VNG Vereniging van
52.1 k$
Neder laridse Gemeenten
Bibliotheek
Jeugd in Beeld Nota Integraal jeugd- en jongerenbeleid Heerhugowaard 2000 - 2003
Wat willen jongeren? - meer en betere uitgaansgelegenheden; - een discotheek; - plekken om computer en videospelletjes te doen; - meer kledingwinkels in het winkelcentrum (funshopping); - een openlucht zwembad; - meer snackbars (want daar ontmoet je elkaar); - "de drugs eruit" bij Kompleks; - plekken waar je kunt hangen en kletsen; - een ontmoetingsplek in het winkelcentrum; - een kartbaan met halfpipe ernaast ("Kun je de hele middag lekker bezig zijn"); - internetcafé - vaker rijden van de nachtbus met meer stopplaatsen.
Aldus de wensen van leerlingen van een Mavo 3 klas in Heerhugowaard, november 1999.
«Ifcl.lOT H B* <
Gemeente Heerhugowaard Sector Maatschappelijke Ontwikkeling Afdeling Welzijn, Onderwijs en Cultuur
M*tH«*«fl i*. D" ""*
Vastgesteld door de gemeenteraad van Heerhugowaard op 22 februari 2000 (vRGji-w.» >.,-«ntrum
Inhoudsopgave pag. Samenvatting + Actiepunten ........................................................................................................ I-VI
Verantwoording
........................................................................................................................ 5
Inleiding
........................................................................................................................ 7
1.
Jeugd-en Jongerenbeleid.......................................................................................................... 9 1.1.
Aandacht voor Jeugd...................................................................................................... 9
1.2.
Jeugdbeleid.................................................................................................................... 9
1.3. 1.4.
Doelstelling lokaal jeugdbeleid........................................................................................ 10 Jeugd in Heerhugowaard................................................................................................ 10 1.4.1. Bevolkingssamenstelling.................................................................................. 10
1.5. 2.
Gehandicapte kinderen en jongeren................................................................. 11 Allochtone Jeugd............................................................................................. 11
1.4.4. Leefgewoonten en probtematieken...................................................................11 Matrix: algemeen en preventief aanbod ..........................................................................12
Welzijn ........................................................................................................................13 2.1. Algemeen.......................................................................................................................13
2.2.
2.3.
2.4.
3.
1.4.2. 1.4.3.
Ontwikkelingen in Heerhugowaard.................................................................................. 13 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4.
Kinderopvang en peuterspeelzaalwerk.............................................................13 Zorg en arbeid/ Brede School .........................................................................13 Jeugd- en Jongerenwerk..................................................................................14 Jongerencentrum Kompleks............................................................................. 14
2.2.5.
Jongereninformatiepunt (JIP)........................................................................... 15
2.2.6. Jeugdparticipatie / Jeugdraad..........................................................................15 Aandachtpunten in relatie tot jeugdbeleid........................................................................ 15 2.3.1. Naschoolse activiteiten.................................................................................... 15 2.3.2. Professionele jongerenwerk............................................................................. 16 2.3.3. Jongerencentrum Kompleks.............................................................................16 2.3.4. Jongereninformatiepunt (JIP)........................................................................... 16
2.3.5.
Jeugdparticipatie..............................................................................................16
2.3.6.
Maatschappelijk werk.......................................................................................16
Actiepunten ....................................................................................................................17
Onderwijs ........................................................................................................................19 3.1. Algemeen....................................................................................................................... 19 3.2. Ontwikkelingen in Heerhugowaard.................................................................................. 19 3.2.1. School en schoolverzuim .................................................................................19 3.2.2. Jeugdzorg op school........................................................................................ 19
3.2.3. 3.3.
3.4. 4.
Onderwijsachterstandenbeleid.........................................................................20
Aandachtspunten in relatie tot jeugdbeleid......................................................................20 3.3.1. Activiteitenaanbod professioneel jongerenwerk................................................20 3.3.2. Naschoolse opvang / naschoolse activiteiten....................................................20 3.3.3. Schoolmaatschappelijk werk............................................................................20 Actiepunten....................................................................................................................21
Gezondheidszorg........................................................................................................................23 4.1. Algemeen.......................................................................................................................23 4.2. Lokale ontwikkelingen.....................................................................................................23 4.2.1. Lichamelijke en psychische gezondheid...........................................................23 4.2.2. Beroep op gezondheidszorg en hulpverlenende instanties ...............................23
4.3.
4.4. 5.
Sport 5.1. 5.2.
........................................................................................................................29 Algemeen.......................................................................................................................29 Ontwikkelingen in Heerhugowaard..................................................................................29 5.2.1. Sportdeelname................................................................................................ 29
5.3.
Aandachtspunten in relatie tot het jeugdbeleid................................................................29 5.3.1. Sportactiviteiten/sportstimuleringsproject........................................................29
5.4. 6.
4.2.3. Leefgewoonten die de gezondheid beïnvloeden...............................................23 4.2.4. Jeugdgezondheidszorg.......................................................,............................25 4.2.5. Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ)............................................25 Aandachtpunten in relatie tot jeugdbeleid........................................................................26 4.3.1. Alcoholgebruik.................................................................................................26 4.3.2. Drugsgebruik ...................................................................................................27 4.3.3. Informatie........................................................................................................27 4.3.4. Sporten............................................................................................................27 Actiepunten ....................................................................................................................27
5.3.2. Bijdrage sportverenigingen...............................................................................30 5.3.3. Skaten.............................................................................................................30 Actiepunten....................................................................................................................30
Cultuur ........................................................................................................................31 6.1. Algemeen....................................................................................................................... 31 6.2. Ontwikkelingen Heerhugowaard .....................................................................................31 6.2.1. Cultureel platform ............................................................................................31 6.2.2. Onderwijs........................................................................................................31 6.2.3. Vrije tijd ...........................................................................................................31
6.3.
Aandachtspunten in relatie tot jeugdbeleid......................................................................32
6.4.
6.3.1. Activiteitenaanbod kunsten cultuur..................................................................32 6.3.2. Poppodium......................................................................................................32 Actiepunten....................................................................................................................32
7.
Wonen en leefomgeving .............................................................................................................33 7.1. Algemeen.......................................................................................................................33 7.2. Ontwikkelingen in Heerhugowaard..................................................................................33 7.2.1. Speelruimte.....................................................................................................33 7.2.2. Ontmoeting en jongerenontmoetingsplekken....................................................33 7.2.3. Uitgaansgelegenheden....................................................................................34 7.2.4. Wonen.............................................................................................................34 7.3. Aandachtspunten in relatie tot jeugdbeleid......................................................................35 7.3.1. Speelruimtebeleid............................................................................................ 35 7.3.2. Inrichting openbare ruimte ...............................................................................35 7.4. Actiepunten ....................................................................................................................36
8.
Jeugdhulpverlening..................................................................................................................... 37 8.1. Algemeen............................................................................................................„.........37 8.2. Lokale ontwikkelingen.....................................................................................................37 8.2.1. Bureau Jeugdzorg............................................................................................37 8.2.2. Regiovisie jeugdzorg.............................................................................„.........37 8.2.3. Aansluiting jeugdzorg en jeugdbeleid...............................................................37 8.2.4. Jeugdpreventieproject(JPP)............................................................................ 38 8.2.5. Buurtnetwerken jeugdhulpverlening .................................................................38 8.2.6. Steunpunt Opvoedingsvoorlichting Heerhugowaard .........................................38 8.3. Aandachtspunten met betrekking tot jeugdbeleid ............................................................38 8.3.1. Individueel gerichte preventie...........................................................................38 8.3.2. Preventie Bureau Jeugdzorg............................................................................39 8.4. Actiepunten.................................................................................................................... 39
9.
Sociale Zaken en arbeidstoeleiding.............................................................................................41 9.1. Algemeen.......................................................................................................................41 9.2. Lokale ontwikkelingen.....................................................................................................41
-2-
9.3.
9.4. 10.
9.2.1. Werkzoekende jongeren..................................................................................41 9.2.2. Werk- en scholingstrajecten.............................................................................41 Aandachtpunten in relatie met jeugdbeleid......................................................................41 9.3.1. Individuele arbeidstoeleiding............................................................................41 9.3.2. Ontwikkelingen doelgroep................................................................................41 9.3.3. Werkervaringsproject.......................................................................................42 Actiepunten....................................................................................................................42
Openbare orde en veiligheid .......................................................................................................43 10.1. Algemeen.......................................................................................................................43
10.2.
10.3.
10.4. Bijlagen
Lokale ontwikkelingen.....................................................................................................43 10.2.1. Veiligheidsplan Heerhugowaard.......................................................................43 10.2.2. Verjonging.......................................................................................................43 10.2.3. Verharding.......................................................................................................44 10.2.4. Oververtegenwoordiging allochtone jongeren...................................................44 Aandachtspunten in relatie tot jeugdbeleid.:....................................................................44 10.3.1. Preventie-activiteiten........................................................................................44 10.3.2. Schooladoptieproject .......................................................................................44 10.3.3. Jeugdpreventieproject (JPP en Victoryproject)................................................. 45 10.3.4. Informatie allochtone jongeren.........................................................................45 Actiepunten ...................................................................................................................45 ........................................................................................................................47
Bijlage 1 Aandeel -*- aantallen O - 23 jarigen Heerhugowaard
Bijlage 2 Matrix aanbod activiteiten jeugdbeleid
-3-
Samenvatting en actiepunten jeugd- en jongerenbeleid Heerhugowaard 2000-2003 Inleiding De aandacht voor de jeugd is de laatste jaren toegenomen, zowel op landelijk als op lokaal niveau. 2n is in Heerhugowaard jeugdbeleid aangewezen als één van de speerpunten in de collegeperiode 1998-
2003. Aandacht voor jeugd is niet alleen gerechtvaardigd vanwege de groei van Heerhugowaard, maar eveneens vanwege het relatief grote aandeel van kinderen en jongeren in de Heerhugowaardse bevolking: 30,7 % (aandeel jeugd in Nederland is 28 %). Voor de uitvoering van het jeugd- en jongerenbeleid is in de Perspectief nota budget opgenomen voor nieuw beleid. De nota "Jeugd in Beeld", nota integraal jeugdbeleid vormt het kader van het lokale jeugdbeleid voor de periode 2000-2003. Jeugd- en jongerenbeleid Jeugdbeleid richt zich op jeugd van O tot 23 jaar. Waar het bij jeugdbeleid om gaat, is het vergroten van kansen en mogelijkheden van alle kinderen en jongeren en hun opvoeders. Daarbij staan de drie P's centraal: Perspectief, Preventie en Participatie. De doelstelling zoals die voor het jeugd- en
jongerenbeleid in Heerhugowaard is geformuleerd, luidt als volgt: 1. het realiseren en bevorderen van een samenhangend geheel aan algemene voorzieningen, dat onder meer tegemoet komt aan de behoeften van de jeugd. Voorzieningen dienen op elkaar te worden afgestemd, teneinde maatschappelijke uitval van jeugdigen te voorkomen en te bestrijden; 2. het ontwikkelen van een vraaggericht aanbod door te communiceren met de jeugd. Specifieke problemen van maatschappelijk kwetsbare jeugd dienen te worden voorkomen door voor deze groep een gericht aanbod te ontwikkelen. In Heerhugowaard wonen ruim 13.000 jeugdigen in de leeftijd van O tot 23 jaar. Algemeen gesteld, gaat het goed met de jeugd in Heerhugowaard. Leefgewoonten en problematieken van de Heerhugowaardse jeugd wijken nauwelijks af met die van de jeugd in de rest van Nederland. Niettemin is aandacht nodig voor bepaalde groeperingen, met name ter voorkoming van
problematieken en in het belang van een tijdige aanpak van reeds gesignaleerde problemen. Aan de hand van verschillende beleidsterreinen wordt in de nota Integraal jeugdbeleid nader ingegaan op de
situatie van de jeugd in zijn algemeenheid en de jeugd in Heerhugowaard in het bijzonder. De beleidsterreinen die aan de orde komen, zijn de volgende: • Welzijn • •
Onderwijs Gezondheidszorg
•
Sport
•
Cultuur
• •
Wonen en leefomgeving Jeugdhulpverlening
•
Sociale zaken en arbeidstoeleiding
•
Openbare ruimte en veiligheid
Welzijn Welzijn bestrijkt een breed terrein. Zo behoren onder meer de volgende disciplines tot het welzijnsterrein: peuterspeelzaalwerk, kinder- en naschoolse opvang, jongerencentra, jeugd- en
jongerenwerk, Jeugdparticipatie en jongerenvooriichting. In Heerhugowaard is, met name als gevolg van de groei van de gemeente en de uitbreiding in Heerhugowaard-Zuid een aantal ontwikkelingen in
gang gezet. Zo wordt de kinderopvang, vanwege de toegenomen vraag naar opvang, uitgebreid en zijn voor Heerhugowaard-Zuid de plannen om invulling te geven aan de School voor de Samenleving in een ver gevorderd stadium. Wat het jeugd- en jongerenwerk betreft, is geconstateerd dat het
bestaande aanbod aan activiteiten en het aanbod aan voorzieningen voor de leeftijdsgroep 12 tot circa 19 jaar onvoldoende is. Het is de taak van het professionele jongerenwerk de vraag en behoefte van jongeren in beeld te brengen. Op basis van dit inzicht kan een vraaggericht aanbod worden ontwikkeld.
Ook het jongerencentrum Kompleks neemt een centrale plaats in. Een complicerende factor is dat de coffeeshop Basement een belemmering vormt om Kompleks als volwaardig jongerencentrum te ontwikkelen. Daarom is tot uitplaatsing van Basement besloten en wordt een alternatief gezocht. Voor de invulling van het activiteitenaanbod in Kompleks bestaan, met name bij de jeugdraad, vele ideeën. De SWH is gevraagd, in het kader van het nieuwe bedrijfsplan, een plan te onwikkelen ten aanzien van Kompleks. Het Jongereninformatiepunt (JIP) is in 1999 in een nieuwe opzet van start gegaan. Nieuw is dat alle
vragen en informatie m.b.t. jongeren wordt geïnventariseerd en vertaald in een programma-aanbod. Voorlichting wordt op deze wijze efficiënt ingezet ter vookoming van problemen en ter ondersteuning
van jongeren en hun opvoeders. Hiemee vervult het JIP een essentiële functie. Inmiddels heeft ook Jeugdparticipatie vorm gekregen d.m.v. een jeugdraad. Naast deze strucurele vorm van inspraak is het zaak ook bij concrete projecten jeugd te betrekken, zoals bij de totstandkoming van een skatebaan, activiteiten in Kompleks en Jongerenontmoetingsplekken (JOP's). Gesignaleerd is dat er behoefte bestaat aan een laagdrempelige vorm van hulpverlening. Een en ander kan gestalte krijgen in de vorm van schootmaatschappelijk werk. In 1999 zijn met Bureau Jeugdzorg gesprekken gestart over mogelijkheden om schoolmaatschappelijk werk te realiseren. Actiepunten welzijn
Verder versterken van een vraaggericht activiteitenaanbod voor 12 tot circa 19 jarigen. Ontwikkelen van na-schoolse activiteiten voor jeugd vanaf circa 10 jaar d.m.v. van samenwerkingsverbanden tussen de instellingen voor de naschoolse opvang, het professionele jeugd- en jongerenwerk en andere mogelijke partners. Daartoe dienen mogelijkheden te worden onderzocht van bijvoorbeeld nevenruimtes van scholen, leegstaande voormalige schoolgebouwen, noodlokalen, Kompleks en welzijnsgebouwen. De SWH in overteg met de gemeente een bedrijfsplan laten ontwikkelen voor jongerencentrum Kompleks. Voortzetten Jongereninformatiepunt (JIP), gezien belang van preventieve functie. Versterken Jeugdparticipatie door jeugd te betrekken bij planontwikkeling door middel van jongerenraad en door middel van jeugdpanels. Onderwijs
Gedurende de afgelopen jaren zijn de verantwoordelijkheden van de gemeente op het terrein van onderwijs toegenomen. Zo is de gemeente onder andere belast met het lokaal onderwijsbeleid en de regie voor het onderwijsachterstandenbeleid. Het bestrijden en voorkomen van onderwijsachterstanden en het bewerkstelligen van een gelijke (start)kans voor het basisonderwijs maken deel uit van het onderwijsachterstandenbeleid. Om achterstanden te voorkomen wordt het naar
school gaan, de motivatie voor schooi en het plezier in het naar school gaan van essentieel belang geacht. Als zich daarbij problemen voordoen, kan spijbelen en in een later stadium voortijdig schoolverlaten het gevolg zijn. Het onderwijsachterstandenbeleid kan ertoe bijdragen dat dergelijke problemen worden voorkomen. Uit de gemeenteüjke gegevens van de leerplicht blijkt dat het aantal kinderen en jongeren waarbij sprake is van schoolverzuim nagenoeg gelijk is gebleven, maar dat de duur van verzuim is toegenomen. Geconstateerd is dat de problematieken, vaak de achterliggende oorzaak van verzuim, zwaarder zijn geworden. Om tot een aanpak van de problematieken te komen, is een tijdige aanpak en samenwerking vanuit verschillende disciplines noodzakelijk. Zo dienen onder andere het onderwijs, de jeugdhulpverlening,
de RMC functie, het jeugd- en jongerenwerk tot een samenhangend aanbod te komen. In Heerhugowaard zijn daartoe reeds een aantal initiatieven genomen. Daarnaast is echter een behoefte aan schoolmaatschappelijk werk geconstateerd. Een ander aandachtspunt voor Heerhugowaard zijn de naschoolse opvang en naschoolse activiteiten. Gebleken is dat behoefte bestaat aan opvang en activiteiten na schooltijd. Samenwerking tussen instellingen (scholen, kinder- en naschoolse opvang, SWH) zal aanbod op dit gebied versterken.
Actiepunten onderwijs
Mogelijkheden onderzoeken om uitbreiding naschoolse activiteiten te realiseren (huiswerkbegeleiding, cultureel programma, sportactiviteiten en computerfaciliteiten) en daarbij prioriteit te geven aan de groepen van de basisvorming (12 tot circa 14 jarigen).
Realiseren (variant op de) Brede School Realiseren/ uitbreiden schoolmaatschappelijK werk. Aandacht besteden aan onderwerpen als pesten en geweld (onderdeel project Veilige school, zie ook 10.3.1.) Gezondheidszorg
In zijn algemeenheid kan worden gesteld dat de gezondheidstoestand van de Nederlandse jeugd goed is. Toch neemt ongezond gedrag onder jongeren toe. Van de Heerhugowaardse jongeren bestaat een vrij goed beeld van de gezondheidstoestand. De GGD heeft namelijk in 1997 onder de
lokale jeugd van 14 tot 21 jaar een onderzoek gedaan naar hun gezondheid en leefstijl. Door middel van dit onderzoek is inzicht verkregen in een groot aantal onderwerpen: gezondheid, kleine en grote zorgen, hulpverlenig, vrijetijdsbesteding en sport, leefgewoonten zoals roken, alcohol- en (soft)drugsgebruik, gokken, seksualiteit en voeding. Geconcludeerd kan worden dat ten aanzien van bepaalde onderwerpen initiatieven nodig zijn om leefgewoonten onder jongeren in positieve zin te beïnvloeden. Actiepunten gezondheidszorg
Het ontwikkelen een alcohoimatigingsbeleid, als onderdeel van verslavingsbefeid. In het kader van beleid 'openbare orde en veiligheid' mogelijkheden onderzoeken om te komen tot haalbare (aanvullende) maatregelen ten aanzien van de handhaving van de leeftijdsgrens bij verkoop van alcohol. In samenwerking met het Jongereninformatiepunt (JIP) en de Brijderstichting mogelijkheden onderzoeken om drugspreventie in Heerhugowaard vorm te geven.
In het kader van beleid openbare orde en veiligheid aandacht blijven vragen voor het tegengaan van illegale verkoop van drugs, met name de verkoop bij schoolgebouwen. Het Jongereninformatiepunt een activiteitenaanbod laten ontwikkelen op het gebied van opvoedingsondersteuning en ten aanzien van onderwerpen op het gebied van gezondheidszorg.
Het ontwikkelen van activiteiten op het gebied van sportstimulering. Sport
Sporten staat de laatste tijd veel in de belangstelling. Aandacht gaat uit naar het bevorderen van de sportdeelname door jongeren. Algemeen bekend is dat sportuitval bij jongeren toeneemt naarmate jongeren ouder worden. Vooral vanaf de leeftijd van 16 jaar neemt de sportdeelname door jongeren af ten gunste van andere vrijetijdsbestedingen. Zo besteden jongeren in toenemende rnate tijd aan bijbaantjes, sociale contacten en uitgaan. Ondanks deze ontwikkeling wordt sport als een belangrijke activiteit voor jeugd gezien. Sporten heeft een gunstig effect op de lichamelijke gezondheid en levert een positieve bijdrage aan sociale contacten.Om sportdeelname van jongeren te stimuleren, bestaan verschillende mogelijkheden. Het sportstimuleringsproject zoals dat tot medio 1999 in Heerhugowaard
is uitgevoerd, is daar een voorbeeld van. Daarnaast dient ook het skaten genoemd te worden, een populaire vrijetijdsbesteding voor jongeren.
Verder is het van belang beter inzicht te krijgen in mogelijkheden van sportverenigingen om jongeren 'Vast" te houden, gegeven het feit dat jongeren ook andere interessen hebben. Actiepunten Sport Sportuitval van jongeren voorkomen door: Sport- en sportachtige activiteiten deel uit laten maken van de activiteitenplannen van het professionele jongerenwerk. Ontwikkelen en uitvoeren sportstimuleringsproject voor jeugd. In het kader van het sportbeleid en in verband met de afgekondigde sportstimuleringsmaatregel zal door de afdeling Welzijn, Onderwijs en Cultuur begin 2000 een voorstel worden ontwikkeld (bijvoorbeeld naschoolse
activiteiten). De bedoeling is het project in samenwerking met SWH en sportverenigingen gestalte te geven.
III
Door middel van nader onderzoek onder jongeren en sportverenigingen inzicht krijgen in mogelijkheden van sportverenigingen om jongeren "langer vast te houden". Rekening houden met de skatewens van jongeren: Bij aanleg van nieuwe of vernieuwing van bestaande verharde paden zorgen voor een gladde ondergrond (asfalt). Aanleggen van een aantrekkelijke skatevoorziening.
Cultuur Voorbeelden van aanbod op het gebied van cultuur zijn activiteiten van instellingen en verenigingen zoals de muziekschool, creativiteitscentrum, jeugdtheatergroepen en muziekverenigingen. In Heerhugowaard is een platform opgericht met als doel het afstemmen en initiëren van culturele
activiteiten voor de bewoners van de gemeente. Door het Platform is gesteld dat in Heerhugowaard een uitnodigend cultureel voorzieningenniveau nodig is om de deelname van uitingen van kunst en cultuur te bevorderen. De eerste kennismaking met kunst en cultuur vindt plaats thuis en op school. Via het onderwijs kan iedereen in aanraking komen met cultuuruitingen, ook degenen die het van huis uit niet of nauwelijks meekrijgen. Zo wordt in het basisonderwijs een gezamenlijk programma aangeboden: "culturele
educatie primair onderwijs". Voor leerlingen van de basisvorming van het voortgezet onderwijs worden eveneens gezamenlijk culturele activiteiten georganiseerd (naast het eigen culturele aanbod per
school). Geconcludeerd wordt dat in Heerhugowaard het aanbod, gericht op het onderwijs, goed is. Verder ontwikkeling van het aanbod dient zich dan ook te richten op de vrijetijdsbesteding van de jeugd. Het leren van en over kunst is nu al in verschillende disciplines mogelijk, zoals muziek, beeldende vorming, drama en ballet. Bij de ontwikkeling van een activiteitenaanbod kan worden gedacht aan eigentijdse uitingsvormen, zoals rap, graffiti en breakdance. Heerhugowaard kent het jaarlijkse Popmania en sinds 1999 een eigen Poppodium. Het Poppodium kan als een begin worden gezien voor het vormgeven van jongerenactiviteiten op het gebied van cultuur. Muziek is immers een voor jongeren belangrijke uitingsvorm. Het jongerencentrum Kompleks kan daarin een belangrijke bijdrage leveren, omdat het gebouw zeer geschikt is voor het plaatsvinden van muziekactiviteiten. Daarnaast kan Kompleks ook ruimte (blijven) bieden aan andere culturele activiteiten, zoals nu reeds gebeurt op het gebied op het gebied van theater.
Actiepunten cultuur Deelname/ participatie van jeugd te vergroten door: Het platform kunst en cultuur een activiteitenaanbod te laten ontwikkelen gericht op jongeren
(cultuur kan deel uit maken van naschoolse activiteiten, zie ook 2.3.1). De SWH bij de ontwikkeling van het bedrijfsplan voor jongerencentrum Kompleks aandacht te laten besteden aan de invulling van een cultureel aanbod voor jongeren. Voortzetten van Poppodium en daarbij de samenwerking tussen de Schakel en Kompleks versterken.
Wonen en leefomgeving Het beleidsterrein 'wonen en leefomgeving' is divers. Zo bestrijkt het terrein zaken die het wonen van jongeren aangaan en de (openbare) ruimte waar jongeren elkaar ontmoeten en hun activiteiten ontplooien: speel- en sportvoorzieningen, informele ontmoetingsplekken, enz. Voor kinderen en jongeren is de buurt van groot belang. Kinderen en jongeren willen in buurten
kunnen rennen, spelen en andere leeftijdsgenoten ontmoeten. Deze behoefte is terug te vinden in het speelruimtebeleid en het gemeentelijk beleid 'Jongerenontmoetingsplekken'. Voor Heerhugowaad is het van belang dat speelruimtebeleid voor de gehele gemeente wordt ontwikkeld en wel in samenspraak met de jeugd en hun opvoeders. Voor jongeren is het belangrijk dat in Heerhugowaard mogelijkheden bestaan om elkaar te ontmoeten. Elkaar ontmoeten gebeurt zowel in de openbare ruimte (op straat, het schoolplein), in (openbare)
voorzieningen; sportclubs, dansschool, bibliotheek en de horeca. Gesteld is dat in iedere wijk in Heerhugowaard, in de openbare ruimte op reguliere plekken voorzieningen dienen te zijn als trap- en speelveldjes en Jongerenontmoetingsplekken (JOP's). Daarom dient bij de planontwikkeling van nieuwe en in bestaande wijken planologisch en financieel rekening te worden gehouden met de aanleg van dergelijke voorzieningen.
IV
Voor wat betreft de horeca is het bekend dat jongeren in Heerhugowaard het aanbod van uitgaansgelegenheden in Heerhugowaard onvoldoende vinden. Ook ervaren jongeren het ontbreken van een discotheek als een gemis. Perspectief wordt geboden ten aanzien van het gebied Middenwaard, het toekomstige stadshart. Volgens het plan wordt de horeca uitgebreid met
mogelijkheden voor cafés en terrassen. Over wonen valt het volgende te melden. Uit onderzoek is gebleken dat jongeren tussen 20 en 25 jaar zelfstandig gaan wonen en dat de gemiddelde leeftijd waarop zij het ouderlijk huis verlaten, is
toegenomen. Verondersteld kan worden dat jongeren in het algemeen de voorkeur geven aan geheel zelfstandige woonruimten met meerdere kamers. Daartoe zullen zij hun besluit om zelfstandig te gaan
wonen, uitstellen. Anders is het als jongeren vanwege problemen thuis zich gedwongen zien het oudertijk huis te verlaten. Voor dergelijke noodgevallen kan jongerenhuisvesting in de vorm van kamergewijze verhuur van betekenis zijn. In Heerhugowaard is het met de startende jongeren slecht gesteld, een klein aantal krijgt een woning
toegewezen. De verwachting is dat in Heerhugowaard de vraag naar starterswoningen zal toenemen. Daarom wordt met de nieuwbouw in Heerhugowaard-Zuid rekening gehouden met het aandeel aan sociale woningbouw. Wat de jongerenhuisvesting betreft, kan worden geconcludeerd dat het bestaande aanbod voldoende is. Opgemerkt wordt wel dat op dit moment onvoldoende inzicht bestaat in de woonwens van jongeren. Nader onderzoek is nodig om aanbevelingen te doen ten aanzien van de ontwikkeling van huisvesting voor jongeren. Actiepunten wonen en leefomgeving Ontwikkelen speelruimtebeleid voor heel Heerhugowaard; Realiseren van Jongerenontmoetingsplekken in de wijken;
Verbeteren van informele ontmoetingsplekken; Realiseren van een ontmoetingsplek in het nieuwe stadshart; Bij planontwikkeling van nieuwe en herinrichting van bestaande wijken planologisch en financieel rekening houden met ontmoetingsplekken in de openbare ruimte. In de ontwikkelingsfase concept-bestemmingsplannen ter advisering laten voorleggen aan de
jeugdraad. Bij de planontwikkelingvan de verkaveling Heerhugowaard-Zuid de jeugdraad betrekken. Jeugdhulpverlening
Met jeugdhulpverlening worden de activiteiten bedoeld die zijn gericht op het bij jeugdigen voorkomen, verminderen of opheffen van problemen of stoornissen die hun ontwikkeling naar volwassenheid
ongunstig beïnvloeden. Er zijn vele instellingen die op het terrein van de jeugdhulpverlening van betekenis zijn. Door de verdeling van verantwoordelijkheden hebben gemeenten weinig directe
invloed op de jeugdhulpverlening. Dit neemt echter niet weg dat de jeugdhulpverlening veel raakvlakken heeft met instellingen en voorzieningen die wel onder de gemeentelijke verantwoordelijkheid vallen. Waar het om gaat, is de aansluiting tussen de jeugdzorg en het jeugdbeleid. In de praktijk betekent dit dat vroegtijdig signaleren van problemen van jeugdigen centraal moet staan. Op lokaal niveau werken veel professionals met jeugdigen. Zij zijn het die als eersten problemen bij jeugdigen signaleren en opvoeders van jeugdigen in vertrouwen (kunnen) nemen. Van belang is dat op lokaal niveau een signaleringsstructuur is opgezet. Daartoe zijn in Heerhugowaard reeds verschillende projecten operationeel: het Jeugdpreventieproject (JPP) en de Buurtnetwerken Jeugdhulpverlening. Ook het Steunpunt Opvoedingsvoorlichting levert een bijdrage aan opvoedingsondersteuning. Naast vroegtijdige signalering en individuele begeleiding is het ook zaak aandacht te besteden aan collectieve preventie op het gebied van jeugdzorg. Actiepunten jeugdhulpverlening - Voortzetten JPP vanaf 2001 Uitbreiden buurtnetwerken jeugdhulpverlening (Oostertocht en Schilderswijk) Voortzetten Steunpunt Opvoedingsvoorlichting Heerhugowaard In overleg met Bureau Jeugdzorg en in samenwerking met andere gemeenten het ontwikkelen van een aanbod van collectieve preventie op het gebied van jeugdzorg.
v
Sociale zaken en arbeidstoeleiding Het terrein waar het in dit hoofdstuk om gaat, is arbeid of initiatieven die leiden tot het verkrijgen van arbeid. De gemeente heeft de wettelijke verplichting om t.a.v. werklozen inspanningen te verrichten
die leiden tot arbeid, al dan niet door middel van scholing. Dit betekent dat de gemeente verplicht is om mensen die vanaf het moment dat zij werkloos zijn en beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt, binnen 1 jaar te plaatsen. Doel van de inspanningen is het verkrijgen van reguliere arbeid. Door de gunstige ontwikkelingen van de arbeidsmarkt is het aantal werklozen, zo ook het aantal
werkloze jongeren de afgelopen jaren sterk gedaald. Van jeugdwerktoosheid is dan ook geen sprake meer. Ook het aantal werkloze jongeren in Heerhugowaard is klein.
Om de jongeren die werkloos zijn en bovendien moeilijk bemiddelbaar zijn aan arbeid te helpen, zijn extra inspanningen noodzakelijk. Deze inspanningen kunnen zijn gericht op aanvullende maatregelen op het gebied van educatie, training, het bieden van werkervaring en werkgarantie en persoonlijke ondersteuning bij het werk. Een en ander kan vorm krijgen door middel van specifieke werk- cq scholingstrajecten die aansluiten bij de mogelijkheden van de doelgroep. Daartoe is, vanwege de schaalgrootte, samenwerking met andere gemeenten noodzakelijk. Verder is het van belang dat in geval van vroegtijdig schoolverlaten, de gemeente de betreffende jongeren in een vroeg stadium een individueel arbeids-toeleidingstraject kan aanbieden. Voorwaarde daartoe is een goede samenwerking binnen de gemeentelijke organisatie en met andere instellingen. Actiepunten Sociale zaken en arbeidstoeleiding
In samenwerking met de andere gemeenten een werkervaringsproject ontwikkelen. In geval van vroegtijdig schoolverlaten het aanbieden van een individueel arbeidstoeleidingstraject.
Verbeteren van samenwerking en afstemming binnen de gemeentelijke organisatie en tussen gemeente, arbeidsbureau en RMC voortijdig schoolverlaten. Alert blijven ten aanzien van ontwikkelingen van de jeugdwerkloosheid. Openbare orde en veiligheid De centrale instantie op het gebied van openbare orde en veiligheid is de politie. Daartoe voert de politie taken uit op het gebied van openbare orde en strafrechtelijke zaken. Behalve de politie speelt ook het Halt bureau een belangrijke rol.
Een van de onderwerpen die de afgelopen jaren veelvuldig op de (landelijke) politieke agenda heeft gestaan, is jeugdcriminaliteit. In verband met jeugdcriminaliteit wordt aandacht gevraagd voor een
aantal tendensen: verjonging, verharding en oververtegenwoordiging allochtone jongeren. Als reactie op deze tendensen zijn van overheidswege initiatieven genomen, met name de 'Stop-reactie' van het Halt bureau. Ook het Jeugdpreventieproject (JPP) levert een bijdrage, met name in het belang van de vroegtijdige signalering en individuele begeleiding. Aanvullend op het JPP zou ook het Victory project
een functie kunnen vervullen om te komen tot een sluitende aanpak voor jongeren van 12 tot 24 jaar. Verder zal de politie in Heerhugowaard in 2000 starten met het Schooladoptieproject. Tot besluit wordt het belang genoemd van preventie. Om in Heerhugowaard preventie-activiteiten uit te voeren, is het mogelijk bestaande voorlichtingsprogramma's en projecten aan te bieden. Actiepunten openbare orde en veiligheid Mogelijkheden onderzoeken voor preventieprogramma's gericht op het onderwijs, ter voorkoming
van jeugdcriminaliteit. Mogelijkheden onderzoeken voor het vormgeven van projecten als 'De Veilige School', met als onderwerpen geweld en pesten. Aansluiten bij het Victory project van Alkmaar. Verbeteren van registratie van politie ten behoeve van inzicht in het aandeel van de vertegenwoordiging allochtone jongeren bij politiecontacten. het ontwikkelen van een vraaggericht activiteitenaanbod specifiek gericht op jongeren die nog geen gebruik maken van bestaande voorzieningen (bijvoorbeeld groepen op straat).
VI
Verantwoording
De nota "Integraal jeugd- en jongerenbeleid" is tot stand gekomen op grond van informatie van vele
verschillende personen, volwassenen en jongeren, die betrokken zijn bij allerlei zaken die de jeugd in Heerhugowaard aangaan. De basis van de informatie en te behandelen onderwerpen wordt gevormd
door de bevindingen en conclusies uit de werkconferentie integraal jeugdbeleid "alleen samen", gehouden in oktober 1997 in Heerhugowaard. Doel van de werkconferentie was de partners in het maatschappelijk middenveld te laten meedenken over de directe leefwereld van jeugdigen in Heerhugowaard en het realiseren van overeenstemming tussen deze partners ten aanzien van uit te diepen onderwerpen en te stellen prioriteiten. Voorts hebben in 1999 vele gesprekken plaatsgevonden met professionals en vertegenwoordigers van verschillende instellingen die van betekenis (kunnen) zijn voor de jeugd in Heerhugowaard. De instellingen en beleidsterreinen zijn onder andere: het professionele welzijnswerk (SWH) en kinderopvang (SKH), het lokale onderwijs, Bureau Jeugdzorg, de jeugdgezondheidszorg (GGD), de bibliotheek, de Schakel, ruimtelijke ordening, sociale zaken, openbare orde en veiligheid, politie, Halt
en woningbouwvereniging Woonwaard. Daarnaast heeft ook de recent geïnstalleerde jeugdraad van Heerhugowaard zijn ideeën en standpunten kenbaar gemaakt ten aanzien van de onderwerpen die in de nota worden behandeld. De reactie van de jeugdraad is verwerkt in de nota.
-5-
Inleiding
De jeugd heeft de toekomst. Kinderen en jongeren van nu zijn de volwassenen van straks. De samenleving zal dan ook in belangrijke mate worden bepaald door de kinderen en jongeren van nu. Dit is dan ook één van de redenen dat jeugd aandacht verdient en dat investeren in de jeugd van nu van vitaal belang is. Zowel op landelijk als op lokaal niveau staat jeugd in de belangstelling en wordt veel waarde gehecht aan de ontwikkeling van jeugd- en jongerenbeleid. Jeugdbeleid is in Heerhugowaard aangewezen als één van de speerpunten in de collegeperiode 1998 - 2003. Voor de ontwikkeling van het jeugdbeleid zijn in de Perspectief nota bedragen opgenomen voor nieuw beleid: in 1999 ƒ 100.000,- jaarlijks oplopend met ƒ 50.000,- t/m 2002. Met de uitvoering van het jeugd- en jongerenbeleid is in 1999 een start gemaakt door middel van een Plan van Aanpak jeugd- en jongerenbeleid 1999. Deze nota sluit hierbij aan en vormt tevens het kader van het jeugdbeleid voor de periode van 2000 tot 2003. Voor de uitvoering van het jeugd- en jongerenbeleid voor de komende jaren zal jaarlijks een Plan van Aanpak worden opgesteld met maatregelen en de daarbij behorende financiële consequenties.
De situatie van kinderen en jongeren in Heerhugowaard wijkt niet af met die van de jeugd in de rest van Nederland. Landelijke ontwikkelingen en tendensen gaan in zijn algemeenheid ook op voor de jeugd in Heerhugowaard. Algemeen gesteld, gaat het goed met de jeugd. Bij een klein aantal echter is sprake van problemen. Voor het jeugdbeleid wordt het van belang geacht dat op lokaal niveau, naast een algemeen (basis) aanbod aan activiteiten en voorzieningen aandacht wordt besteed aan preventie. Preventieve activiteiten maken dan ook deel uit van de actiepunten in deze nota. In deze nota zal in het eerste hoofdstuk kort worden ingegaan op jeugd- en jongerenbeleid in het algemeen en de ontwikkeling en doelstellingen van het jeugdbeleid in Heerhugowaard. De daaropvolgende acht hoofdstukken gaan nader in op de situatie van de jeugd in zijn algemeenheid en ontwikkelingen van de jeugd in Heerhugowaard in het bijzonder. Ieder hoofdstuk bestrijkt een beleidsterrein dat raakvlakken heeft met jeugd. Zo komen aan de orde: welzijn, onderwijs, gezondheidszorg, sport, cultuur, wonen en leefomgeving, jeugdhulpverlening, sociale zaken en arbeidstoefeiding en tot slot openbare ruimte en veiligheid. Per hoofdstuk wordt de relatie aangegeven tussen het desbetreffende beleidsterrein en het jeugdbeleid in Heerhugowaard, gevolgd door een aantal actiepunten om het jeugdbeleid vorm te geven. In bijlage 2 is per beleidsterrein een schema opgenomen. Dit schema geeft een beeld van het aanbod aan activiteiten voor de jeugd in Heerhugowaard ten aanzien van de betreffende beleidssector in 1999. Tezamen vormen deze schema's een matrix van het gehele lokale aanbod aan activiteiten. In de afzonderlijke hoofdstukken wordt ingegaan op verschillende onderwerpen die de jeugd in Heerhugowaard betreffen. Omwille van de omvang van de nota wordt niet het alles omvattend scala van onderwerpen behandeld, maar is aan de hand van informatie van instellingen, personen en landelijke en lokale onderzoeksgegevens een keuze gemaakt. Zo zijn onderwerpen tot stand gekomen die voor de Heerhugowaardse jeugd relevant zijn.
-7-
1. Jeugd- en Jongerenbeleid
1.1. Aandacht voor jeugd In Nederland zijn voor kinderen en jongeren de voorwaarden om op te groeien gunstig. Met een groot
deel van de jeugd gaat het dan ook goed. Circa 85 % van de jeugd groeit op zonder noemenswaardige problemen. Ongeveer 15 % wordt in meer of mindere mate geconfronteerd met problemen. Met een klein aantal daarvan gaat het echt mis. Door deskundigen wordt geschat dat bij 2 tot 3 % van de jeugd sprake is van problemen van ernstige aard. De moderne samenleving biedt de jeugd allerlei kansen en mogelijkheden om op een volwaardige en positieve manier op te groeien. Tegelijkertijd wordt de samenleving ook steeds ingewikkelder. Zo zijn er meer keuzemogelijkheden, een enorme hoeveelheid aan informatie, ingewikkelde structuren en regels, verschillende culturen en verschillende waarden en normen. Ouders hebben het drukker door de combinatie van zorgtaken en arbeid en de invloed van sociale verbanden wordt kleiner. De samenleving wordt individueier. Natuurtijk biedt een aantal van die ontwikkelingen ook kansen. Dit betekent dat aan de ene kant van de jeugd veel wordt verwacht: zij moeten al vroeg keuzes
maken die bepalend zijn voor hun toekomst. Aan de andere kant worden zij niet altijd serieus genomen en wordt er weinig naar hen geluisterd naar wat zij hebben in te brengen. Bovendien lijkt het
erop dat de beeldvorming over de jeugd steeds negatiever wordt. Regelmatig wordt jeugd geassocieerd met vandalisme, geweld, overlasten afwijkend gedrag. Niettemin is jeugdcriminaliteit
een serieus probleem. De aandacht voor de jeugd is de laatste jaren toegenomen. Voor de landelijke overheid is jeugdbeleid een belangrijk onderwerp op de agenda geworden. Dit jeugdbeleid is gebaseerd op het inzicht dat jeugdbeleid meer dient te zijn dan het oplossen van problemen zoals jeugdoverlast en andere jeugdproblematieken. Jeugd kansen en mogelijkheden bieden, ze in de gelegenheid stellen gebruik te
maken van allerlei voorzieningen, is waar het met jeugdbeleid om gaat. Deze nota vormt de basis voor de lokale invulling van het jeugdbeleid, een taak van de gemeentelijke overheid.
1.2. Jeugdbeleid Jeugdbeleid richt zich op de jeugd van O tot 23 jaar. Jeugdbeleid heeft betrekking op alle jeugd en niet
alleen op het kleine deel dat problemen geeft of veroorzaakt. "Het gaat om het vergroten van kansen en mogelijkheden van alle kinderen, jongeren en hun opvoeders. Een gemeentelijk preventief jeugdbeleid probeert problemen voor te zijn en draagt bij aan een situatie waarin jeugdigen zich optimaal kunnen ontwikkelen. Dat betekent dat er ook ondersteuning wordt geboden aan opvoeders
en dat er een goed aanbod aan voorzieningen is. Daarnaast is ook aandacht nodig voor een
vroegtijdige aanpak van problemen en voor specifieke groepen"1. Het gaat daarbij om het al eerder genoemde aantal van circa 15 % van het totale aantal jeugdigen dat extra aandacht nodig heeft. Bij het vormgeven van lokaal jeugdbeleid wordt ook wel gesproken over de 3 P's: Perspectief,
Preventie en Participatie. Zo wordt aandacht gegeven aan het bieden van kansen en mogelijkheden voor kinderen en jongeren (bieden van perspectief) en aan het voorkomen van problemen, de
zogenaamde preventieve kant van het beleid. Daarnaast wordt waarde toegekend aan het betrekken van kinderen en jongeren bij de vormgeving en de uitvoering van beleid, ofwel participatie van jeugd. Idealiter vormen deze inzichten een belangrijk uitgangspunt van het lokale jeugdbeleid. Ook is het van belang dat het lokale jeugdbeleid aansluit bij afspraken die op landelijk niveau zijn gemaakt. Zo is in december 1999 in het kader van het Bestuursakkoord Nieuwe Stijl (BANS) afgesproken dat de leeftijdsgroep O tot 6 jarigen speerpunt van beleid wordt. De kern van deze afspraak is dat in iedere gemeente een netwerk van O tot 6 jarigen komt. Een netwerk dat zich bezighoudt met opvoedingsondersteuning, ontwikkelingsondersteuning en de voorschoolse educatie. De andere ontwikkeling is dat de ontwikkeling en uitvoering van jeugdbeleid bij voorkeur in
samenhang met andere beleidsterreinen wordt opgepakt. Meer dan ooit grijpen verschillende beleidsterreinen in elkaar samen: onderwijsbeleid, sportbeleid, veiligheidsbeleid, beleid ruimtelijke ordening. Ook andere sectoren hebben raakvlakken met jeugdbeleid. Geïntegreerd jeugdbeleid wil een samenhang tot stand brengen tussen de verschillende beleidsterreinen en zorgen dat afstemming bestaat qua aanbod, samenwerking en afspraken. ' Uit: "Verder werken aan lokaal jeugdbeleid, eindadvies van de projectgroep Ontwikkeling Lokaal Preventief Jeugdbeleid", november 1998.
-9-
Bij de implementatie van jeugdbeleid is het dan ook zaak uit te gaan van een aanpak van problematieken en onderwerpen waarbij relaties worden gelegd met andere relevante beleidsterreinen. Dit is niets meer of minder dan een integrale aanpak. In deze nota wordt bij de
beschrijvina van de verschillende beleidsterreinen ingegaan op deze onderlinge relaties. 1.3. Doelstelling lokaal jeugdbeleid De doelstelling zoals die voor het jeugd en jongerenbeleid in Heerhugowaard is geformuleerd, bestaat
uit twee delen. Jeugd- en jongerenbeleid is gericht op: 1.
het realiseren en bevorderen van een samenhangend geheel aan algemene voorzieningen,
dat onder meer tegemoet komt aan de behoeften van de jeugd. Voorzieningen dienen op elkaar te worden afgestemd, teneinde maatschappelijke uitval van jeugdigen te voorkomen en te 2.
bestrijden; het ontwikkelen van een vraaggericht aanbod door te communiceren met jeugd. Specifieke
problemen van maatschappelijk kwetsbare jeugd dienen te worden voorkomen door voor deze groep een gericht aanbod te ontwikkelen.
Voor de ontwikkeling en vormgeving van het jeugd- en jongerenbeleid in Heerhugowaard, is een viertal uitgangspunten geformuleerd: A. Samenwerking tussen voorzieningen en afstemming van verantwoordelijkheden. Om kansen van jeugdigen te bevorderen en uitval te voorkomen, is een afstemming tussen voorzieningen en situaties noodzakelijk. Dit alles vraagt om een beleid dat is gericht op het bevorderen van samenwerking tussen deze voorzieningen en afstemming van aanbod aan voorzieningen. B. Voorkomen en bestrijden van maatschappelijke uitval. Maatschappelijke uitval van jeugdigen dient te worden voorkomen.
C. Gelijkwaardigheid van partijen. De communicatie met jeugd en hun opvoeders dient zoveel mogelijk uit te gaan van een gelijkwaardigheid van partijen, de mogelijkheden van jongeren en de initiatieven die zij nemen. Door middel van communicatie en participatie kan de sociale binding van de jeugd worden versterkt.
D.
Vraaggericht aanbod.
Naast algemene problemen waarmee de jeugd wordt geconfronteerd, zijn er specifieke problemen.
Sommige problemen leiden tot maatschappelijke uitval, andere zijn er een gevolg van. Een deel van de jeugd behoort tot een groep die een verhoogd risico ondervindt (allochtone jeugd en kinderen en jongeren in eenouder gezinnen). Veelal is voor deze groeperingen is een specifieke aanpak, ter
voorkoming van maatschappelijke uitval, noodzakelijk. Tot zo ver de doelstelling van lokaal jeugdbeleid en de landelijke ontwikkeling. Alvorens in te gaan op de betekenis van deze ontwikkelingen voor de jeugd in Heerhugowaard, wordt een beeld gegeven van
de situatie van de Heerhugowaardse jeugd. 1.4. Jeugd in Heerhugowaard 1.4.1. Bevolkingssamenstelling Heerhugowaard is een snelgroeiende gemeente. In 2005 zal het inwonersaantal zijn gestegen van
42.000 tot ruim 50.000. Bekend is dat Heerhugowaard een gemeente is met een relatief groot aantal jongeren. De plaatselijke bevolking wordt voor 30 % gevormd door de leeftijdsgroep O tot 23 jarigen (peildatum 1-1-1999). Dit zijn ruim 13.000 kinderen en jongeren. Het vooruitzicht is dat dit aantal in absolute zin groeit tot ruim 15.000 in 2005 en tot 2010 nagenoeg gelijk blijft. Ter vergelijking met het gemiddelde aantal O tot 23 jarigen in Nederland: nu 28 %, daarna in 2005 dalend tot 27,4% en 26,9 % in 2010.
-10-
Indien men kijkt naar de bevolkingsopbouwvan iedere wijk dan valt op dat bepaalde leeftijdsgroepen jeugd in sommige wijken rneer dan gemiddeld zijn vertegenwoordigd. Zo woont in Butterhuizen en Oostertocht een groot aantal kinderen van O t/m 4 jaar en zijn de 5 t/m 12 jarigen veel vertegenwoordigd in de Molenwijk, Edelstenenwijk, Schrijverswijk en de Noord. Veel jongeren van 12 t/m 18 jaar wonen in de Edelstenen en Rivierenwiik. De 19 t/m 22 jarigen zijn vooral vertegenwoordigd in de Bomenwijk, Recreatiewijk, Planetenwijk en Heemradenwijk (bijlage 1).
1.4.2. Gehandicapte kinderen en jongeren Door de jeugdraad is aangegeven dat in Heerhugowaard speciale aandacht dient te worden gegeven aan gehandicapte kinderen en jongeren. Gebleken dat gehandicapte jongeren door slechte toegankelijkheid niet of nauwelijks gebruik kunnen maken van bestaande voorzieningen de gemeente. Door een aantal gehandicapte jongeren wordt de slechte toegankelijkheid van café's en kroegen genoemd, maar mogelijk is dat het probleem ook andere gebouwen betreft. Om een goed beeld te krijgen van de situatie van gehandicapte jeugdigen, is het van belang dat nader onderzoek wordt
gedaan. Op basis van een inventarisatie is het mogelijk aanbevelingen te doen. 1.4.3. Allochtone jeugd Ook de allochtone jeugd is een groepering waarvoor extra aandacht wordt gevraagd. In het kader van het onderwijsachterstandenbeleid zijn verschillende initiatieven ontwikkeld ten behoeve van kinderen in de voorschoolse periode2. Buiten het onderwijsachterstandenbeleid echter ontbreekt het aan inzicht
in de situatie van allochtone kinderen in de schoolgaande leeftijd en allochtone jongeren in Heerhugowaard. Zo zijn geen gegevens voorhanden met informatie over de participatie van deze
groeperingen ten aanzien van de algemene voorzieningen in Heerhugowaard. Ook ontbreekt het aan informatie over mogelijke belemmeringen ten aanzien van participatie en informatie over de wensen
en behoeften en mogelijke problemen. Inzicht en informatie kan worden verkregen door middel van onderzoek of het specificeren van bestaande registraties. In de loop van de komende jaren zullen op
basis van gegevens uit het Wijkinformatiesysteem, dat in Heerhugowaard wordt ontwikkeld en het wijkgericht werken bijdragen aan een zeker inzicht in de situatie van de allochtone jeugd. Niettemin verdient het de aanbeveling na te gaan of deze gegevens voldoende informatie opleveren ten behoeve van het jeugd- en jongerenbeleid of dat aanvullend onderzoek nodig is. 1.4.4. Leefgewoonten en problematieken Leefgewoonten en problematieken van jongeren in Heerhugowaard wijken nauwelijks af met die van
jongeren in de rest van Nederland. Onderzoek van de GGD laat zien dat er geen grote verschillen bestaan en dat de Heerhugowaardse jongeren over het algemeen optimistisch gestemd zijn en een
goede gezondheid hebben . Ook in de beoordeling van de eigen gezondheid zijn ze positief. Pesten en spijbelen komt regelmatig voor bij de schoolgaande jongeren. Ruim 2/3 van de
schoolgaande jeugd heeft een bijbaantje wat veel tijd vraagt. Hoewel het slechts een enkeling betreft, is er een aantal jongeren dat niet meer naar school gaat en ook geen diploma van een vervolgopleiding bezit. Een kwart van de jongeren, en dan gaat het met name om jongeren ouder dan 16 jaar, doet niet aan
sport of een andere vorm van lichaamsbeweging. Onder sportende jongeren komen sportblessures veelvuldig voor; een kwart van de jongeren heeft in het lopende jaar een blessure opgelopen, wat
veelvuldig leidt tot thuisblijven van school of werk. Heerhugowaardse jongeren hebben een positiever beeld van zichzelf dan de gemiddelde jongere in Nederland. Bijna iedereen is tevreden met zichzelf. Een klein deel van de jongeren geeft aan veel problemen te hebben (6%). Dit betreft met name jongeren op de MAVO en HAVO, maar zij zijn ook te vinden onder andere schooltypen en onder schoolverlaters. Eén op de tien jongeren voelt zich vaak ongelukkig of eenzaam.
2
"Voor- en vroegschoolse programma's onderwijsstimuleringsproject Heerhugowaard", SWH
september 1999. 3
"Gezondheid en leefstijl van jongeren in Heerhugowaard", een onderzoek van de GGD onder jongeren van 14 tot 21 jaar, 1997.
-11 -
De jongeren hebben over het algemeen weinig contact met hulpverlenende instanties. Veel hulpverlenende instanties zijn relatief onbekend. Jongeren hebben met name behoefte aan informatie over opleiding , studie en financiën. Ook zijn er veel vragen die met gezondheid te maken hebben: sport, beweging, omgaan met problemen en sexualiteit. Jongeren in Heerhugowaard weten zich over het algemeen redetijk te vermaken in hun vrije tijd: slechts 4 % verveelt zich heel vaak. Toch is er een grote groep die zich af en toe verveelt (50%). Een
derde van de jongeren hangt minstens één keer per week op straat rond. In Heerhugowaard is het overgrote deel van de jongeren positief gestemd over de eigen toekomst. Samenvattend kan worden gesteld dat het over het algemeen goed gaat met de jongeren in
Heerhugowaard, maar dat aandacht voor bepaalde groeperingen nodig is. In deze nota zal ten aanzien van de verschillende beleidssectoren specifieker worden ingegaan op landelijke en lokale
ontwikkelingen en groeperingen waarvoor extra aandacht nodig is. De volgende beleidssectoren komen aan de orde:
•
Welzijn
• • • • •
Onderwijs Gezondheidszorg Sport Cultuur Wonen en leefomgeving
• • •
Jeugdhulpverlening Sociale zaken en arbeidstoeleiding Openbare ruimte en veiligheid
1.5. Matrix: Basis- en preventief aanbod Om in beeld te brengen wat op dit moment, binnen iedere sector voor de jeugd in Heerhugowaard aan aanbod bestaat, is als bijlage een schema opgenomen. Deze schema's tezamen vormen een matrix
op basis waarvan jaarlijks over de stand van zaken van het jeugd- en jongerenbeleid kan worden gerapporteerd. In ieder schema worden per leeftijdscategorie activiteiten en in sommige gevallen voorzieningen weergegeven. De leeftijdscategorieën sluiten aan bij de verschillende schoolfases: O t/m 4 jaar, 5 t/m
12 jaar, 13 t/m 18 jaar en 19 t/m 22 jaar. Het schema geeft verschillende activiteiten en voorzieningen weer die specifiek op de jeugd in Heerhugowaard zijn gericht en die in Heerhugowaard worden
aangeboden. Uitgegaan is van bestaand aanbod in 1999. Daarnaast is een onderscheid gemaakt tussen een algemeen en een preventief aanbod. Het Basisaanbod kan worden gezien als het
algemene activiteitenaanbod. Veelal liggen in de basisactiviteiten functies besloten als ontmoeting en perspectief (het bieden van kansen en mogelijkheden). Preventief aanbod voorziet in de functie ten
aanzien van het voorkomen en de vroegtijdige signalering van problemen. Het doel van preventieactiviteiten is dat jeugdigen actief participeren in verschillende sociale netwerken zoals de familie en vrienden, in het onderwijs, op het werk en in de samenleving. Van problemen is sprake als jeugdigen
niet actief participeren in één van deze sociale netwerken. Preventieve activiteiten dragen ertoe bij dat in mindere mate een beroep wordt gedaan op de jeugdhulpverlening (kostenreductie) en dragen bij
aan de kwaliteit van het welzijn. Preventieve activiteiten zijn vooral van belang binnen de sectoren: onderwijs, jeugdhulpverlening, gezondheidszorg, welzijn en sociale zaken.
Met behulp van de matrix kan enig inzicht worden verkregen betreffende (ontbreken van) het aanbod en voorzieningen voor de jeugd in Heerhugowaard. Gesproken wordt van enig zicht, omdat de kwalitatieve onderbouwing niet schematisch is weer te geven. Met andere woorden, informatie over de wijze waarop een bepaalde algemene of preventieve activiteit wordt uitgevoerd en welke doelgroep
wordt bereikt, is niet uit het schema te halen. Wel is het mogelijk om globaal zicht te krijgen op de verdeling van de aanbod over de verschillende leeftijdscategorieën en het aandeel aan preventieve activiteiten. In sommige gevallen komt een activiteit terug bij één of meerdere beleidssectoren. Dit betekent dat bij deze activiteit sprake is van inbreng vanuit verschillende sectoren. Zo zijn sommige activiteiten opgezet in gezamenlijke verantwoordelijkheid en op basis van onderlinge afspraken.
-12-
2. Welzijn
2.1. Algemeen Het terrein van welzijn is zeer breed. Zo maken de volgende disciplines deel uit van het welzijnsterrein: peuterspeelzalen, kinderopvang, jeugd- en jongerenwerk, jongerencentra, vrijetijdsbesteding en vrijwilligersorganisaties, Jeugdparticipatie, jongerenvoorlichting, algemeen maatschappelijk werk en maatschappelijke opvang. Ten aanzien van welzijn is een aantal tendensen waarneembaar. In toenemende mate combineren ouders de zorg voor kinderen met betaalde arbeid. Dit is dan ook de reden dat kinderopvang de laatste tijd volop in de belangstelling staat. Door middel van verhoging van rijksbijdragen voor kinderopvang doet ook het rijk een extra duit in het zakje om gemeenten in de gelegenheid te stellen het aantal kindplaatsen uit te breiden. In het kader van kinderopvang wordt gewezen op de professionalisering en kwaliteitvan de peuterspeelzalen. Het onderwijsachterstandenbeleid kent veel waarde toe aan de voorschoolse periode. Vroegtijdige signalering van problemen is daarbij van belang. Peuterspeelzalen en kinderdagverblijven kunnen daarbij een rol vervullen. Vele kinderen bezoeken immers een peuterspeelzaal of de kinderopvang. Voorwaarden om die rol goed te kunnen vervullen, zijn professionaliteit van kader en personeel en daarmee samenhangend: voldoende financiële mogelijkheden. Dit betekent dat de discussie wordt geopend aan welke kwaliteitscriteria het peuterspeelzaalwerk dient te voldoen. Het feit dat steeds meer ouders arbeid en zorg combineren, heeft gevolgen voor de wijze waarop binnen een gezin verschillende taken worden gecombineerd. In de praktijk blijkt dat het combineren van taken niet altijd even goed verloopt en dat situaties door het treffen van maatregelen en voorzieningen verbeterd kunnen worden. Daarom is door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de Commissie Dagindeling ingesteld die voorstellen ontwikkelt om de organisatie van arbeid en zorg te vergemakkelijken. Initiatieven op lokaal niveau kunnen zijn: een betere afstemming van openingstijden en locaties van voorzieningen waar jeugd en ouders van gebruik maken. Voorts is het bekend dat het aanbod op het gebied van de vrijetijdsbesteding voor kinderen tot circa 10 jaar meestal goed is. Voor de leeftijdsgroepen vanaf 10 jaar komt het voor dat aanbod niet altijd aansluit bij de wensen en behoeften van de jeugd. Dit geldt in nog grotere mate voor jongeren van 12 tot circa 19 jaar. Aansluiten bij vragen van jeugd kan gestalte krijgen in een Jongeren Informatiepunt (JIP). Een JIP kan op vele verschillende manieren worden ingevuld: van een gedocumenteerde plek van waaruit jongeren informatie kunnen krijgen en van waaruit zij kunnen worden doorverwezen, tot een plek waar ook jeugdhulpverlening ter plekke kan worden aangeboden. Inspraak door jeugd bij allerlei zaken die kinderen en jongeren aangaan, is de laatste jaren een belangrijk item geworden. Jeugdraden, jeugdpanels en het kinderrechtenfestival zijn concrete uitwerkingen van Jeugdparticipatie. 2.2. Ontwikkelingen in Heerhugowaard 2.2.1. Kinderopvang en peuterspeelzaalwerk In de loop van 2000 zal een gemeentelijke visie worden ontwikkeld ten aanzien van kinderopvang. Aandachtspunten zullen zijn de professionalisering van het peuterspeelzaalwerk, de relatie tussen doorverwijzende instanties zoals het consultatiebureau en huisartsen en de positie van particuliere aanbieders op het gebied van kinderopvang. Een vaststaand gegeven is dat in Heerhugowaard de vraag naar peuterspeelzaalwerk en kinderopvang groot is en de komende tijd alleen maar zal toenemen. Daarnaast zal ook een grotere vraag naar naschoolse opvang ontstaan, als gevolg van een toenemende arbeidsparticipatie door vrouwen. 2.2.2. Zorg en arbeid/ Brede School Samenwerking tussen instellingen als het onderwijs, kinder- en naschoolse opvang het sociaal cultureel werk en de jeugdhulpverlening is voor het jeugd- en jongerenbeleid in Heerhugowaard van belang. In Heerhugowaard kunnen initiatieven tot bevordering van de samenwerking gestalte krijgen
-13-
in een variant op de Brede School4. Met de nieuwbouw van Heerhugowaard Zuid worden rond de
jaarwisseling van 2003 en 2004 nieuwe voorzieningen op één locatie gerealiseerd: onderwijs, kinderopvang en naschoolse opvang en een wijkcentrum. Hiermee wordt tegemoet gekomen aan de
wensen en behoeften van bewoners^ Bovendien kan de Brede Schooleen bijdrage leveren een om zorg en arbeid beter op elkaar af te stemmen.
2.2.3. Jeugd-en jongerenwerk In de optiek van het jeugdbeleid behoort een aantrekkelijk en leuk aanbod voor kinderen en jongeren tot de basisvoorzieningen voor jeugd. Een leuke en zinvolle vrijetijdsbesteding vormt een bijdrage om problemen in een later stadium te voorkomen. Uit onderzoek in Heerhugowaard is gebleken dat minder dan de helft van de jongeren van 14 tot 21
jaar zich nooit of zelden verveelt. De helft verveelt zich af en toe en een gering aantal verveelt zich heel vaak (4 %). Populaire vrijetijdsbestedingen zijn: naar muziek luisteren, televisie of video kijken, boek lezen en met de computer spelen6. Naarmate de jongeren ouder worden, nemen de activiteiten in en rondom het huis af en het uitgaan toe. Ontmoeten blijft voor alle leeftijdscategorieën een belangrijke vrijetijdsbesteding. Zo wordt, naarmate jongeren ouder worden, meer tijd besteed aan sociale contacten en uitgaan, ten koste van hobby, sport en spel, tv en audio. Geconstateerd is dat in Heerhugowaard het aanbod vanuit het jeugd- en jongerenwerk niet overeen komt met de vragen van jongeren van 12 tot 23 jaar. Daarom is in 1999, op grond van het Plan van Aanpak jeugd- en jongerenbeleid, een start gemaakt met het ontwikkelen van een vraaggericht aanbod met als prioriteit de leeftijdsgroep 12 tot circa 19 jarigen. Concrete uitwerkingen zijn met name vertaald in het "activiteitenplan jongerenwerk" en het "activiteitenplan jongerenvoorlichting & -
informatie". Daarnaast is in november 1999 de gemeentelijke visie welzijnsbeleid vastgesteld7. Gesteld is dat in
het aanbod van instellingen op het gebied van welzijn de doelgroep jongeren prioriteit heeft. Op grond van de nieuwe bedrijfsplanperiode, ingaande 2001, is de Stichting Welzijnsbevordering
Heerhugowaard (SWH) verzocht voorstellen te ontwikkelen waarin de vastgestelde uitgangspunten van beleid en aandachtsgroepen centraal staan. Bij het verder vormgeven en uitvoeren van een vraaggericht aanbod is het zaak op de hoogte te zijn van de vragen, wensen en behoeften van jongeren. Relevante informatie kan op verschillende wijze worden verkregen: via de jongerenwerkers, werkers in de buurthuizen, via het JIP en natuurlijk via de Jeugdraad. 2.2.4. Jongerencentrum Kompleks Een jongerencentrum is een belangrijk onderdeel van het jeugd- en jongerenbeleid. Zoals de jeugdraad opmerkt, kan een jongerencentrum jongeren mogelijkheden bieden om, onder begeleiding,
zelf activiteiten neer te zetten en zelf actief bezig te zijn met een activiteit. Aan de andere kant biedt een jongerencentrum mogelijkheden om passief, bijvoorbeeld als toeschouwer, een activiteit in het jongerencentrum te bezoeken. Het Kompleks is een goed gebouw met vele mogelijkheden voor jongeren, met name op het gebied van muziek. Het probleem is echter de aanwezigheid van coffeeshop Basement in het gebouw. In het kader van het gemeentelijk gedoogbeleid is destijds gekozen voor de situering van een gedoogpunt
voor het verkopen van softdrugs in een open jongerencentrum. Gebleken is echter dat de combinatie niet ideaal is en de aanwezigheid van Basement voor vele jongeren een belemmering vormt om het
jongerencentrum te bezoeken. Ook voor vele ouders is het bezwaarlijk dat hun kinderen een jongerencentrum bezoeken met een naastgelegen coffeeshop. Derhalve heeft het gemeentebestuur
besloten tot uitplaatsing van Basement over te gaan. Dit betekent dat Kompleks als volwaardig jongerencentrum gebruikt kan worden als voor Basement een alternatief is gevonden. Vanuit de jeugdraad wordt aangedrongen op een spoedige uitplaatsing van Basement.
4
Het concept van de Brede School gaat uit van een aanpak waarbij de school een centrale plaats inneemt binnen een netwerk van onderwijs, zorg en welzijn. 5 Rapportage onderzoek "School voor de Samenleving", Onderzoek en Statistiek gemeente
Heerhugowaard in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam, augustus 1997.
6
"Gezondheid en leefstijl van jongeren in Heerhugowaard" een onderzoek van de GGD onder jongeren van 14 tot 21 jaar, 1997. 7 "Visie welzijnsbeleid gemeente Heerhugowaard, op weg naar een actief en samenhangend welzijnsbeleid in de wijk", gemeente Heerhugowaard, november 1999.
- 14-
De bedoeling is voor Kompleks een aantrekkelijk activiteitenaanbod te ontwikkelen dat aansluit bij de wensen en behoeften van de jongeren in Heerhugowaard. Door de jeugdraad worden verschillende ideeën aangedragen: internetcafé, brede muziekprogrammering, breed cursusaanbod, oefenruimtes voor bands, muziekfestival, theater, toneel, dans, fotografie. De jeugdraad wijst op het belang van een goed programma op vrijdag en zaterdag en het tot stand brengen van een goede samenwerking met scholen en andere instanties waar jongeren zich bevinden.
2.2.5. Jongereninformatiepunt (JIP) Vanaf het najaar 1999 is het JIP in een nieuwe opzet van start gegaan. Gekozen is voor een opzet
waarbij in de bibliotheek een plek is ingericht waar jongeren informatie kunnen krijgen en waar deskundige medewerkers kunnen doorverwijzen. Daarnaast worden door het JIP alle vragen en informatie die jongeren aangaan, geïnventariseerd en vertaald in een programma-aanbod. Op deze wijze bestaat binnen Heerhugowaard een centrale plek van waaruit jongereninformatie wordt gecoördineerd. Het JIP, een samenwerkingverband tussen de SWH en de bibliotheek, heeft goede contacten met onder andere het onderwijs, professionele jongerenwerk, Bureau Jeugdzorg en Brijderstichting. Het coördineren van jongereninformatie is met name van belang ten aanzien van
voorlichtingsactiviteiten. Zo kunnen actuele en belangrijke onderwerpen worden opgepakt en wordt voorkomen dat soortgelijke voorlichtingsactiviteiten door verschillende instellingen worden uitgevoerd of elkaar overlappen. Een concrete uitwerking van een gestructureerd aanbod aan voorlichtingsactiviteiten is het "activiteitenplan jongerenvoorlichting & jongereninformatie 1999" georganiseerd vanuit het JIP. De nieuwe opzet wordt ook door de jeugdraad onderschreven. Om voorlichting te geven, zijn volgens
de jeugdraad de beste plekken: scholen, de bibliotheek en thuis. 2.2.6. Jeugdparticipatie/ Jeugdraad
In het kader van het jeugd- en jongerenbeleid heeft inspraak door jongeren gestalte gekregen door middel van de Jeugdraad. Deze is in november 1999 van start gegaan. Doel van de jeugdraad is het geven van adviezen en ontwikkelen van voorstellen aan het college over allerlei onderwerpen die jeugd aangaan. Daarnaast dient de jeugdraad te fungeren als aanspreekpunt voor de jeugd in Heerhugowaard en als klankbord voor het gemeentebestuur. De leden van jeugdraad zien voor zichzelf een belangrijke taak weggelegd. Zij zijn van mening goede bijdragen te kunnen leveren doordat zij dichter bij de jongeren staan. Wel merkt de jeugdraad op dat het belangrijk is dat adviezen van de jeugdraad ook serieus worden meegenomen bij beslissingen. 2.3. Aandachtspunten in relatie tot jeugdbeleid 2.3.1. Naschoolse activiteiten Het sociaal cultureel werk heeft vanuit de functie van ontmoeting een directe relatie met het
jeugdbeleid. Geconstateerd is dat in Heerhugowaard op het gebied van het sociaal cultureel werk te weinig aanbod is voor 12 tot circa 19 jarigen. Buurthuizen zouden in hun aanbod meer moeten aansluiten bij de wensen en vragen van jongeren, met name de buurthuizen in en bij wijken waar veel jongeren wonen: de Hoeksteen en de Link. Professionele jongerenwerkers kunnen een bijdrage leveren aan het betrekken van jongeren bij een buurthuis en bij de totstandkoming van een
vraaggericht aanbod. Daarnaast kunnen ook de naschoolse opvang en het professionele jongerenwerk voor elkaar van belang zijn. Behoefte bestaat aan opvang en activiteiten na schooltijd. Uit ervaringen in andere gemeenten is gebleken dat instellingen voor de kinderopvang moeite hebben om kinderen vanaf circa 10 jaar een leuke vrijetijdsbesteding te bieden. Het jongerenwerk is deskundig op dit gebied. Samenwerking tussen instellingen (SWH en SKH) zal het aanbod voor jongeren versterken.
Voorwaarde is wel dat naast professionele begeleiding geschikte huisvesting voorhanden is. Idealiter is dit een gebouw waarbinnen eigen ruimtes zijn voor zowel de naschoolse opvang als het jongerenwerk, bij voorkeur in de nabijheid van een school. Andere mogelijkheden om een en ander te realiseren zijn: nevenruimtes van een school of gebruik van bestaande ruimtes op basis van goede onderlinge afspraken. In Heerhugowaard zouden de volgende gebouwen daarvoor in aanmerking kunnen komen: het voormalige schoolgebouw aan de Berkheidelaan, het welzijnsgebouw aan de van Eedenstraat en de noodlokalen van Huygenwaard.
-15-
2.3.2. Professionele jongerenwerk Door de jeugdraad wordt opgemerkt dat trends op het gebied van het jongerenwerk elkaar snel opvolgen. Van belang is daarom dat het jongerenwerk vlot kan inspelen op deze ontwikkelingen. Als voorwaarde daartoe noemt de jeugdraad een eigen budget van het jongerenwerk. Ten aanzien van het ontwikkelen van een vraaggericht activiteitenaanbod zegt de jeugdraad dat nader onderzoek nodig
zal zijn. Op grond van de opmerkingen van de jeugdraad wordt gesteld dat het professionele jongerenwerk,
uitgaande van een eigen verantwoordelijkheid en binnen het kader van budgetafspraken (Bedrijfsplan SWH), (financiële) ruimte wordt geboden om het jongerenwerk vorm te geven. Signalen, trends en ontwikkelingen worden immers vanuit "het veld" waargenomen. Het is de taak van het jongerenwerk deze ontwikkelingen te vertalen in concrete activiteiten, deze vorm te geven en/of de ontwikkelingen in
de vorm van aanbevelingen kenbaar te maken. In 2000 en de daaropvolgende jaren zullen op basis van gesignaleerde trends en ontwikkelingen en rapportages van de SWH afspraken worden gemaakt door middel van activiteitenplannen. 2.3.3. Jongerencentrum Kompleks
Om het jongerencentrum aantrekkelijker te maken, dient het activiteitenaanbod te worden afgestemd op de vraag van jongeren in Heerhugowaard. Van belang is dat wordt ingespeeld op trends en ontwikkelingen bij jongeren. Het professionele jeugd- en jongerenwerk vervult daarbij een essentiële rol. Het zijn ook de jongerenwerkers die ertoe kunnen bijdragen dat nieuwe groepen jongeren bij Kompleks worden betrokken en dat vrijwilligers worden geworven. Een en ander kan eveneens worden vormgegeven op grond van een bedrijfsplan, ontwikkeld door de SWH en op grond van de
activiteitenplannen van het jeugd- en jongerenwerk. 2.3.4. Jongereninformatiepunt Het Jongereninformatiepunt (JIP) is met het gehele jeugdbeleid verweven. Op preventief gebied
vervult het JIP een belangrijke functie. Doordat het JIP is gespecialiseerd in het verstrekken van informatie die voor jongeren van belang is en deskundig is bij doorverwijzing, kan het JIP aansluiten bij vragen en behoeften van jongeren én van hun opvoeders. Doordat het JIP contacten onderhoudt met vele andere instellingen en personen die betrokken zijn bij de jeugd in Heerhugowaard, is er een centrale plek waar de informatie bijeen komt. Andere instellingen of personen zijn onder andere het professionele jongerenwerk, het Jeugdpreventieproject (JPP), Bureau Jeugdzorg, Steunpunt
Opvoedingsvoorlichting, het onderwijs en de gemeente in het kader van handhaving van de leerplicht. Het JIP vervult de taak om een aanbod te organiseren, bijvoorbeeld door middel van voorlichtingsavonden en themabijeenkomsten. Op deze wijze levert het JIP een belangrijke bijdrage aan preventie en wordt voorlichting op effectieve en efficiënte wijze ingezet (ter voorkoming van problemen en ter ondersteuning van jongeren en hun opvoeders). 2.3.5. Jeugdparticipatie In 1999 is in Heerhugowaard een jongerenraad geïnstalleerd. Met de jongerenraad is invulling gegeven aan een structurele vorm van inspraak. Daarnaast is het zaak om bij de ontwikkeling en
uitvoering van concrete projecten op gerichte wijze jeugd te betrekken. Te denken valt aan een skatebaan, activiteiten in Kompleks, inrichting van speel- of trapveldjes en het realiseren van JOP's
(Jongerenontmoetingsplekken). Een manier om jeugd te betrekken, is het opzetten van jeugdpanels. De jongerenraad en de SWH zullen hierbij een onmisbare rol vervullen. 2.3.6. Maatschappelijk werk
Vanuit het JIP en het Jeugdpreventieproject (JPP) komen signalen dat onder jongeren vraag is naar een laagdrempelige vorm van hulpverlening in Heerhugowaard. Voor lichte en praktische problemen bestaan in Heerhugowaard voor jongeren van 12 tot 18 jaar geen mogelijkheden om voor hulpvragen aan te kloppen. Bovendien blijkt de drempel van de jeugdhulpverlening, fysiek aanwezig in Alkmaar, te hoog. Op dit moment vervult het JPP een rol ten aanzien van de lichte hulpvragen en kortdurende begeleiding. Een punt van aandacht is dat het aantal cliënten van JPP toeneemt en dat een keuze gemaakt moet worden betreffende de kerntaak van het JPP; met andere woorden, legt het JPP zich toe op trajectbegeleiding of voert het JPP ook kortdurende hulpverlening uit? Een discussie hieromtrent hangt nauw samen met de capaciteit van instellingen op het gebied van de jeugdhulpverlening (Bureau Jeugdzorg). Verwacht wordt dat in de loop van 2000 meer duidelijkheid zal ontstaan omtrent de mogelijkheden van Bureau Jeugdzorg. Een andere ontwikkeling betreft het realiseren van het schoolmaatschappelijk werk. Mogelijk dat het schoolmaatschappelijk werk in de vraag naar een laagdrempelige en lokaal aanwezige voorziening
-16-
voor hulpverlening kan voorzien. Vanuit het jeugdbeleid zullen beide ontwikkelingen nauw worden gevolgd, waarbij belangen van de Heerhugowaardse jongeren centraal staan. 2.4. Actiepunten
Verder versterken van een vraaggericht activiteitenaanbod voor 12 tot circa 19 jarigen. Ontwikkelen van na-schoolse activiteiten voor jeugd vanaf circa 10 jaar d.m.v. van samenwerkingsverbanden tussen de instellingen voor de naschoolse opvang, het professionele
jeugd- en jongerenwerk en andere mogelijke partners. Daartoe dienen mogelijkheden te worden onderzocht van bijvoorbeeld nevenruimtes van scholen, leegstaande voormalige
schoolgebouwen, noodlokalen, Kompleks en welzijnsgebouwen. De SWH in overleg met de gemeente een bedrijfsplan laten ontwikkelen voor jongerencentrum Kompleks. Voortzetten Jongereninformatiepunt (JIP), gezien belang van preventieve functie. Versterken Jeugdparticipatie door jeugd te betrekken bij planontwikkeling door middel van jongerenraad en door middel van jeugdpanels.
-17-
3. Onderwijs
3.1. Algemeen In Nederland geldt een leerplicht van 13 jaar. Dit betekent dat alle kinderen vanaf 4 jaar naar school gaan tot minimaal hun 17e levensjaar. In de praktijk blijkt dat leertingen in de meeste gevallen langer onderwijs volgen. Gedurende de afgelopen jaren zijn de verantwoordelijkheden van gemeenten op het terrein van onderwijs toegenomen. Zo is de gemeente belast met het lokaal onderwijsbeleid maar tevens met de regie van het lokaal onderwijsachterstandenbeleid. Het bestrijden en voorkomen van onderwijsachterstanden en het bewerkstelligen van een gelijke (start)kans voor het basisonderwijs maken deel uit van het onderwijsachterstandenbeleid. Aandacht wordt besteed aan de voorschoolse periode en er worden verbanden gelegd met onder andere jeugdbeleid, schoolbegeleiding, onderwijs in allochtoon levende talen, huisvesting en volwassenen educatie. De algemene doelstelling van het onderwijsachterstandenbeleid is het behalen van een startkwalificatie. Een startkwalificatie wordt namelijk gezien als een goede toerusting op weg naar betaalde arbeid. Voor leerlingen is daarom de motivatie voor school, het maken van huiswerk en plezier in het naar school gaan van essentieel belang. Als zich daarbij problemen voordoen, kan spijbelen en, in een later stadium, voortijdig schoolverlaten het resultaat zijn. Het onderwijsachterstandenbeleid is gericht op vroegtijdige signalering van moeilijkheden op school en het voorkomen van vroegtijdig schoolverlaten. Inzet en medewerking van verschillende partijen is daarbij van belang: leerlingenbegeleiding, Onderwijs Begeleidingsdienst (OBD) Noord West Holtand, Regionaal Meld- en Coördinatiepunt voortijdig schoolverlaten (RMC), GGD, jeugdhulpverlening en het jongerenwerk. 3.2. Ontwikkelingen in Heerhugowaard 3.2.1. School en schoolverzuim Meer dan de helft van de schoolgaande jongeren in Heerhugowaard heeft het naar de zin op school. Een minimaal aantal zegt helemaal geen plezier op school te hebben (circa 1 %). In Heerhugowaard is ruim 85% van de jongeren van 14 tot 21 jaar schoolgaand. Bijna drie kwart van de scholieren is na de basisschool nog nooit blijven zitten, minder dan een kwart is één keer blijven zitten en een klein aantal twee keer (bijna 4 %). Van de onderzochte jongeren heeft bijna drie kwart niet gespijbeld en is 15 % drie of meer uren weggebleven uit de les. De overige 15 % heeft één of twee uur gespijbeld. Uit de gegevens van leerplicht van de gemeente schooljaar 1997/1998 blijkt dat het aantal jongeren waarbij sprake is van relatief schoolverzuim, nagenoeg gelijk is gebleven, maar dat de duur van het verzuim is toegenomen. Geconstateerd is dat de problematieken, vaak de achterliggende oorzaak van verzuim, zwaarder zijn geworden. Als problematieken worden genoemd: problemen in de gezinssituatie, onvoldoende motivatie van de leerling en opvoedingsonmacht bij ouders. Opgemerkt wordt dat in absolute zin het totale aantal gemelde gevallen van relatief schoolverzuim8 klein is in verhouding tot het totale aantal leerlingen: 17 op circa 4500 leerlingen in het basisonderwijs en 12 op circa 2300 in het voortgezet onderwijs . Niettemin pleit de ernst van een aantal gesignaleerde problematieken en de impact van geconstateerde problemen voor een tijdige en zinvolle aanpak.
3.2.2. Jeugdzorg op school Een ander gegeven is de vraag van een aantal scholen naar schoolmaatschappelijk werk. Door enkele scholen van het voortgezet onderwijs is inmiddels het initiatief genomen maatschappelijk werk binnen de school te realiseren door middel van spreekuren. Andere scholen hebben binnen de eigen organisatie geregeld dat in de school één of meerdere personen voor leerlingen aanspreekbaar zijn voor allerlei vragen en voor problemen (benoeming counselor of vertrouwenspersoon zoals bijvoorbeeld op Huygenwaard en de Don Bosco Mavo). Deze scholen zijn tevreden over de wijze waarop ze dit hebben geregeld. Ook voor een aantal leden van de jeugdraad zijn deze initiatieven voldoende. Van belang is dat er voor jongeren een laagdrempelige plek is waar jongeren terecht kunnen als zij problemen ervaren. Ook klassenleraren kunnen deze functie vervullen.
1
Relatief schoolverzuim: verzuim van les- of praktijktijd door een (ingeschreven) leerling. Jaarverslag uitvoering leerplichtwet schooljaar 1997/1998, gemeente Heerhugowaard.
-19-
Verder participeren het Trinitascollege, afdeling VBO en het Clussiuscollege in het
samenwerkingverband voortgezet-speciaal onderwijs Noord Kennemerland. Hierin werken tweedelijnsinstellingen voor de jeugdzorg en jeugdhulpverlening samen met eerstelijns onderwijsvoorzieningen om schooluitval te voorkomen. 3.2.3. Onderwijsachterstandenbeleid
In het kader van het onderwijsachterstandenbeleid wordt in Heerhugowaard veel aandacht besteed aan de voorschoolse periode. Initiatieven zijn gericht op preventie en gericht op voorkoming van
achterstanden. Speciale aandacht gaat uit naar kinderen van woonwagenbewoners, van Turkse en Marokkaanse afkomst en kinderen van vluchtelingen en asielzoekers (voor- en vroegschoolse
programma's onderwijsstimuleringsproject), projecten als opstap en opstapje, buurtnetwerken jeugdhulpverlening.
Preventie heeft in het voortgezet onderwijs gestalte gekregen door middel van de zorgteams. Geconcludeerd kan worden dat op het gebied van preventie initiatieven vooral zijn gericht op de O t/m 12 jarigen. Voor de jongeren in het voortgezet onderwijs is beduidend minder aanbod. 3.3. Aandachtspunten in relatie tot jeugdbeleid 3.3.1. Activiteitenaanbod professioneel jongerenwerk Jeugdbeleid kan een bijdrage leveren in het voorkomen van schooluitval en vroegtijdig schoolverlaten.
In het kader van het jeugdbeleid kan aandacht worden besteed aan jeugd die moeilijkheden ondervindt op school. Zo kan een activiteitenaanbod voor jongeren een aantrekkelijke vrijetijdsbesteding bieden en bijdragen in het ontwikkelen van sociale vaardigheden van kinderen en jongeren. Daarnaast kan een activiteitenaanbod vanuit het professionele jongerenwerk worden gezien als een algemeen aanbod: een aantrekkelijk activiteitenaanbod op het gebied van de vrijetijdsbesteding
bestemd voor alle jongeren. 3.3.2. Naschoolse opvang/naschoolse activiteiten Opvang na schooltijd en activiteiten georganiseerd door het professionele jongerenwerk gaan goed samen. Een en ander kan worden vormgegeven in de School voor de Samenleving (zie ook 2.2.2.).
Concreet kan dit gestalte krijgen in het realiseren van naschoolse opvang en een activiteitenaanbod op één locatie dan wel in nabijheid van elkaar. Van belang daarbij zijn een goede samenwerking en duidelijke afspraken over de inbreng en rol van iedere partij. Gekeken kan worden of activiteiten gecombineerd kunnen worden: naschoolse activiteiten/ naschoolse opvang in combinatie met
huiswerkbegeleiding, de school in samenwerking met het jongerenwerk en de kinderopvang. HetTASproject (Tieneractiviteiten Schrijverswij k is een voorbeeld van samenwerking tussen een buurthuis en na-schoolse-activiteiten). In andere gemeenten zijn eveneens positieve ervaringen opgedaan met de combinatie van naschoolse opvang en jongerenactiviteiten.
Ook de jeugdraad ondersteunt de ideeën om te komen tot een combinatie van activiteiten na schooltijd, van opvang en huiswerkbegeleiding. Opgemerkt wordt dat de invulling van de activiteiten in overleg met de doelgroep dient te geschieden. Ook onderschrijft de jeugdraad de prioriteit van de leeftijdsgroep 12 tot 18 jaar. Over wenselijke locaties (wel of niet in de school) lopen de meningen binnen de jeugdraad uiteen. Overeenstemming bestaat over de functie die Kompleks en buurthuizen daarbij kunnen vervullen. De jeugdraad merkt op dat goed gelet moet worden op de samenhang tussen doelgroep, invulling van de na-schoolse activiteiten en -opvang en locatie. Op grond van de
bevindingen van de jeugdraad wordt dan ook voorgesteld dat nader onderzoek nodig is om naschoolse opvang en naschoolse activiteiten vorm te geven. Daarbij moet worden uitgegaan van reële (en dus financieel haalbare) opties.
3.3.3. Schoolmaatschappelijk werk Scholen geven aan het zorgaanbod van 1e lijnsinstellingen binnen de school te willen versterken. Met deze zogenaamde zorgverbreding wordt gedacht aan zorg-op-maat voor jongeren en ouders uit
groeperingen waar extra aandacht nodig is, teneinde achterstanden en uitval te voorkomen. Het schoolmaatschappelijk werk is daar een concreet voorbeeld van. De bedoeling is dat het schoolmaatschappelijk werk, in scholen in Heerhugowaard waarbij de behoefte bestaat, structureel wordt georganiseerd. Het ligt voor de hand dat Bureau Jeugdzorg voor de uitvoering zorg zal dragen.
-20-
3.4. Actiepunten Mogelijkheden onderzoeken om uitbreiding naschoolse activiteiten te realiseren (huiswerkbegeleiding, cultureel programma, sportactiviteiten en computerfaciliteiten) en daarbij prioriteit te geven aan de groepen van de basisvorming (12 tot circa 14 jarigen). Realiseren (van een variant op de) Brede School Realiseren/ uitbreiden schoolmaatschappelijk werk (zie ook 2.3.6.)
Aandacht besteden aan onderwerpen als pesten en geweld (onderdeel project Veilige school, zie ook 10.3.1.)
-21 -
4. Gezondheidszorg
4.1. Algemeen
In zijn algemeenheid kan worden gesteld dat de gezondheidstoestand van de Nederlandse jeugd goed is. Toch neemt ongezond gedrag onder jongeren toe. Zo worden trends gesignaleerd die wijzen
op een toename van maatschappelijke, psychosociale en emotionele problematiek. Van de Heerhugowaardse jongeren bestaat een vrij goed beeld van de gezondheidstoestand. De GGD heeft namelijk in het voorjaar van 1997 onderde lokale jeugd van 14 tot 21 jaar een onderzoek gedaan naar hun gezondheid en leefstijl. Door middel van een enquête zijn vragen gesteld over een groot aantal onderwerpen: gezondheid, grote en kleine zorgen, hulpverlening, vrijetijdsbesteding en sport, ongevallen, leefgewoonten zoals roken, alcoholgebruik, (soft)druggebruik en gokken, seksualiteit en voeding. Geconcludeerd is dat de Heerhugowaardse jongeren in het algemeen optimistisch gestemd zijn en een goede gezondheid hebben. Wel lijken VBO, MAVO en MBO leerlingen zich meer als een risicogroep op gezondheidsgebied te onderscheiden.
De bedoeling is het gezondheidsonderzoek in zijn volledigheid in 2001 te herhalen. 4.2. Lokale ontwikkelingen
Alle onderwerpen die de jeugd op het gebied van de gezondheid aangaan, zouden uitgewerkt moeten worden in lokaal gezondheidsbeleid. Besloten is echter lokaal gezondheidsbeleid vooralsnog niet te ontwikkelen. Derhalve wordt ingegaan op een selectie van onderwerpen die in het
gezondheidsonderzoek van de GGD zijn behandeld. 4.2.1. Lichamelijke en psychische gezondheid Pesten en spijbelen komt regelmatig voor onder de schoolgaande jongeren. Ruim tweederde van de
schoolgaande jongeren heeft een bijbaantje dat vaak veel tijd vraagt. Een kwart van de jongeren, met name jongeren ouder dan 16 jaar, doet niet aan sport of een andere vorm van lichaamsbeweging. Bij jongeren die aan sport doen, komen sportblessures veelvuldig voor; een kwart van de jongeren heeft in het afgelopen jaar een blessure opgelopen. Dit leidt veelvuldig tot thuisblijven van school of werk. De Heerhugowaardse jongeren hebben een positiever beeld van zichzelf dan de gemiddelde jongere in Nederland. Bijna iedereen is tevreden met zichzelf. Een klein deel van de jongeren geeft aan veel problemen te hebben (6 %), zij zitten met name op de MAVO/HAVO, maar zij zijn ook onder andere schooltypen en onder schoolverlaters te vinden. Eén op
de tien jongeren voelt zich vaak ongelukkig of eenzaam. In Heerhugowaard denken jongeren iets minder dan gemiddeld er wel eens aan een eind aan hun leven te maken. Toch denkt 1 % hier vaak aan. Circa 5 % zegt één of meerdere keren een poging tot
zelfdoding te hebben gedaan. Ook dit is iets lager dan elders. Eén op de acht jongeren heeft wel eens een ongewenste seksuele ervaring meegemaakt en een iets groter aantal is wel eens slachtoffer geweest van mishandeling. 4.2.2. Beroep op gezondheidszorg en hulpverlenende instanties Jongeren hebben over het algemeen weinig contact met hulpverlenende instanties. Veel
hulpverlenende instanties zijn relatief onbekend. 4.2.3. Leefgewoonten die de gezondheid beïnvloeden Roken In Heerhugowaard wordt door jongeren evenveel gerookt als in de rest van Nederland. Met name op het IVBO/VBO, VBO/MAVO en MBO/leerlingwezen wordt meer gerookt. Een vijfde van de jongeren rookte op basissschoolleeftijd de eerste sigaret. Ongeveer één op de vier 16-17 jarigen rookt. Wet is een verschil te constateren tussen mannelijke en vrouwelijke rokers. Uit landelijk onderzoek is gebleken dat het aantal rokers van 16 jaar en ouder onder mannen is afgenomen. Bij de vrouwelijke rokers vanaf 16 jaar en ouder is het percentage stabiel gebleven10.
"jeugd 1999, cijfers en feiten", CBS
-23-
Alcohol Het alcoholgebruik onder Heerhugowaardse jongeren is hoog, maar vergelijkbaar met elders. In vergelijking tot voorgaande jaren is het alcoholgebruik onder Nederlandse jongeren toegenomen. Met name in het weekend wordt door jongeren veel alcohol gedronken. Bijna een derde van de jongeren in Heerhugowaard drinkt in het weekend meer dan 6 glazen alcohol. Veel van de jongeren zijn in de afgelopen twee maanden erg aangeschoten of dronken geweest. Een kwart
van de jongeren probeerde voor het eerst alcohol toen zij 11 of 12 jaar oud waren. Het drinken van meer dan 6 glazen alcoholhoudende drank op één dag wordt beschouwd als schadelijk voor de gezondheid. Bovendien kan overvloedig alcoholgebruik leiden tot agressie, wat schade kan opleveren voor de gezondheid van andere mensen. Wie minimaal eens per week 6 of meer glazen alcohol drinkt, wordt als zware drinker beschouwd. De jeugd, en dan vooral de jongens, drinkt stevig. Vergeleken met 1990 is in Nederland het percentage zware drinkers onder de jeugd tot 25 jaar fors toegenomen11. Drugsgebruik Van de Heerhugowaardse jongeren heeft 22 % wel eens hasj of wiet gebruikt. Een klein deel van
de gebruikers blowt dagelijks of iedere week (resp. 4 en 8 % ). Onder regelmatige gebruikers is veel waardering voor Basement in Kompleks.
In vergelijking tot de afgelopen 10 jaar is het softdruggebruik onder jongeren en scholieren in Nederland bijna verdrievoudigd12. Dit komt met name door een stijging bij de jongens. De leeftijd waarop jongeren voor het eerst softdrugs gebruiken, is gedaald. Óp 14-15 jarige leeftijd heeft 15 % van de jongeren wel eens softdrugs gebruikt.
Ook is de Heerhugowaardse jongeren gevraagd naar de redenen om hasj of wiet te gebruiken. Van de gebruikers zegt ruim een derde het te doen omdat het lekker is, een klein aantal vindt het spannend en een aantal gaat ervan uit z'n dak. Slechts een enkeling noemt een andere reden
zoals omdat vrienden gebruiken, om problemen te vergeten en om makkelijker contact te leggen. Het aantal cannabis verslaafde Heerhugowaardse jongeren dat in 1998 bij de B rij derstichting
behandeld is, betrof 6 jongeren13. Ten aanzien van andere drugs zegt een gering aantal van de jongeren wel eens iets te hebben gebruikt (6 %). Verhoudingsgewijs wordt het meest geëxperimenteerd met XTC en amfetaminen. Over de werking van allerlei drugs zegt twee van de drie ondervraagden genoeg te weten van de werking van allerlei drugs, 27 % vindt van niet. Het aantal cliënten van de B rij derstichting, verslaafd aan harddrugs bedroeg 12 jongeren in 1998. In vergelijking tot de periode vanaf 1995 constateert de Brijderstichting een geringe
toename in het aantal cliënten. Geconstateerd is dat een klein gedeelte van de jongeren in Heerhugowaard regelmatig (soft)drugs gebruikt. Om inzicht te krijgen in het drugsgebruik binnen de jeugdcultuur is de Brijderstichting in de regio gestart met 'Sonar', een veldwerksignaleringssysteem. Dit systeem
houdt in dat veldwerkers van de Brijderstichting en jongerenwerkers panelonderzoeken en onderzoek naar drugstrends uitvoeren. De panelleden hebben goed zicht op de verschillende jongerenculturen. Op grond van de verkregen informatie kan worden bepaald op welke wijze op nieuwe ontwikkelingen kan worden ingespeeld. Gokken Een klein deel van de jongeren speelt wel eens op een gokkast. Dit zijn vooral de jongens. Regelmatige gokkers zijn er weinig. Bij de Brijderstichting is het aandeel cliënten gokverslaving relatief klein. In absolute zin is aantal cliënten gokverslaving gedurende de periode vanaf 1996 zelfs afgenomen. Deze ontwikkeling is
mogelijk het gevolg van het gevoerde beleid in Heerhugowaard op het gebied van de kansspelen behendigheidsautomaten. Eetgewoonten Het groente en fruitgebruik onder Heerhugowaardse jongeren is laag. Slechts de helft eet dagelijks groente en ruim een derde eet dagelijks fruit. Een kwart van de meisjes vindt zichzelf te dik en is ontevreden met het uiterlijk. Een groot deel van hen is aan het lijnen. 11
12 13
Jeugd 1999, cijfers en feiten", CBS
idem Jaarcijfers 1998 Brijderstichting, centrum voor verslavingsproblematiek.
-24-
Seksualiteit De meeste jongeren zeggen een condoom te gebruiken om zich te beschermen tegen AIDS en andere geslachtsziekten. Toch zouden ze er van af zien een condoom te gebruiken als de pil wordt gebruikt of als ze vertrouwen hebben in de ander. Condooms kopen of er met een ander over praten, wordt door een deel van de jongeren als lastig en vervelend gevonden. Een kwart van de jongeren die geslachtsgemeenschap heeft gehad, heeft (vrijwel) nooit een condoom gebruikt. De kennis over AIDS onder jongeren staat op een relatief hoog peil. Geconcludeerd wordt dat dit te weinig leidt tot consequent veilig vrijen. 4.2.4. Jeugdgezondheidszorg Ten aanzien van de jeugdgezondheidszorg bestaat een onderscheid tussen de leeftijdsgroep O tot 4
jarigen en de 4 tot 19 jarigen. O tot 4 jarigen. De zorg voor deze leeftijdsgroep wordt vanuit de AWBZ (Algemene Wet Bijzondere
Ziektekosten) gefinancierd en uitgevoerd door de consultatiebureaus. In Heerhugowaard functioneren de consultatiebureaus onder verantwoordelijkheid van de Regionale Thuiszorg. Ook levert de Thuiszorg een bijdrage aan het Steunpunt Opvoedingsvoorlichting in Heerhugowaard. 4 tot 19 jarigen
De GGD Noordkennermerland geeft voor de gemeente Heerhugowaard uitvoering aan de jeugdgezondheidszorg voor de jeugd van 4 tot 19 jaar. Deze taak vloeit voort uit de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (WCPV), waarin is vastgelegd dat gemeenten zorg dragen voor de collectieve preventie van de gezondheidsrisico's bij de genoemde leeftijdsgroep. De jeugdgezondheidszorg heeft het grootste aandeel van het totale pakket dat door de GGD
wordt aangeboden (65 %).Het doel van de jeugdgezondheidszorg is de gezondheid van de jeugd van 4 tot 19 jaar te bevorderen, belemmeringen in de groei en in de normale ontwikkeling op te sporen en zo mogelijk te voorkomen. Tevens is het doel verschillen in gezondheid, tussen diverse groepen van jeugdigen, te verminderen. De GGD voert haar taak uit door middel van individuele begeleiding en collectieve preventie. Individuele begeleiding krijgt vorm door middel van periodieke verpleegkundige onderzoeken van alle jeugdigen (twee maal tijdens de periode van het basisonderwijs en één maal tijdens die van het voortgezet onderwijs). Daarnaast wordt extra inzet gegeven ten aanzien van individuele advisering in het speciaal onderwijs. De collectieve preventie richt zich op thematische aandacht voor bepaalde riscico's en risicogroepen. Een voorbeeld is het project gezonde school en genotmiddelen, dat in
samenwerking met de Brijderstichting wordt aanboden in het basis- en voortgezet onderwijs. Naast bovengenoemde taken levert de GGD ook een bijdrage ten aanzien van een aantal activiteiten in Heerhugowaard gericht op preventie. Zo maakt de GGD deel uit van de zogenaamde zorgteams in het voortgezet onderwijs en de beide buurtnetwerken jeugdhulpverlening en levert de GGD inzet ten behoeve van het Steunpunt Opvoedingsvoorlichting. Door de GGD wordt waarde gehecht aan preventieve activiteiten gericht op specifieke groeperingen van de bevolking: lage sociaal economische milieus, allochtonen en alleenstaande ouders. Activiteiten in de voorschoolse periode waarin aandacht wordt besteed aan
taalontwikkeling, communicatie en sociale vaardigheden kunnen een bijdrage leveren om achterstanden van jeugdigen te voorkomen. Opgemerkt wordt dat dergelijke preventieve activiteiten in het kader van het onderwijsachterstandenbeleid worden uitgevoerd. Daarnaast wijst de GGD op het belang van een aanbod op het gebied van opvoedingsondersteuning. De GGD kan hieraan een bijdrage leveren door middel van thema-avonden. 4.2.5. Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGG2) De OGGZ omvat de zorg voor mensen die psychische en/of psychiatrische hulp nodig hebben, maar door de "reguliere" voorzieningen in de gezondheidszorg niet voldoende worden bereikt. Voorbeelden zijn mensen met schizofrenie, met depressies en suïcidegedachten, dak- en thuislozen, alcoholisten, kinderen van verslaafde ouders, enz. In 1996 is voor de regio waar Heerhugowaard deel van uit
-25-
maakt de problematiek en het zorgaanbod geïnventariseerd14. Dit onderzoek heeft geresulteerd in twee clusters binnen de OGGZ waaraan de afgelopen jaren aandacht is gegeven, te weten problematieken op het terrein van woonhygiëne, dak- en thuisloosheid, zwerven en aan de problematiek rond asielzoekers. Geconstateerd is dat het in de praktijk gaat om een stapeling van
problematieken bij dezelfde personen. Ten aanzien van de OGGZ wordt het onderscheid gemaakt tussen preventie en zorg. Voor een effectieve aanpak is, gezien de complexe problematieken waarbij verschillende partijen betrokken zijn, een goede samenwerking tussen de partijen noodzakelijk. Dit veronderstelt ook een zekere vorm van regie. Minister Borst van VWS legt de eindverantwoordelijkheid bij de gemeenten. Zij is voornemens
wettelijk vast te leggen dat de gemeenten de regie voeren over het maken van afspraken over het uitvoeren van taken op dit terrein en dat deze afspraken in een regionaal convenant vastgelegd dienen te worden. In SNK verband is gesteld dat inzicht in de regionale OGGZ problematiek , duidelijkheid over de positie van het OGGZ terrein en de verantwoordelijkheden van gemeenten van belang zijn om tot nadere afspraken te komen.
Voor het (lokale) jeugd- en jongerenbeleid kunnen bovengenoemde plannen betekenen dat aandacht wordt gevraagd voor jongeren met schizofrenie, jonge vluchtelingen met posttraumatische stressstoornissen, kinderen van verslaafde ouders en jongeren die overlast veroorzaken. De praktijk in Heerhugowaard laat zien dat op lokaal niveau reeds verschillende netwerken functioneel zijn waarbinnen individuele problemen van kinderen en jongeren worden gesignaleerd (Jeugdpreventieproject, buurtnetwerk jeugdhulpveriening, zorgteams). Binnen deze netwerken worden individuele begeleidingstrajecten aangeboden. Omdat in dit stadium van de planontwikkeling verschillende aspecten nog niet duidelijk zijn (positie en verantwoordelijkheden instellingen en gemeente, omvang problematiek, financiering), wordt voorgesteld ten aanzien van de OGGZ de ontwikkeling op rijks- en regionaal niveau af te wachten. 4.3. Aandachtspunten in relatie tot jeugdbeleid
4.3.1. Alcoholgebruik Opvallend is het toegenomen alcoholgebruik van jongeren, met name het excessieve gebruik in het
weekend. Jongeren gaan graag uit en voor velen hoort daar alcohol bij. Op zich is daar pas iets mis mee als het alcoholgebruik nadelige gevolgen heeft voor de jongere en zijn omgeving. Alcoholgebruik is dan van nadelige invloed is op de gezondheid van jongeren of heeft een negatief effect op het gedrag van de jongere. Zo bestaat er een verband tussen (overmatig) alcoholgebruik en agressief gedrag. Uit onderzoek naar stappende jongeren, alcohol en agressie is gebleken dat ongeveer de helft van zowel de daders als de slachtoffers van geweld meer dan 10 glazen alcohol op had. Om
negatieve effecten van alcoholgebruik te beperken, zijn verschillende maatregelen wenselijk. Beleid gericht op het terugdringen van overmatig alcoholgebruik dient zich te richten op zowel de vraagzijde (de jongere) als de aanbodzijde (verkooppunten, horeca en producenten). Enerzijds is het van belang dat jongeren voorlichting krijgen over de leuke én risicovolle kanten van alcoholgebruik. Dit
voorlichtingsaanbod dient aan te sluiten bij de beleving van jongeren. Anderzijds dient het beleid zich te richten op maatregelen die vanuit de aanbodzijde getroffen kunnen worden. In de horecanota van de gemeente Heerhugowaard, welke begin 2000 door de gemeenteraad wordt behandeld, worden enkele maatregelen genoemd om het alcoholgebruik te matigen (maatregelen als onderdeel model horeca-convenant). Echter, om overmatig alcoholgebruik en gebruik van alcohol onder de vastgestelde leeftijdsgrenzen tegen te gaan, zijn aanvullende inspanningen noodzakelijk van onder
andere de gemeente, horeca-exploitanten, politie, SWH, instellingen in de verslavingszorg. Deze inspanningen richten zich op voorlichting, preventie, handhaving en onderlinge afspraken (controle leeftijdsgrens, convenanten met horeca, enz). Een en ander kan gestalte krijgen in het kader van een alcoholmatigingsbeleid, mogelijk als onderdeel van een verslavingsbeleid. Daarnaast is het zaak dat
benodigde inspanningen worden ingebed in het gemeentelijke horecabeleid. Om te kunnen bepalen welke maatregelen voor Heerhugowaard wenselijk en haalbaar zijn, is nader onderzoek wenselijk. Dit onderzoek kan deel uit maken van een alcoholmatigingsbeleid.
Ten aanzien van een alcoholmatigingsbeleid en voorlichting over alcoholgebruik merkt de jeugdraad
het volgende op. Extra en expliciete aandacht voor alcoholgebruik kan voor jongeren averechts werken. Alcoholmatigingsbeleid zou dan ook gewoon onderdeel moeten uitmaken van het 14
"Inventarisatie OGGZ-problematiek en zorgaanbod in de kop van Noord- Holland en NoordKennermerland", uitgevoerd door Buro Dingemans, Amsterdam, oktober 1996, in opdracht van RIAGG Kop van N-Holland/ N-Kennermerland.
-26-
verslavingsbeleid. Het moet geen apart programma zijn, maar kan als onderdeel van het JIP worden uitgevoerd. Ook is de jeugdraad van mening dat het frequent uitgaan en nuttigen van alcohol bij de meeste jongeren verdwijnt naarmate zij ouder worden. Problemen, voor zo ver deze zich in Heerhugowaard voordoen, worden veroorzaakt door het feit dat er teveel jongeren- en subculturen genoodzaakt zijn om in dezelfde uitgaansgelegenheden hun tijd door te brengen- De affectie tegen een andere groep of persoon wordt nog eens versterkt door het gebruik van alcohol. In Heerhugowaard is het niet mogelijk elkaar te ontlopen. Deze toelichting van de jeugdraad onderschrijft het feit dat nader onderzoek nodig is om inzicht te krijgen in de lokale problematiek van alcoholgebruik en om mogelijke en haalbare maatregelen te kunnen vaststellen. 4.3.2. Drugsgebruik Aandacht voor drugsgebruik, met name ten aanzien van voorlichting over de risico's van gebruik, is wenselijk. Om invulling te geven aan drugspreventie heeft de Brijderstichting verschillende
methodieken ontwikkeld die voor Heerhugowaard interessant zijn. Zo heeft in december 1999 in Middenwaard een actie van het Drugs Infoteam plaatsgevonden (in samenwerking met het JIP Heerhugowaard). Met deze actie zijn circa 500 jongeren bereikt. Het verdient de aanbeveling te onderzoeken op welke wijze inhoud en invulling kan worden gegeven aan drugspreventie in Heerhugowaard, met name in samenwerking met het JIP en de Brijderstichting. Daarnaast is het van belang dat in Heerhugowaard ook (aanvullende) maatregelen op het gebied van de aanbodzijde van drugs in kaart worden gebracht (illegale verkooppunten, dealen bij scholen). Dit dient gestalte te krijgen binnen het beleid openbare orde en veiligheid. 4.3.3. Informatie Voor het inspelen op vragen van jeugdigen op onderwerpen zoals opleiding/ studie, seksualiteit, belastingen, dient informatie gericht op jongeren aanwezig te zijn op voor hen laagdrempelige plaatsen. Belangrijk hierbij is een juiste bereikbaarheid en een goede verspreiding. Het Jongereninformatiepunt kan hier een belangrijke functie vervullen (zie ook 2.2.5. en 2.3.4.) Ook vanuit de jeugdgezondheidszorg wordt de behoefte van ouders en opvoeders gesignaleerd aan ondersteunende activiteiten bij de opvoeding van kinderen en jongeren ("activiteitenplan jongereninformatie & -voorlichting"). Het verdient dan ook de aanbeveling om in samenwerking met het Jongereninformatiepunt (JIP) een aanbod te ontwikkelen, bijvoorbeeld thema-avonden. 4.3.4. Sporten
Er dient aandacht te worden besteed aan sportparticipatie door jongeren. Een en ander kan worden gerealiseerd d.m.v. projecten die aansluiten bij de wensen en beleving van jongeren. 4.4. Actiepunten Het ontwikkelen een alcoholmatigingsbeleid, als onderdeel van verslavingsbeleid.
In het kader van beleid openbare orde en veiligheid mogelijkheden onderzoeken om te komen tot haalbare (aanvullende) maatregelen ten aanzien van de handhaving van de leeftijdsgrens bij
verkoop van alcohol. In samenwerking met het Jongereninformatiepunt (JIP) en de Brijderstichting mogelijkheden onderzoeken om drugspreventie in Heerhugowaard vorm te geven. In het kader van beleid openbare orde en veiligheid aandacht blijven vragen voor het tegengaan van illegale verkoop van drugs, met name de verkoop bij schoolgebouwen. Het Jongereninformatiepunt een activiteitenaanbod laten ontwikkelen op het gebied van opvoedingsondersteuning en ten aanzien van onderwerpen op het gebied van gezondheidszorg. Het ontwikkelen van activiteiten op het gebied van sportstimulering (zie ook 5.3.1).
-27-
