Kansen in Rwanda. september 2013 voor de Nederlandse agribusiness jaargang 39

Berichten

Buitenland nr

Kansen in Rwanda

9

september 2013 | voor de Nederlandse agribusiness | jaargang 39

02

Korte berichten 03

Inhoud

Amerika

Nederlands tuinbouwcluster creëert nieuwe kansen

Het Nieuwe Samenwerken begint in Midden-Amerika

10

Agribusiness één van de motoren van de economie

Rwanda ligt open

14

Colofon Berichten Buitenland is bestemd voor het Nederlandse agrarische bedrijfsleven en is een uitgave van het ministerie van Economische Zaken. Het doel is informatie­ verstrekking over relevante ontwikkelingen op agrarisch handelsgebied, buitenlandse markten, handelsbemiddeling enzovoort. De landbouwraden in het buitenland dragen in sterke mate bij aan de berichtgeving in dit blad.

Berichten Buitenland online: www.rijksoverheid.nl/berichtenbuitenland

Tijdens het 21e internationale congres van AAPRESID, wat vrij vertaald staat voor Associatie van Producenten met Directe Zaai (niet ploegen), heeft de van oorsprong Nederlandse certificeerder Schutter Argentinië met diezelfde AAPRESID een samenwerkingsovereenkomst ondertekend om duurzame landbouw te certificeren. Hiermee is Schutter één van de drie bedrijven die geaccrediteerd is voor het certificeren van het Argentijnse label AC Agricultura Certificada, het normen- en managementsysteem voor duurzame landbouw van AAPRESID. Dit systeem neemt een steeds belangrijkere plaats in en omvat inmiddels 30.000 hectare gecertificeerde grond. Nog eens 125.000 hectare zijn in het proces van certificatie. Bovendien werd een contract met de RTRS (Round Table on Responsible Soy) ondertekend waarin de AC- en RTRS-productienormen officiëel bekrachtigd zijn, zodat producenten dit tegelijkertijd kunnen laten certificeren. Met deze overeenkomst is de weg geopend voor het uitbreiden van Agricultura Certificada en promotie van dit systeem door middel van congressen en presentaties in overige delen van het land.

Realisatie

Lichte daling zuivelproductie

Er wordt gedrukt op een chloorarme papiersoort, in een inktbesparend FM-raster. Er wordt verzonden in recyclebare sealbags.

Uitgever Ministerie van Economische Zaken

Redactieadres

Ontwikkeling concurrentiekracht

Franse groente- en fruitteelt

Redactie Berichten Buitenland T.a.v. Sabine Hoff Postbus 20401, 2500 EK Den Haag Tel. +31 (0)70 378 52 59 E-mail [email protected] www.rijksoverheid.nl/berichtenbuitenland

Informatie en abonnementen

03

Korte berichten

9 0 Kort Graag... 12 Uit onverwachte hoek 13 Column 17 Exportise 18 Landbouwraden in het buitenland 20 Naoogst 22 Grensverleggers 23 Foto van de maand 24 Activiteitenkalender

06

14

Argentinië Landbouwafdeling Buenos Aires Samenwerkingsovereenkomst

Voor informatie over artikelen of een (gratis) abonnement kunt u contact opnemen met Elma Verboom, Tel.: +31 (0)70 378 41 62 Fax: +31 (0)70 378 61 23 E-mail: [email protected]

JackieWorks/geschreven * gedrukt

Aan dit nummer werkten mee: Frits H. Emmerik, Hans van der Lee, Joost Oorthuizen, Nico van Opstal, Jacqueline Rogers en Renée Snijders

Opmaak Optima Forma bv, Voorburg

Druk OBT bv, Den Haag ISSN 0920 - 0975 De informatie, meningen en opinies in dit blad worden naar voren gebracht buiten verantwoordelijkheid van het Ministerie van Economische Zaken. Het overnemen of vermenigvuldigen van artikelen uit dit blad is alleen toegestaan onder vermelding als volgt: Berichten Buitenland, [maand/jaar], [pagina’s]

De zuivelproductie in Argentinië was in 2012 bijna 2,6% lager dan het voorgaande jaar, en kwam uit op 11,3 miljard liter. De productie­ daling gaat tegen de trend in van toenemende

zuivelproductie in Latijns-Amerika, dat een verdrievoudiging kende in de afgelopen 20 jaar. Argentinië draagt voor 1,7% bij aan de wereldzuivelproductie. Ongeveer driekwart van de productie is voor de interne markt, een kwart wordt geëxporteerd, waarmee het land de vierde exporteur van vollemelkpoeder is en de negende kaasexporteur ter wereld. Het consumptieniveau per capita ligt met 210 liter per jaar op een relatief hoog niveau, zeker in vergelijking met de landen in de regio. De belangrijkste productieregio’s zijn de provincies Santa Fe en Córdoba. Het afgelopen jaar nam de onvrede in de zuivelsector toe, omdat producenten hun gestegen productiekosten slechts ten dele zagen vergoed in de uitbetaalde melkprijs.

Chili Landbouw­afdeling Buenos Aires Export van ‘biologisch’ Chili heeft in 2012 voor een waarde van bijna € 127 miljoen aan biologische producten geëxporteerd. Het belangrijkste product, met een exportwaarde van circa € 27 miljoen was biologische wijn. Andere belangrijke producten zijn bosbes (€ 24 miljoen), appels (€ 21 miljoen) en bevroren frambozen (€ 7,5 miljoen). Dat blijkt uit cijfers van het Chileense ministerie van landbouw. De belangrijkste bestemming is de Verenigde Staten: iets minder dan € 72 miljoen ging naar de Verenigde Staten, op afstand gevolgd door Nederland, dat de tweede bestemming is met bijna € ruim 11 miljoen. Een derde van deze waarde komt voor rekening van biologische wijn. De export top-3 wordt gecompleteerd door Duitsland, dat voor bijna € 10 miljoen aan biologische producten uit Chili kocht.

Latijns-Amerika Landbouwafdeling Buenos Aires Vrijhandelszone Chili, Colombia, Mexico en Peru, landen die een jaar geleden de regionale groep ‘Alianza del Pacifico’ vormden, hebben afgesproken op korte termijn tot een onderlinge vrijhandelszone te komen. De vier landen zijn goed voor de helft van de Latijns-Amerikaanse handel en voor 36% van de regionale economie. De verwachting is dat het vrijhandelsakkoord nog voor het eind van dit jaar van kracht wordt. Dan zal per direct 92% van de onderlinge tarieven verdwijnen. De overige 8% wordt afgebouwd op de korte of middellange termijn. Het andere grote handelsblok in Zuid-Amerika,

Mercosur, dat de laatste jaren nogal wat interne strubbelingen kende, kijkt met argusogen naar de snelle ontwikkelingen in dit nieuwe blok. Op korte termijn zal de Alianza del PacÌfico eveneens toetredingsonderhandelingen starten met Costa Rica en Panama.

Peru Credit rating verlaagd Standard’s & Poor heeft de credit rating van Peru verhoogd, omdat het minder gevoelig is voor economische invloeden van buitenaf en het de langetermijngroei heeft versterkt. Met het vrijhandelsverdrag van EU en Peru is daarmee een nog betere markttoegang voor elkaar gecreëerd en wederzijdse investeringen versterkt. Vooral in de agrologistiek zijn de relaties de laatste jaren enorm verbeterd. Nederland is een doorvoerhaven voor de Peruaanse producten geworden. De import van agrarische producten is in vijf jaar verdubbeld van 170 miljoen naar 340 miljoen en onze export verviervoudigd van een bescheiden 11,5 miljoen naar 42,5 miljoen in 2012. De export kreeg vooral het laatste jaar een enorme impuls door de export van biodieselproducten.

Verenigde Staten Landbouwafdeling Washington Tuincentra Uit een enquête van het vakblad Today’s Garden Center blijkt dat 2013 waarschijnlijk een goed jaar zal zijn voor de Amerikaanse tuincentra. Het merendeel van de 500 respondenten (430 tuincentra en 70 toe­ leveranciers) rapporteerde in het eerste kwartaal van 2013 nog lagere verkopen (toegedicht aan de ‘late lente’ in een groot deel van het land). Over het tweede kwartaal - voor de sector het veruit belangrijkste - waren de geënquêteerde bedrijven echter veel positiever; meer dan 70% meldde hogere verkoopcijfers. De grootste bijdrage (bijna 29%) aan de verkoop van de tuincentra leveren eenjarige planten; deze categorie wordt gevolgd door vaste planten (14%), struiken (12%), bomen (11%) en edibles als groenten, fruit en kruiden (7%). Kijkend naar de diverse productcategorieën per regio kan worden geconstateerd dat vaste planten het zeer goed doen in het Zuidoosten. Bomen zijn in het merendeel van de regio’s minder gewild. Edibles zijn overal in de VS een grote hit. Een analyse van de enquêteresultaten wijst uit dat een aantal productcategorieën nog veel groeipotentieel heeft. Dat zijn organische meststoffen, tropical/house plants en gifts/home accents.

Jaargang 39 | Nummer 9 | september 2013 | Korte berichten

06

04 Korte berichten

Korte berichten 05

Denemarken Landbouwafdeling Berlijn Overdekte mestsilo’s Denemarken streeft ernaar om in 2020 een reductie van 40% ten opzichte van 1990 te bereiken in de uitstoot van CO₂ en overige klimaatgassen. Eén van de voorstellen is het overdekken van mestsilo’s. Daarbij wordt verdamping van ammoniak beperkt met 15%. Er zijn 30.000 mestsilo’s in Denemarken en 25.000 daarvan hebben tot nu toe vertrouwd op een redelijk verdampingsdichte drijflaag in plaats van een spankap of vaste overdekking. Deze mestsilo’s missen dus nog een kap. Als die maatregel in de wet wordt opgenomen is dat een mooie kans voor Nederlandse producenten van overkappingsystemen en materialen. Obstakel is nog dat de Deense minister van Klimaat en Energie heeft aangegeven het bedrijfsleven niet met kosten op te willen zadelen en zo’n kap is niet gratis. Dit najaar zal duidelijk worden of de verplichting tot overdekking in de wet zal worden opgenomen.

Duitsland Landbouwafdeling Berlijn Biologisch blijft populair Driekwart van de consumenten in Duitsland koopt zo af en toe bio-producten. Daarentegen kopen jonge mensen onder de 30 jaar steeds meer bio. Hier is een stijging van 9% ten opzichte van 2012 te zien. In het totaal stagneert de consumptie op een hoog niveau. Dat blijkt uit een jaarlijkse enquête (Ökobarometer) van het Duitse ministerie voor Voedsel, Landbouw en Consumentenbescherming. De belangrijkste reden om biologisch voedsel te kopen is de regionale oorsprong van de producten, gevolgd door dierenwelzijn en minder schadelijke stoffen. Voor producten uit de regio is 75% van de consumenten bereid meer te betalen om zo familiebedrijven met eerlijke prijzen te ondersteunen. Ook een positieve bijdrage te leveren voor klimaatbescherming werd weer vaker genoemd. De populairste bio-producten zijn groenten & fruit, eieren, aardappels, zuivelproducten en brood. De behoefte aan de producten kan echter niet alleen door Duitse bedrijven worden voorzien. De markt voor ecologische producten is verdrievoudigd terwijl de landbouwgrond slechts is verdubbeld. De consument koopt zijn bio-producten het liefst in supermarkten (82 %), gevolgd door

discounters (64%). Bio-supermarktketens zijn met 40 % (toename 4 %) steeds meer gevraagd, omdat vooral jonge mensen hier hun boodschappen doen. Bij het informeren over biologisch voedsel zijn print-media onveranderd belangrijk.

Tomaat lievelingsgroente Duitsers hebben in 2012-2013 ongeveer 1,7 miljoen ton verse en verwerkte tomaten gegeten. Dit meldt de Bundesanstalt für Landwirtschaft und Ernährung (BLE). Dat betekent dat per hoofd van de bevolking 20,6 kg tomaten (6,7 kg verse en 13,9 kg verwerkte tomaten ) wordt geconsumeerd. Deze hoeveelheid tomaten kan niet in Duitsland zelf worden verbouwd. In 2012 werd 61.200 ton tomaten geoogst die op een oppervlakte van 315 hectare in kassen werden verbouwd. De import lag in 2012 op 637.100 ton tomaten. Dat is 3,9% minder dan in 2011. Nederland levert met 354.300 ton verreweg de meeste tomaten aan Duitsland, gevolgd door Spanje (163.500 ton) en België (58.600 ton). De prijzen voor tomaten uit Duitsland liggen duidelijk hoger dan die van Nederlandse. In kalenderweek 27 werd €1,59 voor een kilo Duitse trostomaten betaald en €0,94 voor Nederlandse tomaten.

Griekenland Landbouwafdeling Boekarest Bank helpt boeren Piraeus Bank, inmiddels de grootste bank in Griekenland, heeft zijn contract farmingproject uitgebreid naar dierfokkerijen. De bank heeft contracten afgesloten met het bedrijf Eurofood en met de Atheense beursgenoteerde Kri Kri-melkindustrie. Hierdoor kunnen melkveehouderijen goedkoper geld lenen voor de inkoop van diervoer als ook voor de inkoop van zaad voor eigen (diervoeding) teelt. Op deze manier kunnen zij de verkoop van het uiteindelijke melkproduct garanderen.

Oostenrijk Landbouwafdeling Boedapest Voedselverspilling Jaarlijks wordt in Oostenrijk 157.000 ton levensmiddelen weggegooid (exclusief dranken en melk), dit is 19 kg per

Oostenrijker. Hiervan zijn 11,5 kilo nog eetbare levensmiddelen, de kosten hiervan zijn gemiddeld 300 euro per huishouden. De belangrijkste verspilde levensmiddelen zijn: brood, zoetwaren en bakkerijproducten (28%), groente en fruit (27%), melkproducten en eieren (12%) en vlees, vleeswaren en vis (11%). In reactie op de wegwerpcultuur is de retailketen Rewe gestart met de verkoop van groenten en fruit die kwalitatief prima is, maar afwijkt van de gangbare optische schoonheidsnormen. Vooralsnog zal gestart worden met appels, wortels en aardappels bij de supermarktformules Billa, Merkur en Adeg. Coop in Zwitserland dient als voorbeeld. In Oostenrijk is de overheid de campagne “Lebensmittel sind kostbar!” gestart (www. lebensmittel-sind-kostbar.at). Ook particuliere initiatieven als foodsharing (at.myfoodsharing.org) komen van de grond. Daarbij worden mensen opgeroepen veel gekocht voedsel aan te bieden op internet en te delen met buurtgenoten.

Polen Landbouwafdeling Warschau Gezond voedsel Het aantal bedrijven dat in Polen biologisch gecertificeerd voedsel mag produceren, stijgt. Op dit moment beschikken 342 bedrijven over een vergunning terwijl tot eind 2012 slechts 312 vergunningen werden uitgegeven. In 2004 was dat aantal nog geen 60.

De Poolse consument koopt steeds vaker biologisch gecertificeerde producten vanwege de smaak en de positieve invloed op gezondheid. De eigenaar van het grootste biologische voedselbedrijf Organic Farma Zdrowia, zegt dat de crisis invloed heeft gehad op de biologische productie. Niettemin groeit deze sector harder dan de ‘gewone’ voedselsector. ‘Dit jaar kan de verkoop van biologische producten groeien met 10-15%’. De biologische voedselmarkt lijkt minder te lijden onder de huidige conjunctuur, dat komt omdat veelal mensen uit de hogere inkomensklasse dergelijke producten kopen. Euromonitor International schat dat tot 2016 de uitgaven voor biologisch voedsel tot 260 mln. PLN kunnen stijgen. In 2012 was dat 2012 mln. PLN.

Portugal Landbouwafdeling Madrid Azië open voor Portugese producten Portugal heeft een MoU (Memorandum of Understanding) ondertekend met China voor de export van Portugese melk en melk­ producten naar dat land. De onderhandelingen zijn in 2008 begonnen. Deze lange tijdsduur is te wijten aan voornamelijk veterinaire belemmeringen. Het is de bedoeling dat na verloop van tijd de Chinese markt ook de deuren opent voor varkensvlees- en producten, paarden en fruit; producten waar China al interesse in heeft getoond en waar de onderhandelingen zich al in ver gevorderd stadium bevinden. Ook is Portugal om tafel gaan zitten met Japan voor de export van kersen naar dat land. Deze onderhandelingen bevinden zich nog in een beginstadium en zijn het resultaat van een recent bezoek van de Staatssecretaris voor Voedings­ aangelegenheden aan Japan. Portugal hoopt zo de agrohandelsbalans meer in evenwicht te brengen. Het land importeert 30% meer dan het exporteert.

Bloemen en sierplantenproductie In 2012 telde Portugal 1.010 bloemen- en sierteeltbedrijven verspreid over 1.365 hectare. Uitgesplitst houdt dit in dat de bloementeelt 564 hectaren (736 bedrijven) beslaat; bladgroen 185 hectaren (356 bedrijven) en sierplanten 617 hectaren (312 bedrijven). De afzet van bloemen vindt plaats bij de groothandel (40%), export (23%) en bloem­isten (19%). De uitvoer gaat hoofd­ zakelijk naar Nederland (43%) en Spanje (35%). Wat betreft bladgroen wordt het grootste deel uitgevoerd (43%) en gaat 37%

naar de groothandel. Ook hier staat Nederland bovenaan met 60%, gevolgd door Duitsland met 18% en zowel Spanje als België 9%. De sierplanten vinden hun weg naar tuincentra (39%) en de externe markt (25%). Wederom staat Nederland bovenaan de lijst met 68%, gevolgd door Spanje en Italië, respectievelijk 29 en 26%.

Spanje Landbouwafdeling Madrid Het Mercadona-effect MERCADONA droeg vorig jaar 0,34% bij aan het Spaanse nationale BBP, terwijl dit in 2011 slechts 0,1% was. In 2012 behaalde de supermarktketen een nettowinst van € 508 miljoen en inkomsten van €1 9,08 miljard met - in beide gevallen - een groei van 7% ten opzichte van het voorgaande jaar. Volgens een studie uitgevoerd door KPMG en de Deusto Business School, is er sprake van het zogenoemde Mercadona-effect. Dit betekent onder andere dat elke nieuwe opening van een van haar supermarkten leidt tot de oprichting van tien nieuwe, kleine winkels in de directe omgeving, waarvan de activiteit niet direct gerelateerd is aan voedingsmiddelen.

Nutreco overweegt verkoop Nutreco wil zich richten op de strategische bedrijfsontwikkeling en lijkt op zoek te gaan naar alternatieven, inclusief de verkoop van haar lokale bedrijven in Spanje. De Spaanse krant Expansion meldt dat het bedrijf kopers zoekt voor de Grupo Sada (pluimvee­ productie), Nanta (mengvoer) en Inga Food (varkens­houderij). In Spanje is Grupo Sada marktleider op het gebied van pluimvee­ productie met een marktaandeel van 27%, terwijl de varkens­productie van Inga Food gelijk is aan 2% van het nationale totaal. Beide bedrijven realiseerden een omzet van € 868 miljoen in 2012. Het mengvoerbedrijf Nanta, tevens nummer één in Spanje, heeft een marktaandeel van 13% en had een omzet van meer dan € 600 miljoen in 2012.

Overig Europa Oekraïne Landbouwafdeling Kiev Handelsakkoord Oekraïne richt zich steeds meer op de EU. Op dit moment wordt een ‘Deep en Comprehensive Free Trade Agreement’ (DCFTA) beoordeeld ter ratificatie.

Onderzoek van het LEI, in opdracht van het ministerie van Economische Zaken, laat zien dat Nederland daarvan kan profiteren. Voorwaarde is wel dat Oekraïne zijn kwaliteits- en voedselveiligheidsnormen harmoniseert met die van de EU, en het investeringsklimaat verbetert. Het handelsakkoord tussen de EU en Oekraïne zou Oekraïne helpen zijn instituties te versterken, wat nodig is om het landbouwpotentieel beter te benutten. Zo’n akkoord zorgt ook voor een beter ondernemersklimaat. Hierdoor kunnen Nederlandse bedrijven gestimuleerd worden om niet alleen gebruik te maken van de huidige mogelijkheden, maar ook te profiteren van het ontwikkelingspotentieel van de Oekraïense landbouwvoedselketen. Oekraïne kan een belangrijke grondstof­leverancier zijn van (voer)graan en oliezaden waar de Nederlandse veehouderij en bio-energiesector hun voordeel mee kan doen. Tegelijkertijd ontstaan investerings­ kansen voor tradtionele exportproducten zoals zuivel, tuinbouwproducten en aard­appelen, toelevering en kennis. Ook Oekraïne zal profiteren van het DCFTA omdat het makkelijker toegang zal krijgen tot de EU en tot de markten van derdelanden.

Granen en zonnebloemolie omhoog In augustus 2013 exporteerde Oekraïne meer dan 2 miljoen ton graan. Dit is 42% meer dan in juli. Vanaf de start van het verkoopseizoen heeft het land 3,2 miljoen ton graan geëxporteerd, dat is 15% meer dan over dezelfde periode van vorig jaar. De Oekraïense overheid verwacht volgend seizoen ongeveer 28 miljoen ton aan buitenlandse markten te leveren. Het gaat dan om 8,9 miljoen ton tarwe en meer dan 16 miljoen ton graan. De inkoopprijzen van graan liggen echter wel 25-50% lager dan vorig jaar. De regering verwacht verder een betere samenwerking tussen ondernemers en Oekraïense graan­ producenten. Een overkoepelende werkgroep bestaande uit ambtenaren, graanhandelaren, vertegenwoordigers van de Oekraïense Spoorwegen en andere regelgevende instanties in de agrarische sector, hebben een reeks activititeiten ontwikkeld om de administratieve en logistieke procedures te vereenvoudigen. Oekraïne is marktleider op het gebied van de productie van zonnebloemolie. Vorig jaar exporteerde het land zo’n 3,5 miljoen ton en heeft daarmee een aandeel op de wereldmarkt van 56%.

Jaargang 39 | Nummer 9 | september 2013 | Korte berichten

Europese Unie

06

07

Jaargang 39 | Nummer 9 | september 2013 |

Meest Duurzame Potplanten­ kwekerij ter Wereld NethWork zet haar streven naar verdere verduurzaming in de tuinbouw kracht bij met de bouw van de ‘Meest Duurzame Potplantenkwekerij ter Wereld’ in Guatemala. Deze kwekerij zal zo ingericht worden, dat die op sociaal en milieu­ technisch gebied zijn gelijke niet zal kennen. Met als doel om uit te dagen en om de discussie op gang te brengen over (het meetbaar maken van) duurzaamheid in de tuinbouw. NethWork streeft ernaar de lat zo hoog mogelijk te leggen: Think Orange, Grow Green! De realisatie van dit project vindt plaats in het najaar van 2013 en voorjaar van 2014, waarna de officiële opening eind april 2014 zal plaatsvinden.

De Nederlandse Nederlands tuinbouwcluster creëert nieuwe kansen tuinbouw is groot geworden door samenwerking. Nummer één in de wereld. Nederland is de tweede exporteur van agrarische producten wereld- Het tuinbouwcluster NethWork (Think Orange, Green) bestaat inmiddels uit 17 vooruitWie zijn NethWork? wijd. Maar concurrentie ligt Grow strevende organisaties. Potentiële nieuwe NethWork (www.nethwork.info) bestaat uit Aweta, Best Fresh Group, Celtic, op de loer. Succes van onze leden worden gescreend op het belangrijkste uitgangspunt van het cluster: hun aanvullende Formflex Metazet, GreenQ, Ideavelop, tuinbouwsector in het buiten- karakter. Zo zitten er geen concurrenten bij Javo, JConnecta, HAS Hogeschool, Koppert Biological Systems, Luiten, Lutgo land staat of valt met goede elkaar aan tafel, wordt op een open manier zaken gedaan en kunnen gemakkelijker nieuwe Global, Modiform, Priva, Van Dongen & samenwerking. NethWork, markten worden aangeboord. Heerschap, Van der Heide Foliekassen en de Van der Knaap Groep. Ideavelop is gericht op de tuinbouw in naast lid van NethWork tevens de Midden-Amerika, is één coördinator van het cluster. Ideavelop heeft haar hoofdvestiging in Costa Rica voorbeeld van hoe dat in de (in de personen van Edwin Smit en Renée Snijders) en is in Nederland vertegenpraktijk werken kan.

Het Nieuwe Samenwerken begint in Midden-Amerika

woordigd door Jos Leeters.

Gericht op de tuinbouwmarkt in MiddenAmerika, werkt NethWork sinds begin 2013 met steun van het 2g@there-programma aan het ontwikkelen en implementeren van duurzame projecten in de sierteelt en

De bouw vindt plaats op het bedrijf Palki S.A., dat groene planten levert voor de Europese markt en dus al jarenlang samenwerkt met Nederlandse partners. Palki’s project & development manager, Rodrigo Luna, is één van de geselecteerde managers die in het najaar drie weken naar Nederland komen. Rodrigo: “Het project ‘Palki Sostenible’ lijkt misschien op wat andere bedrijven ook al hebben gedaan, maar er zit bij ons veel meer achter. We gaan verder dan de introductie van zonne-energie, waterrecirculatie of vermindering van afvalstromen. We gaan de gemeenschap en de ketenpartners laten zien dat het mogelijk is planten te maken op een maximaal duurzame manier, en daarmee geld te verdienen zonder de behoeften en omstandigheden van toekomstige generaties in gevaar te brengen.”

voedingstuinbouw in deze regio. In een (voorlopig) driejarig programma streeft het cluster naar substantiële vergroting van het reeds aanwezige marktaandeel in MiddenAmerika voor alle leden. Costa Rica, El Salvador, Honduras, Panama en Nicaragua krijgen serieuze aandacht, maar het kernland is overduidelijk Guatemala vanwege de grootste dynamiek en de meeste kansen. Dit beaamt ook Robert Vergoossen, honorair consul in Guatemala en zelf al ruim 30 jaar in Guatemala actief als ondernemer. “Guatemala is een markt voor ondernemers met een lange adem”, stelt hij. “Maar als je volhoudt, is er

weinig concurrentie. De interne markt groeit, maar is nog steeds beperkt. Guatemala biedt daarnaast wel uitstekende kansen voor productie voor export door het uitstekende klimaat, beschikbare grond en kwalitatief goede en goedkope arbeid”.

Visitekaartje Een algemeen kenmerk van de tuinbouw­ sector in Midden-Amerika is een gebrek aan adequate kennis, kapitaal en technologie. NethWork ziet mogelijkheden het verschil te maken met huidige aanbieders, door op al deze fronten het Nederlandse visitekaartje af te geven en een duurzame positie op te bouwen. Bijvoorbeeld door marktverken­ ningen en handelsmissies, zowel naar Midden-Amerika als naar Nederland.

Managerstraining NethWork heeft tien toonaangevende tuinbouwmanagers uit Midden-Amerika geselecteerd, die van 20 oktober tot 8 november tijdens een intensieve training nader zullen kennismaken met de NethWork-leden en ‘Nederland Tuinbouwland’ en daarnaast hun eigen business case zullen uitwerken. Doel van de training is het oplossen van praktische bedrijfsproblemen door het in contact komen met Nederlandse (NethWork) leveranciers van kennis en technologie.

‘Het Nederlandse visitekaartje afgeven en een duurzame positie opbouwen’ Tijdens deze activiteiten is er veel aandacht voor kennisoverdracht en matchmaking. Hierin wordt - waar mogelijk - samengewerkt met andere spelers in de regio, bijvoorbeeld het CBI. Daarnaast is clusterlid HAS Hogeschool de trekker van een zogenaamd K2Kkennisprogramma. Samen met de partner­ universiteiten EARTH uit Costa Rica en Rafael Landivar uit Guatemala wordt op drie fronten gewerkt aan het verbeteren van (praktische) kennis in de sector: managerstrainingen (kader), studentenuitwisseling, en aanpassing van de lesprogramma’s voor de tuinbouw.

Ook in het najaar van 2014 organiseert NethWork weer een training in Nederland. In de tussentijd zullen er in Midden-Amerika follow-up-evenementen georganiseerd worden, waarbij genoemde managers betrokken zullen worden, zodat hun opgedane kennis gedeeld kan worden met collega-producenten. Als spin-off van dit programma zal NethWork het initiatief nemen om lokale studieclubs op te zetten die het uitwisselen van kennis verder bevorderen.

Kort graag... 09

08

Hans van den Heuvel Landbouwraad in Addis Abbeba

NethWork-vertegenwoordiger Julio Cabrera is voor het cluster ‘de man ter plaatse’. Hij werkt vanuit Guatemala-Stad aan het in kaart brengen van de markt, de promotie van NethWork en van de producten en diensten van NethWork-leden in het bijzonder. Julio: “Ik verwacht veel van de toekomst voor de tuinbouwsector in Guatemala. Nu al zie ik een sterke groei.

Dat heeft enerzijds te maken met de groei van de binnenlandse markt die kwalitatief betere producten vraagt. Maar nog meer zie ik toekomst voor de export. De reputatie van Guatemala als leverancier van hoogwaardige tuinbouwproducten zit sterk in de lift. Kortom, NethWork komt op een perfect moment, zeker omdat ons cluster werkt langs drie lijnen die elkaar versterken: het bieden van hoogwaardige producten en diensten; het bieden en organiseren van praktische kennis; en het organiseren van sectorbrede promotie.” Renée Snijders, Nethwork Meer informatie: www.network.info, [email protected]

NethWork Projects NethWork streeft naar duurzaam zakendoen. Dat uit zich ook in het ondersteunen van lokale goede doelen die zelfredzaamheid, promotie en ondernemerschap bevorderen. Een voorbeeld is AGH Trasciende, een hiphopschool in Guatemala-Stad waar 500 jongeren wekelijks oefenen en lessen volgen (www.trasciende.nl). De school is een veilige plek die meehelpt voorkomen dat jongeren op straat blijven rondhangen en in drugs en criminaliteit belanden, een serieus probleem in Guatemala. Inmiddels is een aantal dansers ook met financiële steun van NethWork in Nederland geweest om aandacht te vragen voor hun project en fondsen te werven. Deelname aan de Wollebrandcross in het voorjaar van 2013 leverde meteen €20.000 op; daarnaast brachten donaties van Recycling Westland en de Dalton-mavo het totaalbedrag op ruim €30.000.

Export en import van plantaardige producten in Midden-Amerika x €1000 Export

3. Welke voornemens had u bij de start?

Mijn professionele expertise ligt op het terrein van water, milieu en landbouw, met werkervaring in zo’n 20 landen en woonervaring in tien. Ik werkte op Buitenlandse Zaken als coördinator voedsel­zekerheid; daarin heb ik veel opgetrokken met collega’s van het toenmalige LNV. Daarvóór heb ik tien jaar gewerkt voor Haskoning en IWACO. Maar ik ben ook tien jaar lang politieagent geweest, en coördinator Milieu Effect Rapportage bij de provincie Zuid-Holland.

Op een praktische en resultaatsgerichte manier doorpakken: de twee werelden van OS en private sector aan elkaar knopen, mijn netwerken en kennis van het instrumentarium op het terrein van voedselzekerheid inzetten. De focus ligt daarbij op twee zaken die verdere groei van de subsectoren in de weg staan: agrologistiek en agrofinanciering. De uitdaging is om tot goed maatwerk te komen. Ik hecht eraan dat de individuele ondernemer niet uit het oog verloren wordt en altijd op de ambassade terecht kan voor hulp. Bijvoorbeeld om het businessplan bankable te maken of bij problemen met bedrijfsvergunningen, belastingen en zelfs onteigeningen.

2. Wat zou iedereen moeten weten over uw werkgebied? Ik ben nu ruim een jaar landbouwraad in Ethiopië. Dit is een straatarm land, dat al jaren bekend staat als een schoolvoorbeeld voor moderne ontwikkelingssamenwerking. Het concept is verrassend eenvoudig: de ambassade zet programma’s op waarbij geïnvesteerd wordt in zaken die men niet van de private sector kan verlangen en die gunstige voorwaarden creëren voor bedrijfsvestiging. De bedrijven zelf, waaronder vele Nederlandse, bepalen de standaard, al dan niet door een veeleisende consument gedicteerd. Zo’n veertig Nederlandse ondernemingen zijn gevestigd in Ethiopië, vooral uit de tuinbouw­sector. Ook worden partners en partnerschappen versterkt, die nodig zijn om het ondernemings­klimaat te verbeteren en de uitwisseling van kennis en ervaring te bevorderen.

4. Hoe staat het met duurzaam ondernemen? Zoals gezegd, ondernemingen bepalen – al dan niet aangestuurd door de consument – de standaard. Hierdoor wordt het Nederlandse MVO-concept naar Ethiopië geëxporteerd, evenals onze voorsprong op het terrein van (duurzame) landbouwproductie.

5. Wat kan er op uw werkterrein absoluut beter? Wij hebben een klein team en de vele werkzaamheden passen niet in een werkweek. Het team bestaat uit onze secretaresse Solomé Ketema, parttime landbouwconsultant Joep van de Broek en ondergetekende. De ‘missiedichtheid’ is hoog en het ondernemingsklimaat vereist nogal wat handwerk. Daarnaast vergt de grotere issues als het stimuleren van private sectorinvesteringen, toegang tot financiële services en agrologistiek.

6. Wat is uw sleutelwoord voor de toekomst? Een sleutelzin, als het mag: meer uitwisseling tussen landbouwraden. Wij moeten voorkomen dat wij telkens opnieuw het wiel uitvinden. Ervaringen uit Ethiopië kunnen zeker relevant zijn voor programma’s in andere landen. Ook denk ik dat verdere integratie binnen de ambassade kansen biedt voor de BV Nederland; zo werkt het in elk geval hier in Addis. Het feit dat we hier een landbouwingenieur hebben als ambassadeur is een mooie, toevallige bijkomstigheid!

Import

Guatemala Honduras El Salvador Nicaragua Costa Rica Panama

plantaardige producten 2010 2011 2012 1415 1512 1751 4359 3272 4173 144 182 97 3609 2085 3145 7350 6848 6684 2872 3689 4393

totaal agrarisch 2010 2011 15594 17787 13391 15145 7478 9942 5496 5388 15584 18640 14180 20448

2012 23739 13628 9681 5533 17058 22433

plantaardige producten 2010 2011 2012 37439 41647 45443 18190 22290 30271 3123 3284 4977 900 1806 2833 286473 270102 306977 19042 23718 24085

totaal agrarisch 2010 2011 72705 88202 33582 63673 3373 4277 6559 10927 297390 282261 24355 28937

2012 137585 131207 6276 15182 334214 43187

Totaal

19749

71723

92072

365167

437964

667651

Bron: Comext

Het ministerie van EZ heeft ruim 50 afdelingen in evenzoveel landen waar landbouwraden en -attaché(e)s actief zijn. Elke maand maken we kennis met een van onze verre landbouw medewerkers.

1. Hoe bent u in dit werk terechtgekomen?

17588

20243

87350

362847

414586

478277

Hans van den Heuvel en enkele administratieve stafleden van de Nederlandse ambassade.

Jaargang 39 | Nummer 9 | september 2013 | Kort graag...

11 vragen aan

10

11

Frankrijk telt een aantal gespecialiseerde vakbeurzen op het vlak van voedingstuinbouw. Sommige zijn internationaal, andere meer regionaal georiënteerd. Zij bieden een kijkje in de nationale en regionale ontwikkelingen en zijn nuttig zijn voor het vinden van handelscontacten. In de komende periode vinden voor de voedingstuinbouw (toeleverend materiaal en/of eindproducten) de volgende relevante beurzen plaats: SITEVI (Montpellier, november 2013), www.sitevi.com VINITECH-SIFEL (Bordeaux, december 2013), www.vinitech-sifel.com SIVAL (Angers, januari 2014), www.sival-angers.com MEDFEL (Perpignan, mei 2014), www.sivaldor.com

Frankrijk is één Ontwikkeling concurrentiekracht van de belangrijkste producenten van groenten en fruit in Europa, maar verliest Het Franse areaal neemt af. Voor de meeste wat betreft de export van appel moet steeds verder terrein op zijn groente- en fruitsoorten nemen de productie- Nederland België laten voorgaan. arealen af of blijven min of meer gelijk. Enige concurrenten. Hier volgt een uitzondering op deze tendens is de tomaat. Matige concurrentiekracht export neemt enigszins toe. Voor de Franse In zijn algemeenheid verliest het zuiden van analyse van de oorzaken van De top-3 exportgroenten (tomaat, sla en Frankrijk het in de winter van Spanje, Marokko en Italië en in de zomer van Nederland, België deze achteruitgang, de bloemkool) zijn de drie grootste exportbestemmingen Duitsland, Engeland en Duitsland. Geen optimistisch beeld dus. belangrijkste tendensen en Nederland. Voor de Franse top-3 fruitsoorten en Niettemin is Frankrijk voor verscheidene ook de sterke kanten die voor export (appel, nectarine, abrikoos) zijn producten nog steeds een zeer belangrijke dat Duitsland, Engeland en België. speler. Zoals voor bloemkool, sjalot en veldsla. Frankrijk in deze sector nog Niettemin verliest Frankrijk vrijwel over de Maar de Franse import groeit flink! Ondanks linie aan concurrentiekracht. Twee wel degelijk heeft. Ten slotte de omvangrijke eigen productie, is Frankrijk gehele producten worden eruit gelicht, om naar de wordt ingegaan op de vraag een netto importland voor zowel groenten als oorzaken van dit verlies van concurrentiekracht Voor de top-3 geïmporteerde groenten te kijken, te weten sla en tomaat. wat dit voor de Nederlandse fruit. (tomaat, sla en meloen) zijn de drie grootste tuinbouw kan betekenen. leveranciers Spanje, Marokko en Italië. De Areaalontwikkeling van de belangrijke

Franse groente- en fruitteelt

Nederlandse groente-export naar Frankrijk beslaat vooral witlof, ui, komkommer, prei, wortel, knoflook, asperge en tomaat. Het valt op dat het Nederlandse aandeel in importtomaten relatief klein is. Spanje en Marokko domineren de importmarkt van tomaat (in de winterperiode) en de Nederlandse positie is vergelijkbaar met België.

Voor de top-3 geïmporteerde fruitsoorten (aardbei, druif, perzik/nectarine) zijn de top-3 landen: Spanje, Marokko en Italië. Voor de Nederlandse fruitexport naar Frankrijk zijn de volgende fruitsoorten van belang: peer, appel, pruim. België troeft Nederland af bij de export van peer, terwijl Frankrijk voor peer een zeer belangrijke importmarkt is. Ook voor

groente- en fruitgewassen (hectare) 2007 2011

tendens

Wortel

13200

13400

Bloemkool

22800

19600

--

Witlof

12900

10700

--

Meloen

14900

14700

Sla

16100

11900

-++

Tomaat

3900

5100

Abrikoos

14200

13900

Kers

11100

9700

--

Perzik/Nectarine

15400

12800

--

Appel

43200

41900

-

Pruim

12400

12700

Bron: Landbouwafdeling Parijs

Voor sla blijkt uit een studie van FranceAgriMer dat Frankrijk fors inboet aan productiecapaciteit en het productieareaal inkrimpt in Zuid-West-Frankrijk en de regio Roussillon. Als hoofdoorzaak worden de stijging van productiekosten (hoofdzakelijk arbeidskosten) per eenheid product gezien. Met als gevolg scherp toegenomen concurrentie in de winterperiode (met Spanje, Italië) én in de zomerperiode (met Duitsland). Nog steeds heeft Frankrijk een aantal troeven op de exportmarkten met goede marktaandelen op de Duitse en Engelse markt en met een goede merkbekendheid. De klimatologische omstandigheden zijn voor de productie ook zeer gunstig en de positie op de grote thuismarkt is zeer sterk (Franse consumenten geven de voorkeur aan een Frans product). In de beoordeling van de concurrentiekracht van de Franse tomaat met de belangrijkste concurrenten, eindigde Frankrijk in de analyse van France AgriMer op een vijfde plaats, na Nederland, Spanje, België en Italië. Ook voor tomaat zijn de hoge arbeidskosten in combinatie met achterblijvende productiviteit de belangrijke oorzaak voor verlies aan concurrentiekracht. Verder speelt ook een rol dat weinig is geïnvesteerd in modernisering van de productiefaciliteiten. De energiekosten spelen dan ook een relatief steeds grotere rol voor de kastomaat. Niettemin geldt ook voor de Franse tomaat een goede merkbekendheid, een goed marktsegmentering en een sterke thuismarkt, want de consument geeft aan het Franse product immers de voorkeur.

Kasgroententeelt loopt achter Het areaal groententeelt in kas omvat 1054 hectare (2011), waarvan 87% wordt gebruikt voor de productie van tomaat en 13% voor komkommer. Over de periode 2007-2011 is dit areaal met 17% (210 hectare) teruggelopen. De twee belangrijkste centra voor kassenteelt zijn Bretagne (428 hectare) en Rhône-delta (327

hectare), met kleinere concentraties in het Loiredal (182 hectare), Noord-Oost-Frankrijk (61 hectare) en Zuid-West-Frankrijk (57 hectare). In al deze centra neemt het areaal af, echter het minst in Bretagne. Wat betreft investeringen heeft de Franse kassensector kansen laten liggen om gebruik te maken van EU-moderniseringsfondsen. De investeringen die worden gedaan, zijn vooral gericht op effectiever gebruik van energie (energiescherm, warmwateropslag). Bretagne ligt qua modernisering van de kassenteelt voor op Rhônedal, maar daar lijkt nu sprake van meer dynamiek.

‘Kansen: verruimde afzet, inputs en kastechnologie’

vooralsnog zeer belangrijk. Inputs als groentezaden of jonge appelbomen zijn dan ook belangrijk (moderniseringsprogramma fruitboomgaarden). Maar ook in de kassenbouw wordt gemoderniseerd en lijkt er, zeker in het zuiden van Frankrijk, sprake van een nieuwe dynamiek, met dus kansen voor Nederlandse toeleveranciers. Nico van Opstal, Landbouwraad Parijs

Op het weblog van het landbouwkantoor wordt voortdurend informatie gegeven over actuele ontwikkelingen in de Franse land- en tuinbouw. U bereikt onze weblog via http://agrofoodhandels­ informatiefrankrijk.wordpress.com

Kansen voor Nederlandse tuinbouwketen Qua productieomstandigheden doet Bretagne niet onder voor Nederland. Ook hebben de producenten zich behoorlijk georganiseerd en weten zij bijvoorbeeld merken in de markt te zetten (Prince of Bretagne en Savéol). Echter, voor Nederland zijn de organisatiegraad van de keten, de afzetorganisatie en de nabijheid van de grote consumentmarkten sterke punten. De terugloop van de groenteproductie in Frankrijk biedt verruimde afzetmogelijkheden voor Nederland. Het productiepotentieel blijft

Importontwikkeling voor de in waarde belangrijkste producten (x 1000 ton) 2007 2011 tendens

Exportontwikkeling voor de in waarde belangrijkste producten (x 1000 ton) 2007 2011 tendens

Tomaat

498

520

+

Tomaat

170

214

++

Sla

121

129

+

Sla

79

75

-

Meloen

140

143

Bloemkool

166

179

+

Aardbei

110

91

-

Appel

657

696

+

Druif

141

150

+

Perzik/Nectarine

61

44

--

Perzik/nectarine

108

116

+

Abrikoos

47

49

+

Bron: Landbouwafdeling Parijs

Bron: Landbouwafdeling Parijs

Jaargang 39 | Nummer 9 | september 2013 |

Vakbeurzen: goed voor handelscontacten

13

12 Uit onverwachte hoek

Column 13

BTG-BTL exporteert de techniek:

Vloeibare biomassa Te veel vragen rond biobrandstoffen krijgen een onzeker antwoord. Aantasting van de voedsel­ zekerheid? Hoe staat het met belofte van de tweede en derde generatie? Tussenschakel naar 100% duurzaam of eindschakel? BTG Bioliquids (BTG-BTL) stelt de technologie beschikbaar die het bedrijven mogelijk maakt een duurzame, tweede generatie brandstof te produceren.

De discussie over biobrandstoffen blijft steken in de waarschuwing voor kaalslag in de oerwouden en hongersnood. Belooft de energie uit het groen van de wereld, als onuitputtelijke bron, geen mooie oplossing? Minder schadelijke uitstoot en besparing op de slinkende voorraad olie en gas? Plus politiek voordeel, want de groene bron is mondiaal meer gelijkwaardig verdeeld en maakt ons minder afhankelijk van de aardolielanden.

tweede generatie technologie in de markt te zetten. Ons exportproduct is de techniek om vloeibare biomassa te produceren uit groene reststromen. We richten ons op gebieden waar het plantaardige residu ruim voorradig is, zoals de landbouwarsenalen van de wereld. Onze afnemers brengen die techniek met onze hulp in praktijk en produceren de vloeibare biomassa om aan de partijen te leveren die er vervolgens biobrandstoffen van maken.”

De belangrijke factor is de tweede generatie brandstoffen. Die snoept niet langer een deel van ons voedsel af, maar benut de reststroom uit de voedselproductie. De bladeren, stengels en schillen zijn eveneens rijk aan energie. Uiteindelijk is onze aardolie uit de opslag van organisch materiaal voortgekomen. De natuur nam miljoenen jaren de tijd om er de begerenswaardige bron van energie van te maken. Het is aan de moderne producenten van biobrandstoffen om die tijd te minimaliseren. BTG-BTL heeft een technologie die het bedrijven mogelijk maakt om een duurzame, tweede generatie brandstof te maken. ‘Een versnelde conversie van biomassa naar biobrandstoffen vergroot de energiedichtheid van de biomassa, waardoor deze kan worden ingezet in de bestaande energiesystemen,’ is simpelweg de boodschap waarmee BTG-BTL succes boekt. Maar hoe ver zijn we nog van het massaal verwerken van alle groenafval? Waarom is onze benzine nog niet met 50% bio vermengd? Wanneer realiseert elke agrariër met een pomp langs de weg de ideale bijverdienste met zijn eigen biobrandstofproductie? Deze vragen leggen we voor aan Gerhard Muggen van BTG-BTL.

Grootschalig

Tweede generatie “De eerste generatie brandstoffen legde beslag op grondstoffen voor de voedselproductie,” legt hij uit. “Dat is ongewenst, hoewel er een kanttekening bij past: we lijken ons niet te storen aan het weggooien van ongeveer 1/3e van onze totale voedselproductie. Maar goed, de tweede generatie verwerkt reststromen uit de landbouw en voedselproductie en de derde gebruikt algen e.d. BTG-BTL is een dochter van de Biomass Technology Group BV en is 5 jaar geleden opgericht om de door BTG ontwikkelde

Gerhard Muggen vervolgt: “Het is veelbelovende export voor de toekomst. De groene reststroom is alom aanwezig en de methode om er vloeibare biomassa uit te winnen is zichzelf aan het bewijzen. Deze pyrolyse olie kan rechtstreeks gebruikt worden in de energiesector. Op termijn kan de olie worden opgewaardeerd zodat deze met bestaande brandstoffen gemengd kan worden of ze compleet kan vervangen. We zullen een flexibel inzetbare energiebron nodig hebben. Zonne- en windenergie, prachtig, maar voor de energiebehoefte van o.a. wegtransport, lucht- en scheepvaart zijn we op vloeibare brandstoffen aangewezen. Ons systeem - eerst vloeibare biomassa, dan biobrandstoffen - heeft onder andere logistieke voordelen voor de mondiale toepassing. Je wint de vloeibare biomassa daar waar de reststromen grootschalig vrijkomen is en verdeelt deze over de wereld. Dicht bij de eindgebruikers wordt de definitieve productie van de brandstof afgerond om vervolgens de eindproducten te distribueren. We gaan deze techniek nu op commerciële schaal in Hengelo toepassen en dit project zal de basis vormen voor de toekomstige uitrol van onze technologie over de hele wereld. De kerntech­nologie zal ook op termijn uit Nederland blijven komen, maar we zoeken samenwerking met partijen om het lokaal in ieder land te kunnen inpassen. In hoeverre ons product de toe­ passing van biobrandstoffen zal beïnvloeden, kan ik niet voorspellen, wel dat de formule opmerkelijk genoeg is om de aandacht van de wereld op ons te vestigen. En dat belooft wel degelijk een succesvolle export.” Voor meer informatie: www.btg-btl.com

In de wondere wereld van duurzame handel bestaat een hardnekkig misverstand. Namelijk dat duurzaamheid een luxe is die alleen hele grote bedrijven zich kunnen veroorloven met hun gewichtige CSR-afdelingen en inkoopmacht. Of dat duurzaamheid juist alleen is weggelegd voor kleine, hippe ondernemers met een groen idee. Als gevolg daarvan lopen veel mkb’ers kansen mis die duurzaamheid ze te bieden heeft. Mkb’ers beschikken over een belangrijke randvoorwaarde om duurzame verandering snel in gang te zetten: een ‘bescheiden’ omvang. Een kleine(re) onderneming is flexibeler, de aanvoerketens zijn meestal korter en de contacten met leveranciers zijn daardoor directer. Hoe korter de afstand tot een leverancier, hoe korter de aanloop naar verandering in de aanvoerketen.

Joost Oorthuizen Algemeen directeur Initiatief Duurzame Handel

Een ander voordeel van ‘klein’ zijn, is dat de duurzame veranderingen zich snel openbaren. Cassia Co-op, een specerijenbedrijf actief in het Sustainable Spices Initiative (SSI) van IDH is zo’n voorbeeld waarbij een relatief korte aanloop tot mooie resultaten leidt. Ik sprak met Patrick Barthelemy, medeoprichter van Cassia Co-op, die me zei: “Ik vind het belangrijk om te laten zien dat verduurzamen betrekkelijk snel kan en dat koploper zijn loont. Natuurlijk spelen ethische overwegingen bij mij een rol. Het is aangenamer zakendoen als je weet dat je product geen schade berokkent aan mens en milieu. Maar het zijn vooral de zakelijke kansen die de overhand hebben. Ik run een winstgevend bedrijf en dat wil ik graag zo houden. Door onze geringe omvang en directe contacten met producenten is het mogelijk om mijn producenten te laten begrijpen wat onze klanten precies willen. Daarmee stem ik op een efficiënte manier aanbod en vraag op elkaar af. En daar zit de winst.” Cassia Co-op’s manier van werken zorgt voor een win-winsituatie. Cassia Co-op blijft verzekerd van aanvoer van specerijen en tegelijkertijd verbetert het bedrijf de levensstandaard van de kleinschalige boeren. Dat heeft deze zomer geresulteerd in de verscheping van de eerste Rainforest Alliance-gecertificeerde kaneel vanuit Sumatra. Een primeur, want niet eerder verscheen er RA-gecertificeerde kaneel op de Nederlandse markt. Om in de specerijen te blijven: Royal Euroma is een ander mooi voorbeeld van een mkb-bedrijf dat duurzaam aan de weg timmert. Royal Euroma bracht dit voorjaar de eerste, duurzaam geproduceerde peper uit Vietnam op de markt, waarmee positieve veranderingen op het gebied van pesticidengebruik en werkomstandigheden voor 500 kleinschalige producenten in gang zijn gezet. In september verschijnt de eerste duurzame peper op de Nederlandse markt. En daarmee komen we in de wondere wereld van de duurzaamheid weer even terug bij de grote bedrijven. Want naast de peperzakjes die u vast wel kent uit de supermarkt, levert Euroma vooral aan grote levensmiddelenbedrijven. Dus wie weet, is de volgende pizza pepperoni die u eet wel ongemerkt bereid met duurzame peper. Da’s dan een mooie reminder dat u als mkb’er ook de smaak van verduurzaming te pakken kunt krijgen.

Jaargang 39 | Nummer 9 | september 2013 | Column

De smaak van verduurzamen

14

15

Jaargang 39 | Nummer 97/8 | september | juli/augustus 20132013 |

Afrika richt zich op en ontwikkelt zich in een snel tempo. Rwanda maakt daarop geen uitzondering. Toch aarzelt men als dat land aan de orde komt. Was het daar niet onrustig? Ja, ooit, maar de tijden zijn in even snel tempo veranderd. Goed georganiseerd en veilig, Rwanda staat klaar voor de start. Agribusiness één van de motoren van de economie

Goede infrastructuur

Rwanda ligt open

De Rwandese overheid erkent een aantal voorwaarden om de groei te kunnen stimuleren en doet alles om voorrang te geven aan essentieel geachte ontwikkelingen. De Rwanda Development Board (RDB) is het agentschap met een doelgerichte taak: business aantrekken, de toegang vergemakkelijken en de start van economisch lucratieve activiteiten zo snel en soepel mogelijk laten verlopen. Men richt zich op belangrijke sectoren als infrastructuur, energie, mijnbouw, onderwijs en zeker niet in de laatste plaats op agribusiness.

Rwanda is een oase van rust en orde voor ondernemers in de agribusiness. De roerige dagen zijn naar de geschiedenis verwezen. Na de periode van bezinning stond er een nieuwe generatie op die met louter positieve ontwikkelingen zowel het verleden wil doen vergeten als een voorspoedige toekomst wil inluiden. De regering is zich er van bewust dat hulp onmisbaar is als er enige snelheid in de ontwikkelingen moet worden gebracht. De voordelen van het land worden dusdanig in stelling gebracht dat de gewenste ondernemers en buitenlandse investeerders hun eventuele vooringenomenheid laten varen en onbevangen op ontdekkingsreis gaan.

P. 14 De tuinbouw in Rwanda toont een snelle progressie. P.15 Terrascultuur en mechanisatie. P.16 Teddie Muffels, Landbouwraad, op inspectie.

Dan krijgt de minister van Landbouw, mevrouw Agnes Kalibata, de gelegenheid om de niet geringe kansen in haar land onder de aandacht te brengen. De landbouw op alom aanwezige vruchtbare grond, ook in hoger gelegen gebieden en geschikt voor gewassen als aardappelen, vormt met de agribusiness de motor van de economie. Het klimaat, zo kunnen tal van bloementelers ondervinden, is van de allervriendelijkste aard. Volop zon, constante temperatuur van circa 25 graden, met

regelmatige en dus voorspelbare regenperiodes. Het waterbeheer is op orde en irrigatieprojecten om drogere perioden te overbruggen kunnen worden gerealiseerd. De grond van het in hoogte variërende land is geschikt voor vele soorten teelt. Eigenlijk ligt alles klaar voor succes. Mevrouw Kalibata was onlangs met een missie in Nederland en werd met belangstelling ontvangen. “We hebben het verleden ingeruild voor de toekomst. Met een strak gericht beleid sturen we aan op het benutten van onze natuurlijke voordelen, als vruchtbare grond en een ideaal klimaat. Om snel vooruitgang te boeken proberen we buitenlandse investeerders zo veel mogelijk aan één loket te helpen en stroperige procedures te voorkomen. Misschien staan we nog aan het begin en zijn we niet zo ver als andere Afrikaanse landen, maar dat heeft ook veel voordelen. Wat er fout kan gaan bij de noodzakelijke ontwikkeling hebben we om ons heen kunnen zien. Het beleid is er op gericht dat te voorkomen. En met een economische groei van 8,3% op jaarbasis laten we zien dat we op de goede weg zijn.”

Over de ligging van de hoofdstad Kigali heeft men niets te klagen. Het knooppunt ligt

centraal in het land. Over een goed onderhouden wegennet zijn de grensgebieden in alle windstreken binnen een paar uur te bereiken. De logistieke en digitale infrastructuur ontwikkelt zich in snel tempo. De pioniers van de bloementeelt, dienstverleners en toeleveranciers kunnen instappen en voordeel halen uit het nieuwe flowerpark met een gekoelde opslag. De sectoren agrarische mechanisatie, logistiek en automatisering hebben zich al gemeld om medewerking te verlenen aan de realisatie van dit project en daaropvolgende uitbreidingen. Overigens is ook op de luchthaven state-of-the art koelruimte beschikbaar. Dergelijke faciliteiten vormen essentiële schakels in een keten die om ontwikkeling verlegen zit.

In veel gunstig gelegen gebieden zijn locaties aangewezen voor bloementeelt. Juist nu hebben ambitieuze ondernemers de kans om vanaf de basis aan een innovatieve en toekomstgerichte structuur mee te werken. Dat geldt voor agribusiness plus. Hoewel een klein en dichtbevolkt land (11 miljoen inwoners op 26.338 km²), is er nog voldoende ruimte en met 78% van de bevolking werkzaam in de landbouw is arbeid en landbouwkennis volop beschikbaar. De doortastende Rwandese regering helpt met een uitnodigend beleid.

16

Exportise 17

Met het onderschrijven van UPOV zijn ook de kwekersrechten beschermd. De douane is goed georganiseerd en vele inspectieniveaus zijn al behoorlijk geautomatiseerd. Goederentransport ondervindt in de regel aan de grenzen geen onnodig oponthoud. Hoewel de interne markt van Rwanda, vooral dankzij een groeiende welstand van de bevolking, nog veel extra productie kan opnemen, stijgt de export van agrarische producten naar Europa en andere werelddelen. Koffie en thee zijn bekende producten, maar de RDB wijst graag op andere lucratieve producten als fruit, zuivel, sierteelt en zijde. Er is intensieve tuinbouw met als opbrengst een scala van westerse en tropische groenten. Door een groeiende stadsbevolking en een stijgend aantal toeristen in de hotels vinden de groenten hun weg naar de steden, maar wanneer de oogsten toenemen, staat export zeker op het programma van de regering. Grote delen van het land zijn geschikt voor de teelt van aardappelen en Rwanda is nu al de grootste aardappelproducent van Oost-Afrika. De oogst valt met 19 ton per hectare beter uit dan in menig ander Afrikaans land. Met enige hulp op dit gebied zijn nog eens grote stappen voorwaarts te maken. Daarbij ziet de overheid graag uitbreiding van de verwerkende industrie, om met chips, frites en andere aardappelproducten zowel actief te worden in eigen land als met de export. Bedenk dat Rwanda een centrale plaats inneemt in de Oost-Afrikaanse regio en naar alle kanten succesvol kan zijn met uitvoer. Dat deel van Afrika vormt met de groeiende welvaart van vooral de middenklasse een uitdagende en lucratieve markt.

De wereld van JB Hydroponics bv

Systemen voor substraatteelt

Korte lijnen In de relatie tussen Rwanda en Nederland zijn enkele nieuwe functionarissen actief. Jean-Pierre Karabanga heeft zijn functie van ambassadeur in Nederland opgepakt. Aan onze kant is Teddie Muffels aangetreden als Landbouwraad in Kigali. Ze gaat zich inzetten voor een stevig Nederlands aandeel in de ontwikkeling van de agribusiness in Rwanda. Muffels is vooral enthousiast over de staat waarin ze Rwanda aantrof. “Een hoopvol land, vol van ambitie en de wil om aan te pakken. De regering is zeer beslist in het tegengaan van corruptie. Men wil korte lijnen, snelle besluiten en daadkrachtige plannen en is bereid om daaraan alle medewerking te verlenen. De delegatie uit Rwanda, recent op bezoek in Nederland, was duidelijk in het onderbouwen van deze vooruitstrevendheid. Op alle fronten gelijkwaardige gespreks­ partners, met een heldere kijk op de toekomst en duidelijke vragen aan het Nederlandse bedrijfsleven. Dat werd herkend en buiten­ gewoon op prijs gesteld.”

Investeringsplannen De Rwandese zuivelproductie verdient meer aandacht en men wist de Nederlandse sector uit te dagen om niet alleen met plannen maar ook meteen met initiatieven te komen.

‘Nederlandse zuivelsector is er al actief’ Er lopen al vaarzen rond die voor groeiende kuddes op de weiden gaan zorgen. Ook op andere terreinen zijn Nederlandse bedrijven actief. Heineken initieert een project op 250 hectare om met behulp van verregaande mechanisatie soja en maïs te telen.

Uitnodiging: handelsmissie Het ministerie van EZ en de NetherlandsAfrican Business Councel (NABC) nemen u mee op een handelsmissie van 17 tot 22 november naar Burundi en Rwanda (20/11 – 22/11). Voor meer informatie: Lars Kramer ([email protected]) of Marina Diboma ([email protected]).

De Rwandese overheid werkt graag mee aan het realiseren van uitdagende investeringsplannen, zeker wanneer deze in samenwerking met Rwandese partners worden opgezet. De Rabobank neemt voor 35% deel in de Banque Populaire du Rwanda (BPR) en heeft daarmee een loket ter plaatse. De ondernemer praat dan met Rwandese financiële specialisten en herkent de Nederlandse investeringsfilosofie voor de agrarische sector. Rwanda biedt grote kansen voor Nederlandse ondernemers op het gebied van agribusiness. De missie van dit najaar is zowel uitdagend als uitnodigend. Frits H. Emmerik Meer informatie: www.rwanda.nlambassade.org mevrouw ir. J.T.C.G. (Teddie) Muffels, Landbouwraad Kigali ([email protected])

De mondiale tuinbouw begint de voordelen van de overstap van grondgebonden teelt op substraatteelt in te zien. Meer investering, jawel, maar ook een grotere en betere opbrengst. Geen wonder dat JB Hydroponics zich vanuit Maasdijk met 95% van de productie op export richt. Je moet van alle markten thuis zijn, maar dan kent de afzet ook geen grenzen.

De keuze voor het telen van groenten, planten en bloemen is tweeledig: in de natuurlijke grond of in de goot. In het laatste geval geniet het gewas de voordelen van substraatteelt. Het substraat garandeert altijd schone ‘grond’, als ideale basis zonder ziekten of verontreiniging. Minder verspilling, hogere opbrengst en een efficiënt arbeidsproces zijn de extra’s die de investering rechtvaardigen. Logisch dat de tuinbouw overal ter wereld in substraatteelt geïnteresseerd raakt. Nederland loopt al tijden voorop, hoewel de crisis momenteel dwars voor de investering in die ontwikkelingen is gaan liggen. De tuinbouw in het buitenland kan de laatste trends volgen en van de meest actuele innovaties profiteren. JB Hydroponics ziet het avontuur in die ontwikkeling en exporteert al sinds jaren tempex-, stalen- en polipropyleen gootsystemen, substraten en containersystemen. Het complete assortiment om overal ter wereld met een optimaal resultaat te telen. Omdat elke agrariër zijn eigen eisen stelt, het klimaat nergens hetzelfde is en de werkomstandigheden van land tot land verschillen, is het programma veelzijdig en innovatief. Het gewenste systeem wordt samengesteld uit standaardproducten of wordt ontworpen. De goten zijn er in vele vormen en maten om te voldoen aan de eisen van de verschillende gewassen en de werkhoogte is naar wens te bepalen. Job Bossers, directeur: “De goot met het substraat vormt niet alleen de basis voor de plant, maar regelt toevoer van water en lucht. Hoe dat verloopt, verschilt van land tot land en per gewas. Dus hebben wij voor elk gewas, voor elk klimaat en voor elke teelttechniek een geschikte goot. Aparte drainwaterafvoer, om te voorkomen dat de wortels in de draingoot vastgroeien? De wereld van de tuinbouw kent uiteenlopende wensen en wil je mondiaal succes boeken moet je op elke vraag het antwoord hebben.”

Kokos of schuim? Dat geldt ook voor de substraten. Natuurlijk of kunstmatig? Veen, puimsteen, zand, kokos of juist steenwol? Er is nauwelijks verschil te meten in de resultaten die met de

verschillende materialen worden verkregen. Toch heeft elke afnemer zijn voorkeuren. Natuurlijke substraten kunnen wel eens goedkoper zijn, terwijl sommige kunstmatige materialen een beduidend langere levensduur hebben. Bossers: “En sommige telers willen hun producten een 100% natuurlijk imago meegeven. Dan vallen steenwol, schuim en dergelijke af en moet het een natuurlijk materiaal zijn. Zelf hebben wij een productieeenheid in Sri Lanka voor Cocopress, een natuurlijk substraat op basis van kokos. Maar wie 10 jaar voordelig door wil met hetzelfde materiaal adviseren we Oxygrow, een schuimsubstraat dat de kosten verlaagt, een prima controle op EC en Ph garandeert en het drainwater snel afvoert. Zeer geschikt voor groenten en snijbloemen. Het is maar wat de afnemer en eindgebruiker op zijn verlanglijstje heeft. Wij adviseren, ontwikkelen een concept en een praktisch systeem en installeren het. Om dat overal ter wereld te kunnen doen, moet je de taal van al die tuinders spreken.”

JBH Aardbeicontainer Het concept voor substraatteelt wordt door JB Hydroponics turnkey geïnstalleerd. Ook de druppelinstallaties, van semiautomatisch tot volledig gecomputeriseerd, behoren tot het leveringsprogramma. De ervaring van het bedrijf heeft geleid tot de ontwikkeling van de JBH Aardbeicontainer. Los substraat erin en de polipropyleen container levert perfecte aardbeien. Economisch en milieuvriendelijk. Drainwater wordt optimaal afgevoerd, ziekteoverdracht voorkomen en de container is af te stomen, dus perfect schoon voor de volgende ronde. “Efficiënt economische en duurzame oplossingen, daar zoeken we naar,” besluit Bossers. “Je moet wel kunnen voorrekenen dat de investering tot een meer profijtelijk eindresultaat leidt. Steeds meer van origine grondteelten verplaatsen zich naar substraat, met de voordelen van hergebruik van water en meststoffen en een minimum aan bestrijdingsmiddelen. Afrika kent veel vervuilde akkers, met alle gevolgen van dien voor bijvoorbeeld de vermeerdering van aardappels. Waarom dan niet op substraat?” Voor meer informatie: www.jbhydroponics.com

Jaargang 39 | Nummer 9 | september 2013 | Exportise

Verwerkende industrie

18 Landbouwraden in het buitenland (www.landbouwraden.nl)

Addis Abeba Werkgebied: Ethiopië Dhr. mr. J.L.M. van den Heuvel, Landbouwraad T (00-251) 113.711.100 ext. 205 E [email protected] I http://ethiopia.nlembassy.org Nairobi Werkgebied: Kenia, Tanzania Dhr. ir. G.A. Rikken, Landbouwraad T (00-254) 20.4450.137 E [email protected] I http://kenia.nlambassade.org Pretoria Werkgebied: Zuid-Afrika, Mozambique, Angola Dhr. drs. N. Schelling, Landbouwraad T (00-27) 12.425.4570/2/3 E [email protected] I http://zuidafrika.nlambassade.org Kigali Werkgebied: Rwanda, Burundi Oeganda Mw. ir. J.T.C.G. Muffels, Landbouwraad T (00-250) 280280281 E [email protected] I http://rwanda.nlambassade.org Rabat Werkgebied: Marokko, Tunesië, Algerije en Libië Mw. I. Hardenberg, Landbouwraad T (00-212) 537219613 E [email protected] I http://marokko.nlambassade.org

São Paulo (Landbouwsteunpunt, valt onder Brasília) Mw. F.E. Heering, Agricultural assistant T (00-55) 11.3811.3300 T (00-55) 11.3811.3313 E [email protected] I http://saopaulo.nlconsulaat.org Buenos Aires Werkgebied: Argentinië, Chili, Uruguay, Paraguay Dhr. ir. B. Vrolijk, Landbouwraad T (00-54) 11.4338.0090 E [email protected] I http://argentinie.nlambassade.org Twitter @bartvrolijk Mexico Werkgebied: Mexico, Cuba Mw. ir. G.J.G.M. Nuytens-Vaarkamp, Landbouwraad T (00-52) 55.110.56560 E [email protected] I http://mexico.nlambassade.org Twitter @GabrielleMexico Washington Werkgebied: Verenigde Staten van Amerika (incl. Puerto Rico), Canada, tevens Wereldbank Dhr. drs. M.W.M. Olde Monnikhof, Landbouwraad T (00-1) 202.274.2716 E [email protected] I http://dc.the-netherlands.org I www.hollandfoodpartner.com Twitter @oldemonnikhof

Azië

Algiers (Landbouwsteunpunt, valt onder Rabat) Dhr. K. Benchaalal, Agricultural assistant T (00-213) 21.92.28.28 E [email protected] I http://algerije.nlambassade.org

Hanoi Werkgebied: Thailand en Vietnam Mw. mr. drs. D. Dernison, Landbouwraad T (00-84) 43.8315.650 ext. 220 E [email protected] I http://nl.hollandinvietnam.org Twitter @daphnedernison

Amerika

Bangkok (Landbouwsteunpunt, valt onder Hanoi) Dhr. S. Chantachitpreecha, Agricultural Assistant T (00-66) 2.309.5290 E [email protected] I http://thailand.nlambassade.org

Brasília Werkgebied: Brazilië Mw. ir. P.M.B. de Vries-van Loon, Landbouwraad T (00-55) 61.3961.3208 E [email protected] I http://brazilie.nlambassade.org

Jakarta Werkgebied: Indonesië, Singapore, Malesië, tevens voor Association of South-East Asean Nations (ASEAN) Dhr. ir. J.F. Rummenie, Landbouwraad T (00-62) 21.524.1032/48 T (00-62) 21.525.1515 E [email protected] I http://indonesie.nlambassade.org Kuala Lumpur (Landbouwsteunpunt, valt onder Jakarta) Vacature, Agricultural assistant T (00-60) 3.2168.2600 E [email protected] I http://maleisie.nlambassade.org Singapore (Landbouwsteunpunt, valt onder Jakarta) Vacature, Agricultural assistant T (00-65) 6739.1121 E [email protected] I http://singapore.nlambassade.org New Delhi Werkgebied: India, Sri Lanka, Nepal Dhr. A. Veldhuizen, MBA, Landbouwraad T (00-91) 11.24.197.605 E [email protected] I http://india.nlambassade.org Twitter @ArieVeldhuizen Peking Werkgebied: Volksrepubliek China, (incl. Hong Kong) en Mongolië Dhr. ir. M. Overheul, Landbouwraad Mw. mr. N. Runia, Landbouwraad T (00-86) 10.8532.0260 E [email protected] I http://china.nlambassade.org Hong Kong SAR (Landbouwsteunpunt, valt onder Peking) Robbie Wong, Agricultural assistant T (00-852) 2599 9227 E [email protected] I www.hollandinhongkong.org Shanghai (Landbouwsteunpunt, valt onder Peking) Dhr. N. Hong, Agricultural assistant T (00-86) 21.22.087229 E [email protected] I http://shanghai.nlconsulaat.org

Seoul Werkgebied: Republiek Korea en Taiwan A. Snellen van Vollenhoven, Landbouwraad T (00-82) 2.311.8670 E [email protected] I http://zuidkorea.nlambassade.org Taipeh (Landbouwsteunpunt, valt onder Seoul) Mw. J. Huang, Agricultural assistant T (00-886) 2.2715 6728 E [email protected] I www.ntio.org.tw Tokyo Werkgebied: Japan Mw. drs. C.M. Heijdra, Landbouwraad T (00-81) 3.5776.5490 E [email protected] I http://japan.nlambassade.org Twitter @cindyheijdra

Europese Unie Berlijn Werkgebied: Duitsland en Zwitserland; Denemarken, Noorwegen en Zweden i.s.m. Kopenhagen Dhr. ir. A.C. van Arnhem, Landbouwraad Mw. ir. K.L. Westra, Landbouwattachée T (00-49) 30.2095.6480 E [email protected] I http://bln.niederlandeweb.de/nl München (Landbouwsteunpunt, valt onder Berlijn) Mw. A. Meyer T (00-49) 89 206 02 67 12 E [email protected] I www.niederlandeweb.de Boedapest Werkgebied: Hongarije, Slovenië, Oostenrijk Dhr. ir. M.A.C. Homan, Landbouwraad T (00-36) 1.3366.380 E [email protected] I http://hongarije.nlambassade.org Boekarest Werkgebied: Roemenië, Bulgarije en Griekenland Dhr. drs. R.H. Schaap, Landbouwraad T (00-40) 21.231.5657 E [email protected] I ww.netherlandsemb.ro Twitter @reinderschaap

Sofia (Landbouwsteunpunt, valt onder Boekarest) Mw. D.H. Milenkova, Agricultural assistant T (00-359) 2.8160.380 E [email protected] I http://bulgarije.nlambassade.org Brussel Werkgebied: België, Luxemburg Dhr. drs. G.G.J. Thissen, Landbouwraad Dhr. drs. J.K. Knol, Veterinaire Raad Mw. drs. I.C.M. Tilborg-van Loon, Landbouwattachée Dhr. drs. T. Heddema, Landbouwattaché T (00-32) 2.679.1550 E [email protected] I http://belgie.nlambassade.org Kopenhagen (Landbouw­ steunpunt) Werkgebied: Denemarken, Noorwegen en Zweden i.s.m. Berlijn; Finland i.s.m. Warschau Mw. drs. R. Nijland, Agricultural assistant Dhr. mr. M.J. Braeken, Raad voor Visserij en Mariene Biodiversiteit Werkgebied: Noorwegen, Denemarken, IJsland, Faeröer en Zweden T (00-45) 33.707.237 E [email protected] I http://denemarken.nlambassade.org Twitter @renskenijland Londen Werkgebied: Verenigd Koninkrijk, Ierland Dhr. dr. M.H. de Jong, Landbouwraad T (00-44) 20.7590.3279/76/77/80 E [email protected] I http://verenigdkoninkrijk. nlambassade.org Twitter @HenkdeJong3 Madrid Werkgebied: Spanje, Portugal Mw. Drs. C.W. Zwitser, Landbouwraad T (00-34) 91.353.7521 E [email protected] I http://spanje.nlambassade.org Lissabon (Landbouwsteunpunt, valt onder Madrid) Mw. A.P. Paiva Geadas, Agricultural assistant T (00-351) 21.391.4919 E [email protected] I http://portugal.nlambassade.org

Parijs Werkgebied: Frankrijk Dhr. ir. N.A. van Opstal, Landbouwraad T (00-33) 1.4062.3353/55 E [email protected] I http://frankrijk.nlambassade.org Blog http://agrofoodhandels­ informatiefrankrijk.wordpress.com

Overig Europa

Rome (Landbouwsteunpunt) Werkgebied: Italië Mw. M. Sipman, Agricultural assistant T (00-39) 06.3228.6224 E [email protected] I http://italie.nlambassade.org

Belgrado Werkgebied: Bosnië-Herzegovina, Kroatië, Servië en Montenegro Dhr. drs. M.A. Wegen, Landbouwraad T (00-381) 11.202.39.83 E [email protected] I http://serbia.nlembassy.org I www.agribusiness-nl-srb.com

Warschau Werkgebied: Polen, Estland, Letland, Litouwen en Wit-Rusland; Finland i.s.m. Kopenhagen Dhr. drs. A.J.M. van Poppel, Landbouwraad T (00-48) 22.559.1269 E [email protected] I http://polen.nlambassade.org

Midden-Oosten Cairo Werkgebied: Egypte Dhr. ir. J.C.M.A. Geijer, Landbouwraad T (00-202) 2 736 38 63 / 2 739 55 71/2/3 E [email protected] I http://egypte.nlambassade.org Riyadh Werkgebied: VAE, Saoedi-Arabië, Koeweit, Bahrein, Qatar, Oman Dhr. dr. ir. J.G. van der Beek, Landbouwraad T (00-966) 1 488 1093 E [email protected] I http://saudi-arabie.nlambassade.org Twitter @NLAgrofoodGCC Dubai (Landbouwsteunpunt, valt onder Riyadh) Mw. S. Kadri, Agricultural assistant T (00-971) 4.4407600 (ext. 607) E [email protected] I http://vae.nlambassade.org

Ankara Werkgebied: Turkije, Israël en Palestijnse gebieden Dhr. M. Cevikoglu, Landbouwraad T (00-90) 312.409.1860 E [email protected] I http://turkije.nlambassade.org

Zagreb (Landbouwsteunpunt, valt onder Belgrado) Mw. D. Bacic, Agricultural assistant T (00-385) 1.464.2220 E [email protected] I http://kroatie.nlambassade.org Kiev Werkgebied: Oekraïne, Dhr. dr. E.J. Krajenbrink, Landbouwraad T (00-380) 44 490 82 23 E [email protected] I http://oekraine.nlambassade.org Moskou Werkgebied: Rusland, Kazachstan Dhr. ir. P.J.M. de Jong, Landbouwraad Dhr. E. Smidt, Landbouwattaché T (00-7) 495 797 29 46 E [email protected] I http://rusland.nlambassade.org Twitter @iorusland

Permanente Vertegenwoordigingen Ez bij internationale organisaties Brussel PV-EU Dhr. drs. G.G.J. Thissen, Landbouwraad Dhr. ir. W.J.H. van der Sande, Veterinaire Raad Mw. drs. I.C.M. Tilborg-van Loon, Landbouwattaché Dhr. Drs. J. K. Knol, Landbouwattaché T (00-32) 2.679.1545/1546 E [email protected] I http://eu.nlmission.org Tevens belast met procurementaangelegenheden in het kader van de ontwikkelingsfondsen van de EU.

Genève PV-Genève Werkgebied: Permanente Vertegenwoordiging van het Koninkrijk der Nederlanden bij de WTO (Wereldhandelsorganisatie) en andere internationale organisaties te Genève (UNCTAD, UNEP, WHO, WIPO/UPOV) Dhr. ir. P.L. Gooren, Landbouwraad T (00-41) 22.748.1822/08 E [email protected] I http://geneva.nlmission.org Parijs PV-OESO Werkgebied: Permanente Vertegenwoordiging van het Koninkrijk der Nederlanden bij de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) Mw. drs. C. Boonstra, Landbouwraad T (00-33) 1.4524.9971 E [email protected] I http://oeso.nlvertegenwoordiging.org Twitter @carlaboonstra Rome PV-Rome Werkgebied: Permanente Vertegenwoordiging van het Koninkrijk der Nederlanden bij de VN-organisaties voor voedsel en landbouw Mw. G. Verburg, Buitengewoon en Gevolmachtigd Ambassadeur, Permanent Vertegenwoordiger Dhr. drs. R. Elkhuizen, Ambassaderaad, Plv. Permanent Vertegenwoordiger Mw. drs. E. van Woersem, Tweede Secretaris, Adj. Permanent Vertegenwoordiger T (00-39) 06.574.0306/ 2326 E [email protected] I Zie www.italie.nlambassade.org > Ambassade > Nederlandse vertegenwoordigingen in Italië Twitter @GerdaVerburg

Netherlands AgriBusiness Support Office NAFTC New Delhi Dhr. M. Leijten, Director T (00-91) 98 11 244 239 E [email protected] I www.naftc-india.com

Jaargang 39 | Nummer 9 | september 2013 | Landbouwraden in het buitenland (www.landbouwraden.nl)

Afrika

Landbouwraden in het buitenland (www.landbouwraden.nl) 19

20 Naoogst

Naoogst 21

Van 8-13 december 2013 organiseert het ministerie van Economische Zaken een missie naar Kenia om te ontdekken welke kansen de Missie naar Kenia, december 2013 aardappelketen in het OostAfrikaanse land biedt. Door bijdrage leveren. Training, om de kwaliteit van officiële publicatie is een daarmee inmiddels goede ervaringen. Veel de arbeid gelijke tred met de ontwikkeling van aandacht gaat uit naar het opwaarderen van viertal Nederlandse pootgoed­ de landbouw en de voedselketens in Kenia. de keten te laten houden, is een vereiste. Innovatie op het gebied van logistiek, opslag en rassen definitief tot Kenia ‘De aardappel staat met stip op transport, verwerking, marketing en retail en toegelaten. Het Keniaans- twee van belangrijke gewassen’ het management om de ontwikkeling te sturen, onmisbaar. De Nederlandse sector, met zijn Nederlandse Potato Platform De aardappel staat na maïs met stip op twee in zijn kennis en ervaring, kan de essentiële bijdrage maakt vaart met het bereiken de lijst van belangrijke gewassen, maar de leveren aan de activiteiten die Kenia ontplooit om met een betere en grotere aardappeloogst de aardappelketen vereist nieuwe impulsen om van het uiteindelijke doel: het de kwaliteit over de hele linie te verhogen. voedselzekerheid te versterken. versterken van de voedsel­ Onder toezicht van de Keniaanse fytosanitaire Het rapport is beschikbaar op autoriteit Kephis is een viertal toegestane zekerheid in Kenia. Als deel­ rassen in een National Performance Trial www.potatoplatformkenya.com (zie archive -> documents -> The value chain (NPT) getest en goedgekeurd. In een tweede nemer aan de missie ontdekt u for seed and ware potatoes in Kenya) of stuur NPT-ronde worden 39 Nederlandse varianten de kansen en mogelijkheden in getest. Als daarvan straks een substantieel aantal een mail naar Ingrid Korving ([email protected]) om het digitaal te ontvangen. toegelaten, komt de levering van de Keniaanse aardappelsector. wordt gecertificeerd Nederlands pootgoed op gang om

Kansen in de aardappelketen

Kansrijk Kenia De Keniaanse economie, gedreven door een dynamisch bedrijfsleven, groeide de afgelopen jaren gestaag en kwam in 2012 uit op 4,3%. Nederland heeft een belangrijk aandeel in die positieve ontwikkeling. Momenteel is ons land de derde exportpartner van Kenia. De overheid investeert in infrastructuur, energie en ICT en werkt aan de uitbreiding van zee- en luchthavens. Kenia speelt een belangrijke rol in de regionale ontwikkeling in Oost Afrika en Jomo Kenyatta International Airport (Nairobi) is inmiddels de grootste cargo hub van Afrika. Kenia kent een landbouwcultuur. Het klimaat werkt mee, de grond is vruchtbaar en de overheid stelt alles in het werk om de economie te helpen groeien. De Nederlandse bloemen- en tuinbouwondernemers hebben

op Keniaanse bodem te worden vermeerderd.

Programma handelsmissie, 8-13 december 2013

Waardeketen

De missie begint in Nairobi en maakt een ronde door drie districten. U bezoekt grote en kleine bedrijven in de aardappelgebieden en beoordeelt de productie, opslag en marketing van pootgoed. De Keniaanse spelers in de aardappelketen willen graag met u kennismaken. Deelnemers aan de missie verkennen alle schakels in de aardappelketen, van boer tot retailer, en ontmoeten potentiële partners voor de uitvoering van de plannen in Kenia. Richt uw vragen over de markt en uw aanmelding voor de missie aan Ingrid Korving ([email protected]).

Onlangs verscheen het rapport The value chain for seed and ware potatoes in Kenya van LEI Wageningen UR. Daarin wordt een helder beeld geschetst van de huidige positie van de aardappel in Kenia, de waarde voor de voedselzekerheid en de kansen om het land te helpen aan een economisch nuttige aardappelketen. De groeiende middenklasse vraagt om kwaliteit en variatie in de keuken. De populaire fastfood­ sector heeft behoefte aan meer aardappels met de juiste kwaliteiten. De keten moet worden ontwikkeld en daar liggen de kansen voor de Nederlandse agribusiness. Met de inbreng van gecertificeerd pootgoed wordt aan de basisvoorwaarde voor ketenontwikkeling voldaan. Mechanisatie van de teelt en de verwerking draagt bij tot de gewenste toename van het volume. Alle schakels van de keten hebben behoefte aan kennis en consultants gaan hun

Volg de ontwikkeling van het Potato Platform Kenya op www.potatoplatformkenya.com en schrijf u in voor de regelmatige nieuwsbrieven.

Het jaarlijkse congres van de International Seed Federation is dit jaar gehouden in Athene, Griekenland. Zo’n 1600 deelnemers uit de hele wereld waren aanwezig, waarvan meer dan 100 vertegenwoordigers van zaaizaadbedrijven in Nederland. Niels Louwaars, directeur Plantum, liet de Nederlandse ambassade tijdens deze middag kennismaken met vertegenwoordigers van de Nederlandse topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen, die op mondiaal niveau bijeen waren. Ambassadeur Jan Versteeg en EA-beleidsmedewerker Siwarde J. Sap woonden de Vegetable & Ornamental Crop Section Board van de International Seed Federation (ISF) bij. De voorzitter van deze sectie, Anton van Doornmalen, mede-eigenaar en voormalig commercieel directeur van Rijk Zwaan, presenteerde onder andere de marktanalyse over de ontwikkelingen in de Griekse tuinbouw, die gemaakt is door het bedrijf Rigakis. De Nederlandse zaadindustrie heeft al tientallen jaren goede handelsrelaties met Griekenland.

Deze nieuwe marktanalyse laat zien dat er hernieuwde kansen zijn voor Nederlandse export, gezien de nieuwe ontwikkelingen voor een professionele tuinbouwsector in Griekenland. Goed plantmateriaal is hiervoor natuurlijk een basisgegeven, naast kassen en teelttechniek. De wereldbevolking groeit sneller dan de voedselproductie aan kan. Bovendien willen mensen meer mediterrane levensmiddelen nuttigen. De kansen komen vooral voort uit een grote vraag vanuit de toeristische sector voor tuinbouwproducten van hoge kwaliteit en een gegarandeerde levering. Iets wat de huidige kleinschalige teelt momenteel niet kan leveren. Daarnaast lijkt er juist als gevolg van de economische situatie in het land meer privaat kapitaal beschikbaar te komen voor de benodigde grootschalige investeringen: een kans voor de Nederlandse tuinbouw, vooral voor samenwerkingen op het gebied van teelt, productie en bescherming van landbouw­ gewassen, maar evenzo voor voedselverwerking en verpakkingen.

Kom in contact met de landbouwraden en –attaché(e)s: 13 november 2013

Agribusiness-netwerkbijeenkomst landbouwbeleid. Ook is er volop gelegenheid om te netwerken met uw collega’s uit de agribusiness en internationaal georiënteerde medewerkers van het ministerie van Economische Zaken. Staatssecretaris van Landbouw Sharon Dijksma opent de bijeenkomst. De bijeenkomst wordt afgesloten met een dinerbuffet. Op 13 november a.s. kunt u deelnemen aan de jaarlijkse netwerkbijeenkomst, waarbij de Nederlandse agribusiness in contact kan komen met onze landbouwmedewerkers op de Nederlandse ambassades in het buitenland. De bijeenkomst heeft de vorm van een informatiemarkt. De landbouwraden en – attaché(e)(e)s zijn aanwezig bij eigen units die per regio zijn ingedeeld. Gesproken kan worden over ontwikkelingen op agrarisch handelsgebied, buitenlandse markten, handelsbemiddeling en internationaal

Doelgroep zijn agro-gerelateerde bedrijven, van klein tot groot, uit de primaire en agrofoodsector, die geïnteresseerd zijn om te starten met exporteren dan wel reeds ervaring hebben op buitenlandse markten. Kosten voor deze bijeenkomst bedragen €75,00. Inschrijven vóór 1 november 2013 kan op www.agribusinessbijeenkomst.nl. Locatie: Cruise Terminal Rotterdam, Wilhelminakade 699 te Rotterdam.

Wat betreft de Griekse financiële sector, is de Centrale Bank van mening dat de Griekse tradeable sector versterkt moet worden. Financiering van groei zal in Griekenland in eerste instantie moeten komen van (buitenlandse) investeringen, uitgifte van ondernemingsaandelen en programma’s van de Europese Investeringsbank in samenwerking met de particuliere sector. Het positieve economische sentiment geeft de banken zicht op terugkeer naar de internationale kapitaalmarkten, om vervolgens in 2014 nieuwe bedrijfsleningen te kunnen uit schrijven. De marktanalyse kunt u downloaden van de EVD Landenpagina Griekenland of www. dutchembassy.gr. Voor vragen kunt u contact opnemen met de economie- en handelsafdeling in Athene via [email protected].

Pensioen Marina Ng Na 38 jaar (!) trouwe dienst bij het Consultaat-Generaal te Hongkong, heeft Marina Ng afscheid van ons genomen als Agricultural Assistant. De redactie van Berichten Buitenland voorzag zij steeds van gestage stroom aan Korte Berichten en andere kopij. In juni 2012 bevroegen wij haar in de rubriek Kort Graag. Wij wensen haar alle plezier toe.

Jaargang 39 | Nummer 9 | september 2013 | Naoogst

Kansen in De Griekse tuinbouwsector

22 Grensverleggers

23

Jaargang 39 | Nummer 9 | september 2013 | Foto van de maand

De levensmiddelen AVEBE boekt exportsucces in de supermarkt moeten een beetje worden geholpen. Substantie, stabiliteit, smaak en presentatie worden al eeuwen met toevoegingen op het gewenste niveau gebracht. Aardappelzetmeel vormt de basis voor een hoogwaardige toevoeging. Etenia van AVEBE biedt de mondiale voedselproducent de oplossingen om de consument tevreden te stellen.

Etenia smakelijk! te komen, monitoren de ontwikkelaars het traject van begin tot eind, van gebruikte grondstoffen tot en met het eindproduct. Met de ruime kennis en ervaring weet het team een adequate oplossing te vinden voor de talloze processen die voor het produceren van voedingsmiddelen worden gebruikt. Naast het totaalconcept levert AVEBE ook het Total Quality Management (TQM). Deze handleiding beperkt zich niet tot de juiste omgang met de toevoeging van Etenia, maar geeft tevens aan hoe producten en processen kunnen worden geoptimaliseerd en hoe te voldoen aan de wettelijke voorschriften van nationale en internationale organen.

Garanties

Nu kent de hele wereld een keur aan culturen, smaken en voorwaarden. Om daaraan tegemoet te komen, heeft Etenia van AVEBE een uitgebreid assortiment producten en varianten, een hoogwaardige R&D-afdeling en volop aandacht voor de wensen van de afnemers. Er bestaat een geschikt product of er wordt zo’n product ontwikkeld. Wie de consument een zuivelproduct met een romige textuur of een bakkerijproduct met een zachte of juist een knapperige structuur wil aanbieden, wordt door AVEBE geholpen. Teams van deskundigen zoeken in het innovatiecentrum van AVEBE naar de gewenste oplossing met de juiste Etenia-variant. Zo worden bestaande voedingsproducten geherformuleerd en

ontstaan nieuwe. Als prettige bijkomstig­ heden weet men regelmatig besparing op de productiekosten en minimalisering van de milieubelastende afvalstroom te bewerkstelligen.

Voorwaarde voor het succes als grote internationale speler is het voldoen aan de normering en certificering. AVEBE werkt volgens ISO 9001 en de eigen standaard. Daarnaast zijn de HACCP-normen van toepassing op onderzoek, ontwikkeling, productie, marketing en sales. Voedselveiligheid wordt mede gegarandeerd door AIB International. Ook voldoet Etenia aan de internationaal hoog aangeschreven BRC-norm. Alle grondstoffen en eindproducten kunnen binnen de wettelijke termijn worden getraceerd.

Total Quality Management De mondiale markt is een uitdagende en tevens keiharde wereld. Aanbieders staan te dringen, de consument verandert van smaak en belangenorganisaties richten hun kritische blik op de voedingsketen. AVEBE houdt oog op deze ontwikkelingen en reageert met verbeterde producten of opmerkelijke innovaties. Het bedrijf heeft een sterke band met de voedingsmiddelenindustrie en mag veel mondiale bakkerijen en producenten van zuivel, snacks, soepen, sauzen, zoetwaren en noodles tot de klantenkring rekenen. Alleen door samen te werken kan men over de hele wereld tijdig trends signaleren, eventuele kritiek een stap voor blijven en de doel­ stellingen blijven halen. De promotie en afzet van het Etenia-assortiment is weliswaar een doelstelling van AVEBE, maar de impact van de samenwerking met de afnemers gaat vele malen verder. Om tot het gewenste resultaat

Nadere kennismaking met Etenia van AVEBE? Bezoek stand 8E06 op de Food Ingredients Europe van 19-21 november 2013 (Messe Frankfurt, Duitsland).

Voor meer informatie: www.avebe.com/?TabId=947

Duurzame specerijen maken een opmars. Zo verschijnen binnenkort de eerste duurzame peper en kaneel op de Nederlandse markt. Lees hier meer over in de column van Joost Oorthuizen op pagina 13.

Foto van de maand

Het oorspronkelijk in 1919 opgerichte Aardappelzetmeel Verkoop Bureau (AVB) heet alweer lang AVEBE. Aardappelzetmeel is nog altijd hét product en daarmee bereikt het bedrijf over de hele wereld goede resultaten. Etenia is één van de nieuwe productlijnen die de mondiale voedingsindustrie helpt om producten kwalitatief te optimaliseren. Het is vegetarisch, koosjer en halal en daarmee een exportwaardige lijn. De producten worden dan ook ruimschoots afgezet in vooral Europa, Afrika, Amerika en diverse landen in Azië. De goedkeuringsprocessen voor China en Japan zijn inmiddels ingezet. De groei van de afzet is het grootst in landen waar low - en no fat een grote trend is, zoals Europa en Noord Amerika.

Activiteitenkalender 2013



Onderstaande activiteiten zijn op alfabetische volgorde gerangschikt per regio en per land

Afrika

Azië

Europese Unie

Overig Europa (vervolg)

Angola

Japan

Duitsland

Rusland

Nederlandse tuin- en akkerbouwmissie met o.a. bezoek Agro Fair Luanda Inlichtingen markt [email protected]

Tuinbouwmissie naar Sendai-regio en Agro-innovation 2013-show Inlichtingen: [email protected] Inlichtingen markt: [email protected]

Hollandpaviljoen Biofach, Neurenberg Inlichtingen markt: [email protected] 070 378 56 64 Inlichtingen organisatie: [email protected] 0321 38 79 78

Agritech/Golden Autumn plus Hollanddorp in Moskou Inlichtingen markt: [email protected] Inlichtingen markt: [email protected]

Oostenrijk

Agroexpo Siberia beurs (Nederlandse deelname) Inlichtingen uitvoering: Nederlandse Export Combinatie [email protected] • 033 – 433 01 31

2-6 oktober

Zuid-Afrika

7-12 oktober Nederlandse tuinbouwmissie met o.a. tuinbouwconferentie Kaapstad Inlichtingen markt [email protected]

Kenia

27 oktober-1 november Economische missie o.l.v minister Ploumen Inlichtingen organisatie: [email protected] Inlichtingen markt: [email protected]

Kenia

8-13 december Handelsmissie Aardappelketen Inlichtingen organisatie & programma: [email protected]

20-25 oktober

Kazachstan

28 oktober Landbouwmissie vollegronds­ teelt naar Pavlodar Inlichtingen markt: [email protected] Inlichtingen organisatie: [email protected]

Vietnam

19-21 maart 2014 International Livestock, Dairy, Meatprocessing and Aquaculture Exhibition, Ho Chi Minh-Stad Inlichtingen markt: [email protected] Inlichtingen organisatie: R. Bornstein, 030 - 295 27 19

Midden-Oosten Saoedi-Arabië

Amerika Colombia

2-4 oktober Bogotá Expoflora, Hollandpaviljoen Inlichtingen: [email protected]

Peru

15-17 oktober Lima Expoalimentaria, Hollandpaviljoen Inlichtingen: [email protected]

12-15 februari 2014

8-11 november Foodex beurs Nederlandse Deelname Inlichtingen uitvoering: Nederlandse Export Combinatie [email protected] • 033 – 433 01 31

Irak

18-21 november Holland Paviljoen Iraq agrofood 2013, Erbil Noord Irak Inlichtingen: [email protected] Inlichtingen markt: [email protected] of [email protected]

11-13 november Oriënterend marktbezoek levensmiddelensector voor MKB (met o.a bezoek aan “Alles für den Gast”, Salzburg) Inlichtingen markt: [email protected] Inlichtingen organisatie: [email protected] 0321 38 79 78

Overig Europa

9-13 oktober

Rusland

29 oktober-1 november

Turkije

4-7 december Holland Paviljoen op Growtech Eurasia Inlichtingen: [email protected] of [email protected] Inlichtingen markt: [email protected]

Oekraïne

11-13 februari 2014 Hollandpaviljoen Agro Animal Show, Grain Expo en Fruit&Vegetable Logistics, Kiev Inlichtingen markt: [email protected] +380 44 490 82 23 Inlichtingen organisatie: [email protected] 0321 38 79 33

Noteer het in je agenda!

Nederland

13 november Agribusinessnetwerkbijeenkomst met Landbouwraden Cruise Terminal Rotterdam Info organisatie: [email protected] 070 378 56 64 Aanmelden: www.agribusinessbijeenkomst.nl