Kamiel Vorwerk

Foto's omslag: De Zaanse Schans / Kamiel Vorwerk

1 2 6 9 12 17 18 22 24 28 31 32 35 37 38 42 44 46 48 49 52 54 59 62 64

Voorwoord Onno Meerstadt De Zaanse Schans Jaap Hulscher en Peter Prins De Van Houtenkerk in Weesp Jaap Hulscher en Peter Prins Een folly in de Haarlemmerhout Jaap Hulscher en Peter Prins “Er werken bij Stadsherstel allemaal gedreven mensen” Interview met Ruud van Helden Peter Prins Muzikale Magie in de Amstelkerk Op bezoek bij Raymond Timmer- en Aannemersbedrijf Monique Hollenkamp Stellingmaand 2009 Stella van Heezik Spaarne 11 Paul Morel en Gijs Hoen De vrijwilligerscoördinator Peter Prins Kerk in Landsmeer feestelijk in gebruik genomen Runstraat 4 Gijs Hoen en Peter Prins Gevelsteen Runstraat 4 Onno Boers en Jos Otten Eerste Vriendendonatie André van Houten Op bezoek bij Hans Piels van Elektra B.V. Monique Hollenkamp Amstel 99 André van Houten De Stichting Oude Hollandse Kerken en Stadsherstel Jaap Hulscher en Alex Blommestijn Korsjespoortsteeg 17 André van Houten

De Stadsherstellers mRc Wat moet Stadsherstel in Suriname? Paul Morel Vriendenrondvaart Ruud van Helden “De cirkel is rond” Interview met Peter Faber Peter Prins Restauraties kort Stella van Heezik en Jaap Hulscher Vriendenaanbiedingen Laatste Nieuws

Voorwoord | 1

27 nieuwe aankopen! In de vorige Nieuwsbrief vertelde ik u al dat Stadsherstel haar werkgebied heeft uitgebreid. De Stelling van Amsterdam en hele gebied daarbinnen heeft onze aandacht en interesse. Een belangrijke aankoop is die van drieëntwintig panden en zes bouwkavels aan de Zaanse Schans samen met woningbouwcorporatie Parteon. Voor het einde van dit jaar wordt Stadsherstel Zaanstreek NV opgericht. Deze dochteronderneming stelt zich ten doel om de bijzondere panden in goede staat te behouden, maar ook om ander cultureel erfgoed in de Zaanstreek veilig te stellen en een nieuwe bestemming te geven. Wat Amsterdam betreft, hebben we ondanks economisch mindere tijden het tij mee. Dankzij de recessie hebben wij recent een aantal ‘betaalbare’ panden in het centrum van Amsterdam kunnen aankopen. Daar waar commerciële partijen op dit moment minder interesse tonen in de aankoop van monumenten en ook particulieren vaker af haken, kan Stadsherstel door voorzichtig financieel beleid in de afgelopen jaren juist panden verwerven. Zo zijn Warmoestraat 15, Oudezijds Voorburgwal 67 en Haarlemmerstraat 46 (een typisch Stadsherstel hoekpandje) pas aan ons bezit toegevoegd. In Weesp is de Van Houtenkerk, ook wel het chocoladekerkje genoemd, in het bezit van Stadsherstel gekomen. De kerk, ooit door de dames Van Houten gedoneerd aan de Protestanten Bond, zal na restauratie worden toegevoegd aan onze bijzondere locaties, waarin culturele en commerciële evenementen worden georganiseerd. Ook in Haarlem zijn wij actief. Na de aankoop van de panden Spaarne 11 en Groot Heiligland 26, is op zondag 4 oktober het koepeltje in Haarlemmerhout, dat in oude glorie is hersteld, feestelijk ‘in gebruik genomen’ door Harry Mulisch. En dan is daar nog Stadsherstel Paramaribo in wording. Ja, dat ligt een flink eind buiten de Stelling. Wat Stadsherstel daar doet, is adviseren. We brengen onze kennis over op lokale partijen, opdat zij daar hetzelfde werk kunnen doen als wij hier doen. Het behoud van monumentaal erfgoed. Nu dus ook in Suriname. Er worden nog tal van locaties onderzocht en er staat een flink aantal monumenten in de planning aangekocht te worden. Maar daarover volgende keer meer. Ik wens u voor nu veel kijken leesplezier toe. mr. Onno Meerstadt directeur

De naam Zaanse Schans is een herinnering aan een schans tegen de Spanjaarden die tijdens de Tachtigjarige Oorlog even ten zuiden van het huidige terrein werd opgeworpen. Dit gebeurde in 1574 op bevel van de gouverneur van het Noorderkwartier Diederik Sonoy.

Nieuwe Projecten | 3

De Zaanse Schans Stadsherstel werkt samen met Zaanse woningbouwvereniging Zoals u mogelijk via de pers hebt vernomen, zal Stadsherstel voor 51% deelnemen in een nieuwe NV, namenlijk Stadsherstel Zaanstreek NV. Dit is een dochter van Stadsherstel Amsterdam NV. De NV verwerft een belangrijk gedeelte van het onroerend goed van de Zaanse Schans. Samen met de Zaanse woningbouwvereniging Parteon zal Stadsherstel het bedrijf vorm gaan geven. Het werkterrein ervan is duidelijk: het monumentale erfgoed in de hele Zaanstreek. De overname van een groot deel van de gebouwen op de Zaanse Schans is de eerste daad van het bedrijf dat zich in de Zaanstreek bezig gaat houden met het werk waar Stadsherstel in en om Amsterdam al meer dan vijftig jaar sterk in is, het behouden van gebouwd cultureel erfgoed. De nieuwe NV moet vanaf 1 januari gaan draaien en zal dan het eigendom van 23 panden op de Schans overnemen, waarbij tevens enkele toekomstige bouwlocaties worden overgedragen. De exploitatie van dit complex wordt neergelegd bij Stadsherstel met haar specialistische achtergrond inzake monumentale gebouwen. Deze ontwikkeling past binnen het beleid van beide partners. Parteon zoekt voor een deel van haar monumentenbezit een specifieke vorm van beheer en denkt dat te kunnen vinden in deze nieuwe NV. Stadsherstel zoekt uitbreiding van haar restauratiewerk in dit deel van Noord-Holland en ziet daarbij graag samenwerking met plaatselijke partijen. Ook de gemeente Zaanstad juicht een dergelijke ontwikkeling binnen haar grenzen toe en draagt als eerste aanzet tot Stadsherstel Zaanstreek NV het bezit op de Zaanse Schans over. Hier ligt een nieuwe uitdaging voor alle partijen!

Kamiel Vorwerk

Stichting Zaans Schoon

De meeste mensen denken dat de Zaanse Schans een openluchtmuseum is. Dat is echter niet het geval. Het is een gratis toegankelijk gebied, waar huizen uit de Zaanstreek zijn neergezet die moesten wijken voor stadsuitbreiding en uitbreiding van de Zaanse industrie, die van oudsher tussen de woonbebouwing lag. De inrichting van de Zaanse Schans is een initiatief van de in 1946 opgerichte stichting Zaans Schoon. Aanleiding tot de oprichting was de bouw in de oorlog van een fabriek, waardoor de prachtige rivierwand van de Gortershoek in Zaandijk werd ontsierd. Doel van de stichting was het behoud van het Zaanse culturele erfgoed en met name de voor de Zaanstreek zo karakteristieke houtbouw. In eerste instantie wilden de initiatiefnemers de huizen die gesloopt moesten worden, herbouwen binnen de dorpsgrenzen.

4 | Nieuwe Projecten

Maar de stedelijke saneringsplannen lieten weinig van de oude structuren over, zodat al snel duidelijk werd dat dit geen haalbare optie was. Daarom rees het idee om van de herbouwde huizen een apart woonbuurtje te maken. Eén van de oprichters van de stichting Zaans Schoon was de jonge architect Jaap Schipper jr. Deze won in het jaar na de oprichting de Prix de Rome voor bouwkunst en als studieopdracht, die hij vanwege deze prijs moest uitvoeren, maakte hij een plan voor een ‘huizenreservaat’ van Zaanse panden. Deze studie lag aan de basis van de Zaanse Schans.

Stichting de Zaanse Schans

De beoogde plek voor de bouw van het nieuwe oude buurtje was de Kalverpolder, recht tegenover de Gortershoek. Hier was een onbebouwd stuk weiland en bovendien lagen in de omgeving ook nog enkele molens en molenonderstukken. Spoedig bleek dat de middelen van de stichting lang niet toereikend waren om het plan uit te voeren. Het was zaak de politiek erachter te krijgen. Gelukkig vonden ze in de Zaandamse burgemeester Willem Thomassen een medestander, die ook de andere burgemeesters in de Zaanstreek enthousiast maakte. Het geluk was tevens dat de minister van Wederopbouw en Volkshuisvesting, J. in ’t Veld, eerder burgemeester van Zaandam was geweest en zich daar een groot pleitbezorger van het behoud van de Zaanse houten huizen had getoond. In oktober 1955 werd het ‘uitbreidingsplan’ Zaanse Schans door de gemeenteraad van Zaandam aangenomen. Begin 1956 werd een bouwcommissie ingesteld met de Zaandamse wethouder Openbare Werken als voorzitter en verschillende leden van de Stichting Zaans Schoon als lid. Deze commissie moest zorgdragen voor een definitief bebouwingsplan en aankoop van materialen en voor het aankopen van over te plaatsen huizen. Na lange onderhandelingen met de Rijksdienst voor de Monumentenzorg werd in februari 1959 de toezegging verkregen dat het rijk zou meebetalen in de kosten van de verplaatsing van de bedreigde


panden. Van groot belang voor de Rijksdienst was hierbij dat het buurtje werd ingericht volgens de oude Zaanse polderstructuur van dijk- en padbebouwing met sloten. Medio februari 1960 werd het eerste huis, Kalverringdijk 11, door de bewoners betrokken. Het was het apothekerspand Westzijde 10, dat twee jaar eerder in Zaandam moest plaatsmaken voor de bouw van de Beatrixbrug over de Zaan. Voor de exploitatie en het beheer van het gebied werd op 27 september 1961 de Stichting de Zaanse Schans opgericht, met daarin ook een vertegenwoordiger van de gemeente.

Nationale topattractie

Ernest Annyas

Bijna vijftig jaar heeft de stichting de Zaanse Schans nu onder haar hoede. In die tijd groeide de plek uit tot een gewilde woonbuurt, zoals de initiatiefnemers voor ogen hadden. Wat zij niet konden voorzien, was dat de Zaanse Schans zou uitgroeien tot één van de nationale topattracties, met meer dan 900.000 bezoekers per jaar. Behalve zo’n dertig woonhuizen staan er nu ook zes werkende molens. Daarnaast zijn er vijf kleine museumpjes en een flink aantal winkels en horecazaken. Door deze groei van de Zaanse Schans werd het beheer voor de kleine stichting een enorme taak. Het onderhoud van de woonhuizen bleef daardoor achter en het werd tijd voor een professioneler beheer van dit kwetsbare erfgoed. Dat is nu goed geregeld met de overname door de nieuwe, door Parteon en Stadsherstel gevormde, Zaanse NV. Stichting de Zaanse Schans heeft daarmee de handen vrij om de Schans te ontwikkelen tot een erfgoedpark van allure. Het is nu aan Stadsherstel en Parteon om in samenwerking met de gemeente Zaanstad, de Stichting de Zaanse Schans en vele anderen de huizen op de Zaanse Schans een goede toekomst te geven. Jaap Hulscher en Peter Prins


De Van Houtenkerk in Weesp Dankzij onze contacten met de Stichting Oude Hollandse Kerken raakte Stadsherstel twee jaar geleden in gesprek met het bestuur van de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Nederlandse Protestanten Bond afdeling Weesp. Deze afdeling is eigenaar en gebruiker van de zogenaamde Van Houtenkerk, door henzelf wel aangeduid als ‘gehoorzaal’ en in de volksmond ook ‘het chocoladekerkje’ genoemd. Het bestuur zorgde samen met de Stichting Vrienden Van Houtenkerk voor een optimaal gebruik van de kerk, in een tijd dat de Nederlandse Protestanten Bond (NPB) deze steeds minder kan benutten. Men zocht een weg om de toekomst van het prachtige gebouw veilig te stellen en zo ontstond via de Stichting Oude Hollandse Kerken het contact met Stadsherstel. En gelukkig ligt Weesp juist op het randje van de Stelling van Amsterdam, zodat Stadsherstel zich volgens haar nieuwe beleid ook met deze gemeente mag bezig houden.

Geschiedenis

Ernest Annyas

In 1902 berichtten de gezusters Van Houten - telgen uit het bekende chocoladegeslacht - de hun sympathieke NPB in Weesp, dat zij bereid waren ten behoeve van deze vrijzinnige geloofsgemeenschap een gehoorzaal te bouwen, in combinatie met een bewaarschool. Daartoe werd een stuk grond aan de Oude Gracht gereserveerd, waar toen nog de villa van de familie Van Houten stond met daaromheen de oude fabrieksgebouwen. De fabriek was net verhuisd naar een modern complex buiten de bebouwde kom. Het bureau Klinkhamer & Ouëndag kreeg de opdracht het ontwerp van de nieuwe kerk te verzorgen. Jacob Frederik Klinkhamer (1854-1928) is in Amsterdam vooral bekend als ontwerper van de Graansilo aan de Westerdoksdijk. Bert Johan Ouëndag (1861-1932) dankt zijn bekendheid in de hoofdstad vooral aan de gebouwen van het Heinekencomplex aan de Stadhouderskade en aan zijn samenwerking met Berlage aan

De bewaarschool werd uiteindelijk de gemeentelijke bibliotheek, maar het hele complex is nog steeds een mooi voorbeeld van dit soort architectuur uit het eerste decennium van de twintigste eeuw. Vooral de kerkzaal met zijn originele interieur met prachtige kronen en wandarmaturen en veel sjabloonwerk op de wanden en plafonds mag zeer bijzonder worden genoemd. Bij de aanwijzing tot rijksmonument in 1999 karakteriseerde de toenmalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg de kerk als gebouwd in overgangsstijl, met neoromaanse stijlkenmerken en een bijzonder Jugendstilinterieur.

Ernest Annyas

Nieuwe toekomst

Voor Stadsherstel vormt het een prachtige uitdaging om dit bijzondere gebouw een nieuwe toekomst te geven. Hierbij blijft de NPB vanzelfsprekend gebruiker, maar tevens zal worden gezocht naar een brede invulling met sociaal culturele activiteiten, zoals ook in de andere bijzondere locaties van Stadsherstel gebeurt. Zo zal de Van Houtenkerk in Weesp de twaalfde kerk zijn die vanaf het Amstelveld wordt beheerd en geëxploiteerd. Jaap Hulscher en Peter Prins

Noord-Hollands Archief / Stadsherstel, Alex Blommestijn

het hoofdkantoor van de Amsterdamsche Bank aan het Rembrandtplein. De architecten waren in 1899 een associatie aangegaan, toen Klinkhamer werd benoemd tot hoogleraar in Delft. In 1905 nam Ouëndag het bureau in zijn eentje over. Het was ook Ouëndag die de bouw van de Van Houtenkerk op zich nam. Op 6 december 1906 werd het bedehuis in gebruik genomen en het jaar daarop werd de gehoorzaal nog voorzien van een prachtig orgel van de firma Adema uit Amsterdam. Het eigendom behielden de dames Van Houten eerst nog zelf, maar in 1940 droegen zij dit over aan de NPB.

Restauraties | 9

Stadsherstel neemt initiatief tot redding van opgegeven monument

Op 4 oktober werd door Haarlems ereburger Harry Mulisch de officiële handeling verricht voor de afronding van de restauratie van een bijzonder monument in een vergeten deel van de Haarlemmerhout. Stadsherstel voerde voor de gemeente Haarlem de directie over deze restauratie.

1930

2007

Achter het bekende ‘Huis met de Beelden’ op de kop van de Spanjaardslaan aan de Wagenweg in Haarlem staat een merkwaardig bouwsel. Het lijkt een Romeins tempeltje te zijn, maar de Romeinen hebben het niet neergezet. Het dateert uit het begin van de vorige eeuw. Om de prachtige landschapstuin een bijzondere plek van rust en verdieping te verschaffen, besloot de toenmalige bewoner van het buiten Eindenhout een klassiek tempeltje te laten bouwen, compleet met sfinxen en met op de koepel een zeer expressief beeld van een meermin, of liever een sirene.

2009

10 | Restauraties

Sloop

Het koepeltje is één van de eerste voorbeelden in Nederland van het gebruik van gewapend beton. Waarschijnlijk is het zelfs het allereerste bouwwerk in gewapend prefab beton. Dit is één van de redenen dat het een rijksmonument is. Deze zeer vroege betonconstructie stond al decennia te verkommeren, nadat de buitenplaats in onbruik was geraakt. Het koepeldak was reeds in 1948 verwijderd, samen met de sirene. Doordat er al heel lang geen onderhoud aan was gepleegd, verkeerde het bouwseltje in een dusdanige staat dat behoud niet meer mogelijk leek. Ondanks reddingspogingen van de in 1984 opgerichte Stichting Behoud ’t Groen en ’t Koepeltje, werd enkele jaren geleden de procedure gestart om het van de rijkslijst te verwijderen. De nog resterende constructie was zo aangetast dat sloop werd gezien als de enige oplossing. Er werd zelfs al een sloopvergunning afgegeven.

Noord-Hollands Archief

Reddingsplan

De Haarlemse monumentenambtenaar Wim Sietsma bracht de dreigende sloop onder de aandacht van Stadsherstel en restauratiebedrijf Rescura. Gezamenlijk werd besloten nog één poging te wagen dit monument te redden. Aangezien de gemeente Haarlem op dat moment ook bezig was met het opstellen van een beheersvisie voor de Haarlemmerhout, waren er middelen aanwezig om het herstel te bekostigen. Na onderzoek door de betrokken partijen bleek herstel toch mogelijk, mede dankzij de innovatieve technieken van Rescura. Uiteindelijk kon een werkbaar restauratieplan worden gepresenteerd, niet in de laatste plaats dankzij de constructieve adviezen van Bureau EversPartners. De gemeente Haarlem stelde daarop geld beschikbaar om het werk uit te voeren. Het beton was nog in goede staat, maar de wapening, die aan de buitenkant zit, was volkomen doorgeroest. Ook het stucwerk, waarmee de versieringen op het beton zijn aangebracht, verkeerde in slechte staat. Gelukkig was één van de acht zuilen nog vrijwel gaaf. Deze kon worden gebruikt om mallen van te maken, waarmee het stucwerk van de andere zuilen kon worden hersteld. De twee sfinxen, die bij de bouw voor de tuinkoepel waren geplaatst, verkeerden in redelijke staat en werden door Rescura opgeknapt. Het zijn kopieën van de exemplaren die voor het huis Eindenhout staan. Het dak van het monumentje is niet in zijn oorspronkelijke gedaante teruggebouwd. In plaats daarvan is er in roestvrij staal een weergave van de ruimtelijke vorm gekomen, om te laten zien dat het vroeger een koepeltje was. Reconstrueren van het origineel was onmogelijk, omdat niet precies bekend is hoe dit er heeft uitgezien. Bovendien was de gemeente Haarlem bang dat het tempeltje een hangplek zou worden als er een bedekking op zou komen.

Restauraties | 11

Landgoed Eindenhout

Stadsherstel, Alex Blommestijn

Reeds in 1630 bevond zich op de plek van het latere landgoed Eindenhout een huis. Het was gelegen naast de herberg ‘Het Dronckenhuisje’ en werd tot 1685 net als zijn buurman geëxploiteerd als uitspanning, ‘Het Nieuwe Dronckenhuisje’. In het begin van de 18e eeuw was het bewoond en had het de naam ‘Eindenhout’. Aan het eind van die eeuw, in 1793, liet de rijke Amsterdammer George Gerard Lans het huidige huis bouwen. De ontwerper was Pierre Esaie Duyvené, architect uit de woonplaats van de opdrachtgever. Reeds in 1802 verkocht Lans Eindenhout weer. De nieuwe eigenaar, Jacob Temmick, verfraaide de buitenplaats en liet toen de twee marmeren sfinxen neerzetten. In 1963 kwam de gemeente Haarlem in het bezit van het landgoed. Het was de gemeente vooral te doen om de grond rondom het huis. De tuin werd ingericht als openbaar park, als uitbreiding van de Haarlemmerhout. Het huis zelf raakte in verval en werd in 1972 aan de Amsterdamse antiquair H.F. Bill verkocht, die het liet restaureren.

Bouw van de tuinkoepel

Niet alleen als zeer vroeg voorbeeld van prefab gewapend betonbouw is de tuinkoepel van groot belang. Ook vanwege de kunsthistorische waarde staat het op de monumentenlijst. Het wordt beschouwd als een folly. Dat zijn eigenaardige, kunstzinnige bouwsels, die geen ander doel hebben dan de omgeving verfraaien en het bieden van een plaats om te verpozen. De koepel, uitgevoerd in ‘kunststeen’, is in 1915 gebouwd door de Amsterdamse firma Rooker en Achterberg. Opdrachtgever was de toenmalige huurder van de Harry Mulisch wijdt koepeltje in buitenplaats, H.A. Odijk. Odijk was de eigenaar van de grootste rijstpellerij van het land, C. Kamphuys te Zaandam. De ‘tempel’, zoals de familie Odijk het koepeltje noemde, diende als reposoir (rustplek) in de uitgestrekte tuin. Het tempeltje vertoont overeenkomsten met de 19e-eeuwse ‘Tempel van Diana’ in de tuinen van de Villa Pallavicini-Durazzo in Pegli bij Genua. Dankzij de samenwerking tussen de gemeente Haarlem, Rescura en Stadsherstel is het koepeltje, dat bijna was verdwenen, een tweede leven begonnen. Nu ook de herinrichting van het omliggende park is afgerond, zal het weer een voor alle Haarlemmers toegankelijk ‘reposoir’ zijn. Jaap Hulscher en Peter Prins

Huurders | 13

Er werken bij Stadsherstel allemaal gedreven mensen Ruud van Helden, notaris van Stadsherstel en bestuurslid van de Vereniging van Vrienden mr. R.J.C. (Ruud) van Helden (Amsterdam, 1947) is sinds het begin van de jaren tachtig notaris van Stadsherstel. Tevens is hij secretaris en het langst zittende bestuurslid van de Vereniging van Vrienden. Van Helden is in Bussum opgegroeid en kwam in 1964 terug naar zijn geboortestad. In 1972 werd hij kandidaat-notaris bij het kantoor van mr. M.J. Meijer, waar hij tot op de dag van vandaag is blijven werken. Na de pensionering van de naamgever, in 1984, heeft hij met een collega het kantoor - met behoud van de naam - overgenomen. De maatschap groeide en is vorig jaar omgezet in een N.V. Er werken tegenwoordig ruim dertig mensen. Sinds 1991 is er zelfs weer een Meijer aan verbonden, Maarten, de zoon van. Het huis waar notariskantoor Mr. M.J. Meijer gevestigd was, Keizersgracht 697, werd in 1984 door Stadsherstel van de notaris overgenomen. Het werd tijdens de in 1988 afgeronde restauratie intern verbonden met zijn buurman op nummer 695 - dat sinds 1981 eigendom van Stadsherstel was - en sindsdien is het kantoor gevestigd op de onderste verdiepingen van beide panden, met daarboven appartementen (enige jaren geleden is nummer 699 door de notarissen gekocht en ook erbij getrokken). Bij de restauratie kreeg nummer 695 zijn monumentale stoeppartij terug, die in 1890 was verwijderd. De Vereniging Vrienden van Stadsherstel heeft deze reconstructie betaald. Monumentenzorg wilde er geen subsidie voor verlenen, omdat het de bouwgeschiedenis van het pand teniet zou doen.

Ernest Annyas

Martin Monnickendam

Ruud van Helden houdt kantoor in een sfeervolle voorkamer met antieke meubelen. De wanden zijn behangen met schilderijen van Martin Monnickendam. Hoewel Van Helden een verzamelaar is met vele interesses - zo is de hele inrichting van de ruimte zijn eigendom - vormt de schilder Monnickendam zijn grootste passie. “Monnickendam was een goede vriend van mijn grootvader. Ons huis hing vol met zijn werk. Reeds op vroege leeftijd werd ik er door gefascineerd.” Na de oorlog raakte Monnickendam, zoals zo velen van zijn tijdgenoten, in de vergetelheid. Zijn werk en archief dreigden verloren te gaan. Van Helden richtte

14 | Huurders

daarom in 1973 de Stichting Vrienden van de schilder Martin Monnickendam op. Dit jaar heeft de stichting uitgeroepen tot ‘Monnickendamjaar’, met tentoonstellingen, lezingen en publicaties, waaronder een volumineuze door Van Helden samengestelde oeuvrecatalogus (4.300 werken zijn beschreven). Een groot deel van de collectie die de stichting in de loop der jaren heeft opgebouwd, is in het Monnickendamjaar aan openbare instellingen overgedragen. Zo kreeg het Stadsarchief ruim achthonderd tekeningen en Stadsherstel een prachtig plafonddoek, dat nu nagelvast hangt in een zaal van het notariskantoor. Voor al zijn werkzaamheden voor de Monnickendamstichting is Van Helden onlangs benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Maar ook voor andere culturele en sociale instellingen is de secretaris van onze Vriendenvereniging actief. Zo is hij onder (veel) meer bestuurslid van het Prins Bernhard Cultuurfonds, het Huidfonds, diverse dispuutshuizen en tot voor kort het Scheepvaartmuseum.

Cultuurliefhebber

Reden genoeg om deze cultuurlief hebber eens aan het woord te laten, hoewel dit wat hem betreft “niet zo nodig is”. Meteen bij aanvang van het interview vertelt Van Helden dat hij eigenlijk niet van dit soort dingen houdt. Volgens hem hebben de huidige generaties een ‘cultuuropdracht’ en is het vanzelfsprekend dat je een steentje bijdraagt aan het behoud van het cultureel erfgoed. Kunt u uitleggen wat u onder ‘cultuuropdracht’ verstaat? “De cultuurschatten die wij van vorige generaties hebben doorgekregen, moeten ook voor de toekomst behouden blijven. Ik denk dat iedereen zijn bijdrage moet leveren om dit voor elkaar te krijgen. Daarom vind ik Stadsherstel zo een geweldige organisatie. Er werken daar allemaal gedreven mensen, die met elkaar bezig zijn deze prachtige stad nog mooier te maken.

Keizersgracht 695

Ernest Annyas

Huurders | 15

Het is niet meer voor te stellen hoe het centrum van Amsterdam er uitzag toen ik hier in 1964 terugkeerde. Nu is het een verzameling prachtig gerestaureerde huizen met af en toe nog een krot. Toen was het een verzameling krotten met af en toe een gerestaureerd monument. Ik ben er van overtuigd dat Stadsherstel een heel grote rol gespeeld heeft in de hernieuwde populariteit van de binnenstad. Niet alleen door de honderden restauraties, maar vooral ook als aanjager. Stadsherstel bewees dat het mogelijk was om in de verpauperde binnenstad aantrekkelijke woningen te bouwen. Vele particuliere eigenaars hebben dit voorbeeld gevolgd met in hun kielzog de commerciële partijen, waardoor de stad er nu prachtig bij ligt.” Hoe bent u bij Stadsherstel terecht gekomen? “De studentes van het oude dispuut van de echtgenote van toenmalig Stadshersteldirecteur Jan Hengeveld wilden hun dispuuthuis bij Stadsherstel onderbrengen. Hengeveld had hier geen zin in vanwege het grote verloop in dit soort huizen, waarbij voor elke nieuwe bewoner steeds een nieuw huurcontract moet worden gesloten. Ik ben toen met het plan gekomen een stichting op te richten, die het huis zou beheren en als huurder bij Stadsherstel zou optreden. Dit concept sloeg aan en is later vaker door Stadsherstel gebruikt. Op de één of andere manier klikte het goed tussen Hengeveld en mij - misschien omdat hij ook pijproker is - en toen begin jaren tachtig de notaris van Stadsherstel met pensioen ging, werd ik gevraagd zijn plaats in te nemen.” Toen was het een kleine stap om ook tot het bestuur van de Vriendenvereniging toe te treden? “Inderdaad. De toenmalige voorzitter van de Vereniging van Vrienden, notaris prof. mr. A.G. Lubbers, trad in 1988 af en wilde dat er opnieuw een notaris in het bestuur zou plaatsnemen. Ik ben toen gevraagd. Met veel plezier heb ik dat aanvaard.”

Vereniging Vrienden van Stadsherstel

Van Helden: “De Vrienden waren en zijn een leuke club van Amsterdamlief hebbers die Stadsherstel een warm hart toedragen. Het doet mij deugd dat zoveel mensen mee willen doen aan de ‘cultuuropdracht’ van Stadsherstel. Het ledenbestand is in de jaren dat ik in het bestuur zit meer dan verdubbeld van circa 1100 naar ruim 2500. De leden zijn gemotiveerde mensen, zoals blijkt uit het grote aantal vrijwilligers dat vanuit hun gelederen is opgestaan en uit het grote aantal deelnemers aan de Algemene Ledenvergaderingen, de jaarlijkse wandeling en de jaarlijkse rondvaart. Zij zorgen voor de slagroom op de restauratietaart van Stadsherstel. Met de giften van de Vereniging kunnen de restauraties helemaal af worden gemaakt, door bijvoorbeeld verdwenen ornamenten te reconstrueren. Naast het ondersteunen van Stadsherstel is de functie van de Vereniging tevens het verstrekken van informatie over en het verbreden van het

16 | Huurders

draagvlak voor Stadsherstel. Ook het geven van informatie over de geschiedenis van Amsterdam en omstreken behoort wat mij betreft tot de taken van de Vereniging. Want hoe meer je van je eigen omgeving afweet, hoe meer je die gaat waarderen en hoe zuiniger je er op bent. Wij beseffen dat wij met zo een groot aantal betrokken supporters heel blij mogen zijn. Misschien zelfs wordt het potentieel van de Vereniging niet voldoende benut. Het bestuur is aan het nadenken over hoe de Vrienden nog meer bij Stadsherstel betrokken kunnen worden.”

Wouter Thorn Leeson

Bij Stadsherstel komen veel vragen binnen over de ANBI-status van de Vrienden. Waarom heeft de Vereniging die niet? “De belastingdienst onthield ons de status van Algemeen Nut Beogende Instelling, omdat wij gelieerd zijn aan een N.V. Ons argument dat Stadsherstel een niet-winstbeogende N.V. is, heeft de dienst niet geaccepteerd. Hoewel de Vereniging van Vrienden de ANBI-status dus niet kreeg, kent Stadsherstel wel twee ANBI-stichtingen. Wij adviseren mensen die een bedrag willen schenken of nalaten aan Stadsherstel dat via deze stichtingen te doen.”

De plafondschildering van Martin Monnickendam

Tot slot, wat is uw favoriete Stadsherstelgebouw en waarom? “De Amstelkerk. Ik heb die zien verpauperen, zoals de hele buurt rondom het Amstelveld verpauperde. Het Amstelveld zelf was ook een zooitje, één grote parkeerplaats met daarop lange tijd de Witkar die nooit reed. Maar toen kwam Stadsherstel en kijk hoe mooi alles weer geworden is. De enige blunder van de gemeente is de toestemming tot de bouw van ‘verkeerde’ appartementen in de Kerkstraat: veel te groot. Wim Eggenkamp, de vorige directeur van Stadsherstel, kon zich daar mateloos aan ergeren. Zo’n plein - gelukkig zijn door de buurt de fraaie bomen gered - is een prachtig voorbeeld van het werk van Stadsherstel: Een pand dat van ellende bijna in elkaar zakt fraai restaureren, het een nieuwe bestemming geven en en passant de hele buurt opknappen. Chapeau Stadsherstel!” Peter Prins

Cultuur | 17

Muzikale Magie in de Amstelkerk Magie van de Kamermuziek is een serie van twaalf concerten op de zondagmiddag in de sfeervolle Amstelkerk. Er wordt veel aandacht besteed aan bezettingen met piano en dat heeft alles te maken met de prachtige Steinway vleugel, die de Amstelkerk bezit en die ooit eigendom was van de fameuze Russische pianist Youri Egorov. Het eerstvolgende concert vindt plaats op 6 december. Lavinia Meijer (harp) brengt dan werken van Britten, Takemitsu, Yun en Patterson ten gehore. Na afloop van elk concert is er een ‘meet en greet’ met de musici, een gelegenheid om met hen kennis te maken onder het genot van een glas wijn.

Stadsherstel Amsterdam

De Magie van de Kamermuziek is een klassieke muziekserie waar u bij wilt zijn. Kijk voor de data en het programma op www.stadsherstel.nl, of raadpleeg de Cultuuragenda van Stadsherstel.

18 | Restauraties

Op bezoek bij Raymond Timmer- en Aannemersbedrijf De geur van geschaafd hout dringt zich plezierig aan mij op als ik over de drempel stap bij Timmer- en Aannemersbedrijf Raymond B.V. in Westpoort. Ik heb een afspraak met de eigenaars en oprichters Raymond en Monique Haye. We hebben een gesprek over hoe zij de zaak zijn gestart en wat daar allemaal bij kwam kijken. Hun bedrijf werkt veel voor Stadsherstel, want Raymond en zijn mensen zijn specialisten in het restaureren van monumenten. Volgend jaar bestaat het eigen bedrijf alweer 15 jaar. Alsof het nooit anders is geweest. Maar vanzelf gaat zoiets natuurlijk niet. Ooit begon hij als leerling timmerman bij een baas en groeide de liefde voor het vak. Werd allround timmerman, gespecialiseerd in renovatie en restauratie van monumenten en werkte in die jaren al veel voor Stadsherstel. Hij kent de panden dan ook goed. “Zo’n beslissing om voor jezelf te gaan beginnen groeit langzaam”, zegt hij. Toen hij 35 jaar was besloten hij en Monique dat de tijd was gekomen om het risico te nemen en hun eigen bedrijf Raymond Timmerbedrijf (inmiddels uitgegroeid tot Timmeren Aannemersbedrijf) te starten. Ze hadden er goed over nagedacht. Tot in de details, van werkplaats tot logo.

Prinsengracht 206 huidige situatie

Restauraties | 19


Raymond kreeg een lening van de bank voor de werkplaats, een busje en wat beginkapitaal om de eerste rekeningen te kunnen betalen. Tegelijkertijd ging hij terug naar school om zijn aannemerspapieren te halen. Monique, in die tijd met een eigen baan als tandartsassistente, deed ’s avonds, soms ’s nachts, en in het weekend de boekhouding erbij. “Niet makkelijk”, zegt zij, “wel een uitdaging!” “Groeien ging vanzelf ”, zegt Raymond. Vanuit de werkplaats klinkt een geluid dat voor een leek doet denken aan de boor van een tandarts. Het blijkt de volautomatisch computergestuurde schaafmachine te zijn. Want in de loop der jaren zijn de goede tweedehandsmachines waarmee hij startte, vervangen door de meest moderne, nieuwe apparatuur. “Mooie machines of niet, je doet natuurlijk niets zonder vakmensen. Alle houten materialen worden in de werkplaats voorbereid. En daar komt veel handwerk bij kijken.”

“Eigenlijk wou ik gewoon blijven timmeren”

Raymond is een officieel leerbedrijf. Vroeger leerde je als timmerman het restauratievak in de praktijk. Tegenwoordig bestaat er een restauratieopleiding. De deelnemers hieraan lopen stage bij een officieel leerbedrijf als dat van Raymond. “De leerlingen willen altijd blijven”, zegt Monique. Hun zoon, nu 21 jaar, is ook leerling in het bedrijf. Of hij zijn vader moet opvolgen? “Dat zou kunnen”, zegt Raymond. “Hij heeft wel de ambitie, maar is nu nog te jong. Een eigen bedrijf leiden is toch iets heel anders. Ik ben ook niet echt een baas, hoor. Je moet het met elkaar doen. Mijn werk is mijn hobby en eigenlijk wou ik gewoon blijven timmeren. Nu ben ik ook een vraagbaak voor het personeel. Maar ik doe de nooddienst meestal zelf. Dat houdt in dat je oproepbaar bent, dag en nacht, als er een noodgeval wordt gemeld. Een tijdje terug was ik in pak op weg naar een bouwvergadering toen ik een noodgeval doorkreeg. Het ging om betonstorten. Tja, in pak of niet, dan ga ik dat toch even doen. Of toen het dak van de schuilkerk op het Begijnhof in de fik was gevlogen. De nieuwe kap is hier in de werkplaats gemaakt, maar op dat moment moest de kerk wel direct worden afgedekt. Midden in de nacht zijn we er met zijn allen heen gegaan.”

Voor restauratie

Een project waar hij echt trots op is, is het pand op de hoek van de Prinsengracht en de Rozenstraat, een pand van Stadsherstel. “Prinsengracht 206”, zegt hij razendsnel. Raymond kent zo’n beetje alle adressen waar zijn mensen een tijdje hebben gewerkt en dat wat er is gedaan uit zijn hoofd.

20 | Restauraties

“Aan de buitenkant kun je het niet zien, maar de hele pui is vernieuwd. Het lijkt op hout maar het is staal. De pui van het pand stond op instorten. De voorgevel vertoonde een knik.” Uit onderzoek werd duidelijk dat de fundering totaal geen draagvermogen meer had. Er moest een nieuwe komen. Hoewel tijdens de restauratie is geprobeerd de monumentale elementen te behouden, bleek het onvermijdelijk een deel van de rond 1900 gebouwde winkelkast en de gehele onderpui te vernieuwen. “We hebben de oude pui eruit gehaald en in de werkplaats een nieuwe gemaakt en die er weer ingezet. Echt een hele klus”, zegt Raymond zichtbaar trots. Momenteel is de firma bezig met de woningrenovatie van Nieuwe Keizersgracht 39 en in de Herenstraat 39, met het opknappen van de badkamer, keuken en toilet en het storten van een geluidsisolerende vloer. Het werk aan Amstel 268, waar onder andere een indelingswijziging is gerealiseerd, is net af.

“Je kunt maar van één bord eten”

Ze adverteren vrijwel niet. “Niet nodig.” Of hij dan geen last heeft van de recessie? Nee, daar heeft hij geen last van. Zijn bedrijf is niet af hankelijk van de min of meer drooggevallen nieuwbouwprojecten. “Natuurlijk doen we ook nieuwbouw, zoals een uitbouw, een dakkapel, een nieuwe keuken plaatsen, of grotere projecten”, maar het grootste gedeelte van de opdrachten beweegt zich op het terrein van renovatie en restauratie van monumenten. Dat is 90% van het werk. Tussendoor gaat de telefoon vaak. Het lijkt inderdaad goed druk. Twee telefoons tegelijk, een fax en smsjes. Monique gaat morgen met vakantie en er is nog genoeg te doen voordat het zo ver is.

Ernest Annyas

Ernest Annyas

Tegen een wand staat een hele rij vrolijke foto’s van kinderen en volwassenen in Disneyland Parijs. De kinderen staan op de foto met Mickey Mouse of Donald Duck en hebben, zo te zien, veel plezier. “Er zaten ook bedankbriefjes bij de foto’s”, zegt Monique. Elk jaar en soms tweemaal per jaar gaan gehandicapten, meestal kinderen, via de Stichting WGN op reis naar Disneyland Parijs. Raymond en Monique vinden het belangrijk om die stichting te steunen, en dat doen ze al jaren, om op die manier gehandicapten een fijne tijd te bezorgen. Ze geven liever geld aan dit soort goede doelen dan aan advertenties en dergelijke. “Want je kunt maar van één bord eten”, zegt hij. Hij bedoelt daarmee dat Monique en hij niet méér nodig hebben dan genoeg.

Restauraties | 21

“Busje 5 en busje 6 komen eraan”

Raymond BV heeft een verscheidenheid aan opdrachtgevers, zodat het bedrijf niet te af hankelijk is van één van hen, maar Stadsherstel is wel een grote klant. En dat dus al bijna 15 jaar. Ook werken ze veel voor de Stichting Begijnhof en zo kwam ondergetekende voor de eerste keer met het bedrijf in aanraking. Om een touw van een schuifraam te vervangen. Ze waren samen. De oudste, duidelijk ervaren, kon het allemaal al, legde de jongste uit hoe het moest en liet hem ‘on the job’ leren. Heel geruststellend. Ook fijn: eventuele rommel vegen ze op of nemen ze mee. Is er veel veranderd in al die jaren? “Ja vooral in kwaliteit en veiligheid.” Voor beide, respectievelijk ISO en VCA, is het bedrijf gecertificeerd. “Opdrachtgevers vinden het ook echt belangrijk dat je gecertificeerd bent en het onderscheidt je van de rest”, zegt Raymond. “Ook geven die regels veel structuur aan je eigen bedrijf, omdat je bepaalde stappen moet zetten om te voldoen aan de certificeringeisen”. Dus er ligt nog een mooie toekomst voor het bedrijf in het verschiet? Voorlopig gaan ze nog een tijdje door. Het gaat goed. De leerlingen willen niet weg. Ze hebben alles al geleerd en willen nu zelfstandig werken. Dat betekent ook zelfstandig op pad met een ‘eigen’ busje. “Dus”, zegt Raymond, “busje 5 en busje 6 komen eraan!” Als ik afscheid neem, loop ik nog even binnen bij de prachtige werkplaats. Een van de medewerkers is bezig met een houten kozijn. Hand- en precisiewerk. Dat is duidelijk. Ik snuif de geur van pas geschaafd hout nog een keer op. Ja, zo moet een timmerbedrijf ruiken. Monique Hollenkamp

Yurko

Wed and Walk

Dit jaar deed Stadsherstel voor de derde maal mee met de Stellingmaand en organiseerde allerlei gratis activiteiten. Deze werden mogelijk gemaakt door onze eigen vrijwilligers en door de gemeenten Haarlemmermeer en Diemen, de Provincie Noord Holland en Cultureel Erfgoed Noord Holland. De Stellingmaand is een jaarlijks terugkerend festival rond de Stelling van Amsterdam. Dit jaar deden weer een groot aantal van de 46 forten hun deuren voor het publiek open. In de meeste opengestelde locaties was een uitgebreid en gevarieerd activiteitenprogramma georganiseerd Door Stadsherstel waren activiteiten op de Kringenwetboerderij Zeehoeve in Diemen georganiseerd, samen met de Stichting Herstelling. De boerderij, gelegen naast Fort Diemerdam, is zo’n zes jaar geleden gerestaureerd door Stadsherstel. Het is een prachtige plek, waar de Stichting Herstelling haar diagnosecentrum heeft. Ook bij Fort Diemerdam was veel te doen. Daar is met medewerking van verschillende organisaties uit de gemeente Diemen weer een gevarieerd programma georganiseerd. Er waren natuur en historische rondwandelingen, Stadsherstel gaf informatie over de gebouwen en ook de scouting was actief op het fort. De fortwachterswoning is onlangs gerestaureerd en de bunkers en het terrein worden op dit moment aangepakt. De bedoeling is dat er begin 2010 wordt gestart met de bouw van het horecapaviljoen.

Cultuur | 23

Bij de Oude Molen in Osdorp werden activiteiten georganiseerd met behulp van de vrijwilligers van de Oude Molen. De molen wordt nu door Stadsherstel gerestaureerd. Hier komt na restauratie een koffieen theehuis, met een informatiepunt over de Stelling en de waterstaatkundige geschiedenis en over de Groene-AS. Op de twee forten liet Stadsherstel dit jaar, net als vorig jaar op Fort Diemerdam, een theaterstuk in de open lucht zien. Dit keer was het een muzikaal sprookje, Yurko genaamd. Het publiek genoot wederom van een fantastisch stuk. Voor ons staat vast dat de forten een prachtig decor vormen voor verschillende theatervoorstellingen en we zijn dan ook zeker van plan om die nog vaker te organiseren. Een experiment en primeur op de Stelling dit jaar was het trouwen voor één dag op Fort Diemerdam. Het was gelukkig een prachtige dag zodat er daadwerkelijk 24 stellen in de open lucht, voor de onlangs gerestaureerde fortwachterswoning, getrouwd konden worden. Er kwamen zelfs vier stellen uit België om te trouwen op ons werelderfgoed. Ons persbericht over dit evenement was namelijk zelfs daar in de pers terecht gekomen. Het trouwen voor één dag organiseert Wed and Walk vaak in locaties van Stadsherstel. www.wedandwalk.nl Voor een echt burgerlijk en/ of kerkelijk huwelijk kan men natuurlijk terecht in een aantal kerken van Stadsherstel en op museumwerf ’t Kromhout. Stella van Heezik



Op het Fort Aalsmeer was onder andere de openstelling van het CRASH Luchtoorlog- en verzetsmuseum ’40-45’. In het fort wil Stadsherstel in samenwerking met de gemeente Haarlemmermeer een bezoekerscentrum van de Stelling van Amsterdam realiseren.

Rondleiding op Fort Diemerdam

Restauraties | 25

Spaarne 11 Dat Stadsherstel na Amsterdam ook Haarlem herstelt, is niet helemaal nieuw. Het eerste bezit in deze stad werd al door directeur Hengeveld ingelijfd. Dat zijn opvolger Wim Eggenkamp zijn termijn zou eindigen met een project in de provinciehoofdstad was toen echter nog niet voorzien. Nu is dat project af en is er een prachtig verhuurbaar pand verschenen op één van de mooiste plekken aan het Spaarne, recht tegenover het Teylers museum. Met Onno Meerstadt als directeur breidt het werk van Stadsherstel zich in Haarlem langzaam maar zeker verder uit.

Bij de start van het werk in januari 2008 stond het pand al geruime tijd leeg (op een antikraak na) en was er een vergunning verleend op het door de vorige eigenaar ingediende plan. Vanwege deze reeds verleende vergunning waren wijzigingen van het plan alleen in het uiterste geval geoorloofd. Anders zou weer een nieuwe vergunning moeten worden aangevraagd, wat tot onverantwoord uitstel zou leiden.

Ernest Annyas

Dit uiterste geval deed zich helaas vlak na de start van de restauratie al voor, toen de eisen voor het funderingsherstel werden aangescherpt. Het oorspronkelijke plan met geheide buispalen werd alsnog afgekeurd en er moest worden geboord. Dit betekende weliswaar minder palen (en sneller werken), maar er stond toch een toename in de kosten tegenover. Kort na aanvang van de werkzaamheden is samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed de kap van het pand opnieuw grondig bekeken. Daarop is besloten de twee dwarskappen aan de voorzijde ‘in situ’ te restaureren en niet in z’n geheel te vervangen, zoals in bestek was aangenomen. De mansardekap aan de achterzijde is met veel stutwerk in z’n geheel in tact gebleven. De eronder gelegen balklaag inclusief de daarop rustende goten zijn wel vervangen. Uiteindelijk kostte meer behoud ook meer geld. Een pluspunt is natuurlijk dat er veel meer van het monument is bewaard. Een bijzondere verrassing in het van oorsprong 14e-eeuwse pand werd aangetroffen in de hal. Achter het stucwerk (dat weer slechter was dan gehoopt en dus grotendeels losliet) kwamen openingen van 18e-eeuwse ramen tevoorschijn. Eén van deze ramen is weer teruggebracht.

Grenzend aan de hal ligt de stijlkamer die waarschijnlijk de familie De Beer in de 18e eeuw heeft laten aanbrengen in Franse stijl. Deze stijlkamer zag er slecht uit, maar is prachtig gerestaureerd. Het rijk geornamenteerde plafond is op ingenieuze wijze weer stevig bevestigd aan de tengels, zodat de af beelding van zonnegod Apollo goed over de ruimte blijft schijnen. Na kleuronderzoek is de oorspronkelijke, enigszins donkere olijfgroene kleur teruggebracht. De grote muurvlakken zijn afgewerkt met zijdebehang waarin rood en groen gemêleerd zijn opgenomen. De prachtige brede grenen vloerdelen konden voor het grootste deel worden hergebruikt, ondanks het feit dat de balklaag eronder zwaar aangetast was. De vloerdelen die we tekort kwamen, werden uit een oude balk gezaagd. Een nieuwe entree voor de vijf woningen op de verdiepingen werd gemaakt tussen Spaarne 11 en het buurpand, door overkapping van het daar gelegen steegje. Via deze nieuwe hal wordt het eveneens nieuwe trappenhuis met lift (!) bereikt. Dit is weer een punt waar de reeds verleende vergunning eigenlijk wel aangepast had mogen worden, omdat hier veel breekwerk voor nodig was in het bestaande casco. Anderzijds is er nu wel een prettige en luxe voorziening gerealiseerd.

Ernest Annyas

Het aantal ingrepen in het pand, dat in de 14e eeuw als bierbrouwerij is gebouwd, is zo talrijk dat de bouwsporen moeilijk zijn af te lezen. Aan de bouwhistorie zijn nu 21e-eeuwse sporen toegevoegd door Schakel & Schrale Restauratie en Renovatie. Restauratiebedrijf Rescura restaureerde de stijlkamer. Het hele werk stond onder de directie van architectenbureau Kentie en Partners uit Halfweg. Spaarne 11 ligt in een flauwe bocht op een prachtige plek aan het Spaarne. De woningen op de verdiepingen aan de oostgevel hebben een magnifiek uitzicht over het brede water, omdat zich in deze gevel een groot raam bevindt. Het lijkt erop dat het huis eerst op het oosten was georiënteerd en pas later op het noorden, zoals nu het geval is. De bewoners, die de woningen ondertussen hebben betrokken, genieten niet alleen van hun onderkomen en het uitzicht, maar ook van de dakterrassen waarover ze beschikken. Paul Morel en Gijs Hoen

28 | Vrienden

De vrijwilligerscoördinator Wat is jouw achtergrond? Ik heb mijn werkzame leven in Hilversum doorgebracht. In mijn jeugd was ik al gefascineerd door radio. Het was de bedoeling dat ik in het bedrijf van mijn vader zou komen te werken, Gebr. De Winter’s Confectie- en Modemagazijn, maar het radiowerk trok me meer. In de jaren vijftig kwam ik als bevlogen amateur bij radio Mignon van de Avro, wat nog steeds een broedplaats is van aankomende omroepmedewerkers. Daar heb ik de fijne kneepjes van het vak geleerd. In 1960 ben ik voor de KRO-radio correspondent in Amsterdam geworden. Vervolgens ben ik bij dezelfde omroep bureauredacteur en reporter geweest. In het midden van de jaren zestig stapte ik over naar de TV en werd verslaggever voor de Avro. In deze functie kreeg ik in 1966 een groot auto-ongeluk toen ik op weg was naar de Dam om de Provo-rellen te verslaan. Ik was een jaar uit de roulatie. Na mijn genezing werd ik voor de NTS correspondent in Brussel. In 1969 kwam ik voor de KRO in de productie- en regiesfeer te werken. Ik kreeg de verantwoordelijkheid voor de totstandkoming van steeds één bepaald programma of evenement. Dit heb ik heel lang gedaan. De laatste 10 jaar tot mijn pensioen heb ik managementfuncties bekleed. Uiteindelijk kon ik door reorganisaties binnen de omroep op 57-jarige leeftijd een mooie afvloeiingsregeling krijgen. Hoe ben je bij Stadsherstel terecht gekomen? Na mijn vroege pensioen vond ik mijzelf nog te jong om niets te doen. Bovendien had ik in de loop der jaren een groot netwerk opgebouwd. Daarom heb ik mij op vrijwilligerswerk gestort. Jarenlang heb ik me voor Vluchtelingenwerk ingezet.

Bert de Winter (Amsterdam, 1939) sinds 2005 vrijwilligerscoördinator van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel

Stadsherstel, Juan Hernández

Vrienden | 29

Ook voor Roemenië Humanitair ben ik in de weer geweest. En niet te vergeten voor mijn kerk, de Heilige Augustinus in Amstelveen. Daar coördineer ik al jaren de vrijwilligerswerkzaamheden. Verder verzorg ik sinds een jaar of tien de publiciteit voor de wekelijkse concerten in de Noorderkerk. Als oud-Amsterdammer en lief hebber van monumenten ben ik natuurlijk lid van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel. Met veel plezier ga ik altijd met de jaarlijkse rondvaart mee. Maar het viel me wel op dat de organisatie ervan beter kon. Ik weet nog goed hoe we in 2005 in de buurt van het Amstel Hotel moesten opstappen en dat de trap naar de steiger zo smal was dat er maar één persoon tegelijk overheen kon. Dit leidde uiteraard tot grote drukte en een lange wachttijd. Hierover deed ik na afloop mijn beklag bij toenmalig directeur Wim Eggenkamp. Aangezien tijdens dit gesprek ook mijn achtergrond als vrijwilligerscoördinator naar voren kwam, zei hij tegen mij: ‘Als je het zo goed kan, waarom help je ons dan niet mee?’

Bert de Winter voor de Amstelkerk

30 | Vrienden

Die uitdaging nam ik aan, maar het werd veel uitgebreider dan ik had verwacht. Het volgende jaar namelijk bestond Stadsherstel 50 jaar. In dat jaar zou heel veel gedaan worden. Zó veel, dat van te voren duidelijk was dat het te veel zou zijn voor de mensen van Stadsherstel, die natuurlijk ook nog hun reguliere werk moesten doen. Aangezien ik al in beeld was, hebben ze mij gevraagd om een groep vrijwilligers te coördineren. Door deze enthousiaste groep zijn in het jubileumjaar honderden nieuwe Vrienden geworven. Vanwege dit enorme succes en het enthousiasme van de deelnemers is besloten om deze gemotiveerde Stadsherstellief hebbers ook na het jubileumjaar in te zetten. Dankzij de vrijwilligers kan Stadsherstel nu veel vaker haar bijzondere gebouwen openstellen voor het publiek. Elke eerste woensdag en derde zondag van de maand zijn kerkgebouw De Duif, de Vondelkerk en de Posthoornkerk geopend. Ook tijdens speciale evenementen als de Open Monumentendagen en de Stellingmaand worden de vrijwilligers ingezet om de deuren van Stadsherstelgebouwen open te zetten. En met veel succes. De bezoekers vinden het zonder uitzondering een geweldig initiatief. Ook Stadsherstel is heel blij met de vrijwilligers en is steeds bezig de activiteiten uit te breiden. Je hebt veel ervaring met vrijwilligers. Is er iets bijzonders dat je opvalt bij de vrijwilligers van Stadsherstel? Natuurlijk dat het allemaal bevlogen Amsterdammers zijn, met een grote liefde voor Stadsherstel, maar ook hoe gemotiveerd men is. Aangezien het inschakelen van vrijwilligers op een structurele basis voor Stadsherstel nieuw was, werd vooral in de beginfase een hoop zelfredzaamheid van de mensen gevraagd. Dit leidde soms tot enige irritatie, maar het enthousiasme voor het werk is zo groot dat bijna alle vrijwilligers van het eerste uur ook nu nog actief zijn. Ondertussen is het vrijwilligerswerk bij Stadsherstel een stuk beter gestructureerd. Overigens doe ik bij elke gelegenheid die zich voordoet een oproep aan nieuwe vrijwilligers om zich te melden. Dus ook nu. Mensen die van Amsterdam houden en Stadsherstel een warm hart toedragen en die graag enige uurtjes van hun vrije tijd willen opofferen om al het moois dat Stadsherstel te bieden heeft aan anderen te laten zien, kunnen zich opgeven 020-5200075 / [email protected]. Wat men er voor terugkrijgt is gezelligheid met mede-lief hebbers en het contact met een geïnteresseerd publiek. Bovendien wordt twee keer per jaar een speciale vrijwilligersavond georganiseerd met een gezamenlijke maaltijd en een bezoek aan een cultureel evenement in een locatie van Stadsherstel. Wat is jouw favoriete Stadsherstelgebouw? En waarom? Ik ben een grote bewonderaar van Stadsherstel. Van het kleinste arbeidershuisje tot de grootste kerk. Van forten tot industrieel erfgoed. Alles weet men te restaureren en een nieuw leven te geven. Ik kan tussen dat diverse culturele erfgoed niet één favoriet vinden. Alles vind ik even mooi.

Emmy Scheele

Peter Prins

Cultuur | 31

Kerk in Landsmeer feestelijk in gebruik genomen Afgelopen zomer is de kerk aan de Dorpsstraat in Landsmeer in gebruik genomen als locatie voor feestelijke en culturele evenementen. De kerk, al twee jaar geleden aan het bezit van Stadsherstel toegevoegd, is volledig gerestaureerd. Het is een intieme locatie geworden, zeer geschikt voor een concert of een diner. Ook hier is het doel, net als bij de andere bijzondere locaties van Stadsherstel, om het monument een succesvol tweede leven te geven. Voor de Landsmeerders is de locatie ook nog bekend als de tijdelijke bibliotheek. Omdat de nieuwe bibliotheek nog niet gereed was, huurde de gemeente het kerkje voor een periode van Stadsherstel. In de tussentijd kon Stadsherstel in alle rust de restauratieplannen uitwerken, met als resultaat deze prachtige, romantische locatie. Voor meer informatie over de kerk en/of het huren van de bijzondere locaties van Stadsherstel zie www.stadsherstel.nl

Restauraties | 33

Runstraat 4 Vereniging van Vrienden betaalt nieuwe oude geveltop Op 7 juli werd na een ingrijpende, anderhalf jaar durende restauratie Runstraat 4 opgeleverd. Het pand heeft een ware metamorfose ondergaan, waaraan de Vereniging Vrienden van Stadsherstel een grote bijdrage heeft geleverd. De Vrienden betaalden de nieuwe oude geveltop. Runstraat 4 is een van oorsprong 17e-eeuws pandje aan één van de Negen Straatjes in Amsterdam Centrum. Het rijksmonument werd gekocht in 1988. Het had toen al veel verminkingen. De voorgevel was ingepakt en de oorspronkelijke top was verdwenen. Een plan voor een nieuwe geveltop viel bij aankoop al tussen de regels door te lezen. De rest van de gevel dateert uit het midden van de 18e eeuw met een pui van rond 1800.

Nieuwe oude geveltop

Ernest Annyas

Het pand bezat een eenvoudige 20ste-eeuwse geveltop met rollagen. Op een foto in de Beeldbank van het Stadsarchief is te zien dat in 1917 de oorspronkelijke klokgevel nog aanwezig was. Bij de restauratie is een ‘nieuwe’ top op het pand geplaatst. Deze lag op de inmiddels opgeheven monumentenwerf bij de Uilenburger Synagoge. De herkomst van de herplaatste top is onbekend. Het is een halsgeveltop, omdat een klok met een juiste breedtemaat niet te vinden was. Desondanks is het een qua bouwstijl en gevelbeeld passend exemplaar, dat de latere vervlakking van de gevel weer tenietdoet. Het herplaatsen van geveltoppen is omstreden binnen de monumentenzorg. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is tegen, omdat het geschiedvervalsing zou zijn en het de authenticiteit van het betreffende pand zou aantasten. Stadsherstel is het hier niet mee eens. Geveltoppen werden vroeger in de ateliers van de steenhouwers in serie gemaakt. Bouwers konden ter plekke een passend exemplaar voor hun in aanbouw zijnde huis uitzoeken. Dus, in feite zijn zij inwisselbaar. Reeds in de 17e en 18e eeuw werden toppen van gesloopte panden hergebruikt op andere huizen. Het hergebruiken van toppen is ook de afgelopen decennia vele malen gebeurd - met goedvinden en zelfs aanmoediging van de Rijksdienst - en het stadsbeeld is hierdoor geweldig verrijkt. Voor het aanzien van de stad is deze vorm van stadsherstel zeer belangrijk. Walther Schoonenberg, secretaris van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad, zet zich sinds jaar en dag in om historische geveltoppen van gesloopte panden teruggeplaatst te krijgen. Ook voor de top van Runstraat 4 heeft hij zich ingespannen.

34 | Restauraties

Daarom mocht hij deze op 6 maart 2009 onthullen. Hij deed dit samen met Nicky Dijkman, leerling-timmerman bij de aannemer en het jongste lid van het restauratieteam. De restauratie en herplaatsing werd betaald door de Vereniging Vrienden van Stadsherstel.

Restauratie

Thijs Kaas is de architect die de plannen voor de restauratie van Runstraat 4 uitwerkte en de bouw begeleidde. Met veel gevoel voor detail heeft hij niet alleen het ontwerp van de geveltop passend gemaakt, maar ook streng toegezien op de juiste afwerking van al het overige werk. Sloop en herbouw zou goedkoper zijn geweest, maar met een monument moet dit natuurlijk, als het enigszins kan, worden vermeden. Helaas bleken veel onderdelen van het pand in zo’n slechte staat te verkeren, dat deze niet meer konden worden gered. We prijzen ons niettemin gelukkig met hetgeen wel van een nieuwe toekomst kon worden voorzien. Zo zijn van de voorgevel de zes schuiframen en het metselwerk voor het grootste deel in tact gebleven. Door het versmallen van het winkelraam kon in het vlak van de voorgevel het constructieve portaal worden verwerkt. Dit was zeer ingewikkeld en vroeg om nauwkeurig pas- en meetwerk. De architect en aannemer zijn hier goed in geslaagd. De uitvoering werd gedaan door bouwbedrijf F.W. Onrust. De geveltop werd gerestaureerd en herplaatst door Snoep en Vermeer natuursteenwerken en het schilderwerk werd gedaan door schilderbedrijf Dick van den Berge. Iris Lerch, die eerst het hele pand bewoonde en die terugkeerde op de bovenwoning, rondde met het aanbrengen van een Stadsherstelbordje de restauratie af. Op de begane grond is een winkel gekomen die ‘The Darling’ heet, waar tweedehands kleding en nieuwe sieraden en accessoires te koop zijn. Zo is een verwaarloosd pand dat decennia in de op-en-neren stond weer volledig hersteld en belangrijk verfraaid. En dankzij de nieuw gecreëerde winkelruimte is het onderdeel geworden van het florerende winkelgebied De Negen Straatjes.


Gijs Hoen en Peter Prins

Runstraat 4 voor restauratie

Vrienden | 35

Gevelsteen Runstraat 4

Stadsherstel Amsterdam / Ernest Annyas

Als afsluiting van de restauratie van Runstraat 4 is ook de gevelsteen opgeknapt. Dit gebeurde met geld van de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen en van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel. In de steen stond vroeger een beeltenis van Frederik III van Pruisen, maar deze is weggehakt. De naam van de koning staat nog wel op de boven- en onderrand.

In december 1757 koopt Arie Rid het huis in de Runstraat voor fl. 1335,- van Dirk Padhuys. Kort na de aankoop, in 1759, laat de nieuwe eigenaar het pand moderniseren, waarbij het een nieuwe voorgevel krijgt. In 1761 verkoopt Rid het huis voor fl. 5300,- aan Hendrik Hekking. Bij deze verkoop wordt het huis voor het eerst omschreven als “huis en erf, gelegen aan de noordzijde van de Runstraat, het derde huis van de Keizersgracht, waar den Koning van Pruyssen in de gevel staat”. De gevelsteen zal dus bij de vernieuwing van de voorgevel in 1759 aangebracht zijn. Bij latere verkopen, in 1778 en 1794, wordt het pand steeds benoemd als waar de “Koning van Pruyssen in de gevel staat”. Waarom Arie Rid in 1759 als gevelsteen de beeltenis van de Pruisische vorst liet aanbrengen zal wel altijd een raadsel blijven. Bovendien heeft de maker van de steen een fout gemaakt. Er bestond in die tijd geen Frederik III van Pruisen. Deze kwam pas aan het einde van de 19e eeuw. Waarschijnlijk stond op de steen afgebeeld Frederik van Hohenzollern (1657-1713), die van 1688 tot zijn dood als Frederik III, keurvorst van Brandenburg bekend stond. Hij was tevens hertog van Pruisen, een titel die in 1701 werd verheven tot koning. Vanaf dat moment stond hij ook bekend als koning Frederik I.

36 | Vrienden

Het ligt voor de hand om te veronderstellen dat de beeltenis van Fredericus III, koning van Pruisen in 1795 weggehakt is. In dat jaar werden in Holland immers de Fransen binnengehaald en kwam er een einde aan het Stadhouderlijk bewind. ‘Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap’ kwam in de plaats van ‘Vivat Oranje’. Alle representanten van het Ancien Régime stonden in een kwaad daglicht en bovendien was Frederik een kleinzoon van Frederik Hendrik van Oranje-Nassau en Amalia van Solms.

Restauratie

Frederik I van Pruisen Johann Friedrich Wenzel (schilder) Johann David Schleuen (graveur) Kopergravure, eerste helft 18e eeuw

Het reliëf is door restaurateur Wil Abels van de dikke verflagen ontdaan in de hoop iets van een contour van de weggehakte beeltenis terug te vinden. Er kwam op sommige plekken wel een verschil tussen het fond en het weggehakte gedeelte tevoorschijn, maar zo miniem dat er niet uit op viel te maken of de beeltenis ‘en profil’ of ‘aanziend’ geweest was. Ook geraadpleegde gravures en andere af beeldingen van Frederik gaven geen opheldering.

In Maastricht is in de Hoogbrugstraat 37 ook een gevelsteen waar de beeltenis, in dit geval van een bisschop, ooit was weggehakt. Daar was het onderscheid tussen het fond en het weggehakte echter zo duidelijk dat men bij de restauratie het silhouet van de gemijterde en van een kromstaf voorziene bisschop uitgespaard heeft tegen een effen, vergulde achtergrond. Bij de steen in de Amsterdamse Runstraat is gekozen voor een voorzichtige accentuering van het vermoedelijk weggehakte gedeelte door dit met een iets donkerder kleur Bentheim in te vullen. Opvallend aan de nu weer ‘leesbare’ steen is het verschil in breedte van de fraaie, typische rococo voluten. Een foutje van de beeldhouwer …? Onno Boers en Jos Otten

Vrienden | 37

Eerste Vriendendonatie Een stukje historie. We gaan terug in de geschiedenis van de Vrienden. Naar de dag van de eerste boottocht in 1983. De restauratie/renovatie van de hoek Keizersgracht/Nieuwe Spiegelstraat was reeds vergevorderd, toen de vraag ontstond om de ranke toren van de hoekerker van een hekwerk te voorzien.

Die eerste boottocht, dus, vond plaats op zaterdagmiddag 29 oktober 1983. De laatste handeling bij deze boottocht was het onthullen van het hekwerk op de hoekerker van Keizersgracht 543 door de toenmalige voorzitter van de Vrienden de heer prof. mr. A.G. Lubbers. Na deze onthulling werden alle Vrienden weer in de boot genomen en voeren wij naar de Reguliersgracht 13, het proeflokaal van Hooghoudt. Dit was tevens het eindpunt van deze geslaagde eerste boottocht. Nadat alle Vrienden in het proeflokaal hadden plaatsgenomen, sprak de voorzitter van de Vrienden, staand op een tafel enige dankwoorden uit tot de Vrienden en Stadsherstel. De heer J.M. Hengeveld, toenmalig directeur van Stadsherstel, bedankte vanaf hetzelfde ‘podium’ het bestuur en de Vrienden. Over en weer werden drankjes aangeboden. Het was erg gezellig en de uitbater van het proeflokaal zette met de grootste moeite tegen acht uur ’s avonds de laatste Vriend op straat. André van Houten


De architect, Gerard Prins, was bereid om met een voorstel komen. Bij het schetsontwerp heeft hij zich laten inspireren door de hekwerken van Cuypers op de hoektorens van het Rijksmuseum. Na het uitwerken van het schetsontwerp werd er bij de aannemer een prijsopgaaf aangevraagd. Het bedrag was nogal aan de hoge kant. Echter, eenieder was er van overtuigd dat het nieuwe hekwerk een belangrijke bijdrage zou leveren aan de afronding van de restauratie. Stadsherstel vroeg bij het bestuur van de Vrienden om een financiële ondersteuning. Het bestuur kwam snel met een voorstel, wat er toe leidde dat de opdracht aan de aannemer kon worden verstrekt.

Zichtbaar en onzichtbaar werk van Elektra B.V. in de Posthoornkerk

Restauraties | 39

Op bezoek bij Hans Piels van Elektra B.V. Vandaag ben ik op bezoek bij Hans Piels, mededirecteur van Elektra B.V. Zijn bedrijf is gespecialiseerd in het aanleggen van elektrische installaties in complexe panden en werkt veel voor Stadsherstel. Vaak zijn dat monumenten en dan heb je mensen als Hans Piels nodig voor de creatieve oplossingen. Ondertekende had wat problemen om het terrein te vinden, maar toen Piels telefonisch meldde dat het bij de Kauwgomballenfabriek rechtsaf was, werd het gemakkelijk. De firma Elektra B.V. ontstond eind jaren 50 van de vorige eeuw als een N.V. met dezelfde naam. In 1975 is Hans Piels in dienst gekomen en startte als elektromonteur. In die tijd had het bedrijf veel opdrachten van de gemeente Amsterdam. Bij de start waren ze met zijn zevenen in een pand in de Nicolaas Beetsstraat. Toen het bedrijf uit de voegen groeide is het verhuisd naar het Amstel Business Park, waar het nu nog steeds zit. Na 30 jaar in verschillende functies te hebben gewerkt, van monteur naar projectleider, heeft Piels, samen met twee collega’s, het bedrijf in 2005 overgenomen.

Ernest Annyas

“Wij komen er als eerste in en gaan er als laatste uit”

Onderhoud en renovatie van elektra in monumenten was altijd de ‘core business’ - ook al toen Piels startte als monteur - maar in 1988 was de Amstelkerk één van de eerste grote klussen voor Stadsherstel. De Amstelkerk moest van kerk een kantoorruimte worden met bijbehorende elektrische installatie. Sinds die klus is geklaard, in 1990, doen ze nog steeds het onderhoud. “Het is altijd complex om in monumenten een installatie aan te brengen die je niet ziet. Om te beginnen zijn de oude spullen die er zitten meestal niet bruikbaar. Maar als het dan eenmaal klaar is, is het de bedoeling dat je niet ziet wat wij hebben gedaan. Wij komen er als eerste in en gaan er als laatste weer uit”, zegt hij over de renovatie en restauratie van monumenten. “Na de Amstelkerk zijn er meer kerken van Stadsherstel gevolgd”, zegt Piels, “de Vondelkerk, de Majellakerk, de Posthoornkerk, de Oranjekerk en binnenkort” - de nieuwe aankoop - “de Van Houtenkerk in Weesp. Gaandeweg zijn we ook gespecialiseerd geraakt in kerken.” Ook de recente projecten voor Stadsherstel, zoals Brouwerij De Prael en de Posthoornkerk “waren weer specialistenwerk”, aldus Piels. “Vooral ook bij De Prael vanwege de woningen er omheen. Maar dat is nou juist het leuke van mijn vak.

40 | Restauraties

Het zijn de onverwachte verrassingen, die altijd opduiken bij oude panden, die ervoor zorgen dat je creatief bezig kunt zijn. Meedenken met en advies geven aan de opdrachtgever, architect, en aannemer. Door die wisselwerking ontstaan de creatieve oplossingen.”

Tweemaal per jaar darten

Elektra BV is een leerbedrijf voor monteurs. Veel leerlingen zijn in dienst gebleven na de stage of leerperiode. Van de 35 medewerkers zijn er veel die inmiddels jubilea van 25 jaar of langer hebben kunnen vieren. Met de aanwas van nieuwe stagiairs is het bedrijf niet zo tevreden. Er zijn steeds minder leerlingen. Steeds minder aanbod vanuit het ROC. “Het aantal vakkrachten gaat naar beneden en voor de nabije toekomst wordt het nog moeilijk om dat op te vangen. Misschien wordt het beroep monteur vanwege de huidige schaarste weer aantrekkelijk”, hoopt Piels. “We hebben MTS’ers en HTS’ers in dienst natuurlijk. Maar niet in overvloed, want je hebt niets aan twintig projectleiders en twee monteurs.” Als ik door het raam van de vergaderruimte naar beneden kijk, zie ik een enorm magazijn dat onder andere dient voor de opslag van grove materialen, zoals kabelgoten en armaturen. Maar wat opvalt, is een deel van het magazijn waar vier grote dartborden hangen met meer dan genoeg ruimte om pijltjes te gooien. De darttoernooien van het bedrijf, tweemaal per jaar, zijn traditie geworden. Dus dagelijks tussen de werkzaamheden door even darten in het magazijn? “Nee, oefenen doen we met de lunch in de kantine”, zegt Piels, “daar hangen er ook twee.”

“Er is veel concurrentie”

Behalve met elektrotechniek en advies, wat zo’n 80% van de werkzaamheden beslaat, houdt de firma zich ook bezig met data-, telefoon- en beveiligingssystemen. Bekabeling en infrastructuur voor dataverkeer en voor inbraakbeveiligingen branddetectieapparatuur. Stadsherstel behoort tot de grote opdrachtgevers voor Elektra B.V. Het klantenbestand bestaat uit een paar grote en veel kleine klanten. Die spreiding is goed voor het bedrijf, zeker in deze moeilijkere tijd. Want hoewel in hoofdzaak wordt gewerkt in oude panden, is toch 25% van de orderportefeuille nieuwbouw. “Elektra is per definitie gerelateerd aan de bouw en het is duidelijk te merken dat de nieuwbouw stagneert”, niet in de laatste plaats omdat gemeenten bepaalde prijzen voor de grond vragen. “Er is veel concurrentie bij het verkrijgen van opdrachten”, zegt Piels. “Zowel bij het zelf tekenen en rekenen, als wanneer de tekeningen kant-en-klaar per post komen en wij, net als de concurrenten, worden uitgenodigd een calculatie te maken. En dan gaat het niet alleen om ‘wat, hoe en hoeveel’, maar juist ook om het bedenken van simpele oplossingen

Restauraties | 41

voor een complexe installatie. Stadsherstel kiest eerst voor een leverancier en vraagt dan om de calculatie. We zijn Stadsherstel dan ook zeer dankbaar voor het vertrouwen dat ze in ons hebben.”

“Het is mooi werk om iets in de oude glorie te herstellen”

Vakkumdig weggewerkte installatie

“De Stelling van Amsterdam heeft mijn interesse. Ooit heb ik op Pampus aan een installatie gewerkt en vanaf dat moment was mijn belangstelling gewekt. Ik heb veel over de geschiedenis van de Stelling van Amsterdam gelezen. Het is mooi werk om iets in oude glorie te herstellen, maar ook om mee te werken aan een nieuwe invulling voor een oud pand”, zegt een enthousiaste Piels. We hebben hier een passie te pakken. Zoveel is duidelijk. Piels is dan ook in zijn nopjes dat zijn bedrijf voor Stadsherstel werkt aan de Oude Molen in Osdorp en aan Fort Aalsmeer, die beide een rol speelden in de Stelling van Amsterdam en die ook als gebouw een andere invulling zullen krijgen.

Ernest Annyas

Er zit toekomst in domotica

Waarin zit toekomst? “Domotica is een groeiende markt” en natuurlijk energie besparende verlichting, merkt Piels op na even nadenken. Domotica? Dat moet hij mij even uitleggen. “Kort gezegd gaat het om het aanbrengen van meer elektronische schakelingen in de elektrische installaties, zodat bijvoorbeeld de zonwering en verlichting gekoppeld kunnen worden. Dat is nu nog duur. Ongeveer 2 ½ keer van wat een gewone installatie kost. Maar toekomst zit er zeker in, zodra de prijzen zakken.” En verder zit voor de firma de toekomst in het blijven doen wat ze doen, zo blijkt uit ons gesprek. Flexibel zijn en werk van hoge kwaliteit afleveren. “We hebben een naam hoog te houden”, besluit Piels trots. Beneden bij de ingang van het gebouw hangt een mooie foto van het allereerste pand aan de Nicolaas Beetsstraat, waarin het bedrijf halverwege de vorige eeuw was gevestigd. Een grotere tegenstelling met dit moderne pand in het Amstel Business Park is bijna niet denkbaar. Op de terugweg ga ik bij de Kauwgomballenfabriek linksaf en ben binnen tien minuten in het centrum van Amsterdam. Dat is nog eens een goede locatie voor een bedrijf. Monique Hollenkamp

42 | Restauraties

Amstel 99 In de tweede week van januari 2009 werd, afwijkend van de normale werkvolgorde, de nieuwe fundering van Amstel 99 aangebracht, nadat het casco reeds was gerestaureerd. De reden hiervan was dat het casco veel slechter was dan verwacht. Na het aanbrengen van de nieuwe fundering kon de aannemer een aanvang maken met de afbouw. Aannemer Konst & van Polen heeft op de kapverdieping de nieuwe binnenwanden aangebracht en in de badkamer werd ten behoeve van de nieuwe granitovloer een ondervloer gestort. De nieuwe verbindingstrap tussen de kapverdieping en de hoge voorkap werd gemonteerd en van een nieuw hekwerk voorzien. Ook op de eerste en tweede verdieping werd het interieur aangebracht. Het geornamenteerde plafond in de achterkamer op de eerste verdieping voorzag men van nieuwe ronde ankers met schroeven, zodat het weer op goede manier aan de tengels was bevestigd. Hierna kon men de ornamenten schoonmaken en in zijn geheel restaureren en schilderen. De plafonds van de hal en de voor- en achterkamer op de begane grond ondergingen een zelfde behandeling.


Stadsherstel, André van Houten

Restauraties | 43


De schilder begon zijn werkzaamheden in de kappen. De spanten en de sporen werden geheel kaal geschuurd en van een volledig schildersysteem voorzien. Ook de tegelzetter was inmiddels in de badkamers en toiletten begonnen. De architect had in het bestek voorzien dat niet de traditionele wandtegels met een afmeting van 150 x 150 mm en vloertegels van 100 x 100 mm werden toegepast, maar wandtegels met een afmeting van 100 x 200 mm en 400 x 400 mm. De vloeren werden voorzien van granitowerk. In de keukens zijn vloertegels met een afmeting van 500 x 500 diagonaal toegepast; langs de wanden banden van ca. 150 mm breed. Als een van de laatste onderdelen werden de bestaande lambriseringen op de begane grond volledig gerestaureerd. Ook de beide bestaande schoorsteenmantels ondergingen een grondige opknapbeurt. De bestaande stoepconstructie tegen de voorgevel, die bij aanvang van de restauratie was gedemonteerd, is door de steenhouwer in zijn geheel gerestaureerd en teruggeplaatst. Op deze stoep bevond zich een mooi smeedijzeren hek. Echter, de kwaliteit van het smeedwerk was erg slecht. Op vele plaatsen was het sterk aangetast door roestvorming, waardoor de restauratie van het hekwerk zeer omvangrijk en kostbaar werd. Maar dankzij financiële ondersteuning van de Vrienden heeft de restauratie toch plaats kunnen vinden. Het gerestaureerde hekwerk met de stoep is een mooi voorbeeld van hoe je door behouden en restaureren een evenwichtiger beeld schept dan door het geheel te vernieuwen. Per 1 mei zijn de woningen op de eerste en tweede verdieping in verhuur gegaan, de begane grond en kapverdieping per 1 juni. Wij kunnen terug zien op een zeer geslaagde restauratie. André van Houten

De Stichting Oude Hollandse Kerken en Stadsherstel De Stichting Oude Hollandse Kerken heeft in Noord-Holland negen kerken in bezit. Deze kerken ontvangen opbrengsten via incidentele verhuur, maar zijn kostbaar in het onderhoud. Al jarenlang zijn de (onderhouds)uitgaven hoger dan de opbrengsten. Eind 2007 vroeg de stichting aan Stadsherstel om een vooronderzoek te doen naar de herbestemmingmogelijkheden van haar bezit in onze provincie. De Stichting Oude Hollandse Kerken (SOHK) heeft als doelstelling het behoud en het passend exploiteren van oude kerken in Noord- en Zuid-Holland, die als gebedshuis hun primaire functie hebben verloren. De SOHK heeft negen van zulke kerken in onze provincie*, Stadsherstel heeft er ondertussen ook twaalf en dat was reden om samen te praten over het beheer van deze bijzondere gebouwen.

Nieuwe werkwijze

Dat Stadsherstel als grote monumentenorganisatie de kerken professioneel beheert en een eigen verhuurafdeling heeft om de exploitatie zo efficiënt mogelijk te laten verlopen, geeft haar een voorsprong op de SOHK. Het zeer betrokken bestuur van de stichting stuurt weliswaar op kundige wijze het beheer van de kerken aan, maar de exploitatie wordt in principe aan de plaatselijke commissies overgelaten. Omdat deze werkwijze niet langer voldoet, moet een nieuwe manier worden gevonden om deze landelijk gelegen religieuze monumenten een passend gebruik te geven. *De kerken van de Stichting Oude Hollandse Kerken, v.l.n.r. op de foto’s: Kwadijk, Beverwijk, Jisp, Beets, Westzaan, Ouderdijk, Haringhuizen, Oosthuizen en Schermerhorn.

Ook de provincie Noord-Holland is zeer geïnteresseerd in herbestemming van kerken die leegkomen. Een ontwikkeling die zich de komende jaren naar verwachting in hoog tempo zal voortzetten. Om een goede nieuwe infrastructuur voor het hergebruik van dit soort kerken te ontwikkelen, heeft de provincie een budget vrijgemaakt.

Onderzoek

In het overleg tussen de SOHK en Stadsherstel werd afgesproken dat Stadsherstel een vooronderzoek zou uitvoeren. Hierbij werd per kerk bekeken wat de potentie ervan is. Gekeken werd onder andere naar de locatie, de bereikbaarheid en de plaats binnen de lokale gemeenschap. Het onderzoek heeft geresulteerd in een rapport met conclusies en aanbevelingen. Geconcludeerd werd dat de exploitatie van de kerken verbeterd zou kunnen worden. Bijvoorbeeld door een actievere acquisitie door de plaatselijke commissies, betere onderlinge samenwerking tussen de commissies en met de plaatselijke horeca en door betere contacten met de lokale overheid. Het belangrijkste advies in het rapport was om de aanbevelingen anderhalf jaar lang in de praktijk te brengen. Daarbij zouden de plaatselijke commissies door Stadsherstel kunnen worden ondersteund. De expertise van de afdeling Exploitatie Bijzondere Locaties kan dan worden benut om de kerken een culturele en commerciële invulling te geven. Na de afgesproken tijd wordt vervolgens geëvalueerd hoe dit alles heeft uitgepakt. De hoop is dat de opbrengst per kerk dan aanzienlijk is verhoogd en dat een soortgelijke manier van werken ook voor andere leegstaande religieuze gebouwen in de provincie kan worden gebruikt. De SOHK heeft dit advies overgenomen en heeft Stadsherstel gevraagd om de genoemde werkzaamheden op zich te nemen. De provincie zal de hele operatie financieel mogelijk maken. Stadsherstel werkt graag aan dit project mee. Wij hopen dat we op deze manier kunnen bijdragen aan het behoud van de vele prachtige plattelandskerken die onze provincie rijk is. Jaap Hulscher en Alex Blommestijn

46 | Restauraties

Korsjespoortsteeg 17 De laatste fase van de restauratie van het casco en het inbrengen van het nieuwe interieur ging van start in februari 2009. De nieuwe fundering was inmiddels aangebracht. Voor de nieuwe aannemer was de taak weggelegd om de, door de vorige aannemer aangebrachte, kruisschoren aan te passen, zonder het gevaar te lopen dat het pand zou instorten, en het toch mogelijk te maken om de gehele rechter bouwmuur te demonteren en opnieuw op te metselen.

oud

nieuw


Aannemer Konst & van Polen is hierin uitstekend geslaagd. Na het opmetselen van de nieuwe bouwmuur kon de slechte achtergevel worden gedemonteerd en vervangen door nieuw metselwerk inclusief nieuwe kozijnen. De scheefstand van de bestaande balklagen werd gecorrigeerd en de balken werden waar nodig gerestaureerd of gedeeltelijk vervangen. De enige nog aanwezige zwanenhalskorbeel en een aantal muurstijlen zijn eveneens gerestaureerd.


Stadsherstel, André van Houten

Restauraties | 47

De balklaag en vloer op de begane grond zijn geheel nieuw. De bouwkundige gesteldheid van de onderpui was dermate slecht dat deze in zijn geheel vervangen diende te worden. Daarbij werd een stalen stabiliteitportaal onder de voorgevel geplaatst. Nu het pand weer stabiel genoeg was, konden de kruisschoren binnen en de op en neren tegen de voorgevel worden verwijderd. De kwaliteit van het bestaande metselwerk van de voorgevel was van dien aard, dat kon worden volstaan met gedeeltelijke reparaties. Het voegwerk is grotendeels vervangen. De gevellijst van de voorgevel is gedeeltelijk gerestaureerd, want het houtwerk hiervan was van goede kwaliteit. Na het herstel van het casco kon het interieur worden aangepakt. Alle aanwezige steektrappen en spiltrappen zijn door nieuwe vervangen. In het achtergedeelte van de kelder is een studeerkamer gerealiseerd. Op het verhoogde gedeelte van de begane grond staat nu een schitterende keuken met inbouwapparatuur. De woonkamer op de eerste verdieping heeft door het plaatsen van hekwerken, in plaats van wanden, langs de spiltrap een zeer open structuur gekregen. In de kapverdieping zijn twee slaapkamers gemaakt, met een ruim bemeten badkamer voorzien van mooi sanitair. Aan de achterzijde van het pand is een kleine binnenplaats gemaakt. Deze is toegankelijk door middel van een steektrapje vanuit de keuken. De vernieuwde onderpui van de voorgevel heeft boven de beide toegangsdeuren bovenlichten. Dankzij een financiële gift van de Vereniging van Vrienden zijn er in deze bovenlichten gietijzeren levensboompjes geplaatst. Aangezien Korsjespoortsteeg 17 geen status heeft verkregen als gemeentelijk monument was het mogelijk om van de traditionele groene kleur voor deuren en ramen af te wijken. Er is voor roodbruin gekozen. De woning is in juli van dit jaar opgeleverd. André van Houten

Advies | 49

Stadsherstel werkt al jaren samen met de Stichting Herstelling, die jongeren, met een grote afstand tot de arbeidsmarkt, begeleidt bij werk en reïntegratie in de maatschappij. Deze jongeren werken veelal in bouwprojecten en buiten in het groen. Zodoende is Stichting Herstelling actief in bijvoorbeeld Fort Diemerdam en Zeehoeve die door Stadsherstel worden gerestaureerd. Herstelling heeft in Suriname een zusterinstelling, Stichting Arbeidsmobiliteit en Ontwikkeling genaamd, die met dezelfde doelstelling in en rondom Paramaribo actief is. Stichting Herstelling heeft dus nauwe banden met Suriname en het was dan ook niet verwonderlijk dat Herstelling de intermediair was om Stadsherstel te verzoeken haar kennis beschikbaar te stellen om tot een zusterinstelling te komen: Stadsherstel Paramaribo.

Stadsherstel, mRc

Paramaribo is een prachtige stad met Caribische architectuur. De witte houten huizen ‘zweven’ op poertjes zodat de wind er ook onderdoor kan. Maar diezelfde huizen op gemetselde stoepen met Nederlands voegwerk komen ook veelvuldig voor. Het centrum van de stad, het gebied aan de Waterkant, staat niet voor niets op de Unesco Werelderfgoedlijst. Maar de wegen zijn ook verstopt door het vele autoverkeer en met het grote gebrek aan onderhoud is de schoonheid van de stad vaak niet meer zichtbaar. Het behoud van de architectuur en de structuur is niet vanzelfsprekend door de Unesco bescherming. Vooral de vele kleine huisjes, die zo karakteristiek zijn voor de stad, dreigen te verdwijnen. Daarvoor in de plaats komt veelal schreeuwerige hoogbouw terug. Een situatie die vergelijkbaar is met Amsterdam in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw. Stadsherstel richtte zich in die jaren op de kleinere huizen in de tussenstraatjes en veel minder op de grote grachtenpanden. Het is dus niet zomaar dat Suriname en de stad Amsterdam aan Stadsherstel vroegen van haar kennis te mogen gebruikmaken om tot een Stadsherstel Paramaribo te komen. Dat dit verzoek via de Stichting Herstelling tot ons kwam, maakte het nog directer. Dit leidde in januari 2007 tot een eerste bezoek aan Suriname door adjunct-directeur Jaap Hulscher.

In Paramaribo aangekomen ontmoette Jaap Hulscher de toenmalige directeur van het Zuiderzeemuseum Erik Schilp. Deze speelde een belangrijke rol in de vestiging van een openluchtmuseum in Fort Nieuw Amsterdam. Dit fort, zo’n tien kilometer ten noorden van Paramaribo, is in de 18e eeuw door de Nederlanders aangelegd en een vrijwel geheel Nederlandse biotoop.

Werk in overvloed

Gezien het Nederlandse karakter van het fort en de Nederlandse gebouwen vroeg Erik Schilp aan Jaap Hulscher of hij, vooral als bouwkundige, in het bestuur wilde plaatsnemen. Daarin werd toegestemd en zo was Stadsherstel opeens op twee fronten vertegenwoordigd in Suriname. Erik Schilp trad niet veel later toe tot de Raad van Commissarissen van Stadsherstel. Zo gaan die dingen….

Stadsherstel, Paul Morel

Het Kruithuis

Bij binnenkomst ervaar je vooral de stenen gebouwen, het gemaaide gras en de gracht met de bolwerken als volkomen Nederlands. Tot het einde van de 19e eeuw heeft het als fort dienst gedaan, waarna het tot na WO II als gevangenis is gebruikt. Daarna werd het fort langzamerhand weer opgeknapt, een heerlijke uitwaaiplek aan de samenkomst van de Surinameen Commewijnerivier. Maar de werkzaamheden werden onderbroken door de onaf hankelijkheid en de Boutersetijd. In 2007 is het fort verzelfstandigd en daarmee is de Stichting Openluchtmuseum Fort Nieuw Amsterdam (SOFNA) ontstaan.

Advies | 51

Ten behoeve van de totstandkoming van Stadsherstel Paramaribo is namens Stadsherstel als ‘resident advisor’ (kwartiermaker) Rob Boot in 2008 naar Paramaribo vertrokken. In nauwe samenwerking met de Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname (SGES) werkt hij aan de inventarisatie van de aan te kopen huisjes. Het is de bedoeling dat in 2010 de NV wordt opgericht, waarbij het aandelenkapitaal voor 60% uit de Surinaamse bankwereld, voor 20% uit de Surinaamse overheid in de vorm van onroerend goed en voor 20% uit Nederland komt. De NV krijgt vrijwel precies dezelfde vorm als Stadsherstel Amsterdam. Ook aan de overkant van de grote plas zal pandje voor pandje worden gekocht, opgeknapt, onderhouden én verhuurd. In het openluchtmuseum ligt de nadruk nu vooral op restauratie van het door de Nederlanders in 1778 gebouwde kruithuis, een helemaal Nederlands gebouw, dat ook in Nederland niet zou misstaan in een fort. Maar het heeft nooit goed voldaan omdat dit Nederlandse product in het tropisch regenwoud niet erg droog bleef. Het gezegde ‘houd je kruit’ droog werd hier niet ter harte genomen. Vergelijkbaar met de Stelling van Amsterdam, waarvandaan nooit een schot is gelost, is er vanaf Fort Nieuw Amsterdam nauwelijks geschoten en dan nog voornamelijk mis. Gelukkig maar! Na restauratie zal het Kruithuis dan ook worden herbestemd als tentoonstellingsruimte. Paul Morel

opmeten.....

52 | Vrienden

Vriendenrondvaart Ruim tweehonderd Vrienden van Stadsherstel en introducés namen op zaterdag 3 oktober deel aan de jaarlijkse rondvaart. Ondanks de slechte weersvoorspellingen scheen een lekker zonnetje, maar er waaide wel een stevige wind. Gidsen waren de voormalig directeur van Stadsherstel Wim Eggenkamp en twee medewerkers van Stadsherstel, Paul Morel en Gijs Hoen. De afvaart was zoals gebruikelijk op het Damrak, waar onze vrijwilligers alles in goede banen leidden. De tocht ging door het Oostelijk Havengebied, de Oostelijke Binnenstad, de Prinsengracht, de 19e-eeuwse uitbreidingswijken van Amsterdam-West en over het IJ. Eindpunt was de Posthoornkerk, waar de deelnemers onder genot van een drankje na konden praten en de pas opgeknapte catacomben konden bekijken. Dankzij het goede weer, de afwisselende tocht, de geanimeerde gidsen en de gezellige naborrel was het een geslaagde middag. Stadsherstel en het bestuur van de Vereniging van Vrienden bedanken allen die hebben meegewerkt om deze dag tot een succes te maken en zien u graag terug bij de wandeling volgend jaar mei. Ruud van Helden

Stadsherstel, Juan Henández / Peter Prins

Vrienden | 53

De cirkel is rond Peter Faber is de perfecte huurder voor het Zonnehuis Peter Faber huurt van Stadsherstel het kleine theater en omliggende ruimten in de westelijke vleugel van het Zonnehuis. Hij is voor Stadsherstel de ideale huurder. Zelf geboren in Tuindorp Oostzaan en door het toneel gered van een dreigende mislukking in het leven, zet hij in zijn theater projecten op voor de jeugd in Noord. Zijn eigen acteercarrière begon vijftig jaar geleden in het Zonnehuis. Daarmee is voor hem nu de cirkel rond. Een interview met acteur, performer, schrijver en altruïst Peter Faber is zowel een makkelijke als een moeilijke opgave. Makkelijk, omdat je bijna geen vragen hoeft te stellen. Het gesprek verloopt als een soort monoloog. Moeilijk, want je moet je hoofd er goed bij houden, omdat de spreker vaak associatief denkend zijn verhaal doet. Nu klinkt dat allebei negatiever dan het in werkelijkheid is. Monologen, en zeker associatieve monologen, verzanden immers maar al te vaak in onsamenhangende, moeilijk te volgen pleidooien over het stokpaardje van degenen die ze afsteken. Bij Peter Faber is dat zeker niet het geval. De verteltrant is ondanks alle associaties en zijpaden altijd helder en de grote lijn is goed te volgen. De inhoud van zijn verhaal is inspirerend. Deze losse manier van vertellen tekent de energieke en vrije geest van Faber, die altijd op zoek is naar nieuwe wegen en nieuwe uitdagingen, terwijl hij tegelijkertijd koestert wat hij heeft.

Kapper Koning

Peter Faber werd in 1943 geboren in Duitsland uit een Duitse moeder en een Nederlandse vader. Op zijn tweede kwam hij op de Kometensingel in Tuindorp Oostzaan te wonen. In het Zonnehuis zag hij op zijn tiende voor het eerst een film, Walt Disney’s Pinokkio. “Doodsbang was ik. Veranderd worden in een ezel. Dat je voor kattenkwaad zo gruwelijk gestraft kon worden, hakte er bij mij flink

Emmy Scheele

in.” Zijn vader werkte in de scheepsbouw. “De fluit van de NDSM bepaalde mijn leven.” Als puber ging het niet goed met hem. Op zijn vijftiende verliet hij het huis en sliep op straat. Toen hij zijn haar wilde laten afscheren om te gaan varen, raadde de kapper - “kapper Koning op de Oostzanerdijk” - hem dit af. Koning vertelde dat in het Zonnehuis Shakespeare’s Een Midzomernachtdroom zou worden opgevoerd. Hij moedigde de jonge Peter aan om daarvoor auditie te doen. Tot zijn eigen verbazing kreeg Faber de rol van Oberon en op 16-jarige leeftijd, vijftig jaar geleden, maakte hij zijn debuut als toneelspeler. Hij had zijn roeping gevonden en werd één van de bekendste acteurs van ons land. Talloze rollen heeft hij gehad. In 1970 was hij één van de oprichters van het Werktheater. Twee keer kreeg hij de Louis d’Or, de jaarlijkse toneelprijs voor de beste mannelijke hoofdrol. Hij speelde in films als Max Havelaar, Soldaat van Oranje en Schatjes, en in diverse TV-series. Zijn hele carrière bleef hij zich ontwikkelen. Hij werd acrobaat, trad op in musicals, solovoorstellingen en jeugdtheater. Daarnaast legde hij zich toe op het schrijven van onder andere scripts, (solo)voorstellingen en kinderprogramma’s.

Optimist B.V.

Op dit ogenblik is deze duizendpoot met verschillende projecten tegelijk bezig. Zo toert hij al een aantal jaren met veel succes en lovende kritieken door het land met zijn one man comedyshow Caveman. Dit van oorsprong Amerikaanse stuk handelt over de verschillen tussen mannen en vrouwen. Een onderwerp waar Faber na vier huwelijken bij uitstek deskundige in is. Verder zijn er binnenkort de try-outs van een door hem geschreven stuk gebaseerd op het boek De Bondgenoot. Autobiografie van een immuuncel van de arts Henk Fransen. Ook is hij bezig met de voorbereidingen voor een schoolvoorstelling gebaseerd op De Boodschapper van Kader Abdolah, over de jeugd van de profeet Mohammed. Daarnaast geeft hij via de Speakers Academy geregeld lezingen voor bedrijven over de ups en downs in zijn leven. “Na een ramp gebeurt altijd een wonder. Lees maar in de Bijbel. Zo vertel ik over het ontstaan van mijn bedrijf Optimist B.V. Dit is opgericht nadat ik problemen gehad heb met de belastingdienst. Ik kreeg een enorme navordering en zat echt aan de grond. Mijn wonder was een gepensioneerde belastingconsulent. Hij heeft mijn hele administratie in orde gemaakt en alles gestructureerd in de B.V. ondergebracht. Zo ben ik sterker uit deze crisis gekomen. Iets dat iedereen kan doen, sterker uit een rampzalige situatie komen. Dat probeer ik tijdens een wat ik noem ‘actielezing’ op de mensen over te brengen.”

56 | Huurders

Ook geeft hij op aanvraag workshops acteren voor bedrijven, organisaties als de politie en mensen uit bijvoorbeeld het onderwijs. “Wat ik als acteur doe, is niet anders dan wat werknemers in een bedrijf of organisatie doen. Met zoveel mogelijk overgave mijn vak uitoefenen. Het gaat er vooral om dat je betrokken bent bij je werk. Als dat niet het geval is, dan is alles wat je doet nep.” Naast al deze werkzaamheden is Faber ook volop bezig activiteiten op te zetten voor de jeugd in Tuindorp Oostzaan en de rest van Noord. Wat hij voor werknemers van bedrijven doet, wil hij in zijn theatertje in het Zonnehuis ook doen voor deze jongeren.

De acteur beschouwde de rol van Don Quichot in Man van La Mancha altijd als een droomrol. Daarom produceerde Opus One Theaterproducties speciaal voor Fabers 65ste verjaardag een nieuwe versie. Een deel van de opbrengst van de kaartverkoop zou ten goede komen aan de Peter Faber Foundation. Deze nieuwe stichting, die zich zou gaan inzetten voor de straatjongeren van Amsterdam-Noord, kreeg Faber voor zijn verjaardag aangeboden van Opus One en advocatenkantoor Gimbrere. In oktober 2008 ging Faber in het Zonnehuis repeteren voor de musical. Een oude buurman die buurtregisseur in Tuindorp Oostzaan is, hoorde hiervan en vroeg Faber te helpen om de hangjongeren op en rond het Zonneplein te bereiken. “Hij kon ze alleen met zijn gezag aanspreken. Daarom hoopte hij dat ik ze meer op straatniveau zou kunnen benaderen, omdat ik vroeger ook in zo’n situatie heb gezeten. Ik stemde toe, hoewel ik dacht dat niemand van die straatjeugd mij zou kennen. Maar toen ik ’s avonds met hem de buurt inging, was het de hele tijd ‘Hé Faber, leuk dat je terugbent. Wat doe je hier?’ en ‘Wat een eer, je bent een icoon.’ Ze waren zo nieuwsgierig en geïnteresseerd. Ik merkte dat ik als een rolmodel werd gezien.” Geconfronteerd met deze ervaring besloot Faber in het Zonnehuis workshops voor de jongeren te geven, “om ze te leren destructieve energie om te zetten in creatieve energie”.

Stadsherstel, Peter Prins

Peter Faber Foundation

Huurders | 57

Opbouwfase

Iedere maandagavond hield Faber open huis in de kleine zaal van het Zonnehuis. Jongeren konden hun verhaal komen doen en luisteren naar de ervaringen van de toneelspeler. De avonden hadden een wisselend succes. “Soms zaten er enkele tientallen kinderen, soms nog geen twintig.” Toch was het succesvol genoeg om het structureler aan te pakken. “Het per avond huren van de zaal is relatief duur. Bovendien wilde ik meer doen. Ik besloot de hele vleugel permanent te huren.” Nu is hier het kantoor gevestigd van Optimist B.V. en van de Peter Faber Foundation. Opus One is er ook ingetrokken. Het bedrijf deelt mee in de kosten en zorgt voor inkomsten door de zaal te verhuren aan derden. Er komen vaak theatergezelschappen repeteren. Op dit ogenblik wordt er de productie Sonneveld voor altijd voorbereid, een theaterconcert met onder anderen Frits Sissing, Trudy Labij en Syb van der Ploeg. Het interview vindt plaats in een vrijwel leeg kamertje met alleen een eenvoudige tafel met stoelen en dozen langs de muren. “Dit is mijn kantoor”, zegt Faber lachend, “omdat ik altijd onderweg ben, kan ik mij overal voorbereiden. In de auto. In een kleedkamer. Ik heb weinig nodig.” Het theater annex kantoor zit nog in de opbouwfase. De kantoorruimten zijn sober, maar al volledig ingericht en in het theater is onlangs nieuwe verlichting aangebracht. Ook zijn er net nieuwe gordijnen opgehangen, waardoor de zaal een warme uitstraling heeft gekregen. Binnenkort wordt een thermostaat aangelegd om de ruimten apart te kunnen verwarmen. Er is een stoelenplan voor 120 bezoekers. “Ik ben blij het voor vijf jaar te kunnen huren. Dan is het mogelijk investeringen te doen en een langere termijn planning te maken.”

Hangen of leven

Faber zit vol ideeën over wat hij met zijn zaal wil doen. “Het moet weer een warme plek voor de buurt worden.” Zo begint hij met elke zondagmiddag een kindervoorstelling te spelen, “voor alle kinderen van 0 tot 100”. De eerste heet Kroon aan de kapstok en gaat over een koning die even geen zin heeft in regeren. Het stuk wordt gratis toegankelijk. Er zal alleen een vrijwillige bijdrage worden gevraagd. Op de zaterdagmiddagen wil hij een buurtschooltje voor zang, dans en toneel opzetten. “Geen maandenlange repetities. Dat trekken de kinderen niet. In zes weken wil ik resultaat, elke zes weken een nieuwe uitvoering. Ik doe dat samen met Opus One, dat veel kindermusicals heeft geproduceerd.” Verder komt er één keer per maand een Caveman-avond, “standup comedy over liefde en relaties” en een avond Vertel je verhaal, “waar elke tuindorper, jong of oud, zijn verhaal kwijt kan”. Ook denkt hij aan openluchtvoorstellingen op het plein. “Dat is er uitstekend geschikt voor. Zie je het voor je? Het hele plein vol met acrobaten, toneelspelers en muzikanten. Prachtig!” Het grootste project waar hij mee bezig is, is een film voor en door de ‘hangjongeren’. “Er zit daar zoveel creativiteit.” Samen met streetcornerwerker Yoessef Loukili en zoon Jesse vormt hij het bestuur van het project, dat de werktitel ‘Hangen of leven’ heeft. “Hangen is stilstaan. Leven is beweging/ontwikkeling/ ontplooiing. Je kunt de keuze maken. Tegen een muur hangen. Hangjongere

’t Zonnehuis is gebouwd als gemeenschapshuis voor de bewoners van Tuindorp Oostzaan. Het is een ontwerp van architect Jan Hendrik Mulder jr. en opende in 1932 de deuren. De onlangs gemoderniseerde grote zaal van ’t Zonnehuis is te huur voor presentaties, workshops, concerten, toneel, etc. Daarnaast verzorgt het Zonnehuis eigen culturele producties, zoals open podia en cabaret. www.hetzonnehuis.com

blijven. Of iets van je leven maken. Als je in je eigen tekortkomingen blijft ‘hangen’ dan ‘hang’ je.” Er komen in de film ook teksten van Shakespeare, in straattaal. “Schud-speer. We schudden ze als een speer wakker.” Er komen interviews met de deelnemers, waarin ze vertellen wat ze hebben meegemaakt, hoe ze zich in hun situatie voelen en waar ze over vijf jaar willen zijn. Ook zijn er door de jongens al raps gemaakt. “Jongeren van de straat zijn allergisch voor mooie woorden. Op straat geldt niet wat je zegt, maar wat je durft en doet. Daarom moeten ze hun eigen verhaal vertellen, hun eigen ding laten zien. Ik coördineer alleen.” Zo bruist het van de energie in de kleine zaal van het Zonnehuis. Voor Faber is de cirkel rond. Hij is teruggekeerd naar het complex waar hij zijn toneelleven is begonnen. Wanneer al zijn plannen werkelijkheid zijn geworden, heeft Tuindorp Oostzaan weer een kloppend sociaal en cultureel hart. En dat allemaal dankzij een eenvoudig bezoekje aan de kapper. Vindt u het gek dat Stadsherstel trots is op zo’n huurder? Peter Prins

Stadsherstel Amsterdam, Peter Prins

58 | Huurders

Restauraties | 59

Restauraties kort Bloemgracht 166 De bovenverdiepingen van het hoofdhuis van dit monument zijn van binnen geheel gerenoveerd door aannemer Schakel en Schrale, waarbij ook de indeling van de woningen is aangepast. Hierdoor zijn drie eenheden ontstaan. Nu de drukker uit de bedrijfsruimte is vertrokken, biedt dit de gelegenheid deze vertrekken eveneens aan te pakken. Ook het diepe achterhuis, dat geheel tot de drukkerij behoorde, zal worden meegenomen. Een deel zal bedrijfsruimte blijven, een ander gedeelte zal worden toegevoegd aan een woning in het voorhuis. De verbouwingen vinden plaats volgens plan van architect Sytze Visser. Omdat het pand aan de achterzijde aansluit op het Stadsherstelhuis Nieuwe Leliestraat 183 was het mogelijk een bewoonster van dit laatste pand, dat ook dringend gerenoveerd moest worden, tijdelijk te verplaatsen naar één van de nieuwe woningen in Bloemgracht 166.

Nieuwe Leliestraat 183 De renovatie van dit pand is afgerond. Ook hier is Sytze Visser de architect en de firma Nieuwenhuizen voerde het werk uit. De drie woningen oogden kortgeleden nog ernstig verwaarloosd. De achtergevel, met daarin de uitbouw voor de toiletten en het keukentje, verkeerde nog in oorspronkelijke toestand, maar dreigde geheel in te storten. Reden genoeg voor een ingrijpende opknapbeurt, die zich heeft beperkt tot de bovenwoningen, omdat de bewoner van de begane grond er voor gekozen heeft niet aan deze opknapbeurt mee te doen. Zo blijft er ook wat werk op de plank liggen. De hele indeling is op de schop gegaan. De belangrijkste wijziging is de aanpassing van de trappen in het gemeenschappelijke trappenhuis. Deze waren zeer steil, bijna als ladders. In de nieuwe situatie zijn ze met één balkvak verlengd, waardoor nu een prettigere loop is ontstaan.

Noorderdwarsstraat 7 Hoe meer dit gemeentelijke monument werd uitgepeld, hoe duidelijker het werd dat een restauratie niet veel langer op zich had moeten laten wachten. Leek het pand op het oog een mooie, degelijke eind 19e-eeuwse constructie met een ouder achterhuis, bij het uitpellen bleek dat onder de plafonds en achter het pleisterwerk nog veel elementen verborgen waren van een veel ouder huis. Door verzakkingen en lekkages was intussen wel heel veel schade ontstaan. De nieuwe fundering die de Betonhoeve heeft aangebracht, zit er nu onder en het overige werk is gegund aan aannemer Van Breukelen. Deze zal nog heel wat staaltjes van goed vakmanschap moeten laten zien, voordat dit huis weer op orde is.

60 | Restauraties

Fort Diemerdam en de Zeehoeve Dit stukje van Diemen is momenteel helemaal geannexeerd door de Stichting Herstelling. Op de Zeehoeve wordt nog steeds gewerkt aan de herbouw van de oude hooiberg. Die begint nu duidelijk vorm te krijgen. Bij het fort bestaan de werkzaamheden uit het bijhouden van het groen en het restaureren van de bunkers. De restauratie van de fortwachterswoning is onlangs afgerond. Ondertussen verlopen de procedures rond de aanvraag voor de nieuwbouw op de plek van de reeds lang verdwenen conducteurwoning voorspoedig, zowel bij de gemeente als bij de provincie. En niet alleen de procedures verlopen voorspoedig, ook de subsidie- en fondsenwerving gaan de goede kant op. Stadsherstel heeft voor dit project een Europese subsidie* gekregen, alsmede een co-financiering van de Provincie Noord-Holland en de Diemervijf hoek. De grote aanpak van het fort met nieuwbouw en veel grond- en groenwerk zal volgend jaar starten.

Oude Molen in Osdorp Na jaren van pogingen, waarbij zowel technische, procedurele als financiële hobbels moesten worden genomen, is de restauratie eindelijk van start gegaan met de aanpak van de basis van de molen, de fundering. Hillen en Roosen durfde als gespecialiseerd bedrijf in lastige funderingen dit werk aan en heeft een goed begin gemaakt. Helaas belemmerde het dreigende faillissement van dit oude Amsterdamse bedrijf de noodzakelijke vlotte voortgang van het werk. Immers, een bouwwerk in een dijklichaam kan geen vertraging velen. De risico’s voor de druk bewoonde Zuider Akerpolder er achter zijn veel te groot. Reden om de overeenkomst met Hillen en Roosen af te ronden en de verdere werkzaamheden op te dragen aan de firma Louman uit Lijnden. Dit bedrijf zou de af bouw van de molen toch al verzorgen. En zo wordt er dus druk gewerkt aan het cascoherstel en krijgt dit complex binnenkort weer een gezonde aanblik.

Flevopark 13 In dit voormalige gemaal is de firma Selie druk bezig het casco van het pand op orde te brengen. Tegelijkertijd wordt intern de nieuwe indeling gemaakt voor de toekomstige bestemming van dit idyllisch gelegen monument. Er komen een distilleerderij, een proeflokaal en een woning. Ook de beoogde uitbater van de distilleerderij werkt in dit vroege stadium al hard mee aan de nieuwe indeling, zodat in en om het gebouw veel gebeurt. Dat een gemaal een maalgang heeft zal niemand verbazen. Maar dat de oorspronkelijke opstelplaats van de oude stoompompmachine werd teruggevonden, is een verrassing te noemen. Net zoals buiten de oude fundering van de hoge schoorsteenpijp nog te lokaliseren is. Nog even en dan is het goed toeven in dit etablissement, waar op een mooi terras een eerlijke vaderlandse borrel te genieten zal vallen.

Restauraties | 61

Posthoornkerk De laatste jaren is de Posthoornkerk voortdurend onderwerp van verbeteringswerkzaamheden geweest. Nadat eerst de kerkzaal is opgewaardeerd met een nieuwe ingangspartij, nieuwe sanitaire voorzieningen, verbeterd licht en geluid en aankleding, wordt nu gewerkt aan de ruimtes in de kelder. Intussen wordt nog aan de finesses gewerkt bij de zaal, nu in het dagelijkse gebruik op sommige punten nog onvolkomenheden blijken. Voor het einde van het jaar moet deze locatie gereed zijn voor nieuwe culturele activiteiten, die al volop in voorbereiding zijn bij onze afdeling zalenverhuur. De Posthoornkerk, met haar bijzondere kwaliteiten, zal een belangrijke aanvulling betekenen op de culturele programmering van Stadsherstel en van Amsterdam.

Oudezijds Armsteeg Lange tijd heeft het terrein aan de zuidkant van de Oudezijds Armsteeg braak gelegen, maar nu is toch echt begonnen met het project Out of the Blue. De funderingsvloeren zijn ondertussen gelegd. Door de nieuwbouw van deze ‘KLM-huisjes’ zal een belangrijke impuls worden gegeven aan de leef baarheid van de Oudezijds Armsteeg, maar ook aan het gebied in grotere zin. Als eenmaal de gevelwand van ons complex de straat siert en brouwerij De Prael hier haar bierlokaliteit drijft, zal aan de overzijde ook nog een hele nieuwe wand verrijzen. Dit straatje zal dan weer een aantrekkelijke route worden tussen Warmoestraat en Wallengebied, een gebied waarin momenteel veel energie wordt gestoken in het kader van het project 1012 van de gemeente. Ook voor dit project hebben wij een EFRO-subsidie* gekregen.

Warmoestraat 15 Stadsherstel heeft dit jaar op verzoek van en met bemiddeling door het Stadsdeel Centrum het zeer verwaarloosde pand Warmoestraat 15 aangekocht. Het is een beeldbepalend pand met een begin 20ste-eeuwse voorgevel en het grenst aan ons Project Arm. Stadsherstel is met het Bureau Broedplaatsen Amsterdam aan het kijken of op de verdiepingen woonwerkplekken gerealiseerd kunnen worden, voor bijvoorbeeld pas afgestudeerde kunstenaars. Op de begane grond is tijdelijk het proeflokaal van De Prael gevestigd, totdat het pand van deze bierbrouwerij in de Armsteeg klaar is. De ruimte werd hiertoe aangepast met hulp van de Stichting Herstelling. Stella van Heezik en Jaap Hulscher *Bij het uitvoeren van onze plannen is gebruik gemaakt van geld uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). Stadsherstel krijgt in het kader van het operationeel programma ‘Kansen voor West’ subsidie uit dit fonds. De bedoeling van de EFRO-subsidie is om bepaalde regio’s in Europa een sociaal-economische impuls te geven.

62 | Vrienden

Vriendenaanbiedingen In de komende periode worden er weer mooie concerten en andere activiteiten georganiseerd in de panden van Stadsherstel. Op deze pagina vindt u leuke aanbiedingen, exclusief voor de Vrienden van Stadsherstel. Neem uw Vriendenpas mee! 26 november 2009 – 20:15 uur in de Vondelkerk

Opera per Tutti! De mooiste aria’s en fragmenten uit bekende opera’s. Gezongen door Mylou Mazali en de Mazali Opera Singers, maar ook door jong talent van de Dutch National Opera Academy Toegang: € 20,- / Vriend van Stadsherstel € 15,2 december 2009 – 19:30 uur tot 21:30 uur in de Vondelkerk

Wijnproeverij Wine and Music Ontdek uw wijnsmaak in de mooie ambiance van de Vondelkerk onder begeleiding van de jonge talentvolle pianist Bart Drion. Toegang: € 10,- / Vriend van Stadsherstel € 7,50 6 december 2009 – 15:00 uur in De Duif (ook op 3 januari, 7 februari, 7 maart, 5 april en 2 mei 2010)

Kinderconcert So What Klassiek, jazz en speelse klanken met Jurgen van Harskamp, Mariël van den Bos, Erik Winkelmann en Cyrille van Poucke. Toegang: € 7,50 volwassenen, € 5,- kinderen / Vriend van Stadsherstel € 5,8 december 2009 – 20:15 uur in de Amstelkerk

Erard Ensemble - Verloren schatten uit de Romantiek Het Erard Ensemble speelt op historische instrumenten en maakt zo de lichtheid en transparantie van kamermuziek uit de 19e eeuw weer hoorbaar. Voor details omtrent de musici en het programma zie: www.erard-ensemble.nl Toegang: € 17,50 / Vriend van Stadsherstel € 15,13 december 2009 – 14:30 uur in De Duif (ook concerten op 20 december, 19 januari, 16 februari, 16 maart en 20 april 2010)

Les Goûts Réunis - Russische meesters CvA-Brass Quintet en CvA-Brass Trombone-kwartet met Eri Hayase, piano Samenstelling: Paul Leenhouts. Werken van onder andere Tsjaikovsky, Rimsky-Korsakov en Peter en de Wolf van Sergej Prokofjev. Toegang: € 7,50 / Vriend van Stadsherstel: gratis

Vrienden | 63

21 december 2009 – 16:00 uur in de Vondelkerk

Kindertheater Sprookjesgoud Bent u op zoek naar iets leuks om te doen met de hele familie rond Kerst? En bent u ook benieuwd of niemand, niemand, niemand weet, dat hij R…. heet? Een humoristisch en muzikaal familiespektakel voor kinderen, ouders, grootouders… Met een theatervoorstelling, een diner en een wondertocht. Neem uw kind of kleinkind mee naar deze leuke familievoorstelling. Met sprookjesgoud is de kerstvakantie compleet! Reserveren via www.sprookjesgoud.nl. Code: sta14 Toegang: € 30,- / Vrienden van Stadsherstel krijgen € 5,- p.p. korting 1 januari 2010 – 16:00 uur in de Amstelkerk

Oliebollenconcert EllaNi.nu Familieconcert waarin de vijftienjarige Ella van Poucke (cello) en de zeventienjarige Nicolas van Poucke (piano) hun muzikale voorkeuren spelen samen met hun vrienden. Beiden zijn winnaar van het Prinses Christina Concours. Met o.a. Colin Carr (cello) als gast. Toegang: € 7,50 / Vriend van Stadsherstel € 5,-

Ook niet te missen: 27 t/m 29 november – 11:00 tot 18:00 uur (29 nov tot 17:00 uur) in de Posthoornkerk

Antiek en Brocante Markt Rond de veertig deelnemers bieden hun gevarieerde waar aan. Van speelgoed uit de voorbije jaren tot spannende art deco objecten, mooi antiek kleingoed en curiosa. Toegang: gratis 6 december 2009 – 16:00 uur in de Amstelkerk

De Magie van Kamermuziek Een kleurrijke cyclus van twaalf kamerconcerten op de zondagmiddag, zowel in 2009 als in 2010. Lavinia Meijer (harp) brengt werken van Britten, Takemitsu, Yun en Patterson. Toegang: € 15,20 december 2009 – 16:00 uur in De Duif

Kerstorgelconcert Kees Terlouw en Stephan van de Wijgert op het Smits-orgel Kees Terlouw, bariton en Stephan van de Wijgert, orgel Toegang: vrijwillige bijdrage Kijk voor details en het laatste nieuws op www.stadsherstel.nl Voor alle aanbiedingen moet worden gereserveerd 020 5200090 of [email protected] Wijzigingen voorbehouden

64 | Cultuur

Laatste Nieuws

Laat Dik Trom herleven! Dik Trom is een icoon van de jeugdliteratuur. Het zou zonde zijn dit erfgoed in de vergetelheid te laten raken. In het dorpje Etersheim in Noord-Holland staat het schooltje waar Johan Kievit, de schrijver van de boeken van Dik Trom, aan het eind van de 19e eeuw woonde en lesgaf. Stadsherstel wil het vervallen gebouwtje in ere herstellen door er een kinderboekenmuseum van te maken. Zo wordt niet alleen een stukje Nederlandse historie bewaard, maar ook een bijdrage geleverd aan de jeugdliteratuur. Met Dik Trom als boegbeeld heeft het project een grote uitstraling op de regio, waardoor de recreatie een stevige impuls kan krijgen. Stadsherstel ontvangt voor het restaureren van het schooltje een bijdrage in het kader van de ‘Innovatieregeling Mooi Nederland’. Ook is ons project genomineerd voor de ‘Mooi Nederland Prijs’. Iedereen in Nederland mag tot 1 januari 2010 stemmen op zijn of haar favoriete project. Het project met de meeste publieksstemmen wint de Mooi Nederland Prijs. Onder de stemmers worden vijf ballonvaarten verloot. Wilt u ook stemmen? Kijk dan op www.mooinederlandprijs.nl

Auteurs

Onno Boers is secretaris van de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen en auteur van het boek De Gevelstenen van Amsterdam

Marc Fruijtier is werkzaam bij de afdeling Administratie van Stadsherstel

Stella van Heezik is bouwkundige en als projectleider werkzaam bij de afdeling Planontwikkeling en Restauratie van Stadsherstel

Ruud van Helden is secretaris van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel

Gijs Hoen is werkzaam bij de afdeling Planontwikkeling en Restauratie van Stadsherstel

Monique Hollenkamp is communicatieadviseur en als vrijwilliger werkzaam bij de afdeling Communicatie en Publiciteit van Stadsherstel

André van Houten is bouwkundige en als projectleider werkzaam bij de afdeling Planontwikkeling en Restauratie van Stadsherstel

Jaap Hulscher is adjunct-directeur van Stadsherstel en hoofd van de afdeling Planontwikkeling en Restauratie

Paul Morel is bouwkundige en als projectleider werkzaam bij de afdeling Planontwikkeling en Restauratie van Stadsherstel

Colofon Nieuwsbrief nr. 69, november 2009 Een uitgave van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel

Bestuur ir. J.D. Doets - voorzitter mr. R.J.C. van Helden - secretaris drs. M. Peters - penningmeester mevr. dr. W.Chr. Pieterse mevr. D. van der Waerden mr. H.J. Bunjes G.J.A. van der Lugt

Redactie Monique Hollenkamp (eindredactie) Peter Prins Emmy Schouten

Adres Amstelveld 10 1017 JD Amsterdam tel. 020 52 000 75 fax 020 638 20 40 [email protected] www.stadsherstel.nl

Vormgeving Kamiel Vorwerk

Drukwerk Joh. Enschedé Deze Nieuwsbrief is geheel FSC-gecertificeerd geproduceerd.

Jos Otten is voorzitter van de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen en begeleider van de restauratie van de gevelsteen Runstraat 4

Peter Prins is historicus en werkzaam bij Stadsherstel

SGS-COC-2438

Kamiel Vorwerk

Recommend Documents