Jouw wereld op de kaart
werkblad VMBO tl, HAVO, VWO klas 1
Jouw wereld op de kaart WERKBLAD VMBO tl, HAVO, VWO klas 1
Recht zo die gaat! Varen op de kaart van Mercator Deze tentoonstelling gaat over Mercator, een beroemde kaartenmaker uit de 16de eeuw. Zijn wereldkaart wordt nog steeds gebruikt om op zee te navigeren.
Kijk eerst goed naar deze plattegrond van de tentoonstelling, dan weet je waar je de antwoorden op alle vragen kunt vinden.
6
5
1
3 2 4
7
Aan de slag! Navigeer door de tentoonstelling in 6 werkgroepen van maximaal 5 leerlingen. Elke werkgroep begint met een andere vraag.
Naam: –(Naam – – – – – – leerling) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – Namen van de andere leerlingen uit jouw groep: – (Naam – – – – – – –medeleerlingen) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
1/7
1
Met welke kaart ga jij de zee op?
Ga naar de muur met de vier grote wereldkaarten.
1a Welke wereldkaart is het beste bruikbaar op zee?
Die van Mercator.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
1b Waarom is juist deze kaart zo goed bruikbaar op zee?
Hij is hoekgetrouw. Je kunt je vaarroute er als een rechte lijn op uit zetten.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
1c Welk van de vier typen kaarten aan de muur wordt het meeste gebruikt in de Grote Bosatlas?
De kaart in de projectie van Winkel.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
Bij de wand vind je een globe (wereldbol) van de buitenaardse planeet Snok. Teken hieronder de wereldkaart van Snok.
1d Vind jij het makkelijk om een wereldkaart te maken van een ronde planeet?
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
1e Waarom wel of niet?
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
2/7
2
Gerard Mercator
Ga naar de ronde ruimte met de oude globe (wereldbol).
2a Wie was Gerard Mercator? Vul mijn paspoort in en teken mijn pasfoto.
Gerard M ercator 1512 1594 Ru Wiskund pelmonde e
mie (sterr en astron Kaar ten enkunde) ocar tograamaker of f
2b Ga naar de lachspiegel en lees de tekst. Bekijk dan het plaatje van Groenland en Afrika. Het is moeilijk om de ronde aarde plat weer te geven op een kaart. Wat is er mis met Groenland?
Doordat de landen worden vervormd is de oppervlakte van Groenland veel te groot.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
2c Het museum bezit een zeldzame wereldkaart van Mercator. Deze kaart is opgenomen in een atlas. In de computerversie van de atlas kun je zelf bladeren. Blader naar kaart 8 in de computeratlas. Welke eilanden bestaan niet? Friesland, Vlaanderen en St. Kilda Friesland, Vlaanderen en St. Brandaan Friesland, Terschelling en St. Brandaan
x
Tja, Mercator deed wel zijn best, maar maakte soms een foutje.
2d Maak je eigen eiland. Een zeeman vertelde Mercator dit verhaal: “Iets ten westen van IJsland ligt een langwerpig vulkaaneiland, half zo groot als IJsland zelf. Er zijn hoge bergen en een kronkelige rivier die van zuid naar noord stroomt.” Teken dit fantasie-eiland hieronder en geef het een naam.
3/7
3
Varen op je ogen Ga naar het verhaal over de reis naar Venetië.
3a B ekijk het filmpje. Rond 1500 waren er nog geen goede zeekaarten. Wel portolaankaarten. Wat zijn dat?
x Kaarten met alleen de kustlijn en de havenplaatsen
Kaarten met zeeën, rivieren, bergen en hoofdsteden Plattegronden van havensteden
3b Z eelieden voeren vanuit onze streken langs de kust naar Venetië. Wat kochten ze daar? Kijk in de lage vitrine.
Specerijen en zijde.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
En wat brachten ze naar Venetië om te ruilen? Open de la.
Haring, – – – – – – –wol, – – – –graan, – – – – – wijn, – – – – –laken, – – – – –zout, – – – – hout. – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
3c Ga naar het spel met de kijkers. Welk kijkgat laat Gibraltar zien?
x
A B C
3d Zoek Gibraltar op in de Bosatlas. Aan welke kust ligt deze stad?
x
4
Costa Blanca Costa Brava Costa del Sol
Varen op de kaart van Mercator
Ga naar het verhaal over de reis naar Azië.
4a In de 17de eeuw gingen zeelieden de wereldkaart van kaartenmaker Mercator gebruiken. Ze voeren er mee naar Azië om daar peper, kaneel en andere specerijen te halen. VOC-schipper Hendrik Brouwer ontdekte een route naar Azië die dankzij gunstige stroming en meewind veel sneller was dan de route via India. Teken de route in het kaartje.
4b De absolute afstand is de afstand gemeten in kilometers. De relatieve afstand is de afstand gemeten in reistijd. Wat is goed?
x
De nieuwe route naar Batavia verkleinde de absolute afstand en vergrootte de relatieve afstand De nieuwe route vergrootte de absolute afstand en verkleinde de relatieve afstand De nieuwe route maakte weinig uit voor de absolute afstand, maar verkleinde de relatieve afstand
4/7
4c Ga naar het spel met de zeekaart en het kompas. Bekijk de kaart. Ligt Batavia vanuit Nederland gezien in het noorden, oosten, zuiden of westen?
In het (zuid)oosten.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
4d Gebruik het kompas. In welke richting ligt Batavia vanuit het museum gezien? Teken op de tentoonstellingsplattegrond hiernaast een pijl in de juiste richting.
5
Varen op de satelliet
Ga naar het verhaal over de reis naar Shanghai (China).
5a Containerschepen varen tegenwoordig met behulp van satellietnavigatie naar China. Wat halen ze daar?
Spelcomputers, prentenboeken, speelgoed.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
Wat brengen ze naar China? Open de la.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
Vooral oud-papier en gerecycled plastic.
5b Ga naar de grote monitor. Kies het filmpje over satellieten.
Hoeveel satellieten heb je nodig om je plaats op aarde te kunnen bepalen?
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
Drie (vier voor alle zekerheid).
5c Kies nu het filmpje over het navigeren. Onderstreep de navigatie-instrumenten die in het filmpje voorkomen.
kompas
verrekijker
kruisstaf
zeekaart
gps
radar
kaartpasser
5d Ga naar de kleinste monitor. Bekijk de powerpoint-presentatie over ECDIS. Kruis aan. Welke gegevens koppelt ECDIS aan de positie van een schip? Meerdere antwoorden mogelijk: Posities van andere schepen Luchtverkeer boven de haven Weersomstandigheden Openbaar vervoer in de haven Waterdieptes Stroomsnelheden Vaarrichting van andere schepen
x x x x x
6
Het wereldbeeld door de eeuwen heen
6a Bekijk de vitrine met oude wereldkaarten. Waaraan kun je zien dat de wereldkaart van Ptolemaeus ouder is dan de kaart van Blaeu?
Op de – –kaart – – – – van – – – Ptolemaeus – – – – – – – – –ontbreken – – – – – – – Noorden Zuid-Amerika, Australië en – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – Antarctica. Onderkant Afrika ontbreekt. – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – De kaart oogt primitiever.
Wereldkaart van Ptolemaeus
Wereldkaart van Blaeu
5/7
6b Europa hoeft niet altijd in het midden van de wereldkaart te staan.
In welk land zou deze wereldkaart gemaakt zijn? China Verenigde Staten Australië
x
6c Kijk naar de tijdlijn. Wat gebeurde er wanneer? Verbind met een lijn.
1497
1850
1869
Opening van het Suezkanaal Vasco da Gama vaart naar India Stoommachines maken schepen sneller en onafhankelijk van de wind
6d De absolute afstand is de afstand gemeten in kilometers.
De relatieve afstand is de afstand gemeten in reistijd.
Welke zin klopt? In 1850 werd de absolute afstand tussen Europa en Azië kleiner In 1869 werd de absolute afstand tussen Europa en Azië kleiner In 1850 werd de relatieve afstand tussen Europa en Azië kleiner
7
x
Vaar je eigen koers
Ga naar de lange werktafel bij de wand met de sterrenhemel. Blader door de reisgids.
Halifax, New York, Fort Lauderdale, Martinique of Recife 7a Naar welke havenstad wil jij varen met je cruiseschip? (Reykjavik, – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 7b Teken op de kaart hieronder de kortste route vanaf Lissabon naar jouw havenstad.
(blauwe lijnen)
6/7
Martinique
Halifax
Reykjavik
New York
Recife
Fort Lauderda
le
Van Lissabon naar Reykjavik 2880 km, naar Halifax 4200 km, naar New York 5220 km, naar Fort Lauderdale 6600 km, naar Marti7c Gebruik kaart 190 uit de Bosatlas. Hoe lang is de route naar jouw havenstad? –nique – – – 5820 – – – –km, – – naar – – – Recife – – – –6120 – – kilometer km. Schuif door naar de stapel Bosatlassen.
7d In welke windrichting ligt jouw havenstad ten opzichte van Lissabon? –Reykjavik – – – – – – n, – –Halifax – – – – – (w)nw, – – – – –New – – –York – – – w, – –Fort – –
Lauderdale (w)zw, Martinique zw, Recife (z)zw.
7e Ga naar kaartblad 194-195 in de Bosatlas.
Reykjavik -5°, Halifax -9°, New York -2°, Fort Lauder-
Wat is de gemiddelde temperatuur in januari in jouw havenstad? –dale – – –16°, – – –Martinique – – – – – – – en – – Recife – – – – tussen – – – – –20– en – – 30°. – – –
Wat is de gemiddelde jaarlijkse hoeveelheid neerslag? –Reykjavik – – – – – – 500 – – –tot – –1000 – – – mm, – – – –Halifax, – – – – –New – – – York, – – – –Fort – – –
Lauderdale, Martinique en Recife 1000 tot 2000 mm.
– – –
7f Zoek op de werktafel naar de tekst “Waar ligt jouw vakantiebestemming?”. Lees de tekst. Op welke breedte- en lengtegraad ligt jouw havenstad?
Reykjavik: 64°NB, 22° WL - Halifax: 44° NB, 64° WL NY: 41° NB, 74° WL Ft Lauderdale: 26° NB, 81° WL – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – Martinique: – – – – – – – – 15° – – –NB, – –62° – – WL – – –-–Recife: – – – – 8° – –ZB, – – 35° – – –WL. – – –
7g Zoek het Panamakanaal op in de Bosatlas. Teken op de kaart op de vorige bladzijde de kortste vaarroute vanaf jouw havenstad naar het Panamakanaal.
7h Op welke breedte- en lengtegraad ligt het Panamakanaal?
(paarse lijnen)
Ongeveer op 9 graden NB; 80 graden WL.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
7i Zoek de stad Vancouver op in de Bosatlas. Teken op de kaart op de vorige bladzijde vanaf het Panamakanaal een vaarroute langs de kust naar Vancouver.
(roze lijn)
7j Op welke breedte- en lengtegraad ligt Vancouver?
49 graden NB; 123 graden WL.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
Schuif door naar de globe (wereldbol).
7k Je gaat met het vliegtuig terug naar huis. Teken op de kaart op de vorige bladzijde de kortste route van Vancouver naar Amsterdam.
(groene lijn)
7l Gebruik nu de globe. Is de kortste route op de globe hetzelfde als op jouw kaart?
Nee.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
7m Probeer op de kaart op de vorige bladzijde de route die de globe aangeeft na te tekenen. Zo zie je, ook de kaart van Mercator is niet perfect. De beste weergave van de wereld is en blijft een globe.
(rode lijn)
Dit werkblad is samengesteld door het Maritiem Museum Rotterdam en het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundige Genootschap. Vormgeving: Helmi Scheepers.
7/7
