16
6
34
24 6
‘Ik ben het kwijt,’ zegt Paul Klemann. Hij zal toch niet zijn dromen bedoelen?
28 Paleis Soestdijk krijgt een andere bestemming. Er worden culturele bijeenkomsten
48 In gobelins verbeeldt Jenny Ymker zelfbedachte verhalen, gebaseerd op eigen ervaringen. 52 Eric Beets onderzoekt het geheim van de
PAGINA
bloemenschilderijen van Georgia O’Keeffe. 60 Het trompe l’oeil weet ons al eeuwen op het verkeerde been te zetten. 66 In een vierdelige expositiereeks bij Espace Enny tonen kunstenaars hun ware aard. 12 Drie schrijvers lokten Ronald Ruseler naar Mexico. Daar werd hij gegrepen door het
wereld van metaalrestauratie.
70 Hoe worden de producten van Royal Talens gemaakt? Wij namen een kijkje achter de scher-
34 Menno Balm schildert in het glooiende aan Zee maakte er een tentoonstelling
16 12 16 20 24 28 30 33 34
30 Marieke Ensing neemt ons mee in de
werk van Rivera en Kahlo. 16 Is Brazilië eigenlijk wel zo beleza? Beelden
60
42
en exposities gehouden.
38
Zuid-Limburgse landschap. ‘Hier vind ik mijn concentratie.’
38 42
men..
48
over. 38 Rob Bouwman schildert met een badmat.
52
48 Fernand Léger belichaamt het optimisme
58 60
24 Het uitgangspunt van Warffemius is verwondering. ‘Als een kind verbaas ik me over wat ik zie.’
van het interbellum. Te zien in Museum Ludwig in Keulen.
4
Inhoud palet 383 I juni/juli 2016
66
60
66 70 74 76 86 89 95 96 97 98
Paul Klemann. Van droom naar verbeelding Reiskoorts in Mexico Brasil, Beleza?! Palet’s Passie De natuur van Warffemius Bal op Paleis Soestdijk Restauratie van buitenbeelden Schilder mee tijdens Pintar Rapido Menno Balm en zijn uitgave Mheerse School 383 Jong talent: Rob Bouwman juni/juli Fernand Léger. 2016 Schilderen in de ruimte Jenny Ymker. Verhalen over eenzaamheid De magie van Georgia O’Keeffe Column Atte Jongstra Hoe de buitenwereld opeens naar binnen kwam Ware Aard Op bezoek bij Royal Talens Column Myrthe van der Boom Cover: Georgia O’Keeffe, Uitslag studiecompetitie Jimson Weed Schilderwedstrijd in Hummelo (White Flower No. 1), Agenda 1932, olieverf op doek Taxatieservice Creatieve adressen Webshop In het volgende nummer palet 383 I juni/juli 2016
5
Tekst & Beeld Maaike Raduzzi
Hoe de buitenwereld opeens naar binnen kwam Het trompe l’oeil door de eeuwen heen Bij het overkoepelende thema ‘buiten’ in dit nummer, lijkt het een mooi idee om dat concept eens verder te onderzoeken. Door de eeuwen heen zijn er voldoende natuurgetrouwe landschappen, bloemstillevens en portretten gemaakt. Maar de wens om dat ‘buiten’ zo waarheidsgetrouw mogelijk naar binnen te halen, kan ook op een andere manier bekeken worden. Enter het trompe l’oeil: een bedrieger van het oog. Een manier voor de kunstenaar om de werkelijkheid zo goed te imiteren dat de beschouwer ermee op het verkeerde been kan worden gezet.
Andrea Mantegna, plafondfresco in de Camera degli Sposi, 1480, Palazzo Ducale, Mantua
60
palet 383 I juni/juli 2016
palet 383 I juni/juli 2016
61
voor het werk hing opzij trekken? En dan blijkt
Alexandre-Isidore Leroy-De Barde, Schelpen, ca.
dat Parrhasios geen werk achter de gordijnen
1810, waterverf en gouache op papier, 125 x 90 cm,
heeft staan: hij heeft de gordijnen geschilderd.
Musée du Louvre, Parijs
Zeuxis moet beschaamd toegeven dat Parrhasios de winnaar is: hijzelf heeft de vogels bedro-
Panoramisch zicht
gen, maar Parrhasios bedroog Zeuxis.
De Venetiaanse schilder Veronese zet bezoekers en bewoners van de Villa Barbaro in Maser
Romeinse viezigheid
op het verkeerde been met fenomenale door-
Volgens de al eerder geciteerde Plinius was het
kijkjes naar ongerepte natuur vol ruïnes, fraai
niet de taak van een kunstenaar om een an-
aangelegde tuinen en nissen vol antieke sculp-
dere kunstenaar of leermeester te imiteren,
turen. Ook schildert hij personen: een rijk ge-
maar slechts om de natuur na te bootsen. Rijke
klede dame bekijkt de bezoeker aandachtig
Romeinen lieten daarom de wanden van hun
terwijl haar handen op de geschilderde balus-
domus beschilderen met uitbeeldingen van tui-
trade rusten. Een klein meisje kijkt om het
nen vol gevogelte, groen en bloemen, en haal-
hoekje van een geopende deur. Een jager komt
den zo de buitenwereld naar binnen. In het huis
net binnen met zijn honden aan zijn zijde. De
van Livia, echtgenote van keizer Augustus, wer-
geloofwaardigheid van de geschilderde archi-
den meterslange fresco’s aangetroffen van een
tectuur wordt er alleen maar groter door. Zon-
tuin, compleet met muurtje, stoeprand en vo-
der twijfel het bekendste voorbeeld is de Sala
geltjes in de bomen. Op de Romeinse vloeren
delle Prospettive, gelegen op de eerste verdie-
werden de meest kleurrijke en ingenieuze mo-
ping van de Villa Farnesina in Rome. Baldassare
zaïeken gelegd. In de ‘niet-geveegde kamer’ uit
Peruzzi schilderde rond 1515 dit toppunt van
Pergamon zijn allerlei etenswaren uitgebeeld,
het lineair perspectief: dubbele rijen zuilen bie-
zoals fruit, kippenpoten, overblijfselen van vis-
den zicht op een balustrade, met daarachter
sen en krabben, allemaal met een keurige
een panoramisch zicht op de Heilige Stad. Pe-
schaduw. Alsof er net een groots banket ten
ruzzi doorbreekt zelfs de massieve muren door
einde is gekomen en de slaven nog met de op-
antieke sculpturen in nissen te schilderen en
ruimwerkzaamheden moeten beginnen.
gebruikt het atmosferisch perspectief om de heuvels rondom Rome vorm en kleur te geven.
Doorkijkjes naar de hemel
En weer biedt een interieur, dankzij het geschil-
In de middeleeuwen gelden er andere regels
derde trompe l’oeil, ook een kijkje op het buiten.
Adriaen Coorte, Stilleven met
De bedrieger bedrogen
voor het uitbeelden van de, voornamelijk christe-
bosaardbeien, 1705, olieverf
Al in de Griekse en Romeinse Oudheid was het
lijke, thema’s. Pas vanaf de vroege Renaissance
Fruit, vogels en rariteitenkabinetten
op papier op paneel, 16,5 x 14
imiteren van de natuur het hoogste doel van de
komt er opnieuw een interesse voor illusionisme
Ook in de zeventiende en achttiende eeuw
cm, Mauritshuis, Den Haag
kunstenaar. Optische illusie was één van be-
en trompe l’oeil in de beeldende kunsten. Hoe-
bleef de geschilderde tuin zeer populair in de
langrijkste kwaliteiten in kunst. De schilders
wel schrijvers als Vasari van mening zijn dat niet
paleizen en villa’s van de Europese rijkelui. Een
Parrhasios en Zeuxis (vijfde eeuw v. Chr.) gin-
imitatie maar inventiviteit het hoogste doel is,
andere manier om de buitenwereld naar binnen
gen eens met elkaar een wedstrijd aan, zo ver-
wordt er volop gespeeld met het bedriegen van
te halen was natuurlijk het stilleven, zoals de
telt Plinius de Oudere. Het doel was om een
het oog van de beschouwer. Er is daarbij zeker
kleine maar fijne werken van Adriaen Coorte.
object zó levensecht te schilderen, dat het niet
ook ruimte voor een vorm van jovialiteit, een
Deze nog altijd vrij onbekende kunstenaar schil-
meer te onderscheiden was van de werkelijk-
grapje en een plaagstootje. Mantegna creëert
derde zijn fruit- of groentestillevens tegen een
heid. Zeuxis schilderde een tros druiven, en bij
een doorkijkje naar de hemel voor zijn opdracht-
donkere achtergrond en op een stenen tafel.
de presentatie van zijn werk vlogen er vogels
gever Ludovico Gonzaga door het plafond van
Zijn spel van licht en schaduw is zo uitgekiend
naar het doek om op de geschilderde druiven
de hertogelijke slaapkamer te beschilderen met
en zijn oog voor detail zo scherp, dat zijn objec-
te pikken, zo sappig en rijp zagen ze eruit. Par-
een oculus, die uitkijk biedt op de blauwe lucht
ten levensecht lijken. De beschouwer hoeft al-
rhasios was onder de indruk en complimen-
en witte wolkjes. Enkele nieuwsgierige putti en
teerde Zeuxis met zijn levensechte druiven.
bedienden lijken van buiten naar binnen te glu-
Hierop vroeg Zeuxis of hij Parrhasios’ werk niet
ren. Op de geschilderde balustrade balanceert
mocht zien. Wilde hij niet even dat gordijn dat
wiebelig een fikse potplant.
Gedecoreerde mozaïekvloer, tweede eeuw v.Chr., Vigna Lupi, Romeinse kopie naar een mozaïek van Sosos, Pergamon, nu in de Vaticaanse musea, Rome
Het complete artikel kunt u lezen in de nieuwste uitgave van Palet 62
palet 383 I juni/juli 2016
palet 383 I juni/juli 2016
63
Tekst Eric Beets Beeld Eric Beets, Tate Modern
De magie van
Georgia O’Keeffe Georgia O’Keeffe (1887-1986) heeft schilderijen van bloemen gemaakt, die heel speciaal zijn. De vormen van de bloem komen je tegemoet en zijn sensueel. Ze lijken een soort zwoele dans voor je op te voeren. Haar bloemen zijn heel vrouwelijk. Het is fascinerend en komt overeen met een van haar quotes: ‘I feel there is something unexplored about women that only a woman can explore.’
Georgia O’Keeffe, Jimson Weed (White Flower No. 1), 1932, olieverf op doek
52
palet 383 I juni/juli 2016
palet 383 I juni/juli 2016
53
Tate Modern
Stieglitz
Georgia
O’Keeffe werd 98 jaar oud en leidde altijd een
Er zijn een aantal verklaringen. Haar relatie
O’Keeffe, Light
min of meer teruggetrokken bestaan. We ma-
met de beroemde fotograaf Alfred Stieglitz is
Iris, 1924,
ken jullie, wellicht overbodig, attent op haar
bijzonder. Helaas hadden de foto’s die Stieg-
olieverf op doek
werk dat nog regelmatig in exposities opduikt.
litz maakte van haar een opvallende invloed
Het werk van Georgia O’Keeffe is deze zomer
op de interpretatie van haar werk. Stieglitz ex-
bijvoorbeeld te zien in Tate Modern. Ga je een
poseerde naast andere foto’s een aantal
weekendje naar Londen, dan is dit een must
naaktfoto’s van O’Keeffe en sindsdien beke-
see. Haar werk is in Nederland niet zo bekend
ken de critici haar abstracte schilderijen met
en nauwelijks te zien. Dat is jammer. Er valt veel
andere ogen. Haar werk werd seksueel ge-
te leren van haar schilderijen. Ook de land-
duid en dat schokte haar. Zij ging toen over
schappen hebben iets uitgesproken vrouwe-
op een realistischer wijze om haar onderwer-
lijks. De vormen glijden in elkaar over zonder
pen te benaderen. De wonderlijke abstracties
hun eigenheid te verliezen. Het zijn geen slap-
verdwenen en dat is jammer, al zijn haar meer
pe futloze lijnen, maar geconcentreerde con-
natuurgetrouwe bloemen ook heel mooi. Die
touren die de vorm afgrenzen en tegelijkertijd
bloemen werden overigens later ook seksu-
Georgia O’Keeffe, Black
ook op een of andere manier openen. Dit is
eel geduid. Alhoewel dit een gemakkelijke
Mesa Landscape, New
misschien het geheim, alhoewel deze contra-
verklaring is, zit er wellicht toch een zekere
Mexico/Out Back of Marie’s
dictie voor mij toch niet helemaal de lading
waarheid in die interpretatie. Maar dan in een
II, 1930, olieverf op doek
dekt. Er is meer aan de hand.
onbewuste zin.
Het complete artikel kunt u lezen in de nieuwste uitgave van Palet 54
palet 383 I juni/juli 2016
palet 383 I juni/juli 2016
55
Les Plongeurs (De Duikers), 1943, olieverf op doek, 88,9 x 106,68 cm, Harvard Art Museums/Fogg Museum. Foto: Imaging Department, Courtesy of President and Fellows of Harvard College © VG Bild-Kunst, Bonn 2016
FERNAND LÉGER Schilderen Tekst Eric Beets Beeld Eric Beets, Museum Ludwig
in de ruimte Soms is een gids nuttig om een expositie te begrijpen of beter te beleven. Een audioguide kan die functie ook vervullen. Ik ben er altijd wat huiverig voor; staat het mijn eigen kijken en fantasie niet in de weg? Worden we niet te veel geleid? Er zijn veel mogelijkheden om een tentoonstelling te bekijken en waarom dat door de ogen van een ander doen? Toch heb
Wat een tijd
ik zeer genoten van een rondleiding door de expositie ‘Fernand Léger. Malerei im Raum’ in Museum Ludwig in Keulen.
42
palet 383 I juni/juli 2016
dustrie als motor zou de mensheid meenemen
De rondleider was oprecht geïnteresseerd in
in een onvoorstelbare flow. Léger was daarvan
de expositie en had zich er grondig in verdiept.
overtuigd, hij maakte schilderijen die er toe de-
Door hem begon Fernand Léger (1881-1955) te
den. Niet zo maar een illustratie bij een idee,
leven en kreeg het interbellum reliëf. Wat een
maar nieuwe vergezichten op de toekomstige
tijd was dat, men geloofde heilig in toekomsti-
mens. Er werden symposia belegd om de
ge zegeningen. De Eerste Wereldoorlog was
technische verworvenheden zo goed mogelijk
voorbij en de nieuwe wereldorde met de in-
toe te passen. Ook de relatie die Léger had
palet 383 I juni/juli 2016
43
Curator Katia Baudin voor Fernand Légers Le Transport des Forces (Krachtoverdracht), 1937, olieverf op doek, 500 × 1000 cm, Palais de la découverte, Universcience, Parijs. Foto: Eric Beets
Les Plongeurs (De Duikers),
met de architect Le Corbusier wordt nader be-
Vormgeving
1942, olieverf en houtskool
licht. Op een gegeven moment ontstond een
We zien in de tentoonstelling een aantal foto’s
op doek, 372 x 1092 cm,
controverse tussen beiden, maar het aanste-
van bijeenkomsten van wetenschappers, ar-
Museum Ludwig.
kelijke optimisme bleef de boventoon houden.
chitecten en kunstenaars, die toen nog ge-
Foto: RBA Köln
Als we naar de schilderijen en murals kijken,
trouw samenwerkten. De kwetsbare werken
© VG Bild-Kunst, Bonn 2016
zien we krachtige contourlijnen en heldere
(schetsen, foto’s, ontwerpen) die daar inzicht in
kleuren. Ze doen soms in hun consequentie
geven zijn onder een soort dakje geplaatst om
aan Mondriaan denken. De Nederlandse
ze te beschermen tegen schadelijke lichtinval.
kunstgroep De Stijl had vergelijkbare uitgangs-
De vormgeving van het dakje, dat aan draden
van de expositie. Je legt een parcours af met
moesten ons er met de primaire oergevoe-
punten en idealen.
hangt, wordt zo een geloofwaardig onderdeel
af en toe wat rustplekken, en zitjes waar je een
lens van Cobra weer uitvechten, maar het
film kunt bekijken. Alles is er echter op gericht
grote vertrouwen van toen lijkt voorgoed ver-
om uit te komen in de grote zaal, waar zich in
dwenen uit Europa.
alle grootsheid de apotheose voltrekt. De Composition, 1953, olieverf op doek, 210 x 510 cm, Museu Coleção Berardo,
muurschildering ‘Les Plongeurs’ is daar te zien,
Verkenningen
alsmede een hele grote mural, die allebei een
Fernand Léger wordt in Museum Ludwig in de
overweldigende indruk maken.
sfeer van het interbellum geplaatst. Daarnaast is het heel interessant te zien hoe onder lei-
Lissabon. Foto: Eric Beets
Stralen
ding van conservator Katia Baudin de murals
De werken van de experimentele kunstenaars
van Léger werden onderzocht. Zij blijken een
uit die tijd komen voort uit het kubisme, dat de
onlosmakelijk en essentieel onderdeel uit te
vormen losschudde en ontleedde. Mondriaan
maken van zijn oeuvre. Toen we haar kort
bracht zijn appelboom terug tot twee energie-
spraken, bleek haar fascinatie vooral te wor-
stromen en zo ontstonden de perfect in even-
den gevormd door de industriële context die
wicht verkerende verkenningen in zijn ab-
in het werk van Léger besloten ligt. Baudin is
stracte schilderijen. Ook door Léger werden
geïnteresseerd in de toepassingen die de
heldere primaire kleuren toegepast. Het is
kunst kan hebben op een industrieel produc-
wonderlijk te zien dat deze werken nog
tieproces en bestudeerde de architectuur en
steeds stralen alsof ze gisteren zijn gemaakt.
ruimte in het werk van Léger. Het uitgangs-
Het zegt iets over hoe de Europeanen leven-
punt van de tentoonstelling is de genoemde
dige, vitale en optimistische kunstwerken kon-
muurschildering ‘Les Plongeurs’ uit 1942, die
den maken. De wrede cesuur van de Tweede
de Franse kunstenaar voor de privéwoning
Wereldoorlog heeft het zelfvertrouwen in de
van de New Yorkse architect Wallace K. Harri-
vooruitgang een enorme knauw gegeven. We
son ontwierp en die Peter en Irene Ludwig
Het complete artikel kunt u lezen in de nieuwste uitgave van Palet 44
palet 383 I juni/juli 2016
palet 383 I juni/juli 2016
45
Tekst & Beeld Ronald Ruseler
Reiskoorts in Mexico Een drietal schrijvers hebben mij als Sirenen naar het Latijns-Amerikaanse continent gelokt. In mijn studententijd las ik ‘Onder de Vulkaan’ van Malcolm Lowry. Het verhaal beschrijft de laatste vierentwintig uur uit het leven van een alcoholistische Britse consul in de Mexicaanse stad Quauhnahuac (in werkelijkheid Cuernavaca). Tegelijkertijd raakte ik verslingerd aan de fel realistische, spannende avonturenromans van Ben Traven.
Het complete artikel kunt u lezen in de nieuwste uitgave van Palet Diego Rivera, Bevrijde aarde, 1926, fresco, 6,92 x 5,98 m, Chapingokapel, Mexico-Stad
12
palet 383 I juni/juli 2016
palet 383 I juni/juli 2016
13
oude Maya- en Aztekensteden, maar al snel
Diego Rivera, Droom van een
raakte ik door iets anders gefascineerd en
Sunday Afternoon in
daardoor kreeg mijn reis gaandeweg een rode
Alameda, 1947-48, fresco op
draad. Mexico werd voor mij het land waar de
losse panelen, 4,8 x 15 m,
moderne geschiedenis, de verdwenen india-
Museo Mural Diego Rivera,
nenculturen en het alledaagse leven moeite-
Mexico-Stad
loos in elkaar overgingen. Ik leerde daar het werk van Diego Rivera en dat van zijn vrouw Frida Kahlo kennen. Hun kunst trof mij als een zweepslag. Rivera en Kahlo waren marxisten en in hun werk zijn de sociale en culturele te-
een liggende, naakte vrouw in een pose die wij
national in Haarlem zèlf een muurschildering.
genstellingen steeds terugkerende motieven.
kennen van Titiaans ‘Venus van Urbino’ of de
De klus werd in één week geklaard, samen
Rivera ontwikkelde zich tot ‘muralist’ en legde
‘Olympia’ van Manet, alleen is zij niet loom en
met de schilders Jan-Willem Post, Erik Prins
zich toe op monumentale voorstellingen waarin
verleidelijk, maar actief en inspirerend. Zij sym-
en de Chileense ‘Gaby’, die actief was ge-
de fabels over de oorsprong en de zuiverheid
boliseert de vruchtbaarheid en natuurlijke over-
weest voor het door dictator Pinochet ver-
van het indianenvolk werden verbeeld. De
vloed. Een kleinere, naakte man vertegenwoor-
volgde schilderscollectief Brigada Ramona
vrouw representeerde bij hem de natuur en de
digt de aardse maatschappelijke krachten. Hier
Parra. De muurschildering bestaat nog steeds.
man was het sociale wezen dat bouwde aan
wordt de herboren, nieuwe mens voorspeld in
Iedere keer als ik er langs fiets herinnert dit
een Nieuwe Tijd. Kahlo stelde in haar werk haar
een traditionele en herkenbare stijl. Wat mij trof
werk mij aan mijn verre reis en dat roept heim-
persoonlijke leven centraal en dat was niet
op mijn reis in Mexico, nadat ik kennis had ge-
wee op. De afgebladderde staat waarin het
zonder lichamelijke en psychische kwellingen.
maakt met het werk van de muralisten, was
verkeert krijgt iets aandoenlijks, maar zijn be-
Vanwege een tramongeluk, waarbij zij als jong
dat de essentie van hun voorstellingen in het
staan blijkt inmiddels weer pijnlijk actueel.
meisje zwaar verminkt raakte, moest zij vaak
dagelijks leven zichtbaar was. Ik ervoer de te-
het bed houden. Haar onderwerpen zijn daar-
genstelling tussen schoonheid en verval, rijk-
door dubbelzinnig, tragisch en balanceren op
dom en armoede en de strijd die de Mexica-
het smalle koord tussen verzet en verzoening.
nen leverden voor het dagelijks bestaan.
Eigen geschiedenis
Kleurrijke mensen
In navolging van de Europese kerkelijke kunst
De overwoekerde Mayaruïnes en de krachten
is in Latijns-Amerika de traditie ontstaan om via
van de natuur bracht ik in verband met de ver-
muurschilderingen de arme ongeletterden een
halen van Traven en in de Chiapas ontmoette
boodschap mee te geven. In Mexico stonden
ik de kleurrijke mensen uit de romans van
Diego Rivera, José Orozco en Rufino Tamayo
Márques. Zij leefden nog traditioneel en het
Zijn boeken zijn in de dertiger jaren van de vori-
aan de bron van deze moderne herinterpreta-
katholicisme vermengden zij moeiteloos met
gedachten, 1943, olieverf op
ge eeuw in het Duits gepubliceerd en gaan
tie. Zij namen de iconografie over van de ver-
hun eigen tribale riten. De beroemde wand-
doek, 75 x 60 cm
over de opstand die leidde tot de Mexicaanse
trouwde rooms-katholieke symboliek, maar
schildering van Rivera uit de roman van Mal-
Revolutie van 1910. Ben Traven is het pseudo-
waren antiklerikaal. Wat mij trof was hun ideaal
colm Lowry kon je in het Palacio de Cortés
niem van een mysterieuze auteur die het kom-
om het Mexicaanse volk bewust te maken van
van Cuernavaca bekijken. In veel musea zag ik
mervolle slavenbestaan en het armoedige le-
hun eigen geschiedenis, de koloniale uitbuiting
oude, verweerde koloniale kunst. Het harde,
ven van de bewoners in de Chiapas in kaart
en de onderdrukking door de heersende
tropische klimaat had hun uiterlijk na al die
bracht. Het magisch-realistische meesterwerk
klasse. Staande voor deze muurschilderingen
jaren behoorlijk aangetast. Daardoor kreeg zij
‘Honderd jaar eenzaamheid’ van Gabriel García
van Rivera voelde ik mij de middeleeuwse pel-
voor mij een andere schoonheid en een
Márquez was het derde boek. Márquez bracht
grim, die in Italië voor het eerst geconfronteerd
nieuwe betekenis.
een verleidelijke exotische wereld tot leven die
werd met Giotto’s schilderkunst in de Scroveg-
mij aanspoorde in 1984 voor de eerste keer
nikapel van Padua of in de basiliek van Assisi.
Frida Kahlo, Diego in mijn
naar Mexico af te reizen.
14
palet 383 I juni/juli 2016
Ronald Ruseler, Gaby (Brigada Ramona Parra),
Heimwee Afgezien van het avontuur begreep ik dat alle
Schoonheid en verval
indrukken na mijn reis wel ergens zouden be-
Zweepslag
In Mexico-Stad bevindt zich de Chapingokapel.
zinken. Een jaar later maakte ik op verzoek
Natuurlijk bezocht ik in afgelegen gebieden de
Op de achterwand zien we ‘Bevrijde Aarde’:
van de plaatselijke afdeling van Amnesty Inter-
Jan-Willem Post, Erik Prins, muurschildering in Haarlem, september 1985
palet 383 I juni/juli 2016
15
Hiërogliefen creëren
Tekst Merel van den Nieuwenhof Beeld Paul Klemann
een krokodil op een Kobek-altaar, 2009, potlood en kleurpotlood op papier, 65 x 45 cm, particuliere collectie
Paul Van Klemann droom naar verbeelding Paul Klemann gaat aan zijn eettafel zitten, neemt een slok van zijn koffie en valt dan met de deur in huis: ‘Ik ben het kwijt.’ Het duurt even tot het tot me doordringt. Kwijt? Hij zal toch niet zijn dromen bedoelen?
6
palet 383 I juni/juli 2016
palet 383 I juni/juli 2016
7
We kennen Paul Klemann (1960) als de kunste-
Vanmorgen herinnerde ik me alleen een raam
naar die zijn dromen tekent. Hij won er in 1993
en een mannetje met rode blaadjes. Dat is te
de Prix de Rome mee en tekende sindsdien
weinig, die gecompliceerde droomtekeningen
dagelijks zijn dromen. In een eigen handschrift
krijg ik niet meer voor elkaar.’ De oorzaak van
kregen onnavolgbare situaties en vervreem-
zijn vroegere gave was achteraf gezien moge-
dende verhalen vorm in een gedetailleerde sur-
lijk medisch. ‘Ik heb ooit mijn neusbeentje ge-
reële wereld, gebaseerd op uitgebreide aante-
broken, waardoor ik sindsdien grotendeels
keningen die hij iedere ochtend - of soms al ’s
door mijn mond ademde. Sinds de operatie
nachts - direct na het wakker worden maakte.
krijg ik ’s nachts veel meer zuurstof binnen. Ik
‘Ik schreef elke dag wel drie of vier kantjes vol.
denk dat het daardoor komt dat bij het wakker
Nu kom ik niet verder dan drie regels.’
worden alles meteen vervlogen is.’
Zuurstof
Andere wereld
Sinds een operatie aan zijn hoofd, als gevolg
Hij heeft nog dozen vol geschreven dromen in
van een voorhoofdsholteontsteking, kan hij de
huis. ‘Zo’n drie meter aan niet uitgewerkt mate-
De Nijlcruise, 2009, potlood
beelden uit zijn dromen niet meer vasthouden.
riaal.’ Maar dat laat Klemann voorlopig liggen;
en kleurpotlood op papier,
‘Het is alsof ik omgekeerd blind ben gewor-
hij richt zich nu liever op het experiment. Hij
45 x 65 cm,
den,’ zegt Klemann. ‘De beelden achtervolg-
haalt een stapel tekeningen tevoorschijn: ‘Kijk,
particuliere collectie
den me tot ik ze had verwerkt in een tekening.
het is een andere wereld aan het worden.’ De
nieuwe tekeningen zijn ontsproten aan zijn fan-
tekeningen, maar Klemann geeft voornamelijk
De pluisjeschinees en de
tasie, zijn gedachten van overdag. ‘Dat voelt
zijn eigen visie op het Indonesische leven
schoorsteen duimt een wolk,
toch ook wel bevrijdend. Mijn droomtekenin-
weer. ‘Ik vind het een heel mooi land, maar de
2013, potlood en kleurpot-
gen hadden altijd te maken met mijn psyche,
sfeer is ook mysterieus of zelfs een beetje un-
lood op papier, 33 x 45 cm
ze waren nauw verbonden met mij. Dat is
heimisch.’ Om zijn gevoel over de cultuur
soms best confronterend of verontrustend. Je
weer te geven lijkt hij een eigen symboliek te
zo intensief verdiepen in je eigen droomwereld,
hebben gecreëerd, waarin sierlijke vorkjes of
dat zou ik eigenlijk niemand aanraden. Nu kan
dolken, al dan niet bedekt met bladgoud, een
ik het meer buiten mezelf zoeken. Ik heb me
terugkerend element vormen. ‘Thuis heb ik
altijd verbaasd over mijn dromen, misschien ga
een set antieke Indonesische gebaksvorkjes
ik me nu wel verbazen over de werkelijkheid.’
met verfijnde wajangpoppetjes als heft.’ Ze doen denken aan krissen, waaraan een religi-
Antieke gebaksvorkjes
euze betekenis wordt toegedicht.
Momenteel werkt hij aan een serie tekeningen voor tentoonstellingen in Denemarken en In-
Moslima of Maria?
donesië. ‘Er werd me gevraagd om te reage-
‘In Indonesië wordt vaak bezieling aan objec-
ren op krantenberichten uit de Bali Post.’ Het
ten toegekend. Die bezieling wilde ik ook in
logo van de krant keert inderdaad terug in de
mijn imaginaire krantentekeningen leggen. En
‘Ik heb me altijd verbaasd over mijn dromen, misschien ga ik me nu wel verbazen over de werkelijkheid’
Het complete artikel kunt u lezen in de nieuwste uitgave van Palet 8
palet 383 I juni/juli 2016
palet 383 I juni/juli 2016
9