdam, Boom Onderwijs, 2005, pg. 240 163
58
vergelijkbaarheid.168 Opdat de respondent toch de mogelijkheid zou hebben een antwoord te geven die niet behoort dat de vaste antwoordcategorieën, werd er indien nodig een antwoordcategorie „andere‟ voorzien. Gezien er gebruik gemaakt werd van een reeds bestaande vragenlijst, was reeds een basis gevormd. Er moest onder meer wel rekening gehouden worden met het feit dat de doelgroep van de enquête in dit onderzoek anders is dan de doelgroep van het onderzoek van Holland Casino. Bijgevolg werden de vragen geherformuleerd en het taalgebruik afgestemd op de jongeren. 169 Academisch woordgebruik werd vermeden en de aanspreekvorm werd „jij‟ in plaats van „u‟ zodat de afstand tussen onderzoeker en respondent kleiner werd. Door het toepassen van enkele regels in verband met het formuleren van vragen, werd de vragenlijst helemaal op punt gesteld. Ontkenningen in de vraag zelf werden vermeden, er werd geen gebruik gemaakt van vage telwoorden maar wel van specifieke tijds-aanduidingen (zoals: “Hoeveel keer deed je dit de voorbije 12 maanden?), er werd getracht de respondent niet in een bepaalde richting te sturen en een vraag betrof nooit twee vragen tegelijk.170 De bestaande vragenlijst betrof uitsluitend vragen over betaalde internetkansspelen. In deze bijdrage werd gekozen diezelfde vragen ook toe te passen op gratis internetkansspelen om meer informatie uit het onderzoek te halen. Door het aanpassen van de vragenlijst verdiende de volgorde van de vragen extra aandacht. De eerste pagina‟s van de enquête bestonden uit een introductiebrief, die bovendien mondeling besproken werd. De introductie motiveerde de respondenten mee te doen aan het onderzoek. Anderzijds maakte dit duidelijk wat het onderzoeksdoel is, waarom het belangrijk is dat men aandachtig meewerkt, instructies voor het invullen werden gegeven en de anonimiteit werd benadrukt. 171 De daaropvolgende pagina‟s betroffen de werkelijke vragenlijst. Om de respondent met een gemakkelijke vraag te laten starten, werd ervoor gekozen eerst de sociodemografische gegevens te bevragen. Na deze introductie worden de respondenten geselecteerd door middel van filtervragen. Deze vragen peilen naar hun algemene deelname aan (internet)kansspelen, hun deelname aan gratis internetkansspelen en hun deelname aan betalende internetkansspelen. Afhankelijk van hun
168
BRINKMAN, J., o.c., pg. 68 Ibid., pg. 88 170 DIJKSTRA, W. en SMIT, J., Onderzoek met vragenlijsten, Amsterdam, VU Uitgeverij, 1999, pg. 83-88 171 BRINKMAN, J., o.c., pg. 150 169
59
antwoorden op deze introductievragen werden de jongeren doorverwezen naar het in te vullen deel van de vragenlijst. Een deel van de vragenlijst was bestemd voor jongeren die reeds gratis internetkansspelen speelden, een deel voor jongeren die reeds geld inzetten op internetkansspelen en een ander deel voor de jongeren die nog niet deelnamen aan internetkansspelen. In dat derde deel werd gepeild naar hun motieven voor niet-deelname, deelname aan kansspelen in hun omgeving, hun attitude tegenover kansspelen, deelname aan kansspelen niet via Internet en ten laatste hun kennis over kansspelen. Dit extra deel heeft twee functies: ten eerste houdt het de jongeren bezig zodat er niet opgemerkt werd door de klasgenoten wie al dan niet deelnam aan internetkansspelen. Ten tweede verschaft het extra informatie en zijn het geen verloren respondenten. Voorafgaand aan het hoofdonderzoek vond een pilot onder een zestal jongeren plaats. Dit had als doel de vragenlijst te optimaliseren172 en een inschatting te maken van de nodige tijd voor het invullen van de vragen. 2.4. Steekproef De onderzoekseenheden zijn jongeren uit de laatste graad secundair onderwijs uit Vlaanderen. Om deze jongeren op een eenvoudige manier te bereiken, werd gekozen voor het afnemen van de vragenlijst via scholen. Gezien het onmogelijk is in de beschikbare tijd de gehele populatie te onderzoeken, leek het aangewezen een steekproef te trekken onder de scholen. In wetenschappelijk onderzoek wordt de voorkeur gegeven aan het trekken van een aselecte steekproef waarbij alle eenheden van de populatie eenzelfde kans hebben om in de steekproef terecht te komen. Een aselecte steekproef was in dit geval onmogelijk daar niet alle scholen op dat moment bereid waren mee te werken aan thesisonderzoeken. Het trekken van een selecte steekproef leek onontkoombaar, er werd dus geopteerd voor een gemakssteekproef.173 Bijgevolg gelden de resultaten uit het onderzoek strikt genomen alleen voor de onderzochte eenheden, de mogelijkheid tot generaliseren van de onderzoeksresultaten naar de gehele populatie is beperkt.174
172
HUTTNER, H.J.M, RENCKSTORF, K. en WESTER, F., o.c., pg. 104 ; BRINKMAN, J., o.c., pg. 158 SAUNDERS, M., LEWIS, P. en THORNHILL, A., Methoden en technieken van onderzoek, Amsterdam, Pearson Education Benelux, 2004, pg. 187 174 BAARDA, D.B. en DE GOEDE, M.P.M, o.c., pg. 150-151 173
60
Om praktische redenen selecteerde en contacteerde ik enkele secundaire scholen in Gent. De selectie vond plaats op basis van een vermoeden tot mogelijke bereidheid deel te nemen aan een onderzoek. Velen antwoordden niet, anderen lieten weten overspoeld te worden met aanvragen voor het deelnemen aan onderzoeken van laatstejaarsstudenten uit het hoger onderwijs. Vervolgens werd besloten de steekproef te verleggen naar een stad waar geen universiteit of hoge scholen aanwezig zijn, nl. Oudenaarde. Elke middelbare school ontving een mail met de vraag of ze wilden meewerken aan dit onderzoek maar opnieuw konden de scholen hier geen tijd voor vrijmaken. Tenslotte werden een aantal Gentse scholen voor de tweede maal gecontacteerd met de vraag of het misschien mogelijk was te vragenlijsten te laten afnemen op een vrij moment waardoor geen lesuren verloren gingen. Uiteindelijk stemden vijf scholen uit het Gentse toe, één ervan onder de voorwaarde dat de vragenlijsten aan de jongeren werden geven tijdens een studie. Bij de andere vier scholen mochten de vragenlijsten door de onderzoeker persoonlijk worden afgenomen tijdens de lesuren. Er is gestreefd naar het bereiken van verscheidene onderwijsnetten en zowel voltijds als deeltijd onderwijs. 2.5. Gegevensanalyse De onderzoeksgegevens werden verwerkt met het analyseprogramma SPSS 16 gezien SPSS een status verworven heeft als één van de belangrijkste statistische softwarepakketten en tevens makkelijk hanteerbaar is.
175
Het programma werd gebruikt voor zowel de
gegevensinvoer als de gegevensverwerking in dit onderzoek. Voor het analyseren van de gegevens werd voornamelijk gebruik gemaakt van frequentietabellen en kruistabellen. De vragenlijsten zijn anoniem ingevuld en zodoende zijn ook de analyses anoniem.
175
HUIZINGH, E., Inleiding SPSS 14 voor Windows, Den Haag, Sdu Uitgeverij, 2006
61
2.6. Methodologische beperkingen Het is van belang te onderstrepen dat deze masterproef onderhevig is aan enkele methodologische beperkingen. Aan dit onderzoek namen in verhouding minder leerlingen uit het technisch onderwijs deel. Het
is echter moeilijk vast te stellen of deze wanverhouding enig effect heeft op de
onderzoeksresulaten. Tevens is niet elke onderwijsvorm opgenomen, het bijzonder onderwijs werd buiten beschouwing gelaten. Binnen het bijzonder onderwijs zijn er immers zoveel types, ingedeeld volgens de “stoornis” van het kind. Dit gegeven vereist een te grondige aanpassing van de vragenlijst en daarvoor ontbrak – in kader van de masterproef - de nodige tijd. Ten tweede bevat de vragenlijst iets teveel filtervragen. Deze vragen bepalen of een respondent de volgende vraag dient in te vullen. Na het gekozen antwoord staat welke vraag vervolgens op de respondent van toepassing is. Het gebruik van meer dan twee of drie filtervragen dient vermeden te worden 176 , wat hier niet het geval is. De jongeren gaven regelmatig de opmerking dat deze filtervragen soms nogal verwarrend kunnen zijn. Vaak werd het als hinderlijk ervaren en vulden de respondenten eenvoudig alle vragen in. Bovendien werden de vragenlijsten niet allemaal op dezefde manier afgenomen. Bij het opstellen van dit onderzoeksplan werd gekozen voor het klassikaal afnemen van de vragenlijsten, in aanwezigheid van de onderzoeker. Eén school kon wegens tijdgebrek niet instemmen met deze methode. De vragenlijst werd bijgehouden op het secretariaat en werd klassikaal behandeld tijdens een studiemoment, zonder de aanwezigheid van de onderzoeker. Op deze manier hadden de respondenten niet de mogelijkheid vragen te stellen wat wel het geval was in de andere scholen. Opnieuw is het niet zeker of dit enige invloed heeft op de onderzoeksresultaten. Een laatste opmerking betreft de generaliseerbaarheid van de resultaten naar de gehele populatie gezien de toepassing van een gemakssteekproef. De bereidwilligheid van de scholen was immers bepalend voor deze steekproef , aldus is hij gevoelig voor vertekening en invloeden waarover de onderzoeker geen controle heeft.177
176 177
SAUNDERS, M., LEWIS, P. en THORNHILL, A., o.c., pg. 315 Ibid., pg. 187
62
2.7. Besluit In dit hoofdstuk werd de methode van het empirisch onderzoek uiteengezet. Het onderzoeksdoel is het beschrijven van het fenomeen „kansspelen op Internet door jongeren‟. Voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen werd gebruik gemaakt van een surveyonderzoek, meer specifiek aan de hand van een gestandaardiseerde vragenlijst. De vragenlijst is gebaseerd op het onderzoek van Holland Casino, uitgevoerd door Motivaction. De inhoud van de vragenlijst werd kort toegelicht. De vragenlijst werd afgenomen in 5 verschillende scholen uit het Gentse, onder 352 leerlingen uit zowel ASO, TSO, BSO, KSO en deeltijds onderwijs. Dit onderzoek kan niet representatief genoemd worden gezien de selecte steekproef. De gegevens werden ingevoerd, verwerkt en geanalyseerd met behulp van SPSS 16.
63
3. RESULTATEN 3.1. Inleiding Uit
voorgaande
literatuurstudie
kennen
we
de
prevalentie
van
deelname
aan
internetkansspelen in bepaalde landen. In dit deel zal aan de hand van de onderzoeksresultaten bekeken worden in welke mate Vlaamse jongeren uit de derde graad secundair onderwijs deelnemen aan internetkansspelen. 3.2. Algemene kenmerken van de steekproef 3.2.1. Geslacht, leeftijd en studierichting Kenmerk
Absolute cijfers
Procent
Geslacht Vrouw Man
181 168
51,4% 47,7%
16 17 18 19 20 24
72 134 102 35 7 1
20,5% 38,1% 29,0% 9,9% 2,0% 0,3%
ASO TSO KSO BSO Deeltijds onderwijs
202 35 51 51 12
57,4% 9,9% 14,5% 14,5% 3,4%
Leeftijd
Studierichting
Tabel 1: achtergrondkenmerken
Deze tabel geeft aan dat 51,4% van de respondenten meisjes zijn en 47,7% jongens. De meeste jongeren vallen in de leeftijdscategorie 16 tot 18 jaar, een minderheid is ouder dan 19 jaar. 57,4% van de ondervraagde jongeren volgt een ASO-richting, 14,5% een BSO- of een KSO-richting, 9,9% een TSO-richting en 3,4% deeltijds onderwijs.
64
3.2.2. Vrijetijdsbesteding De jongeren besteden hun vrije tijd voornamelijk aan de computer (19,2%), gaan vaak langs bij vrienden (16,3%), sporten in een club (14,6%) of luisteren naar muziek (12,5%). 3.3. Resultaten deelname aan kansspelen 3.3.1. Deelname aan kansspelen algemeen Geslacht
Studierichting
Vrouw
Man
ASO
TSO
KSO
BSO
Deeltijds
Neen
78,5%
51,8%
65,3%
51,4%
74,5%
78,4%
16,7%
Ja
21,0%
48,2%
34,7%
48,6%
25,5%
19,6%
83,3%
Weet ik niet
0,6%
0,0%
0,0%
0,0%
0,0%
2,0%
0,0%
Totaal
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
Tabel 2: deelname aan kansspelen algemeen
De eerste vraag peilt naar de deelname aan kansspelen en loterijen in het algemeen, ongeacht het gebruik van Internet of niet. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende soort kansspelen. 34,1% van de jongeren zegt wel eens te hebben deelgenomen aan een kansspel, 65,6% zou dit nog nooit hebben gedaan. Deelnemen aan kansspelen in het algemeen lijkt vooral een jongensaangelegenheid te zijn: 48,2% van de jongens heeft dit wel eens gedaan tegenover 21% van de meisjes. Opvallend is dat ruim driekwart (83,3%) van de jongeren die studeren in het deeltijds onderwijs en de helft van de jongeren die studeren in technisch secundair onderwijs (48,6%) reeds deelnamen aan kansspelen. Ook veel jongeren (34,7%) die studeren in het algemeen secundair onderwijs durven wel eens een gokje te wagen. Deelnemen aan kansspelen komt het minste voor in kunstonderwijs (25,5%) en beroepsonderwijs (19,6%).
65
3.3.2. Deelname aan internetkansspelen Geslacht
Studierichting
Vrouw
Man
ASO
TSO
KSO
BSO
Deeltijds
Geen kansspelen
78,5%
51,8%
64,9%
51,4%
74,5%
80,4%
16,7%
niet op Internet
8,3%
8,9%
6,9%
14,3%
9,8%
3,9%
33,3%
Betaalde op Internet
0,0%
1,8%
1,5%
0,0%
0,0%
0,0%
0,0%
Gratis op Internet
11,6%
31,5%
24,8%
25,7%
13,7%
9,8%
33,3%
Beiden op Internet
1,7%
6,0%
2,0%
8,6%
2,0%
5,9%
16,7%
Tabel 3: deelname aan internetkansspelen
Vervolgens is nagegaan hoeveel jongeren de afgelopen 12 maanden deelgenomen hebben aan kansspelen via Internet. Er is een onderscheid gemaakt tussen gratis internetkansspelen en betaalde internetkansspelen. Bij de eerste vorm zet men geen reeël geld in, terwijl dit bij de tweede vorm wel het geval is. Tabel 3 toont dat 25,9% van de respondenten wel eens heeft deelgenomen aan internetkansspelen. 21,3% nam enkel deel aan gratis kansspelen, 4,6% zette bij het spelen reëel geld in. Blijkbaar is er meestal sprake van een combinatie van deelname aan gratis en betaalde kansspelen gezien slechts 0,9% van deze jongeren enkel betaalde gokspelletjes op Internet speelt. Het zou mogelijks kunnen dat de gratis spelletjes een opstap zijn naar inzetten van reëel geld. De internetkansspelen lijken minder populair te zijn onder meisjes: geen enkel meisje speelt alleen betalende internetkansspelen terwijl 1,8% van de jongens hier wel aan deelneemt. 11,6% van de meisjes speelt alleen gratis kansspelen via Internet tegenover bijna driemaal zoveel jongens (31,5%). Het grootste onderscheid is te zien in de categorie „zowel gratis als betalende internetkansspelen‟: 1,7% meisjes ten opzichte van 6% jongens. 66
Wanneer we naar opleiding kijken, valt het opnieuw op dat verhoudingsgewijs meer jongeren (16,7%) uit het deeltijds onderwijs geld inzetten op internetkansspelen dan de andere onderwijsniveau‟s. In het technisch onderwijs komt dit voor bij 8,6% van de jongeren en in het bijzonder onderwijs bij 5,9%. Jongeren uit het algemeen secundair onderwijs (3,5%) en uit kunstrichtingen (2%) zetten minder snel geld hierop in. 3.3.3. Kenmerken deelname aan gratis internetkansspelen Eerste deelname De eerste deelname aan internetkansspelen is bij de meeste jongeren vrij recent. Bij 30,7% van de jongeren die deelnemen aan gratis internetkansspelen vond de eerste deelname minder dan een jaar geleden plaats , bij 26,1% één tot twee jaar geleden en bij 15,9% twee tot drie jaar geleden. 20,5% van de jongeren weet niet meer wanneer hij/zij hieraan voor het eerst deelnam. Deelnamefrequentie
Figuur 1: deelnamefrequentie
Een meerderheid van de jongeren (61,4%) die gratis een gokje wagen op Internet doet dit minder dan één keer per maand. 35,1% speelt meer dan 1 keer per maand mee met gratis internetgokspelen waaronder 8% vijf keer, 6,8% maar liefst tien keer en 5,7% drie keer. Het zijn enkelingen die een andere deelnamefrequentie aanduidden. De deelnamefrequentie per 67
maand varieert in het totaal van minder dan één keer per maand tot vijfentwintig keer per maand. Aan de jongeren die minder dan één keer per maand gratis internetkansspelen spelen werd gevraagd hoeveel keer zij de laatste 12 maanden hebben deelgenomen aan deze gratis spelen. 23 jongeren (26,1%) antwoordden dat ze slechts één keer deelnamen aan gratis gokspelletjes, 8% deed dit drie keer en 5,7% vier keer het afgelopen jaar. Absoluut
Procent
Niet spannend genoeg
6
17,6%
Te verslavend
2
5,9%
Onbetrouwbaar
7
20,6%
Te ingewikkeld
2
5,9%
Slechte internetverbinding
1
2,9%
Geen contact met medespelers
2
5,9%
Niet leuk
14
41,2%
Tabel 4: motief eenmalige deelname aan gratis internetkansspelen
Er werd tevens gevraagd wat de reden was om slechts één maal deel te nemen aan gratis internetkansspelen. 41,2% gaf „het lijkt me niet leuk‟ op als reden voor de eenmalige deelname. Daarnaast vinden velen internetkansspelen via Internet onbetrouwbaar (20,6%) of zijn de spelletjes niet spannend genoeg (17,6%).
68
Speelduur
Figuur 2: speelduur per kansspelsessie
De meeste gratis internetkansspelers geven aan dat ze dit jaar gemiddeld 0 tot 30 minuten aan een spelsessie besteden. 31,4% zegt dat een spelsessie 0-15 minuten tijd in beslag neemt en 29,5% 15-30 minuten. 18,2% besteed een half uur tot een uur tijd aan een gratis gokspel. Soorten gratis internetkansspelen Absoluut
Procent
Casinospelen
13
10,7%
Poker
69
56,6%
Bingo / Keno
5
4,1%
Krasloterij
15
12,3%
Weddenschap
20
16,4%
Tabel 5: deelname per gratis kansspel
Er bestaan veel soorten kansspelen die aangeboden worden op het Internet. In de vragenlijst zijn de meest gekende opgenomen, waaronder de antwoordcategorie „casinospelen‟ nog eens 69
werd opgesplitst in de verschillende soorten casinospelen, dit zowel in de Nederlandse als in een andere taal. De jongeren mochten meerdere soorten spelen aanduiden. Poker lijkt het meest populaire spel binnen de diverse gratis internetkansspelen te zijn, maar liefst 56,6% van de jongeren nam hier dit jaar aan deel. Ook weddenschappen (16,4%) en krasloterijen (12,3%) scoren hoog. De casinospelen zijn minder populair dan men zou kunnen verwachten, 12,3% van de jongeren gaf aan dit jaar deze spelen gespeeld te hebben. Binnen de antwoordcategorie
„casinospelen‟
komen het spel Black Jack in de Nederlandse taal (31%) en de speelen fruitautomaten in de nederlandse taal (31%) het meeste voor. 16% van diegenen
die
deelnemen
aan
casinospelen, doen dit in een andere taal.
Figuur 3: gratis casinospelen
Motieven niet-deelname betaalde internetkansspelen Absoluut
Procent
Nog niet aan gedacht
6
8,0%
Bang voor verslavng
2
2,7%
Niet genoeg geld
1
1,3%
Betalen via Internet onbetrouwbaar
21
28,0%
Geen geld inzetten op kansspelen
40
53,3%
Wel bereid maar verlies nog te veel
1
1,3%
Tabel 6: Motieven niet-deelname betaalde internetkansspelen
Interessant is, bij de jongeren die enkel deelnemen aan gratis internetkansspelen, te onderzoeken wat de motieven zijn voor niet-deelname aan betaalde kansspelen zijn. De 70
jongeren lijken het hierover relatief eens te zijn: 53,5% gaf „ik wil geen geld inzetten op kansspelen‟ en 28% „ik vind betalen via Internet niet betrouwbaar‟ op als motief. Slechts 8% van de jongeren die alleen deelnemen aan gratis internetkansspelen gaf aan nog niet te hebben gedacht aan het inzetten van geld op kansspelen. 3.3.4. Kenmerken deelname aan betaalde internetkansspelen Deelname betaalde internetkansspelen Van alle bevraagde respondenten deed 4,3% dit jaar mee aan een betaald kansspel via Internet. Deze vraag werd reeds eerder gesteld maar komt in het midden van de vragenlijst terug als controlevraag. We zien een verschil van 0,3% ten opzichte van de eerste vraag waarin naar deze deelname gepeild werd. Er kan gesteld worden dat uit dit onderzoek blijkt dat 4,3% à 4,6% van de jongeren reeds geld inzette op internetkansspelen. Motief deelname betaalde internetkansspelen Absoluut
Procent
Aantrekkelijke winst
4
19,0%
Grote kans op winst
2
9,5%
Gemakkelijke deelname
3
14,3%
Goedkope deelname
3
14,3%
Impulsieve deelname
2
9,5%
Vrienden doen dit
1
4,8%
Vanwege de spanning
2
9,5%
Uit verveling
4
19,0%
Tabel 7: Motief deelname betaalde internetkansspelen
De meest voorkomende redenen om mee te doen aan betaalde gokspelletjes op Internet zijn de volgende: „ik vond de prijs die ik won aantrekkelijk‟ (19%), „uit verveling‟ (19%) „het was gemakkelijk om mee te doen‟ (14,3%) en „het was goedkoop om mee te doen‟ (14,3%). 9,5% 71
van de jongeren schatten dat de kans op winst groot is en voor nog eens 9,5% was de deelname een impuls, dacht men er niet bij na. Soorten betaalde internetkansspelen Wederom is poker het meest gespeelde spel onder de betaalde internetkansspelen (48%). Naast poker wordt opnieuw het meest deelgenomen
aan
weddenschappen, en
krasloterijen
casinospelen
Nederlandse
taal
in (elk
de 12%).
Bingo / Keno en casinospelen in een andere taal zijn het minst populair onder de jongeren die geld inzetten op gokspelletjes.
Figuur 4: deelname per betaald kansspel
Deelnamefrequentie
Figuur 5: deelnamefrequentie betaalde internetkansspelen
72
De laatste 12 maanden nam 25% van de jongeren die betaalde internetkansspelen spelen slechts 1 keer hieraan deel. 18,8% speelde dit jaar 10 keer betaalde internetkansspelen. De deelnames onder deze respondenten variëren van 0 tot 1000 keer. Betaalwijze en bestedingen Men betaalt doorgaans met een Paysafecard (25%), Paypal (18,8%), een kredietkaart (18,8%) of internetbankieren (12,5%). Aantal personen
Besteding voor deze groep
€1 €2 €5 €6 € 20 € 50 € 52 € 100 € 150 € 250 € 500
2 1 3 1 1 1 1 2 1 1 1
€ 2,0 € 2,0 € 15,0 € 6,0 € 20,0 € 50,0 € 52,0 € 200,0 € 150,0 € 250,0 € 500,0
Totaal
15
€ 1.247,0
Gemiddelde
Totale besteding totaal aantal personen
= € 83,13
Tabel 8: bestedingen betaalde internetkansspelen
Er werd de jongeren die deelnemen aan betaalde internetkansspelen gevraagd een zo goed mogelijke schatting te maken van het bedrag dat men in totaal dit jaar uitgaf aan deze spelletjes. Voor 18,8% was dit bedrag €5, voor 12,5% was dit €1 en voor een andere 12,5% was dit €100. Gemiddeld geven internetkansspelers €83,13 uit aan betaalde gokspelletjes.
73
3.3.5. Spelgedrag (gratis en betaalde internetkansspelen) De vragen omtrent spelgedrag zijn ingevuld door de jongeren die deelnemen aan betaalde en/of gratis internetkansspelen. Zodoende zijn enkel deze jongeren opgenomen in de analyses van de volgende vragen. 81,3% van de jongeren geeft aan nog nooit meer geld te hebben besteed aan deze spelletjes dan ze zich hadden voorgenomen. Bij dit resultaat hoort de bedenking dat ook jongeren die geen geld inzetten op kansspelen de antwoordcategorie „nooit‟ aangeduid hebben. Voor de gratis spelers was de antwoordcategorie „niet van toepassing‟ bestemd maar dit is slechts door 6 respondenten aangeduid. Dit resultaat is bijgevolg vertekend. Dit geldt tevens voor de volgende vraag, nl. of de jongeren wel eens geld geleend hebben om te kunnen deelnemen of schulden af te betalen. 87,9% antwoordt hier negatief op. 56% van de jongeren die gokspelletjes op Internet spelen hebben nog nooit meer tijd besteed aan internetkansspelen dan ze van plan waren. 28,6% geeft toe dat dit enkele keren wel het geval was. Op 2 respondenten (2,2%) na is nog geen enkele jongere van het school of werk weggebleven door het deelnemen aan internetkansspelen. 4,4% probeerde reeds minder deel te nemen of te stoppen met deelnemen aan internetkansspelen hoewel het niet lukt. 2,2% probeerde dit enkele keren, 1,1% één keer en nog eens 1,1% elke dag. Deelnemen aan internetkansspelen kan een slaaptekort veroorzaken. 89% van de jongeren heeft dit nog nooit meegemaakt terwijl 4,4% dit reeds enkele keren meemaakte en 2,2% maar liefst elke maand.
74
3.3.6. Kenmerken jongeren die niet deelnemen aan internetkansspelen Motieven niet-deelname aan internetkansspelen in het algemeen Jongeren die geen internetkansspelen spelen geven aan dat deze gokspelletjes niet leuk lijken (24,5%), dat ze kansspelen via Internet onbetrouwbaar vinden (23,8%) of schatten de kans om te winnen laag in (23%). Het verslavende effect wordt door 7,9% van de jongeren opgegeven als voornaamste reden voor niet-deelname. Deelname reeds overwogen? 80,1% van de jongeren zegt het spelen van internetkansspelen nog niet overwogen te hebben terwijl 18,8% dit wel al eens deed. Deelname door omgeving jongere 52,9% van de jongeren die niet deelnemen aan kansspelen via Internet heeft geen vrienden of vriendinnen waarvan ze weten dat ze dit wel doen. 25,3% heeft meerdere vrienden en 20,7% heeft 1 vriend of vriendin die wel hieraan deelnemen. 3,8% van deze jongeren weet dat zijn of haar ouders wel eens een gokje wagen op het Internet. Reactie op deelname vriend/vriendin Een kleine meerderheid van de niet-deelnemende jongeren (55,9%) zou zich niet storen aan de deelname aan internetkansspelen door een vriend of een vriendin, ze gaan ervan uit dat dit een eigen keuze is en ze zich hier niet mee moeten bemoeien. 31,8% zou bezorgd zijn en 29,1% hiervan zou de vriend of vriendin in kwestie zelfs aanspreken over dit gedrag. Slechts 10% zou zich niet storen aan het kansspelgedrag omdat ze hier geen graten in zien.
75
Deelname aan andere kansspelen Vrouw
Man
Neen
50,0%
9,5%
Ja
50,0%
90,5%
Tabel 9: poker volgens geslacht
Meer dan de helft van de jongeren (60,9%) die nog geen internetkansspelen speelde, nam wel al deel aan kansspelen in de reële wereld. 68,1% van deze jongeren speelt wel eens poker. De meest voorkomende plaats waar poker gespeeld wordt, is bij vrienden (77,3%). Niemand van de pokerspelers doet dit in een casino. Het pokerspel lijkt vooral bij de jongeren zeer populair te zijn, slechts 9,5% van de jongens tegenover 50% van de meisjes speelt geen poker. Kennis over kansspelen De laatste vragen in dit deel van de vragenlijst peilen naar de kennis van de niet-deelnemende jongeren omtrent kansspelen en de wetgeving. De eerste vraag is of jongeren onder de 18 jaar mogen meedoen met de Lotto. 82% antwoordt correct door te antwoorden dat dit niet toegestaan is. Toch is 16,1% ervan overtuigd dat minderjarigen wel een Lotto-biljet mogen kopen. De meningen over de vraag of een 18 jarige in een casino mag spelen zijn verdeeld: volgens 58,2% van de jongeren mag dit niet, volgens 39,1% van de jongeren wel. Er kan geconcludeerd worden dat de leeftijdsnormen van een casino niet goed gekend zijn want men mag pas vanaf de leeftijd van 21 jaar een casino betreden. 72% van de respondenten gaat ervan uit dat websites die betaalde kansspelen aanbieden legaal zijn in België terwijl de wetgeving die vandaag geldt en dus gekend is door de bevolking, zegt dat dit strikt verboden is. Slechts 1,9% van de jongeren gelooft dat gokspelen niet verslavend zijn.
76
Ongeveer de helft van de jongeren denkt dat je als speler geen invloed hebt op het kansspel terwijl de andere helft zegt dat je als speler wél een invloed hebt en niet alleen het toeval een rol speelt. 3.4. Besluit In het bovenstaande deel werden onderzoeksresultaten beschreven en gevisualiseerd volgens de volgorde van de vragen uit de vragenlijst. Hoewel dit kleinschalige onderzoek onderhevig is aan enkele beperkingen komen toch enkele interessante bevindingen naar voor. Opnieuw dient benadrukt te worden dat de onderzoeksresultaten niet veralgemeenbaar zijn naar de totale Vlaamse jongerenpopulatie. Zoals ook buitenlandse onderzoeken opmerkten, is gokken (zowel de reële als zijn virtuele equivalent) vooral een mannenzaak.
Er kan moeilijk gezegd worden dat vooral lager
opgeleiden deelnemen aan kansspelen gezien ook een groot aandeel gokkers les volgt in het algemeen secundair onderwijs. Een kwart van de jongeren nam al eens deel aan internetkansspelen en 4,6% zette hierbij geld in. Dit laatste cijfer komt overeen met wat gerapporteerd wordt in voorgaande onderzoeken waaruit bleek dat het prevalentiecijfer voor deelnemen aan betaalde internetkansspelen schommelt rond de 5%. Er kan wel gesteld worden dat betalende internetkansspelen populairder zijn bij jongeren uit een lager onderwijsniveau. Meer dan 36% van de jongeren geeft aan meer dan 1 keer per maand deel te nemen aan gratis internetkansspelen. De speelduur varieert van 0 tot 30 minuten, wat grotendeels overeenkomt met de resultaten uit het onderzoek van Holland Casino. Poker is veruit hét populairste internetkansspel, zowel bij gratis als bij betaalde spelen. In de eigen vragenlijst werd poker echter als een aparte categorie aangegeven, terwijl Holland Casino poker onderbracht bij de casinospelen Dit kan mogelijks een verklaring zijn waarom poker in dit onderzoek meer succes heeft dan in het Nederlandse onderzoek. In de vragenlijst van dit onderzoek werd tevens „weddenschappen‟ als een antwoordcategorie opgenomen en dit bleek een goede keuze te zijn want dit spel wordt na poker het meeste gespeeld. Hoe dan ook, het aandeel pokeraars onder de internetkansspelers is aanzienlijk.
77
Geld vormt de grootste drempel om de stap te zetten naar betaalde internetkansspelen. Anderzijds hebben de motieven om toch deel te nemen aan betaalde gokspelen te maken met diezelfde geldfactor: de prijs was aantrekkelijk of het was goedkoop. Het bedrag dat jongeren besteden aan internetkansspelen is relatief laag: gemiddeld €83 per jaar, in Nederland bedraagt dit €230 per jaar. De meest gebruikte betaalmethode is een Paysafecard, wat wel opmerkelijk is. Deze betaalwijze stond niet in de vaste antwoordmogelijkheden maar werd door de jongeren opgeschreven bij de categorie „andere‟. De Paysafecard is een prepaid kaart die men wereldwijd aankoopt in meer dan 280.000 verkooppunten.178 Het spelgedrag van de jongeren lijkt op het eerste zicht gematigd te zijn, het komt niet veel voor dat men meer geld uitgeeft dan men zich had voorgenomen of geld moet lenen.. Wat wél voorvalt is dat de jongeren langer spelen dan gepland. Adolescenten die niet op Internet deelnemen aan kansspelen geven als voornaamste redenen dat deelnemen niet leuk lijkt, dat de spelen onbetrouwbaar voorkomen of dat de kans op winst te laag is. Hoewel deze jongeren vasthouden aan hun intentie niet te gokken in een virtuele wereld, doet een ruime meerderheid dit wel in de reële wereld. Daar blijkt poker de favoriete jongensbezigheid te zijn. Er bestaan vandaag de dag toch nog een misvatting over de regelgeving: sites die online kansspelen aanbieden zijn volgens bijna driekwart van de jongeren legaal.
178
X. (z.d.) Paysafecard [WWW]. Prepaid Services Company: http://www.paysafecard.com/be_nl/informeren/ [1/08/2010]
78
CONCLUSIE Elke gokker verliest. Dit is al eeuwenlang een niet tegen te spreken waarheid. Toch zal het spel de mens steeds blijven fascineren, in het bijzonder in combinatie met nieuwe, populaire technologieën zoals het wereldwijde web. Internet verschaft gokkers een nieuwe manier om gemakkelijk toegang te krijgen tot kansspelen. Dat ze de weg naar de kansspelsites gevonden hebben, is duidelijk te merken aan de enorme stijging van het aantal sites de laatste jaren. Hoewel de prevalentiecijfers voor deelname aan internetkansspelen zowel in binnen- als buitenland nog relatief laag ligt, baart dit fenomeen de maatschappij enigszins zorgen. Het reguleren van online kansspelen is onderworpen aan territoriale grenzen, het blijft een nationale bevoegdheid en elk land beschikt dan ook over zijn eigen wettelijke regels. Deze verscheidenheid aan regelgeving maakt een coherente internationale aanpak moeilijk. Het blijft een evenwichtsoefening om de juiste wetgevende beslissingen te nemen. Het gokken verbannen van Internet, omwille van een nog steeds klein aantal pathologische spelers, neemt het plezier van vele recreatieve spelers weg. Anderzijds, het legaliseren zal een expansie van het aanbod in de hand werken waardoor de groep pathologische spelers aangroeit. Een nietrepressief optreden creëert daarentegen ruimte voor preventie. Indien men opteert voor legalisering dient men het ontbreken van controle op de spelers aan te pakken. Hoewel er reeds regels zijn uitgevaardigd waarbij men de uitbaters verplicht hun sociale verantwoordelijkheid op te nemen, blijkt dat velen deze richtlijn aan hun laars lappen. De nieuwe wetgeving speelt hier echter op in en nu kunnen ook derden een speler op een zwarte lijst laten plaatsen, met als gevolg dat deze niet meer wordt toegelaten tot goksites voor een bepaalde tijdsduur. Maar dit alleen is niet voldoende. Experts geven aan dat er een risico bestaat dat jongeren de komende jaren problematisch gedrag of zelfs een afhankelijkheidsprobleem kan ontwikkelen. Immers, adolescenten zijn de grootste en handigste groep internetgebruikers, het zit in hun vingers vanaf de kindertijd. Een grondige controle van identiteit en leeftijdsverificatie door de aanbieders zou deels helpen.
79
Daarnaast is het aan de media, de reclamewereld, de scholen en de ouders om de jongeren voor mogelijke gevaren van internetkansspelen te waarschuwen. Ook de bankwereld kan hier zijn steentje bijdragen. Jongeren krijgen nu de mogelijkheid op een eenvoudige manier financiële transacties te doen via Internet en maken hier gretig gebruik van. Het zou mogelijk moeten zijn deze evolutie in bepaalde gevallen af te remmen vanuit deontologische overwegingen. Vervolgens hebben de spelers absoluut geen garantie dat de site waarop ze gokken, werkt volgens eerlijke spelregels. Oplichting door operatoren komt voor en vele spelers zijn zich hier dan ook volstrekt van bewust. Dit blijkt uit de veelvoorkomende reden waarom spelers weigeren over te stappen van gratis naar betaalde internetkansspelen, nl. „internetkansspelen / betalen via Internet is onbetrouwbaar‟. Vaak zijn de eigenaars van de websites onbekend, in het bijzonder wanneer de site gelokaliseerd is op een exotische bestemming. Vanuit deze vaststelling ontstaat de vrees dat criminele bendes de online gokindustrie in handen krijgen of al dan niet reeds hebben. Het aanhouden van het verbod en een repressieve aanpak werkt criminalisering van deze sector alleen maar in de hand. De vraag blijft natuurlijk of legalisering de criminele pionnen uit de sector kan weren. Hoewel het aandeel problematische en pathologische gokkers klein is, mag deze niet over het hoofd gezien worden. Gokafhankelijkheid is zoals middelenafhankelijkheid, eetstoornissen en shopverslaving een ernstige psychiatrische aandoening die door vele factoren beïnvloed wordt. Men mag anderzijds niet alle spelers over dezelfde kam scheren gezien gokgedrag zeer uiteenlopend kan zijn, gaande van recreatief gokken tot pathologisch gokken. Jammer genoeg is dit vandaag de dag een vergeten ziekte. Ook op wetenschappelijk vlak verdient het nog meer aandacht te krijgen aangezien nog steeds te weinig onderzoekers vertrouwd zijn met dit fenomeen. Gelukkig is het voorbije jaar alvast een positieve trend ingezet: steeds vaker worden nieuwe studies en artikels rond dit onderwerp gepubliceerd. Dit onderwerp leeft zowel bij de wetenschappelijke wereld als de overheid. De kloof tussen de realiteit en de wetgeving wordt kleiner, de nieuwe Belgische wetgeving die van kracht gaat in 2011 illustreert dit. Om een zicht te krijgen op de aard en omvang van kansspelen bij jongeren, werd een kwantitatief onderzoek uitgevoerd bij 352 studenten uit de derde graad secundair onderwijs in 80
vijf Gentse scholen. De resultaten van de studie leveren belangrijke gegevens omtrent het aantal deelnemers, deelnamefrequentie, soorten spelen, motieven voor niet-deelname, motieven voor deelname, bestedingen en betaalwijze, attitudes en kennis omtrent kansspelen. Gegevens die voorlopig zeldzaam zijn in de Vlaamse wetenschappelijke wereld. We kunnen volgende belangrijke resultaten uit het onderzoek weerhouden: -
34,1% van de jongeren speelde al eens een kansspel, al dan niet op Internet. Het profiel van de deelnemer is mannelijk en schoolgaand in het deeltijds of technisch onderwijs.
-
25,9% speelde al eens een kansspel op Internet. 21,3% deed dit zonder geld in te zetten, 4,6% nam deel aan een betaald kansspel. Ook hier is het profiel van de deelnemer mannelijk en uit het deeltijds of technisch onderwijs.
-
Kenmerken van gratis internetkansspelen: o 35,1% neemt hier meer dan 1 keer per maand aan deel, 61,4% minder dan 1 keer maand, waarvan 26,1% slechts één maal ooit. De reden voor de eenmalige deelname is voornamelijk dat internetkansspelen niet leuk lijken of onbetrouwbaar zijn. o Het meest gespeelde gratis internetkansspel is Poker, gevolgd door weddenschappen en loterijen. o Het motief voor niet-deelname aan betaalde internetkansspelen is dat men geen geld wil inzetten op kansspelen of dat men betalen via Internet onbetrouwbaar vindt.
-
Kenmerken van betaalde internetkansspelen: o 4,3% à 4,6% van de jongeren speelt betaalde internetkansspelen, de meesten namen hier dit jaar één tot tien keer aan deel. o Poker is veruit het populairste spel. o Het gemiddelde bestedingsbedrag per jaar is €83,13. De meest gebruikte betaalmethodes zijn Paysafecard, Paypal en de kredietkaart. o Ze doen dit vooral omwille van de aantrekkelijke winst en uit verveling.
-
De jongeren houden hun spelgedrag goed onder controle, hoewel sommigen aangeven soms meer tijd te besteden aan de spelletjes dan ze zich voorgenomen hadden.
-
Jongeren die niet deelnemen aan internetkansspelen in het algemeen doen dit voornamelijk omdat de spelletjes niet leuk lijken, ze kansspelen via Internet 81
onbetrouwbaar vinden of de kans om te winnen laag inschatten. Een ruime helft speelt wel kansspelen in de niet-virtuele wereld, waarvan 68,1% pokert. De pokeraars zijn grotendeels jongens en het spel gaat door bij vrienden. -
Er bestaat wel een misvatting onder de jongeren over de legaliteit van goksites. Ongeveer driekwart denkt dat het uitbaten van online kansspelen toegelaten is.
Aan de hand van het literatuuronderzoek en het empirische onderzoek zijn de onderzoeksvragen op uitgebreide wijze beantwoord. De voornaamste bevinding is dat de online kansspelsector de voorbije jaren een enorme opmars maakte. Steeds meer jongeren en volwassenen ontdekken de virtuele gokwereld. Het is aan de overheid om hierop in te spelen en de evenwichtsoefening tussen verbieden en legaliseren te maken. Rekening houdend met de grote impact die Internet heeft op het ontwikkelen van problematisch gokgedrag, dient ook de welzijnssector hier de nodige aandacht aan te besteden.
82
BIBLIOGRAFIE Wetgeving / rechtspraak Art.6, §1 wet 10 januari 2010 tot wijziging van de wetgeving inzake kansspelen, BS 1 januari 2010 Art. 7 en art.8 wet 31 december 1851 op de loterijen, BS 7 januari 1852 Wet 7 mei 1999 op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers, BS 30 december 1999 Cass. 26 maart 1956, Arr. Cass. 1956, 618 (noot); Cass. 22 mei 1967, R.W. 1966-67, 1317. KB 10 oktober 2006 houdende de voorwaarden waaraan spelen die aangeboden worden in het kader van televisieprogramma's via nummerreeksen van het Belgische nummerplan, waarvoor het toegelaten is om van de oproeper, naast de prijs van de communicatie, ook de betaling van de inhoud te vragen, doch beperkt tot deze reeksen waarop het eindgebruikertarief geen functie is van de tijdsduur van de oproep en die een totaalprogramma inhouden dienen te voldoen, BS 19 oktober 2006
Boeken en verzamelwerken AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION, DSM-IV-TR : diagnostic and statistical manual of mental disorders, Washington, American Psychiatry Association, 2000, 943p. BAARDA, D.B. en DE GOEDE, M.P.M, Basisboek methoden en technieken: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van onderzoek, Groningen, Wolters-Noordhoff, 2001, 269p. BILLIET, J. en WAEGE, H. (eds.), Een samenleving onderzocht: methoden van sociaalwetenschappelijk onderzoek, Antwerpen, Standaard Uitgeverij, 2001, 390p. BOEIJE, H., ‟T HART, H. en HOX, J. (eds.), Onderzoeksmethoden, Amsterdam, Boom Onderwijs, 2005, 384p. BRINKMAN, J., De vragenlijst, Groningen, Wolters-Noordhoff, 2000, 199p. DE VOS, T. (ed.), Gokverslaving, hulpverlening en preventie, Lisse, Swets & Zeitlinger, 1995, 196p. DEVERENSKY, J. en GUPTA, R. (eds.), Gambling problems in youth: and applied perspectives , New York, Kluwer, 2004, 263p. DIJKSTRA, W. en SMIT, J., Onderzoek met vragenlijsten, Amsterdam, VU Uitgeverij, 1999, 210p. HERMANS, H., Nu moet het lukken! Over gokken en gokverslaving, Amsterdam, Boom Meppel, 1988, 104p. HUIZINGH, E., Inleiding SPSS 14 voor Windows, Den Haag, Sdu Uitgeverij, 2006, 340p. HUTTNER, H.J.M, RENCKSTORF, K. en WESTER, F., Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap, Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 1995, 695p. KERSSEMAKERS, R., Als de knikkers het spel bepalen: over gokken en gokverslaving, Amsterdam, De Brink, 1992 , 101p.
83
KERSSEMAKERS, R.,VAN MEERTEN, R., NOORLANDER, E. en VERVAECKE, H., Drugs en alcohol: gebruik, misbruik en verslaving, Houten, Springer Uitgeverij, 2008, 640p. KINGMA, S., Het gokcomplex: Verzelfstandiging van vermaak, Amsterdam, Rozenberg, 2002, 457p. KUIPER, G., Gokkende mensen, Groningen, Wolters-Noordhoff, 1988, 157p. SAUNDERS, M., LEWIS, P. en THORNHILL, A., Methoden en technieken van onderzoek, Amsterdam, Pearson Education Benelux, 2004, 517p. SPAPENS, T., LITTLER, A. en FIJNAUT, C. (eds.), Crime, addiction and the regulation of gambling, Leiden, Martinus Nijhof Publishers, 2008, 251p. SMITH, G., HODGINS, D.C. en WILLIAMS, R., J. (eds.), Research and measurement issues in gambling studies, Londen, Elsevier, 2007, 657p. SWANBORN, P.G., Methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek: Inleiding in ontwerpstrategieën, Amsterdam, Boom Meppel, 1982, 411p. VAN DER GENEUGTEN, B., DAS, M. en BORM, P., Behendig gokken in en rond het casino, Schoonhoven, Academic Service, 2001, 220p. VORST, H.C.M., Gids voor literatuuronderzoek in de sociale wetenschappen, Amsterdam, Boom Meppel, 1982, 242p. Wynn, H.J., Introducing the Canadian Problem Gambling Index, Wynne Resources, Canada, 2003
Tijdschriftartikels BAKKEN, I.J., GÖTESTAM, K.G., GRÅWE, R.W., WENZEL, H.G. en ØREN, A., Gambling behaviour and gambling problems in Norway 2007, Scandinavian Journal of Psychology, 2009, pg. 333-339 CLARKE, R. en DEMPSEY, G., The Feasibility of Regulating Gambling on the Internet, Managerial and decision economics, 2001, pg. 125-132 COTTE, J. en LATOUR, K.A., Blackjack in the kitchen: Understanding Online versus Casino Gambling, Journal of Consumer Research, 2009, pg. 742-758 DEVERENSKY, J. en GUPTA, R., Internet gambling amongst adolescents: a growing concern, Internet Journal of Menthal Health and Addiction, 2007, vol. 5, nr. 2, pg. 93-101 DEVERENSKY, J. en GUPTA, R., Measuring gambling problems among adolescents: Current status and future directions, International Gambling Studies, 2006, pg. 201–215 GRIFFITHS, M. en BARNE, A., Internet gambling : an online emperical study among student gamblers, International Journal of Mental Health and Addiction, 2008, pg. 194-204 GRIFITHS, M., Gambling technologies: prospects for problem gambling, Journal of Gambling Studies, 1999, pg. 265-283 GRIFFITHS, M.D., Fruit machine gambling: the importance of structural characteristics, Journal of Gambling Studies, 1993, vol.9, pg.133-152
84
GRIFFITHS, M., Internet gambling: issues, concerns and recommendations, Cyberpsychology & Behaviour, 2003, pg. 557-568 LESIEUR, H.R. en ROSENTHAL, M.D. (1991). Pathological gambling: A review of the literature (prepared for the American Psychiatric Association Task Force on DSM-IV Committee on disorders of impulse control not elsewhere classified), Journal of Gambling Studies, 7, 1, pg. 5-40 MONAGHAN, S., Responsible gambling strategies for Internet gambling: The theoratical and empirical base of using pop-up messages to encourage self-awareness, Computers in Human Behavior, 2009, pg. 202-207 SHAFFER, J., LAPLANTE, A., NELSON, E., KAPLAN, S.A. en LABRIE, R.A., Inside the virtual casino: a prospective longitudinal study of actual Internet casino gambling, The European Journal of Public Health, 2008, pg. 410-416 SHAFFER, H.J. en KORN, D.A., Gambling and related mental disorders: a public health analysis, Annual review of public health, 2002, pg. 171-212 SMEATON, M., Out of site, out of mind. Debit cards and underage gambling in the Internet, GamCare Matters, 2004, pg. 1-2 SMEATON, M. en GRIFFITHS,M., Internet gambling and social responsibility: an exploratory study, CyberPsychology & Behaviour, 2004, pg. 49-57 WOOD, R.T., WILLIAMS, R.J. en LAWTON, P.K., Why do Internet gamblers prefer online versus land-based venues?, Journal of Gambling Issues, 2007, pg. 235-252 WOOD, R.T.A., GRIFFITHS, M.D. en PARKE, J., Acquisition, development, and maintenance of online poker playing in a student sample, CyberPsychologie & Behaviour, 2007, pg. 354-361
Krantenartikels HERMANS D., Baas legt internet aan banden, De Gentenaar, 22 april 2010, pg. 12 X, Jongeren gokken massaal, De Gentenaar, 2 december 2009, pg. 8
Niet-commerciële bronnen DE BRUIN, D., MEIJERMAN, C., LEENDERS, F. en BRAAM, R., Verslingerd aan meer dan een spel: een onderzoek naar de aard en de omvang van kansspelproblematiek in Nederland, Den Haag, Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), 2006, 265p. (onderzoeksrapport) DE PRETER, C., Gokken via Internet en andere communicatiemiddelen, ICRI K.U. Leuven, 2002, 23p. (scriptie K.U. Leuven) DOODEMAN, M.A., Rapportage kansspelen op Internet, Korps Landelijke Politiediensten / groep Digitaal Rechercheren, 16 september 2003, 46p. (onderzoeksrapport) FERRIS, J. en WYNNE, H., The Canadian Problem Gambling Index: Final Report. The Canadian Centre on Substance Abuse (CCCSA), 2001 (onderzoeksrapport) FRANS, J., Het verband tussen kansspelen en criminaliteit, Gent, 2001-2002, 89p. (Diss. Lic. Criminologische wetenschappen)
85
GRIFFITHS, M.D., WARDLE, H., ORFORD, J., SPROSTON, K., CONSTANTINE, R., PIGOTT, S. en ERENS, B., British Gambling Prevalence Survey 2007, National Center for Social Research, September 2007, 182p. (onderzoeksrapport) HOMBURG, G.H.J. en ORANJE, E., Aard en omvang van illegale kansspelen in Nederland, Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC), Amsterdam, juli 2009, 68p. (onderzoeksrapport) KAHNAWAKE GAMING COMMISSION, Regulations concerning interactive gaming, december 2009, 59p. (regelgeving) KINABLE, H., Bevraging van Vlaamse leerlingen in het kader van een Drugbeleid op School 20072008, Brussel, 2009, 68p.(onderzoeksrapport) LAMBERTZ, B., VAN LEEUWEN, J. en VAN DER LELIJ, B., Kansspelen via nieuwe media 2007. Monitor betaalde interactieve internetkansspelen, Motivaction, College van toezicht op de kansspelen, 2002, 50p. (onderzoeksrapport) MEERKERK, G.J., VAN ROOIJ, A.J., AMADMOESTAR, S.S. en SCHOENMAKERS, T., Nieuwe verslavingen in zicht: een inventariserend onderzoek naar de aard en omvang van „nieuwe verslavingen‟ in Nederland, IVO, Rotterdam, 2009, 65p. (onderzoeksrapport) OIVO, Jongeren en kansspelen, december 2009, 30p. (onderzoeksrapport) THE NORWEGIAN BOARD OF TECHNOLOGY, Regulating online gambling, Newsletter nr.14 to the parliament, april 2007, 4p. (nieuwsbrief) WILLEMEN, R., Dossier gokken, Brussel, VAD, 2006, 115p. (dossier) WOOD, R.T. en WILLIAMS, R.J., Internet Gambling: Prevalence, Patterns, Problems, and Policy Options. Final Report prepared for the Ontario Problem Gambling Research Centre, Ontario, januari 2009, 129p. (onderzoeksrapport)
Audiovisuele bronnen X, Het nieuws, VTM, 28 maart 2009, 15H-15H30. [TV-programma]
Elektronische bronnen AMERICAN GAMING ASSOCIATION (2006), „Gambling and the Internet‟ in The AGO Survey of Casino Entertainment [WWW]. American Gaming Association: http://www.americangaming.org/survey/index.cfm [13/05/09] AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION (2009), „Diagnostic and statistical manual‟ in American Psychiatric Association [WWW]. American Psychiatric Association: http://www.psych.org/MainMenu/Research/DSMIV.aspx [05/04/2010] BATESON, R., The growth of online lotteries, Studiedag Nationale Loterij, 3 december 2009 (powerpoint) DE WIT, J. (11/12/2009) „De nieuwe kansspelwet regelt internetgokken‟ in experts Gazet van Antwerpen [WWW]. Gazet van Antwerpen: http://www.gva.be/dekrant/experts/johndewit/de-nieuwekansspelwet-regelt-internetgokken.aspx [25/02/2010]
86
GAMBLING COMMISSION, „Remote‟ in Gambling Commission [WWW]. Gambling Commission: http://www.gamblingcommission.gov.uk/Client/detail.asp?ContentId=260 [20/05/2009] IALOMITEANU, A. en ADLAF, E., „Internet Gambling Among Ontario Adults‟ in Issue 5 [WWW]. The Electronic Journal of Gambling Issues: http://www.camh.net/egambling/issue5/research/ialomitaenu_adlaf_article.html [05/05/2009] LORENZ, V. (2008) „Contributing factors‟ in Forensic Center of Compulsive Gambling [WWW]. Lorenz; V.: http://valerielorenz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=22&Itemid=32 [23/05/2009] MINET, S., MEJIAS, S., DRUINE, C., SERVAIS, L., DE SMET, S., DELMARCELLE, C. en JORIS, L. (2004) „Gokken, een stand van zaken‟ in Rodin Foundation Publicaties [WWW]. Rodin Foundation: http://www.rodin-foundation.org/index.php? [16/02/2010] NATIONALE LOTERIJ, De internetgokmarkt in België: illegaal,… maar springlevend, Studiedag Nationale Loterij, 3 december 2009 (powerpoint) PHILIPPA, M., DEBRABANDERE, F., QUAK, A., SCHOONHEIM, T. en VAN DER SIJS, N. (z.d.) „Gokken‟ in Etymologisch woordenboek van het Nederlands [WWW]. Amsterdam University Press: http://www.etymologie.nl/ [28/07/2010] ÞÓR ÓLASON, D., „Internet gambling and problem Internet gambling and problem gambling among 13-18 year adolescents in Iceland‟ in Conference program & keynote presentations [WWW]. SNSUS (Stiftelsen Nordiska Sällskapet för Upplysning om Spelberoende): http://www.snsus.org/program_2007.html [10/04/2010] SANDVEN, U.H. (21/05/2007), „The present situation in Norway‟ in Conference program & keynote presentations [WWW]. SNSUS (Stiftelsen Nordiska Sällskapet för Upplysning om Spelberoende): http://www.snsus.org/program_2007.html [10/04/2010] VANDENBERGHE, H. (2009/11/19) „Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers, wat de kansspelcommissie betreft‟ in Actueel archief [WWW]. Hugo Vandenberghe: http://www.hugovandenberghe.be/index.php?id=35&tx_ttnews%5Bpointer%5D=1&tx_ttnews%5Btt_ news%5D=9&tx_ttnews%5BbackPid%5D=1&cHash=66427281a3 [18/02/2010] WIEBE, J. (2006), „Internet gambling safeguards: What are online gaming sites doing to protect customers?' in Newslink, Fall/Winter 2006 [WWW]. The Responsible Gambling Council: http://www.responsiblegambling.org/articles/NewslinkFallWinter2006.pdf [15/04/2010] X (z.d.), Kansspelcommissie [WWW]. Federale Overheidsdienst Justitie: http://www.just.fgov.be/nl_htm/organisation/html_org_admcentrale/organi03_08_05/kansspelcommis sie.html [18/02/2010] X (z.d.) „Missie‟ in Bedrijfsinfo Nationale Loterij [WWW]. Nationale Loterij: http://www.nationaleloterij.be/NL/Bedrijfsinfo/kenuwlimieten/Missie/default.aspx [01/03/2010] X, (z.d.) Online Casino City [WWW]. Casino City Inc.: http://www.online.casinocity.com [06/05/2009] X (z.d.), Gambling in Iceland [WWW]. GamingZion: http://gamingzion.com/iceland/ [10/04/2010]
87
X (z.d.), Gokken en kansspelen, de rol van magisch denken, bijgeloof en illusie. CoBeNo Project: http://www.saferinternet.be/safer_internet_fiche_nl_19_3015.html [01/05/2010]
X, (z.d.) About Intercasino [WWW]. Intercasino: http://www.intercasino.com/about-us/ [26/06/2010] X. (mei 2009) Bedrijfsprofiel [WWW]. Holland Casino: http://www.hollandcasino.nl/corporate/NL/over_holland_casino/Bedrijfsprofiel/default.htm [13/04/2010] X. (z.d.) Paysafecard [WWW]. Prepaid Services Company: http://www.paysafecard.com/be_nl/informeren/ [1/08/2010]
88
BIJLAGE I: AANVRAAG MEDEWERKING AAN ONDERZOEK Beste, Ik ben Joke Van Croonenburg, laatstejaarsstudente Criminologische wetenschappen aan de Universiteit Gent. Dit jaar maak ik mijn masterproef rond “Kansspelen op Internet”. Vorig jaar schreef ik reeds mijn bachelorproef over dit fenomeen en ik wil dit graag verder onderzoeken in mijn masterproef, onder begeleiding van mijn promotor Prof. Freya Vander Laenen. Mijn centrale onderzoeksvraag is: wat is de aard en de omvang van het deelnemen aan internetkansspelen bij jongeren? Ik wil deze vraag beantwoorden aan de hand van het afnemen van een vragenlijst bij jongeren uit het 5e en 6e middelbaar. Dit is een vragenlijst van maximum 9 pagina’s en het duurt hooguit 20 minuten om deze in te vullen. De vragenlijst is tot stand gekomen in samenwerking met Motivaction, die jaarlijks een internetenquête uitvoert in opdracht van Holland Casino, de enige legale aanbieder van internetkansspelen in Nederland. De wetenschappelijke regels omtrent het afnemen van enquêtes worden uiteraard strikt opgevolgd: de anonimiteit van de leerlingen wordt gegarandeerd. Het ideale zou zijn dat ik de vragenlijst persoonlijk afneem in klasverband. Ik heb echter vernomen dat er in de Gentse scholen tegenwoordig een overbevraging is van studenten die enquêtes willen afnemen. Moest dit ook voor jullie school het geval zijn, kan ik jullie de vragenlijst bezorgen waarop jullie zelf op een gepast moment (bijvoorbeeld een studie wegens afwezigheid van een leerkracht) de vragenlijst kunnen laten invullen door de leerlingen. Om deze reden richt ik mij tot jullie school met de vraag of deze enquête bij de 5e en 6e jaars mag afgenomen worden. Indien jullie het wensen, wil ik deze vragenlijst en mijn motivatie aan de directie persoonlijk toelichten. Als ik met jullie kan samenwerken, hoop ik deze enquête af te nemen net na de paasvakantie. Als bijlage vindt U de vragenlijst en bijhorende brief gericht aan de ouders,het informed consent.
Alvast bedankt! Van Croonenburg Joke Koningin Elisabethlaan 97 9820 Merelbeke 0473/55.48.13
[email protected]
89
BIJLAGE II: INFORMED CONSENT
Beste mijnheer, mevrouw, Binnenkort werkt (de school) mee aan een onderzoek van Van Croonenburg Joke, laatstejaarsstudente Criminologie aan de Universiteit Gent. Dit onderzoek kadert in het schrijven van een masterproef. De studie heeft de bedoeling om een beeld te schetsen van de aard en omvang van het deelnemen aan internetkansspelen door jongeren uit de laatste graad secundair onderwijs. Om dit onderzoeksdoel te bereiken zal ik in een aantal scholen enquêtes afnemen bij leerlingen uit het 5e en 6e jaar van het secundair onderwijs. Dit zal voor (de school) plaatsvinden op (de datum). Het afnemen van de enquête gebeurt klassikaal, zal maximaal een half uur duren en de leerkracht zal hierbij aanwezig zijn. Naast het invullen van de vragenlijst worden geen verdere activiteiten van de jongere verwacht. Alle resultaten uit de enquêtes worden anoniem geregistreerd en verwerkt, er worden dus geen namen van de leerlingen die meewerken aan het onderzoek vermeld. De deelname is geheel vrijwillig en kan op elk moment gestopt worden. Mag ik u vragen of u, wanneer u niet wilt dat uw zoon/dochter deelneemt aan het onderzoek, contact met mij opneemt? Als u bijkomend vragen of bemerkingen heeft, dan kan u ook steeds bij mij terecht.
Vriendelijke groeten, Van Croonenburg Joke Master Criminologische Wetenschappen, Universiteit Gent
[email protected]
90
BIJLAGE III: INTRODUCTIEBRIEF Hallo,
Als laatstejaarsstudente Criminologie aan de Universiteit Gent maak ik dit jaar mijn thesis over ‘Kansspelen via Internet’. Het doel van mijn thesis is meer te weten te komen over de omvang en de kenmerken van dit fenomeen bij jongeren uit de derde graad secundair onderwijs aan de hand van deze vragenlijst. Deze enquête wordt niet enkel op jullie school afgenomen maar ook op andere Gentse scholen.
Er worden nooit namen gevraagd, dus niemand kan te weten komen dat jullie deze vragen hebben ingevuld. Het is dus volledig anoniem. Daarnaast zullen de vragenlijsten na het invullen in een enveloppe gestoken worden, dus ook de persoon die ze ophaalt zal ze niet kunnen bekijken. Wanneer ik de vragen verwerk, zal elk antwoord een bepaalde code krijgen, dus opnieuw zijn de antwoorden anoniem. De vragenlijst wordt individueel ingevuld, gelieve je antwoord niet te overleggen met je buurman of buurvrouw.
Het is de bedoeling dat jullie de vragen aandachtig lezen en telkens het juiste antwoord omcirkelen. Gebruik hiervoor liefst een balpen of een pen want een potlood vervaagt en op die manier zijn je antwoorden misschien niet meer leesbaar. Meestal is het de bedoeling dat jullie 1 juist antwoord aanduiden, tenzij het anders vermeld is in de vraag. Regelmatig worden enkele begrippen vooraf uitgelegd, gelieve deze uitleg goed te lezen. Op die manier weten jullie exact wat er gevraagd wordt en zal de kwaliteit van de antwoorden hoger zijn. Als jullie een antwoord hebben die niet bij de mogelijkheden vermeld staat, gelieve dit dan bij de antwoordcategorie ‘andere’ te schrijven. Zorg er wel voor dat dit leesbaar is. Het invullen van de vragen duurt maximum 20 minuten.
Bedankt om mee te werken!
Van Croonenburg Joke
91
BIJLAGE IV: VRAGENLIJST Deze vragenlijst is volledig ANONIEM. Er worden geen namen gevraagd dus niemand kan weten dat jij deze vragen hebt ingevuld.
Achtergrondinformatie Geslacht: 1. Man 2. Vrouw Leeftijd: ………………… jaar Studierichting: 1. 2. 3. 4. 5.
ASO TSO BSO KSO Deeltijds onderwijs
Gemeente of stad waar je (voornamelijk) woont: …………………………………………………….. Vrijetijdsbesteding: geef je 2 voornaamste vrijetijdsbestedingen: 1. Computer 2. TV 3. Muziek spelen 4. Muziek beluisteren 5. Films kijken 6. Langsgaan bij vrienden 7. Jeugdbeweging (Scouts, Chiro, KSJ, KSA,…) 8. Op café gaan 9. Sporten in een club (Voetbal, tennis, dans, turnen,…) 10. Uitgaan (fuif, jeugdhuis, discotheek,…) 11. Andere: ……………………….
92
Vragenlijst Vraag 1 Heb je de afgelopen 12 maanden deelgenomen aan één of meer loterijen en/of andere kansspelen? (Zowel via Internet als gewoon, zoals een krasbiljet, een loterij van een sportclub, een speelautomaat, roulette, poker,…) 1. Ja 2. Nee (ga direct door naar pagina 8) 3. Weet ik niet Vraag 2 Heb je de afgelopen 12 maanden eens deelgenomen aan betaalde internetkansspelen of enkel aan gratis internetkansspelen? Betaalde internetkansspelen = internetkansspelen waarvoor geld is ingelegd door betaling via een bankkaart, credit card, telefonische betaling, Internet inbelnummers of via een speelrekening. Gratis internetkansspelen = hiervoor betaalt u niks. 1. 2. 3. 4.
Alleen meegedaan aan betaalde internetkansspelen (ga direct door naar vraag 10 ) Alleen meegedaan aan gratis internetkansspelen Zowel aan gratis als aan betaalde internetkansspelen Ik heb nog niet deelgenomen aan kansspelen via Internet (ga door naar pagina 8)
Vraag 3 Wanneer heb je voor het eerst meegedaan aan gratis internetkansspelen? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Minder dan 1 jaar geleden 1 tot 2 jaar geleden 2 tot 3 jaar geleden 3 tot 4 jaar geleden 4 tot 5 jaar geleden 5 jaar of langer geleden Weet ik niet
93
Vraag 4 Hoe vaak nam je de laatste 12 maanden gemiddeld per maand deel aan gratis internetkansspelen? 1. ……………….. keer per maand (ga direct door naar vraag 7) 2. Minder dan 1 keer per maand Vraag 5 en 6 is enkel voor de personen die minder dan 1 keer per maand meedoen met gratis internetkansspelen. Vraag 5 Hoe vaak heb je de laatste 12 maanden in totaal meegedaan aan gratis internetkansspelen? 1. …………………….. keer (ga direct door naar vraag 7) 2. Slechts 1 keer Vraag 6 Waarom heb je de laatste 12 maanden slechts 1 keer deelgenomen aan gratis internetkansspelen? Geef de belangrijkste redenen aan. Je mag er maximum 2 kiezen. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Ik vind het niet spannend genoeg Ik vind het te verslavend Ik vind kansspelen via Internet onbetrouwbaar Ik vind het te ingewikkeld Ik vind de Internetverbinding te traag Ik vind het niet gezellig omdat ik geen contact heb met de medespelers Ik kan het nog maar net Het lijkt me niet leuk Andere: ……………………………………………………………………………………………………………
Vraag 7 Hoe lang speelde je de laatste 12 maanden meestal per kansspelsessie op Internet? 1. 2. 3. 4. 5.
0-15 minuten 15-30 minuten 30-60 minuten Langer dan 1 uur Weet ik niet
94
Vraag 8 Aan welke van de volgende gratis internetkansspelen heb je de laatste 12 maanden deelgenomen? (Meerdere antwoorden mogelijk) Casinospelen = Black Jack, Baccarat, Punto Banco, Roulette, Dobbelspel, Rad van Fortuin, speelautomaat of fruitautomaat 1. Casinospelen, aangeboden in de Nederlandse taal Welke?............................................................................................. 2. Casinospelen, aangeboden in een andere taal Welke?............................................................................................. 3. Poker 4. Bingo of Keno 5. Krasloterij 6. Weddenschap 7. Andere: ………………………………………………………………………………………… Vraag 9: Enkel in te vullen door jongeren die ALLEEN GRATIS internetkansspelen spelen! Waarom speel je enkel gratis internetkansspelen en geen betaalde? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Ik heb er nog niet aan gedacht om dat te doen Ik ben bang om verslaafd te worden Ik wil het wel, maar heb niet genoeg geld Ik ben bang voor de reactie van mijn ouders Ik ken geen sites waar ik betaalde internetkansspelen kan spelen Ik vind betalen via Internet niet betrouwbaar Ik wil geen geld inzetten op kansspelen Andere: ……………………………………………………………………..
Vraag 10 Heb je al eens deelgenomen aan betaalde internetkansspelen? 1. Ja 2. Nee (ga direct door naar vraag 16)
95
Vraag 11 Waarom heb je meegedaan aan betaalde internetkansspelen? Geef de belangrijkste redenen aan. Je mag er maximum 2 kiezen. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Ik vond de prijs die ik won aantrekkelijk De kans op een prijs was volgens mij groot Het was gemakkelijk om mee te doen Het was goedkoop om mee te doen Het was een impuls, ik heb er niet bij nagedacht Mijn vrienden doen dit ook Vanwege de spanning Uit verveling Andere: …………………………………………………………………………………………
Vraag 12 Aan welke van de volgende betaalde internetkansspelen heb je de laatste 12 maanden deelgenomen? (Meerdere antwoorden mogelijk) Casinospelen = Black Jack, Baccarat, Punto Banco, Roulette, Dobbelspel, Rad van Fortuin, Speelautomaat of fruitautomaat 1. Casinospelen, aangeboden in de Nederlandse taal Welke?......................................................................................... 2. Casino spelen, aangeboden in een andere taal Welke?.......................................................................................... 3. Poker 4. Bingo of Keno 5. Krasloterij 6. Weddenschap 7. Andere: ………………………………………………………………………………………… Vraag 13 Hoe vaak heb je de laatste 12 maanden in totaal meegedaan aan betaalde internetkansspelen? 1. …………………….. keer 2. Slechts 1 keer
96
Vraag 14 Op welke manier betaalde je om deel te nemen aan een betaald internetkansspel? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Met creditcard Speciaal internet-inbelnummer Paypal Ideal Bankoverschrijving via Internet, met de bankkaart, Internet bankieren NETeller Moneybookers Andere: ……………………………………………………………………………………………………
Vraag 15 Hoeveel euro heb je de laatste 12 maanden uitgegeven aan betaalde internetkansspelen? (Als je het niet exact weet, doe een zo goed mogelijke schatting) ……………………………………………. €
97
Vraag 16 Duid het antwoord aan dat het meeste overeenkomt met jouw gedrag. Let op: het gaat altijd over de laatste 12 maanden! 1 keer
Enkele keren
Elke maand
Elke week
Elke dag
Nooit
Niet van toepassing
1. Heb je wel eens meer geld aan betaalde internetkansspelen besteed dan je je had voorgenomen? 2. Heb je wel eens geld geleend van iemand om te kunnen deelnemen aan betaalde internetkansspelen of om schulden door internetkansspelen terug te betalen? 3. Heb je wel eens meer tijd besteed aan internetkansspelen dan je van plan was? 4. Ben je wel eens van de school of je werk weggebleven door het meedoen aan internetkansspelen? 5. Heb je eens geprobeerd om minder deel te nemen of te stoppen met deelnemen aan internetkansspelen, maar dit is niet gelukt? 6. Heb je wel eens een slaaptekort gehad door het meedoen aan internetkansspelen?
Dit is het einde van de vragenlijst. Bedankt voor het meewerken aan mijn masterproef!
98
Dit deel van de vragenlijst is enkel voor jongeren die nog NIET hebben deelgenomen aan kansspelen/gokspelen via Internet. Vraag A Je hebt de afgelopen 12 maanden niet aan internetkansspelen deelgenomen (behalve misschien loten gekocht). Waarom niet? Geef de belangrijkste redenen aan. Je mag er maximum 2 aanduiden. 1. Ik vind het niet spannend genoeg 2. Ik vind het prijzengeld te laag 3. Ik vind het te verslavend 4. Ik vind de inzet (het startbedrag) te laag 5. Ik vind de inzet (het startbedrag) te hoog 6. Ik vind de kans om te winnen te laag 7. Ik vind kansspelen via Internet onbetrouwbaar 8. Ik vind betalen via Internet onbetrouwbaar 9. Ik vind het te ingewikkeld 10. Ik vind de Internetverbinding te traag 11. Ik vind het niet gezellig omdat ik geen contact heb met de medespelers 12. Ik heb er nog nooit van gehoord 13. Het lijkt me niet leuk 14. Andere: …………………………………………………………………………………………………………… 15. Weet ik niet Vraag B Heb je wel eens overwogen of getwijfeld om mee te doen aan een internetkansspel? 1. Ja, wel eens 2. Nee, nooit Vraag C Heb je een vriend of een vriendin waarvan je weet dat hij/zij wel eens deelneemt aan kansspelen via Internet? 1. Ja, ik heb 1 vriend of vriendin die dat doet 2. Ja, ik heb meerdere vrienden/en of vriendinnen die dat doen 3. Nee, niemand van mijn vriendengroep doet dat
99
Vraag D Spelen je ouders wel eens kansspelen via Internet? 1. Ja 2. Nee
Vraag E Hoe zou je reageren indien een goede vriend/vriendin zou deelnemen aan kansspelen via Internet? 1. Ik zou bezorgd zijn en hem of haar hierover aanspreken 2. Ik zou bezorgd zijn maar hem of haar hier niet over aanspreken 3. Ik zou me er niet aan storen, het is een eigen keuze van hem of haar, ik moei me er niet mee 4. Ik zou me er niet aan storen omdat ik het niet verkeerd vind 5. Ik zou het goed vinden Vraag F Heb je al eens deelgenomen aan kansspelen, maar niet op het Internet? 1. Ja, wel eens 2. Nee, nooit (ga direct door naar vraag I) Vraag G Speel je wel eens poker? 1. Ja 2. Nee, nooit (ga direct door naar vraag I) Vraag H Op welke plaats speel je dan poker? Omcirkel de plaats waar je dit het meeste doet. 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Thuis Bij vrienden In een café of bar Op school In een casino Op een andere plaats, nl.: ……………………………………………..
100
Vraag I Duid aan wat volgens jou het juiste antwoord is. Waar
Niet waar
1. Jongeren onder de 18 jaar mogen meedoen met de Lotto 2. Een jongere van 18 jaar mag in een casino spelen 3. Kansspelen op Internet waarbij men geld moet inzetten zijn vandaag de dag verboden in België 4. Aan gokken kan je verslaafd geraken 5. Als speler heb je ALTIJD een invloed op het spel, niet alleen het toeval speelt een rol
Dit is het einde van de vragenlijst. Bedankt voor het meewerken aan mijn masterproef!
101
