nr11 Chili: vraag naar kennis en technologie november 2013 voor de Nederlandse agribusiness jaargang 39

Berichten

Buitenland nr

Chili: vraag naar kennis en technologie

11

november 2013 | voor de Nederlandse agribusiness | jaargang 39

02

Inhoud

06

Colofon

Quick scan WUR

Turkije: Breed scala aan afzetkansen voor agrosector

10

Toine van Poppel als toerist in Wit-Rusland

“Hier liggen kansen voor de zuivel- en aardappelsectoren”

14

Berichten Buitenland is bestemd voor het Nederlandse agrarische bedrijfsleven en is een uitgave van het ministerie van Economische Zaken. Het doel is informatie­ verstrekking over relevante ontwikkelingen op agrarisch handelsgebied, buitenlandse markten, handelsbemiddeling enzovoort. De landbouwraden in het buitenland dragen in sterke mate bij aan de berichtgeving in dit blad. Er wordt gedrukt op een chloorarme papier­ soort, in een inktbesparend FM-raster. Er wordt verzonden in recyclebare sealbags.

Uitgever Ministerie van Economische Zaken

Redactieadres

Stabiele economische groei

Chili: vraag naar kennis en technologie

Redactie Berichten Buitenland T.a.v. Sabine Hoff Postbus 20401, 2500 EK Den Haag Tel. +31 (0)70 378 52 59 E-mail [email protected] www.rijksoverheid.nl/berichtenbuitenland

Informatie en abonnementen

03

Korte berichten

9 0 Kort Graag... 12 Uit onverwachte hoek 13 Column 17 Exportise 18 Landbouwraden in het buitenland 20 Naoogst 22 Grensverleggers 23 Foto van de maand 24 Activiteitenkalender

10

14

Voor informatie over artikelen of een (gratis) abonnement kunt u contact opnemen met Elma Verboom, Tel.: +31 (0)70 378 41 62 Fax: +31 (0)70 378 61 23 E-mail: [email protected] Berichten Buitenland online: www.rijksoverheid.nl/berichtenbuitenland

Realisatie JackieWorks/geschreven * gedrukt

Aan dit nummer werkten mee: Frits H. Emmerik, Hans van der Lee, Joost Oorthuizen, Toine van Poppel, Jacqueline Rogers, Bart Vrolijk

Opmaak Optima Forma bv, Voorburg

Druk OBT bv, Den Haag ISSN 0920 - 0975 De informatie, meningen en opinies in dit blad worden naar voren gebracht buiten verantwoordelijkheid van het Ministerie van Economische Zaken. Het overnemen of vermenigvuldigen van artikelen uit dit blad is alleen toegestaan onder vermelding als volgt: Berichten Buitenland, [maand/jaar], [pagina’s]

Korte berichten 03

Kansen agrofoodsector In 2012 investeerde de Afrikaanse Ontwikkelingsbank (AfDB) € 456 miljoen in de sector agrofood. Dit staat in een kansendossier van Agentschap NL. Nederlandse agrofoodbedrijven halen nog te weinig opdrachten binnen bij de AfDB. Er liggen kansen bij het uitvoeren van innovatieve projecten en bij de export van technisch hoogwaardige producten naar Afrika. Dit geldt zowel voor consultants als voor aanbieders van goederen en werken. Bij de AfDB lopen op dit moment 90 projecten in de agrosector. Het Team Internationale Organisaties van Agentschap NL heeft in een vroeg stadium inzage in deze projecten. Het kansendossier is te downloaden op www.agentschapnl.nl (zoeken op ‘kansendossier AfDB’).

Plant Resources of Tropical Africa (PROTA) Op 19 november hield PROTA, de stichting die een inventarisatie heeft gemaakt naar duizenden (potentieel) nuttige planten in Afrika, haar eindpresentatie op het ministerie van Economische Zaken. Stichting PROTA is jarenlang gesteund door het Ministerie van Economische Zaken en heeft nu alle informatie vrij toegankelijk gemaakt op internet, met als zoektermen o.a. gewas, voedselzekerheid, medicinale toepassing of klimaatverandering. De database heeft een groeiend aantal bezoekers (nu 45.000 per maand). De stichting wordt opgeheven en de database wordt ondergebracht bij Naturalis. Zie ook: http://www.prota4u.info/.

Ethiopië Landbouwafdeling Addis Abeba Ronde tafel zaden Met steun van de ministeries van EZ en BZ ontwikkelt de Access to Seeds Foundation de eerste mondiale Access to Seeds Index. Doel is de kloof overbruggen tussen de wereldmarktleiders in landbouwzaden en kleine boeren, om bij te dragen aan de bestrijding van armoede en honger. Afgelopen maand waren er twee belangrijke ronde tafels. De eerste met boerenorganisaties, ngo’s en wetenschappers in Addis Abeba; de tweede met het internationale bedrijfsleven in de veredeling in Washington. Het komende jaar wordt onder meer de methodologie verder ontwikkeld, met betrokkenheid van de stakeholders. Naar verwachting wordt de eerste Access to Seeds Index begin 2015 gepubliceerd. Meer informatie: http://accesstoseeds.org.

Malawi AfDB financiert landbouwinfrastructuur Afrika importeert elk jaar voor US $ 30 miljard aan landbouwproducten en voedsel. Dat komt

onder andere door een gebrekkige infrastructuur, slecht geïntegreerde agroketens en het vrijwel ontbreken van een verwerkende industrie. Het na-oogst verlies van de eigen productie is enorm. Team Internationale Organisaties signaleert het volgende project: Smallholder Irrigation and Value Addition Project (SIVAP). Dit project start in maart 2014 en heeft een budget van US $ 44,5 miljoen. Meer weten? Mail of bel Team Internationale Organisaties van Agentschap NL op [email protected] (referentie TIO) of 088 602 90 00.

Mozambique Watervoorziening Mozambique De Wereldbank heeft het Greater Maputo Water Supply Expansion Project goedgekeurd. Dit project is vooral interessant voor bedrijven met ervaring op het gebied van water en sanitatiesystemen. Denk hierbij aan technische assistentie, civiele werken en goederen. De financiering van de Wereldbank bedraagt US $ 178 miljoen en het project loopt tot 30 september 2019. De Nederlandse regering ondersteunt de ontwikkelingsfase met een ORIO-schenking van € 23 miljoen. Royal HaskoningDHV en Vitens Evides zullen het ontwerp van een nieuw waterdistributie­ systeem voor hun rekening nemen. De contractwaarde daarvan is € 2,2 miljoen. Meer weten? Mail of bel Team Internationale Organisaties van Agentschap NL op [email protected] (referentie TIO) of 088 602 90 00.

Amerika Argentinië Landbouwafdeling Buenos Aires Nieuwe landbouwminister Een van de veranderingen in de herschikking van het Argentijnse kabinet op 18 november, betreft de minister van landbouw: Carlos Casamiquela is de opvolger van Norberto Yauhar. De landbouwingenieur Casamiquela was de afgelopen vier jaar hoofd van het landbouwkundig onderzoeksinstituut INTA (Instituto Nacional de Technologia Agropecuaria). Daarvoor was hij adjunctdirecteur van de inspectiedienst SENASA, vergelijkbaar met de Nederlandse NVWA. De keuze voor Casamiquela, die aantoonbare kennis en ervaring met de landbouwsector heeft, wordt gezien als een poging de ernstig verstoorde relatie tussen de regering en de landbouwsector enigszins te herstellen.

Jaargang 39 | Nummer 11 | november 2013 | Korte berichten

Afrika

04 Korte berichten

Voornemen handelsmissie Belangstelling voor een economische missie naar Argentinië, Paraguay en Uruguay? Bij voldoende belangstelling wordt deze missie in 2014 georganiseerd. Argentinië is de derde economie van Latijns-Amerika (en de tweede van ZuidAmerika). Het is een landbouwgigant, vooral op het gebied van soja en maïs. Daarnaast beschikt het land over grote energiereserves. Vooral alternatieve energie biedt kansen. In de afgelopen vijf jaar groeide de Argentijnse economie met zo’n 6% per jaar. Dankzij de export van agro en food, zoals granen/soja en rundvlees, laat Paraguay dit jaar één van de hoogste groeipercentages ter wereld zien: 13,6%. Kansen liggen vooral in de landbouw. Ook is er grote behoefte aan technologie en genetica. De Paraguyaanse regering stimuleert internationale handel, onder meer via publiek-private samenwerking. Grote investeringen worden voorzien in de sector infrastructuur, onder meer in havens. Ook Uruguay heeft de afgelopen tien jaar een hoge economisch groei laten zien. Het land is politiek stabiel, kent een positief investeringsklimaat, heeft geen importbeperkingen en beschikt over een sterk rechtsstelsel en open financiële markten. Uruguay is bij uitstek een landbouwland, met uiteraard soja, maar ook rundvlees, melk en kaas en het is de grootste rijstproducent in de regio. Daarnaast biedt het land kansen voor de watersector. Meer weten? Mail of bel de Unit Missies & Projecten van Agentschap NL op missies@info. agentschapnl.nl of 088 602 90 00.

Zuid-Korea Landbouwafdeling Seoul Stijgende kaasconsumptie Koreanen eten steeds meer kaas. Met de toenemende belangstelling voor Westers voedsel neemt ook de consumptie van kaas toe. In 20 jaar tijd is de markt voor kaas in Zuid-Korea 15 maal groter geworden. In 2012 lag de totale omzet tussen de € 490-560 miljoen, zo blijkt uit een rapport over de kansen op de Koreaanse kaasmarkt. Vooral de consumptie van Goudse kaas neemt enorm toe. Koreanen waarderen de rijke smaak. In de periode 2008-2012 steeg de import van Goudse kaas met 300%. Lokale kaasmakers spelen op deze trend in en produceren ook

kaasproducten met Goudse kaas. Het rapport is te downloaden op www.agentschapnl.nl (zoeken op ‘South Korea” en ‘cheese market’).

Europese Unie België TAVOLA-beurs Is uw bedrijf actief in de voedingsmiddelenbranche? Dan is matchmaking tijdens de vakbeurs TAVOLA interessant voor u. TAVOLA is hét evenement voor bedrijven in de sector fine fresh food. Ruim 17.000 inkopers uit de voedingsmiddelenindustrie en cateringorganisaties uit de Benelux, Noord-Frankrijk en omringende landen nemen deel. De vakbeurs vindt plaats van 16-18 maart 2014 in Kortrijk. Enterprise Europe Network organiseert op 17 maart 2014 matchmaking. Inschrijven: www.tavola-xpo.be.

Frankrijk Landbouwafdeling Parijs Gouden driehoek tuinbouw Vegepolys, ‘The International Plant Cluster’ is het Franse innovatiecluster voor plantaardige producten, gevestigd in Angers. Het recent georganiseerde business event telde maar liefst 25 buitenlandse bedrijven, afkomstig uit 13 verschillende landen (Europa, Afrika en Zuid-Amerika). Doel was het ontwikkelen van commerciële of wetenschappelijke partnerschappen met Franse bedrijven, aangesloten bij Vegepolys. Leden zijn onder meer Vilmorin, Syngenta, Bucher Vaslin, Cesbron, evenals onderzoeksinstituten als INRA en GEVES. Ook enkele Nederlandse zaadveredelingsbedrijven zijn present. Interesse? De Landbouwafdeling Parijs helpt u verder: [email protected]. Meer weten? www.vegepolys.eu/en/

Bretonse varkenshouderij onder druk De Franse regio Bretagne is het grootste varkenshouderijgebied en de grootste producent van varkensvlees in het land. De Bretonse economie draait voor een belangrijk deel op de slacht. Ook de 43 mengvoederindustrieën draaien dankzij de 6000 varkens-

houders, waarvan het merendeel in Bretagne gevestigd is, en een productie van 14 miljoen Franse slachtvarkens alleen al in Bretagne. Er is sprake van overcapaciteit en teruglopende productie, als gevolg van knellend ervaren administratieve en milieueisen. Een aanvraag voor een gemiddeld bedrijf met 200 dieren vergt bijvoorbeeld 2 à 4 jaar.

Space 2013 en 2014 De veehouderijbeurs Space 2013 (september jl.) had dit jaar een recordaantal van 1400 expo­san­ten, waaronder voor het eerst Chinese, Turkse en Japanse deelnemers. De beurs is het toon­aan­gevende trefpunt voor de Franse, Europese en internationale veehouderijsector en diergenetica. Er waren 60 Nederlandse bedrijven. SPACE trok meer dan 12.000 internationale bezoekers afkomstig uit 110 landen. De data van Space 2014 zijn bekend: 16-19 september 2014. Meer informatie: www.space.fr.

Griekenland Landbouwafdeling Boekarest Feta naar Canada Griekenland verwerft het exclusieve recht om feta onder die benaming te verhandelen in Canada. Bijna tien jaar nadat het land het exclusieve recht in Europa op het gebruik van de benaming ëfetaí voor zijn populaire fetakaas had verworven, heeft Griekenland nu een soortgelijke overwinning behaald in Canada. De kwestie kwam naar boven tijdens onderhandelingen tussen de Europese Unie en Canada, die donderdag na vier jaar afgerond zijn met de ondertekening van een handelsovereenkomst. In de toekomst zullen Canadese producenten hun eigen fetakaas ëfeta-styleí moeten noemen. De strijd om de benaming van Griekse feta en yoghurt gaat nu verder op de Amerikaanse markt.

Oostenrijk Landbouwafdeling Boedapest Groene energie De groene energiesector in Oostenrijk voegt jaarlijks € 400 miljoen toe aan het BBP. Daarnaast zijn er in het afgelopen decennium jaarlijks meer dan 3000 fulltime banen

Korte berichten 05

Polen Landbouwafdeling Warschau Dure aardappel Aardappelen zijn dit jaar drie keer duurder dan afgelopen jaar en de prijs stijgt nog steeds. De oorzaak ervan is het slechte weer en een steeds kleiner areaal. In september bedroeg de prijs voor 1 kg aardappelen € 0,26, terwijl vorig jaar de prijs niet hoger kwam dan € 0,09. De stijging is slecht nieuws voor armen, voor wie aardappelen het basisvoedsel blijft. In 2002 at een gemiddelde Pool 130 kg aardappelen jaarlijks, terwijl dat in 2010 was gedaald tot 112 kg. Deze trend blijft actueel.

Portugal Landbouwafdeling Madrid Bier met tomaatextract Het Japanse Kagome investeert € 2 miljoen om de productie van bier met tomaatextract te verhogen. Dit product schijnt het goed te doen in Japan. Zodoende investeert Kagome in de tomatenfabriek te Águas de Moura. De laatste vier jaar hebben de Japanners al circa € 2 miljoen geïnvesteerd en deze trend lijkt zich door te zetten. Portugal produceert jaarlijks circa 1,3 miljoen ton verwerkte tomaat van hoge kwaliteit, dat bijna in zijn geheel wordt geëxporteerd. Na Europa is Japan de grootste afnemer.

Overig Europa Oekraïne Landbouwafdeling Kiev Drachtige vaarzen naar Oekraïne Sinds kort is de export van drachtige vaarzen vanuit Nederland naar Oekraïne weer mogelijk. De export van rundersperma was vanaf juli dit jaar al weer mogelijk. Oekraïne heeft aangegeven kwalitatief hoogwaardige koeien nodig te hebben om de zuivelsector verder te professionaliseren en de melkproductie te verhogen. De verwachting is daarom dat het einde van het importverbod tot grotere vraag naar Nederlandse drachtige vaarzen zal leiden. Oekraïne is van oudsher een zuivelproducerend land dat een belangrijke rol in de voedselvoorziening in de Sovjetunie vervulde. De productiekosten zijn vergelijkbaar met die van Nieuw-Zeeland en significant lager dan de Europese landen. Na de onafhankelijkheid daalde de productie echter sterk. In 2012 produceerde Oekraïne rond 11,38 miljoen ton melk, waarvan bijna 77% door kleine boeren of privépersonen. Het land heeft de ambitie om weer een belangrijke zuivelexporteur te worden. De sector worstelt echter met het aanbod van kwalitatief goede melk. De markt is in beweging en dat biedt kansen voor het Nederlands bedrijfsleven. Vee-exporteurs kunnen Oekraïne nu weer beleveren, maar ook voor toeleveranciers, veevoerbedrijven en

consultancybedrijven zijn er mogelijkheden. De wederzijdse interesse tussen Nederland en Oekraïne op zuivelterrein bleek wel tijdens de Dutch Dairy Day (september jl.), waaraan 350 Oekraïense en 15 Nederlandse bedrijven deelnamen.

Internationale organisaties Europese Unie Aangepast APS Per 1 januari 2014 treedt het aangepast Algemeen Preferentieel Stelsel (APS) in werking. Het aangepast APS streeft ernaar dat de meest kwetsbare landen het meest profiteren van het nieuwe systeem. Daardoor verandert de lijst met landen die in aanmerking komen voor APS ingrijpend. De EU verleent sinds 1971 via dit stelsel handelspreferenties aan ontwikkelingslanden. Die kunnen hun producten tegen gunstige voorwaarden op de EU-markt afzetten. Invoerders betalen verminderde invoerrechten. Het aangepast APS kan betekenen dat u weer gewone (MFN)-tarieven moet betalen voor landen waar u nu onder gunstige tarieven kunt invoeren. Bijvoorbeeld vanuit Maleisië of Brazilië. Thailand valt per 1 januari 2015 buiten het APS. Kijk voor meer informatie in de nieuwe APS-verordening of op de website van de Europese Commissie. Met vragen kunt u terecht bij: Cécile Kleve, Ministerie van Buitenlandse Zaken, 070 348 51 97 of [email protected].

Jaargang 39 | Nummer 11 | november 2013 | Korte berichten

gecreëerd door deze sector, concluderen de TU Wien en Universität Linz. Hoewel de diepgaande integratie van groene energie in de Oostenrijkse samenleving voor een terugloop van de belastinginkomsten van rond € 180 miljoen per jaar zorgt, wordt dit ruimschoots gecompenseerd door de lagere publieke uitgaven. Groene energie levert na bovenstaande correctie nog steeds een positieve bijdrage van € 149 miljoen per jaar aan het BBP. Volgens de studie zijn de positieve effecten het gevolg van investeringsimpulsen bij de productie van stroom, warmte en brandstoffen op basis van groene energie. Daar komen de positieve ecologische effecten bij.

06

Turkije is één van de grotere landen met een snel groeiende economie en een relatief jonge bevolking van 75 miljoen inwoners. De landbouw heeft een sterk duaal karakter met een beperkt aantal grote bedrijven en een, naar internationale maatstaven, lage productiviteit. De ontwikkelingen in de sector en de vraag naar voedselproducten bieden veel kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven in agro en food. Quick scan WUR

Turkije: Breed scala aan afzetkansen voor agrosector De afgelopen tien jaar is de Turkse economie snel gegroeid. Het Bruto Nationaal Product (BNP) is in die tijd verviervoudigd tot US $ 800 miljard. Het inkomen per hoofd van de bevolking is het afgelopen decennium verdrievoudigd en bedroeg in 2012 bijna US$ 11.000 per jaar. Hoger dan in Bulgarije en Roemenië, maar lager dan in bijvoorbeeld Hongarije, Kroatië en Polen. De landbouw draagt voor 9,1% bij aan het BNP. Met jaar in jaar uit gestage economische groei, kan Turkije de Europese pendant van de Aziatische tijgers worden genoemd. Andere kerngegevens bevestigen het positieve beeld. Het investeringsniveau als aandeel van het BNP is hoog. Hiernaast daalt de werkloosheid, die met 9% nog wel aanzienlijk is. De inflatie is dalende. Turkije staat op plaats 71 in de Doing business 2013-lijst ranking van de Wereldbank; daarmee is het een gemiddeld land. In agro en food wordt verhoudingsgewijs weinig door buitenlandse bedrijven geïnves-

teerd. Wel zijn buitenlandse investeringen in de voedingsmiddelenindustrie in 2012 sterk toegenomen (in de periode januari-augustus 2012: US $ 2 miljard). Grootste Nederlandse investeerders zijn Unilever (plantaardige olie, ijs) en Frito-Lay (snacks).

Relatie met Nederland Nederland is voor Turkije een belangrijke handelspartner op agrarisch gebied. Turkije voerde bijna 3% van zijn agrarische export van 2012 uit naar Nederland (tegen 7,8% en 3,3% naar respectievelijk Duitsland en Frankrijk). Belangrijkste producten zijn vers fruit, verwerkte groente en fruit, diverse voedselproducten en tabak. Voor zowel de export als de import is er sprake van een verdubbeling van de Turkse export naar Nederland en zelfs een verdriedubbeling van de import uit Nederland over de hele periode 2002-2012.

Tuin- en akkerbouw Gemiddeld genomen besteedt een Turks gezin zo’n 20% van het inkomen aan voedingsmiddelen. Dat is ongeveer het dubbele van het

07

Figuur 1: Samenstelling van de Turkse import uit Nederland 6%

32%

18%

Sierteelt

De agro- en voedingsmiddelenindustrie wordt met name beleverd door lokale productie. Turkije heeft een goed ontwikkelde verwerkende industrie en een rijk agrarisch productenpallet.

Cacao etc. 14%

Div. voedselproducten Dranken Tabak

13%

Anders

In voedingstuinbouw is het een belangrijke producent van onder andere abrikozen, vijgen, kersen, meloenen, aardbeien, appels, komkommer, prei, bonen, paprika en diverse noten. Van het totale (geregistreerde) tuinbouwareaal (750.000 hectare) is zo’n 50.000 hectare beschermde teelt, voornamelijk plastic tunnels.

17%

Figuur 2: Samenstelling van de Turkse export naar Nederland

14%

29%

De productie is overwegend bestemd voor de binnenlandse (vers)markt, maar een deel wordt ook geëxporteerd naar omliggende markten (Rusland, Midden-Oosten). Geschat wordt dat ongeveer de helft van de oogst wordt bewerkt en vermarkt naar het hogere segment in de binnenlandse markt en de export. Turkije is ook een grote citrusproducent (limoenen, mandarijnen, sinaasappelen), met een productie van ongeveer een derde van die van de totale EU.

21% Vis Fruit 7%

Groente & fruit producten Div. voedselproducten Anders 29%

Voor tarwe is het land nagenoeg zelfvoorzienend, maar tot 10-15% van de maïs wordt geïmporteerd. De kwaliteit van het graan is nogal wisselend (door het variërende klimaat), waardoor Turkije toch voortdurend durumtarwe importeert.

tijd is verdubbeld. Ook deze sector is sterk afhankelijk van geïmporteerde soja en kwetsbaar voor stijgende dan wel hoge voederprijzen.

Vlees De winstgevendheid in de veehouderij is sterk afhankelijk van voederprijzen. Deze zijn relatief hoog, omdat de Turkse regering de graanproductie stimuleert en beschermt door middel van importtarieven en eiwitrijke bestanddelen van veevoer (soja) geïmporteerd moeten worden. Onder invloed van een sterk groeiende binnenlandse vraag naar vlees maakt de pluimveehouderijsector een snelle ontwikkeling door: het is nu een moderne, grootschalige sector, aangestuurd door integraties, waarvan de productie in tien jaar

Zuivel De overheid heeft de zuivelsector flink gestimuleerd, met als resultaat dat de laatste jaren veel in de sector is geïnvesteerd in modernisering en uitbreiding. Turkije produceert nu voldoende melk voor de eigen bevolking, maar een groot deel van de productie vindt plaats op zeer kleinschalige bedrijfjes en wordt op straat verkocht of verwerkt in niet-geregistreerde faciliteiten; slechts 3 van de (geschatte) 13 miljoen ton melk wordt verwerkt door de ‘formele’

zuivelindustrie. Melk wordt verwerkt tot verse producten; een deel van de kaasconsumptie wordt geïmporteerd. De binnenlandse consumptie groeit en ook functional en flavoured producten wordt grote marktkansen toegedicht, vanwege het toerisme.

Vis De visconsumptie is stijgende, vanwege het gezondheidsimago en door de groeiende vraag vanuit de toeristische sector. Aquacultuur (kweekvis) is daardoor een groeiende sector, en neemt zo’n 25% van de totale visproductie voor zijn rekening. Productie vindt plaats zowel in het binnenland als aan de mediterrane en ZwarteZeekust. De overheid heeft een vrij sterke

Jaargang 39 | Nummer 11 | november 2013 |

aandeel in de rijkere landen. De relatief jonge bevolking, economische ontwikkeling en verstedelijking drijven een levensstijl waarin meer voorbewerkte en verpakte gemaksvoedsel wordt geconsumeerd, meer oog komt voor gezondheids- en/ of biologische producten en meer buitenshuis wordt gegeten. Daarmee worden supermarktketens, restaurants en horeca ook belangrijker als afzetkanaal.

08

bemoeienis met de sector via regulering van de visproductie aan de hand van vergunningen die gekoppeld zijn aan eisen voor milieu en dierwelzijn. De productie is betrekkelijk eenzijdig, voornamelijk forel, zeebaars en zeebrasem. Diversificatie, voldoende gekwalificeerd personeel, terugdringen van milieudruk en verbetering van efficiëntie van de productie zijn belangrijk om verdere groei in deze sector te realiseren.

Overig Turken eten veel brood en aanverwante graanproducten, waaronder pasta. De laatste jaren is er op dit vlak ook behoorlijk wat productontwikkeling, zoals light crackers en biscuits. Op het gebied van suiker en zoetwaren is Turkije meer dan zelfvoorzienend. Fruit- en alcoholische dranken worden steeds populairder, vooral bij het jongere deel van de bevolking. De overheid heeft belasting op sterke drank onlangs verhoogd. Hierdoor is onder andere een verschuiving naar bierconsumptie waar te nemen.

Marktkansen De Turkse melkveehouderij is interessant voor Nederlandse bedrijven werkzaam op het gebied van fokprogramma’s, veevoerproductie, graslandverbetering, stallenbouw en -equipment en veehouderijmanagement. Ook in de verwerking van melk zijn er kansen. De

consumptie van verwerkte zuivelproducten neemt sterk toe. Turkse zuivelaars en andere binnenlandse investeerders breiden de capa­citeit uit, maar de import neemt ook nog toe; een teken dat er een groot marktpotentieel is. De kweekvissector in Turkije groeit snel onder invloed van goede afzetmogelijkheden in binnen- en buitenland. De productie vindt vrijwel geheel offshore plaats voor kusten die ook van belang zijn voor het toerisme. Milieu-eisen worden in toenemende mate een probleem. Nederlandse technologie en kennis kunnen praktische oplossingen bieden op het gebied van milieu, efficiënt gebruik van water en nutriënten, en afzet en logistiek. Enkele Nederlandse toeleveranciers zijn al met succes actief in Turkije. Begin 2014 start een Twinningproject met Nederlandse inbreng (van Wageningen UR via LEI en IMARES) ter ondersteuning van producentenorganisaties in de vissector. Hierbij gaat ook aandacht uit naar de perspectieven van kweekvis. In de voedingstuinbouw heeft het commer­ ciële deel van de sector grote belangstelling voor hoogproductieve zaden, voor kassen / beschermde teelttechnieken en klimaatregulatie. Vanuit Nederland zijn diverse bedrijven al enkele jaren actief op dit terrein, met behoorlijk succes (zie www.SeraCulture.com). Ook op het gebied van kwaliteitsverbetering,

bewaring, sortering en vermarkting hebben Nederlandse bedrijven waardevolle kennis. De Turkse voedings- en genotmiddelenindustrie is sterk afhankelijk van de import van food ingredients. Bedrijven die actief zijn in het marktsegment van voedseladditieven, zoet-, conserverings- en verdikkingsmiddelen kunnen in Turkije een aantrekkelijke markt vinden. Mogelijkheden voor het Nederlandse bedrijfsleven liggen ook bij het versterken van de landbouwstructuur in Turkije. Nederlandse ingenieurs hebben veel ervaring bij uitvoering van ruilverkaveling, het verbeteren van bodemstructuur en het toepassen van irrigatie- en afwateringskanalen. Op het gebied van onderwijs, voorlichting en training aan de agrarische sector steunt Nederlandse expertise op een lange historie, die internationaal al breed wordt ingezet.

Samenvatting en bewerking van het rapport Quick scan Turkije. Kansen voor het Nederlandse agro-bedrijfsleven, Siemen van Berkum – LEI Wageningen UR, notitie in opdracht van het ministerie van Economische Zaken (DG Agro, Directie ELV).

Kort graag... 09

Jaargang 39 | Nummer 11 | november 2013 | Kort graag...

11 vragen aan

Evert Jan Krajenbrink Landbouwraad te Kiev

1. Hoe bent u in dit werk terechtgekomen? Na mijn studie werkte ik drie jaar in Duitsland. Daarna schreef ik in opdracht van de SER een dissertatie over het Landbouwschap; mijn introductie in de agrarische sector. In 2005 ging ik voor het ministerie van LNV werken, bij de toenmalige directie Industrie en Handel. De laatste jaren werkte ik bij ELV als aanspreekpunt voor de levens­ middelenindustrie en coördinator van het PIA-programma. Sinds de zomer van 2012 ben ik Landbouwraad in Kiev. Voor mij een speciale post, aangezien mijn vrouw hier vandaan komt en mijn kinderen nu de mogelijkheid hebben met de Oekraïense cultuur in aanraking te komen.

2. Wat moet iedereen weten over uw werkgebied? Oekraïne is de voormalige graanschuur van de Sovjetunie. Meer dan 30% van de wereldwijd beschikbare vruchtbare Chernozem (zwarte aarde) bevindt zich hier. Met de grote landbouwkavels gaat het land hoe dan ook in de nabije toekomst een belangrijke rol spelen in de mondiale voedselvoorziening. Oekraïne is al de grootste exporteur van zonnebloemolie en een belangrijke graanproducent. Nederland heeft veel te bieden, met onze landbouwkennis en innovatieve technologie. Ook kan Oekraïne met 46,5 miljoen consumenten een belangrijke afzetmarkt zijn.

 6. Welke sector laat hier absoluut kansen liggen? De foodsector, in het bijzonder de zuivel, zie ik hier nog te weinig. In Oekraïne breiden de grote internationale retailketens elk jaar gestaag uit. Een koopkrachtige bovenlaag heeft behoefte aan luxe en kwalitatief hoogwaardige producten.

 7. Hoe staat het met duurzaam ondernemen in uw regio? Duurzaam ondernemen staat hier nog in de kinderschoenen en is erg gebonden aan liefdadigheid en lokale werkgelegenheid. Wel eet de consument graag lokaal voedsel, afkomstig van hun eigen datsja of de markt. Vanwege de stijgende prijzen komt er meer aandacht voor voedselverspilling en energiebesparing. Ook gaan bedrijven steeds vaker de dialoog met consument en maatschappij aan, zoals bleek uit een door ons georganiseerde MVO-bijeenkomst.

8. Wat kan er op uw werkterrein beslist beter? Wil het landbouwpotentieel van Oekraïne eindelijk tot bloei komen, zal het ondernemers- en investeringsklimaat echt moeten verbeteren. Veel tijd van de Landbouwafdeling Kiev gaat op aan problemen met markttoegang en klachten van Nederlandse ondernemers.

 9. Welk lokaal gerecht is uw favoriet? 3. Wanneer denkt u ‘dit is een mooie dag’? Als ik thuiskom en mijn kinderen mij met een dikke knuffel begroeten.

4. Wat is uw grootste bron van ergernis? Zonder twijfel het autoverkeer. Allereerst lijkt het soms wel alsof de regionale Oekraïense wegen door kraterinslagen zijn geteisterd: funest voor je auto. Daarnaast leidt het onaangepaste rijgedrag van de Oekraïense automobilist dagelijks tot irritaties. Te veel mensen krijgen het rijbewijs hier letterlijk cadeau.

5. Voor wie heeft u bewondering? Allereerst voor de Nederlanders agro-investeerders in dit land. Zaken doen in Oekraïne is niet altijd even gemakkelijk en je moet tegen een stootje kunnen. Maar Oekraïne blijft een land waar goed geld verdiend kan worden. Verder bewonder ik de Oekraïense vrouw, die goed haar weg weet te vinden in de Oekraïense machomaatschappij en een belangrijke rol speelt in het zakenleven.

Shashlik en borscht. In de zomer ruik je in stad en land die heerlijke geur van gegrild vlees. Oekraïeners vinden het prachtig om een vuurtje te stoken en daarboven gemarineerd varkensvlees te roosteren. Heerlijk om dat op te eten met borscht en een glaasje wodka met wat spek.

10. Met wie zou u een avond op stap willen? Vitali Klytsjko, alias Dr. Ironfist. Vorig jaar maakte hij met de oppositiepartij UDAR zijn entree in de Oekraïense politiek. Graag zou ik met hem van gedachte willen wisselen over hoe hij met zijn ervaring in Duitsland - waar hij lang gewoond heeft - de Oekraïense maatschappij wil verbeteren. Zeker gezien de recente keuze van de Oekraïense regering om het vrijhandelsakkoord met de EU niet te ondertekenen.

11. Wat is uw sleutelwoord voor de toekomst? Geef nooit op.

10

Gezien de politieke en Toine van Poppel als toerist in Wit-Rusland: economische situatie, is Wit-Rusland niet het eerste land waar je als Nederlandse agribusiness-mkb’er aan denkt voor (uitbreiding van je) is net als Oekraïne een bufferNederlands pootgoed export. Onze landbouwraad Wit-Rusland staat tussen de Europese Unie en Rusland. Op de tweede dag reed ik op weg weer naar de Toine van Poppel - gestatio- Het land wordt bestuurlijk gekenmerkt door volgende stad langs een perceel waar op dat dictatoriaal communistisch bewind. moment de aardappelen werden gerooid. Het neerd in Polen, maar ook een Afgelopen zomer reisde landbouwraad Toine bleek te gaan om de aardappelen van een Italiaanse boer die zich enkele jaren geleden geaccrediteerd in Wit-Rusland van Poppel een week lang per auto door Wit-Rusland. “Ik begon mijn reis vanuit mijn in Wit-Rusland had gevestigd. Hij was zelf ook - was echter nieuwsgierig standplaats Warschau. Aan de grens diende ik bij het rooien aanwezig en werd bijgestaan te voorzien van een groene kaart en moest door een aantal seizoenwerkers, die waren genoeg om deze zomer als mij de auto technisch worden gekeurd. De tijd die overgekomen uit Oekraïne en volgens de toerist het land te bezoeken. ik doorbracht in de douanezone bedroeg twee boer werkdagen maakten van 15 uur. Relatief kort, vergeleken met het Dit om een ander gevoel uur. gemiddelde van 5 à 6 uur. In Wit-Rusland zijn de lonen in vergelijking met Polen extreem laag, maar hoger dan in bij dit land te krijgen, dan De wegen in Wit-Rusland verkeren in Oekraïne. De Italiaanse boer vertelde dat ook tijdens een ‘officieel’ bezoek uitstekende staat en zijn royaal aangelegd. zijn pootgoed afkomstig was uit Nederland. Er is relatief weinig verkeer, de steden zijn Hij bleek ook nog over een melkveebedrijf te als landbouwraad.

“Hier liggen kansen voor de zuivel- en aardappelsectoren”

onderling goed met elkaar verbonden, de bewegwijzering is goed, al moet je wel het Russische schrift in grote lijnen kunnen lezen. Ook het boerenland ziet er anders uit dan in Polen. Grote percelen, het land licht glooiend en zo op het oog van goede kwaliteit. Gewassen als zonnebloemen, aardappelen, maïs en granen staan er mooi bij.

beschikken aan de overzijde van de weg, waar men op datzelfde moment luzerne aan het oogsten was. Daar viel op dat achter de maai-/ kneusmachine in groten getale ooievaars neerstreken om nog een muis in het gemaaide gewas te verschalken. Het ging om een groot melkveebedrijf met prachtig zwartbont vee maar abominabele, uitgeleefde veestallen.

11

Jaargang 39 | Nummer 11 | november 2013 |

Nieuwbouw was in aanbouw, compleet voorzien van de nieuwste en modernste melkstal en inrichting van Russische makelij. Er was nog geen mestopslag op dit bedrijf met pakweg 1250 koeien. Het volgende bedrijf dat ik bezocht was een akkerbouwbedrijf, waar op dat moment met enkele maaidorsers tegelijk het graan werd geoogst. Het was erg warm. De wet schrijft voor dat er dan altijd een brandweerwagen paraat moet staan op het veld, om een beginnende brand te kunnen blussen. Het brandweerpersoneel vulde de tijd door in een naburige sloot de vishengel uit te werpen en hoopte zo het avondeten bijeen te scharrelen. Rond lunchtijd kwam de catering. Na de pauze verliet de vrachtwagen met het gedorste graan het veld, werden de maaidorsers weer gestart en ook de intussen gearriveerde balenpersers togen aan de arbeid. Al met al een heel positieve indruk nam ik mee toen ik weer verder trok. Op een van de volgende dagen bezocht ik een melkveebedrijf dat ik van de weg af had zien liggen. Uiteraard vroeg ik steeds om toestemming. Hier kreeg ik van het aanwezige personeel een hele rondleiding. Het vee zag er allemaal keurig en goed verzorgd uit, maar de stallen waren doorgaans aftands. De meeste bedrijven zijn groot tot zeer groot. Feitelijk zijn het nog steeds kolchozen, voor zover het nog staatsbedrijven zijn. Zijn ze opgekocht

door bijvoorbeeld Italianen, dan zijn het gewoon erg grote moderne melkveehouderijen; met meer personeel dan we in het Westen gewend zijn, maar met vergelijkbare productieresultaten. De conclusie van deze korte reis is dat men zeker niet overal gewend is aan het bezoek van ‘buitenlanders’. In de conversatie stelt de bevolking zich echter open op. Het niveau van de verschillende bezochte agrarische complexen is een indicatie dat er volop werk ligt voor de Nederlandse agribusiness, zou die toegang krijgen tot deze markt. Grootste leverancier van dit moment is natuurlijk Rusland.

“De stallen zijn aftands” Business-kansen Wat betreft kansen in Wit-Rusland is het nuttig te weten dat het land beschikt over een goede agrostructuur, d.w.z. zich goed leent voor grootschalige landbouw dankzij de kolchozenstructuur die het sovjet-communisme heeft achtergelaten. Zeker het zuiden, grenzend aan Oekraïne, beschikt over een vruchtbare aarde. Dankzij de goede verhoudingen tussen Silvio Berlusconi en de Wit-Russische president Loekasjenko hebben zich in sommige gebieden veel Italianen gevestigd. In juni bezocht ik de landbouwbeurs Belagro. Aan het door ons georganiseerde seminar namen maar liefst 40

Nederlandse agro-bedrijven deel. In 2012 bereikte de Nederlands-Wit-Russische landbouwhandel een nieuw record van meer dan € 79 miljoen. Vanuit Nederland gaat het vooral om veevoeders, bloemen, zaaizaden en vis en productietechnologie. Nederlandse bedrijven als Nutreco, Lely, APH, Van de Bilt Zaden en Vlas, Van Drie Group, Agrotech Didam en PTC+ zijn al actief in Wit-Rusland. Belangrijke sectoren met veel kansen zijn melk/zuivel en aardappelen. Wit-Rusland wil de grote zuivelleverancier worden van Rusland (zoals het de grootste was in de sovjet-tijd), maar mist de benodigde technologische kennis. Men wil daarom graag tot een uitwisseling komen tussen Nederlandse en Wit-Russische kennisinstituten, stallenbouwers, stalleninrichters, producenten van melkwinningapparatuur (robots), voedermachines enzovoort. Ook onze aardappelsector heeft grote kansen en benut die ook al voor een groot deel, zoals door levering van pootgoed en machines. Het land wil ook als lid van de douane-unie met Rusland het voorportaal voor toegang tot Rusland zijn. Toine van Poppel, Landbouwraad Warschau

12 Uit onverwachte hoek

Vergeet soja, want er is nu eendenkroos! Nou ja, eigenlijk is het er altijd al geweest en in landen in Azië wordt eendenkroos al honderden jaren als groente gegeten. In Thailand noemen ze het Khai Nam wat zoveel betekent als ‘waterei’. Eendenkroos, een inheems gewas, blijkt een ideale bron om eiwit uit te winnen. De eigenschappen van dat eiwit zijn vergelijkbaar in kwaliteit en voedingswaarde met soja. En iedereen weet dat soja geïmporteerd wordt en dat er bij de productie van soja grote consequenties op milieugebied zijn.

Het tropisch regenwoud is gered! (in theorie dan...) In Europa is eendenkroos als voedingsmiddel nog onbekend. Hans Derksen wil daar samen met zijn partners iets aan veranderen. Derksen komt oorspronkelijk uit de biobased economy ‘hoek’, in eerste instantie als directeur van de business unit Biobased Products bij WUR, later richtte hij zijn eigen bedrijf op. Ook is hij twee dagen per week verbonden als lector Biobased Economy aan de Hogeschool Van Hall Larenstein: ‘Want er moet ook brood op de plank komen’. In 2010 kwam hij voor het eerst in aanraking met eendenkroos. Voor hem en zijn partners een uitgelezen mogelijkheid om nu eens niet met ideeën voor anderen te komen maar iets voor hen zelf te doen. En zo was de joint venture ABC-Kroos BV geboren. “We zagen dat er nogal wat aandacht was voor algen als bron van eiwit, maar het oogsten van algen is een crime net als de winning van de inhoudsstoffen die in die algen zitten. We gingen eens kijken wat nog meer goed groeit maar makkelijker te verwerken is. We kwamen uit bij eendenkroos. Je kunt uit eendenkroos 20 tot 30 ton droge stof per hectare halen net als bij algen. Het zit boordevol eiwit, zo’n 25 tot 40%. We hebben berekend dat dit bijna 10 keer zoveel eiwit per hectare is als soja, op dit moment de grootste plantaardige bron van eiwit.” Dat klinkt goed. Wat nog beter klinkt is dat, als je in ogenschouw neemt dat de wereldbevolking groeit, rijker wordt en meer behoefte krijgt aan eiwitrijk voedsel, je met eendenkroos effectief een eiwit kunt produceren met een hoogwaardige aminozuursamenstelling vrijwel gelijk aan soja. Derksen: “voor elke kilo rundvlees heb je 10 kilo soja nodig.

Dus de behoefte aan eiwit wordt aan alle kanten groter.” Eendenkroos is dus een gat in de markt en geschikt voor verwerking in zowel humane voeding als diervoeding. “ Maar zo werkt het dus niet helemaal. Ondanks dat Derksen met zijn joint venture in 2011 een nominatie voor de Herman Wijffels-innovatie­ prijs kreeg. Ondanks dat er een patent werd verkregen. De overheid enerzijds de grootste stimulator van innovatie, blijkt ook de grootste belemmeraar. “Eendenkroos is in Europa een onbekend gewas, en dan geldt het automatisch als een ‘novel food’. Conclusie: het is op dit moment verboden om het in Europa op de markt te brengen. Toch hebben de partners de stap gewaagd. Ze vertrouwen erop dat binnen 2 tot 3 jaar toelating verkregen is. Dus werken ze nu stug door met een door de provincie Gelderland en de EFRO medegefinancierde proefopstelling. Derksen: “we hebben in die proeffabriek een verwerkingscapaciteit van 200 kilogram per uur aan kroos, de eiwithoeveelheden die we daar uithalen gebruiken we om af te tasten wat voor soort producten het meest interessant zijn. We proberen met behulp van een aantal kennisinstellingen in kaart te brengen waar de potentiële markten buiten de EU liggen, daar proberen we dan alvast het laaghangend fruit te plukken.”

ABC-Kroos komt graag in contact met bedrijven voor wie die bijzondere eiwit interessant kan zijn voor hun productformulering. www.abckroos.nl

Column

13

Column 13

Xxxxxx

Ik ben net terug uit Rwanda en Kenia. Fantastisch! Wat een ondernemerschap en zelfbewustzijn! En wat een groei. Een paar cijfers. De economie van Angola groeit sinds 2008 met meer dan 10% per jaar. Ethiopië en ook Rwanda, opgekrabbeld na de genocide begin jaren negentig, groeien met ruim 8% per jaar. Oeganda? Ruim 6,5 %. Was getekend, de Wereldbank. Optimisme heerst, en terecht. Natuurlijk moeten landen in Afrika van ver komen en zijn de uitdagingen voor de komende decennia enorm. Er komen nog een miljard mensen in sub-Sahara Afrika bij. In 2020 zijn drie van de vier mensen daar rond de twintig jaar oud. Laat dat even tot je doordringen. Drie van de vier mensen rond de 20 jaar oud. Hier is maar één antwoord op. A la Wim Kok in de jaren negentig: banen, banen en nog eens banen! Of in meer hedendaagse beleidstaal: inclusive growth.

Joost Oorthuizen Algemeen directeur Initiatief Duurzame Handel

Ik ben net terug uit Rwanda en Kenia. Fantastisch! Wat een ondernemerschap en zelfbewustzijn!

Ik was met de landbouwattaché van de Nederlandse ambassade bij een Keniaanse theefabriek. Meer dan een half miljoen keuterboeren zijn de eigenaar van 60 theefabrieken, en thee is het belangrijkste exportproduct en generator van buitenlandse valuta van Kenia. Op die fabriek behaalden ze hun examen van de farmer field school. Trotse vrouwen lieten zien hoe zij veel hogere oogsten halen, doordat ze binnen hun eigen organisatie goede landbouwvoorlichting krijgen. Met wat ondersteuning van Unilever en het Initiatief Duurzame Handel. Maar vooral door het fantastische werk van hun eigen coöperatie. Omdat de theeboeren zelf eigenaar zijn van hun coöperatie, krijgen ze in heel Kenia een bonus uitbetaald uit de winst van hun organisatie, en gaat maar liefst 75% van de verkoopprijs in de haven van Mombasa naar de boeren zelf. Zo groeien theeboeren in Kenia aardig uit de armoede. Ook in Rwanda merk je dat de weg naar boven behoorlijk gevonden is. Maar nog hoopgevender vond ik ons goede gesprek met de minister van Landbouw. Jong, zelfbewust. Professioneel. Vooruitstrevend. Men ziet dat de overheid de private sector nodig heeft om banen te scheppen en de economie te laten groeien. Het Ministerie gaat tenders uitzetten voor investeerders in theefabrieken. Maar de condities zijn scherp. Je mag in Rwanda investeren, maar dan wel als je een overtuigende propositie hebt die het lot van de kleine boeren verbetert. Op grotere schaal hebben de overheden van negen Afrikaanse landen zich gevonden in het Grow Africa-initiatief. Dat wil goede deals tussen Afrikaanse overheden en buitenlandse bedrijven bewerkstelligen. En ook daar merk je dat Afrika van ‘het verloren continent’ langzaam maar zeker aan het veranderen is in een potentiële groei- en investeringsmarkt. Wie had dat 10-20 jaar geleden gedacht? Vorig jaar hebben multinationals meer dan 60 miljoen geïnvesteerd in bedrijfsactiviteiten die kleine boeren in Afrika toegang verschaffen tot internationale markten. Er werd 270.000 ton aan agrarische grondstoffen gekocht met een waarde van meer dan € 300 miljoen. Er werden meer dan 800.000 kleine boeren bereikt met training en andere services. Tot 2015 zijn voor € 3,5 miljard aan investeringsplannen afgesproken. Ook met mkb-bedrijven. Nairobi barst uit zijn voegen, en je ziet dat internationale bedrijven senior kader in Afrika aan het stationeren zijn. Mooi wel. Afrika lijkt haar weg omhoog definitief gevonden te hebben. Prachtige kansen om hulp en handel innovatief aan elkaar te knopen, en inclusive - en ecologisch verantwoorde - groei te realiseren.

Jaargang 39 | Nummer 11 | november 2013 | Column

Grow Africa, grow!

14

Opbrengsten uit de koperexport gebruikt Chili om de economie te diversifiëren en zodoende in de toekomst minder afhankelijk te zijn van dit mineraal. Het belang van de land- en tuinbouwsector groeit, en door toenemende arbeidskosten is de behoefte aan technologie en kennis groot. Dat biedt kansen voor Nederland, in het hoogst genoteerde LatijnsAmerikaanse land op de Doing Business-lijst. Stabiele economische groei

Chili: vraag naar kennis en technologie 27 februari 2010, 03.34.08 ’s nachts. Elke Chileen herinnert zich dat moment als de dag van gisteren. In de volksmond heet het ‘27F’: met een kracht van 8,8 op de schaal van Richter teistert de op één na zwaarste aardbeving uit de geschiedenis van het land ruim drie minuten lang de toch al beweeglijke Chileense bodem en verstoort ruw de slapende bevolking.

Productie van bloemenzaden bij Sone Seeds (links); productie van groentezaden bij Maraseeds (rechts).

af en toe wat, maar zonder aantoonbare schade raast de stabiele economische groei voort.

Arbeidskosten

Een dodental van ruim 500 valt te betreuren, vooral in de zuidelijke kuststrook waar de op de beving volgende tsunami meer slachtoffers veroorzaakt dan de trillingen zelf. De wolken­ krabbers, inclusief de in aanbouw zijnde hoogste toren van Latijns-Amerika (300 m) in het financiële centrum van Santiago (‘Sanhattan’) dansen op hun grondvesten, maar doorstaan de beving probleemloos.

Gestuwd door de hoge prijs van koper - het belangrijkste exportproduct van Chili - heeft het land en zijn bewoners de laatste jaren veel inkomsten gegenereerd: nieuwe gebouwen schieten als paddenstoelen uit de grond, verkopers van grote auto’s en pick-up trucks doen uitstekende zaken, de meeste Chilenen hebben inmiddels één of meer flatscreen(s) thuis. De Dutch disease, waarbij door het succes van een exportsector de rest van de economie last krijgt van een dure munt, ligt op de loer. Toch lijkt dat gevaar mee te vallen, want de werkloosheid blijft laag. In de land- en tuinbouw kan men zelfs steeds moeilijker werknemers vinden.

De wolkenkrabbers als metafoor voor de economische stabiliteit van Chili: het schudt

Dat biedt kansen voor Nederland, want Chili heeft behoefte aan technologie, automatise-

15

Jaargang 39 | Nummer 11 7/8| november | juli/augustus 20132013 |

ring en innovatieve oplossingen die de opgelopen arbeidskosten het hoofd moeten bieden. Dat was ook de insteek van de tien deelnemers aan de door het ministerie van Economische Zaken georganiseerde Chileense tuinbouwmissie, die in november Nederland bezocht.

Centres of Excellence Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn: het langgerekte Chili kent politieke stabiliteit en de regering heeft een langetermijnvisie, er is onafgebroken sterke economische groei, en juridische zekerheid. De vrijwel afwezige corruptie is vermeldenswaard, zeker gezien andere landen in de regio, en er zijn vrijwel geen importheffingen. Bovendien heeft de Chileense regering financiële middelen vrijgemaakt om op een aantal strategisch gekozen ‘topsectoren’ buitenlandse kennis binnen te halen. Deze zogenaamde Centres of Excellence moeten een impuls geven aan de diversificatie van de economie, zodat het land minder afhankelijk wordt van toekomstige koperinkomsten. In de strijd om het binnenhalen van het Centre of Excellence voor voedseltechnologie bleek Wageningen UR de beste, en sinds anderhalf jaar werkt een groep van weten-

‘Hoogst genoteerde Latijns-Amerikaans land op de Doing Business-lijst’ schappers samen met Chileense academici en het bedrijfsleven om innovatieve technologie toe te passen. Marian Geluk, directeur van Wageningen UR/Chili, is enthousiast over de voortgang, al bleek de aanvankelijke administratieve rompslomp groter dan verwacht. Die periode is achter de rug en het centrum is bezig negen nieuwe mensen aan te nemen, waarvan een aantal een Ph.D. zal afronden in Wageningen. Zo kijkt de Chileense overheid vooruit en investeert in kennis voor de toekomst, daarbij geholpen door gerenommeerde instituten als Wageningen UR.

Zaadsector Chili is in toenemende mate producent van tuinbouwzaden, zowel bloemen- als groentezaden, vooral in het midden van het land. Het in Hijuelos, ruim 100 km ten noorden van Santiago, gevestigde familiebedrijf Sone Seeds - met deels Japanse achtergrond - produceert bloemenzaden voor voornamelijk de Japanse en Nederlandse markt. Het bedrijf gebruikt voor het schonen van het zaad allemaal uit Nederland afkomstige machines. De afdeling

die leliebollen produceert in het zuidelijke Valdivia is onlangs verkocht aan het Nederlandse bedrijf Vletter Den Haan. Sone heeft 400 werknemers (voornamelijk vrouwen) in vaste dienst, daarnaast ongeveer 900 seizoenarbeiders. Het wordt steeds moeilijker arbeidskrachten te vinden en salarissen stijgen sterk. Omdat een groot deel van de bestuiving handmatig is, kan er niet veel werk geautomatiseerd kan worden. Niet ver van de snelweg tussen Santiago en havenstad Valparaiso is Maraseeds gevestigd, producent van groentezaden, vooral van tomaat, sla, paprika, meloen, aubergine. Producent van hoge kwaliteit zaden, voor­ namelijk voor Nederlandse zaadbedrijven: 98% van export gaat naar Nederland. De klimatologische omstandigheden en het tegenseizoen zijn grote voordelen die Chili heeft. Financieel en logistiek manager Pilar Marambio heeft drie jaar in Nederland gewoond en kent dus de topsector tuinbouw en uitgangsmaterialen goed. Volgens haar heeft Nederland verreweg de beste kennis en

16

Ariztia, succesvolle Chileense producent van pluimveevlees.

technologie ter wereld op dit gebied, maar het werken voor Nederlandse klanten vindt ze niet altijd even gemakkelijk: “Het zijn stugge onderhandelaars”. Ook Maraseeds heeft problemen met het vinden van voldoende personeel. Deeltijdarbeid, wat voor dit bedrijf goed zou zijn en voor veel werkneemsters, wordt bemoeilijkt door rigide overheids­wetgeving. 50 kilometer verder richting de kust van de Grote Oceaan, heeft het Nederlandse RijkZwaan een productielocatie, waar zaden van 16 verschillende groenten worden geproduceerd, vooral bloemkool, broccoli, kool en romanesco. Omdat bestuiving in tegenstelling tot de vorige twee bedrijven niet handmatig hoeft te gebeuren, maar via bijenvolken die binnen de over de planten gespannen netten vliegen, is het aantal personeelsleden beperkt: 35 personen, vooral uit het nabij gelegen dorp. De zaden worden geoogst en geschoond en gaan vervolgens naar de hoofdvestiging van RijkZwaan in Nederland voor verdere verwerking en distributie. Ook hier zijn de productieomstandigheden goed: veel zonlicht, goede grond, voldoende water. Wel zijn er problemen met vogels en konijnen die een deel van de oogst opeten en irrigatieleidingen kapot pikken of bijten. De totale oppervlakte van het bedrijf is ongeveer 40 hectare, maar productie vindt in rotatie plaats op ongeveer 8 hectare.

Zuivelsector Verder naar het zuiden, in het gebied tussen Osorno en Puerto Montt, is het klimaat ideaal

voor de zuivelproductie. Productie en verwerking is voornamelijk voor de interne markt, die met 17 miljoen inwoners in omvang vergelijkbaar is aan Nederland. Aan het begin van de zuivelketen is al jaren het Nederlandse rundergeneticabedrijf CRV actief. Fokko Tolsma, consultant dairy management bij CRV, zegt over het effect van zijn trainingen: “De Chileense zuivelcoöperatie Cooprinsem heeft na onze tour wel 15% meer sperma verkocht dan het jaar ervoor. Niet al het sperma werd gekocht uit Nederland of van CRV, maar de omzet van CRV in Chili is wel met 10% omhoog gegaan. De boeren in Chili zeggen nu: er is hier een Nederlander geweest, die geeft ons adviezen en die werken nog ook.” Twee jaar geleden vormde Chili samen met Mexico, Peru en Colombia de Allianza del Pacifico. Doel is om het komende jaar alle onderlinge tarieven op te heffen. De drive van deze nieuwe regionale samenwerking, waarbij diverse landen zich willen aansluiten, staat in schril contrast tot de al 20 jaar door interne onenigheid en strubbelingen gekenmerkte Mercosur. Chili heeft vrijhandelsakkoorden met 68 landen en regio’s, waaronder de EU. Het in 2003 afgesloten EU-akkoord zorgt dat Chileense exporteurs een betere markttoegang hebben tot de EU, zoals de succesvolle pluimveevleesproducent Ariztia.

Handelsmissie Kortom: Chili, groeiparel in het zuiden, staat open voor import en investeringen van kennis en technologie die helpen de economie minder afhankelijk te maken van koper.

Het voornemen is dat medio 2014 de Nederlandse minister van Buitenlandse Handel & Ontwikkelingssamenwerking, Lilianne Ploumen, een handelsdelegatie leidt naar de Pacifische kant van ZuidAmerika: Colombia, Peru en Chili. Houdt de aankondigingen in de gaten als u wilt deelnemen en zelf de kansen wilt zien in deze zich economisch snel ontwikkelende landen. En vanaf februari 2014 gaat de KLM weer driemaal per week op Santiago de Chile vliegen via Buenos Aires, dus de afstand is geen excuus meer. Bart Vrolijk, Landbouwraad Buenos Aires

De Rabobank is aanwezig in Chili sinds 1994 en heeft sinds 2007 een banklicentie voor dit land. Men richt zich op zakelijke agroklanten en inmiddels zijn er tien kantoren, gelegen tussen La Serena en Puerto Montt.

Exportise 17

De supercentrifuge van FTNON draait continu

Wilco Fauth, algemeen directeur van FTNON. “Zijn voorganger dateert alweer uit 1995, en centrifugeert alleen horizontaal. De mogelijkheden om deze bestaande machine te verbeteren, zodat hij zou voldoen aan de eisen van deze tijd, bleek lastig. Vandaar dat we samen met de Hogeschool Twente hebben gebrainstormd om tot ideeën te komen hoe een nieuwe machine eruit moest komen te zien. De techniek van de supercentrifuge is ingenieus, en zonder in al te technische details te treden: de luchttoevoer en omwentelingssnelheid zorgen dat respectievelijk de slablaadjes gedroogd worden en veel minder beschadigd raken. De supercentrifuge is overigens geschikt voor de verwerking van alle soorten sla, zowel de ‘harde’ soorten als de ‘zachte’ soorten. Op dit moment wordt de laatste hand aan de machine gelegd, binnenkort verschijnt hij op de markt. “Er is vanuit de hele wereld al veel interesse,” weet Fauth. FTNON heeft een patent verkregen op de supercentrifuge. “En we hebben wat technische foefjes aan de machine toegevoegd die één op één namaken niet zo makkelijk maakt,” aldus Fauth. De investering voor de supercentrifuge heeft FTNON zelf gedaan. Het komt overigens ook vaak voor dat FTNON samen met een klant een machine ontwikkelt. “In principe hebben we een vaste lijn van producten. Deze vaste ‘legoblokjes’ worden verwerkt tot een productielijn die geschikt is voor een bepaald productieproces waarbij rekening gehouden moet worden met zaken als grondstoffen die overal ter wereld anders zijn, temperaturen en

natuurlijk met het eindproduct. Als al die opties in kaart zijn gebracht, bestellen we de benodigde componenten en bouwen we de machine. Die leveren we af, installeren we en vervolgens houden we 24 uur per dag, 7 dagen per week en 365 dagen per jaar een serviceverbinding met de klant. FTNON richt zich voornamelijk op export. “Zo’n 90 tot misschien wel 95% van onze producten gaat de grens over”, vertelt Fauth. “Van Rusland tot Australië, van Amerika tot het Midden-Oosten, er zijn weinig plekken waar we niet leveren.” De machines van FTNON worden in verschillende sectoren gebruikt. “De verssector is de belangrijkste sector voor ons. Daaronder vallen groente, kant-en-klaarmaaltijden en fruit. Daarnaast hebben we ook een tak die zich bezighoudt met het blancheren en koelen van bijvoorbeeld boontjes, gehaktballen, vis en kip. Maar we zijn ook actief op het gebied van ingeblikt diervoeder voor hond en kat en we richten ons op champignons, en dat is echt een nichemarkt,” aldus Fauth. FTNON is een volwaardig partner voor zijn klanten. Het bedrijf levert meer dan machines alleen. Fauth: “We helpen en denken mee met het inrichten van een bedrijf. We zetten complete lijnen op, we zorgen dat onze machines goed aansluiten op componenten die we niet leveren, we geven adviezen over zaken als hygiëne, vloeren, verlichting en andere algemene eisen waar een klant tegenaan loopt. We proberen de kennis van voedselnijverheid die we hebben over te delen met onze klanten.” Tussen alle bedrijven door blijft FTNON druk met nieuwe innovaties en optimalisaties. Zo kijkt het bedrijf hoe het wasprocessen verder kan verbeteren en hoe stoomtechnologie in andere niet direct voor de hand liggende toepassingen gebruikt kan worden.

Jaargang 39 | Nummer 11 | november 2013 | Exportise

Food Technology Noord-Oost Laat maar lekker draaien... Nederland ofwel FTNON behaalde onlangs de 2e plaats bij de uitreiking van de Food Valley Award 2013. Met de supercentrifuge zorgt het bedrijf voor een revolutie in het langer vershouden van verpakte sla. Bovendien zorgt de supercentrifuge ervoor dat het product minder beschadigd raakt dan bij een “De ontwikkeling van de supercentrifuge is ‘gewoon’ centrifugeproces. zo’n twee jaar geleden in gang gezet”, vertelt

18 Landbouwraden in het buitenland (www.landbouwraden.nl)

Afrika Addis Abeba Werkgebied: Ethiopië Dhr. mr. J.L.M. van den Heuvel, Landbouwraad T (00-251) 113.711.100 ext. 205 E [email protected] I http://ethiopia.nlembassy.org Nairobi Werkgebied: Kenia, Tanzania Dhr. ir. G.A. Rikken, Landbouwraad T (00-254) 20.4450.137 E [email protected] I http://kenia.nlambassade.org Pretoria Werkgebied: Zuid-Afrika, Mozambique, Angola Dhr. drs. N. Schelling, Landbouwraad T (00-27) 12.425.4570/2/3 E [email protected] I http://zuidafrika.nlambassade.org Kigali Werkgebied: Rwanda, Burundi Oeganda Mw. ir. J.T.C.G. Muffels, Landbouwraad T (00-250) 280280281 E [email protected] I http://rwanda.nlambassade.org Rabat Werkgebied: Marokko, Tunesië, Algerije en Libië Mw. I. Hardenberg, Landbouwraad T (00-212) 537219613 E [email protected] I http://marokko.nlambassade.org

São Paulo (Landbouwsteunpunt, valt onder Brasília) Mw. F.E. Heering, Agricultural assistant T (00-55) 11.3811.3300 T (00-55) 11.3811.3313 E [email protected] I http://saopaulo.nlconsulaat.org Buenos Aires Werkgebied: Argentinië, Chili, Uruguay, Paraguay Dhr. ir. B. Vrolijk, Landbouwraad T (00-54) 11.4338.0090 E [email protected] I http://argentinie.nlambassade.org Twitter @bartvrolijk Mexico Werkgebied: Mexico, Cuba Mw. ir. G.J.G.M. Nuytens-Vaarkamp, Landbouwraad T (00-52) 55.110.56560 E [email protected] I http://mexico.nlambassade.org Twitter @GabrielleMexico Washington Werkgebied: Verenigde Staten van Amerika (incl. Puerto Rico), Canada, tevens Wereldbank Dhr. drs. M.W.M. Olde Monnikhof, Landbouwraad T (00-1) 202.274.2716 E [email protected] I http://dc.the-netherlands.org I www.hollandfoodpartner.com Twitter @oldemonnikhof

Azië

Algiers (Landbouwsteunpunt, valt onder Rabat) Dhr. K. Benchaalal, Agricultural assistant T (00-213) 21.92.28.28 E [email protected] I http://algerije.nlambassade.org

Hanoi Werkgebied: Thailand en Vietnam Mw. mr. drs. D. Dernison, Landbouwraad T (00-84) 43.8315.650 ext. 220 E [email protected] I http://nl.hollandinvietnam.org Twitter @daphnedernison

Amerika

Bangkok (Landbouwsteunpunt, valt onder Hanoi) Dhr. S. Chantachitpreecha, Agricultural Assistant T (00-66) 2.309.5290 E [email protected] I http://thailand.nlambassade.org

Brasília Werkgebied: Brazilië Mw. ir. P.M.B. de Vries-van Loon, Landbouwraad T (00-55) 61.3961.3208 E [email protected] I http://brazilie.nlambassade.org

Jakarta Werkgebied: Indonesië, Singapore, Malesië, tevens voor Association of South-East Asean Nations (ASEAN) Dhr. ir. J.F. Rummenie, Landbouwraad T (00-62) 21.524.1032/48 T (00-62) 21.525.1515 E [email protected] I http://indonesie.nlambassade.org Kuala Lumpur (Landbouwsteunpunt, valt onder Jakarta) Vacature, Agricultural assistant T (00-60) 3.2168.2600 E [email protected] I http://maleisie.nlambassade.org Singapore (Landbouwsteunpunt, valt onder Jakarta) Vacature, Agricultural assistant T (00-65) 6739.1121 E [email protected] I http://singapore.nlambassade.org New Delhi Werkgebied: India, Sri Lanka, Nepal Dhr. A. Veldhuizen, MBA, Landbouwraad T (00-91) 11.24.197.605 E [email protected] I http://india.nlambassade.org Twitter @ArieVeldhuizen Peking Werkgebied: Volksrepubliek China, (incl. Hong Kong) en Mongolië Dhr. ir. M. Overheul, Landbouwraad Mw. mr. N. Runia, Landbouwraad T (00-86) 10.8532.0260 E [email protected] I http://china.nlambassade.org Hong Kong SAR (Landbouwsteunpunt, valt onder Peking) Dhr. R. Wong, Agricultural assistant T (00-852) 2599 9227 E [email protected] I www.hollandinhongkong.org Shanghai (Landbouwsteunpunt, valt onder Peking) Dhr. N. Hong, Agricultural assistant T (00-86) 21.22.087229 E [email protected] I http://shanghai.nlconsulaat.org

Seoul Werkgebied: Republiek Korea en Taiwan Dhr. A. Snellen van Vollenhoven, Landbouwraad T (00-82) 2.311.8670 E [email protected] I http://zuidkorea.nlambassade.org Taipeh (Landbouwsteunpunt, valt onder Seoul) Mw. W. Liang, Agricultural assistant T (00-886) 2.2175.6728 E [email protected] I www.ntio.org.tw Tokyo Werkgebied: Japan Mw. drs. C.M. Heijdra, Landbouwraad T (00-81) 3.5776.5490 E [email protected] I http://japan.nlambassade.org Twitter @cindyheijdra

Europese Unie Berlijn Werkgebied: Duitsland en Zwitserland; Denemarken, Noorwegen en Zweden i.s.m. Kopenhagen Dhr. ir. A.C. van Arnhem, Landbouwraad Mw. ir. K.L. Westra, Landbouwattachée T (00-49) 30.2095.6480 E [email protected] I http://bln.niederlandeweb.de/nl München (Landbouwsteunpunt, valt onder Berlijn) Mw. A. Meyer T (00-49) 89 206 02 67 12 E [email protected] I www.niederlandeweb.de Boedapest Werkgebied: Hongarije, Slovenië, Oostenrijk Dhr. ir. M.A.C. Homan, Landbouwraad T (00-36) 1.3366.380 E [email protected] I http://hongarije.nlambassade.org Boekarest Werkgebied: Roemenië, Bulgarije en Griekenland Dhr. drs. R.H. Schaap, Landbouwraad T (00-40) 21. 208.6051 E [email protected] I ww.netherlandsemb.ro Twitter @reinderschaap

Landbouwraden in het buitenland (www.landbouwraden.nl) 19

Brussel Werkgebied: België, Luxemburg Dhr. drs. G.G.J. Thissen, Landbouwraad Dhr. drs. J.K. Knol, Veterinaire Raad Mw. drs. I.C.M. Tilborg-van Loon, Landbouwattachée Dhr. drs. T. Heddema, Landbouwattaché T (00-32) 2.679.1550 E [email protected] I http://belgie.nlambassade.org Kopenhagen (Landbouw­steunpunt) Werkgebied: Denemarken, Noorwegen en Zweden i.s.m. Berlijn; Finland i.s.m. Warschau Mw. drs. R. Nijland, Agricultural assistant Dhr. mr. M.J. Braeken, Raad voor Visserij en Mariene Biodiversiteit Werkgebied: Noorwegen, Denemarken, IJsland, Faeröer en Zweden T (00-45) 33.707.237 E [email protected] I http://denemarken.nlambassade.org Twitter @renskenijland Londen Werkgebied: Verenigd Koninkrijk, Ierland Dhr. dr. M.H. de Jong, Landbouwraad T (00-44) 20.7590.3279/76/77/80 E [email protected] I http://verenigdkoninkrijk. nlambassade.org Twitter @HenkdeJong3 Madrid Werkgebied: Spanje, Portugal Mw. Drs. C.W. Zwitser, Landbouwraad T (00-34) 91.353.7521 E [email protected] I http://spanje.nlambassade.org Lissabon (Landbouwsteunpunt, valt onder Madrid) Mw. A.P. Paiva Geadas, Agricultural assistant T (00-351) 21.391.4919 E [email protected] I http://portugal.nlambassade.org

Parijs Werkgebied: Frankrijk Dhr. ir. N.A. van Opstal, Landbouwraad T (00-33) 1.4062.3353/55 E [email protected] I http://frankrijk.nlambassade.org Blog http://agrofoodhandels­ informatiefrankrijk.wordpress.com

Overig Europa

Rome (Landbouwsteunpunt) Werkgebied: Italië Mw. M. Sipman, Agricultural assistant T (00-39) 06.3228.6224 E [email protected] I http://italie.nlambassade.org

Belgrado Werkgebied: Bosnië-Herzegovina, Kroatië, Servië en Montenegro Dhr. drs. M.A. Wegen, Landbouwraad T (00-381) 11.202.39.83 E [email protected] I http://serbia.nlembassy.org I www.agribusiness-nl-srb.com

Warschau Werkgebied: Polen, Estland, Letland, Litouwen en Wit-Rusland; Finland i.s.m. Kopenhagen Dhr. drs. A.J.M. van Poppel, Landbouwraad T (00-48) 22.559.1269 E [email protected] I http://polen.nlambassade.org

Midden-Oosten Cairo Werkgebied: Egypte Dhr. ir. J.C.M.A. Geijer, Landbouwraad T (00-202) 2 736 38 63 / 2 739 55 71/2/3 E [email protected] I http://egypte.nlambassade.org Riyadh Werkgebied: VAE, Saoedi-Arabië, Koeweit, Bahrein, Qatar, Oman Dhr. dr. ir. J.G. van der Beek, Landbouwraad T (00-966) 1 488 1093 E [email protected] I http://saudi-arabie.nlambassade.org Twitter @NLAgrofoodGCC Dubai (Landbouwsteunpunt, valt onder Riyadh) Mw. S. Kadri, Agricultural assistant T (00-971) 4.4407600 (ext. 607) E [email protected] I http://vae.nlambassade.org

Ankara Werkgebied: Turkije, Israël en Palestijnse gebieden Dhr. M. Cevikoglu, Landbouwraad T (00-90) 312.409.1860 E [email protected] I http://turkije.nlambassade.org

Zagreb (Landbouwsteunpunt, valt onder Belgrado) Mw. D. Bacic, Agricultural assistant T (00-385) 1.464.2220 E [email protected] I http://kroatie.nlambassade.org Kiev Werkgebied: Oekraïne, Dhr. dr. E.J. Krajenbrink, Landbouwraad T (00-380) 44 490 82 23 E [email protected] I http://oekraine.nlambassade.org Moskou Werkgebied: Rusland, Kazachstan Dhr. ir. P.J.M. de Jong, Landbouwraad Dhr. E. Smidt, Landbouwattaché T (00-7) 495 797 29 46 E [email protected] I http://rusland.nlambassade.org Twitter @iorusland

Permanente Vertegenwoordigingen Ez bij internationale organisaties Brussel PV-EU Dhr. drs. G.G.J. Thissen, Landbouwraad Dhr. ir. W.J.H. van der Sande, Veterinaire Raad Mw. drs. I.C.M. Tilborg-van Loon, Landbouwattaché Dhr. Drs. J. K. Knol, Landbouwattaché T (00-32) 2.679.1545/1546 E [email protected] I http://eu.nlmission.org Tevens belast met procurementaangelegenheden in het kader van de ontwikkelingsfondsen van de EU.

Genève PV-Genève Werkgebied: Permanente Vertegenwoordiging van het Koninkrijk der Nederlanden bij de WTO (Wereldhandelsorganisatie) en andere internationale organisa­ ties te Genève (UNCTAD, UNEP, WHO, WIPO/UPOV) Dhr. ir. P.L. Gooren, Landbouwraad T (00-41) 22.748.1822/08 E [email protected] I http://geneva.nlmission.org Parijs PV-OESO Werkgebied: Permanente Vertegenwoordiging van het Koninkrijk der Nederlanden bij de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) Mw. drs. C. Boonstra, Landbouwraad T (00-33) 1.4524.9971 E [email protected] I http://oeso.nlvertegenwoordiging.org Twitter @carlaboonstra Rome PV-Rome Werkgebied: Permanente Vertegenwoordiging van het Koninkrijk der Nederlanden bij de VN-organisaties voor voedsel en landbouw Mw. G. Verburg, Buitengewoon en Gevolmachtigd Ambassadeur, Permanent Vertegenwoordiger Dhr. drs. R. Elkhuizen, Ambassaderaad, Plv. Permanent Vertegenwoordiger Mw. drs. E. van Woersem, Tweede Secretaris, Adj. Permanent Vertegenwoordiger T (00-39) 06.574.0306/ 2326 E [email protected] I Zie www.italie.nlambassade.org > Ambassade > Nederlandse vertegenwoordigingen in Italië Twitter @GerdaVerburg

Netherlands AgriBusiness Support Office NAFTC New Delhi Dhr. M. Leijten, Director T (00-91) 98 11 244 239 E [email protected] I www.naftc-india.com

Jaargang 39 | Nummer 11 | november 2013 | Landbouwraden in het buitenland (www.landbouwraden.nl)

Sofia (Landbouwsteunpunt, valt onder Boekarest) Mw. D.H. Milenkova, Agricultural assistant T (00-359) 2.8160.380 E [email protected] I http://bulgarije.nlambassade.org

20 Naoogst

Nederland scoort goed in overzicht top-5 agro-exporteurs per categorie Onze Landbouwraad Washington, Martin Olde Monnikhof, heeft op basis van informatie uit UN Comtrade een overzicht geproduceerd van de top-5 exporteurs per productcategorie landbouwproducten over 2012. In de catego-

rieën sierteelt, levende dieren en groenten nam Nederland de toppositie in. Voor levende dieren werd de kop door Nederland overgenomen van Frankrijk; voor groenten van China. In de 24 onderscheiden categorieën staat

Nederland 16 keer in de top-5. De Verenigde Staten, China en Duitsland nemen elk vijf keer de toppositie in, Nederland drie keer, Brazilië twee keer en India, Indonesië, Frankrijk en Argentinië elk één keer.

Top 5 exporteurs per productcategorie landbouwproducten, 2012 (exportcijfers in $ mld) HS code

Omschrijving (globaal)

1 Levende dieren 2 Vlees 3 Vis 4 Zuivel 5 Dierlijke producten neg 6 Sierteelt 7 Groenten 8 Fruit 9 Koffie, thee en kruiden 10 Granen 11 Meel 12 Oliezaden 13 Natuurlijke extracten 14 Plantaardige producten neg 15 Dierlijke en plantaardige oliën en vetten 16 Bereidingen van vlees en vis 17 Suiker en suikerwerken 18 Cacao en bereidingen van cacao 19 Bereidingen van granen en meel 20 Bereidingen van groenten en fruit 21 Bereidingen neg 22 Dranken 23 Reststromen VGI & bereidingen voor voer 24 Tabak en tabaksproducten NEG = Nergens Elders Genoemd * = 2011

Top 5 exportlanden 2012 1 NLD $2,7 USA $16,1 CHN $11,3 DEU $10,2 CHN $2,1 NLD $10,4 NLD $7 USA $13,3 BRA $6 USA $20,6 DEU $1,5 USA $29,6 IND $6,5 CHN $0,09 IDN $21,3 CHN $9 BRA $13 DEU $4,8 DEU $6,1 CHN $7,6 USA $7,2 FRA $17,9 ARG $11,7 DEU $5,3

2 FRA $2,5 BRA $13,7 NOR $8,6 NZL $9,3 DEU $1 COL $1,3 CHN $6,9 ESP $8,1 DEU $3,1 ARG $9,5 FRA $1,5 BRA $17,7 CHN $1 USA $0,05 MAS $19,5 THA $7,5 THA $4,3 NLD $4,6 ITA $4,8 USA $4,7 DEU $5,6 GBR $10,9 USA $9,8 NLD $4,7

Positie NLD 2011 3 4 5 DEU $1,8 CAN $1,6 USA $1,2 2 $2,6 DEU $10 NLD $9,6 AUS $7,4 4 $9,7 USA $5 CAN $3,7 CHL $3,5 8 $2,9 NLD $8,7 FRA $7,8 USA $4,2 3 $9,4 USA $0,9 NLD $0,6 BRA $0,6 4 $0,6 DEU $1 ITA $0,9 BEL $0,9 1 $11,1 ESP $5,6 MEX $5 USA $4 2 $7,5 CHL $5 NLD $4,6 ITA $3,8 4 $4,7 IND $2,1 COL $2 CHN $1,9 14 $0,9 FRA $8,9 AUS $8,6 CAN $7,5 21 $0,6 THA $1,2 BEL $1,1 TUR $1 9 $0,7 CAN $8,4 ARG $3,8 NLD $3,8 5 $2,8 USA $0,7 DEU $0,6 FRA $0,5 11 $0,1 PER $0,04 NLD $0,03 MEX $0,03 6 $0,03 ARG $5,9 NLD $5,8 USA $4,6 4 $6,1 DEU $3,3 USA $2 BRA $1,6 6 $1,5 FRA $3 USA $2,5 DEU $2,5 8 $1,3 CIV $4,28* BEL $2,9 FRA $2,2 2 $5 FRA $4,3 USA $3,9 NLD $3,8 4 $3,6 NLD $4,6 BEL $3,7 ITA $3,7 2 $4,9 NLD $4,3 FRA $3,1 CHN $2,2 3 $4,5 ITA $8,4 USA $6,9 DEU $6,4 6 $5,3 BRA $6,9 NLD $5,8 DEU $4,4 4 $6 BRA $3,3 POL $1,9 USA $1,7 2 $5,3 Bron: landbouwraad Washington op basis gegevens UN Comtrade

Positie NLD 2012 1 $2,7 4 $9,6 7 $2,9 3 $8,7 4 $0,6 1 $10,4 1 $7 4 $4,6 12 $0,9 24 $0,6 12 $0,5 5 $3,8 11 $0,1 4 $0,03 4 $5,8 8 $1,4 8 $1,3 2 $4,6 5 $3,8 3 $4,6 3 $4,3 6 $5,2 4 $5,8 2 $4,7

Oekraïne grote speler agro-commodities Onze landbouwraad in Kiev, Evert Jan Krajenbrink, attendeerde ons het niet opnemen van Oekraïne in de special over de agro-commodities graan en soja. Wereldwijd behoort Oekraïne tot de belangrijkste spelers

op het terrein van tarwe, maïs en zonnebloemolie (zie tabel). Het is zijn verwachting dat Nederland meer en meer uit Oekraïne zal sourcen, als eenmaal het vrijhandelsakkoord met de EU ondertekend is.

Tarwe: top vijf exporteurs naar

Maïs: top vijf exporteurs naar

Zonnebloem(olie): top vijf exporteurs naar

handelswaarde (in US $) Canada $6,151,034,823 Rusland $4,523,963,610

handelswaarde (in US $) Brazilië $5,383,337,582

handelswaarde (in US $)

Oekraïne Duitsland Kazachstan Bron: UN Comtrade

$2,330,541,473 $2,152,801,765 $1,599,127,740

Oekraïne Hongarije Roemenië Rusland

$3,892,991,026 $1,298,868,000 $773,092,885 $573,307,537

Oekraïne Rusland Argentinië Frankrijk Nederland

$3,933,975,214 $1,661,320,011 $943,731,675 $642,556,553 $590,228,197

Naoogst 21

Meer samenwerking Kenia en Nederland

Meer informatie over de missie naar Kenia: www.olijrozen.nl www.greenfarming.nl www.boskalis.nl www.greenchainge.com www.dfg.nl www.fleurametz.com www.hilverdadeboer.nl www.wageningenur.nl/fbr www.kenyaflowercouncil.org www.flowerwatch.nl www.agrico.nl www.denhartigh-potato.nl www.agentschapnl.nl Meer informatie over de missie Potato Value Chain, 19-25 januari 2014: Ingrid Korving, [email protected]

Nederlandse samenwerking. De missie van minister Ploumen doorliep een druk programma. In tal van besprekingen kwamen niet alleen de talloze vorderingen aan de orde, maar ging men de knelpunten in de samenwerking niet uit de weg. De btw-kwestie kwam ter tafel, met als resultaat dat Kenia zich buigt over het versoepelen van regels en vereenvoudigen van tijdrovende procedures. De samenwerking heeft baat bij het reduceren van belastingdruk, waardoor de gewenste investeringen aantrekkelijker worden en minder weerstand zullen ondervinden. Daarnaast valt er op fytosanitair gebied nog vooruitgang te boeken. De resultaten van de samenwerking tussen Kenia en Nederland werden tijdens het bezoek van Minister Ploumen prominent in beeld gebracht. Ze opende de energieneutrale kas van Olij Rozen in Naivasha, die in samenwerking met het consortium Greenfarming tot stand is gekomen. Een bezoek aan Mombasa liet zien hoe de haven, mede dankzij de inzet van Boskalis in snel tempo wordt uitgebreid. Opvallend was het zeetransport van rozen, een duurzame schakel in de transportketen van sierteeltproducten, die binnen het project GreenCHAINge momenteel wordt geïnnoveerd. Een samenwerking tussen Dutch Flower Group, FleuraMetz, Hilverda de Boer en

port is het terugdringen van CO2-uitstoot meer dan opmerkelijk: tot 87% winst.

Logistiek Minister Ploumen bood minister Koskei een mand met de eerste tot Kenia toegelaten Nederlandse rassen pootaardappelen aan: Connect (van Den Hartigh), Arnova, Rudolph en Arizona (Agrico). Nadrukkelijk vroeg hij om nog meer betrokkenheid van zowel de Keniaanse als van de Nederlandse private sector bij de Keniaanse aardappelketen. De verdere ontwikkeling van Kenia vraagt nu om verbetering van de infrastructuur en agrologistiek. Wegen worden aangelegd of verbeterd en aan de bouw van distributiecentra met voldoende overslag- en opslagcapaciteit wordt gewerkt of staan op het programma. Ook op dat gebied biedt de samenwerking van Nederlandse met Keniaanse partners aantrekkelijke vooruitzichten. Ruim 6000 kilometers scheiden Kenia van Nederland, maar de samenwerking brengt de landen alleen maar dichter tot elkaar.

Jaargang 39 | Nummer 11 | november 2013 | Naoogst

Binnen de agrosector gaan Kenia en Nederland nog intensiever samenwerken. Die conclusie mag worden getrokken uit de resultaten van het recente bezoek van minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelings­ samenwerking Lilianne Missie minister Ploumen geslaagd: Ploumen en een Nederlandse handelsmissie. Haar Keniaanse collega minister van Landbouw Felix Koskei Keniaanse kwekers, met deskundige inbreng goede aarde verwoordde het gemeen- In van Wageningen UR Food & Biobased De Nederlandse delegatie werd welwillend schappelijke streven op ontvangen. De groeiende samenwerking van Research, Kenyan Flower Council en de rederij Maersk. Voor het koelconcept met geconditiode afgelopen jaren is in goede aarde gevallen treffende wijze: “Building en verdient volgens Kenia verdere uitbreiding. neerde containers, waarin de bloemen het further cooperation De sectoren tuinbouw, veeteelt, aquacultuur, transport vanaf de productie tot en met de zeereis glansrijk kunnen doorstaan, tekent aardappelen en zuivel bieden onbegrensde with no limits.” mogelijkheden voor een KeniaansFlowerWatch. In vergelijking met luchttrans-

22 Grensverleggers

Een derde van het wereldwijd geproduceerde voedsel wordt niet geconsumeerd volgens de FAO. Technologische oplossingen kunnen bijdragen aan dit probleem. De Pasteur sensor tag is daar een mooi Winnaar Food Valley Award 2013 voorbeeld van. Deze autonome, draadloze sensor tag voor versproducten is ontwikkeld in het Pasteur-project beperkende factor. Ook de kosten niet, want sensor tag geeft tijdens de reis door de (2009-2012). Vanuit Wage- De deze tag is relatief goedkoop, dat scheelt een gehele keten – van producent tot supermarkt ningen UR was programma- en in de toekomst ook tot de consument – aan factor 20 met bestaande loggers. Maar de snelheid van introductie wordt bepaald door het versproduct vandaan komt, onder manager duurzame voedsel- waar de bedrijven zelf. Daarbij kan de sensor tag ook welke omstandigheden het is vervoerd, en – op maat doorontwikkeld worden. Bijvoorbeeld ketens Toine Timmermans nog belangrijker – wat de werkelijke houdals een afnemer liever met een zigby commubaarheid van ditzelfde product is. Daarmee hierbij betrokken. kan de keten van versproducten efficiënter en nicatie werkt of er een knoopbatterij op wil

Pasteur sensor tag voor intelligente versketen

effectiever worden aangestuurd. En de voedselverspilling worden beperkt. “De Pasteur tag is uniek, omdat de geregistreerde temperatuur- en gascondities tijdens vervoer en opslag worden gebruikt om een dynamische houdbaarheid van het product te berekenen, met kwaliteitsmodellen die geïmplementeerd worden op de tag”, aldus Toine Timmermans. De kwaliteitsmodellen voor verschillende producten (zoals avocado’s, vlees en rozen) zijn door Wageningen UR Food & Biobased Research ontwikkeld. De huidige sensor tag werkt met een rfid-chip die kleiner is dan 1 mm2. Die kan worden afgelezen met een mobiele telefoon die voorzien is van een rfid-lezer of -scanner. Maar ook door met het product bijvoorbeeld op pallets door een van scanners voorziene poort te rijden. Timmermans vertelt dat de Pasteur tag in de eerste fase geïntroduceerd zal worden op verpakkingsniveau (doos, krat, pallet). Daarna wil men de technologie ook inzetten op het niveau van het individuele consumentenproduct. “Wij hebben een roadmap uitgezet, volgens dit conservatief tijdschema kan het tot 10 jaar duren voor de technologie op item-niveau wordt toegepast. Het is nu aan de grote partijen in de ketens om voor deze sensor tag te kiezen. Technologie is in elk geval niet de

om deze herbruikbaar te maken.” Timmermans verwacht dat de eerste afzet zal plaatsvinden in gesloten ketens, waar telers, leveranciers en retailers al nauw met elkaar samenwerken. Als één grote keten ermee aan de slag gaat, zullen anderen snel volgen, zo verwacht hij. “Op de iets langere termijn kan de tag dus ook worden toegepast bij het individuele product. Neem een mooie bos bloemen, doe kost al gauw 15 euro. Nu geeft de bloemist een vaaslevengarantie af van een week. Je zou elk bos kunnen voorzien van een sensor tag, die dus ‘doormeet’ bij de consument thuis, hoelang de bos mee gaat en onder welke omstandigheden. En als blijkt dat het standaard tien dagen is, kan de garantie misschien wel naar negen dagen. Dit soort zaken ligt dus ook in het verschiet, een vorm van Citizen Science, waarbij de consument de ketenpartijen gaat helpen”, besluit Timmermans.

Climate Smart Agriculture.... rijstplant bestendig tegen extreme droogte. © CIAT / N. Palmer

Jaargang 39 | Nummer 11 | november 2013 | Foto van de maand

Foto van de maand

23

Activiteitenkalender 2013-2014



Onderstaande activiteiten zijn op alfabetische volgorde gerangschikt per regio en per land

Afrika

Europese Unie

midden-oosten

Overig Europa

Kenia

Duitsland

Verenigde Arabische Emiraten

Oekraïne

Handelsmissie Aardappelketen Inlichtingen uitvoering en markt: [email protected]

Hollandpaviljoen Biofach, Neurenberg Inlichtingen uitvoering: [email protected] 0321 38 79 78 Inlichtingen markt: [email protected] 070 378 56 64

Global Forum for Innovations in Agriculture (Abu Dhabi) Inlichtingen uitvoering: www.innovationsinagriculture.com Inlichtingen markt: [email protected]

Hollandpaviljoen Agro Animal Show, Grain Expo en Fruit&Vegetable Logistics, Kiev Inlichtingen markt: [email protected] +380 44 490 82 23 Inlichtingen uitvoering: [email protected] 0321 38 79 33

Duitsland

Gulfood 2014 (Dubai) (Nederlandse inzending) Inlichtingen uitvoering: NCH, C. Cramer Inlichtingen markt: [email protected]

19-24 januari 2014

Azië China

18-20 mei 2014 Chinese Animal Husbandry Exhibition Te Qingdao (Nederlandse inzending) Inlichtingen uitvoering en markt: [email protected]

China

21-25 mei 2014 Qingdao International Horticultural Exhibition (Nederlandse inzending) Inlichtingen uitvoering en markt: [email protected]

Vietnam

19-21 maart 2014

12-15 februari 2014

17-26 januari 2014 Berlijn Grüne Woche (Nederlandse inzending) Inlichtingen inzending: [email protected] Inlichtingen markt: [email protected]

3-5 februari 2014

Verenigde Arabische Emiraten

23-27 februari 2014

11-13 februari 2014

Servië

20-26 mei 2014 Novi Sad Landbouwbeurs met Hollandpaviljoen Inlichtingen uitvoering en markt: [email protected]

Turkije

4-7 december Holland Paviljoen op Growtech Eurasia Inlichtingen uitvoering: [email protected] of [email protected] Inlichtingen markt: [email protected]

International Livestock, Dairy, Meatprocessing and Aquaculture Exhibition, Ho Chi Minh-Stad Inlichtingen uitvoering: R. Bornstein, 030 - 295 27 19 Inlichtingen markt: [email protected]

Noteer het in je agenda!