Jongeren en overgewicht Een onderzoek naar de behoeftes van jongeren ten aanzien van interventies gericht op overgewicht en obesitas

Jongeren en overgewicht Een onderzoek naar de behoeftes van jongeren ten aanzien van interventies gericht op overgewicht en obesitas. Jos van Dal Maaike van Haaren

Jongeren en overgewicht

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Opleiding Sport, Gezondheid en Management Studiejaar Hoofdfase 3 Collegejaar 2011-2012 Onderwijseenheid Afstudeerproject Beroepstaak Management en Organisatie Niveau 3 Tactisch / Strategisch Afstudeerbegeleidster E-mail

Marie-Louise Verhees [email protected]

Stageorganisatie Praktijkbegeleidster Telefoon E-mail

Stichting Brede School Tilburg www.bredeschooltilburg.nl Adriënne Verschuren 013 – 4630762 [email protected]

Student Naam Studentnummer E-mail Uitstroomprofiel

Jos van Dal 455870 [email protected] Integraal

Studente Naam Studentnummer E-mail Uitstroomprofiel

Maaike van Haaren 460534 [email protected] Health Promotion

Versie

2.0

Datum

6 juni 2012

2


Declaration of authenticity This declaration must be completed and signed by the learner. Names

Jos van Dal & Maaike van Haaren

Numbers

455870 & 460534

Product

Afstudeerscriptie

Learner statement of authenticity Jos van Dal and Maaike van Haaren confirm that the attached assignment (Afstudeerscriptie) is all their own work and does not include any work completed by anyone other than theirs. Jos van Dal and Maaike van Haaren have completed the assignment in accordance with HAN instructions and within the time limits. Signature

Date

06-06-2012

Date

06-06-2012

Jos van Dal

Signature Maaike van Haaren

3


Voorwoord Dit onderzoek is uitgevoerd door Jos van Dal en Maaike van Haaren. In opdracht van de gemeentelijke projectgroep Gezond Gewicht Tilburg is er onderzoek gedaan naar de behoeftes van de Tilburgse jongeren ten aanzien van interventies gericht op overgewicht en obesitas. Het schrijven van de scriptie heeft plaatsgevonden op het kantoor van Stichting Brede School Tilburg. Adriënne Verschuren is hier werkzaam als coördinator Brede School en is tevens lid van de projectgroep. Deze scriptie biedt concrete richtlijnen voor de ontwikkeling van een geheel nieuwe interventie binnen de gemeente Tilburg om overgewicht en obesitas onder de jongeren van 12 t/m 18 jaar tegen te gaan. Dit onderzoek doet een bijdrage aan de stimulering van gezondheidsbevordering onder de Tilburgse bevolking. Middels dit voorwoord willen wij een aantal personen bedanken. Ten eerste willen wij Marie-Louise Verhees bedanken voor haar rol als afstudeerbegeleidster. Zij heeft ons voorzien van input, feedback en een kritische blik op onze scriptie. Daarnaast willen wij Adriënne Verschuren bedanken voor de begeleiding tijdens onze stageperiode bij Stichting Brede School Tilburg. Als stagebegeleidster heeft zij ons professioneel geholpen en wist zij ons te blijven motiveren. Ze bracht ideeën aan en zorgde voor gezelligheid tijdens de kantooruren. Ook gaat onze dank uit naar Marc Boschker, door middel van theorie lessen en persoonlijke begeleiding heeft hij ons geleerd hoe onderzoek te doen. Daarnaast gaat onze dank uit naar de participanten binnen dit onderzoek. De docenten en jongeren hebben ons geholpen bij zowel en kwalitatief als kwantitatief onderzoek, waardoor de juiste gegevens achterhaald konden worden.

Jos van Dal en Maaike van Haaren Tilburg, juni 2012

4


Inhoudsopgave Samenvatting ........................................................................................................................................... 7 Summary ................................................................................................................................................. 8 1. Inleiding ............................................................................................................................................... 9 1.1 Projectkader .................................................................................................................................. 9 1.2 Probleemstelling ............................................................................................................................ 9 1.3 Doelstelling .................................................................................................................................... 9 1.4 Onderzoeksmodel ....................................................................................................................... 10 1.5 Vraagstelling ................................................................................................................................ 10 1.6 Kernbegrippen ............................................................................................................................. 11 1.7 Verantwoording ........................................................................................................................... 11 1.8 Leeswijzer .................................................................................................................................... 12 2. Theoretisch kader .............................................................................................................................. 13 2.1 Jongeren en overgewicht ............................................................................................................ 13 2.1.1 Overgewicht en obesitas in Nederland ................................................................................. 13 2.1.2 Overgewicht en obesitas in Tilburg ...................................................................................... 15 2.1.3 Oorzaken van overgewicht en obesitas ............................................................................... 17 2.1.4 Gevolgen van overgewicht en obesitas ................................................................................ 19 2.1.5 Het puberbrein ...................................................................................................................... 20 2.1.6 Vrijetijdsbesteding ................................................................................................................ 23 2.1.7 Succesfactoren ..................................................................................................................... 25 2.2 Beoordeling theoretisch kader ..................................................................................................... 28 2.3 Conclusie ..................................................................................................................................... 30 3. Methode ............................................................................................................................................. 32 3.1 Onderzoeksfunctie ....................................................................................................................... 32 3.2 Afhankelijke en onafhankelijke variabelen .................................................................................. 32 3.4 Validiteit en betrouwbaarheid ...................................................................................................... 32 3.5 Onderzoeksmethode ................................................................................................................... 32 4. Methode kwalitatief onderzoek .......................................................................................................... 33 4.1 Focusgroep .................................................................................................................................. 33 4.1 Semigestructureerde interviews .................................................................................................. 33 4.3 Validiteit en betrouwbaarheid ...................................................................................................... 34 4.4 Dataverwerking ............................................................................................................................ 35 5. Resultaten kwalitatief onderzoek ....................................................................................................... 36 6. Methode kwantitatief onderzoek ........................................................................................................ 38 6.1 Schriftelijk onderzoek .................................................................................................................. 38 6.2 Validiteit en betrouwbaarheid ...................................................................................................... 39

5


6.3 Dataverwerking ............................................................................................................................ 39 7. Resultaten kwantitatief onderzoek .................................................................................................... 40 8. Conclusie ........................................................................................................................................... 45 9. Discussie ........................................................................................................................................... 47 9.1 Theoretische relevantie ............................................................................................................... 47 9.2 Begrenzingen .............................................................................................................................. 49 9.3 Suggesties vervolgonderzoek ..................................................................................................... 49 9.4 Praktische relevantie ................................................................................................................... 51 10. Aanbevelingen ................................................................................................................................. 52 11. Literatuurlijst .................................................................................................................................... 58 Bijlagen .................................................................................................................................................. 60 Bijlage 1

Focusgroep agenda ....................................................................................................... 60

Bijlage 2

Interviewschema ............................................................................................................ 61

Bijlage 3

Resultaten kwalitatief onderzoek ................................................................................... 63

Bijlage 4

Enquête ......................................................................................................................... 70

Bijlage 5

Resultaten schriftelijk onderzoek ................................................................................... 74

6


Samenvatting Overgewicht en obesitas worden een steeds groter probleem in de hedendaagse samenleving. Ook bij jongeren wordt dit gezondheidsprobleem steeds groter en is het van belang hier verandering in aan te brengen. Vanuit de stichting Brede School Tilburg en de gemeentelijke projectgroep Gezond Gewicht Tilburg was er vraag naar een onderzoek over het gezondheidsprobleem overgewicht en obesitas. De doelstelling van dit onderzoek luidt: het ontwikkelen van een adviesrapport voor de projectgroep Gezond Gewicht Tilburg op het gebied van overgewicht en obesitas onder jongeren. Door middel van verschillende onderzoeksmethodieken wordt onderzocht welke behoeftes jongeren, in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar binnen de gemeente Tilburg, hebben ten aanzien van interventies gericht op overgewicht en obesitas. In het eerste deel van dit rapport wordt de doelstelling nader toegelicht met daarbij de theoretische, empirische en analytische deelvragen. Uit het theoretisch kader blijkt dat jongeren een inactieve leefstijl hebben, ook is er weinig interesse voor een gezonde leefstijl. Tevens is gebleken dat jongeren weinig keuze hebben in het voedsel die zij thuis krijgen. In dit theoretisch kader zijn de belangrijkste resultaten gebundeld en overzichtelijk getoond in de conclusie. Hierna zijn er twee typen onderzoeken gedaan, genaamd kwalitatief en kwantitatief onderzoek. Het kwalitatieve onderzoek bevat focusgroepen en semigestructureerde interviews met docenten lichamelijke opvoeding. Aan de hand van de geanalyseerde informatie uit het kwalitatieve onderzoek is het kwantitatieve onderzoek opgesteld. Dit schriftelijk onderzoek is onder de jongeren in de gemeente Tilburg is uitgezet. De resultaten van het kwantitatieve onderzoek zijn verwerkt in een statistisch verwerkingsprogramma (SPSS). Alle vragen en antwoorden zijn tevens in tabellen en grafieken gezet om zo de optimale weergave van resultaten te kunnen realiseren. Aan de hand van de resultaten zijn er conclusies beschreven die gebundeld zijn per empirische deelvraag. Een opvallende conclusie die voortkomt uit de verschillende onderzoeken is dat de jongeren wel weten wat hun behoeften zijn ten aanzien van interventies. Ook zijn de jongeren toe aan vernieuwing, creativiteit en prestatiegerichte projecten. Tevens dienen de jongeren wel meer informatie te krijgen over de oorzaken, gevolgen en preventie van het gezondheidsprobleem. Kennis kan namelijk nog beter ontwikkeld worden, de jongeren vinden dat door hen hulp geboden moet worden met het ontwikkelen van gezondheidsprojecten maar zouden daarentegen zelf niet mee willen helpen. In het hoofdstuk discussie staan de antwoorden op de analytische deelvragen. In de theoretische relevantie is beschreven dat de jongeren de kennis niet volledig bezitten en dan ook niet weten wat de oorzaken en gevolgen kunnen zijn van overgewicht en/of obesitas. Dit is één van de redenen dat de jongeren niet willen participeren of functioneren bij een interventie gericht op overgewicht en obesitas. Ook hebben de jongeren geen interesse en motivatie om te willen deelnemen aan een interventie. Veel van de jongeren hebben ook als gedachten ‘eerst doen dan denken’. In de eerste aanbeveling die de hoogste prioriteit heeft is beschreven dat door middel van de community benadering de jongeren op de beste manier worden bereikt. Tevens zijn er aanbevelingen beschreven voor kennisoverdracht, ouderparticipatie en promotie van de interventies.

7


Summary Overweight and Obesity are fast growing health problems in the present society. Not only among the adults but also within the young society. Because of the growing health problem it is necessarily that a change has to be made in the near future. On behalf of the foundation Brede School Tilburg and the municipal project group “Gezond Gewicht Tilburg” there was need for research about the health problem overweight and obesity. The goal of this research project was to develop an advice project for the project group “Gezond Gewicht.” Different research methods were used to make this research valid and reliable and to examine what kind of needs the youth from the age of 12 through 18 has when they have to participate at interventions based on health problems. In the theoretical framework is written that the youth has an inactive lifestyle, there is also a lack of interest for a healthy lifestyle. Also a result from the theoretical framework is that the youth has almost no choice for what kind of food to eat at home. Within this framework the most important results are bundled in a conclusion that describes the most important facts. The next part in this report are the research methods, the two research methods that were used are the qualitative and quantitative methods. There are two researches completed in the qualitative method, these are the focus groups with the members of the project group and the semi structured interviews with the physical education teachers. The analyzed information and data from the qualitative research is used to develop a quantitative research. This quantitative method is a survey for the youth of the city named Tilburg. The results of the quantitative research are fully processed in a statistic program (SPSS). All of the questions and answers are processed in graphs to give the right and best view of the results. With all of the results clustered in graphs the next section describes the conclusions of the research methods. These conclusions are written on the order of empirical research questions. A few striking conclusions are that the youth knows what to want in their life. They also describe to want renewing, creative and achievement factors in the interventions. There is also need for information and knowledge of the health problems overweight and obesity. The knowledge is not yet educated good enough to see the problems clearly. The youth also describes that it is important that young people help with health intervention to develop but they do not want to help with the development when they are asked to. The chapter discussion is describes the analytical research questions. The main description of the discussion is that the young people not have enough knowledge of the health problem overweight and obesity. This is one of the reasons that the young people do not want to participate or function in interventions based on overweight and obesity. There is also not enough interest and motivation to participate. Most of the youth that is adolescent has the wrong thought of “first action then thinking.” The last part of this research project is recommendations that describe what the project group can undertake to handle the health problem. The recommendations are described in order of priority so that the project group will know what would be the best and most important recommendation. In the first recommendation is written that through community approach theory the target group can be reached on the best efficient way. More recommendations that are written in the last chapter are about knowledge education, parent participation and promotion for the interventions.

8


1. Inleiding Stichting Brede School Tilburg is een samenwerkingsverband tussen partijen die zich bezighouden met opgroeiende kinderen. Het doel daarvan is het vergroten van de ontwikkelingskansen die jongeren hebben en het creëren van meer kansen, meer mogelijkheden, meer uitdagingen en vooral ook meer veiligheid voor de jongeren. Stichting Brede School Tilburg bestaat uit tien brede scholen in Tilburg waarbij de kinderen en hun ouders centraal staan. Deze brede scholen vormen op die manier een ontmoetingsplek in de wijk. Voorheen was de Brede School Voortgezet Onderwijs een onderdeel van Brede School Tilburg, binnen deze sector werd door middel van de programmalijnen samenwerken, leertijdverlenging en school & sociale veiligheid naschoolse activiteiten aangeboden. Sinds 1 januari 2012 is Brede School VO geen onderdeel meer van Brede School Tilburg. Brede School Tilburg is betrokken bij dit onderzoek vanwege deelname aan de projectgroep Gezond Gewicht Tilburg.

1.1 Projectkader Gemeente Tilburg werkt nauw samen met (zorg)instanties (GGD Hart voor Brabant, de Twern, Kompaan en De Bocht, IMW, Sportontwikkeling en de Brede School Tilburg) om de gezondheid van de bewoners in kaart te brengen, te monitoren, te verbeteren en om gezondheidsproblemen te voorkomen. Gezondheidsbevordering is daarbij een onderdeel van de keten voor de aanpak van gezondheidsproblemen. In het kader van gezondheidsbevordering onder jongeren wordt er door gemeente Tilburg en GGD Hart voor Brabant op vier niveaus (universele preventie, selectieve preventie, geïndiceerde preventie, zorggerelateerde preventie) gewerkt. Binnen deze niveaus worden projecten beschreven die allen gezondheidsbevordering als doel hebben. Een speerpunt hierin is het tegengaan van overgewicht en obesitas. Op dit moment lopen er enkele projecten rondom dit speerpunt, hierbij gaat het om projecten rondom sportstimulering, voeding en vrijetijdsbesteding. Het speerpunt komt onder andere tot uiting binnen de projectgroep Gezond Gewicht. Dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van projectgroep Gezond Gewicht Tilburg, waarbij jongeren van 12 t/m 18 jaar binnen de gemeente Tilburg de doelgroep vormen.

1.2 Probleemstelling Sluiten de huidige interventies c.q. activiteiten op gebied van overgewicht aan bij de belevingswereld van de doelgroep? Vinden zij het interessant? Worden de jongeren op de juiste manier benaderd en/of hoe kan dit dan anders? Door de jaren heen zijn er verschillende interventies en projecten gestart om overgewicht en obesitas onder de jongeren aan te pakken. De gemeente Tilburg heeft geconcludeerd dat een reeks van de interventies/methodes niet aansluit bij de beleefwereld van deze jongeren of dat de juiste interventies ontbreken.

1.3 Doelstelling Het doel van het onderzoek is het ontwikkelen van een adviesrapport voor projectgroep Gezond Gewicht Tilburg op het gebied van overgewicht en obesitas onder jongeren. Door middel van 1 verschillende onderzoeksmethodieken wordt onderzocht welke behoeftes jongeren, in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar binnen de gemeente Tilburg, hebben ten aanzien van interventies gericht op overgewicht en obesitas. Gemeente Tilburg wil overgewicht en obesitas onder jongeren tegengaan en verminderen. Met het adviesrapport wil de projectgroep Gezond Gewicht Tilburg een interventie ontwikkelen die nauw aansluit op de beleefwereld van de jongeren binnen de gemeente Tilburg.

1

Onderzoeksmethodieken: kwalitatief onderzoek: interviews en focusgroep. Kwantitatief onderzoek: schriftelijk onderzoek (enquêtes).

9


1.4 Onderzoeksmodel Vanuit de opgestelde doelstelling is het onderzoeksmodel van Doorewaard & Verschuren (2007) ingevuld.

Figuur 1.1 Onderzoeksmodel

1.5 Vraagstelling Wat zijn de behoeftes van jongeren, in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar, ten aanzien van interventies gericht op overgewicht en obesitas? Theoretische deelvragen 1. Wat is er in de theorie bekend over het probleem overgewicht en obesitas onder jongeren binnen Nederland en de gemeente Tilburg? 2. Wat is er in de theorie bekend over de oorzaken en gevolgen van overgewicht en obesitas? 3. Wat is er in de theorie bekend over het ‘puberbrein’ en welk effect heeft dit op de deelname aan interventies? 4. Wat is er in de theorie bekend over de vrijetijdsbesteding van de hedendaagse jongeren? 5. Wat is er in de theorie bekend over de succesfactoren van andere interventies gericht op het thema overgewicht en hoe worden deze uitgevoerd? Empirische deelvragen 1. In hoeverre zijn jongeren binnen de gemeente Tilburg bekend met het probleem overgewicht en obesitas? 2. Wat is er bij de jongeren binnen de gemeente Tilburg bekend over de oorzaken en gevolgen van overgewicht en obesitas? 3. Waar besteden de hedendaagse jongeren binnen de gemeente Tilburg hun vrije tijd aan? 4. In hoeverre zijn de bestaande interventies, gericht op overgewicht en obesitas, geschikt voor jongeren binnen de gemeente Tilburg? 5. Welke interventies, gericht op overgewicht en obesitas, zijn er bekend onder de jongeren binnen de gemeente Tilburg? 6. Door welke succesfactoren worden jongeren binnen de gemeente Tilburg wel of niet gemotiveerd tot deelname aan interventies gericht op overgewicht en obesitas?

10


Analytische deelvragen 1. Welke redenen hebben jongeren binnen de gemeente Tilburg om wel of niet deel te nemen aan interventies gericht op overgewicht en obesitas? 2. Door welke tools worden jongeren binnen de gemeente Tilburg gemotiveerd tot deelname aan interventies gericht op overgewicht en obesitas?

1.6 Kernbegrippen Een aantal begrippen zullen binnen dit onderzoeksplan veelvuldig gebruikt worden. Deze begrippen worden expliciet vermeld en gedefinieerd. Jongeren Binnen dit onderzoek wordt dit begrip afgebakend tot personen tussen de 12 t/m 18 jaar. Body Mass Index (BMI) Middels deze index kan berekend worden of men een gezond gewicht heeft ten opzichte van de lichaamslengte. De BMI kan uitgerekend worden door de volgende formule: het lichaamsgewicht gedeeld door de lichaamslengte in het kwadraat (kg/m²) (CBO, 2008). Overgewicht Voor jongeren van 12 t/m 18 jaar is er sprake van overgewicht bij een BMI tussen 21,22 en 25 voor jongens en een BMI tussen 21,68 en de 25 voor meiden (CBO, 2008). Obesitas Obesitas wordt gedefinieerd als ernstig overgewicht of vetzucht (Brug, 2007). Voor jongeren van 12 t/m 18 jaar is er sprake van obesitas bij een BMI vanaf 26,02 en hoger voor jongens en een BMI vanaf 26,67 of hoger voor meiden (CBO, 2008). Interventies Brug (2007) beschrijft het begrip als zijnde methoden en technieken die gebruikt worden om het gedrag van de doelgroep (een persoon, groep of samenleving) te veranderen, bij te sturen en/of te beïnvloeden. Het doel van een interventie is gedragsverandering, waardoor de kwaliteit van leven verbetert wordt. Hierbij kan het gaan om projecten, (les-)programma’s, trainingen of behandelingen. (Be-)leefwereld Gespecialiseerd onderzoeksbureau Qrius (2010) beschrijft de (be-)leefwereld van jongeren concreet als: ‘Hetgeen wat hen bezighoudt.’ Het gaat hierbij om hoe zij bepaalde activiteiten beleven, over hoe ze over bepaalde onderwerpen denken, hoe ze in bepaalde situaties handelen en over de manier waarop jongeren met maatschappelijke problemen omgaan (bijvoorbeeld overgewicht/obesitas).

1.7 Verantwoording Het onderzoek is gedaan in het kader van de opleiding Sport, Gezondheid en Management. Studenten worden opgeleid tot een gezondheidsadviseur/bevorderaar en weten veel over sport, bewegen en gezondheid. Zij houden zich bezig met het inrichten, managen en aansturen van sporten gezondheidsorganisaties. Het geven van leefstijladviezen behoort ook tot het takenpakket van de sporten gezondheidsmanager (HAN, 2012). Het onderzoek wordt ondersteund door projectgroep Gezond Gewicht vanuit de gemeente Tilburg. De opdrachtgever is Brede School Tilburg, welke deel uit maakt van de projectgroep. In het kader van gezondheidsbevordering binnen de gemeente Tilburg, is de nota ‘lokaalgezondheidsbeleid’ opgesteld met daarin speerpunten voor de aankomende jaren. In verband met de toename van overgewicht onder de bevolking, is dit probleem als belangrijkste speerpunt gesteld. In het verleden hebben er een aantal preventieve interventies, gericht op overgewicht onder jongeren, plaatsgevonden. Daaruit is gebleken dat deze niet aansluiten op de interesses van deze jongeren.

11


De gemeente acht een onderzoek naar de behoeftes van jongeren waarmee de motivatie tot deelname aan een interventie in kaart wordt gebracht. Binnen het werkveld van de sporten gezondheidsmanager kan door middel van dit onderzoek een interventie worden ontwikkeld om overgewicht en obesitas tegen te gaan. Tevens wordt door dit onderzoek duidelijk wat de behoeften en gedachten zijn van jongeren ten aanzien van overgewicht, obesitas en interventies.

1.8 Leeswijzer De opbouw van dit rapport is als volgt: het hierop volgende hoofdstuk biedt een introductie op de belangrijkste onderwerpen binnen dit onderzoek. Hierin staat de relevante theoretische kennis en actuele literatuur beschreven en ook de antwoorden op de theoretische deelvragen worden gegeven. In hoofdstuk 3 wordt de methode van onderzoek nader toegelicht, hierin worden de onderzoeksfunctie, onderzoekseenheid en de steekproefgrootte beschreven. Binnen dit onderzoek is kwalitatief onderzoek gedaan, om deze resultaten te gebruiken als input voor het kwantitatief onderzoek. Vandaar ook dat de methode en resultaten van het kwalitatief en kwantitatief onderzoek in verschillende hoofdstukken beschreven wordt. Hoofdstuk 4 beschrijft de methode van kwalitatief onderzoek. De wijze van onderzoek doen wordt hier uitgebreid besproken, ook de manier van dataverwerking staat beschreven. Hoofdstuk 5 biedt de resultaten van het kwalitatief onderzoek. Uitgebreide resultaten zijn te vinden in de bijlagen. Hoofdstuk 6 beschrijft de methode van het kwantitatief onderzoek, waarna in hoofdstuk 7 de resultaten vanuit het kwantitatief onderzoek concreet beschreven staan. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de primaire en secundaire bevindingen. Tabellen en figuren geven een schets van diverse resultaten. Dit hoofdstuk bevat enkel de relevante bevindingen, de volledige resultaten zijn terug te vinden in de bijlagen. Hoofdstuk 8 beschrijft de beantwoording van de vraagstelling middels een conclusie en geeft weer wat de bevindingen zijn vanuit de verschillende onderzoeksresultaten. In hoofdstuk 9 wordt de discussie beschreven. Om tot een goede discussie te komen is er gekeken naar de relatie tussen de conclusie en het theoretisch kader. Deze discussie biedt tevens een beschrijving van de praktische relevantie en de begrenzing van het onderzoek. Ook bevat het suggesties voor een vervolgonderzoek. In hoofdstuk 10 staan de aanbevelingen beschreven die logischerwijs vanuit het onderzoek naar voren zijn gekomen.

12


2. Theoretisch kader Dit theoretisch kader beschrijft de gegevens vanuit externe onderzoeken op het gebied van overgewicht en obesitas. Dit hoofdstuk schetst een realistisch beeld van de ernst van het probleem, toegespitst naar de doelgroep jongeren. In de inleiding zijn een aantal theoretische deelvragen opgesteld. Deze deelvragen worden per paragraaf genoemd en beantwoord, waarna de resultaten beoordeeld worden. Een concluderende alinea per paragraaf biedt een overzicht van de meest opvallende resultaten.

2.1 Jongeren en overgewicht 2.1.1 Overgewicht en obesitas in Nederland Om een duidelijk beeld te krijgen van de ernst van het probleem wordt als eerste stap de prevalentie beschreven. Ook wordt inzichtelijk gemaakt wat er op dit moment aan preventie plaatsvindt. Deze gegevens bieden een antwoord op de eerste deelvraag: wat is er in de theorie bekend over het probleem overgewicht en obesitas onder jongeren binnen Nederland en de gemeente Tilburg? Prevalentie De afgelopen 10 jaar is het aantal mensen met overgewicht snel toegenomen, dit zowel onder volwassenen als onder jongeren en kinderen. Overgewicht en obesitas worden bepaald door middel van de Body Mass Index (BMI), voor kinderen en jongeren gelden andere richtlijnen dan voor volwassenen (RIVM, 2010). Uit het meest recente onderzoek, uitgevoerd door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), komt naar voren dat meer dan de helft van de Nederlandse volwassenen te zwaar is, waarvan 14% aan ernstig overgewicht (obesitas) lijdt. Deze cijfers geven een compleet beeld van het gezondheidsprobleem binnen Nederland (RIVM, 2011). Tevens worden allerlei verschillende onderzoeken gedaan met specifiek jongeren als doelgroep, zo ook vanuit het voedingscentrum (2010). Uit cijfers vanuit het voedingscentrum (2010) blijkt dat 14% van de jongeren van 12 t/m 18 jaar niet elke dag ontbijt. 44% van de jongeren eet niet elke dag fruit en 61% eet niet dagelijks groente. Een ruime 75% voldoet aan de beweegnorm. Een ongezonde leefstijl zorgt mede voor het groeiend probleem van overgewicht onder jongeren, het aandeel jongeren met overgewicht en ernstig overgewicht is de afgelopen jaren toegenomen. Vanuit de Vijfde Landelijke Groeistudie (TNO, 2010) blijkt dat de prevalentie van overgewicht bij kinderen en jongeren tussen de 2 t/m 20 jaar blijft stijgen. In 1980 had 6% van de jongens en meiden overgewicht en in 1997 was dit aantal gestegen naar bijna 11%. In 2010 bleek dat 14% van de Nederlandse kinderen en jongeren overgewicht heeft. Ook steeds meer kinderen en jongeren krijgen obesitas. Vanuit de meeste recente cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat 13,2% van de jongeren van 12 t/m 15 jaar overgewicht heeft. Bij 11,1% van deze jongeren gaat het om matig overgewicht, de andere 2,1% lijdt aan obesitas. Onder jongeren in de leeftijdscategorie 16 t/m 19 jaar heeft 14,4% te maken met overgewicht. Daarvan heeft 10,6% matig overgewicht en 3,5% obesitas. Binnen de leeftijd van 12 t/m 18 jaar geldt dat meiden vaker overgewicht hebben dan jongens van dezelfde leeftijd, al wordt dat verschil steeds kleiner (CBS, 2011). Wat betreft de verschillen naar sociaaleconomische status zijn er geen gegevens bekend over jongeren met de leeftijd van 12 t/m 18 jaar. Dit omdat deze jongeren veelal nog geen opleiding hebben afgerond en nog geen vast inkomen hebben. Wel zijn er gegevens bekend over de sociaaleconomische status van de Nederlandse volwassenen, oftewel de ouders van de jongeren. Overgewicht en obesitas komen vaker voor onder mensen met een lage opleiding dan onder hoogopgeleiden. Van de volwassenen in Nederland die enkel de lagere school afgerond hebben, heeft 54% overgewicht en 18,4% obesitas. Onder volwassenen met een afgeronde opleiding aan het hoger beroepsonderwijs (hbo) of de universiteit geldt dat 33% overgewicht heeft en 6,5% lijdt aan obesitas.

13


Een kanttekening hierbij is dat er geen significante verschillen zijn tussen hoog- en laagopgeleiden in de leeftijdcategorie 25 t/m 34 jaar. Gezondheidsachterstanden zijn daarnaast ook al vroeg zichtbaar. Kinderen en jongeren van ouders met een lage opleiding hebben vaker een matige of slechte gezondheid, taal- en /of spraakproblemen en leerproblemen. De kans dat deze jongeren laag opgeleid zullen worden neemt daarmee toe (RIVM, 2011). Het RIVM doet regelmatig onderzoek naar de leefstijl van jongeren. Uit recent onderzoek (2011) blijkt dat laagopgeleide jongeren vaker een ongezonde leefstijl vertonen dan hoogopgeleide jongeren. Laagopgeleide jongeren beginnen eerder met roken, het drinken van alcohol en het gebruik van drugs. Laagopgeleide jongeren roken meer, gebruiken vaker cannabis, drinken vaker alcohol en hebben op jonge leeftijd vaker onveilige seks. Het RIVM concludeert hieruit dat de huidige interventies op het gebied van leefstijl onvoldoende aansluiten bij de behoeftes van de jongeren (RIVM, 2011). Duidelijk is dat jongeren een ongezonde leefstijl hebben. Zijn de jongeren zich hiervan bewust en wat vinden de jongeren zelf van hun eigen gezondheid? Het CBS deed in 2010 onderzoek naar de gezondheid van de Nederlandse jeugd. Resultaten uit het ‘Trendrapport 2010 Landelijke Jeugdmonitor’ laten zien dat veel Nederlandse jongeren hun eigen gezondheid positief beoordelen. Dit wil zeggen dat de jongeren in de gezondheidsenquête de vraag ‘Hoe is over het algemeen uw gezondheidstoestand?’ met ‘goed’ of ‘zeer goed’ beantwoorden. Hoe ouder de kinderen zijn, hoe minder positief er beoordeeld wordt. In de groep kinderen onder de 12 jaar is ruim 95% positief over de gezondheid, voor deze groep geldt dat de ouders/verzorgers de vragen hebben beantwoord. Bij de 12 t/m 18 jarigen was dit wat lager, namelijk ruim 93%. Bij de jongeren van 18 t/m 24 jaar ligt dit percentage op 90% (CBS, 2010). Preventie De aanpak van overgewicht moet zich op verschillende niveaus richten. Niet alleen moet er aandacht zijn voor het individu, maar ook voor de invloed van de sociale- en fysieke omgevingen. Daarnaast wordt er onderscheid gemaakt tussen preventie op nationaal en lokaal niveau om zo overgewicht integraal aan te pakken (TNO, 2009). Op nationaal niveau maakt het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport beleid over de gezondheidszorg binnen Nederland. In deze nota worden de landelijke prioriteiten benoemd die als aanknopingspunt dienen voor het gemeentelijke, lokaal gezondheidsbeleid. Binnen Nederland is een gemeentelijk bestuur verantwoordelijk voor het lokaal gezondheidsbeleid, daarover meer in paragraaf 2.1.2. De afgelopen vijf jaar hebben er een aantal ontwikkelingen plaatsgevonden binnen het nationale gezondheidsbeleid ten aanzien van de preventie van overgewicht en obesitas. In de ‘Nota overgewicht’ van het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (2009) staan deze ontwikkelingen beschreven. In 2009 is er een samenwerkingsverband ontstaan tussen 27 partijen vanuit rijks- en lokale overheden en andere maatschappelijke organisaties, die zich inzetten om overgewicht en obesitas in Nederland tegen te gaan. Dit samenwerkingsverband staat bekend onder de naam Convenant Gezond Gewicht. Om overgewicht tegen te gaan wordt onderscheidt gemaakt door deelconvenanten; werk, consument en vrije tijd, school en JOGG (Jongeren op Gezond Gewicht). De focus op school en jongeren uit zich in projecten als de Gezonde Schoolkantine, de Gezonde School methode en andere interventies gericht op overgewicht en obesitas. De projecten bieden een kansrijke mogelijkheid om overgewicht en obesitas tegen te gaan en te voorkomen. Een andere ontwikkeling die ook in 2009 heeft plaatsgevonden heeft is de lancering van het beleidskader ‘Sport, Bewegen en Onderwijs.’ Hierin werken een groot aantal organisaties op het gebied van sport, bewegen en onderwijs samen om de jongeren meer te laten bewegen. Een project binnen dit beleidskader heeft betrekking op jongeren van middelbare scholen ‘Vmbo in beweging’. Met dit project wordt gestreefd naar een integraal sporten beweegaanbod op en rondom middelbare scholen (Beleidskader Sport, Bewegen en Onderwijs, 2011). Een derde belangrijke ontwikkeling is het ontstaan van het Centrum Gezond Leven van het RIVM. Centrum Gezond Leven stimuleert leefstijlinterventies als “Gezonde School methode. Hierin wordt het bevorderen van de gezondheid van leerlingen en docenten gestimuleerd door integrale en structurele aanpak.

14


In 2011 verscheen de meest recente landelijke nota gezondheidsbeleid ‘Gezondheid dichtbij’ waarin preventie van overgewicht en obesitas onder jongeren een speerpunt is. Ook in de lokale beleidsnota’s is overgewicht vrijwel altijd een speerpunt (RIVM, 2012. VWS, 2011). Overgewicht onder jongeren is een speerpunt binnen de Nederlandse samenleving, zowel op nationaal als op lokaal niveau. De preventie van overgewicht met de focus op jongeren wordt op diverse manieren en in verschillende settings uitgevoerd. Voor deze doelgroep kan de school als een belangrijke setting beschouwd worden. Dit niet alleen omdat er een relatief grote groep bereikt kan worden, maar ook omdat jongeren er een groot deel van hun tijd doorbrengen. Daarnaast is de school een plek waar jongeren kennis opdoen en nieuwe vaardigheden aanleren (RIVM, 2012). Een belangrijke factor binnen een school is het aanpassen van de fysieke omgeving. Onderzoek wijst uit dat aanpassingen van de schoolomgeving, zowel direct als indirect een bijdrage kunnen leveren aan het gedrag van de jongeren. De inrichting van de schoolomgeving kan ervoor zorgen dat de jongeren uitgenodigd en uitgedaagd worden, wat een positief effect heeft op de gedragsverandering (Bartholomew, L., Parcel, G., Kok G, Gottlieb, N. & Fernandez, M., 2011). 2.1.2 Overgewicht en obesitas in Tilburg Zoals eerder aangegeven is de gemeente verantwoordelijk voor het lokale gezondheidsbeleid. Dit geldt ook voor de gemeente Tilburg waar dit onderzoek plaatsvindt. Iedereen is verantwoordelijk voor zijn of haar eigen gezondheid. Aan de gemeente de taak deze volksgezondheid te bewaken, beschermen en bevorderen. In Brabant-Noord en Midden-Brabant hebben ruim 1 miljoen inwoners, verdeeld over 28 gemeentes, een gemeenschappelijke gezondheidsdienst (GGD Hart voor Brabant). Tilburg is één van die 28 gemeentes. De GGD Hart voor Brabant en gemeente Tilburg werken samen om de gezondheid van hun inwoners te bevorderen en te monitoren (GGD Hart voor Brabant, 2011). Prevalentie Eens in de vier jaar voert de GGD de Brabantse Jeugdmonitor uit. Met deze monitor wordt de gezondheid van verschillende doelgroepen in kaart gebracht. Aan het einde van 2007 werd door Brabantse GGD kantoren een onderzoek onder ruim 11.000 Brabantse jongeren in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar. Hiervan kwamen ruim 400 jongeren uit de gemeente Tilburg. Cijfers vanuit deze Jeugdmonitor laten zien dat er de afgelopen jaren geen toename is van het ongezonde gedrag van jongeren. Het aantal kinderen, jongeren en volwassenen met overgewicht en obesitas is de laatste vier jaar zowat gelijk gebleven. Deze gegevens worden door zowel de jeugdmonitor als de Jeugdgezondheidszorg bevestigd. Het doel voor de aankomende jaren is om het percentage jongeren met overgewicht te laten dalen (GGD Hart voor Brabant, 2008). In 2011 heeft de GGD Hart voor Brabant een regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) uitgebracht. Deze VTV is een rapport met daarin landelijke en regionale informatie over gezondheidstoestand en gezondheidszorg in de regio Hart voor Brabant. Dit rapport biedt ook gegevens wat betreft overgewicht binnen de gemeente Tilburg. Bewegingsarmoede en overgewicht vormen een groot probleem onder de jongeren. Van de Tilburgse jongeren in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar heeft 14% overgewicht of obesitas. Dit is een hoog percentage vergeleken met de andere gemeentes binnen de regio Hart voor Brabant. Het percentage jongeren met obesitas is 0,6%, dit is relatief laag in vergelijking met de andere gemeentes binnen de regio. Opvallende doelgroepen in Tilburg zijn de kinderen van 10 - 11 jaar en ouderen, hierbij komt overgewicht opvallend vaker voor dan in andere gemeentes binnen de regio (GGD Hart voor Brabant, 2011).

15


In de vorige paragraaf werd duidelijk dat de sociaaleconomische status van de mens invloed heeft op de gezondheid. Deze gegevens zijn niet gebaseerd op jongeren, maar op volwassenen die als ouders van de jongeren worden beschouwd. De gezondheid van de Tilburgse inwoners met een lage sociaaleconomische status (SES) is slechter dan die van inwoners met een hoge SES. Dit verschil is in de afgelopen jaren toegenomen. In Tilburg leven mensen met een lage SES gemiddeld 6 - 7 jaar korter dan mensen met een hoge SES. Het verschil in gezonde levensjaren is daarnaast ongeveer 20 jaar. “De gezondheidsverschillen zijn hardnekkig” zo concludeert de GGD Hart voor Brabant (2011). Tilburg kent drie impulswijken (Groenewoud, Kruidenbuurt en Stokhasselt), waar de SES duidelijk lager is dan in de andere Tilburgse wijken. In 2007 publiceerde de GGD Hart voor Brabant een gezondheidsprofiel van jongeren met de leeftijd van 12 t/m 18 woonachtend in een van de drie impulswijken. Uit dit gezondheidsprofiel blijkt dat het percentage jongeren met overgewicht opvallend hoger is: Groenewoud 19%, Kruidenbuurt 20%, Stokhasselt 24%, dan het gemiddelde percentage van de totale Tilburgse jongeren (13%). Ook ervaren meer jongeren uit deze wijken hun eigen gezondheid als slecht tegenover dat van de gemiddelde Tilburgse jongeren. Ook op de leefstijlthema’s: voeding, roken, bewegen, alcohol en ervaren psychische gezondheid scoren deze jongeren slechter (GGD, 2007). Preventie Bevorderen van een gezonde leefstijl draagt bij aan een gezonde toekomst. De gemeente Tilburg heeft ervoor gekozen om de vijf landelijke speerpunten rondom leefstijl over te nemen (overgewicht, diabetes, roken, alcohol en depressie). Omdat gedrags- en leefstijlverandering veel tijd kosten is ervoor gekozen om te focussen op één speerpunt om hier kwalitatief tijd aan te besteden. Gemeente Tilburg kiest voor het speerpunt overgewicht. De gemeente Tilburg denkt op lokaal niveau de meeste winst te kunnen behalen. Het terugdringen van overgewicht zal een gunstig effect hebben op het voorkomen van diabetes. Naast de factoren die de gezondheid rechtstreeks beïnvloeden zijn ook maatschappelijke factoren belangrijke punten die aangepakt moeten worden (GGD, 2011). Een preventieve gezondheidszorg heeft zijn basis bij de jeugd. Naast het inzetten op gedragsverandering is ook veel effect te behalen bij het voorkomen van ongezond gedrag. Vroege signalering kan ervoor zorgen dat het probleem niet verergert. Voor gezondheidspreventie voor jeugd van 0 t/m 19 jaar is de jeugdgezondheidszorg de basisvoorziening, dit staat in de Wet Publieke Gezondheid. Per 1 januari 2012 wordt de jeugdgezondheidszorg helemaal door de GGD Hart voor Brabant uitgevoerd. Deze integrale aanpak van de jeugdgezondheidszorg zal de komende jaren verder worden doorontwikkeld. Gemeente Tilburg (2012) heeft een lokaal gezondheidsbeleid 2012-2015 ontwikkeld met daarin de huidige gezondheidssituatie, de drie speerpunten en doelstellingen voor aankomende vier jaar. Per speerpunten kan een koppeling met de preventie van overgewicht gemaakt worden. Op dit moment lopen er preventieve projecten om de gezondheid van de Tilburgse inwoners, dus ook jongeren, te bevorderen. Hieronder wordt per speerpunt de koppeling naar overgewicht en jongeren gemaakt (Gemeente Tilburg, 2012). 1. Terugdringen sociaaleconomische gezondheidsverschillen Een manier om de gezondheidsverschillen te verkleinen is het wijkgezondheidswerk binnen de drie impulswijken van Tilburg. Het doel van het wijkgezondheidswerk is het bevorderen van gezond gedrag bij bewoners van de wijk en een bijdrage te leveren aan de vermindering van gezondheidsverschillen. Dit preventiewerk richt zich op het bevorderen van een gezonde leefstijl, met name op het thema voeding en beweging. De jongeren zijn hierin een belangrijke doelgroep. 70% Van de interventies wordt op het thema voeding en beweging gehouden, de andere 30% wordt ingezet op diverse vragen die wijkspecifiek naar voren komen.

16


2. Overgewicht Sinds 2008 is het Platform Gezond Gewicht actief binnen de gemeente Tilburg. Dit platform zet zich in om de integrale aanpak van overgewicht te realiseren. De samenwerkende partijen binnen dit platform zijn: gemeente Tilburg, GGD Hart voor Brabant, de Twern, IMW, Thebe, Kompaan en De Bocht, afdeling sportontwikkeling Tilburg en stichting Brede School Tilburg. Het doel van het platform is om het aanbod aan interventies in kaart te brengen, de bekendheid van dit aanbod te vergroten, samenwerkingsverbanden in kaart te brengen en om voorstellen uit te werken. Tot op heden heeft de focus gelegen op de doelgroep jeugd. Voor de komende periode zal worden ingezet op onder andere het ontwikkelingsaanbod voor kinderen met een beperking, ontwikkeling preventiepiramides voor jongeren, volwassenen en ouderen en het promoten van het bestaand aanbod voor de jeugd. Een zeer recente ontwikkeling binnen het platform is de samenwerking tussen Thebe, Kompaan en De Bocht en Gezondheidscentrum Reeshof. Zij starten een project voor de aanpak van kinderen met overgewicht in de eerstelijn door middel van systeembenadering. De systeembenadering wil zeggen dat men er van uit gaat dat overgewicht bij een kind een gezinsprobleem is. Voor een effectieve aanpak zal dan ook het hele gezin betrokken moeten worden. 3. Verbeteren samenwerking met andere partijen/ketenaanpak Dit speerpunt heeft indirect een koppeling met de preventie van overgewicht. Een korte opsomming van de te nemen maatregelen; - deelname platform, continuïteit en monitoren huisartsenzorg. - verbeteren van de samenwerking tussen de eerstelijnsgezondheidszorg en de publieke gezondheidszorg, om op die manier kennis en middelen te bundelen zodat er efficiënter en effectiever gewerkt kan worden. - traject starten om als gemeente een structurele samenwerking te realiseren met één of meerdere zorgverzekeraars. 2.1.3 Oorzaken van overgewicht en obesitas Inmiddels is de grootte van het probleem in kaart gebracht en ook de noodzaak tot preventie is aangegeven. Ook is duidelijk dat overgewicht en obesitas een groot gezondheidsprobleem vormen, maar hoe ontstaat overgewicht en welke gevolgen heeft overgewicht zowel individueel als maatschappelijk? In de volgende paragraaf wordt de tweede deelvraag beantwoord: Wat is er in de theorie bekend over de oorzaken en gevolgen van overgewicht en obesitas? Het probleem overgewicht en obesitas kan worden toegekend aan veel verschillende oorzaken. Deze oorzaken geven weer op wat voor manier het probleem wordt gegenereerd. Zo wordt vanuit een onderzoek beschreven in Economisch Statistisch Berichten (2003) dat door technologische vooruitgang zowel de reële prijs en de tijdskosten van voedsel en de bereiding daarvan zijn gedaald. Vanuit het perspectief voedselbereiding wordt er gesproken over de term ‘fast food’. De reële prijs en tijdskosten die op dit moment gelden bij voedsel zijn de afgelopen jaren negatief veranderd. Dit betekent dat de consument makkelijker en goedkoper kant-en-klaar maaltijden kan aanschaffen in de winkelketens. De Bruijn (2005) beschrijft in het onderzoek naar de risico’s over kant-en-klaar maaltijden dat er weldegelijk door geïnfecteerde grondstoffen, inadequate verwerking of door gebrekkige hygiëne weldegelijk gezondheidsproblemen kunnen ontstaan. Binnen de kant-en-klaar maaltijden die zijn onderzocht horen ook de pizza’s en hamburgers die consumenten in de magnetron of oven kunnen opwarmen. De kant-en-klaar maaltijden zijn voor de jongeren samen met de te vette en suikerrijke voeding een oorzaak van overgewicht en/of obesitas. Uit het rapport Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland (2007) blijkt dat in de afgelopen jaren het gedrag ten aanzien van de voeding bij de jongeren is veranderd. Zo is het eetgedrag van jongeren op het basisonderwijs beter dan dat van de jongeren op het voortgezet onderwijs. Het probleem is dat jongeren naarmate ze ouder worden een slechter eetgedrag krijgen wat betekend dat ze niet meer iedere dag ontbijten en niet meer elke dag groente en fruit eten.

17


Als wordt gekeken naar het verschil tussen jongens en meiden van de leeftijdscategorieën dan kan daaruit worden geconcludeerd dat meiden op zowel de basisschool als voorgezet onderwijs meer groente en fruit eten dan de jongens. Daarentegen ontbijten de meiden minder vaak dan de jongens, dit verschil is voornamelijk te zien rond de leeftijd van 14 jaar. (Dorsselaer, S., Zeijl, E., Eeckhout, S., Bogt, T. & Vollebergh, W., 2007). Tabel 2.1 Eetpatronen naar leeftijd, sekse en onderwijstype (Dorsselaer et al., 2006)

In het Economisch Statistisch Berichten (2003) wordt ook beschreven dat de prijzen voor mobiliteit en beweging in Nederland zijn gedaald ten opzichte van de tijdskosten. Zoals kosten van openbaar vervoer en brommer/scooter waardoor jongeren niet meer met de fiets gaan omdat dit langer duurt en het relatief goedkoop is om het openbaar vervoer te kiezen. Dit zorgt ervoor dat de jongeren minder bewegen en dat maakt de kans op overgewicht en obesitas groter. Een trend op het gebied van oorzaken bij overgewicht en obesitas is het beweegpatroon en mediagebruik van de hedendaagse jongeren. Uit onderzoek van Rapportage Sport (2006) blijkt dat bijna 90% van de 12 t/m 19 jarigen op het gebied van sport actief was. Veel jongeren zijn lid bij een sportvereniging en nemen tijd vrij om te gaan sporten. Een opmerkelijk gegeven is dat de sportbeoefening en lidmaatschap van sportverenigingen bij de jongeren rond de leeftijd van 14-15 jaar afneemt (Breedveld & TiessenRaaphorst, 2006). In het onderzoek van HSBC (2005) is onderzocht hoeveel jongeren minimaal bewegen per week. Daaruit is naar voren gekomen dat de jongeren op het basisonderwijs veel meer bewegen dan de jongeren in het voortgezet onderwijs. Zo beweegt gemiddeld 41% van de jongeren uit groep 8 en 31% van de jongeren uit het voortgezet onderwijs 6 tot 7 dagen in de week, 1 uur per dag. Opmerkelijk is dat 31% van de jongeren op het voortgezet onderwijs dus 6 tot 7 dagen in de week 1 uur beweegt, maar dat ook 69% van de jongeren niet aan deze beweging komt. Terwijl het noodzakelijk is voor de jongeren om genoeg te bewegen. Denk hierbij aan de vastgestelde Nederlandse Norm Gezond Bewegen, deze stelt dat jongeren van 5 t/m 18 jaar minimaal 1 uur per dag matig intensief moeten bewegen en daarnaast minimaal twee keer per week aan een ontwikkelende sportactiviteit moeten deelnemen. Tevens is onderzocht dat tv kijken en computeren de meest favoriete activiteit is die jongeren als binnenactiviteit uitvoeren. Die gaat vaak gepaard met vrienden en kan een gehele middag duren (Huijsmans & De Haan, 2003).

18


Ook vanuit het onderzoek dat verricht is door HSBC (2005) blijkt dat jongeren in het basisonderwijs gemiddeld op een doordeweekse dag 2,5 uur tv kijken en de jongeren op het voortgezet onderwijs 3 uur. Ook zijn jongeren die op het voortgezet onderwijs zitten vaker op het internet te vinden en besteden ze gemiddeld 2,5 uur per dag aan internetactiviteiten als: MSN, e-mail, Facebook, Hyves en andere dergelijke sociale media. Zo blijkt uit dit onderzoek ook dat jongeren van het voortgezet onderwijs veel vaker elke dag contact zoeken met vrienden via telefoon of internet dan jongeren op het basisonderwijs. Op het basisonderwijs is het 15% van de jongeren en op het voortgezet onderwijs 51% van de jongeren. Vanuit de hiervoor uitgewerkte artikelen en resultaten wordt beschreven dat voor de jongeren tegenwoordig in hun leefwereld de calorierijke en suikerrijke voedsel gemakkelijk voorhanden is. Ook speelt de televisie en de computer een steeds belangrijkere rol in hun leven. Al deze factoren, het meer eten, snacken en minder bewegen, leidt bij steeds meer jongeren tot het probleem overgewicht en of obesitas (Hirasing, R.A., Frederiks, A.M., Van Buuren, S., Verloove-Vanhorick, S.P., & De Wit, J.M. (2001).; Janssen, I., Katzmarzyk, P.T., Boyce, W.F., Vereecken, C., Mulvihill, C., Roberts, C., Currie, C., & Pickett, W. (2005).; Van den Hurk, K., Van Dommelen, P., De Wilde, J.A., Van Buuren, S. & Hirasing, R.A. (2006)). Jongeren met overgewicht hebben op latere leeftijd ook een grotere kans op overgewicht. Of kinderen overgewicht hebben, hangt samen met het gewicht van de ouders. Eén op de drie jongeren van wie beide ouders overgewicht hebben is zelf ook te zwaar (Frenken, 2004). De oorzaken van overgewicht en obesitas zijn erg divers. Samenvattend verhoogt de combinatie te veel, onregelmatig en ongezond eten en te weinig bewegen, de kans op overgewicht aanzienlijk. In de volgende paragraaf worden de gevolgen van overgewicht en obesitas beschreven. 2.1.4 Gevolgen van overgewicht en obesitas Als wordt gesproken over de gevolgen van overgewicht en obesitas dan zijn dit de effecten die ontstaan. Vanuit het individueel perspectief kunnen een aantal gevolgen genoemd worden. Vanuit onderzoek van het RIVM (2008), (Renders, Seidell, Mechelen Van & Hirasing, 2009) wordt geconstateerd dat jongeren met overgewicht sneller diabetes mellitus type 2 krijgen. Omdat er complicaties kunnen ontstaan bij diabetes mellitus type 2, zoals hart- en vaatziekten kan diabetes op jonge leeftijd een ernstige ziekte zijn. Zo is geconcludeerd dat jongeren met overgewicht en/of obesitas sneller de doktor opzoeken met klachten over het lichaam (Krul, Wouden, Schellevis, Suijlekom-Smit & Koes, 2009) en hebben deze jongeren sneller te maken met infecties en of ontstekingen waardoor veel gebruik van antibiotica noodzakelijk is. In deze onderzoeken wordt ook beschreven dat de trends over prevalentie voor diabetes mellitus type 2 onder jongeren weinig publicaties erkend. Wel is op te maken uit deze onderzoeken dat er een stijging is in het aantal jongeren dan diabetes mellitus type 1 en 2 krijgt. Tevens wordt uit het onderzoek van Tara en Potts-Datema (2005) geconcludeerd dat jongeren die overgewicht hebben minder presteren op school. Dit heeft te maken met gevoel voor eigenwaarde, pesten, psychosociale aspecten en schoolverzuim die bij de jongeren een rol spelen. Vandaar dat er niet alleen fysieke klachten zijn ten aanzien van overgewicht en/of obesitas maar ook psychische problemen kunnen opspelen. Zo hebben kinderen met overgewicht en/of obesitas vaker depressieve gevoelens, een negatief zelfbeeld, emotionele problemen en gedragsproblemen. Dit zorgt er voor dat deze jongeren sneller het doelwit zijn voor pesterijen (Renders et al., 2004; Ministerie VWS, 2009).

19


Uit onderzoek blijkt ook dat jongeren met overgewicht en obesitas vaker aan zelfdoding denken en vaker een poging overwogen hebben. Dit heeft te maken met de depressie en pesterijen die plaatsvinden bij jongeren met een gewichtsprobleem. Zo blijkt dat jongens en meiden op het gebied van depressie op de zelfde lijn zitten. Van het totaal aantal jongeren met ernstig overgewicht denkt één derde wel eens aan het beëindigen van het leven of heeft wel eens een poging gedaan tot het doen van een zelfdoding. Het lichaamsbeeld van de desbetreffende persoon heeft veel te maken met de aanzet tot een poging of de gedachten ernaar toe. Dit zijn voornamelijk negatieve gedachten achter het lichaamsbeeld die ook kunnen worden gecreëerd door leeftijdsgenoten of zelfs ouders. (Jong, E., 2008). Naast individuele gevolgen heeft overgewicht ook gevolgen voor de maatschappij. Een gevolg van overgewicht en obesitas wat beschreven staat in Economisch Statistisch Berichten is dat het maatschappelijke kosten met zich meebrengt. Onder de maatschappelijke kosten vallen ook de zorgkosten. Zo is uit dit onderzoek gebleken dat een chronische aandoening zoals diabetes het gevolg van overgewicht en diabetes kan zijn en dat mensen met overgewicht eerder sterven. Figuur 2.2 Zorgkosten van overgewicht (BMI ≥ 30) en roken (Baal, P., Heijink, R., Hoogenveen, R. & Polder, J., 2006).

In het bovenstaande figuur staan de zorgkosten van overgewicht weergegeven, uitgesplitst naar verschillende ziekten (Baal, P., Heijink, R., Hoogenveen, R. & Polder, J., 2006). De totale zorgkosten van overgewicht werden berekend in de meest recente editie van het RIVM (2006) op 1,2 miljard euro. Deze totale kosten zijn onder te verdelen in de behandeling van hart- en vaatziekten, diabetes maar ook andere aandoeningen van het lichaam. Zo beschrijft het RIVM (2006) tevens dat 5,8% van het totaal aantal verloren levensjaren in Nederland wordt veroorzaakt door overgewicht. Zoals hierboven beschreven staat zijn er zowel individuele als maatschappelijke gevolgen te erkennen. Individueel kan overgewicht of obesitas lichamelijke en psychologische gevolgen met zich mee brengen; wat betreft het maatschappelijk opzicht zijn het vooral de zorgkosten die oplopen. Nu de prevalentie inzichtelijk is gemaakt en de oorzaken en gevolgen in kaart zijn gebracht, wordt hieronder de doelgroep binnen dit onderzoek onder de loep genomen. De doelgroep binnen dit onderzoek zijn jongeren in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar binnen de gemeente Tilburg. Veel van deze jongeren bevinden zich in de puberteit, vandaar dat als eerste stap het denken en doen van pubers wordt beschreven. 2.1.5 Het puberbrein Wat is er in de theorie bekend over het ‘puberbrein’ en welk effect heeft dit op de deelname aan interventies? Om deze theoretische deelvraag te kunnen beantwoorden wordt deze vraag in delen beantwoord. Eerst zal beschreven worden hoe het puberbrein in elkaar zit en welk gedrag kenmerkend is voor de jongeren in leeftijd van 12 t/m 18 jaar en als laatste zal duidelijk worden wat de effecten hiervan zijn op de deelname aan interventies.

20


Wat is puberteit? Officieel wordt de periode tussen de 10 en 22 jaar de adolescentie genoemd. Deze periode wordt onderverdeeld in vroege, midden en late adolescentie. De puberteit omvat eigenlijk alleen de vroege en midden adolescentie. De puberteit begint op het moment dat kinderen geslachtsrijp worden. Voor jongens is dat op het moment van de eerste zaadlozing en voor meiden het moment van de eerste menstruatie. Over het algemeen start dit op de leeftijd van 11-13 jaar. Pas tussen de 15-19 jaar is de biologische rijping en psychologische groei grotendeels volbracht. Jongeren tussen de 12-19 jaar worden als puber erkend. De leeftijden geven een indicatie, want bij sommige meiden vindt de eerste menstruatie plaats op de leeftijd van 10 jaar bij andere pas op hun 16e jaar. Ook bij de jongens liggen de leeftijden uiteen (Hersenstichting Nederland, 2008). Hersenontwikkeling In de puberjaren ontwikkelt een persoon zich van kind tot volwassene. De ouders en jongeren realiseren zich niet dat de hersenen van jongeren pas rond het 24e levensjaar volledig ontwikkeld zijn. Jongeren rond die leeftijd zijn lichamelijk al volgroeid, wat de suggestie wekt dat dit voor hun hersenen ook geldt. In de puberteit vindt een verdere rijping van de hersenen plaats. Tijdens de puberteit zijn de hersenen nog volop in ontwikkeling en zelfs na de puberteit ontwikkelen de hersenen zich steeds verder (Hersenstichting Nederland, 2008). Universitair hoofddocente Eveline Crone publiceerde in 2008 het boek ‘Het puberende brein’, waarin zij de belangrijkste inzichten wat betreft het puberbrein beschrijft. Zo stelt Crone (2008) dat een van de belangrijkste verschillen tussen de hersenen van jongeren en volwassenen is dat die van de jongeren nog niet volgroeid zijn. Hersenen zijn kwetsbaar voor vreemde stoffen van buitenaf. Puberhersenen zijn nog in ontwikkeling, waardoor de kans op permanente schade veel groter is dan bij volwassenen. Hersenen van jongeren zijn op allerlei gebieden nog volop in ontwikkeling. In de puberteit ontwikkelen verschillende delen van de hersenen zich eerder en anders dan andere gebieden. Deze onbalans is volgens Hersenstichting Nederland (2008) de waarschijnlijke oorzaak voor het dwarse pubergedrag dat sommige jongeren vertonen. Bekend is nu dat de hersenen van een puber drastische veranderingen meemaken, maar hoe werkt dat dan precies? Het officiële begin van de puberteit vindt plaats in de hersenen. Als eerste zet de hypothalamus de hormoonafgifte in gang. Dit leidt tot grote veranderingen in de hormoonspiegel van testosteron en oestrogeen, ook wel de geslachtshormonen genoemd. Niet alleen de hersenen maar ook het lichaam ondergaan verschillende veranderingen. Opvallend hierbij is de ontwikkeling van de secundaire geslachtskenmerken. Bij meiden begint de borstgroei en bij jongens de lichaamsbeharing. Ook neemt de lichaamslengte en het -gewicht toe, in een gemiddelde van 6 jaar pubertijd groeien jongeren met ongeveer 22 kilo en 30 cm. De jaren als puber zorgen doorgaans voor behoorlijke veranderingen die van invloed zijn op de jongeren. In de puberteit vindt een rijping van de hersenen plaats, welke doorloopt tot de volwassenheid. Hersenen groeien van achteren naar voren, dat wil zeggen dat de achterste hersendelen eerst volledig worden ontwikkeld waarna de voorste hersendelen aan de beurt zijn. De frontale hersenschors ligt voorin de hersenen en is voor een groot deel verantwoordelijk voor cognitieve functies als plannen, organiseren, abstract denken, sociaal gedrag en impulsbeheersing. Dit zijn vaardigheden die pas aan het einde van de adolescentie ontwikkeld zullen worden. Hersenen groeien ook niet overal even snel, dus de verschillende vaardigheden komen op verschillende tijdstippen tot rijping. Tussen de jongeren onderling bestaat ook variatie in rijpingssnelheid. Het einde van de puberteit is pas daar wanneer de geslachtsklieren volledig functioneren en wanneer de maximale hoeveelheid vruchtbare geslachtscellen en seksuele hormonen geproduceerd worden. Dit is veelal rond de leeftijd tussen de 15 en 17 jaar. Echter is de puberteit dan nog niet ten einde, want de cognitieve en psychosociale ontwikkeling zijn dan nog volop in ontwikkeling en ook de hersenen ontwikkelen zich nog door (Hersenstichting Nederland, 2008).

21


Samenvattend wordt de adolescentie gekenmerkt door een lichte zelffocus, de drang om risico’s te nemen en er op uit te gaan, een grote flexibiliteit en creativiteit. Deze kenmerken zijn ook noodzakelijk, want om zelfstandig te worden moeten jongeren zich losmaken van hun ouders. De pubertijd is een unieke periode in het leven. Door meer over de hersenontwikkeling te weten, kan het gedrag van deze wispelturige doelgroep steeds beter begrepen worden (Crone, 2008). Pubergedrag In de puberteit gaan jongeren zoeken naar hun eigen identiteit en zullen zij deze verder ontwikkelen. Kenmerkend aan deze periode zijn het moeite hebben met overzicht houden, het eerst doen dan denken, heftige emoties die ook moeilijker te bedwingen zijn en het opzoek zijn naar spanning en uitdaging. Door die vele veranderingen hebben jongeren behoefte aan enkele stabiele factoren. Hiermee worden bijvoorbeeld ouders, familie en vriendschappen bedoeld. Veiligheid, geborgenheid en vertrouwen van een ander is in deze leeftijdsfase onmisbaar. Voor pubers is het soms moeilijk om groepsdruk te weerstaan. Vaak wordt er een negatief beeld van pubers geschetst. Pubers zouden dwars, lui, brutaal, roekeloos en egocentrisch zijn. Uit onderzoek van Hersenstichting Nederland (2008) blijkt dat een kleine 15% van de pubers ernstig probleemgedrag vertoont. De andere 85% groeit dus zonder al te veel problemen op tot volwassenen. In de midden adolescentie zijn pubers geneigd meer risico’s te nemen. Ze willen sensatie beleven en zoeken daarom de grenzen op. De puberteit is een tijd waarin sommige pubers gaan experimenteren met verslavende middelen als alcohol, nicotine en drugs. Deze middelen zijn voor pubers aantrekkelijk, maar ook (te veel) ongezonde voeding en een inactieve leefstijl zijn kenmerkend voor deze pubertijd. Daarnaast gaan pubers experimenteren met eten. Ze gaan meer snacken en vaker maaltijden overslaan (Tacken, G., Winter, M., Veggel, R., Sijtsema, S., Ronteltap, A., Cramer, L. & Reinders, M., 2010). Belangrijke factoren die een grote invloed uitoefenen op de keuzes van de jongeren zijn ouders, school en leeftijdsgenoten. Als jongeren op vroege leeftijd kennismaken met deze verslavende middelen is de kans op verslaving op latere leeftijd veel groter. Onderzoek heeft aangetoond dat kinderen van ouders die verslaafd zijn, zelf eerder verslaafd zullen raken (Hersenstichting Nederland, 2008). Tijdens de pubertijd kunnen jongeren problemen ervaren met beslissingen nemen, en het aan te nemen gedrag. Mogelijk zijn de onvolgroeide hersenen hiervan de oorzaak. Pubers maken een keuze op grond van korte termijn consequenties. Als ze iets nu willen, zal dat ook nu gebeuren. Met deze korte termijn keuze wordt nog geen rekening gehouden met de langetermijngevolgen. Ze vinden het moeilijk om een beredeneerde keuze te maken. Een aspect waar jongeren zich extra mee bezighouden zijn sociale contacten. Ze willen bij een groep horen en hechten daarbij veel waarde aan de meningen van anderen. Het zelfbeeld van de puber is ook een factor waar veel waarde aan wordt gehecht. Ze vinden zichzelf snel te dik, dit komt bij zowel jongens en meiden voor maar vaker bij meiden. Wanneer dit een obsessie wordt kan dit leiden tot psychiatrische aandoeningen als anorexia nervosa of boulimia nervosa. Maatschappelijke en culturele factoren spelen ook een rol bij het ontstaan van eetstoornissen. Deze eetstoornissen zorgen voor een verstoord voedingspatroon waardoor de kans op zowel over- als ondergewicht vergroot wordt (Hersenstichting Nederland, 2008). Het effect van het puberbrein op deelname aan een interventie Welke effect heeft dit puberbrein op de deelname aan een interventie? Specifiek voor deze doelgroep is hier nog maar weinig onderzoek naar gedaan. Echter is er een belangrijk punt wat zeker meegenomen moet worden. In 2010 deed Veselska onderzoek naar het verband tussen zelfperceptie en ongezond gedrag. Daaruit kwam naar voren dat een laag zelfbeeld als belangrijkste risicofactor voor ongezond gedrag bij pubers gezien kan worden. Het onderzoek toont sterke verbanden tussen zelfperceptie (zelfwaardering, gevoel van eigenwaarde, zelfcompetentie, eigen-effectiviteit) en ongezond gedrag (roken, drinken, blowen en niet-sporten).

22


De aangetoonde verbanden zijn zo sterk dat het noodzakelijk is om binnen gezondheidsinterventies aandacht te besteden aan zelfperceptie. Een gezond zelfbeeld is cruciaal voor gezond gedrag, het is dus noodzakelijk om hier extra aandacht aan te besteden. Zowel psychisch als lichamelijk zijn jongeren nog volop in ontwikkeling. Het gedrag wat de jongeren vertonen heeft veelal te maken met deze nog niet volgroeide, nog in ontwikkeling, hersenen. Naast deze ontwikkelingen is het ook van belang te kijken naar waar jongeren hun vrije tijd aan besteden. Zo krijg je een beeld van de interesses en beleefwereld van deze jongeren. 2.1.6 Vrijetijdsbesteding Uit de vrijetijdsbesteding van jongeren is op te maken dat er vele verschillende activiteiten zijn die jongeren ondernemen in hun vrije tijd. Zoals eerder besproken in dit theoretisch kader zijn overgewicht en/of obesitas een groot probleem dat vele verschillende negatieve gevolgen heeft voor het individu en de maatschappij. Niet alleen financiële gevolgen maar ook op sociaal gebied. Vandaar dat het belangrijk is om te kijken naar de verschillende factoren die ervoor zorgen dat jongeren minder bewegen en of minder goede voeding tot zich nemen. In deze paragraaf wordt gekeken naar de vrijetijdsbesteding van de jongeren om zo een beeld te krijgen van interesses, de beleefwereld en de activiteiten die jongeren uitvoeren in het dagelijks leven. Televisie en internet Van de jongeren in de leeftijd van 4 t/m 12 jaar ging 100% naar school toe in 2010. Voor de leeftijd van 12 t/m 18 jaar was dit percentage 95%. Als er dan gekeken wordt naar het aantal in de leeftijd van 18 t/m 24 jaar dan is dit percentage 57%. Daarnaast participeren jongeren ook in hun vrije tijd bij tal van activiteiten in de maatschappij. Een opmerkelijk gegeven in het onderzoek ‘Jeugdmonitor 2010’ (CBS, 2010) is dat er onder jongeren steeds minder televisie gekeken wordt. In 2008 was er binnen de jongeren groep van 12 t/m 18 jaar 62% dat meer dan 9 uur per week televisie keek. Dit was in vergelijking met het jaar 2000 14% minder. De meeste jongeren zitten dan ook gemiddeld 10 tot 20 uur naar de televisie te kijken. Er is dus een opmerkelijke daling in het aantal uren dat jongeren televisie kijken. Wat zorgt ervoor dat deze jongeren minder televisie kijken? Deze afname is mede te herleiden aan de toegenomen populariteit van internet. De jongeren van tegenwoordig besteden meer tijd aan het chatten en gamen via de computer of op internet. Tevens is het tegenwoordig makkelijk voor de jongeren om televisieprogramma’s terug te kijken op internet wanneer zij dat willen. Hiernaast een overzicht van de resultaten van het onderzoek (CBS, 2010).

Figuur 2.3 Wekelijks televisiekijken (niet via internet) door jongeren van 12 t/m 25 jaar (CBS, 2010).

23


Ook blijkt dat in 2009 bijna alle jongeren van de leeftijd van 12 t/m 24 jaar tot een computer beschikt met daarop internet aanwezig. Van deze jongeren besteed 86% dagelijks tijd door op het internet, deze tijd wordt dan zowel thuis als op een onderwijsinstelling ingevuld. Het internetgebruik is gemiddeld toegenomen met 13% onder de gehele jongeren populatie van 12 t/m 24 jaar sinds 2005. Het internetgebruik bij de jongeren wordt voornamelijk onderverdeeld in twee categorieën, namelijk internetgebruik voor communicatie en vermaak. Onder vermaak valt het spelen van games of het downloaden van muziek, films en games. Ook is het aankopen via internet gestegen in de afgelopen jaren bij de jongeren. Van de leeftijd van 12 t/m 14 jaar heeft een derde minimaal 1 aankoop gedaan via het internet in 2009. Dit aantal bij jongeren van 15 t/m 24 jaar is gestegen met 25% ten aanzien van 2005. Het aantal jongeren dat minimaal één aankoop heeft gedaan via het internet ligt op 80%. Deze bestedingen zijn voornamelijk aankopen zoals kleding, sportartikelen, soft- en hardware, elektronische benodigdheden of kaartjes voor een festival of evenement (CBS, 2010). Sociale contacten Jongeren in de leeftijd van 12 t/m 24 jaar hebben veel contact met vrienden en kennissen. Veel van dit contact vindt telefonisch en schriftelijk plaats. Dat wil zeggen dat jongeren veel contact hebben via de mobiele telefoon of via internet (E-mail, chat en andere sociale media). In de leeftijdsgroep van 12 t/m 17 jaar heeft 98% van de jongeren tenminste één keer per week contact met vrienden of kennissen. Daarnaast hebben de jongeren iets minder contact met familieleden die niet thuis wonen. Het is namelijk zo dat 75% van de jongeren van 12 t/m 18 jaar wekelijks contact heeft met familieleden die niet thuis wonen. Een oorzaak hiervan is dat de jongeren in deze leeftijdsgroep vaak nog thuis wonen en hier niet veel behoefte aan hebben. Uit het onderzoek van het CBS (2010) is ook gebleken dat de jongeren/volwassenen op latere leeftijd (≥ 24 jaar) wel meer contact zoeken met familieleden die niet thuis wonen. Dit aantal is 90% en is te herleiden aan het verschil dat als zij niet meer thuis wonen er eerder contact op wordt gezocht met ouders en broers/zussen die nog wel thuiswonend zijn (CBS, 2010). Jongeren en sport Uit onderzoek van het Rapportage Sport (2006) blijkt dat bijna 90% van de 12 t/m 19 jarigen op het gebied van sport actief was. Veel jongeren zijn lid van een sportvereniging en nemen tijd vrij om te gaan sporten. Een opmerkelijk gegeven is dat de sportbeoefening en lidmaatschap van sportverenigingen bij de jongeren rond de leeftijd van 14 à 15 jaar afneemt (Breedveld & TiessenRaaphorst 2006). Uit onderzoek van CBS (2010) blijkt dat jongeren graag actief deelnemen aan sport en dat ook negen op de tien jongeren in 2008 minimaal één uur per week daaraan deelneemt. De sporten die de jongeren aantrekt zijn de team- en solosporten. De sporten waarbij in tweetallen moet worden gesport zoals squash of verdedigingssporten worden als minder populair ervaren. Bij de jongens in de leeftijd van 12 t/m 17 jaar is voetbal de meest interessante sportactiviteit en daarna hardlopen. Bij de meiden in deze leeftijdscategorie zijn zwemmen en aerobics het meest populair (Tiessen-Raaphorst, 2010). In het onderzoek van HSBC (2005) is ondervraagd bij de jongeren hoeveel zij minimaal bewegen in een week. Daaruit is naar voren gekomen dat de jongeren op het basisonderwijs veel meer bewegen dan de jongeren in het voortgezet onderwijs. Zo beweegt gemiddeld 41% van de jongeren uit groep 8 en 31% van de jongeren uit het voortgezet onderwijs op 6 of 7 dagen in de week 1 uur per dag. Opmerkelijk is dat 31% van de jongeren op het voortgezet onderwijs dus op 6 of 7 dagen in de week 1 uur beweegt, maar dat ook 69% van de jongeren niet aan deze beweging komt. Het is wel degelijk noodzakelijk voor de jongeren om genoeg te bewegen. Denk hierbij aan de vastgestelde Nederlandse Norm Gezond Bewegen, die zegt dat jongeren tussen de 5 t/m 18 jaar minimaal 1 uur per dag matig intensief moeten bewegen en daarnaast minimaal twee keer per week aan een ontwikkelende sportactiviteit moeten deelnemen (HSBC, 2005).

24


Jongeren en vakantie Uit het onderzoek van CBS (2010) blijkt dat jongeren t/m 18 jaar, 1,8 keer per jaar op vakantie gaan. Van deze 1,8 keer per jaar gaat 81% op een lange vakantie waaronder wordt verstaan dat ze langer dan vier nachten op een vakantie locatie zijn. De korte vakanties zijn ook veel minder in trek bij de jongeren. De vakanties die in de vrije tijd van de jongeren plaatsvinden zijn voornamelijk samen met de eigen ouders of die van een goede vriend of vriendin. De meest populaire bestemmingen naast Nederland zijn Frankrijk en Duitsland (CBS, 2010). Jongeren en werk Jongeren beginnen op jonge leeftijd al vaak met werken. Uit onderzoek van het CBS (2010) blijkt dat ruim 32% van de jongeren in 2009 in de leeftijd van 15 t/m 22 jaar een bijbaantje heeft van gemiddeld 12 uur per week. Het gaat hier voornamelijk om de jongeren die nog onderwijs volgen en daarnaast een bijbaantje hebben om zo wat geld bij te verdienen en de kosten van stappen, kleding en hobby’s te kunnen betalen. Het gaat hier om 40% van alle onderwijsvolgende jongeren met de leeftijd van 15 t/m 22 jaar die een bijbaantje heeft. Het verschil is dan ook wel dat jongeren die geen onderwijs volgen vaak al een vaste baan hebben van gemiddeld 11 uur per week. De bijbaantjes die in smaak vallen bij de jongeren zijn bijvoorbeeld in de horeca, detailhandel als kelner/serveerster of winkelbediende maar ook worden de bijbaantjes als krantenbezorger of schoonmaken in woningen gezien als populaire bijbaantjes. Het voordeel van deze banen voor de jongeren is dat ze in te vullen zijn als deeltijd banen en de tijden variabel zijn zodat jongeren zelf de werktijden kunnen invullen, dit vanwege de studie die ernaast wordt gevolgd (CBS, 2010) Jongeren en kerkelijke gezindte Een opmerkelijke vrijetijdsbesteding van de hedendaagse jongeren is dat er vrij veel jongeren tot een kerkelijke gezindte behoren. In 2008 is onderzocht door het CBS (2010) dat ongeveer de helft van de jongeren met de leeftijd van 12 t/m 24 jaar zich rekende tot kerkelijke gezindte. Hiermee wordt bedoeld dat de jongeren zich tot een bepaald geloof hebben bekeerd. Als de leeftijdsgroep van de jongeren wordt toegespitst naar 12 t/m 17 jaar dan is daaruit op te maken dat deze groep (53%) zich meer tot geloof rekende dan de 18 t/m 24 jarige (49%). Van dit totaal aantal jongeren rekende 44% zich tot het rooms-katholieke geloof, 28% tot het protestantse geloof en gaf 18% aan moslim te zijn. De overige jongeren rekende zich tot andere geloven zoals het Jodendom en het Hindoeïsme. In 2008 ging gemiddeld 16% van alle jongeren minstens 1 keer per maand naar een bijeenkomst met een godsdienstig of levensbeschouwelijk doel. Dit aandeel is 3% gedaald ten aanzien van het jaar 2000 (CBS, 2010). Samenvattend besteden jongeren veel tijd aan televisie, internet, vrienden en sport. Een klein deel van de vrije tijd wordt besteed aan vakantie of godsdienstige activiteiten. Met dit in het achterhoofd is het interessant om na te gaan waarom jongeren wel al dan niet tijd besteden of maken aan interventies gericht op het bevorderen van een gezonde leefstijl. In de volgende paragraaf zal duidelijk gemaakt worden wat succesfactoren binnen andere interventies zijn en hoe deze in de praktijk uitgevoerd worden. 2.1.7 Succesfactoren Zoals aangegeven moet duidelijk worden waarom veel jongeren geen tot weinig interesse hebben in het thema gezonde leefstijl (overgewicht). Ze besteden hier geen tijd en aandacht aan, maar de grote vraag is waarom? Om hier een beeld van te krijgen is de volgende theoretische deelvraag opgesteld: Wat is er in de theorie bekend over de succesfactoren van andere interventies gericht op het thema overgewicht en hoe worden deze uitgevoerd? Met deze vraag wordt duidelijk welke factoren noodzakelijk zijn om mee te nemen binnen een interventie gericht op overgewicht en obesitas. Deze deelvraag wordt beantwoord door resultaten vanuit andere gelijksoortige interventies.

25


Belevingswereld De beleving is van groot belang om een interventie te laten aansluiten bij de doelgroep. Vandaar dat de resultaten van een onderzoek naar deze beleving beschreven worden. In opdracht van universiteit Wageningen is onderzocht hoe jongeren denken over voeding (Tacken et al., 2010) In dit onderzoek staat de voedingskeuze van jongeren tussen de 12 t/m 16 jaar centraal. Hierbij is gekeken naar welke plaats voeding inneemt in de beleefwereld van deze jongeren. Uit dit onderzoek blijkt dat er veel verschillende variabelen invloed hebben op het eetgedrag en de voedingskeuze van jongeren, echter wordt toegespitst op de beleving. De beleving wordt bepaald door persoonskenmerken, de situatie en de stimulus. Zoals eerder aangegeven hebben ouders, school en leeftijdsgenoten veel invloed op de ontwikkeling van de identiteit van de jongeren. Deze partijen hebben ook invloed op de voedingskeuze en de beleefwereld. Jongeren eten voornamelijk thuis of op school, andere momenten zijn bijvoorbeeld tijdens uitstapjes, sporten of buitenschoolse activiteiten. De voedingskeuze van jongeren komt veelal overeen met de keuze van degenen waarmee ze samen eten. Jongeren weten wat onder gezonde voeding verstaan wordt, maar handelen hier niet altijd naar. Bij gezonde voeding denken jongeren aan groente, fruit en niet snoepen. Bij ongezonde voeding worden chips, koek, snoep en tussendoortjes genoemd. De keuze van voeding hangt af van; smaak, structuur, prijs en de mate waarin het vult. Jongeren staan het eten van ongezonde voeding toe, zolang je er maar niet dik van wordt (Tacken et al., 2010). In thuissituaties hebben jongeren maar weinig invloed op de voedselkeuzen, vaak bepalen de ouders wat er thuis gegeten wordt. Ouders kunnen een zeer belangrijke rol spelen wat betreft de voedingskeuze van hun kinderen. Wanneer jongeren op school zitten hebben ze meer keuzevrijheid. Het voedingsaanbod blijkt geen barrière te zijn, want in de schoolkantine en in de directe schoolomgeving zijn voldoende mogelijkheden om voeding te kopen. Reden waarom jongeren tijdens schooluren eten kopen zijn: lekker, honger, gewoonte, gemak, gezelligheid, verveling of emoties. Vooral energiedrankjes en koek/snoep met chocolade zijn populair. Maatschappelijke thema’s gaan bij de jongeren pas leven als deze aansluiten bij de belevingswereld. Pas als de resultaten van bepaalde thema’s/problemen inzichtelijk worden zal de betrokkenheid en motivatie toenemen. Interventies die het probleem, de aanpak en het beoogd resultaat inzichtelijk weten te maken binnen een omgeving die aansluit bij de beleefwereld van de jongeren, hebben de grootste kans van slagen. Jongeren geven aan interventies het liefste op school aangeboden te krijgen. Deze moeten tevens een actief spelelement bevatten. Actieve werkvormen op school worden het meest gewaardeerd (Tacken et al., 2010). Zoals gebleken bevinden jongeren zich in verschillende settings. Jongeren brengen de meeste tijd door op school en thuis. Om hier direct op toe te spitsen wordt nu in kaart gebracht welke vooren nadelen enkele verschillende benaderingen hebben. Ook wordt aangegeven waar een wijk- of schoolinterventie aan moet voldoen om succes te behalen. Community benadering De community benadering richt zich niet op een individu, maar op een community. Een community is een groep mensen die zichzelf identificeren door bij een bepaalde groep te horen, een gedeeld belang hebben, gemeenschappelijke sociale instituties hebben en gemeenschappelijke sociale controle componenten hebben. Bij deze benadering zijn meerdere partijen betrokken wat zorgt voor een integrale aanpak. Deze integrale aanpak wil zeggen dat er een samenwerking is tussen verschillende disciplines en sectoren om overgewicht effectief aan te pakken. Er zijn meerdere studies (Hill, J., Peters, J., Catenacci, V. & Wyatt, H., 2008; Costa-Font, J., Fabbri, D. & Gill, J., 2010) die het belang van een integrale aanpak aantonen.

26


Wijkgerichte interventies Als eerste wordt de wijk als setting beschreven. Een kenmerk van wijkgerichte interventies is het grote bereik aangezien de doelgroep zich verspreid over een woonwijk bevindt. Algemene activiteiten worden via verschillende communicatiekanalen onder de inwoners gebracht, waardoor een groot deel van de doelgroep bereikt kan worden. Een kanttekening hierbij is dat deze algemene benadering weinig tot geen effect heeft op het individu. Een wijkgerichte interventie bevat daarom vaak aanvullende activiteiten voor specifieke doelgroepen, zo is de kans groter dat het een positief effect zal hebben op het individu. Deze specifieke activiteiten hebben wel een lager bereik. Vanwege deze wisselwerking bevat een wijkgericht aanpak altijd een combinatie van verschillende activiteiten die plaatsvinden binnen verschillende settings (bijvoorbeeld scholen) binnen de wijk. Vanwege het creëren van draagvlak en intersectorale samenwerking, kosten gelijksoortige interventies erg veel tijd. Een ander nadeel is dat een dergelijke interventie veel publiciteit nodig heeft om de doelgroep te interesseren (Bemmelmans, Wendel-Vos, Bos, Schuit & Tijhuis, 2004). Schoolgerichte interventies In heel Nederland vinden verschillende leefstijlinterventies plaats op scholen, waar het gros van de jongeren zich vaak bevindt. Interventies op scholen bestaan vaak uit een combinatie van verschillende aanpakken, waarbij ook de ouders betrokken worden. Hierbij kan het bijvoorbeeld gaan om lesprogramma’s, extra of andere gymlessen of veranderingen van de omgeving (schoolkantine etc.). De effecten van schoolgerichte interventies op het gewicht of beweeggedrag zijn nog niet bekend. Resnicow en Robinson (1997) concluderen dat de kans op succes vergroot wordt wanneer een schoolgerichte interventie: -

een combinatie van voorlichting geeft over voeding en bewegen, waarbij het gewicht regelmatig wordt gemeten en een vervolgtraject wordt gehanteerd, waarbij schoolkantines en de omgeving snoepen ontmoedigen, voldoende beweegactiviteiten bevat, voorlichting aan docenten geeft, voldoende draagvlak is, er sprake is van administratieve ondersteuning, ouders erbij betrekt, een integraal gezondheidsbeleid integreert.

Naast wijken schoolinterventies zijn er ook interventies die binnen de zorgsector plaatsvinden, dit is echter een erg specifieke benadering. Onderstaande beschrijving laat het verschil zien tussen een grootschalige wijkinterventie en een kleinschalig, individueel zorgtraject. Interventies in de zorg Bij vrijwel alle interventies in de zorg gaat het om secundaire preventie. De invulling van dit soort interventies betreft voorlichting, therapie en/of (psychologische) begeleiding. De intensiteit en duur verschillen per interventie. Het onderzoek laat zien dat een aantal consulten niet voldoende is om gedragsverandering of structureel gewichtsverlies te bereiken, hiervoor zijn leefstijlprogramma voor nodig. Interventies in de zorg brengen een aantal barrières met zich mee zoals financiering, tijdgebrek bij zorgverleners en gebrek aan kennis (Bemmelmans et al., 2004). Over het bereik, het effect en de vooren nadelen van bovenstaande benaderingen valt te speculeren. Elke benadering kent zijn vooren nadelen. Een conclusie die getrokken kan worden is dat er een intensieve aanpak nodig is gedragsverandering bij mensen te bereiken.

27


Promotie Het is belangrijk om een interventie te promoten binnen het werkgebied. Door marketing kan de interventie naar buiten gebracht worden, zodat meer mensen of groepen van de interventie te horen krijgen. Het voornaamste doel van marketing is een grotere naamsbekendheid krijgen en zo nodig participanten te werven. Binnen de marketing blijken campagnes die zich richten op meerdere kanalen en bronnen succesvoller te zijn dan campagnes met de focus op één bron. Ook campagnes die gesteund worden met andere omgevingsstrategieën zijn succesvoller dan andere. Daarnaast blijkt dat langdurige promotie sterker is wat betreft het behalen en behouden van succes (Henley & Raffin, 2010). Samenvattend uit bovenstaande paragraaf kunnen er een aantal succesfactoren genoemd worden. Duidelijk is dat het bereik middels een community benadering erg groot is, maar wellicht niet specifiek genoeg om individuele gedragsverandering te kunnen bereiken. De school is een setting waarin veel jongeren zich bevinden, maar ook hierbij zijn verschillende factoren van belang om een interventie succesvol te laten worden. Al met al zorgen deze factoren ervoor dat het ontwikkelen van een interventie die aansluit op de beleefwereld van deze jongeren een erg moeilijke opgave is.

2.2 Beoordeling theoretisch kader Om het gedrag van de Tilburgse jongeren te verklaren is een gedragsverklaringsmodel gebruikt. Binnen dit onderzoek is gekozen voor het ASE model. Door dit model zijn een aantal determinanten als een samenhangend geheel beschreven. Het model verklaart gedrag en geeft niet aan hoe dit ontstaat of hoe veranderd kan worden, want het ontstaan van gedrag begint volgens Skinner (1938) (Brug, 2007) door een reactie op een stimulus. Deze reacties vinden zowel bewust als onbewust plaats. Een gedragsverklaringsmodel is nuttig om de belangrijkste determinanten overzichtelijk te maken. Het doel van het ASE model (Vries, Dijkstra & Kuhlman, 1988, 1995) is zoals gezegd om gedrag te verklaren. Het ASE model brengt determinanten van gedrag in kaart, hierbij kan het gaan om het gedrag van een individu of om dat van een groep. Het in kaart brengen van gedrag gebeurt aan de hand van een drietal determinanten; attitude, sociale invloeden en de eigen-effectiviteit. Met de attitude wordt de houding van mensen ten aanzien van een bepaald onderwerp bedoeld. De attitude is ook de kennis die een persoon heeft over het gedrag, de consequenties van het gedrag en de evaluatie daarvan. Het gaat erom of de persoon het gedrag goed of slecht vindt. Een attitude wordt gevormd door eerdere leerervaringen en geeft mede richting aan het gedrag. Niet alleen de attitude, maar ook de sociale omgeving heeft invloed op het gezondheidsgedrag. De sociale invloed wordt bepaald door sociale normen en waarden in de omgeving en de sociale steun of sociale druk die de persoon ervaart. Bij sociale steun of sociale druk gaat het om directe invloeden van anderen. Bij sociale druk is sprake van negatieve invloed op het gewenste gedrag, bij sociale steun gaat het om positieve invloed. Een andere vorm van sociale invloed is modelling. Bij modelling (voorbeeldgedrag) gaat het om het leren door anderen te observeren en dit vervolgens zelf aan te nemen. De drie vormen van sociale invloed zijn niet altijd consistent. Bandura (1986) beschrijft in Brug (2007) dat eigen-effectiviteitverwachting staat voor de inschatting van jezelf. De verwachting die mensen hebben over hun eigen vermogen om een bepaald gedrag te kunnen aannemen en uitvoeren. Achten mensen zichzelf in staat om een bepaald gedrag aan te nemen of te veranderen? De verwachtingen over het eigen gedrag zijn volgens Bandura (1986) onder te verdelen in: Magnitude, Generality en Strength. Magnitude staat voor de inschatting van de moeilijkheid van de vaardigheid. Generality beschrijft de inschatting van de problemen die hetzelfde gedrag in verschillende situaties veroorzaken. Strength geeft de mate van vertrouwen aan het gedrag zelf te kunnen uitvoeren. Met deze driedeling wordt duidelijk dat mensen uiteenlopende redenen hebben om te denken dat hun gedragsverandering wel of niet zal slagen. Het zelfbeeld speelt een grote rol bij het invullen van deze verwachtingen (Brug, 2007).

28


Figuur 2.4 ASE-Model (Vries et al., 1988, 1995)

Volgens dit model voorspellen deze drie determinanten vervolgens het gedrag, ook wel de gedragsintentie genoemd. De gedragsintentie beschrijft de mate waarin een persoon van plan een bepaald gedrag uit te gaan voeren. Een positieve intentie vormt een belangrijke voorwaarde voor de gedragsverandering, echter is dit geen garantie tot slagen. Deze gedragsintentie wordt vervolgens beïnvloed door persoonlijke vaardigheden en barrières waardoor de intentie kan veranderen. Zoals te lezen uit bovenstaand figuur mondt deze intentie na beïnvloeding uit in het gedrag wat het individu of een groep laat zien (Brug, 2007). Hypothese Binnen dit onderzoek is bewust gekozen om geen hypothese op te stellen. Dit omdat de gedachten en meningen van de jongeren erg uiteenlopend zijn en ook veel verschillende factoren invloed hebben op deze gedachten en meningen. Een hypothese moet controleerbaar zijn op (on)juistheid en geeft een voorlopig antwoord op de gestelde hoofdvraag. Dit onderzoek focust zich op de daadwerkelijke resultaten en doet geen vooraf gestelde aanname.

29


2.3 Conclusie Deze laatste paragraaf van dit hoofdstuk geeft een samenvatting van de meest relevante zaken die binnen bovenstaand theoretisch onderzoek naar voren zijn gekomen, het biedt een handzaam overzicht. Eerder is het ASE model uitgebreid beschreven, binnen deze paragraaf is deze ingevuld en toegepast. Aan de hand van de beantwoorde theoretische deelvragen 1 t/m 3 is het gedrag van de jongeren tussen de 12 t/m 18 jaar in kaart gebracht. In onderstaand figuur is in één oogopslag te zien welke factoren invloed hebben op het gedrag van jongeren. Alle genoemde factoren zijn terug te vinden in paragraaf 2.1.

Figuur 2.5 ASE model toegepast (Vries et al., 1988, 1995)

Hierop volgend zijn de deelvragen 4 en 5 samengevat en geconcludeerd. Dit is gedaan aan de hand van de gevonden theorie over de deelvragen. Bij deelvraag 4 is gekeken wat in de theorie beschreven staat over de vrijetijdsbesteding van de hedendaagse jongeren. Hieruit is te concluderen dat de hedendaagse jongeren veel vrije tijd besteden aan televisie kijken, computergames en internet. Zo zijn de hedendaagse jongeren veel bezig met het chatten, sociale media en online gamen op de computer. Ook is 90% van de jongeren van 12 t/m 19 jaar actief in de sport. Van deze 90% zijn veel jongeren lid bij een vereniging en sporten wekelijks bij deze vereniging (Rapportage Sport, 2006). Ook gaat 81% van de jongeren jaarlijks op vakantie. Deze vakantie duurt dan 4 nachten of langer op de vakantielocatie. Tevens worden vakanties op latere leeftijd bij de jongeren samen gehouden met vrienden in groepen (CBS, 2010). 40% Van de jongeren van 15 t/m 22 jaar heeft een bijbaantje. De meeste jongeren hebben een bijbaantje om de kosten van stappen, kleding en hobby’s te kunnen bekostigen. Vaak zijn de jongeren actief in een bijbaantje als zijnde winkelbediende, horeca of detailhandel.

30


Bij deelvraag 5 is aan de hand van literatuur geconcludeerd wat de verschillende succesfactoren zijn van interventies gericht op het thema overgewicht en obesitas. Uit onderzoek is gebleken dat jongeren wel weten wat ongezonde voeding is maar hier weinig rekening mee houden in het dagelijks leven. De jongeren laten de ongezonde voeding toe zolang ze maar niet dik worden (Tacken et al., 2010). Tevens is uit ditzelfde onderzoek gebleken dat jongeren weinig invloed hebben op de keuze van voedsel thuis. Dit komt omdat de ouders vaak bepalen wat er voor voedsel gegeten wordt in het dagelijks leven. Vandaar dat het ook belangrijk is voor de ouders om een juiste en directe keuze in voeding te maken. Ook kopen de jongeren zelf ongezonde voeding tijdens de schooluren omdat dit wordt aangeboden in de schoolkantines van de school. De redenen dat jongeren deze ongezonde voeding aanschaffen zijn onder anderen lekker, honger, gewoonte, gemak, gezelligheid, verveling of emoties. Een succesfactor tot de deelname aan een interventie is als het gehele traject met het beoogde resultaat beschreven staat. Ook een wijkgerichte interventie heeft positieve effecten omdat deze vaak gerelateerd is aan bepaalde doelgroepen in die wijk. Om zorggerichte interventies succesvol te laten plaatsvinden tegen overgewicht en obesitas onder de jongeren is het van belang dat er een intensieve aanpak wordt gerealiseerd. Dit is noodzakelijk om zo de aandacht van de jongeren te trekken. Ook is het van belang dat een interventie gepromoot wordt, om zo de doelgroep te bereiken en waardoor zij geprikkeld worden om deel te nemen.

31


3. Methode De onderzoeksmethode is beschreven naar aanleiding van de onderzoeksvragen. Er is concreet gekeken hoe de beschreven onderzoeksvragen beantwoord kunnen worden door middel van meerdere onderzoeksmethoden. De onderzoekmethode bepaalt ook de richting die het onderzoek in zal gaan. Het geeft weer hoe de verschillende informatie is verzameld om zo de empirische deelvragen te kunnen beantwoorden. In dit hoofdstuk staan de onderzoeksfuncties beschreven die weergeven wat voor functie het onderzoek heeft. Na deze beschrijving is de onderzoeksmethode beschreven met daarin de mate van kwalitatief of kwantitatief onderzoek. Binnen deze twee eenheden is gekeken welke wel en niet van toepassing zijn op het onderzoek. (Thiel, 2010).

3.1 Onderzoeksfunctie De functie van dit onderzoek is beschrijvend. Dit wil zeggen dat het onderzoek een bepaald beeld in kaart wil brengen en/of iets wil verkennen. Het doel van dit onderzoek is om in kaart te brengen wat de middelen zijn waardoor jongeren van 12 t/m 18 jaar binnen de gemeente Tilburg wel of niet gemotiveerd worden tot deelname aan een interventie gericht op overgewicht en obesitas.

3.2 Afhankelijke en onafhankelijke variabelen De waarde van de afhankelijke variabelen wordt beïnvloed door de waarde van de onafhankelijke variabelen. Door het veranderen van de onafhankelijke variabelen wordt ook de afhankelijke variabelen veranderd. Als wordt gekeken naar de onafhankelijke variabelen dan zijn dat bij dit onderzoek de behoeftes van de jongeren ten aanzien van deelname aan een interventie gericht op overgewicht en obesitas. De afhankelijke variabele binnen dit onderzoek is het beeld van de jongeren ten aanzien van bestaande interventies op gebied van overgewicht en obesitas.

3.4 Validiteit en betrouwbaarheid Binnen het onderzoek is een kwalitatief onderzoek uitgevoerd om zo validiteit en betrouwbaarheid te kunnen behouden. Dit omdat eerst de resultaten worden geanalyseerd en verwerkt en met deze gegevens worden de kwantitatieve onderzoeksmethoden ondersteund. Hiermee wordt bedoeld dat de vragen gesteld in het kwantitatief onderzoek als resultaat naar voren zijn gekomen in het kwalitatieve onderzoek en dat ook concretere vragen gesteld kunnen worden aan de jongeren in het schriftelijke onderzoek. De validiteit en betrouwbaarheid worden per methode beschreven.

3.5 Onderzoeksmethode Onder de onderzoeksmethode vallen twee verschillen typen namelijk het kwalitatief en kwantitatief onderzoek. Binnen dit onderzoek zijn beide methodes gebruikt. In het kwalitatief en kwantitatief onderzoek worden onderstaande deelvragen behandeld en toegelicht door middel van verschillende methoden: 1. In hoeverre zijn jongeren binnen de gemeente Tilburg bekend met het probleem overgewicht en obesitas? 2. Wat is er bij de jongeren binnen de gemeente Tilburg bekend over de oorzaken en gevolgen van overgewicht en obesitas? 3. Waar besteden de hedendaagse jongeren binnen de gemeente Tilburg hun vrije tijd aan? 4. In hoeverre zijn de bestaande interventies, gericht op overgewicht en obesitas, geschikt voor jongeren binnen de gemeente Tilburg? 5. Welke interventies, gericht op overgewicht en obesitas, zijn er bekend onder de jongeren binnen de gemeente Tilburg? 6. Door welke succesfactoren worden jongeren binnen de gemeente Tilburg wel of niet gemotiveerd tot deelname aan interventies gericht op overgewicht en obesitas? In hoofdstuk 5 (Resultaten kwalitatief onderzoek) worden de empirische deelvragen 4 en 6 beantwoord door middel van de verrichte onderzoeken. In hoofdstuk 7 (Resultaten kwantitatief onderzoek) worden de empirische deelvragen 1, 2, 3, 5 en 6 beantwoord door middel van de verrichte onderzoeken.

32


4. Methode kwalitatief onderzoek Het kwalitatief onderzoek geeft niet numerieke gegevens als uitkomst. Deze gegevens zijn niet geschikt om statistische analyses te verrichten. Hieronder staan de verschillende gebruikte kwalitatieve onderzoeken beschreven.

4.1 Focusgroep Als eerste heeft er een focusgroep plaatsgevonden in het kader van de projectgroep Gezond Gewicht. Afgevaardigden van de volgende partijen waren aanwezig; Stichting Brede School Tilburg, Gemeente Tilburg, Sportontwikkeling Tilburg, Kompaan en De Bocht, de Twern, Thebe en GGD Hart voor Brabant. Deze afgevaardigden zijn allen gespecialiseerd in of hebben affiniteit met het thema overgewicht en obesitas en zijn volledig op de hoogte van de ontwikkelingen binnen de gemeente Tilburg. Vanuit deze focusgroep is informatie verzameld welke leidend is geweest voor het opstellen van de interviewvragen. Een focusgroep is binnen het kwalitatief onderzoek in een vroeg stadium meerdere malen gebruikt. Bij een focusgroep staat het in gesprek gaan met een groep mensen en discussies aangaan centraal. In deze focusgroepen komen ervaringen en meningen naar voren die antwoord kunnen geven op diverse vragen. Dit omdat bij de focusgroep veelal informatie wordt achterhaald vanuit het verleden om zo een duidelijk beeld te krijgen van projectgroep Gezond Gewicht. Maar ook interventies die in het verleden zijn uitgevoerd komen tijdens de focusgroepen naar voren om daar de nodige informatie uit te halen. Om de focusgroep tot een goed geheel te leiden is er vooraf een schema met agenda opgesteld om zo de te bespreken onderwerpen aan de groep voor te stellen (bijlage 1). In dit schema is ook de nodige tijd weergegeven per onderwerp om een tijdbewaking te hanteren. Aan de hand van de focusgroep worden een tweetal empirische deelvragen beantwoord, namelijk deelvraag 4 en 6. Om tot een goed antwoord te komen is er bij beide deelvragen door middel van focusgroepen bij organisaties in Tilburg informatie ingewonnen. Deze organisaties zijn nauw betrokken bij het probleem binnen de gemeente of hebben een directe link/contact gehad met de projectgroep Gezond Gewicht. Zo is er voornamelijk veel informatie gekomen vanuit de GGD die in het verleden in de gemeente Tilburg al veel ervaringen heeft opgedaan met interventies op het gebied van overgewicht en obesitas (Thiel, 2010).

4.1 Semigestructureerde interviews Na de focusgroep werd gestart met de interviews. Er hebben vijf interviews plaatsgevonden met docenten lichamelijke opvoeding, werkzaam op één van de volgende middelbare scholen in Tilburg; MBC locatie economie & groen, 2College Wandelbos, De Rooi Pannen, Praktijkcollege Tilburg en Reeshofcollege. Deze semigestructureerde interviews zijn gehouden aan de hand van een interviewhandleiding en een topiclijst (bijlage 2). In deze handleiding of lijst staan de onderwerpen genoemd waarover de vragen zijn gesteld. Ook zijn er vooraf geformuleerde vragen genoteerd om het gesprek goed te laten verlopen. Deze vragen hebben mede de empirische deelvragen beantwoord. Binnen het semigestructureerd interview is er deductief onderzoek gedaan. Dit houdt in dat de vragen zijn opgesteld vanuit het theoretisch kader en de informatie vanuit de focusgroep (Thiel, 2010). De onderzoekspopulatie van de interviews zijn docenten die les geven op 15 middelbare scholen in de gemeente Tilburg. Er zijn vijf docenten geïnterviewd, deze selectie is aan de hand van randomisatie opgezet. Deze docenten zijn van de onderwijsrichting lichamelijke opvoeding, dit omdat vanuit deze optiek de leerlingen worden begeleid om te bewegen. De vragen zijn opgesteld over de jongeren in de gemeente Tilburg die op de desbetreffende middelbare school zitten van de geïnterviewde docent. De benadering van de docenten is gedaan aan de hand van een vooraf opgestelde e-mail.

33


Deze e-mail bevatte informatie over het onderzoek en de vraag welke middelbare scholen en docenten lichamelijke opvoeding willen meewerken aan het onderzoek. De vragen gingen voornamelijk over de ervaringen en meningen op het gebied van overgewicht en obesitas binnen het onderwijs (Thiel, 2010). Door middel van de semigestructureerde interviews zijn een tweetal empirische deelvragen beantwoord, dit zijn deelvraag 4 en 6. Om een antwoord te krijgen op deelvraag 4 zijn docenten geïnterviewd over hun mening en ervaringen met huidige interventies gericht op overgewicht binnen het onderwijs. Dit geeft een duidelijk beeld over de opgestelde en uitgevoerde interventies in het verleden. Omdat de docenten veel contact hebben met de jongeren en vaak meningen delen over bewegen en sport is de mening van deze docenten belangrijk. Bij deelvraag 6 wordt er gekeken naar de succesfactoren waardoor jongeren wel of niet worden gemotiveerd tot deelname aan een interventie gericht op overgewicht en obesitas. Vandaar dat er door middel van het afleggen van een interview bij de docenten informatie gevraagd is over de motivatie van jongeren. De docenten werden gevraagd welke onderdelen bij de uitgevoerde interventies als positief zijn ervaren. Tevens is hen gevraagd hoe de motivatie tijdens de les lichamelijke opvoeding wordt ervaren. Maar ook wat de onderdelen zijn die een positief effect hebben op de jongeren met daarbij de link naar de uitgevoerde interventies en koppeling tussen beide succesfactoren.

4.3 Validiteit en betrouwbaarheid Binnen het kwalitatief onderzoek wordt meestal niet gesproken van validiteit en betrouwbaarheid. Dit is beschreven als zijnde navolgbaarheid van analyses, overdraagbaarheid en aannemelijkheid van conclusies. Om de navolgbaarheid te vergroten is er tijdens het voeren van de gesprekken telkens één gespreksleider en één notulist geweest. Dit zorgt ervoor dat de navolgbaarheid wordt verhoogd omdat de te noteren informatie optimaal kan worden beschreven en de resultaten niet gebaseerd zijn op toeval maar benoemde informatie vanuit de docenten. Tevens is de navolgbaarheid verhoogd door middel van het opstellen van een duidelijk probleemstelling, onderzoeksopzet en methode. Dit om verwarring te vermijden en de docenten een duidelijk beeld te geven over het onderzoek en niet een toeval antwoord te geven. Ook zijn er vooraf interviewschema’s opgesteld. Aan de hand van deze schema’s zijn de interviews gehouden en is de structuur eenduidig. Het kwalitatief onderzoek geeft de kans om antwoorden te interpreteren zoals deze worden ontvangen dus per definitie persoonsgebonden. Het probleem hiervan is dat de interpretatie van de onderzoeker makkelijk verkeerd kan zijn en het resultaat niet correct is (Thiel, 2010). Om dit tegen te gaan zal er door middel van parafraseren op een andere manier de tekst herhaald worden om zo betrouwbaarheid te verhogen. De overdraagbaarheid is vergroot binnen het kwalitatief onderzoek door het uitvoeren van de interviews bij meerdere scholen waardoor er meerdere antwoorden zijn ontvangen van verschillende docenten. Door het onderzoek uit te voeren bij meerdere scholen is de overdraagbaarheid groter omdat het resultaat generaliseerbaar is. De aannemelijkheid is vergroot omdat de vragen eenduidig zijn opgesteld en er makkelijk en concreet antwoord op gegeven is. Ook is vooraf aangegeven bij de docenten dat het onderzoek anoniem is waardoor sociaal wenselijke antwoorden worden verminderd. Hieruit is naar voren gekomen dat de docenten op veel gebieden de zelfde antwoorden hebben gegeven en de aannemelijkheid hierdoor ook groot is.

34


4.4 Dataverwerking Bij het kwalitatief onderzoek zal de dataverwerking gestructureerd plaats vinden omdat er vooraf vast staat wat precies gemeten gaat worden. Zo zijn de vooraf gestelde vragen beschreven op interviewschema’s. Ook bij de focusgroepen is vooraf een agenda opgesteld en het complete discussieschema uitgewerkt om de dataverwerking te vereenvoudigen. Tijdens de interviews en de focusgroep is door middel van notulen de nodige informatie genoteerd. Dit is gedaan aan de hand van een taakverdeling tijdens de onderzoeken. Er is tijdens het onderzoek continu één spreker geweest en één notulist. Deze notulist heeft alle belangrijk informatie genoteerd en het gehele gesprek optimaal kunnen volgen. Bij de dataverwerking van deze informatie is eerst geanalyseerd welke data bruikbaar is voor het onderzoek. Na deze analyse is de belangrijkste informatie gebundeld en gecategoriseerd om zo toe te passen in het vervolg van het kwantitatief onderzoek. De resultaten van het kwalitatief onderzoek zijn gebruikt bij het opstellen van het kwantitatief onderzoek. Aan de hand van de deelvragen is gekeken welke data het meest bruikbaar is. Deze categorisering zorgt ervoor dat alle bruikbare informatie wordt ondergebracht in verschillende categorieën die geclusterd zijn in het kwantitatief onderzoek per onderwerp. De categorieën kunnen daarna worden gekoppeld aan de deelvragen die beantwoord moeten worden. Vanuit deze categorieën is de informatie gebruikt bij het opstellen van de vragen voor het schriftelijk onderzoek. Tevens worden de deelvragen beantwoord die per onderzoeksmethode staan beschreven aan de hand van de geanalyseerde en verwerkte data uit het onderzoek.

35


5. Resultaten kwalitatief onderzoek Dit hoofdstuk beschrijft de relevante resultaten vanuit het kwalitatief onderzoek, de volledige resultaten bevinden zich in bijlage 3. De resultaten staan per empirische deelvraag beschreven. Per deelvraag worden resultaten vanuit de focusgroep en de interviews gescheiden. Empirische deelvraag 4: In hoeverre zijn de bestaande interventies, gericht op overgewicht en obesitas, geschikt voor jongeren binnen de gemeente Tilburg? Focusgroep Vanuit een samenwerking tussen Kompaan en De Bocht, Thebe en GGZ wordt een persoonlijk begeleidingstraject aangeboden voor jongeren t/m 14 jaar en hun ouders. Op dit moment zijn er twee jongeren die dit traject volgen, dit waren er ooit meer dan tien. Dit traject biedt een combinatie van dagbehandeling voor het kind, ouderbegeleiding, medische begeleiding en psychologische ondersteuning. Een ervaren drempel binnen dit traject is dat jongeren een verwijzing moeten krijgen van bureau Jeugdzorg en dat het een intensief traject is voor de ouders. Dit traject wordt voorlopig niet aangeboden voor jongeren ouder dan 14 jaar omdat de faciliteiten voor oudere jongeren niet toereikend zijn. Er moet een traject komen dat voldoet aan de behoefte van de jongeren. Vanuit de afdeling diëtiek van Thebe worden geen interventies aangeboden. Wel wordt er persoonlijk begeleiding aangeboden aan jongeren met overgewicht. Een diëtist geeft de jongeren advies en begeleiding wat betreft hun eetpatroon. De jongeren die naar een diëtist komen zijn al een stap verder dan de andere jongeren. Zij beseffen dat overgewicht niet gezond is en dat gezonde voeding belangrijk voor ze is. Ook willen zij hun eigen gedrag veranderen, wat een positief effect heeft op de mate van gedragsverandering. De ouders zijn van grote invloed op het eetpatroon van de jongeren, echter gaan jongeren experimenteren met eten en drinken vanaf dat ze ongeveer 12 jaar zijn. Deze omschakeling is moeilijk te begrijpen. Op dit moment lopen er geen interventies die speciaal gericht zijn op overgewicht bij jongeren van 12 t/m 18 jaar. Wel zijn er interventies lopende voor kinderen tot 12 jaar, deze zijn makkelijker te bereiken dan jongeren vanaf 12 jaar. Er hebben wel een aantal eenmalige interventies plaatsgevonden zoals een CoolFit-lesdag op enkele middelbare scholen. Dit soort eenmalige interventies zijn erg leuk en leerzaam, maar zijn niet voldoende om structurele gedragsverandering te behalen. De huidige interventies sluiten niet aan op de beleefwereld van de jongeren. Het is niet duidelijk waarom deze niet aansluiten. “Het lijkt erop dat jongeren niet willen begrijpen dat gezond eten belangrijk voor je is.” Interviews Binnen de middelbare scholen is aandacht voor de thema’s voeding en bewegen. Niet alleen binnen het reguliere lesprogramma (biologie, verzorging, lichamelijke opvoeding, koken, mens & natuur en projectweken) wordt hier les in gegeven, maar ook doen de scholen mee met projecten van organisaties als de GGD, het NIGZ, de Twern en andere onderzoeken en projecten vanuit hogescholen en Universiteit Tilburg. De scholen staan open voor interventies van externe partijen. Afhankelijk van het nut, het doel, de kosten en de omvang van de interventie en de mogelijkheden wat betreft het lesrooster wordt bepaald of deze uitvoerbaar is. Er moeten meer structurele veranderingen binnen de school geïmplementeerd worden om de leefstijl van de jongeren te verbeteren. Hierbij gaat het om de schoolkantine, een beleid over het verlaten van het schoolterrein tijdens schooltijd, regels en afspraken wat betreft eten en drinken of meer lessen lichamelijke opvoeding. Het Reeshofcollege biedt de leerlingen de mogelijkheid tot een extra uur sporten in de week, dit is geheel vrijwillig. Hier komen alleen de al sportieve jongeren op af. Het inrichten van een sportuur specifiek voor jongeren met overgewicht kan een overweging zijn. “Een sportuur speciaal voor leerlingen met overgewicht, dan worden zij meteen gezien als ‘dikkerds’.”

36


Projecten binnen de school worden door de jongeren vaak als leuk ervaren omdat deze aansluiten bij de behoeftes van deze jongeren. Het feit dat een interventie iets ‘anders’ is dan het reguliere lesprogramma is interessant. Vanuit het Praktijkcollege Tilburg wordt jaarlijks een projectweek over gezondheid georganiseerd en gehouden. Deze sluit goed aan bij de jongeren van dat schoolniveau. Het is niet duidelijk of de kennis die wordt overgebracht ook daadwerkelijk terug te vinden is in hun gedrag. Bestaande projecten sluiten aan bij de jongeren in de leerjaren een en twee en zijn doorgaans niet geschikt voor de bovenbouw. Empirische deelvraag 6: Door welke succesfactoren worden jongeren binnen de gemeente Tilburg wel of niet gemotiveerd tot deelname aan interventies gericht op overgewicht en obesitas? Focusgroep Jongeren van 12 t/m 18 jaar vormen een lastige doelgroep wat betreft het benaderen. Het is niet duidelijk door wie en waar ze benaderd willen worden. Jongeren willen weten waar ze aan toe zijn zodat ze duidelijkheid krijgen. Het is belangrijk dat bij kennisoverdracht ingespeeld wordt op het (school)niveau van de jongeren. Jongeren willen resultaat behalen. Wanneer een doel bereikt is geeft dit voldoening. Jongeren van 12 t/m 18 jaar kunnen erg veel zelfstandig, het is zaak ze niet te onderschatten. Interviews Jongeren willen vrijheid en geen gezeur aan hun hoofd. Veel jongeren houden zich bezig met computeren, mobiele telefoons en sociale media. Snelheid, flitsende dingen en sport zijn ook populair. Jongeren hebben behoefte aan vernieuwing, uitdaging, creativiteit, afwisseling, duidelijkheid, terugkerende elementen, verschillende werkvormen en de koppeling naar iets concreets. ‘Voor wat hoort wat!’ en ‘ikke ikke ikke’. Ze doen mee zodra ze iets terug krijgen zoals bijvoorbeeld een gadget, een gratis proefles van een sport, een T-shirt of andere kleinigheidjes. Een rolmodel (bekende Nederlander of sporter), een persoon die vertelt uit ervaring en een wedstrijdelement zijn factoren die leiden tot motivatie. Interventies buiten schooltijd zijn minder populair, na school willen ze zo snel mogelijk naar huis om ‘leuke’ dingen te gaan doen. De spanningsboog van jongeren is niet groot, ze denken snel alles al te weten. “Jongeren die sporten niet leuk vinden, gaan niet uit zichzelf meer bewegen. Daar is meer voor nodig.” Ouders hebben invloed op de jongeren, ouders moeten meedenken en voorzien worden van informatie zodat zij dit over kunnen brengen. Jongeren zijn gemotiveerd om zichzelf te verbeteren. Als ze een doel hebben willen ze dit nastreven, vaak onder begeleiding. Zodra ze dit doel bereikt hebben verwachten zij een beloning. Jongeren moeten zich bewust worden van de noodzaak tot gedragsverandering. Het is van belang dat jongeren hun ‘gewoontes’ doorbreken om vanuit daar hun gedrag te veranderen. Een gebrek aan kennis en onwetendheid zijn oorzaken van ongezond gedrag, er moet inzichtelijk gemaakt worden wat gezond gedrag is. Tijdens de lessen lichamelijke opvoeding is er geen verschil in motivatie tussen jongeren zonder overgewicht en jongeren met overgewicht. Het gaat niet om de manier van uitvoeren maar om de succesbeleving. Ook is er geen verschil in interesses tussen deze twee groepen.

37


6. Methode kwantitatief onderzoek Het kwantitatief onderzoek biedt voornamelijk cijfermatige gegevens, deze gegevens zijn geschikt voor statistische analyses (Thiel, 2010). Binnen het kwantitatief onderzoek worden enquêtes gehouden onder de jongeren verspreid over 15 middelbare scholen in de gemeente Tilburg.

6.1 Schriftelijk onderzoek Binnen het schriftelijk onderzoek is onderzocht bij de doelgroep wat de bevindingen en belevingen zijn ten aanzien van het probleem. Dit is samen met het theoretisch kader de grootste vorm van onderzoek die verricht is. Bij de afname van dit onderzoek is geen onderscheid gemaakt tussen jongens en meiden. Wel is er onderscheid gemaakt in het opleidingsniveau, zo zijn er per niveau verschillende schriftelijke onderzoeken gedaan om een zo evenredig mogelijk resultaat te genereren. Om het schriftelijk onderzoek tot een goed geheel te laten lopen is er vooraf een berekening gedaan voor de steekproef. De foutenmarge bij deze berekening is ingesteld op 5%, dit is de grootte van de fout die toegelaten wordt binnen het onderzoek. Het betrouwbaarheidsniveau van de populatie ligt op 95%, dit is de mate van onzekerheid die in het onderzoek wordt toegelaten. Daarnaast is de totale populatie 13.105 jongeren binnen de gemeente Tilburg. Na invoering van deze gegevens in de steekproefcalculator blijkt dat er minimaal 374 jongeren schriftelijk onderzocht moeten worden (Journalinks, 2011). Binnen dit onderzoek zijn 404 jongeren verspreid over zeven verschillende middelbare scholen in de gemeente Tilburg ondervraagd. Aan de hand van de verschillende scholen en klassen waar het onderzoek is uitgezet is het kwantitatief onderzoek onder 404 Tilburgse jongeren verspreid over de middelbare scholen: MBC locatie economie & groen, 2College Wandelbos, De Rooi Pannen, Praktijkcollege Tilburg en Reeshofcollege. In totaal zijn er 176 jongens en 228 meiden ondervraagd. De leeftijden variëren tussen de 11 en 18 jaar, 80% van de ondervraagden is tussen de 11 en 15 jaar. 78% van de jongeren e volgt onderwijs aan het vmbo, 14% aan het praktijkonderwijs en 8% zit op de havo. Er zijn 279 1 en e e e 2 jaars leerlingen ondervraagd, de anderen 125 jongeren bevinden zich in het 3 en 4 leerjaar van hun opleiding. Voorafgaand aan dit onderzoek is eerst gekeken naar schriftelijke onderzoeken die in het verleden zijn uitgevoerd die een link hebben met dit onderwerp. Vanuit dit standpunt zijn onderdelen en vragen gevormd die tot een kwalitatief goed schriftelijk onderzoek hebben geleid. Na het analyseren van andere vooraf uitgevoerde schriftelijke onderzoeken is er een schriftelijk onderzoek opgesteld. Dit schriftelijk onderzoek bevatte voornamelijk ordinale antwoordschalen, dit houdt in dat de vragen gesloten zijn en er verschillende keuzes mogelijk zijn. De antwoordschaal die hiervoor wordt gebruikt heet bijvoorbeeld de Likert schaal. Deze schaal is toegepast met een 5 of 7 punten schaal. Dit houdt in dat de jongeren kunnen kiezen uit een schaal van bijvoorbeeld zeer eens tot zeer oneens. Tevens waren er een aantal nominale antwoordschalen toegevoegd om zo de meningen beter te kunnen toetsen. Voordat het schriftelijk onderzoek daadwerkelijk heeft plaatsgevonden is er een pilot uitgevoerd onder vijf jongeren. Aan de hand van deze pilot is het schriftelijk onderzoek nog bijgesteld en zijn fouten en onduidelijkheden veranderd. Na deze pilot is de laatste versie van het schriftelijk onderzoek uitgezet bij de vooraf bepaalde steekproefgrootte onder de jongeren in de gemeente Tilburg. Na de verzameling van de gegevens die uit het onderzoek naar voren waren gekomen zijn de gegevens geanalyseerd en verwerkt in het statistisch systeem SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) (Thiel, 2010).

38


Met het schriftelijk onderzoek zijn deelvragen 1, 2, 3, 5 en 6 beantwoord en is er voornamelijk op de houding en opvattingen (attitude) van de jongeren getoetst. Zo is er om deelvraag 1 en 2 te beantwoorden meer gevraagd naar de kennis van de jongeren ten aanzien van overgewicht en obesitas. Dit is van belang omdat duidelijk moest worden of er voldoende kennis over het probleem aanwezig. Nadat de kennis van de jongeren is gevraagd over het probleem zijn er een tal van vragen gericht op de vrijetijdsbesteding. Wat doen zij zoal naast school en hoeveel uur per dag? Daarnaast is bij deelvraag 5 en 6 onderzocht hoe de jongeren denken over de huidige of afgeronde interventies op het gebied van overgewicht en obesitas. Deze informatie was van belang om zo optimaal in kaart te brengen wat de jongeren zien als succes- en faalfactoren bij interventies.

6.2 Validiteit en betrouwbaarheid Om validiteit en betrouwbaarheid te kunnen waarborgen binnen het onderzoek zijn er bepaalde controles en herhaalbaarheden ingepland. Om de betrouwbaarheid te vergroten is bij het schriftelijk onderzoek bij de jongeren gelet op de volledige invulling van de enquêtes. Dit is gerealiseerd door middel van het structureel laten invullen van de enquêtes door alle aanwezigen in de klas. Dit heeft voor een maximale respons gezorgd waardoor de steekproefgrootte behaald is ook heeft dit de betrouwbaarheid vergroot omdat de jongeren onder toezicht het onderzoek hebben afgenomen. Om tevens de betrouwbaarheid te vergroten bij het kwantitatieve onderzoek is er bij het opstellen van de vragenlijst gelet op het taalgebruik. Zo is ervoor gekozen om de vragen eenvoudig en kort op te stellen en geen vakjargon te gebruiken. Dit is gedaan om de jongeren gemakkelijk de gehele vragenlijst te kunnen laten invullen. Dit is uiteindelijk ten goede gekomen aan de antwoorden van de vragenlijst en het scheelt tijd bij het invullen. Om de validiteit te vergroten is het uitvoeren van een pilot bij vijf jongeren toegepast. Deze pilot heeft ervoor gezorgd dat de jongeren als test de vragenlijst hebben ingevuld en daarna nog wijzigingen zijn toegepast om de kwaliteit van de vragenlijst te verhogen. Ook is door deze pilot gemeten wat gemeten diende te worden. De jongeren hebben bij de pilot eventuele moeilijkheden en aanpassingen kunnen doorgeven. Deze zijn ten goede gekomen aan de kwaliteit en validiteit van het onderzoek.

6.3 Dataverwerking Nadat er onderzoek is, zijn de gegevens verzameld en met behulp van SPSS verwerkt. Dit is een statistisch computerprogramma dat door middel van ingevoerde gegevens resultaten kan genereren die relevant zijn voor het uiteindelijke resultaat. Aan de hand van de verwerkte gegevens in SPSS zijn er per vraag grafieken en of tabellen gegenereerd die de uitkomst duidelijk weergeven. Deze grafieken en tabellen zijn toegevoegd in de bijlagen. Aan de hand van de grafieken en tabellen uit SPSS is er beschreven wat de opmerkelijke resultaten zijn. Ook zijn deze verder toegelicht in het hoofdstuk resultaten met daarbij de beschrijving welke deelvraag er mee beantwoord is. Dit was relevant voor het daarop volgende hoofdstuk (conclusie) omdat er dan per deelvraag geconcludeerd is wat de gebundelde resultaten zijn.

39


7. Resultaten kwantitatief onderzoek Dit hoofdstuk beschrijft de relevante resultaten vanuit het kwantitatief onderzoek, de volledige resultaten bevinden zich in bijlage 5. De resultaten staan per empirische deelvraag beschreven en worden een enkele keer verduidelijkt met een figuur. Van 267 jongeren zijn hun ouders in Nederland geboren, daarnaast geven 44 jongeren Turkije, 31 Marokko, 17 Curaçao en 13 Suriname aan als geboorteland van hun ouders. Deze chronologische volgorde geldt ook voor het geboorteland van de opa’s en/of oma’s van de jongeren, echter is er een klein verschil in aantallen. 258 opa’s en oma’s komen uit Nederland, 46 uit Turkije, 30 uit Marokko, 17 uit Curaçao en 13 uit Suriname. Naast deze landen van herkomst zijn er enkele andere landen te benoemen waar een enkele ouder, opa of oma geboren is. Op de vraag of de jongeren hun eigen gezondheid belangrijk vinden geeft 94% aan dit wel belangrijk te vinden. 77% let op zijn eigen lichaamsgewicht. 83% van de jongeren gaat met de fiets naar school, 7% van de jongeren gaan lopend, 5% met het openbaar vervoer, 3% wordt met de auto naar school gebracht en 2% van de jongeren komt op de scooter. Empirische deelvraag 1: In hoeverre zijn jongeren binnen de gemeente Tilburg bekend met het probleem overgewicht en obesitas? Om in kaart te brengen in hoeverre de jongeren bekend zijn met het probleem overgewicht en obesitas zijn er vragen gesteld die betrekking hebben op de kennis. De eerste vraag die gesteld is aan de jongeren ging over het percentage jongeren in de gemeente Tilburg dat overgewicht en of obesitas heeft. Uit onderstaand figuur is op te maken dat 34% van de jongeren het juiste antwoord gaf, te weten 11 – 25%.

Hoeveel procent van de jongeren (12 t/m 18 jaar) in Tilburg heeft overgewicht, denk je? 60% 53 % 50% 40%

34 %

30% 20% 10%

9% 4%

0% 0 - 10 %

11 - 25 %

26 - 50 %

51 - 90 %

Figuur 7.1 Percentage jongeren met overgewicht in Tilburg.

40


Welke van de volgende categorieën behoort niet tot de ‘Schijf van Vijf’? Op deze vraag gaf een geruime meerderheid van 69% van de jongeren het juiste antwoord, te weten ‘snacks en tussendoortjes’. Daarna gaf 24% van de jongeren de categorie ‘vet en olie’ als antwoord en 5% koos voor de categorie ‘drinken’. 2% Van de jongeren koos voor een andere categorie. 43% Van de jongeren koopt 1 tot 2 keer per week onder schooltijd eten of drinken in een supermarkt of andere winkel. 37% Geeft aan onder schooltijd nooit eten of drinken te kopen in een supermarkt of andere winkel. 20% Van de jongeren koopt 3 of meer keer per week onder schooltijd eten en drinken bij de winkel. Na schooltijd koopt 47% van de jongeren 1 tot 2 keer per week eten en drinken bij de supermarkt of andere winkels. Bij de vraag hoeveel keer in de week de jongeren ontbijten antwoord 58% van alle jongeren dat ze elke ochtend ontbijten. 16% Van de jongeren ontbijt 3 – 5 keer per week,14% van de jongeren ontbijt 1 – 3 keer per week en 12% ontbijt nooit. Tijdens het onderzoek werd ook gevraagd wat de jongeren tijdens de lunch op school eten, hierbij konden ze meerdere antwoorden aankruisen. Uit de antwoorden blijkt dat 3% van de jongeren nooit iets eet tijdens de lunch op school, zij gaven daarnaast ook geen andere antwoorden. Bij de andere jongeren zijn boterhammen met vlees/kaasbeleg het meest in trek, deze keuze is door 64% van de jongeren gemaakt. Opvolgend zijn de boterhammen met zoetbeleg (32%), broodjes met vlees/kaasbeleg (24%), snoep (17%) en broodjes met zoetbeleg (12%) het meest populair. Naast het eten is ook gevraagd naar wat de jongeren bij de lunch drinken. Frisdrank wordt het meest gedronken tijdens de lunch op school, 58% van de jongeren geeft aan dit te drinken. Op de tweede plaats volgt water, wat door 32% van de jongeren werd gekozen. Vruchtensap (20%) en ranja (15%) werden ook genoemd. Melk, yoghurtdrink, chocolademelk, thee en koffie worden zelden gedronken. Op de vraag hoeveel stuks fruit de jongeren per week eten, geeft 32% aan 1 – 2 stuks fruit per week te eten. 28,5% Van de jongeren eet 3 – 4 stuks per week en een andere 28,5% eet meer dan 5 stuks fruit per week. 11% Van de jongeren zegt nooit fruit te eten. Empirische deelvraag 2: Wat is er bij de jongeren binnen de gemeente Tilburg bekend over de oorzaken en gevolgen van overgewicht en obesitas? Binnen het onderzoek werd gevraagd welke lichamelijke problemen je kunt krijgen als je te dik bent. Er kon uit een elftal antwoorden gekozen worden. Ook mochten ze meerdere antwoorden kiezen bij deze vraag. De cijfers geven weer hoe vaak er voor dat bepaalde antwoord gekozen is. 93% Van de jongeren denkt dat je een slechte conditie kan krijgen als je te dik bent, 82% jongeren koos voor hartproblemen, 71% van de jongeren dacht aan gewrichtsproblemen en 65% aan suikerziekte. 28% van de jongeren denkt dat je van overgewicht slechte tanden kunt krijgen, 26% denkt dat je van overgewicht puistjes krijgt en 22% koos voor een slechte concentratie als gevolg. Kanker, gedragsproblemen en slaapstoornissen werden elk door 19% van de jongeren gekozen. Griep werd door 7% van de jongeren het minst gekozen. Empirische deelvraag 3: Waar besteden de hedendaagse jongeren binnen de gemeente Tilburg hun vrije tijd aan? Om in kaart te brengen waar de hedendaagse jongeren binnen de gemeente Tilburg hun vrije tijd aan besteden was het van belang om vragen te stellen over de dagindeling. Ook is er gevraagd wat de verschillende hobby’s en dagelijkse bezigheden zijn van de jongeren. 45% Van de jongeren sport of beweegt 1 – 2 uur per dag, 25% 3 – 4 uur per dag en 19% meer dan 5 uur per dag en 11% van de jongeren sport of beweegt nooit. Op de vraag wat de jongeren aan sport en bewegen doen buiten school waren meerdere antwoorden mogelijk. Zo gaf 57% van de jongeren aan te sporten buiten school bij een sportvereniging, de sporten variëren tussen voetbal, tennis, korfbal, dansen, fitness etc. 25% Van de jongeren heeft aangegeven dat ze zelfstandig sporten, het meest gegeven antwoord hierop is hardlopen. 25% Van de jongeren beweegt zelfstandig, vooral fietsen en wandelen worden hier als antwoorden genoemd. Ook gaf 16% van de jongeren aan niet te sporten of bewegen buiten school.

41


Op de stelling: Ik vind dat ik elke dag voldoende sport/beweeg, antwoord 28,5% met ‘zeer eens’. 37% is het hier mee ‘eens’, 24% weet het niet, 8% koos voor ‘oneens’ en 3% zegt het hier zeer oneens mee te zijn. Naast het sporten en bewegen is sociale media een belangrijke dagelijkse bezigheid. Zo geeft 95% van de jongeren aan sociale media te gebruiken, 5% maakt hier geen gebruik van. 44% Van de jongeren besteedt 1 – 2 uur per dag aan sociale media, 27% meer dan 6 uur per dag, 17% 3 – 4 uur per dag en 12% van de jongeren doet dit nooit. Bij de vraag welke sociale media de jongeren gebruiken waren meerdere antwoorden mogelijk omdat één persoon ook van meerdere sociale media gebruik kan maken. 72% Van de jongeren maakt gebruik van Hyves, 59% heeft een Facebook account, 58% jongeren is actief op Twitter en 3% heeft een MySpace account. Ook besteedt 40% van de jongeren 1 – 2 uur per dag aan internet, e-mailen of chatten, 25% doet dit 3 – 4 uur per dag, 11% van de jongeren doet dit 5 – 6 uur per dag, 7% van de jongeren doet dit nooit en 19% van de jongeren doet dit meer dan 6 uur per dag. 41% Van de jongeren speelt 1 – 2 uur per dag computerspellen, 30% geeft aan dit nooit te doen en 8% speelt meer dan 5 uur per dag computerspellen. Op het gebied van hobby’s besteedt 45% van de jongeren 1 – 2 uur per dag aan bijvoorbeeld: muziek, tekenen, schilderen, knutselen, 24% van de jongeren doet dit nooit, 17% doet dit 5 of meer uren per dag en 14% van de jongeren doet dit 3 – 4 uur per dag. Ook besteden jongeren hun vrije tijd aan televisie kijken. 53% Van de jongeren kijkt 1 – 2 uur per dag televisie, dvd of film en 24% doet dit 3 – 4 uur per dag. De omgang met vrienden en kennissen is belangrijk in de vrijetijdsbesteding van de jongeren. Zo brengt 37% van de jongeren gemiddeld 1 – 2 uur per dag met vrienden door op straat, 25% is 2 – 3 uur per dag en 23% meer dan 5 uur per dag. 45% Van de jongeren besteedt 1 – 2 uur per dag tijd aan thuis met vrienden zijn, 20% 3 – 4 uur per dag en 25% doet dit nooit. 60% Van de jongeren leest nooit een boek, krant of tijdschrift. 36% Leest 1 – 2 uur per dag en 4% van de jongeren leest meer dan 3 uur per dag. Uit dit onderzoek is ook gebleken dat 17% van de jongeren nooit huiswerk maakt, een kanttekening die hierbij gemaakt moet worden is dat jongeren die onderwijs volgen aan het praktijkonderwijs nooit huiswerk krijgen, dit maken zij op school. Het grootste deel, 66% van de jongeren besteedt gemiddeld 1 -2 uur per dag aan het maken van huiswerk. Ook werkt 72% van de jongeren (nog) niet. 15% werkt 1 – 2 uur per dag. Empirische deelvraag 5: Welke interventies, gericht op overgewicht en obesitas, zijn er bekend onder de jongeren binnen de gemeente Tilburg? Om te toetsen wat de bekendheid is van de verschillende interventies gericht op overgewicht en obesitas zijn er vragen gesteld aan de jongeren gericht op projecten in het verleden. De jongeren kregen een vraag of ze ooit hebben meegedaan aan een project om je gezondheid te verbeteren. 85% Gaf aan nog nooit met een dergelijk project mee te hebben gedaan. De andere 15% heeft wel ooit meegedaan aan een project om de gezondheid te verbeteren. Veel wisten de naam van het project niet meer, andere antwoorden waren; “iets van de GGD”, “schoolontbijt” en “sportdagen”. In het onderzoek geeft 34% van de jongeren aan op school nooit les te krijgen over gezondheid en overgewicht. 44% zegt over beide informatie te krijgen. De meningen op de vraag ‘zou je meer willen leren over je eigen gezondheid, gezonde voeding en overgewicht’ zijn verdeeld: 32% zegt ‘ja’, 36% heeft hier geen behoefte aan en 32% weet het niet.

42


Empirische deelvraag 6: Door welke succesfactoren worden jongeren binnen de gemeente Tilburg wel of niet gemotiveerd tot deelname aan interventies gericht op overgewicht en obesitas? Om erachter te komen wat de jongeren motiveert tot deelname aan interventies gericht op overgewicht en obesitas zijn er diverse vragen opgesteld. Bij de eerste vraag is de jongeren gevraagd wat zij willen doen om geen overgewicht te krijgen. 65% Van de jongeren wil meer gaan bewegen, 64% van de jongeren willen gezonder gaan eten en 26% wil minder gaan eten. 8% Van de jongeren wil meer les op school krijgen over voeding en beweging en 7% van de jongeren heeft behoefte aan persoonlijke begeleiding. Daarnaast werd gevraagd hoe de school kan meehelpen om overgewicht aan te pakken. 53% Van de jongeren geeft aan meer gymles te willen. 42% Heeft gekozen voor het meer les krijgen over gezondheid, 40% van de jongeren geeft gezond eten verkopen in de kantine als antwoord en 15% koos voor een verbod op het verlaten van het schoolterrein tijdens schooltijd.

Wat zou jij willen doen om geen overgewicht te krijgen? 70%

64 %

65 %

60% 50% 40% 30%

26 %

20% 8%

7%

10% 0% Gezonder eten

Meer bewegen

Persoonlijke begeleiding

Minder eten

Meer les voeding en bewegen

Figuur 7.2 Percentage wat te doen om geen overgewicht te krijgen.

Stel dat je overgewicht hebt, door wie en waar wil je dan geholpen worden? Uit dit onderzoek is gebleken dat 71% van de jongeren koos voor hun ouders, gevolgd door 46% van de jongeren die door de dokter/diëtist/specialist geholpen wil worden. 30% Van de jongeren willen door vrienden geholpen worden en 7% van de jongeren door docenten op school. Over de locatie waar de jongeren willen worden geholpen zijn de volgende antwoorden gegeven, 69% van de jongeren wil het liefst thuis geholpen worden; 47% van de jongeren kiest voor een fitnesscentrum; 33% kiest voor hulp bij de sportvereniging en 26% bij de dokter. 63% Van de jongeren geeft aan het geen probleem te vinden als zijn of haar vrienden weten dat je probeert af te vallen; 21% zou dit alleen aan de beste vrienden vertellen; 10,5% wil liever niet dat vrienden het weten. 78% Van de jongeren vindt het belangrijk dat jongeren meehelpen bij het organiseren van een activiteit over gezondheid. De vraag of de jongeren zelf willen meehelpen bij het organiseren om zo de eigen wensen en behoeften te kunnen toepassen bij de interventie wordt door 61% beantwoord met ‘nee’. Om overgewicht vanuit de woonwijk aan te pakken geeft 48% van de jongeren aan graag meer sportvelden/verenigingen te zien, 28% kiest voor het vermeerderen van gezondheidsprojecten in de wijk, 26% van de jongeren wil meer speelgelegenheden en 13% van de jongeren wil meer bossen.

43


Aan de jongeren is gevraagd op welke manier zij graag informatie ontvangen over gezondheid en overgewicht. Bij deze vraag waren meerdere antwoorden mogelijk. 54% Van de jongeren zouden graag informatie willen via lessen op school. 35% Koos voor informatieoverdracht via het internet, 34% van de jongeren via de ouders, 22% via de sportvereniging en 22% via sociale media als Facebook, Hyves en Twitter.

Op welke manier wil ik informatie over overgewicht en obesitas? 60%

54%

50% 40% 30% 20% 10%

35%

34% 22% 12%

20%

21%

22% 11%

8%

13% 2%

0%

Figuur 7.3 Informatie voorziening overgewicht.

44


8. Conclusie Deze conclusie geeft bevindingen en verbanden weer vanuit de onderzoeksresultaten. Per alinea wordt een conclusie van een empirische deelvraag beschreven. Dit hoofdstuk sluit af met een antwoord op de vraagstelling: Wat zijn de behoeftes van jongeren, in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar, ten aanzien van interventies gericht op overgewicht en obesitas? Deelvraag 1: In hoeverre zijn jongeren binnen de gemeente Tilburg bekend met het probleem overgewicht en obesitas? Jongeren schatten de prevalentie overgewicht hoog in. Ze herkennen de categorieën van de ‘Schijf van Vijf’. Het merendeel geeft aan elke dag te ontbijten en elke dag te lunchen. Er wordt te weinig fruit gegeten, te veel gesnoept en erg veel frisdrank gedronken. Ten aanzien van de hoofdvraag kan geconcludeerd worden dat de Tilburgse jongeren meer kennis nodig hebben over voeding. Het niveau van kennisoverdracht dient aangepast te worden aan het (school)niveau van de jongeren. Deelvraag 2: Wat is er bij de jongeren binnen de gemeente Tilburg bekend over de oorzaken en gevolgen van overgewicht en obesitas? Gevolgen als een slechte conditie, hart- en gewrichtsproblemen en suikerziekte worden gerelateerd aan overgewicht. Echter zijn de jongeren nog niet volledig op de hoogte van de gevolgen want ook zijn er jongeren die denken dat griep, kanker en slechte tanden een gevolg kunnen zijn. Hieruit kan geconcludeerd worden dat er meer kennis nodig is over de gevolgen van overgewicht. Deelvraag 3: Waar besteden de hedendaagse jongeren binnen de gemeente Tilburg hun vrije tijd aan? De hedendaagse jongeren houden zich in hun vrije tijd vooral bezig met computeren, internet, televisie kijken, sociale media, vrienden en sport. Jongeren vinden van zichzelf dat ze voldoende sporten en bewegen. Jongeren vinden snelheid interessant. Het is duidelijk dat de vrijetijdsbesteding uiteenlopend is. Sporten is populair tegenover het inactieve computeren en televisie kijken. Jongeren sporten en bewegen en vinden dit leuk om te doen, er is een selecte groep jongeren die niet of nauwelijks sport of beweegt en dit ook niet leuk vindt. Deelvraag 4: In hoeverre zijn de bestaande interventies, gericht op overgewicht en obesitas, geschikt voor jongeren binnen de gemeente Tilburg? Er zijn op dit moment weinig tot geen interventies binnen de gemeente Tilburg die aansluiten bij de beleefwereld van jongeren van 12 t/m 18 jaar. Enkele bestaande interventies van bijvoorbeeld Kompaan en De Bocht en de GGD Hart voor Brabant waren met name interessant voor de leerlingen van 12 t/m 14 jaar (leerjaar 1 en 2). Voor de jongeren van 15 t/m 18 jaar waren deze niet geschikt. Vanuit deze gegevens kan geconcludeerd worden dat het aanbod van interventies gericht op overgewicht, voor jongeren van 12 t/m 18 jaar, minimaal is en daarnaast niet tot nauwelijks aansluit op de beleefwereld van deze jongeren. Deelvraag 5: Welke interventies, gericht op overgewicht en obesitas, zijn er bekend onder de jongeren binnen de gemeente Tilburg? Weinig jongeren hebben ooit aan een interventie meegedaan, er zijn ook weinig tot geen interventies bekend. Op school krijgen de jongeren sporadisch les in gezondheid en overgewicht. Er is meer kennis over gezondheid, voeding en overgewicht nodig, al geven de jongeren zelf aan hier niet veel behoefte aan te hebben.

45


Deelvraag 6: Door welke succesfactoren worden jongeren binnen de gemeente Tilburg wel of niet gemotiveerd tot deelname aan interventies gericht op overgewicht en obesitas? Duidelijkheid is wat jongeren willen. Ze zijn zelfstandig en willen ook de vrijheid om zelf dingen te ondernemen. Naast duidelijkheid hebben jongeren ook behoefte aan vernieuwing, uitdaging, creativiteit, afwisseling, terugkerende elementen, verschillende werkvormen en de koppeling naar iets concreets. Als jongeren een doel voor ogen hebben zijn ze gemotiveerd dit te behalen, ze zijn gemotiveerd zichzelf te verbeteren. Een wedstrijdelement, een rolmodel of een persoon die vertelt uit ervaring leidt ook tot motivatie. Om overgewicht tegen te gaan willen de jongeren meer bewegen. De meeste jongeren willen informatie krijgen via school. De jongeren geven aan dat hun school meer gymlessen en theorielessen moet geven over gezondheid gerelateerde thema’s om overgewicht onder leerlingen tegen te gaan. Jongeren willen informatie krijgen via het internet of via de ouders. Daarnaast willen ze geholpen worden door ouders en/of dokter/specialist. De locatie waar de jongeren het liefst geholpen willen worden is thuis, fitnesscentrum of een sportvereniging. Interventies buiten schooltijd zijn niet populair, na school willen ze zo snel mogelijk naar huis om ‘leuke’ dingen te gaan doen. Ze vinden het belangrijk dat jongeren zelf meehelpen om gezondheidsprojecten te organiseren, echter is er weinig behoefte om dit daadwerkelijk zelf te doen. Hoofdvraag: Wat zijn de behoeftes van jongeren, in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar, ten aanzien van interventies gericht op overgewicht en obesitas? Het huidige aanbod van interventies gericht op overgewicht voor jongeren van 12 t/m 18 jaar is minimaal en sluit niet tot nauwelijks aan op de beleefwereld van deze jongeren. Jongeren besteden hun vrije tijd aan actief bezig zijn met sporten en bewegen en daarnaast het inactieve computeren en televisie kijken. Er is een selecte groep die helemaal niet sport of beweegt en dit ook niet leuk vindt. Jongeren krijgen onvoldoende les op school over gezondheid, voeding en overgewicht, echter hebben de jongeren niet veel behoefte om meer over deze thema’s te leren. Wel is deze kennisvergroting noodzakelijk om de jongeren bewust te maken van de ernst van het probleem. Daarnaast willen jongeren informatie over gezondheid, voeding en overgewicht juist via school ontvangen. Naast school willen ze graag via ouders informatie krijgen en ook door hen geholpen worden. Door meer te bewegen en meer les te krijgen in gezondheid, denken de jongeren overgewicht tegen te kunnen gaan.

46


9. Discussie Dit hoofdstuk beschrijft onder andere de relatie tussen de conclusie en het theoretisch kader. Om deze relatie te kunnen realiseren zijn de resultaten van het theoretisch kader en het kwalitatief en kwantitatief onderzoek met elkaar in verband gebracht. Deze discussie biedt tevens een beschrijving van de begrenzingen, suggesties voor een vervolgonderzoek en de praktische relevantie. Dit onderzoek heeft twee analytische deelvragen die beantwoord dienen te worden. De deelvragen zijn in de beginfase opgesteld aan de hand van de hoofdvraag: 1. Welke redenen hebben jongeren binnen de gemeente Tilburg om wel of niet deel te nemen aan interventies gericht op overgewicht en obesitas? 2. Door welke tools worden jongeren binnen de gemeente Tilburg gemotiveerd tot deelname aan interventies gericht op overgewicht en obesitas?

9.1 Theoretische relevantie 1. Welke redenen hebben jongeren binnen de gemeente Tilburg om wel of niet deel te nemen aan interventies gericht op overgewicht en obesitas? Een overeenkomst vanuit het theoretisch kader en het kwantitatief onderzoek is dat de jongeren over onvoldoende kennis beschikken wat betreft het probleem overgewicht en obesitas. In de studie over het puberbrein komt naar voren dat jongeren vaak het probleem niet willen inzien omdat er geen interesse is. Ook blijkt dat jongeren denken aan de korte termijn en aan de gevolgen op lange termijn met eventuele consequenties. Tijdens de puberteit is er meer behoefte aan uitdagingen en het experimenteren met drugs, alcohol en andere verslavende middelen. Uit het kwantitatief onderzoek is naar voren gekomen dat de jongeren geen correct beeld hebben over het aantal jongeren dat overgewicht heeft binnen de gemeente Tilburg. Slechts 4% van de jongeren gaf het goede antwoord. Wel gaf iets meer dan de helft het goede antwoord op de vraag over de gevolgen van overgewicht. Uit het theoretisch kader blijkt dat de jongeren niet genoeg kennis over het probleem overgewicht en obesitas hebben, omdat hier geen interesses liggen. Dat de jongeren over onvoldoende kennis beschikken wordt bevestigd middels het kwantitatieve onderzoek. Een verklaring hiervan is dat de jongeren geen interesses hebben in het gezondheidsprobleem als ze hier zelf geen hinder van ondervinden. Ook is ongezonde voeding en een inactieve leefstijl bij jongeren een kenmerk van puberteit. Binnen het theoretisch kader is onderzoek gedaan naar het puberbrein. Daarin staat beschreven dat jongeren vaak een ongezond voedingspatroon hebben en een inactieve leefstijl hanteren. Ook het gedrag van de jongeren wat gezien wordt als “eerst doen dan denken” zorgt voor de verkeerde houding om een dergelijk probleem onder de aandacht te brengen. Een verklaring van de ongezonde voeding is dat de jongeren denken alleen aan de positieve effecten van de slechte voeding en inactieve leefstijl, niet aan de negatieve gevolgen dit wordt ook bevestigd in het theoretisch kader. In het kwantitatief onderzoek komt naar voren dat bijna de helft van alle jongeren tijdens schooltijd eten en drinken gaat kopen bij een supermarkt en/of andere winkels. Ook blijkt dat het merendeel van de jongeren tijdens de lunch frisdrank/energiedrank nuttigen. Uit het kwalitatief onderzoek is naar voren gekomen dat jongeren eerder iets kiezen wat lekker is dan gezond. Dit is een overeenkomst en wordt bevestigd middels het theoretisch kader. Dit verklaard ook waarom de jongeren niet willen deelnemen aan een interventie gericht op overgewicht en obesitas, namelijk omdat ze het nut er niet van inzien. Het merendeel van de jongeren gaf het juiste antwoord in het kwantitatieve onderzoek op de vraag wat de gevolgen zijn van overgewicht en obesitas. Tevens staat in het theoretisch kader benoemd dat de jongeren behoefte hebben aan enkele stabiele factoren zoals de ouders, familie en vrienden. Vertrouwen speelt bij deze stabiele factoren een grote rol. Een reden voor de jongeren om deel te nemen aan een interventie gericht op overgewicht en obesitas zou zijn als bijvoorbeeld de ouders een rol gaan spelen binnen het project of proces.

47


Een andere overeenkomst tussen het theoretisch kader en de resultaten vanuit het kwantitatief onderzoek is dat bijna alle jongeren actief zijn in de sport. Dit wordt bevestigd binnen het kwantitatieve onderzoek. Omdat de jongeren zoveel bezig zijn met sport en een competitief verband zoeken in de sport is dit een reden voor hen om deel te nemen aan interventies gericht op overgewicht en obesitas. 2. Door welke tools worden jongeren binnen de gemeente Tilburg gemotiveerd tot deelname aan interventies gericht op overgewicht en obesitas? Er zijn een aantal factoren waardoor jongeren gemotiveerd worden tot deelname aan een interventie gericht op overgewicht en obesitas. Jongeren kunnen tijdens de puberteit problemen ervaren met beslissingen nemen en ze zijn beïnvloedbaar voor fysieke en sociale invloeden vanuit de omgeving, zo blijkt uit theoretisch en kwantitatief onderzoek. Vandaar ook dat de fysieke en sociale omgeving mee worden genomen. Het zijn de tools in combinatie met de fysieke en sociale omgeving die tot motivatie moeten en kunnen leiden. Een eerste overeenkomst tussen het theoretisch kader en resultaten van het kwalitatief en kwantitatief onderzoek is dat de school een belangrijke setting vormt voor de jongeren. Ze brengen hier niet alleen de meeste tijd door, hier hebben zij ook de sociale contacten en vriendschappen die invloed hebben op hun gedrag. De school en de leeftijdsgenoten zijn zeer belangrijk wat betreft het uitoefenen van invloed op de te maken keuzes van de jongeren. Dit blijkt zowel uit het theoretisch kader, het kwalitatief als het kwantitatief onderzoek. De jongeren krijgen op school gymlessen en informatie over gezondheid via verschillende theorievakken, dit wordt binnen het kwantitatief onderzoek bevestigd. Niet alleen de school en leeftijdsgenoten, maar ook ouders hebben een grote invloed op de keuzes die jongeren maken. Vanuit het kwantitatief onderzoek blijkt dat de jongeren het liefst thuis en door hun ouders geholpen willen worden wat betreft overgewicht. Uit het theoretisch kader komt naar voren dat jongeren veiligheid, geborgenheid en vertrouwen nodig hebben. Dit verklaard waarom uit het kwantitatief onderzoek naar voren is gekomen dat de jongeren het liefst door de ouders en leeftijdsgenoten geholpen willen worden. Omdat de jongeren namelijk veiligheid, geborgenheid en vertrouwen nodig hebben bij keuzes en sturing in het dagelijks leven. Zowel uit het theoretisch kader als uit de resultaten vanuit het kwalitatief en kwantitatief onderzoek blijkt dat televisie kijken, internet, sociale media en sport de meest populaire activiteiten zijn wat betreft de vrijetijdsbesteding. Uit onderzoek binnen het theoretisch kader blijkt dat jongeren gemiddeld 2,5 uur per dag aan internetactiviteiten besteden, vanuit het kwantitatief onderzoek wordt dit bevestigd. Tevens blijkt uit het theoretisch kader dat televisie kijken en computeren de meest favoriete binnenactiviteiten zijn, dit wordt door de resultaten vanuit het kwantitatief onderzoek nogmaals bevestigd. Internet wordt zowel in het theoretisch kader als in de resultaten van het kwantitatief onderzoek gezien als een goede manier van informatievoorziening. Het theoretisch kader beschrijft de ontwikkeling en de kenmerken van het puberbrein. Daaruit blijkt dat adolescenten licht op zich zelf gefocust zijn, uit kwalitatief onderzoek blijkt dat er een ‘ikke ikke ikke’cultuur heerst onder veel jongeren. Ook vanuit het kwalitatief onderzoek blijkt dat jongeren op zoek zijn naar spanning en uitdaging. Een andere factor die binnen het theoretisch kader beschreven staat, is de drang die jongeren hebben om risico’s te nemen. Het op zoek gaan naar spanning en uitdaging en de drang tot risico’s nemen wordt vanuit de hersenen gestimuleerd. Concrete tools waardoor de motivatie van jongeren zal toenemen zijn: een wedstrijdelement, een rolmodel of een persoon die vertelt uit ervaring. De twee laatst genoemde staan in relatie met, zoals in het theoretisch kader beschreven staat, de behoefte aan duidelijkheid, de koppeling naar iets concreets en vernieuwing. Door de jongeren vrijheid te geven om zelf dingen te ondernemen, te ontwikkelingen en ze zelf creatief na te laten denken worden ze intrinsiek gemotiveerd. De verklaring hiervan is dat jongeren duidelijkheid willen en zelf willen ondernemen. Ze willen laten zien dat ze in staat zijn te handelen naar eigen wil en verantwoordelijkheid te nemen.

48


9.2 Begrenzingen In het gehele traject van dit onderzoek zijn er een aantal begrenzingen geweest om de kwaliteit en deadlines te waarborgen. In de beginfase werd besloten om een adviesrapport te schrijven en een aanvulling middels een implementatieplan, mits voldoende tijd. Bij het vorderen van het onderzoek bleek dit wat betreft tijd niet haalbaar. In overleg met de stageorganisatie is besloten om uitgewerkte aanbevelingen te doen, deze keuze is gemaakt om de kwaliteit van dit rapport inclusief de aanbevelingen te bewaken. Bij het opstellen van het kwalitatief onderzoek stonden in de beginfase zeven interviews gepland. Hierbij is verzadiging opgetreden. Na vijf interviews werden geen nieuwe antwoorden meer gegeven, waardoor bewust gekozen is om het bij vijf interviews te laten. Daarnaast kosten de interviews en de voorbereiding hiervan dermate veel tijd waardoor het niet haalbaar was om de resultaten dan nog te analyseren en te verwerken binnen het kwantitatief onderzoek. De vijf interviews hebben voldoende input gegevens voor het opstellen van de vragenlijst van het kwantitatief onderzoek. Tijdens het opstellen van het kwantitatief onderzoek is gekozen om het gewicht van jongeren niet te meten of te laten meten om erachter te komen of de jongeren overgewicht hebben. Dit is een overwogen en bewuste keuze. Het gaat om de behoeftes van de Tilburgse jongeren, dus niet specifiek om wat de jongeren met overgewicht en zonder overgewicht afzonderlijk denken. Het gaat om het gehele beeld. Ook was het niet haalbaar geweest om tijdens het onderzoek de leerlingen te gaan meten. Het kost niet alleen erg veel tijd om van 404 jongeren hun lichaamslengte en –gewicht te meten, maar het is ook een drempel voor de jongeren. Het onderwerp lichaamsgewicht is vaak erg gevoelig en kan uitmonden in jongeren die daardoor niet mee willen doen met het onderzoek. Deze begrenzing heeft ervoor gezorgd dat er geen onderscheid kon worden gemaakt in bepaalde conclusies. Het gaat hierbij om de vragen en resultaten die uitkomst zouden kunnen geven op de verschillen in motivatie van jongeren met en zonder overgewicht. Als gekeken wordt naar begrenzingen ten aanzien van het kwantitatieve onderzoek dat is uitgevoerd dan is duidelijk geworden dat er een aantal onduidelijkheden zijn. Bij vraag 26 werd aan de jongeren gevraagd “Wat zou jij willen doen om geen overgewicht te krijgen?” Bij deze vraag is door 5% van de jongeren geantwoord dat zij meer les willen over voeding en gezondheid. Echter bij vraag 27 antwoord 28% van de jongeren meer les te willen over gezondheid door de school. Dit is een opvallend groot verschil en hiermee is het onduidelijk wat ze nu precies willen. Het is onduidelijk waar dit verschil vandaan komt. Het kan aan de vraagstelling liggen, aan de concentratie van de jongeren tijdens het invullen, aan de net iets andere formulering van de vraag of antwoordmogelijkheden of nog iets anders. Dit is niet achterhaald waardoor het onduidelijk zal blijven. 78% Van de jongeren geeft bij vraag 33 aan dat het wel degelijk belangrijk is dat jongeren zelf meehelpen bij het organiseren van activiteiten rondom gezondheid. Bij vraag 34 wordt gevraagd of de jongeren zelf zouden willen meehelpen bij het organiseren van dergelijke activiteiten. Opvallend hierbij is dat 61% van de jongeren aangeeft geen interesse te hebben om mee te helpen. Jongeren vinden het dus wel belangrijk, maar willen zelf niet meehelpen om gezondheidsprojecten te organiseren. Dit is opvallend. Binnen het onderzoek is niet gevraagd naar de redenen waarom de jongeren dat zelf niet willen. Deze redenen kunnen erg uiteenlopend zijn. Door deze redenen te achterhalen kan hier op ingespeeld worden door toekomstige interventieontwikkelaars en gezondheidsbevorderaars.

9.3 Suggesties vervolgonderzoek Vanuit dit onderzoek zijn een aantal suggesties naar voren gekomen die in een vervolg onderzoek van belang zijn om volledigheid te kunnen creëren in het rapport. Als eerste vervolg kan een implementatieplan geschreven worden als vervolg op de aanbevelingen binnen dit rapport. Op deze manier worden de aanbevelingen praktisch uitvoerbaar en zal de organisatie de aanbevelingen moeiteloos kunnen invoeren.

49


De belangrijkste suggestie van het kwantitatieve onderzoek is het onderscheid maken tussen jongeren met en zonder overgewicht. Zoals eerder aangegeven is dit onderscheid binnen dit onderzoek bewust niet gemaakt. Echter wil dit niet zeggen dat het niet van belang kan zijn. Jongeren met overgewicht zouden hele andere behoeftes kunnen hebben dan jongeren zonder overgewicht. Vooral wat betreft de manier waarop zij hulp krijgen en door wie. Het belang van deze suggestie is dat jongeren met of zonder overgewicht andere gedachten en behoeften kunnen hebben. Het zal uiteindelijk een beter beeld kunnen geven over de uitkomsten van de jongeren met en zonder overgewicht. Tevens kan de correlatie dan wel gelegd worden tussen de beide groepen en de beantwoorde vragen vanuit het onderzoek. In het kwantitatief onderzoek is gevraagd aan de jongeren of zij het belangrijk vinden dat jongeren meehelpen bij het organiseren van projecten rondom overgewicht en obesitas. Als antwoord is door het merendeel van de jongeren aangegeven dat zij het belangrijk vinden dat jongeren meehelpen bij de organisatie. De vraag hierna was of de jongeren dan ook zelf mee willen helpen met het organiseren van dergelijke projecten. Op deze vraag antwoord het merendeel niet deel te willen nemen aan het organiseren. De suggestie voor het vervolgonderzoek is dat er gevraagd dient te worden aan de jongeren waarom niet deel willen nemen bij het organiseren terwijl het merendeel dit wel heel belangrijk vindt. Wat zorgt ervoor dat de interesse voor iets wat ze wel belangrijk vinden er niet is? En wat moet er gedaan worden om dit wel te creëren?

50


Bij het kwantitatieve onderzoek zijn een aantal vragen gesteld over de kennis van overgewicht en obesitas bij jongeren binnen de gemeente Tilburg. Er zijn op verschillende manieren vragen gesteld om het niveau van kennis te meten. Zo is er gevraagd welke factoren onder ´Schijf van Vijf´ horen. Het merendeel gaf bij deze vraag het goede antwoord. In het vervolgonderzoek is het dan ook van belang dat na de vragen over kennis er vragen gesteld worden over waarom de kennis er juist wel of niet is bij de jongeren. Wat zorgt ervoor dat ze geen of nauwelijks kennis hebben? En waar hebben ze de kennis juist wel opgedaan? Ook is er gevraagd aan de jongeren wat de gevolgen kunnen zijn van overgewicht en obesitas. De vraag daarbij is: “Weten de jongeren ook wat deze gevolgen op lange termijn met je doen en hoe de gevolgen zich ontwikkelen?”. Dit is een suggestie voor het vervolgonderzoek.

9.4 Praktische relevantie Vanwege de toename van overgewicht en in het kader van gezondheidsbevordering is overgewicht door de gemeente Tilburg als belangrijkste speerpunt opgesteld binnen de nota lokaal gezondheidsbeleid. Op dit moment zijn er binnen de gemeente Tilburg geen interventies gericht op het tegengaan van overgewicht en obesitas specifiek bij jongeren van 12 t/m 18 jaar. Het is onduidelijk wat de jongeren willen en wat hun behoeftes zijn. Dit onderzoek geeft een overzicht van de huidige situatie wat betreft de behoeftes van de jongeren binnen de gemeente Tilburg. Duidelijk wordt wat de jongeren motiveert tot deelname aan een interventie gericht op overgewicht en obesitas en door wie en op welke manier zij hier informatie over willen ontvangen. Daarnaast biedt het ook een overzicht van de succesfactoren waarmee de motivatie van de jongeren verhoogd zal worden. Dit onderzoek biedt tevens richtlijnen en aanbevelingen tot een geschikte aanpak van overgewicht en obesitas onder de jongeren van 12 t/m 18 jaar. Met dit onderzoek kunnen interventies specifiek ingericht worden naar de behoeftes van de jongeren, waardoor deze nauw aan zullen sluiten bij de beleefwereld van deze doelgroep. Dit zal uiteindelijke leiden tot gedragsverandering, waardoor overgewicht en obesitas onder jongeren tegen wordt gegaan.

51


10. Aanbevelingen Naar aanleiding van de conclusie worden in dit hoofdstuk aanbevelingen gedaan aan projectgroep Gezond Gewicht. Uit het onderzoek zijn een aantal opvallende resultaten gekomen. Aan de hand van deze resultaten is er per deelvraag een conclusie beschreven welke als input zijn gebruikt bij het opstellen van de aanbevelingen. De aanbevelingen worden binnen dit hoofdstuk concreet beschreven. Binnen dit rapport worden geen aanbevelingen gegeven wat betreft handhaving, dit is niet van toepassing. Daarnaast zijn de aanbevelingen ook niet bedoeld als verbetering op de huidige situatie. Deze aanbevelingen bieden handvaten om een nieuw te ontwikkelen interventie te laten aansluiten bij de behoeftes van de jongeren. De aanbevelingen zijn opgesteld naar aanleiding van de volgende hoofdvraag: Wat zijn de behoeftes van jongeren, in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar, ten aanzien van interventies gericht op overgewicht en obesitas? Omdat er op dit moment geen geschikte interventie bestaat specifiek gericht op jongeren van 12 t/m 18 jaar moet deze worden ontwikkelt. Interventies uit het verleden sloten niet aan op de beleefwereld van de jongeren, waardoor deze geen effect hadden. Het is noodzakelijk om een interventie te ontwikkelen die nauw aansluit op de beleefwereld en de behoeftes van de jongeren van 12 t/m 18 jaar. Alleen op deze manier zullen jongeren gemotiveerd worden en zal gedragsverandering mogelijk zijn. Dit rapport biedt succesfactoren om een interventie aan te laten sluiten bij deze jongeren om hun zo te motiveren tot deelname. Door deze aanbevelingen zal een interventie ontwikkeld kunnen worden voor de Tilburgse jongeren van 12 t/m 18 jaar. Het moet gaan om een interventie waarin de succesfactoren gecombineerd worden om op deze manier optimaal resultaat te behalen. Vanuit de deelvragen 1 tot en met 6 zijn een aantal concrete succesfactoren naar voren gekomen. Aan de hand van deze succesfactoren zijn er een aantal aanbevelingen opgesteld. Succesfactoren - Jongeren willen de vrijheid om zelf te ondernemen. - Jongeren hebben behoefte aan duidelijkheid, vernieuwing, uitdaging, creativiteit, afwisseling, terugkerende elementen, verschillende werkvormen en de koppeling naar iets concreets. - Jongeren worden gemotiveerd door een wedstrijdelement, een rolmodel of een persoon die vertelt uit eigen ervaring. - Jongeren willen meer bewegen. - Jongeren willen informatie krijgen via school, het internet of via de ouders. - Jongeren willen geholpen worden door ouders, dokter of specialist en docenten. - Jongeren vinden het belangrijk dat jongeren zelf meehelpen om gezondheidsprojecten te organiseren. Aanbeveling 1: community benadering Deze eerste aanbeveling volgt uit de conclusie vanuit deelvraag 6. Hierin wordt duidelijk welke succesfactoren leiden tot motivatie onder de jongeren en welke manier van benaderen en informatieoverdracht het beste aansluit bij de jongeren binnen de gemeente Tilburg. De community benadering lijkt nauw aan te sluiten bij wat de jongeren willen en nodig hebben. De community en school als setting zijn geschikt om grote of juist selectieve groepen jongeren te bereiken. Op school worden leerlingen gestimuleerd om te leren, wat aansluit met de behoeftes van jongeren. Informatie via docenten, het internet of sociale media spreekt hun aan. Naast de school kan ook het gezin als setting gekozen worden. Wellicht is een gecombineerde interventie de beste optie, deels op school en deels thuis binnen het gezin.

52


Community als setting Door te focussen op een setting zal ook de fysieke en sociale omgeving een grote rol spelen binnen de gezondheidsbevordering. Een community is een groep mensen die zichzelf identificeren door bij een bepaalde groep te horen, een gedeeld belang hebben, gemeenschappelijke sociale instituties hebben en gemeenschappelijke sociale controlecomponenten hebben (Ottawa Charter, 1986). Met een community benadering zal er een demografische clustering van gezondheidsproblemen plaatsvinden. De invloed van sociale en fysieke omgeving uit zich in verschillen in gezondheidsgedrag, gezondheid en levensverwachting. Ook zullen specifieke doelgroepen; jongeren met overgewicht en jongeren met overgewicht in achterstandsbuurten beter bereikt kunnen worden. Hierdoor zullen de sociaal economische gezondheidsverschillen verkleind worden. De gezondheid van de jongeren wordt bevorderd en de gemeenschap zal veranderen zodat het de gewenste verbeteringen ondersteunt. Daarnaast ondersteunt de community benadering een integrale aanpak. Gedragsverandering is een complex geheel van allerlei samenhangende factoren. Dit vraagt om een integrale benadering. Integraal betekent dat gezondheid, gedrag en individuele- en omgevingsdeterminanten tegelijkertijd en vanuit meerdere invalshoeken worden benaderd. Het kan gaan om een project of een programma waarin meerdere samenhangende, planmatig ontwikkelde interventies gecombineerd kunnen worden (NISB, 2012). Een community benadering is belangrijk en kosteneffectief. Factoren als attitudes, het sociaal klimaat en het milieu kunnen allemaal aangepast worden. De gezondheid wordt beïnvloed door andere factoren dan alleen gezondheidsbeleid (WHO, 1984, Ottawa Charter, 1986). School als setting Dit deel van de aanbevelingen is gebaseerd op de conclusies van deelvraag 3 en 6 waarin de behoeftes van de jongeren in kaart zijn gebracht. Het schoolgebouw heeft invloed op het gedrag van de leerlingen. Deze ‘healthy environment’ kan zowel positieve als negatieve invloed hebben op het aan te nemen gedrag van de jongeren. De school is een fysieke omgeving waarin leren gestimuleerd wordt. Niet alleen voor de leerlingen op de school, maar ook voor de docenten werkzaam binnen de school. Jongeren brengen de meeste tijd door op school en hebben voornamelijk hier hun sociale contacten. Het is een veilige setting waar de jongeren bij elkaar komen om te leren op cognitief, motorisch en sociaal-affectief niveau. De school is een omgeving waarin jongeren leren, oefenen en gezonde beslissingen leren nemen (Parcel, G., Kelder, S., Basen-Engquist, K., Blake, D., Poland, E., Lawrence, W., Green, J. & Rootman, D., 2000). De school is ook een setting waarin ouders samen komen. Vaak om over de vorderingen van hun kind te praten, maar dit kan ook andere doeleinden hebben. De manier waarop ouders binnen de school actief kunnen participeren wordt duidelijk beschreven middels ‘aanbeveling 4: ouderparticipatie’. “Scholen zijn essentieel in het bereiken van gezondheidsbevordering. De school in fundamenteel in het opbouwen van rijkdom en gezondheid van de omgeving. Het is gebleken dat onderwijs een sleutelfactor is wat betreft het verkleinen van de verschillen tussen rijk en arm.” (St Lager, 2001). Omdat de jongeren in hun vrije tijd veel tijd besteden aan inactief computeren, internet en sociale media is het van belang dat ze ook actieve activiteiten ondernemen. Dit kan door middel van sportstimulering gedaan worden. De jongeren geven in het kwantitatief onderzoek aan wel veel te sporten en bewegen, maar dit gebeurt nog niet vaak bij sportverenigingen. Hier kan op ingespeeld worden door middel van het stimuleren van vaste sportmomenten op school of bij verenigingen en hier een competitieverband aan te verbinden. Dit geeft de jongeren een moment van uitdaging en met een eventuele beloning wordt de interesse sneller gecreëerd. De gymdocenten of combinatiefunctionarissen van de school kunnen deze taak op zich nemen. Het organiseren van sportdagen, schoolse sporttoernooien, een ‘beste sportklas van de school’-wedstrijd en andere sportstimulerende activiteiten om de jongeren meer te laten bewegen. Deze activiteiten kunnen gecombineerd worden met sportverenigingen in de naaste omgeving.

53


Aan de jongeren is gevraagd op welke manier zij overgewicht zouden tegen willen gaan. Ze gaven hierbij aan meer te willen bewegen. Ook werd gevraagd hoe de school zou kunnen helpen om overgewicht aan te pakken. Uit deze vraag kwam naar voren dat de school meer gymlessen moet aanbieden. Deze twee resultaten zeggen iets over het beweeggedrag van de jongeren. Ongeacht of ze vaak of weinig sporten, ze willen graag bewegen. Veel jongeren bewegen al voldoende, maar er zijn veel jongeren die dit niet doen. Het is zaak deze groep aan het bewegen te krijgen. School is een juiste setting om sporten en bewegen te stimuleren. Zeker tijdens de gymlessen kan hier winst op te behalen zijn. Echter vergt deze aanbeveling vele aanpassingen binnen het schoolbeleid. Wat betreft financiën en verplichte lesuren is het moeilijk om extra gymlessen in te plannen. Echter kan er op een creatieve manier, onder de noemer van naschoolse sportactiviteiten, toch een sportmoment gecreëerd worden. Wanneer deze uren op het lesrooster worden geplaatst zijn leerlingen eerder geneigd deel te nemen. Dit vergt wel extra uren voor de desbetreffende docent. Een van de voordelen van de school als setting is dat de docenten binnen de school als rolmodel dienen. Niet alleen de docenten maar ook andere rolmodellen kunnen ingezet worden, te denken aan sporthelden, bekende Nederlanders of mensen die vertellen uit eigen ervaringen. Hierdoor worden jongeren niet alleen gemotiveerd tot deelname aan een activiteit, zij zullen bij deelname ook volledig open staan voor verhalen, ervaringen en activiteiten die deze rolmodellen vertellen en aanbieden. Daarnaast is de organisatie van de school geschikt vanwege op maat gemaakte programma’s voor jongeren. Gemeenschappelijke activiteiten staan binnen een school centraal, waardoor er een groot bereik zal zijn. De jongeren brengen niet alleen veel tijd door op school, ze gaan daar ook met regelmaat heen. Het is een zeer belangrijke sociale en fysieke omgeving binnen het leven van de jongeren. Echter heeft de school als setting ook nadelen. Interventies binnen een school kosten veel tijd wat ten koste kan gaan van het reguliere lesprogramma. Daarnaast krijgen de docenten extra verantwoordelijkheden, wat tijd en geld kost (Parcel et al., 2000). Aanbeveling 2: kennisvergroting Vanuit de deelvragen 1 en 2 is geconcludeerd dat de jongeren over onvoldoende kennis beschikken wat betreft overgewicht en obesitas. Hieruit blijkt dat de kennis ten aanzien van overgewicht en obesitas vergroot moet worden. Het probleem dat de jongeren niet optimaal bekend zijn met het probleem overgewicht en obesitas is een aanbeveling die een hoge prioriteit hoort te hebben. Dit vanwege het resultaat dat jongeren niet genoeg kennis hebben over het gezondheidsprobleem en dan ook niet de intentie en interesse hebben om iets te doen aan dit probleem. Om dit probleem te kunnen aanpakken is het nodig dat er kennis wordt overgedragen naar de jongeren aan de hand van verschillende niveaus. De eerste effectieve methode voor de kennisoverdracht komt van het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en ziektepreventie (NIGZ). Deze methode komt voort uit de “Toolkit Overgewicht” en is speciaal ontwikkeld voor preventie van overgewicht binnen de setting school. Bij de toolkit is speciaal onderzoek gedaan om te kijken welke interventies voor jongeren van 4 tot 18 jaar effectief zijn tegen overgewicht. Deze toolkit is ontwikkeld in samenwerking met verschillende instanties zoals het GGD, GVO-functionarissen, de thuiszorg, NISB en het voedingscentrum. Binnen de toolkit zijn verschillende interventies gebundeld en bijbehorende projecten samengevoegd om uiteindelijk de beste strategie te kunnen toepassen bij de jongeren om overgewicht en obesitas tegen te gaan. Om een effectieve kennisoverdracht te laten plaatsvinden bij de jongeren zal er gewerkt worden aan de hand van het Gezonde School Model.

54


Dit model bestaat uit acht componenten die bijdragen tot een betere gezondheid bij de doelgroep. In dit geval zijn dat de jongeren met de leeftijd van 12 t/m 18 jaar en leerkrachten op de deelnemende scholen. De GGD binnen de gemeente Tilburg zal de desbetreffende componenten uitwerken voor de scholen die deelnemen aan het Gezonde School Model. De componenten die bijdragen aan een betere gezondheid zijn: - Gezondheidseducatie - Sport en bewegen - Voedingsbeleid - Gezond en veilig schoolklimaat - Ouder- en buurtparticipatie - Psychologische en sociaal-emotionele ondersteuning en begeleiding - Zorgaanbod - Gezondheidsbevordering op de werkplek De componenten die worden toegepast binnen het onderwijs zijn bedoeld voor zowel de jongeren als de leerkrachten. De bedoeling is om de gezondheid te verbeteren binnen de gehele school waar de interventie wordt uitgevoerd. Deze interventie wordt uitgevoerd aan de hand van een aantal stappen waar rekening gehouden moet worden met de invulling van de interventie. Dit omdat elke school anders is op het gebied van structuur, normen en waarden. De stappen die moeten worden doorlopen zijn: - Stap 1: Bepaling van de zorgbehoefte - Stap 2: Bepaling van prioriteiten - Stap 3: Bepaling van activiteiten en strategieën - Stap 4: Opstellen van een gezondheidsplan - Stap 5: Uitvoering van het gezondheidsplan - Stap 6: Evaluatie en opname in het schoolbeleid Aanbeveling 3: kennisoverdracht Met de vorige aanbeveling werd duidelijk dat de jongeren over onvoldoende kennis beschikken. Als concrete succesfactor is gebleken dat de kennisoverdracht aan moet sluiten bij het niveau van de jongeren, alleen dan zal er resultaat behaald worden. Echter ook is vanuit deelvraag 4 gebleken dat het noodzakelijk is dat een interventie niet alleen aansluit bij de behoeftes van de jongeren, maar ook bij het niveau. Bij deze aanbeveling staat ook het overdragen van aan jongeren kennis centraal. Om de kennis te kunnen overdragen op de jongeren zal er doormiddel van een directe en indirecte manier overdracht plaats vinden. Door middel van het onderstaande stappenplan zal er gehandeld worden om zo de overdracht van kennis optimaal te laten plaatsvinden. 1. Plan van aanpak: De eerste stap is het beschrijven van een plan van aanpak waarin het overdragen van de informatie aan de jongeren centraal staat. Het beschrijven van het plan van aanpak zal gebeuren door de GGD in de gemeente Tilburg. De invulling zal onder anderen op de middelbare scholen plaatsvinden omdat de jongeren op deze locatie makkelijk aan te spreken zijn. Op deze manier kan het niveau van kennis over overgewicht en obesitas worden vastgesteld. Het plan van aanpak zal ook de benodigde informatie bevatten die de jongeren zullen ontvangen. Welke gegevens moeten de jongeren nog krijgen om meer kennis te krijgen over dit gezondheidsprobleem? Deze informatie vanuit de GGD dient door de desbetreffende leerkrachten te worden opgenomen in zijn of haar lessenpakket en dient meerdere malen per jaar gebruikt te worden. De gemiddelde frequentie zal eens per half schooljaar per klas zijn. Het plan van aanpak dient er ook voor dat elke school met verschillende niveaus de informatie op een andere manier kan implementeren.

55


2. Directe methode: Bij de directe methode worden jongeren tijdens de les geïnformeerd door de docenten. Deze informatie is voornamelijk aan de hand van lectuur en presentaties. Tijdens deze presentaties wordt de jongeren verteld wat overgewicht en obesitas precies inhoudt en door welke factoren je dit gezondheidsprobleem kunt krijgen. Ook het programma “Gezond Gewicht Tips” van het NIGZ zorgt er voor dat de jongeren bekend worden met overgewicht en obesitas. Tevens worden er op verschillende werkvormen interactieve spellen en opdrachten uitgevoerd in de klas. Dit zal op verschillende niveaus worden verteld en gepresenteerd omdat de informatie zowel op het VMBO onderwijs als op het VWO onderwijs gepresenteerd zal worden. Dit zorgt ervoor dat de jongeren uit alle onderwijsrichtingen de informatie makkelijk kunnen ontvangen en verwerken. 3. Indirecte methode kennis overdracht: Het eerste deel van de indirecte methode bestaat uit de overdracht van kennis op een indirecte methode. Dit is door middel van het werken met een pc, de jongeren moeten informatie lezen op de pc en op de websites van het overgewicht kenniscentrum en het NIGZ tevens worden er via verschillende sites filmpjes bekeken en interactieve opdrachten gemaakt. Deze artikelen, filmpjes en interactieve opdrachten gaan over het gezondheidsprobleem. Door de leerkrachten zal er genoteerd worden welke leerlingen de informatie en filmpjes al wel of juist niet hebben doorgenomen. Dit wordt gedaan om alle leerlingen genoeg kennisoverdracht aan te bieden. 4. Indirecte methode toetsing: Indien wenselijk kunnen de leerlingen na het lezen van de informatie op de website van kenniscentrum overgewicht een toets maken om te kijken of ze kennis hebben ontwikkeld. De reden dat er getoetst wordt is om de jongeren te testen op het kennisvermogen over het gezondheidsprobleem overgewicht en obesitas. Tevens kan er op een later moment nog bijgestuurd worden om de kennisoverdracht te verbeteren. Deze toets zal bestaan uit meerkeuze en/of open vragen. Dit is afhankelijk van het schoolniveau waar de jongeren de toets zullen afnemen. Aanbeveling 4: ouderparticipatie Om de oorzaken en gevolgen goed onder de aandacht te brengen bij de jongeren is het van belang om een aantal directe netwerken hierbij te betrekken. Vanuit de conclusie van deelvraag 6 is gebleken dat de ouders en familie bij de jongeren in de puberteit een vertrouwensband hebben. Ook het niveau van informatieoverdracht is tussen ouders en jongeren het grootst. Daarom is het van belang dat er workshops worden georganiseerd voor ouders om aan deel te nemen. De bedoeling is om veel belangrijke informatie omtrent het probleem overgewicht en obesitas over te brengen op de ouders en dat deze informatie bij de jongeren terecht komt. Aan de hand van het “Actieplan voor ouders” (Kenniscentrum overgewicht, 2007) worden de oorzaken en gevolgen duidelijk gemaakt door de ouders aan de jongeren. De ouders krijgen aan de hand van deze workshop meer te weten over het gezondheidsprobleem, maar ook hoe en wat ze hun kinderen moeten vertellen. Binnen het actieplan zijn er vier concrete actiepunten benoemd die veelbelovende resultaten zullen genereren. De actiepunten zijn: - Meer bewegen - Elke dag ontbijten - Minder frisdrank en andere gezoete dranken - Minder televisie kijken Aanbeveling 5: participeren Uit de conclusie van deelvraag 6 blijkt dat jongeren het belangrijk vinden dat ze betrokken worden bij de organisatie van een interventie, programma, evenement of andere projecten. Door jongeren te laten participeren binnen de organisatie door ze zelf te laten nadenken en mee te laten helpen bij de ontwikkeling en organisatie van de interventie, worden andere deuren geopend. Jongeren hebben andere inzichten en zijn op de hoogte van elkaars interesses. De jongeren geven aan weinig behoefte te hebben aan het organiseren van een dergelijk interventie. Het is zaak ze te stimuleren door er een creatief wedstrijdelement aan te verbinden.

56


Concreet kan het gaan om de jongeren in groepjes een film te laten maken met een zelfverzonnen slogan en ideeën om overgewicht onder jongeren tegen te gaan. Natuurlijk zijn er een aantal prijzen te winnen voor de originaliteit, beste vormgeving, beste idee etc. De overall winnaar mag zijn bedachte ideeën in de praktijk, binnen de school gaan uitvoeren. Op deze manier moeten de jongeren goed nadenken over de manier waarop overgewicht aangepakt kan worden. Wel is het zaak om de jongeren op de hoogte te brengen van de meeste relevante informatie omtrent overgewicht en obesitas. Hierbij gaat het om de ernst van het probleem, de prevalentie, oorzaken, gevolgen en de noodzaak tot veranderen. In één theorie lesuur kan de informatie overgebracht worden, waarna in het tweede opvolgende lesuur de opdracht wordt uitgelegd. Het kan gaan om een korte speelfilm, een documentaire, een animatie of een andere vorm. Aanbeveling 6: promotie In de conclusie van deelvraag 5 wordt beschreven dat er maar weinig jongeren ooit hebben meegedaan aan een interventie gericht op overgewicht en obesitas en dat de jongeren niet tot nauwelijks bekend zijn met dergelijke interventies. Promotie is daarom erg belangrijk, zoals eerder aangegeven binnen het theoretisch kader. Promotie zorgt niet alleen voor naamsbekendheid maar dit zal ook leiden tot het aantrekken van nieuwe deelnemers. Het is noodzakelijk een nieuwe interventie te promoten onder de doelgroep, op die manier kan een interventie in eerste instantie nieuwe deelnemers aantrekken. De promotie zal plaatsvinden in de gemeente Tilburg. Dit zal voornamelijk op scholen, sportverenigingen en jongerencentra plaatsvinden. Om de promotie optimaal te laten verlopen is het een optie om deze uit te besteden aan iemand met ervaring binnen de organisatie of aan een externe organisatie. Een interventie moet in eerste instantie van een naam en huisstijl voorzien worden. Er moet een logo ontworpen worden en een slogan en of een onderschrift. Daarnaast zullen materialen als posters, vlaggen, folders, flyers en andere promotieartikelen ontwikkeld en ontworpen moeten worden. Marketing kost geld, maar het levert ook de nodige voordelen op.

57


11. Literatuurlijst Artikelen 1. Baal, P., Heijink, R., Hoogenveen, R. & Polder, J., (2006). Zorgkosten van ongezond gedrag in Nederland 2003. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Bilthoven. 2. Bartholomew LK., Parcel G.S., Kok G., Gottlieb NH en Fernandez ME., (2011). Planning Health rd Promotion Programs: An Intervention Mapping Approach (3 Edition). Jossey-Bass, San Francisco. 3. Beleidskader Sport, Bewegen en Onderwijs (2011). Vierde tussenrapportage platform sport, bewegen en onderwijs. Platform Sport, Bewegen en Onderwijs, Enschede. 4. Bemmelmans, W., Wendel-Vos, G., Bos, G., Schuit, A. & Tijhuis, M. (2004) Interventies ter preventie van overgewicht in de wijk, op school, op het werk en in de zorg. Een verkennende studie naar de effecten. Bilthoven: RIVM 5. Breedveld, K. & Tiessen-Raaphorst, A. (2006). Rapportage Sport 2006. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. 6. Centraal Bureau voor de Statistiek (2010). Trendrapport 2010 Landelijke Jeugdmonitor. Den Haag: CBS. 7. Costa-Font, J., Fabbri, D. & Gil, J. (2010). Decomposing cross-country differences in levels of obesity and overweight: Does the social environment matter? Social Science & Medicine, 70, 1185–1193 8. Van, Dorsselaer, S., Zeijl, E., Van den, Eeckhout, S., Bogt, T. & Vollebergh W. (2007). Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland. Utrecht: Trimbos-instituut. 9. Gemeente Tilburg (2012). Samen werken aan gezondheid: lokaal gezondheidsbeleid 2012 – 2015. Gemeente Tilburg: Tilburg. 10. Henley, N. & Raffin, S., (2010). Social Marketing to prevent Childhood Obesity: The Epode program. Oxford: John Wiley and Sons. 11. Hersenstichting Nederland (2008). Puberhersenen in ontwikkeling. Den Haag: Hersenstichting Nederland. 12. Hill, J, Peters, J, Catenacci, V. & Wyatt, H. (2008). International strategies to address obesity. Obesity Reviews, 9, 41-47 13. Hirasing, R.A., Frederiks, A.M., Van Buuren, S., Verloove-Vanhorick, S.P., & De Wit, J.M. (2001). Toegenomen prevalentie van overgewicht en obesitas bij Nederlandse kinderen en signalering daarvan aan de hand van internationale normen en nieuwe referentiediagrammen. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 145, 1303-1308. 14. Van den Hurk, K., Van Dommelen, P., De Wilde, J.A., Van Buuren, S. & Hirasing, R.A. (2006). Prevalentie van overgewicht en obesitas bij jeugdigen van 4-15 jaar in de periode 2002-2004. Leiden: TNO. 15. Janssen, I., Katzmarzyk, P.T., Boyce, W.F., Vereecken, C., Mulvihill, C., Roberts, C., Currie, C., & Pickett, W. (2005). Comparison of overweight and obesity in school-aged youth from 34 countries and their relationships with physical activity and dietary patterns. Obesitas Reviews, 6, 123–32. 16. De, Jong, E. (2008). Depressie, suicide-ideatie en suïcidepogingen bij adolescenten met overgewicht. Universiteit van Utrecht: Scriptie 17. Krul, M., Wouden, J.C., Van der, Schellevis, F.G., Suijlekom-Smit, L.W.A. Van & Koes, B.W. (2009). Klachten van het bewegingsapparaat bij kinderen met overgewicht. Nederlands Tijdschrift voor de Geneeskunde,153, 49, 2379 – 2383 18. Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport. (2011). Gezondheid Dichtbij: landelijke nota gezondheidsbeleid. VWS: Den Haag. 19. Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport. (2009). Nota overgewicht. Uit balans: de last van overgewicht. VWS: Den Haag. 20. Peters, H. (2010) Een onderzoek naar de integrale aanpak van overgewicht bij kinderen. GGD regio Twente: Twente. 21. Renders, C.M., Seidell, J.C., Mechelen W., Van & Hirasing, R.A. (2004). Overgewicht en obesitas

58


22.

23.

24. 25.

bij kinderen en adolescenten en preventieve maatregelen. Nederlands Tijdschrift voor de Geneeskunde,148, 42, 2066-2070’ Resnicow, K. & Robinson, T. (1997) School-based cardiovascular disease prevention studies: review and synthesis. Ann Epidemiol;S7:S14-S31. Tacken, G., Winter, M., Veggel, R., Sijtsema, S., Ronteltap, A., Cramer, L. & Reinders, M. (2010) Voorbij het broodtrommeltje. Hoe jongeren denken over voedsel. Den Haag: Universiteit Wageningen. Tiessen-Raaphorst, A. (2010). Factsheet: Sportdeelname in Nederland. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. Veselska, Z. (2010). Perception of self and health-related behavior in adolescence. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.

Boeken 1. Brug, J., Assems van. P., Lechner, L. (2010). Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering. Een planmatige aanpak. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV. 2. Sassen, B. (2007). Gezondheidsvoorlichting voor paramedici. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg. 3. Crone, E. (2008). Het puberende brein. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker. 4. Parcel, G., Kelder, S., Basen-Engquist, K., Blake, D., Poland, E., Lawrence, W., Green, J. & Rootman, D. (2000). Settings for Health Promotion: Linking Theory and Practice. California: Sage publication, Inc. Internet 1. Brede school Tilburg (2011). Brede school Tilburg. Opgevraagd op 30 januari 2012. Afkomstig van http://www.bredeschooltilburg.nl/index.php?p=2 2. Centraal bureau voor statistiek (2011). Overgewicht en ernstig overgewicht bij kinderen van 2 tot 20 jaar. Opgevraagd op 5 maart 2012. Afkomstige van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=70848ned&D1=a&D2=a&D3=0 &D4=17-28&HD=110317-1135&HDR=T&STB=G1,G2,G3 3. Economisch Statistisch Berichten (2011). Het economisch gewicht van overgewicht. Opgevraagd op 5 maart 2012. Afkomstige van http://esbonline.sdu.nl/esb/images/228polder_tcm445411011.pdf 4. Food info (2011). Risico’s van kant-en-klaar maaltijden. Opgevraagd op 5 maart 2012. Afkomstig van http://www.food-info.net/nl/national/verslag-kantenklaar.htm 5. GGD Hart voor Brabant (2011). Wat doet de GGD?. Opgevraagd op 6 maart 2012. Afkomstig van http://www.ggdhvb.nl/Over%20GGD/Wat%20doet%20de%20GGD 6. Kenniscentrum Overgewicht (2012). Producten kenniscentrum overgewicht. Opgevraagd op 14 mei 2012. Afkomstig van http://www.overgewicht.org/KenniscentrumOvergewicht/ProductenKenniscentrumOvergewichtPart ners/tabid/212/Default.aspx 7. Managementsite (2012). Vóór en dóór professionals. Opgevraagd op 15 mei 2012. Afkomstig van http://www.managementsite.nl/250/kennismanagement/succesvol-kennis-delen.html 8. NISB (2012). Communities in beweging. Opgevraagd op 15 mei 2012. Afkomstig van http://www.communitiesinbeweging.nisb.nl/cat/1440/Waarom_kiezen_voor_Communities_in_Bew eging? 9. Journal Links (2012). Bereken de steekproefgrootte. Opgevraagd op 9 maart 2012. Afkomstig van http://www.journalinks.be/steekproef/ 10. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (2011). Hoeveel mensen hebben overgewicht? Opgevraagd op 6 maart 2012. Afkomstig van http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/persoonsgebonden/lichaamsgewicht/h oeveel-mensen-hebben-overgewicht-of-ondergewicht/

59


Bijlagen Bijlage 1

Focusgroep agenda

Projectgroep Gezond Gewicht: focusgroep 22-03-2012 Agenda -

13:30 Opening door Maaike en Jos Voorstellen Maaike en Jos (uitleg project en samenwerking) Agendapunten bespreken Structuur gesprek bespreken

Focusgroep 13:45 Voorstelronde projectleden/groep 14:00 Voortgang project/onderzoek 14:10 Projecten gedaan door projectgroep verleden 14:30 Interventies uit verleden gericht op overgewicht en obesitas 15:00 Hoe doelgroep benaderen 15:10 Contact houden met projectleden 15:15 Vragen vanuit projectgroep 15:30 Bedankt voor uw aanwezigheid

60


Bijlage 2

Interviewschema

Interviewschema; docenten Lichamelijke Opvoeding, werkzaam binnen gemeente Tilburg.

Te beantwoorden empirische deelvragen: 1. In hoeverre zijn de bestaande interventies, gericht op overgewicht en obesitas, geschikt voor jongeren binnen de gemeente Tilburg? 2. Door welke succesfactoren worden jongeren binnen de gemeente Tilburg wel of niet gemotiveerd tot deelname aan interventies gericht op overgewicht en obesitas? Inleiding - Opening interview (welkomstwoord) - Voorstellen Maaike en Jos, onderwerpen: HAN, SGM, BST, projectgroep - Voorstellen geïnterviewde - Uitleg structuur interview (gesprek duurt ongeveer 25 minuten) - Uitleg onderzoek ‘Jongeren en overgewicht’ - Uitleg wat leefstijl inhoud binnen het onderzoek, namelijk ‘bewegen en voeding’. Vragen 1. Op welke manieren wordt er binnen de school aandacht besteed aan leefstijl? Denk bijvoorbeeld aan: kantine, voorlichtingen, etc. 2. Worden thema’s behandeld binnen het reguliere lesprogramma? - Gezonde voeding - Sportstimulering - Overgewicht - Zo ja, tijdens welke lessen? En hoe, welke vorm en inhoud? - Welk effect hebben deze lessen op de leerlingen? - Denk bijvoorbeeld aan: lichamelijke opvoeding, biologie, verzorging, etc. 3. Heeft uw school de afgelopen 2 jaar deelgenomen aan een van de bovenstaande interventies? - Zo ja, welke? - Wat zijn ervaringen van de jongeren? - Wat waren de reacties van de jongeren hierop? 4. Wat heeft u de afgelopen 4 jaar bijgedragen aan thema’s als; (Denk bijvoorbeeld aan: projectweek, themadag, etc.) - Gezonde voeding - Sportstimulering - Overgewicht 5. Zo ja, om welke interventies/projecten gaat het? - Op eigen initiatief of initiatief vanaf buiten de school: o GGD o Universiteit / hogeschool o Gemeente o Jeugdgezondheidszorg o Landelijke organisaties (voedingscentrum, NIGZ, hartstichting etc.) o Anders:

61


6. Lopen er op dit moment projecten gericht op; gezonde voeding, sportstimulering en/of overgewicht? - Zo ja, welke? 7. Ervaart u belemmeringen tijdens de uitvoering van dergelijke projecten? Zo ja, welke; o Te weinig tijd o Onvoldoende kennis van docenten o Te weinig financiële middelen o Te weinig ondersteuning vanuit andere organisaties o Niet beschikken over de juiste middelen o De school beschikt niet over de juiste faciliteiten o Anders, namelijk; 8. Sluiten huidige interventies aan bij de behoeftes van de hedendaagse jongeren? - Waarom vinden ze dat? - Wat is hun houding ten opzichte van de interventies? - Hoe beoordelen de jongeren deze interventies? 9. Bent u bekend met individuele interventies gericht op leefstijl verbetering bij jongeren? - Zo ja, wat zijn uw ervaringen hiermee? 10. Wat willen hedendaagse jongeren? - Wat zijn de trends? - Op welke manier kunnen interventies aansluiten op de beleefwereld van de jongeren? 11. Ben je bekend met interventies buiten de school? (Wijk- of schoolgerichte interventies) - Wat vind je hiervan? - Wat zijn jouw ervaringen? 12. Waar hebben jongeren behoefte aan op het gebied van leefstijl interventies? - Voeding, sportstimulering, overgewicht, vrije tijd, etc. 13. Wat stimuleert jongeren tot deelname aan een leefstijl interventie? 14. Merkt u verschil in overgewicht/obesitas?

motivatie

tijdens

de

Afronding - Samenvatting van de belangrijkste gegevens. - Afspraken maken volgende afspraak. - Bedanken

62

lessen

tussen

jongeren

met

en

zonder


Bijlage 3

Resultaten kwalitatief onderzoek

Interview 1: Wendy Herrijgers (MBC, locatie economie & groen) 1. Op welke manieren wordt er binnen de school aandacht besteed aan leefstijl? Via de lessen biologie, verzorging en LO. 2. Worden thema’s behandeld binnen het reguliere lesprogramma? Verschillende facetten binnen de thema’s bewegen en voeding worden via de lessen biologie, verzorging en LO aangeboden. Leerlingen krijgen les in voeding en krijgen inzicht in kcal. Een combinatie wordt tijdens projectweken behandeld, zijn staan overigens niet altijd in het teken van ‘leefstijl’. Het effect wat deze lessen hebben op de leerlingen zijn over het algemeen; bewustwording en meer bewegen. Gedragsverandering is niet tot nauwelijks zichtbaar. De spanningsboog van de leerlingen is niet groot en ze denken snel dat ze alle informatie al weten en kennen. 3. Heeft uw school de afgelopen 2 jaar deelgenomen aan interventies? Er is vanuit de GGD een interventie geweest, de naam was niet meer bekend. Het ging over gecombineerde leefstijl thema’s, ook voeding en bewegen werden behandeld. Het was een leuke interventie waarbij leerlingen hun eigen BMI moesten uitrekenen en een bewegingskalender in moesten vullen. Van deze interventie zijn geen effectresultaten bekend en of beschikbaar. 4. Wat heeft u de afgelopen 4 jaar bijgedragen aan thema’s als; (Denk bijvoorbeeld aan: projectweek, themadag, etc.) Vanuit de school worden lessen en projectweken ingericht. De school staat daarnaast zeer open voor leefstijl projecten, zowel op eigen als extern initiatief. De meeste projecten worden e e aangeboden aan de 1 en 2 jaars en zijn minder geschikt voor de bovenbouw. 5. Lopen er op dit moment projecten gericht op; gezonde voeding, sportstimulering en/of overgewicht? Er lopen op dit moment geen projecten of interventies gericht op leefstijl. 6. Ervaart u belemmeringen tijdens de uitvoering van dergelijke projecten? Zo ja, welke; Er moet altijd rekeningen gehouden worden met de roostering. Lessen moeten worden verplaatst of vallen uit, terwijl dit binnen een school prioriteit is. Ook loopt hier de indeling van docenten snel vast. Financiën moeten altijd in kaart gebracht worden, dit is ook vaak een probleem. Eventuele projecten buiten schooltijd zijn vaak niet populair, leerlingen willen dan zo snel mogelijk naar huis om ‘leuke’ dingen te gaan doen. 7. Sluiten huidige interventies aan bij de behoeftes van de hedendaagse jongeren? Vorige projecten sloten goed aan bij de jongeren. Vooraf hebben ze geen zin in projecten, maar achteraf vonden ze het vaak erg leuk. Ook is een project/interventie iets anders dan les, dat vinden leerlingen wel altijd interessant. Voor bovenbouw leerlingen is het vaak niet geschikt. 8. Bent u bekend met individuele interventies gericht op leefstijl verbetering bij jongeren? Binnen deze school wordt niet aan individuele interventies gedaan. Wel kent Wendy gericht op overgewicht in samenwerking met de GGD. Het betreft een interventie buiten school, leerlingen met overgewicht en ouders zijn de doelgroep. Ze heeft hier echter geen ervaring mee. 9. Wat willen hedendaagse jongeren? Een trend onder jongeren is nog altijd computeren.

63


10. Ben je bekend met interventies buiten de school? (Wijk- of schoolgerichte interventies) Alleen bekend met de bovenstaande. Verder niet mee bekend. 11. Waar hebben jongeren behoefte aan op het gebied van leefstijl interventies? Jongeren hebben behoefte aan vernieuwing en uitdaging. 12. Wat stimuleert jongeren tot deelname aan een leefstijl interventie? ‘Voor wat hoort wat!’, denk aan een gratis gadget, lessen of kaartjes voor een sportactiviteit etc. Een bekend persoon/rolmodel die verhalen vertelt en of een bepaald probleem voorlicht, zal ook jongeren trekken. 13. Merkt u verschil in motivatie tijdens de lessen tussen jongeren met en zonder overgewicht/obesitas? De leerlingen die al veel sporten, willen meer en veel sporten en gaan naar buiten. De jongeren die sporten niet leuk vinden gaan ook niet uit zichzelf meer bewegen, daar is meer voor nodig. Er is een duidelijk verschil tussen jongeren met of zonder overgewicht. De jongeren met overgewicht moeten gemotiveerd worden door jongeren zonder overgewicht. Dit is alleen mogelijk in groepsverband, als de groepssfeer goed is, is de motivatie duidelijker aanwezig bij jongeren met overgewicht. Interview 2: Rene van ’t Slot (2College Wandelbos) 1. Op welke manieren wordt er binnen de school aandacht besteed aan leefstijl? Binnen de school wordt veel te weinig tot niets gedaan aan leefstijl bevordering. De kantine is in eigen beheer, hier zijn broodjes maar ook veel snacks te verkrijgen. De onderbouw mag het schoolterrein niet af, de bovenbouw wel. Deze bovenbouwleerlingen hebben de vrijheid om naar de supermarkt, bakker of andere eetgelegenheden te gaan en dat doen ze dan ook. Ze komen terug op school met pizza’s, energiedrankjes etc. De school kan en moet hierin profileren. 2. Worden thema’s behandeld binnen het reguliere lesprogramma? Tijdens de biologie, verzorging, lichamelijke opvoeding en mens & natuur wordt aandacht besteed aan leefstijl thema’s als voeding en bewegen. De sectie van een bepaald vak kiest welke facetten van deze thema’s behandeld zullen worden. Tijdens lichamelijke opvoeding komen metingen als BMI, hartslag en conditie aan de orde. 3. Heeft uw school de afgelopen 2 jaar deelgenomen aan interventies? De school heeft de afgelopen twee jaar niet deelgenomen aan een interventie. Wel worden er vanuit de GGD persoonlijke onderzoeken gedaan, maar deze worden gemeentelijk ingezet en niet uit eigen initiatief of vanuit een externe gezondheidsbevorderende organisatie. 4. Wat heeft u de afgelopen 4 jaar bijgedragen aan thema’s als; (Denk bijvoorbeeld aan: projectweek, themadag, etc.) Er worden wel projecten gegeven/gemaakt in het kader van gezondheid, maar deze stellen niet veel voor. 5. Lopen er op dit moment projecten gericht op; gezonde voeding, sportstimulering en/of overgewicht? Er lopen op dit moment geen projecten.

64


6. Ervaart u belemmeringen tijdens de uitvoering van dergelijke projecten? Zo ja, welke; In principe voorziet Rene geen belemmeringen. Het zijn keuzes die de school en docenten onderling maken op basis van belang. Als een interventie als nuttig wordt gezien, wordt er naar een juiste manier van implementeren gezocht. Echter op het gebied van leefstijl gebeurt dit nog veel te weinig. 7. Sluiten huidige interventies aan bij de behoeftes van de hedendaagse jongeren? Hier is weinig tot geen zicht op. 8. Bent u bekend met individuele interventies gericht op leefstijl verbetering bij jongeren? Nee, alleen de persoonlijke onderzoeken vanuit de GGD. De jongeren worden onderzocht, waarna zij een advies of begeleiding meekrijgen. Dit geldt ook voor jongeren met overgewicht of obesitas. Wat er met dit advies wordt gedaan is onduidelijk. 9. Wat willen hedendaagse jongeren? Concreet is het sleutelwoord. Daarnaast is er misschien behoefte aan persoonlijke begeleiding, zoals een ‘personal trainer’. Ze willen begeleid worden in bijvoorbeeld een beter conditie krijgen. Verder willen ze creativiteit. Denk hierbij aan zelf een filmpje maken over een bepaald onderwerp. Hierbij kun je denken dat je slapende honden niet wakker moet maken, maar vanuit deze school wordt dit niet zo ervaren. Trends zijn sociale media, snelheid en flitsende dingen. De jongeren moeten niet onderschat worden, want ze kunnen erg veel zelf. Wanneer kaders aangeboden worden, weten zij deze zelf in te vullen. Echter kan te veel vrijheid een valkuil zijn, ze moeten leren met vrijheid op te gaan. 10. Ben je bekend met interventies buiten de school? (Wijk- of schoolgerichte interventies) Geen ervaring. 11. Waar hebben jongeren behoefte aan op het gebied van leefstijl interventies? Ze hebben behoefte aan veel afwisseling en veel verschillende werkvormen. 12. Wat stimuleert jongeren tot deelname aan een leefstijl interventie? Ze hebben behoefte aan een wedstrijd element, terugkerende elementen en interventies binnen schooltijd. Buiten schooltijd is vaak niet interessant. Ook de koppeling naar een concreet vak maakt het boeiender, omdat ze dit dan makkelijker kunnen begrijpen en toepassen. 13. Merkt u verschil in motivatie tijdens de lessen tussen jongeren met en zonder overgewicht/obesitas? Er is een verschil, maar deze is erg klein. De acceptatie onder de jongeren is verbazend groot. Sommige onderdelen zijn voor jongeren met overgewicht niet makkelijk uit te voeren, hier spelen we op in door ze een andere taak op opdracht te geven. Meedoen is belangrijker dan de prestatie. Interview 3: Bas Breidenbach (De Rooi Pannen) 1. Op welke manieren wordt er binnen de school aandacht besteed aan leefstijl? Binnen De Rooi Pannen is er een vak leefstijl. Ook tijdens de mentorlessen wordt hier aandacht aangeschonken. Verder zijn er voorlichtingen over bijvoorbeeld drugs, energiedrankjes etc. 2. Worden thema’s behandeld binnen het reguliere lesprogramma? Tijdens biologie, LO en de mentor lessen worden dergelijke gezondheidsthema’s behandeld. Binnen de lessen Lichamelijke opvoeding wordt hier niet expliciet mee aan de slag gegaan. Dit wil niet zeggen dan het niet aan bod komt, want in elke les wordt een stukje gezondheid in het algemeen aangekaart. Dan wel bewust, dan wel onbewust.

65


3. Heeft uw school de afgelopen 2 jaar deelgenomen aan interventies? Door externen zijn er wel eens voorlichtingen gegeven, zoals eerder genoemd over drugs en energiedrankjes. 4. Wat heeft u de afgelopen 4 jaar bijgedragen aan thema’s als; (Denk bijvoorbeeld aan: projectweek, themadag, etc.) Niks, behalve het geven van lessen LO, organiseren van de sportdagen en schoolkampen. 5. Lopen er op dit moment projecten gericht op; gezonde voeding, sportstimulering en/of overgewicht? Op dit moment niet. 6. Ervaart u belemmeringen tijdens de uitvoering van dergelijke projecten? Zo ja, welke; Onvoldoende kennis van docenten kan een grote belemmering zijn evenals de financiën. Een andere belemmering is dat programma’s of interventies vaak geen vervolg programma hebben. 7. Sluiten huidige interventies aan bij de behoeftes van de hedendaagse jongeren? De jongeren (h)erkennen vaak het probleem, maar kunnen dit zelden omzetten naar daadwerkelijk leefstijlaanpassingen. Interventies bieden vaak een logisch lespakker waarbij je het onderwerp nog op een andere manier kan behandelen. Ook is het gedrag van de leerlingen sterk afhankelijk van hun sociale omgeving. 8. Bent u bekend met individuele interventies gericht op leefstijl verbetering bij jongeren? Nee, niet mee bekend. 9. Wat willen hedendaagse jongeren? Ze willen vrijheid, veel geld en geen gezeur aan hun hoofd. Trends zijn media als mobiele telefoon, internet en sociale media. Ook ‘ikke ikke ikke’ is wat er speelt. 10. Ben je bekend met interventies buiten de school? (Wijk- of schoolgerichte interventies) Nee, niet mee bekend. 11. Waar hebben jongeren behoefte aan op het gebied van leefstijl interventies? Dat is nog onduidelijk. 12. Wat stimuleert jongeren tot deelname aan een leefstijl interventie? Praktijk voorbeelden aanbieden. Wanneer iemand verteld vanuit eigen ervaring spreekt dit de jongeren aan, omdat ze er een beeld bij kunnen vormen en de emoties van de persoon meenemen binnen hun ‘beoordeling’. 13. Merkt u verschil in motivatie tijdens de lessen tussen jongeren met en zonder overgewicht/obesitas? Dat is sterk afhankelijk van de verschillende onderdelen binnen de les. Dit geldt ook voor onderdelen binnen interventies.

Interview 4: Femke Schats (Praktijkcollege Tilburg) 1. Op welke manieren wordt er binnen de school aandacht besteed aan leefstijl? Voornamelijk wordt er door middel van gym aandacht besteed aan leefstijl. Ook is er een aantal keer geselecteerd in de groepen om zo jongeren die meer behoefte hebben aan bewegen en of overgewicht/obesitas hebben dit aan te bieden. Er wordt dan door middel van 1 extra gym uur begeleiding aangeboden voor deze leerlingen.

66


Bij de lessen culturele maatschappij is er les over het gezonde eten en bewegen in het dagelijks leven. Ook wordt er koken gegeven bij de les verzorging, dit kan ook ongezonde voeding zijn zoals het maken van cake, gebak en frituur. De school biedt vrijwel alleen gezonde voeding aan in de kantine, wel worden er worstenbroodjes en frisdranken verkocht. 2. Worden thema’s behandeld binnen het reguliere lesprogramma? Binnen het regulier lesprogramma wordt 1x per jaar een gezonde week gehouden waarin de leerlingen in de ochtend samen gaan ontbijten. Ook wordt er een les gegeven over gezonde voeding en de beste manier om voeding toe te passen op het dagelijks leven. Tevens krijgen de leerlingen 1 uur op die dagen gymles en mogen ze zelf kiezen welke elementen hierin terug komen. 3. Heeft uw school de afgelopen 2 jaar deelgenomen aan interventies? De school heeft wel deelgenomen aan eigen interventies gericht op overgewicht en obesitas maar geen van buitenaf door de GGD of gemeente Tilburg. 4. Wat heeft u de afgelopen 4 jaar bijgedragen aan thema’s als; (Denk bijvoorbeeld aan: projectweek, themadag, etc.) Voornamelijk tijdens de gymlessen het advies geven over beweging en sport. Ook de individuele begeleiding met het extra gymuur per week assisteer ik met mijn collega’s. 5. Lopen er op dit moment projecten gericht op; gezonde voeding, sportstimulering en/of overgewicht? Op dit moment lopen er geen projecten, wel wordt er elk jaar de gezonde week georganiseerd. 6. Ervaart u belemmeringen tijdens de uitvoering van dergelijke projecten? Zo ja, welke; Er worden geen belemmeringen ervaren binnen de projecten. Wel worden belemmeringen ervaren bij het binnen halen van projecten door buitenstaande instanties. Deze belemmeringen zijn dan voornamelijk op financieel gebied. De school heeft geen interesse in interventies en of projecten die heel duur zijn. Hier is dan ook geen budget voor. 7. Sluiten huidige interventies aan bij de behoeftes van de hedendaagse jongeren? Niet echt bekend met andere interventies. Wel sluit de projectweek goed aan bij jongeren. De jongeren sporten namelijk heel graag en het gezamenlijke ontbijt en de info daarover wordt zeer goed ervaren. Jongeren weten vaak ook wel wat een probleem is, bijvoorbeeld wat overgewicht is maar er worden geen daadwerkelijke acties ondernomen om dit probleem tegen te gaan. Als er uitleg wordt gegeven over slechte voeding en er wordt duidelijk uitgelegd wat heel slecht is dan kunnen de leerlingen de dag daarop goed met deze voeding aan komen op school. 8. Bent u bekend met individuele interventies gericht op leefstijl verbetering bij jongeren? Nee er is geen bekendheid met individuele interventies gericht op leefstijl wel het project binnen de school om individuen extra begeleiding te geven op het gebied van bewegen. 9. Wat willen hedendaagse jongeren? De hedendaagse jongeren drinken en eten veel slechte voeding. Zo valt op dat veel jongeren in de pauzes chips, snoep, koeken en frisdrank gaan halen bij de supermarkt en dergelijke winkels. Daarom is het wel belangrijk dat de ouders blijven meedenken en die ook de kennis krijgen van het geven van gezonde voeding en dat bewegen belangrijk is. De ouders geven de jongeren misschien wel verkeerde of juist helemaal geen informatie over deze onderwerpen. Ook willen de hedendaagse jongeren waarschijnlijk iets met sport.

67


10. Ben je bekend met interventies buiten de school? (Wijk- of schoolgerichte interventies) Niet echt bekend met andere interventies. Wel sluit de projectweek goed aan bij jongeren. De jongeren sporten namelijk heel graag en het gezamenlijke ontbijt en de info daarover wordt zeer goed ervaren. 11. Waar hebben jongeren behoefte aan op het gebied van leefstijl interventies? De behoefte die jongeren hebben op het gebied van leefstijl interventies zullen voornamelijk liggen op het gebied van sport. De jongeren sporten graag. Het blijkt dat de jongeren graag sporten en dan vaak ook wel de intentie hebben om te gaan sporten of bij een vereniging te gaan alleen de daadwerkelijke stap wordt niet gezet. Er moet dan ook wel veel variatie zijn om de behoefte te behouden. En het moet niet buiten school zijn maar juist binnen het reguliere lesprogramma. 12. Wat stimuleert jongeren tot deelname aan een leefstijl interventie? Wat de jongeren zal stimuleren is voornamelijk het aanbieden van een rolmodel zodat de jongeren een bekend iemand zien die het onderwerp komt promoten. Tevens wordt aangegeven dat het aanbieden van een prijs bij de interventie wel positief zal worden ervaren. De jongeren willen graag een wedstrijdverband zien met ook een daadwerkelijke prijs als doel om naar toe te werken. 13. Merkt u verschil in motivatie tijdens de lessen tussen jongeren met en zonder overgewicht/obesitas? Er is bijna geen verschil in motivatie bij jongeren met of zonder overgewicht/obesitas. Het valt op dat dikkere jongeren vaker een balspel of verdedigingsport willen doen in de gymlessen. De jongeren zonder overgewicht en obesitas willen sneller loop en snelheid spellen doen. Interview 5: Louis van Gerwen (Reeshofcollege) 1. Op welke manieren wordt er binnen de school aandacht besteed aan leefstijl? Via de lessen Mens & Natuur en de sportlessen wordt aandacht besteed aan leefstijl. Binnen Mens & Natuur zit een module ‘eetgewoontes’, waarin leerlingen les krijgen over gezonde en ongezonde voeding. Tijdens de sportles gaan de leerlingen als klas sporten. Daarnaast is er het ‘passie-uur’, leerlingen mogen kiezen tussen een aantal activiteiten als; sporten, koken, theater etc. Het sportuur wordt vooral bezocht door de al sportievere leerlingen. Het is ook moeilijk om zo sportles te richten aan specifiek leerlingen met overgewicht, dan worden zij snel gezien als ‘dikkerds’. Als docent voelt Louis zich wel verantwoordelijk voor de gezondheid van de leerlingen. Soms maken leerlingen iets voor elkaar met koken, vaak zijn dit gezonde dingen als een fruitprikker. Voor de nieuwe locatie zijn afspraken gemaakt over de catering. Er zullen geen vette happen verkocht worden. Liever minder winst en gezonde voeding. 2. Worden thema’s behandeld binnen het reguliere lesprogramma? Binnen het reguliere lesprogramma worden leefstijlthema niet behandeld. Er zijn geen themadagen of projectweken. Wel is er een tijdje geleden een voorlichting geweest over het gebruik van energiedrankjes. Deze zijn binnen de school en op het schoolplein verboden, dat weten alle leerlingen dus geen discussie over mogelijk. Waar deze energiedrankjes trend vandaan komt is niet duidelijk, wellicht omdat iedereen hier mee loopt? 3. Heeft uw school de afgelopen 2 jaar deelgenomen aan interventies? Nee. De school bestaat nu pas twee jaar en heeft op dit moment andere prioriteiten wat betreft de nieuwbouw etc. 4. Wat heeft u de afgelopen 4 jaar bijgedragen aan thema’s als; (Denk bijvoorbeeld aan: projectweek, themadag, etc.) Er worden vanuit school wel kleine buitenschoolse sporttoernooitjes georganiseerd, maar deze worden bezocht door de leerlingen die al veel sporten.

68


5. Lopen er op dit moment projecten gericht op; gezonde voeding, sportstimulering en/of overgewicht? Nee, geen projecten op dit moment. 6. Ervaart u belemmeringen tijdens de uitvoering van dergelijke projecten? Zo ja, welke; Geen belemmeringen. 7. Sluiten huidige interventies aan bij de behoeftes van de hedendaagse jongeren? Zodra ze de keuze voor vette hap hebben, zullen ze die ook daadwerkelijk kiezen.

8. Bent u bekend met individuele interventies gericht op leefstijl verbetering bij jongeren? Nee, geen ervaring. 9. Wat willen hedendaagse jongeren? Trends op dit moment zijn computeren, mobiel en alles wat met elektronica te maken heeft. Toch is er ook een grote groep die wel actief zijn, zij gaan bijvoorbeeld skaten, voetballen op Johan Cruijff veldjes of anders. Juist de tweeslag tussen deze groepen (stilzitters en actievelingen) is opvallend. Verder zijn freerunnen, voetbal en dans populaire sporten. Tijdens de lessen worden simpele balspellen en zaalhockey als leuk ervaringen. Ook vinden leerlingen het leuk om eigen conditie, kracht en vaardigheden te meten. Ze moeten een circuit doen en tegelijkertijd hun scoren in vullen, een maand later volgt dezelfde test. Ze zijn gemotiveerd om zichzelf te verbeteren. 10. Ben je bekend met interventies buiten de school? (Wijk- of schoolgerichte interventies) Nee, niet echt. Uit het verleden wel een interventie over een ander onderwerp, welke wel goed aansloeg. Een ex drugsverslaafde kwam in de klas zijn verhaal vertellen, je merk dan dat leerlingen aan zijn lip hangen. Een ‘echt’ verhaal slaat in als een bom. 11. Waar hebben jongeren behoefte aan op het gebied van leefstijl interventies? Het is van belang dat jongeren hun ‘gewoontes’ doorbreken om vervolgens iets anders normaal te gaan vinden. Een patroon doorbreken is vaak een zeer moeilijke opgave, want wat vinden leerlingen normaal? Iedereen vindt iets anders belangrijk en normaal, waardoor gewoontes erg uit elkaar liggen. Er moet inzichtelijk gemaakt worden wat gezond gedrag nou eigenlijk is. Een gebrek aan kennis en onwetendheid is hier de oorzaak van. Deze overdracht kan bijvoorbeeld plaatsvinden op school tijdens de reguliere lessen, voorlichtingen, modules of projecten. 12. Wat stimuleert jongeren tot deelname aan een leefstijl interventie? Jongeren moeten als eerste stap een doel voor ogen hebben, vanuit daar willen ze begeleid worden tot ze het doel hebben bereikt, met als laatste een beloning. Het is van belang dat jongeren zich bewust worden van de noodzakelijkheid tot gedragverandering. 13. Merkt u verschil in motivatie tijdens de lessen tussen jongeren met en zonder overgewicht/obesitas? Er is niet echt een verschil te merken. Iedereen kan iets en moet ook iets kunnen, het gaat om succesbeleving. Als iemand iets niet kan, wordt de oefening iets aangepast. Elkaar uitlachen wordt door de docenten niet geaccepteerd, hier wordt meteen op in gegaan. Leerlingen met overgewicht hebben geen andere interesses dan leerlingen zonder overgewicht. Er is nog geen 100% acceptatie, maar daar wordt aan gewerkt.

69


Bijlage 4

Enquête

Algemene gegevens 1. Wat is je geslacht? O Jongen

O Meisje

2. Wat is je leeftijd? O 11 – 13 jaar O 14 – 15 jaar

O 16 – 17 jaar O 18 jaar of ouder

3. Welk schoolniveau volg je? O Praktijk onderwijs O Vmbo basis O Vmbo kader

O Vmbo gemengd O Vmbo gemengd/theoretisch O Vmbo theoretisch

4. In welke klas zit je? ste O 1 klas de O 2 klas

O 3 klas de O 4 klas

de

O Havo O Vwo

de

O 5 klas de O 6 klas

5. In welk land zijn je ouders geboren? ……………………………………………. 6. In welk land zijn je opa’s en/of oma’s geboren? …………………………………………… Bekend met overgewicht 7. Vind jij je eigen gezondheid belangrijk? O Ja O Nee 8. Let jij op je eigen lichaamsgewicht? O Ja O Nee 9. Hoeveel procent van de jongeren (12 t/m 18 jaar) in Tilburg heeft overgewicht, denk je? O 0 – 10 % O 26 – 50 % O 11 – 25 % O 51 – 90 % 10. Welke van onderstaande categorieën behoort NIET tot de ‘Schijf van Vijf’? O Groente en fruit O Vet en olie O Granen, brood, rijst en pasta O Snacks en tussendoortjes O Drinken O Zuivel, vlees en vis 11. Hoeveel ochtenden per week ontbijt je? O 1 – 3 keer per week O Altijd, elke ochtend O 3 – 5 keer per week O Nooit 12. Hoe vaak koop je tijdens schooltijd eten en drinken bij een supermarkt of andere winkels? O 1 – 2 keer per week O Meer dan 5 keer per week O 3 – 4 keer per week O Nooit 13. Hoe vaak koop je na schooltijd eten en drinken bij een supermarkt of andere winkels? O 1 – 2 keer per week O Meer dan 5 keer per week O 3 – 4 keer per week O Nooit

70


14. Wat eet je als lunch op school? Let op, meerdere antwoorden mogelijk! O Boterhammen met vlees/kaasbeleg O Boterhammen met zoetbeleg O Broodjes met vlees/kaasbeleg O Broodjes met zoetbeleg O Worstenbrood O Saucijzenbrood O Snacks van frituur O Snoep O Chips O Anders, namelijk……………………………………… 15. Wat drink je bij de lunch op school? Let op, meerdere antwoorden mogelijk! O Melk O Thee O Koffie O Frisdrank O Water O Anders,……………………………………………… 16. Hoeveel stuks fruit eet je per week? O 1 – 2 stuks per week O 5 of meer stuks per week O 3 – 4 stuks per week O Ik eet nooit fruit 17. Welke lichamelijke problemen kun je krijgen als je te dik bent? Let op, meerdere antwoorden mogelijk! O Slechte conditie O Gewrichtsproblemen O Hartproblemen O Puistjes O Suikerziekte O Kanker O Slaapstoornis O Griep O Slechte tanden O Slechte concentratie O Gedragsproblemen Vrijetijdsbesteding 18. Hoe ga je naar school? O Fiets O Lopen

O Auto O Scooter

O Openbaar vervoer

19. Wat doe je aan sporten en bewegen buiten school? O Sporten bij een vereniging, zo ja welke sport?............................. O Zelf sporten, zo ja wat doe je dan?.............................. O Ik beweeg, zo ja hoe?………………… O Niets 20. Van welke sociale media maak jij gebruik? Let op, meerdere antwoorden mogelijk! O Facebook O Hyves O Geen O Twitter O Myspace O Anders,…………………

71


21. Hieronder staat een aantal dingen die je in je eigen tijd kunt doen. Hoeveel uur per dag doe je gewoonlijk deze dingen? Kruis op iedere regel één hokje aan. Dit doe ik nooit

1 - 2 uur per dag

3 - 4 uur per dag

5 - 6 uur per dag

Meer dan 6 uur per dag

Computerspelletjes en online gamen (ook Wii, Playstation, Nintendo etc.) Met een hobby bezig zijn (bijv. tekenen, knutselen, schilderen, muziek maken/luisteren) Internetten, e-mailen of chatten (bijv. MSN, Google talk, Skype) Met vrienden op straat zijn Met vrienden thuis Televisie/dvd/film kijken Social media sites bezoeken (Facebook, Hyves, Twitter etc.) Boek, krant of tijdschrift lezen Huiswerk maken Sporten en bewegen Werk en/of vrijwilligerswerk

22. Ik vind dat ik elke dag voldoende sport/beweeg. O Zeer eens O Eens O Weet ik niet O Oneens

O Zeer oneens

Interventies 23. Heb je ooit aan een project meegedaan om je gezondheid te verbeteren? O Ja O Nee Zo ja, welke en waar?..................................... 24. Krijg je tijdens de lessen biologie, verzorging en gym informatie over gezondheid en overgewicht? O Ja, alleen over gezondheid O Ja, over beide onderwerpen O Ja, alleen over overgewicht O Nee 25. Zou je meer willen leren over je eigen gezondheid, gezonde voeding en overgewicht? O Ja O Nee O Weet ik niet 26. Wat zou jij willen doen om geen overgewicht te krijgen? Let op, meerdere antwoorden mogelijk! O Gezonder eten O Minder eten O Meer bewegen O Meer les krijgen over voeding en bewegen O Persoonlijke begeleiding O Anders,…………………………………

72


27. Hoe kan de school meehelpen om overgewicht aan te pakken? Let op, meerdere antwoorden mogelijk! O Meer les over gezondheid O Alleen gezonde voeding in de kantine verkopen O Meer gymmen O Tijdens schooltijd niet het schoolterrein af om eten te kopen. 28. Wat zou er in jouw woonwijk gedaan kunnen worden om overgewicht te verminderen? Let op, meerdere antwoorden mogelijk! O Meer gezondheidsprojecten O Meer bossen om te spelen O Meer speeltuinen O Meer sportvelden/verenigingen O Weet ik niet 29. Als je overgewicht zou hebben, door wie zou je dan geholpen willen worden? Let op, meerdere antwoorden mogelijk! O Ja, door mijn dokter O Ja, door mijn vrienden O Ja, door mijn ouders O Anders door,…………………………. 30. Waar wil je geholpen worden? Let op, meerdere antwoorden mogelijk! O Thuis O Bij de dokter O Op school O Bij een wijkcentrum/buurthuis/jongerencentrum O Bij het fitnesscentrum O Op het werk O Bij de sportvereniging O Anders,……………………… O Bij vrienden 31. Stel je hebt overgewicht: zouden je vrienden mogen weten dat je probeert af te vallen? O Ja, dat is geen probleem O Nee, ik zou me schamen O Ja, alleen beste vrienden O Nee, geen behoefte aan O Weet ik niet 32. Op welke manier wil jij informatie over gezondheid en overgewicht? Let op, meerdere antwoorden mogelijk! O Via lessen op school O Via internet O Via boeken O Via tijschriften O Via Facebook/Hyves/Twitter O Via de sportvereniging O Via ouders O Via een persoonlijke begeleider O Via de schoolkantine O Via een bekende Nederlander/sporter O Via een projectweek O Anders,……………………………. 33. Vind je het belangrijk dat jongeren mee helpen bij het organiseren van een activiteit over gezondheid? O Ja O Nee 34. Zou je het leuk vinden om zelf een gezondheidsproject mee te organiseren? O Ja, lijkt me leuk. O Nee, geen interesse.

73


Bijlage 5

Resultaten schriftelijk onderzoek

74


75


76


77


78


79


80


81


82


83


84


85


86


87


88


89


90


91


92


93


94


95

Jongeren en overgewicht Een onderzoek naar de behoeftes van jongeren ten aanzien van interventies gericht op overgewicht en obesitas

Recommend Documents