Jaarverslag Koninklijke VVNH

Jaarverslag Koninklijke VVNH

Jaarverslag VVNH 2011

1

Inhoudsopgave

Voorwoord

3 Voorwoord 5 Inleiding 8 Sociale zaken 14 Technische zaken 16 Milieuzaken 22 Centrum Hout 26 Hardhout 30 Naaldhout 34 Plaatmateriaal 38 Organisatorische zaken De houthandel is wel gewend aan woelige tijden, maar ik vraag me af of de crisis waarin we nu verkeren niet uniek is. Daarom blader ik terug in voorgaande jaarverslagen en constateer ik allereerst dat er de afgelopen decennia veel is veranderd. In het jaarverslag 2001 lees ik: “Naast markt en milieu pakten bestuur en secretariaat ook de ontwikkelingen op het gebied van internet en elektronisch zakendoen op.” Tien jaar later staat onze ledenvergadering in het teken van ‘Houthandel 2.0’. Het gebruik van nieuwe media is ook in de houthandel niet meer weg te denken, hoewel velen van ons de mogelijkheden nog aan het verkennen zijn. Toch lijkt de geschiedenis zich helaas soms ook te herhalen. Hetzelfde jaarverslag meldt: “De handel zag zich in 2001 in economische zin geconfronteerd met een mindere ontwikkeling. Een sterk teruglopende vraag was de voornaamste oorzaak. De verscherping van de onderlinge concurrentie zette de marges als direct gevolg onder druk.” Het is alsof de situatie van nu wordt beschreven. Helaas verbeterde toen de situatie in het daaropvolgende jaar 2002 niet, hetgeen we nu voor het komend jaar ook vrezen. Tot op heden is de malaise in de woningbouw nog niet opgelost en hangt de discussie over het al dan niet afschaffen van de hypotheekrenteaftrek nog steeds boven de woningmarkt. Banken verstrekken steeds moeilijker hypotheken en de overheid gaat 2

extra bezuinigen om in 2013 aan de Europese begrotingsregels te kunnen voldoen. Pensioenfondsen zien zich genoodzaakt maatregelen te nemen en het consumentenvertrouwen is verder weggezakt dan ooit. Al met al geeft het een somberder beeld dan we al vreesden. De vraag is niet alleen hoe lang deze situatie voortduurt, maar ook hoe lang onze leden deze moeilijke periode vol kunnen houden. Gelukkig is de houthandel flexibel en passen onze leden zich relatief snel aan veranderende omstandigheden aan. Helaas hebben we in het afgelopen jaar gezien dat dit aanpassen noodgedwongen gebeurde met personele consequenties en veelal persoonlijke drama’s tot gevolg. Begonnen we de economische crisis eind 2008 met 8.500 werknemers in onze bedrijfstak, inmiddels is van circa 2.000 werknemers afscheid genomen. Gebruik van de term ‘somber beeld’ is in dit geval een understatement. Wat kun je in zo’n moeilijke periode als brancheorganisatie betekenen? Op de daarvoor geschikte onderwerpen staat de VVNH vanzelfsprekend de individuele leden bij. Blijft onverlet dat het in eerste instantie aan de ondernemer zelf is om deze moeilijke economische periode door te komen. Het accent ligt op collectieve belangenbehartiging en onderwerpen waarmee we als sector het verschil kunnen maken. Te noemen zijn de nieuwe in maart 2012 door de vakbonden geaccordeerde cao,

de succesvolle samenwerking met de Nederlandse Bond van Timmerfabrikanten en supporters in het kader van het Actieplan Bewust met hout 20102015. Andere belangrijke onderwerpen zijn de brede houtpromotieactiviteiten van Centrum Hout en niet te vergeten de samenwerking met de Hibin die in 2012 onder de noemer van BouwtoeleveringNL zijn beslag zal krijgen. U leest er alles over in dit jaarverslag. Terugbladerend in oude jaarverslagen kom je mindere en betere tijden tegen. Laten we hopen dat onze regering, ongeacht de politieke samenstelling, de onzekerheden wegneemt die de huidige woningmarkt verlammen en dat we het huidige dieptepunt snel achter ons kunnen laten. Hierbij dank ik alle leden en bestuursleden voor hun inzet die zij het afgelopen jaar voor onze vereniging en de bedrijfstak hebben getoond. Ook wens ik de leden veel succes en wijsheid om deze moeilijke tijden zonder al te veel schade door te komen. Namens bestuur en directie Koninklijke VVNH,

Cees Boogaerdt voorzitter Jaarverslag VVNH 2011

3

Hoe 2.0 is de houthandel?

Inleiding De Koninklijke Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen (VVNH) is de overkoepelende brancheorganisatie van 259 groothandelsbedrijven in hout en plaatmateriaal, inclusief filialen. In 2011 importeren de aangesloten bedrijven 2,5 miljoen m³ hout*. De meerderheid van alle werknemers in de bedrijfstak (circa 3.800) is werkzaam bij de VVNH-lidbedrijven.

Houthandel 2.0 Verenigingen die gerelateerde branchesegmenten vertegenwoordigen zijn als buitengewoon lid bij de VVNH aangesloten. Dit zijn de Nederlandse Vereniging van Houtagenten (NATA, 29 leden), de Algemene Vereniging Inlands Hout (AVIH, 87 leden), Verduurzaamd Hout Nederland (VHN, 19 leden) en de Vereeniging van Importeerende Groothandelaren in Hout (VIGH, 2 leden).

De ledenvergadering van de VVNH staat op 17 november 2011 in het teken van ‘Houthandel 2.0’. De leden is bij aanmelding een korte enquête voorgelegd. 73 leden geven inzicht in hoeverre de houthandel al gebruik maakt van nieuwe media zoals LinkedIn, Facebook en Twitter.

Maakt u al gebruik van nieuwe media?

Welke social media gebruikt u?

(LinkedIn, Facebook en Twitter)

(LinkedIn, Facebook en Twitter)

Ja, volop

12%

21%

Ik maak er nog geen gebruik van, maar ben wel geïnteresseerd in de mogelijkheden

22%

45%

4

Ik ben de mogelijkheden aan het verkennen

Ik heb geen interesse voor nieuwe media

41%

18% 14%

De VVNH is lid van het Nederlands Verbond van de Groothandel (NVG) en daarmee verbonden aan het VNO/ NCW. Ook is de VVNH partner van MVO Nederland. Door de mondiale handel in hout en de herkomst ervan is de VVNH actief betrokken bij de European Timber Trade Federation (ETTF), Confédération Européenne des Industries du Bois (CEI-Bois) en de Fédération Européenne du Négoce de Bois (FEBO). Missie • De VVNH werkt aan een sterk en positief imago van hout en houtproducten en bevordert een financieel gezonde positie van de houtsector in Nederland; • De VVNH stimuleert de handel in hout dat aantoonbaar afkomstig is uit duurzaam beheerde bossen en zorgt ervoor dat de leden rekening houden met de belangen van medewerkers en van het milieu, zowel in Nederland als in de productie landen;

• De VVNH stimuleert het gebruik van hout door te investeren in innovaties, nieuwe houttoepassingen, onderzoek naar nieuwe houtsoorten, opleidingen en onderwijs; • De VVNH vervult haar belangenbehartigende rol door een proactieve, transparante en constructieve opstelling; • De VVNH hanteert een bindende gedragscode voor alle aangesloten leden.

Het jaarverslag 2011 staat in het teken van ‘Houthandel 2.0’. Veel VVNH-leden verkennen in 2011 de mogelijkheden die nieuwe media bieden. De ledenvergadering op 17 november 2011 krijgt dan ook het thema ‘Houthandel 2.0’ mee. Gastspreker Alexander Klöpping – bekend van het tv-programma ‘De Wereld Draait Door’ – weet als geen ander vol passie over de mogelijkheden van nieuwe media te vertellen en wat dit voor ondernemers aan kansen biedt. Voorafgaand aan de ledenvergadering vullen de deelnemers een korte enquête in om aan te geven in hoeverre men zelf al aan de slag is met nieuwe media. U vindt de resultaten onder andere op de naastgelegen pagina.

Gedragscode De missie is vertaald in een gedragscode die onder andere regelt dat VVNH-leden uitsluitend hout op de Nederlandse markt brengen, dat voldoet aan de geldende weten regelgeving (zowel nationaal als internationaal overeengekomen). Alle leden van de VVNH hebben de gedragscode ondertekend. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is daarin de leidraad. De gedragscode is te vinden op www.vvnh.nl.

In het voor u liggende jaarverslag zijn alle besturen van de VVNH in beeld gebracht waarbij ‘met een knipoog’ de link wordt gemaakt tussen ‘oudere’ en ‘nieuwe’ media. Lees op de fotopagina’s de beschrijvingen van de verschillende nieuwe media en laat u inspireren. Twitter, Facebook, LinkedIn, Skype, tablets, smartphones, App’s en QRcodes: Hoe 2.0 is de houthandel?

*

Resultaten VVNH-monitoring 2011, Probos april 2012

sociale commissie pagina 6

sectie technische zaken pagina 12

sectie centrum hout pagina 20

sectie hardhout pagina 24

sectie naaldhout pagina 28

sectie plaatmateriaal pagina 32

vvnh-bestuur pagina 36


5

Heb ik u niet al eens eerder ontmoet?

Sociale Commissie VLNR: Wirt Groen, Pieter Jan van Drimmelen, Albert Wijma, Olaf van Biezen, Anne Schouten, Frans de Boer, Hendrik Jan van Meerten Op de foto missen: André

de Boer,

Cees Boogaerdt

LinkedIn

LinkedIn is gericht op vakmensen en actief sinds 5 mei 2003. Het belangrijkste doel van LinkedIn is dat geregistreerden gebruik kunnen maken van elkaars (zakelijke) netwerk. Dat gebeurt door contacten te leggen met anderen die je vertrouwt. Je maakt op LinkedIn een digitaal CV aan waarin je je werkervaring weergeeft. Wereldwijd zijn er meer dan 150 miljoen geregistreerden. Nederland staat met 3 miljoen deelnemers in de top tien. 19 mei 2011 vindt de beursintroductie van LinkedIn plaats. Met de beursgang haalt LinkedIn 353 miljoen dollar op.

Discussiegroepen

41%

van de VVNH-leden gebruikt LinkedIn, bijna een derde daarvan gebruikt dit ook voor discussiegroepen.

6

LinkedIn kent discussiegroepen. Daarmee ben je als LinkedIn-gebruiker eenvoudig op de hoogte van actuele ontwikkelingen rond een bepaald thema. Ook biedt het de mogelijkheid om zelf mee te discussiëren of vragen te stellen. Interessante discussiegroepen om bij aan te sluiten: • • • • • • •

Tropical timber import and export Goforwood.info PEFC FSC Duurzaam Bouwen MVO Prestatieladder Duurzaam inkopen en leveren netwerk


7

Sociale zaken 2011 is een turbulent jaar. Aanvankelijk lijken de markten zich te herstellen. In het eerste kwartaal is er nog sprake van enige groei. Voornamelijk door de onbeheersbaarheid van de Europese staatsschuldencrisis slaat de groei in het derde kwartaal echter om in een krimp van de economie. Er heerst veel onzekerheid in de markt. Financieringen zijn moeilijk te krijgen. Dit heeft tot gevolg dat veel bouwprojecten stil komen te liggen, met negatieve gevolgen voor de houtafzet. Dit is niet ongemerkt aan de houthandel voorbij gegaan. De verwachtingen zijn somber en veel bedrijven zien zich in het verslagjaar genoodzaakt maatregelen te overwegen. De gevreesde dubbele dip lijkt zich aangekondigd te hebben.

Voor het pensioenfonds heeft dit vervelende consequenties. Door de lage rente en de ingestorte aandelenkoersen komt de dekkingsgraad onder de 100. Eind september is de dekkingsgraad zelfs onder het herstelplan. Als deze situatie zich aan het eind van het verslagjaar nog voordoet, moeten in 2012 maatregelen worden overwogen. Daar komt nog bij dat de feitelijke premie beneden de kostendekkende premie komt te liggen. Dit is in een periode van herstel niet toegestaan. Cao-onderhandelingen Met bovenstaand sombere beeld beginnen op 29 november de caoonderhandelingen. De vakbonden dienen voorstellen in over vitaliteit/ duurzaam werken, scholing en werkgelegenheid. Daarnaast stellen zij een loonsverhoging voor van 2,5%. Van onze kant laten wij weten dat een eventuele loonruimte benut moet worden ter financiering van de pensioenregeling. Op 9 december en op 15 december vinden de tweede en derde onderhandelingsronden plaats. Deze leiden echter niet tot een akkoord*. Het secretariaat besteedt veel tijd aan de afstemming van de cao Houthandel en cao Hibin. Er wordt een werkgroep Afstemming Arbeidsvoorwaarden gevormd, waarin sociale partners van zowel houthandel als Hibin zitting hebben. Grootste verschillen tussen de beide cao’s zijn de ongemaximeerde cao voor de Hibin en de roostervrije

8

tijd. Na diverse besprekingen en nota’s over de verschillen, blijkt het niet mogelijk afspraken te maken over één geharmoniseerde cao. Fusie bedrijfstakpensioenfonds Houthandel De geringe omvang van de bedrijfstakpensioenfondsen Houthandel, Hibin, Houtverwerkende Industrie en Jachtbouw zijn aanleiding om de mogelijkheden van een fusie te onderzoeken. Aan Towers Watson, de actuaris van een aantal pensioenfondsen, wordt gevraagd een regeling te creëren waar de verschillende fondsen een aanknopingspunt in zien om verder te praten. Helaas blijken twee van de vier fondsen niet verder te willen gaan. Voor de houthandel is de ideale partner de Hibin. Verder dan een oriënterend gesprek komt het in 2011 echter niet. Gehoopt wordt in 2012 verdere stappen te zetten. Cao Fonds O.O.&A. De cao voor het Fonds O.O.&A. (Onderzoek, Opleiding en Arbeidsverhoudingen) expireert eind 2011. Hierin is een heffing geregeld van 0,7%. Het fonds financiert ondermeer het scholings- en werkgelegenheidsplan, Het Houtblad, Houtinformatielijn, cao-partijen en Houtopleidingscentrum HOC. Een nieuwe collectieve arbeidsovereenkomst ingaande op 1 januari 2012 wordt door partijen geaccordeerd. De cao-bepalingen worden voor algemeen verbindendverklaring

aan het ministerie van SZ&W voorgedragen en in januari 2012 in de Staatscourant gepubliceerd. Herziening Arbotoolkit In de Arbotoolkit zijn informatie en hulpmiddelen omtrent arbeidsomstandigheden beschikbaar, zoals de meetkoffer houtstof en geluid, inspectielijsten machineveiligheid en de Atex-leidraad. Er wordt gewerkt aan actualisering van de Arbotoolkit. Loon- en salarisonderzoek In het verslagjaar vindt er wederom een loon- en salarisonderzoek plaats. Gevraagd wordt naar de werkelijk betaalde salarissen per functie om gemiddelden te bepalen. De enquête biedt inzicht in wat er per regio voor een functie wordt betaald. Die informatie is nuttig bij cao-onderhandelingen, maar ook bij ledenadvies. Collectief contract gehoorbescherming Het met Comfoor uit Doetinchem bestaande contract voor gehoorbescherming wordt per 1 januari 2011 verlengd. Leden van de VVNH kunnen op basis van dit contract voordelig gehoorbescherming aanschaffen.

14 februari 2012 tijdens de zesde * Op onderhandelingsronde doen de werkgevers een eindbod dat door de vakbonden in maart wordt geaccordeerd. Jaarverslag VVNH 2011

9

Hou’t Veilig Met de pay-off ‘Met jou zou ik wel eens een plankje willen zagen’ brengt de houtbranche het belang van machineveiligheid onder de aandacht op de werkvloer. Stickers, posters, een prijsvraag en de website www.houtveilig.nl worden ingezet om medewerkers op het belang van machineveiligheid te wijzen.

Reorganisaties Leden doen in 2011 veelvuldig beroep op het secretariaat voor assistentie bij reorganisaties. Het gaat daarbij onder andere om sociale plannen, mogelijkheden voor bedrijfsbeëindiging en daarmee verband houdende vergoedingen en outplacement. Tientallen bedrijven doen een beroep op het secretariaat. Paritair Beraad Houthandel Het in de cao vastgelegde periodiek overleg tussen sociale partners en de Sociale Commissie vindt in het verslagjaar driemaal plaats. De werkgeversdelegatie bestaat uit de heren C. Boogaerdt, W. Groen, H.J. van Meerten en H. Kock (tot oktober). Het Paritair Beraad bespreekt een groot aantal onderwerpen. De belangrijkste zijn de voorgenomen fusie tussen Bedrijfstakpensioenfondsen Houthandel en Hibin, de begroting 2011 van het Fonds O.O.& A., het scholings- en werkgelegenheidsplan, verlenging van de cao Fonds O.O.&A. en de caoovergangsregeling. Sociale Commissie De Sociale Commissie vergadert in het verslagjaar twee keer en bespreekt onderwerpen als cao-onderhandelingen, fusie Bedrijfstakpensioenfondsen Houthandel en Hibin en het Houtopleidingscentrum HOC. In oktober treedt de heer H. Kock af. Hij wordt opgevolgd door de heer A. Schouten.

10

Stichting SIVAG Het paritair samengestelde bestuur van Stichting SIVAG (Service Instituut Veiligheid, Arbeidsomstandigheden en Gezondheid) vergadert in het verslagjaar vier keer. Zij houdt zich ondermeer bezig met verzuimmaatregelen, verzuimstatistieken, beoordeling RIE en de Arbotoolkit. Dieselemissie Dieselemissie is kankerverwekkend. Werknemers mogen hieraan niet worden blootgesteld. Dit vormt een probleem bij het zogenoemde ‘one stop shopping’ waarbij klanten en leveranciers met hun dieselaangedreven trucks in omsloten ruimtes komen. Het monteren van roetfilters voordat het terrein wordt opgereden is geen optie. Andere werkbare maatregelen zijn nog niet geïdentificeerd. Samen met de vakbonden is afgesproken met de Arbeidsinspectie een overgangsperiode af te stemmen waarin de Arbeidsinspectie niet handhaaft op een niveau hoger dan het achtergrondniveau. Tijdens deze overgangsperiode moeten er maatregelen worden ontwikkeld. Uiteindelijk moet het emissieniveau worden vastgesteld op het achtergrondniveau plus 0.

Verlaging grenswaarde hardhoutstof De SER heeft het voornemen om de grenswaarden voor hardhoutstof (nu 2 mg/m³) te verlagen. De door de Gezondheidsraad vastgestelde gezondheidskundige waarde is 0,06 mg/m³. Samen met de timmer- en meubelindustrie, de houtverwerkende industrie, Bouwend Nederland en Koninklijke Metaalunie (vanwege jachtbouw) probeert de VVNH aan te tonen dat verlaging van de grens technisch niet mogelijk is. Bij de houthandel valt het nog wel mee maar bij de meubelindustrie (schuren) en kleine aannemerij (handmachines) vormt verlaging een groot probleem. Royal Haskoning heeft in opdracht van deze branches uit onderzoek een technisch haalbare grenswaarde bepaald van 2 mg/m³. Waarden beneden 1,6 mg/m³ zijn niet meer meetbaar. Dit is inmiddels aan de SER kenbaar gemaakt.

Campagne Machineveiligheid ‘Hou’t veilig’ Op 26 september start de campagne Machineveiligheid ‘Hou’t veilig’ met een goed bezochte bijeenkomst van vertegenwoordigers van pers, scholen, arbodiensten, arbeidsinspectie, SKH, vakbonden en brancheorganisaties. De kick-off levert veel publiciteit op waaronder een interview op Radio 1. De campagne is een initiatief van de sociale partners in de timmer-, meubel- en houtverwerkende industrie en de houthandel om bij de leden arbeidsveiligheid tussen de oren te krijgen. Aanleiding is het aantal aan machineveiligheid gerelateerde overtredingen. De campagne wordt gefinancierd vanuit SIVAG. In het kader van het actieplan Arbeidsveiligheid is een subsidieaanvraag van een ton ingediend en inmiddels toegekend. Dit betekent geen kostenverlaging voor de sociale partners, maar uitbreiding van het campagnebudget.


11

Met de pen of een scan?

Wat is een QR code?

Een QR-code is een tweedimensionale streepjescode die in 1994 is ontwikkeld door Denso Wave, een dochteronderneming van het Japanse bedrijf Denso. De QR-code verbindt de fysieke en digitale wereld met elkaar. De letters QR zijn een afkorting van Quick Response. De code werd ontwikkeld om snel decodeerbaar te zijn en oorspronkelijk alleen gebruikt in de auto-industrie voor het identificeren van auto-onderdelen. Tegenwoordig zijn de QR-codes terug te vinden in kranten, magazines, op posters in bushokjes, maar ook op de e-tickets van de NS. Scan de QR met uw telefoon

Alle smartphones hebben een QR-reader. Door een QR-code met de QR-reader op uw telefoon te scannen, opent de internetbrowser de URL waar de QR naar verwijst. Dit kan een website zijn, een filmpje, maar ook een korte tekst of contactinformatie. QRcodes kunnen eenvoudig zelf gemaakt worden via www.qrcode.nu. Ideaal voor het traceren van hout, maar ook om afnemers tips mee te geven voor de juiste toepassing.

Zelf proberen? Scan met uw telefoon deze code en ontdek waar u terecht komt.

Sectie Technische Zaken VLNR: Leo van Oorschot, Frans de Boer, Marco Overbeek, Pieter Lukas Op de foto missen:

12

John de Haan, Hildo Prinse Jaarverslag VVNH 2011

13

Technische zaken De sectie Technische Zaken richt zich in 2011 onder andere op de praktische uitvoering van CE-markering en brandvertraging. Ook worden de mogelijkheden verkend om met hout de energieprestatiecoëfficiënt (EPC) van gebouwen te verlagen.

Energieprestatiecoëfficiënt Nieuwe gebouwen moeten voldoen aan strengere eisen op het gebied van energiezuinigheid. Dit wordt uitgedrukt in de energieprestatiecoëfficiënt (EPC). Hoe lager de EPC, hoe zuiniger het gebouw. Voor nieuwe woningen geldt momenteel een EPC van 0,6. Hout heeft niet alleen een hoge isolatiewaarde, maar scoort ook hoog als het gaat om energiebesparing en duurzaamheid. Het innovatiecentrum Syntens is bereid gevonden samen met het bestuur Technische Zaken de mogelijkheden te onderzoeken om met hout tot een lagere EPC te komen. Dit vindt in 2012 plaats.

14

CE-markering De praktische uitvoering van CEmarkering is een belangrijk aandachtspunt van het bestuur Technische Zaken. Want hoe de markering aan te brengen op nat hout? En hoe om te gaan met CE-markering op hout dat op 1 januari 2012 al op voorraad ligt? En hoe interpreteren de verschillende landen de CE-regels? Het bestuur richt zich op de oplossing van de praktische problemen. Interpretatie van de regelgeving en voorlichting daarover is een taak van Centrum Hout.

Bedrijfsbezoeken Reinders en Bird Electronics Voor het bedrijfsleidersnetwerk organiseert het sectiebestuur Technische Zaken een bezoek aan firma Reinders in Almelo. Deze houdt zich bezig met houtmotverbrandingsinstallaties, droogkamers en luchtbehandeling. Een tweede bedrijfsbezoek vindt plaats bij Dekker Hout in Den Haag. Het programma bestaat onder andere uit een presentatie van het productieregistratiesysteem Bird Electronics en een rondleiding.

Brandvertraging Vanuit de ledenkring is een probleem geconstateerd met brandvertragend behandelde gevelbekleding die is voorzien van een afwerklaag. Door deze combinatie zouden geveldelen hun brandvertragende eigenschappen mogelijk verliezen. De sectie Technische Zaken heeft een multidisciplinaire werkgroep geformeerd van houthandel, impregneerbedrijven, verffabrikanten en applicateurs om in 2012 geïmpregneerd en gecoat western red cedar op dit onderdeel te testen.

Bestuur In november treden de heren H. van Rooijen en R. Goossens af als bestuurslid.


15

Milieuzaken In 2011 werkt de VVNH met de Nederlandse Bond van Timmerfabrikanten (NBvT) met de campagne ‘Bewust met hout’ hard aan een forse impuls van het gebruik van duurzaam geproduceerd hout. Eigen leden worden ondersteund, maar een belangrijke focus ligt op stimuleren van andere ketenpartijen en het informeren van overheid en milieuorganisaties. Ondanks de economische crisis neemt de duurzame import wederom toe. Een mooi resultaat, maar een doorbraak aan de vraagkant is nodig om duurzaam geproduceerd hout tot norm te maken.

85%

In het beleidsplan ‘Wijs met hout 2010-2015’ heeft de VVNH de doelstelling vastgelegd dat in 2015 85% van de VVNH-import aantoonbaar afkomstig moet zijn uit duurzaam beheerde bossen. Jaarlijks worden de resultaten inzichtelijk gemaakt en vindt er een monitoring plaats onder de aangesloten lidbedrijven. In 2011 is 77% van de VVNH-import aantoonbaar duurzaam. Dit is hout voorzien van een FSCof PEFC-keurmerk.

si Web ust 'Bew te hout

Nat Prese iona ntat le H ie outd ag

'

brochure Overhandigen van hout' open 'Duurzaam ink

Rondleidin g timmerfa door de briek

16

o a ke h

lder

enk sbije

oms

t

st Checkli t hout' e m 'Bewust

met

Pre s Ka enta t t ti e enb roe k

77%

Duurzame VVNH-import 2007-2011

Duurzame VVNH-import neemt toe Twee keer per jaar rapporteren de aangesloten lidbedrijven het aandeel aantoonbaar duurzaam geproduceerde hout ten opzichte van de totale inkoop of import. De stijgende lijn die sinds 2007 is ingezet, zet ook in 2011 door. In 2011 is 77% van de VVNHimport afkomstig uit aantoonbaar duurzaam beheerde bossen. Dit hout is voorzien van een FSC- of PEFC-keurmerk. Zowel voor hardhout, naaldhout als plaatmateriaal is vooruitgang geboekt. Een resultaat om trots op te zijn! Ondanks de economische crisis en moeilijke tijden waarin de sector verkeert, komt de doelstelling van 85% in 2015 binnen bereik. Maar we zijn er nog niet. De komende jaren zijn er flinke inspanningen nodig om de stijgende lijn vast te houden. In 2011 is een verdergaande stap gezet in transparantie van de geboekte resultaten. De ledenvergadering stemt op 23 juni in met het inzichtelijk maken van de individuele resultaten van de lidbedrijven op www.vvnh.nl. Handelsketencertificering Het sluiten van de handelsketen is een belangrijk speerpunt in 2011. Een handelsketencertificaat is nodig om duurzaam geproduceerd hout ook als zodanig te kunnen verkopen en in de keten traceerbaar te maken. Wanneer een schakel in de keten geen handelsketencertificaat heeft, verliest gecertificeerd hout het keurmerk. Op 23 mei houdt de VVNH bij Koninklijke

71% 58%

63%

42%

2007

2008

2009

Houthandel Wijma in Kampen een bijeenkomst om de leden zonder handelsketencertificaat over alle ins en outs te informeren en te ondersteunen bij het certificeringsproces. Eind 2011 heeft 90% van de VVNH-leden een handelsketencertificaat (FSC, PEFC, Keurhout). De leden zonder handelsketencertificaat zijn er òf op dit moment mee bezig, òf zijn vanwege bedrijfseconomische redenen het proces nog niet gestart. Trainingsbijeenkomsten Het stimuleren van de vraag naar duurzaam geproduceerd hout bij alle schakels in de keten, blijft een belangrijk speerpunt van het Actieplan Bewust met hout 2010-2015. Op 23, 29 en 31 maart vinden trainingsbijeenkomsten plaats bij Vianen Kozijntechniek, Van de Vin Ramen en Kozijnen en Nijhuis Toelevering. Na een inspirerend programma met deskundige sprekers en workshopbegeleiders weten de ruim honderd aanwezigen hoe zij de overstap kunnen maken en verantwoord hout in hun bedrijfsvoering kunnen toepassen. Deelnemers zijn inkopers van (semi-)overheden, architecten, projectontwikkelaars, aannemers, houthandelaren en timmerfabrikanten.

2010

2011

2015

Stakeholderbijeenkomst Op 14 juni vindt er een stakeholderbijeenkomst plaats voor vertegenwoordigers van overheid en milieuorganisaties. Centraal staan activiteiten, resultaten en uitdagingen van het Actieplan Bewust met hout 2010-2015 én het verkennen van mogelijkheden voor samenwerking. Vertegenwoordigd zijn onder andere het ministerie van Infrastructuur en Milieu, Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Buitenlandse Zaken, AgentschapNL, Initiatief Duurzame Handel, ICCO, Milieudefensie en Wereld Natuurfonds. Thema’s waar actie en samenwerking nodig zijn, zijn kennisoverdracht over het duurzaam inkopen van hout en het creëren van meer draagvlak voor het toepassen van verantwoord hout. Ook constateren de aanwezigen dat gesteggel over keurmerken en de berichtgeving daarover in de media afbreuk doen aan het imago van hout als milieuvriendelijk bouwmateriaal. Het Initiatief Duurzame Handel zegt middelen ter realisering toe als overheid, sector en milieuorganisaties de besproken knelpunten in een breed gedragen plan oplossen.


17

90%

Naaldhout

36%

Hardhout

Nieuws 'Bewust mbrief et hout'

Duurzame import VVNH in 2011 100%

Uit handelske leg over tencertif ic

ering

50%

73%

Plaatmateriaal

85%

% aantoonbaar duurzaam 2011 % ambitie 2015

e 'Ho

Werkbezoek voor pers en politici Vertegenwoordigers van politiek en pers, waaronder CDA, SP, GroenLinks, Houtkrant en OTAR Magazine, brengen 17 juni een werkbezoek aan timmerfabriek Vianen Kozijntechniek in Montfoort. Thema is het gebruik van verantwoord hout. De deelnemers worden tijdens het werkbezoek door VVNH en NBvT bijgepraat over de activiteiten van beide organisaties om het gebruik van verantwoord hout tot norm te maken. Ook komt het belang van duurzaam bosbeheer aan de orde en de kansen en knelpunten van het gebruik van verantwoord hout. Het verslag van het werkbezoek wordt naar alle Kamerleden gestuurd. OTAR Magazine, Timmerfabrikant, Houtwereld en Houtkrant publiceren artikelen over het bezoek. Brochure ‘Duurzaam inkopen van hout’ in vijf stappen In april verschijnt het onderzoeksrapport ‘Van oerwoud naar overheid’. Milieudefensie toetst in de publicatie 56 overheidsprojecten op het beleid Duurzaam Inkopen van hout. De resultaten in de praktijk blijken nog te wensen over te laten. Er is een duidelijk kennisgebrek bij overheidsinkopers hoe de eis van duurzaam geproduceerd hout op te nemen in een bestek en ervoor te zorgen dat het gevraagde ook daadwerkelijk wordt geleverd. VVNH en NBvT nemen het initiatief voor de praktische brochure Duurzaam inkopen van hout in vijf 18

stappen. Ook wordt er een aantal goede voorbeelden in beeld gebracht en antwoord gegeven op de vijf meest gestelde vragen. De brochure wordt ontwikkeld in samenwerking met het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de Unie van Waterschappen, de Vereniging Nederlandse Gemeenten en het Interprovinciaal Overleg. Op 1 december krijgt Wiana Partakusuma, directeur Duurzaam Inkopen van het ministerie van Infrastructuur en Milieu het eerste exemplaar uitgereikt tijdens de Nationale Houtdag in De Doelen in Rotterdam. PEFC-MTCS Het Maleisische keurmerk voor duurzaam bosbeheer MTCS is een veelbesproken onderwerp in 2011. Staatssecretaris Joop Atsma geeft helaas geen uitsluitsel of het keurmerk voldoet aan het beleid Duurzaam Inkopen van de overheid. Op 2 februari 2011 wordt afgetrapt met een parlementair rondetafelgesprek in de Tweede Kamer om betrokken Kamerleden te informeren over de verschillende standpunten van betrokken partijen. De VVNH is uiteraard aanwezig en licht vooraf het VVNH-standpunt aan diverse parlementariërs toe. Ook vindt er afstemming plaats met de NBvT, CNV vakmensen, FNV Meubel en Hout, de Raad voor de Nederlandse Detailhandel (RND), ETTF en de Malaysian Timber Council. Op 10 februari is duurzaam inkopen van hout wederom aan de orde tijdens een Algemeen

Overleg in de Tweede Kamer. Een VVD-motie om het voorschrijven van één keurmerk door overheidsinkopers tegen te gaan wordt aangenomen, omdat dit in strijd is met de Aanbestedingsrichtlijn. Op 12 mei stuurt staatssecretaris Atsma een brief naar de Tweede Kamer waarin hij zijn voornemen toelicht om per 1 juli 2011 het Maleisische MTCS goed te keuren in het kader van het beleid Duurzaam Inkopen. Ondanks een heldere en gedegen onderbouwing zorgt dit voor veel ophef en commotie bij milieuorganisaties en media. VVNH, NBvT, CNV vakmensen en FNV Meubel en Hout steunen de staatssecretaris. De milieuorganisaties vinden dat Atsma eerst de lopende beroepsprocedure moet afwachten en stappen naar de rechter. MTCS had al in een eerdere fase bezwaar ingediend tegen de negatieve beoordeling van de toetsingscommissie van de overheid TPAC. De rechter stelt de milieuorganisaties in het gelijk. In de hoorzitting die volgt stelt het College van Beroep (CvB) van Stichting Milieukeur TPAC in het gelijk. Daarmee geeft het CvB aan dat TPAC, op basis van de informatie die ten tijde van de beoordeling bekend was, tot een juist oordeel is gekomen. In een brief van 24 november onderstreept de staatssecretaris aan de Tweede Kamer dat hij met alle betrokkenen tot een oplossing wil komen die tegemoet komt aan de geuite zorgen van de

p lop h o ko p s rk k Wo d i r wo

er'

milieuorganisaties, maar ook recht doet aan de geboekte resultaten in Maleisië. De VVNH gaat ervan uit dat er in 2012 duidelijkheid komt.

officieel bevestigd dat de Nederlandse overheid de Keurhout-handelsketen, naast die van FSC en PEFC, als een volwaardig alternatief ziet.

Keurhout Een interne reorganisatie van Keurhout maakt een significante verlaging van de deelnemerskosten mogelijk. Behalve handelsbedrijven ontdekken steeds meer bouwbedrijven en timmerfabrikanten de voordelen van de Keurhout-handelsketen (chain of custody, CoC). Vooral de mogelijkheid tot onbeperkt mengen van FSC- en PEFC-houtstromen heeft een aanzuigende werking. Het aantal Keurhout-deelnemers stijgt in 2011 tot 210 bedrijven.

Keurhout kent twee systemen: Keurhout-Duurzaam en KeurhoutLegaal. Alle geldige FSC- en PEFCcertificaten worden toegelaten tot Keurhout-Duurzaam. Het areaal stijgt in 2011 dan ook tot ruim 390 miljoen ha. Het aantal toegelaten bedrijven zit op ruim 31.600. Keurhout-Legaal zal in aanloop van de Europese houtverordening tegen illegaal hout een belangrijkere rol gaan krijgen. Eind 2011 is het Keurhout-Legaal toegelaten areaal ruim 19 miljoen ha.

De nieuwe versie van het handelsketenprotocol van Keurhout wordt 1 januari 2011 in gebruik genomen. De handelsketen kent nu ook de mogelijkheid om voor overheidsopdrachtgevers ‘TPAC-goedgekeurd hout’ te leveren dat voldoet aan het duurzaam inkoopbeleid van de overheid. Dit is relevant zolang er nog geen besluit is genomen of het Maleisische MTCS, dat onder PEFC valt, al dan niet voldoet aan de Nederlandse criteria voor duurzaam inkopen. De Keurhouthandelsketen biedt de mogelijkheid MTCS-hout apart te houden. De beoordelingscommissie voor het duurzaam inkoopbeleid van de overheid TPAC heeft dit handelsketenprotocol gewogen en goedgekeurd. Zo is

Europese regelgeving tegen illegaal hout EUTR In maart 2013 treedt de Europese regelgeving EUTR in werking om illegaal hout van de Europese markt te weren. De VVNH is samen met de European Timber Trade Federation (ETTF) actief betrokken bij de implementatie. VVNH onderschrijft de uitgangspunten, maar waakt voor de praktische uitvoerbaarheid van de regelingen. Zo is er intensief contact met het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) en de nieuwe Voedsel- en Warenautoriteit. Ook worden er samen met EL&I en Nyenrode op 26 mei en 14 december twee seminars gehouden. Met onder andere kringbijeenkomsten en het Mededelingenblad zijn VVNH-leden

ek pers Werkbezo litici en po

De VVNH hanteert drie productgroepen: naaldhout, hardhout en plaatmateriaal. Voor de drie productgroepen zijn doelstellingen vastgelegd in het beleidsplan ‘Wijs met hout 2010-2015’: In 2015 moet 100% van het naaldhout, 85% van het plaatmateriaal en 50% van het hardhout afkomstig zijn uit aantoonbaar duurzaam beheerde bossen. In 2011 is 90% van het naaldhout, 73% van het plaatmateriaal en 36% van het hardhout dat is geïmporteerd door de VVNH-leden voorzien van een FSC- of PEFC-keurmerk voor duurzaam bosbeheer.

ge Telegraaf bijlatoekomst' n de 'Organisatie va

Duurzame VVNHimport in 2011 per productgroep

geïnformeerd over de consequenties van de komende regelgeving. Daarbij is benadrukt dat het uitvoeren van de ‘due diligence procedure’ (stelsel van zorgvuldigheidseisen) een verantwoordelijkheid is van de importeur. Er wordt aan gewerkt om de ETTF het centrale punt te maken voor informatie over legaliteitsvraagstukken. Ook wordt onderzocht welke rol Keurhout kan spelen. Hout: het milieuvriendelijke bouwmateriaal voor de toekomst In een tijd waarin duurzaamheidsafwegingen bij keuzes steeds zwaarder wegen, heeft hout als hernieuwbare en duurzame grondstof een uitstekend verhaal in huis. Wel is het belangrijk om deze positieve boodschap met wetenschappelijke studies als levenscyclusanalyse (LCA) te onderbouwen. LCA-studies berekenen milieuprestaties van producten. In 2011 werkt de VVNH aan meerdere LCA-trajecten. Onder supervisie van AgentschapNL zijn LCA-gegevens verzameld van verschillende brugconstructies. Daarnaast is een begin gemaakt met het vullen en actualiseren van de Nationale Milieudatabase. Europa werkt aan de afronding van de Europese norm 15804 Sustainable Building die klimaatbelasting, toxiciteit, recycling en andere milieuaspecten van bouwmaterialen in gebouwen vastlegt.


19

Twitter, de postduif van deze tijd

Twitter

14%

van de VVNH-leden hebben een Twitter-account. Veel leden wachten nog even af en vragen zich af wat Twitter hen kan brengen. Toch gaan steeds meer bedrijven overstag. Ook Centrum Hout start in 2011 een Twitter-account en is te vinden via @CentrumHout. Wilt u op de hoogte blijven van VVNH-activiteiten, volgt u dan @mirjamwagteveld (stafmedewerker communicatie bij de VVNH).

Twitter is een internetdienst waarmee gebruikers korte berichtjes van maximaal 140 leestekens publiceren. Iedere ‘twitteraar’ kan op elk moment van de dag vertellen waar hij/zij mee bezig is, wat hij/zij van plan is of wat hem/haar bezighoudt. Twitter wordt steeds vaker door bedrijven ingezet als marketing instrument. Twitter maakt een enorme groei door, onder meer door de snelle verslaggeving na rampen en andere actualiteiten. In augustus 2011 zijn er in Nederland ongeveer een miljoen twitteraars actief. Wereldwijd zijn er ruim honderd miljoen actieve gebruikers.

Een aantal voorbeelden van VVNH-leden die twitteren:

@alblashout 215 volgers / volgt 221 @intplywood 60 volgers / volgt 147 @Leegwaterhout 13 volgers / volgt 29 @MetsaWoodNL 30 volgers / volgt 12 @Mijnjongeneel 338 volgers / volgt 127 @StihoBV 598 volgers / volgt 905

Sectie Centrum Hout VLNR: Willem de Bruin, Bert Kattenbroek, Dick Wilkens, Henk ten Bouwhuis, Eric de Munck, Geert Ravenshorst, Marjan Leenders (Redactieadviesraad Het Houtblad), Hans de Groot (Redactieadviesraad Het Houtblad) Op de foto missen: Ramon

20

Bus, Peter Fraanje, Edwin Smit Jaarverslag VVNH 2011

21

Jaarverslag 2011

Waarom kiest Sander Houtenbos van Ballast Nedam voor hout?

Het pocket-jaarverslag Centrum Hout 2011 is eenvoudig los te maken door het middelste nietje open te maken en deze in zijn geheel te verwijderen.

22

2

Studentenprijsvraag WoodChallenge zet twee winnaars in de spotlights

5

Houtinformatielijn, Helpdesk en Architectenspreekuur doen goede zaken

6

Seminars, gastlezingen en evenementen

Als het om hout gaat. Centrum Hout helpt en ondersteunt bij het duurzaam bouwen en ontwerpen in hout, praktijkgericht tot in detail. Objectiviteit en deskundigheid staan voorop. Met een uitgebreid pakket aan diensten stimuleert Centrum Hout het verantwoord gebruik van hout en houtproducten in technisch, economisch, maatschappelijk en esthetisch opzicht. Tot de doelgroep behoren alle schakels in de houten bouwketen. In 2011 bestaat Centrum Hout 60 jaar. Sinds 2005 is Centrum Hout opgenomen als sectie van de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Houtondernemingen.

Centrum Hout benut verschillende gelegenheden om hout hoog op de agenda te zetten bij belangrijke doelgroepen. Zo staan er ieder jaar drie tot vier projectseminars op het programma voor het uitdragen van goede houttoepassingen, maar ook om actuele houtgerelateerde thema’s op de kaart te zetten. Ook treedt Centrum Hout regelmatig op als gastspreker, worden gastcolleges voor het onderwijs verzorgd en vindt u Centrum Hout op beurzen en evenementen. Bekijk de komende evenementen waar Centrum Hout bij betrokken is via www.centrum-hout.nl/agenda.

Voor zo’n 500 studenten verzorgt Centrum Hout in 2011 in samenwerking met een vast team van gerenommeerde gastsprekers twintig gastcolleges op universiteiten, hboen mbo-opleidingen.

Technische Universiteit Delft Geveltechniek (2x) 35 wo-studenten Bouwkunde Design in wood 40 wo-studenten Industrial Design

Hogeschool van Den Haag Houtconstructies 18 hbo-studenten

Sander Houtenbos Ballast Nedam

“Hout is prachtig. Het is mooier én duurzamer dan andere materialen!”

Hogeschool van Rotterdam Houtcon structies 20 hbostudenten

Deltion College Zwolle 500 jaar kozijnen, houtskeletbouw 147 mbo-studenten Hogeschool van Amsterdam Houtcon structies (2x) 32 hbostudenten

Hogeschool Windesheim, Almere Hout is hot 25 hbo-studenten

ROC Harderwijk Onbeperkt houtbaar (duurzaamheids aspecten van houtgebruik) 21 mbo-studenten Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN), Arnhem Houtskeletbouw, brand en renovatie 25 hbo-studenten

Artez Kunstacademie, Zwolle Duurzaam bouwen met hout 32 hbo-studenten Internationale architectuur

Hogeschool Larenstein, Velp Oevers en bruggen, Plaatmaterialen, Houtkunde I en II, Duurzaam bosbeheer en milieu 58 studenten International Timber Trade

Graafschap College in Doetinchem Houtskeletbouw 55 mbo-studenten

Hogeschool Zeeland, Vlissingen Houtskeletbouw, duurzaam bouwen in hout, kozijnen 35 hbo-studenten

Lees het complete interview met Sander Houtenbos op www.centrum-hout.nl/ambassadeur

2

3

Evaluatie projectseminar Velve-Lindenhof:

84%

“Ik heb een bijzondere interessante middag gehad. Vooral de combinatie van de rondleiding door de fabriek en daarna het project was perfect!”

van de bezoekers waardeert het projectseminar met ‘Goed’

16%

aldus één van de deelnemers

van de bezoekers waardeert het projectseminar zelfs met ‘Uitstekend’

Prijsvragen Centrum Hout organiseert twee prijzen om bijzondere pareltjes van hout in de schijnwerpers te zetten én te belonen. De twee jaarlijkse Houtprijs richt zich op professionals en kent twee categorieën: de Houtinnovatieprijs en de Houtarchitectuurprijs. WoodChallenge is een studentenprijsvraag. Beide gerenommeerde prijzen bieden (toekomstige) architecten, bouwkundigen en ontwerpers een unieke gelegenheid om zichzelf en hun werk onder de aandacht te brengen van een breed publiek.

WoodChallenge

27

Wood, fit for the fu

januari

7-11 februari

17

maart

19 mei

3

november

22

november

1

december

4

tu

re In samenwerking met De Groot Vr oomshoop houd nar ‘Wood, fit for t Centrum Hout the future’. De 150 op 27 januari he aanwezige archit krijgen een inspir t semiecten, bouwbedr erend programma ijven en adviseu met onder ande Rode draad is de rs re Thomas Rau en benodigde veran Michael Braunga dering in percept gaan met grond rt. ie van duurzaam stoffen in plaats heid: het effectie van het eenzijdig f omnastreven van effi cië ntie. Inte rnationale Bouw

beurs Van 7 tot en met 11 februari is het Houtpaviljoen op Utrecht hèt deco de Bouwbeurs in r voor hout als du de Jaarbeurs in urzaam bouwma blikvanger. In tot teriaal. Het pavil aal bezoeken ruim joen is een ware 120.000 aannem studenten en an ers, architecten, dere geïnteresse opdrachtgevers, erden de beursvl traditionele hout oer. Op donderd borrel gehouden ag 10 februari wo en het eerste exempla cum uitgereikt aa rdt de n Alex van den Be ar van het herzien ld, mede-eigena e Houtvademeen Architect van ar van Onix archit het jaar 2010. ecten te Groning en

Duurzaam hout

gebr

uik in de zakelij Met het seminar ke kantorenmar op 17 maart laat kt Centrum Hout zie kleding op grote n dat de toepassi hoogte én in de ng van houten ge zeer veeleisende lijk is. Centraal sta velbezakelijke kantore at de imposante nmarkt zeer goed western red cedar IRDETO te Hoofd mogegevelbekleding va dorp. Sprekers zij n het hoofdkant n MIII architecten ation. Uiteraard oor en de Western Re krijgen de veertig d Cedar Export As deelnemers een socirondleiding door het kantoorgebo Gevarieerd en du uw. urzaam inbreide De mogelijkhede n met houtskelet n van houtskelet bo uw bouw bij inbreidlo seminar dat op 19 caties is het them mei plaatsvindt a voor het projectin De Wolden (D gever, architect, renthe). Alle keten bouwer en levera partijen – opdrac ncier – geven hu het belang van ke htn visie op het pr tenintegratie. Sa oject en benadruk menwerking is cru oplossingen te ko ken ciaal om tot innov men. De gemeen atieve en creatiev te De Wolden op nemers. e ent haar deuren voor ruim vijftig deel-

Themamiddag CE

-con

structief! Vanaf 1 januari 20 12 is CE-markering van constructieh Hout ter voorbere out verplicht. Da iding speciaal vo arom houdt Cent or VVNH-leden ee van CE-markeren. rum n themamiddag Vijftig deelnemers over alle ins en ou worden bijgepraa krijgen volop de ts gelegenheid voor t over de actuele ontwikkelingen het stellen van vra van SKH, het minis en gen aan de aanw terie van Binnenla ezige deskundige ndse Zaken, Cent Universiteit Delft n rum Hout en de . Technische

Velve-Lindenhof;

In 2011 doen 24 studenten(-teams) van verschillende mbo-, hboen universitaire opleidingen mee aan de studentenprijsvraag WoodChallenge. Op www.woodchallenge.nl zijn alle inzendingen te bewonderen. De vakjury nomineert onder leiding van juryvoorzitter Arnold Koomen (algemeen directeur van Koninklijke Jongeneel) vijf inzendingen. De ontwerpers van ‘Rising Chair’ en ‘Trek-In’ mogen uiteindelijk de felbegeerde bokaal en cheque van € 1.000,- in ontvangst nemen tijdens de Nationale Houtdag. De winnende inzendingen krijgen volop aandacht in vakmedia als De Architect, Architectenweb, Vakblad Meubel, Het Houtblad, Houtwereld en Interieurbouw. Ook via sociale media worden de winnaars volop in het zonnetje gezet. Naast het oordeel van de vakjury wordt het publiek uitgenodigd een stem uit te brengen op hun favoriete inzending. 3.675 mensen brengen een stem uit, waarvan bijna 1.000 stemmen naar ‘Rising Chair’ gaan. Daarmee ontvangt ontwerper Robert van Embricqs ook de publieksprijs.

“We deden mee aan de Wood Challenge om ons ontwerp in de schijnwerpers te zetten en de kans op realisatie te vergroten. Dat is gelukt. Na het winnen dook ons ontwerp overal op in de vakmedia én er wordt een prototype gebouwd.”

groo

tste passiefhuisp Het passiefhuisnie roject in Nederla uwbouwproject nd Velve-Lindenhof laatste seminar in Enschede staat van 2011. Centru centraal tijdens m Hout organiseert Vereniging van Ho het dit seminar in sa utskeletbouwers menwerking me en De Groot Vroo van het bouwtea t de mshoop. Na de inl m, bezoeken de vij eidende present ftig deelnemers comfort in de wo aties het project. Voora ningen en de afw l bouwsnelheid, erkingsgraad oo grootste passiefh het gsten veel lof. De uisproject in Nede Ve lve -Lindenhof is he rland. t

Nationale Houtda

g

De Doelen in Rotte rdam staat 1 decem ber in het teken thema ‘Hout kle van de Nationale urt de toekomst’. Houtdag met he Een kleine tweeho andere houtliefhe t nderd architecten bbers vinden hu , houthandelaren n weg naar Rotte naars van de stu en rdam. Tijdens de dentenprijsvraag dag worden de wi WoodChallenge kondigd. Centru ngehuldigd en de m Hout lanceert Houtprijs 2012 aa tijdens de manif ngeestatie de nieuw e opgefriste huiss tijl.

“Met de WoodChallenge wilde ik het niveau van mijn ontwerp testen. Dat is gebleken met het winnen van zowel de jury- als de publieksprijs. Met de geldprijs heb ik een nieuw ontwerp kunnen ontwikkelen: de ‘Rising Table’.”

5

Henk Tiemensma Rijkswaterstaat

Houtinformatielijn, Helpdesk en Architectenspreekuur

“Wat een uitstraling. Hét voorbeeld dat laat zien dat de mogelijkheden met hout eindeloos zijn.”

Een belangrijke taak van Centrum Hout is architecten, opdrachtgevers, bouwers en leveranciers ondersteunen bij de juiste toepassing van hout. Zo is van maandag tot donderdag de Houtinformatielijn bereikbaar. Voor specifieke vragen over duurzaam geproduceerd hout is de Helpdesk Gecertificeerd Hout in het leven geroepen. Architecten (opdrachtgevers en projectontwikkelaars) die tegen vragen aanlopen bij een ontwerp in hout, kunnen een afspraak maken voor het Architectenspreekuur.

Lees het complete interview met Henk Tiemensma op www.centrum-hout.nl/ambassadeur

Media, websites en publicaties

Tom Frantzen Frantzen et al architecten BV

“Een bezoek aan het Architectenspreekuur is nuttig en voorkomt fouten. We wisten na afloop precies waar we op moesten letten.”

In de loop der jaren zijn er van de hand van Centrum Hout tientallen brochures, dictaten, (hand-) boeken, artikelen, informatieve websites en promotiemateriaal verschenen. Zeer bekend zijn de ‘Houtwijzers’ en de ‘Bomen over….’. Eind 2010 rolt het herziene Houtvademecum van de pers met hierin meer dan 250 beschrijvingen van houtsoorten die in Nederland worden toegepast. De eerste druk van 1.250 exemplaren is al snel uitverkocht. In juni 2011 vindt een tweede druk plaats.

Houtinformatielijn

Architectenspreekuur

Dictaat Houtconstructies

Nieuwe balkenschuif

De Houtinformatielijn krijgt in 2011 ruim 4.000 houtgerelateerde vragen. Ruim de helft van de bellers zijn architecten en bouwers. Ook studenten en docenten weten de informatielijn te vinden, evenals lidbedrijven van de VVNH. Veel vragen gaan over houtsoortenkeuze, oftewel welke houtsoort geschikt is voor een bepaalde toepassing en past bij het esthetische beeld dat men voor ogen heeft. Andere onderwerpen zijn het brandgedrag van hout, onderhoud en duurzaamheids aspecten.

In 2011 vinden er bij Centrum Hout 55 architectenspreekuren plaats. Veelbesproken onderwerpen zijn massief houten gevelbekleding, het brandgedrag van hout en technisch innovatieve houtproducten als CLT (Cross Laminated Timber, oftewel kruislings verlijmd hout). In de aanloop naar de zomer komen veel architecten met vragen over houten dakbekleding en de bouw van houtskeletbouw of massiefhoutbouw recreatiewoningen. Opvallend in 2011 is de toename van meerlaagse gebouwen in houtbouw en de toename van hout in de grotere bedrijfsgebouwen. Ook is er meer aandacht voor de bijdrage die hout kan leveren bij het renoveren van woningen en de bouw van gezonde scholen. Het energiegebruik en de milieueigenschappen van houtproducten spelen een belangrijke rol bij de afwegingen die worden gemaakt. Architecten houden bij het ontwerpen steeds nadrukkelijker rekening met duurzaam materiaalgebruik. Bij de invulling daarvan komen ze (vanzelfsprekend) steeds vaker uit bij hout.

In samenwerking met de Technische Universiteiten Delft en Eindhoven heeft Centrum Hout in 2011 het dictaat Houtconstructies herzien en aangepast aan het nieuwe Bouwbesluit. Het dictaat is ontwikkeld voor het hoger technisch onderwijs en brengt de herkomst en eigenschappen van hout goed in beeld. Ook geeft het inzicht in het mechanisch gedrag van hout en legt het de basis voor houten draagconstructies, inclusief voorbeelden van berekeningen. Op tien hogescholen wordt het dictaat in het schooljaar 2011/2012 in licentie ingezet. Ook is het dictaat door verschillende ingenieursbureaus besteld.

Er verschijnt in 2011 een nieuwe versie van de handige balkenschuif. De nieuwe schuifmaat voor het constructief berekenen van balkenhout is aangepast aan de Eurocode 5 en bevat naast sterkteklasse C18, nu ook een tabel voor C24.

Helpdesk In 2011 komen er zo’n honderd vragen binnen bij de Helpdesk Gecertificeerd Hout. De vragenstellers zijn vooral afkomstig uit de timmerindustrie, architectenbureaus, bouwbedrijven en de houthandel. Veel vragen gaan over handelsketencertificering (chain of custody), het gebruik van de keurmerken FSC en PEFC, de mogelijkheden van Keurhout en het beleid Duurzaam Inkopen van de overheid. 6

In de media Regelmatig zoekt Centrum Hout actief de media om actuele ontwikkelingen en de unieke eigenschappen van hout over het voetlicht te brengen. Zo verschijnen er in 2011 bij het Financieel Dagblad twee specials over ‘Duurzaam Bouwen’ en ‘Milieu en Klimaat’. In beide staat een artikel van Centrum Hout waarin de milieuvoordelen van het gebruik van hout worden toegelicht.

Houtdatabase.nl Op zoek naar mogelijkheden van duurzaam geproduceerd hout en leveranciers? Houtdatabase.nl helpt opdrachtgevers eenvoudig op weg. Wekelijks wordt de website gemiddeld door 600 tot 800 bezoekers bezocht. In 2011 komt dit neer op ruim 36.000 bezoekers. Voor leveranciers is het dan ook belangrijk met naw- en productgegevens hierin vermeld te staan.

Centrum-hout.nl vernieuwd In 2011 lanceert Centrum Hout een nieuwe website in een frisse, eigentijdse uitstraling. De blogberichten en agenda houden u op de hoogte van de activiteiten en ontwik kelingen. Ook staan er interviews met ambassadeurs van hout die aangeven waarom zij de keuze maken voor hout. U kunt Centrum Hout volgen op Twitter via @CentrumHout. 7

Bestuur Het bestuur van Centrum Hout bestaat uit vertegenwoordigers van de houthandel (VVNH), timmerindustrie (NBvT), bouw (Bouwend Nederland), architectuur (MIII Architecten) en het onderwijs (TU Delft). Het bestuur fungeert ook als Redactieadviesraad van Het Houtblad. Het bestuur komt in 2011 vier keer bijeen. De heren E. Smit (MIII Architecten) en R. Bus (Koninklijke Jongeneel) treden in 2011 toe tot het bestuur van Centrum Hout. Vragen over de toepassing van hout? Maak een afspraak voor het Architectenspreekuur via 036 5329821

centrum-hout.nl houtinfo.nl houtdatabase.nl

Houtinformatielijn 0900 532 99 46 (€ 0,15 p/m)

Hans Ruijssenaars Hans Ruijssenaars Architecten

“Hout heeft akoestisch goede eigenschappen. Het ruikt heerlijk, het voelt goed en het ziet er fantastisch uit. Het prikkelt alle zintuigen!” Lees het complete interview met Hans Ruijssenaars op www.centrum-hout.nl/ambassadeur

Als het om hout gaat.

Is het Centrum Hout pocket-jaarverslag al uit deze publicatie gehaald? Surf dan naar:

www.centrum-hout.nl

Iemand recht in zijn digitale ogen kijken

Videobellen met skype

Videobellen en videovergaderen maken het mogelijk om optimaal met elkaar samen te kunnen werken zonder reistijd en reiskosten. Benodigdheden zijn een internetverbinding, laptop of smartphone en een skype-account (www.skype.com). Het grote verschil met de ‘conference call’ is dat je met videobellen via de webcam elkaar ‘in de ogen kunt kijken’. Op 23 juni 2011 heeft Skype 22.409.728 gebruikers tegelijk online.

Sectie Hardhout

VLNR: Erik

Leeuw, Willem de Bruin, Lodewijk Koop, Paul van den Heuvel, Ad de Heij, Tom Trooster Op de foto mist: Jan

VLNR:

24

Willem Hunink

Cees Boogaerdt, Ad Wesselink Jaarverslag VVNH 2011

25

Hardhout 50%

Marktontwikkelingen 2011

31%

36%

24%

De hardhoutwereld is van oudsher een bijzondere wereld met volop risico’s van uiteenlopende aard door valutaschommelingen, wisselende politieke omstandigheden in het land van herkomst en onvoorziene kwaliteitsproblemen.

Daarnaast spelen exportbelemmeringen op zowel rond- als ruwhout een belangrijke rol. Voor de handelaar is en blijft het een kunst om in te schatten hoeveel gedroogd hout van welke afmetingen en van welke soort er in voorraad gehouden moet worden. Mondiaal is er sprake van een voor producenten moeilijk in te schatten afnemersmarkt. Houthandelstromen verleggen zich eenvoudig en voorheen stabiele afzetmarkten verdwijnen plotsklaps. Voor de hardhouthandelaar in Nederland, die met al deze aspecten rekening moet houden, is het dan ook moeilijk manoeuvreren. Niet voor niks is het hardhoutvak dan ook een vak apart. Het wordt echter pas echt moeilijk als de bouwsector ook nog eens in erg zwaar weer zit met directe gevolgen voor timmerfabrikanten en andere toeleveranciers aan de bouw. De eerste helft 2011 stemt de hardhouthandel nog hoopvol, maar de markt valt in de tweede helft terug. De bouwsector heeft het zwaar en de vooruitzichten voor 2012 voorspellen niet veel goeds. Natuurlijk zijn er naast bedreigingen ook kansen. Hout is ‘hot’, de beschikbaarheid van gecertificeerd duurzaam geproduceerd hout is goed en de aanvoerprijzen zijn ondanks valutaschommelingen redelijk stabiel. De productiecapaciteit in de herkomstlanden is aangepast en de lokale markten consumeren meer hout. Wat resteert, is gezond verstand, 26

ook voor 2012. Dit betekent onder andere de kosten in reële verhouding brengen tot de omzet en verstandige keuzes maken tussen volume en brutomarges. Technische en overige onderwerpen Het sectiebestuur vergadert in 2011 vier keer. De sectie volgt de ontwikkelingen op het gebied van wetgeving, normen en richtlijnen op de voet. Nederlandse en Europese normen, (NEN EN) De normcommissie 353 001 Hout start in 2011 met het werken aan de nieuwe norm NEN 5485 ‘Op uiterlijke kenmerken gesorteerd loofhout’. Deze norm komt tot stand in nauwe samenwerking tussen VVNH en het NEN en is in 2012 gereed. Namens de VVNH nemen de heer G. Ravenshorst (TU Delft) en de heer J.W. van de Kuilen (TU Delft/FH München) deel aan de CEN/TC 124 Timber Structures. Deze Europese commissie behandelt het onderwerp constructies van hout. Door de actieve instelling van de VVNH, de sectie Hardhout en de inspanningen van beide genoemde heren is het in 2011 gelukt de Nederlandse normen NEN 5493 -Kwaliteitseisen voor loofhout in constructieve toepassingen- en NEN 5499 -Kwaliteitseisen voor naaldhout voor constructieve toepassingen- op te nemen in Europese richtlijn EN 1912 Structural Timber - Strength Classes. Deze laatste geeft een overzicht van

sterkteklassen die te hanteren zijn voor hardhout, loofhout en naaldhout in heel Europa. Hierdoor worden een aantal handelsbelemmeringen beslecht, wat niet onbelangrijk is voor een doorvoerland als Nederland. Om het overzicht in EN 1912 nog completer te maken, is vanuit de sectie Hardhout een onderzoek opgestart naar zes voor de Nederlandse handel relevante houtsoorten. Dit onderzoek zal eind 2012 tot resultaten leiden. De sectie Hardhout is meermaals geraadpleegd over het CE-markeren van constructiehout. De uitwerking van de verplichting in de praktijk vergt nog veel afstemming en interpretatie. De praktijkkennis en ervaring zoals die bij de VVNH aanwezig zijn, is daarbij zeer relevant. Commissie toelating houtsoorten, (CTH) De toelatingscommissie voor nieuwe houtsoorten voor het gebruik in geveltimmerwerk heeft in 2011 het bekende overzicht (SKH publicatie 9905) herzien en voorzien van een aantal aanvullingen. Zo worden nu ook de warmtegeleidingscoëfficiënten weergegeven, is er een reeks verduidelijkende kwaliteitseisen geformuleerd en is het gemodificeerde houtproduct Accoya aan de lijst toegevoegd. In 2012 zal de CTH zich buigen over een voorstel een overzicht te maken van houtsoorten die geschikt zijn voor gevel- en wandbekleding. Deze lijst

19%

Duurzame import hardhout In 2015 is 50% van het hardhout dat VVNHleden importeren of inkopen aantoonbaar duurzaam (doelstelling VVNH-beleidsplan ‘Wijs met hout’). In 2011 is al 36% van het hardhout afkomstig uit aantoonbaar duurzaam beheerde bossen (FSC, PEFC).

wordt gekoppeld aan de BRL 4103 ‘Houten en houtachtige gevelbekleding en gevelbekledingssystemen’. Werkgroep WRC in brandklasse D De inspanningen van de onder de sectie Hardhout resulterende werkgroep WRC in brandklasse D leiden tot twee brandklassificeringsrapporten door SP Trätek betreffende 18 mm western red cedar. Daardoor is het mogelijk geworden de brandklasse D te claimen voor aangepaste halfhoutsrabatprofielen en channelsiding-profielen. Western red cedar gevelbekleding is nu te voorzien van CE-markering. PEFC-MTCS Aangezien PEFC door diverse Europese lidstaten, maar ook door Keurhout als keurmerk voor duurzaam bosbeheer is goedgekeurd, is PEFC-MTCS naar de mening van de VVNH duurzaam. Op 2 februari 2011 wordt een rondetafelbespreking in de Tweede Kamer aan PEFC-MTCS gewijd. De heer P.A. van den Heuvel licht het VVNH-standpunt daar toe. Bij de voorbereidingen is het sectiebestuur Hardhout nauw betrokken.

6%

2007

2008

2009

2010

2011

2015

met een financieringsverzoek aan het Britse ministerie van internationale samenwerking (DIFID). Dit wordt gehonoreerd, waarmee de ETTF in de gelegenheid wordt gesteld om de leden, waaronder de VVNH, in de voorbereidingen op de EUTR bij te staan. De heer A. Wesselink neemt op 25 mei in Keulen en op 25 november in Hamburg aan de vergaderingen over de EUTR deel. Bestuurssamenstelling De heer W.G. Vermeer treedt in april 2011 na zes bestuursjaren uit het sectiebestuur terug. Van hem wordt op gepaste wijze tijdens een diner afscheid genomen.

Europese koepelorganisatie ETTF, Hardwood Section De European Timber Regulation EUTR, de regelgeving om illegaal hout van de Europese markt te weren, is in 2011 het belangrijkste onderwerp op de agenda. De European Timber Trade Federation (ETTF) doet een voorstel Jaarverslag VVNH 2011

27

Altijd op de hoogte van het laatste nieuws? De krant of tablet?

Sectie Naaldhout VLNR: Willem

Schnitger, Eric van Drimmelen, Pieter Krook, Dick Wilkens, Eric de Munck, Ton Liebregts, Jan Voet Op de foto mist:

28

Ad van der Heijden

Lazen we eerder de krant om op de hoogte te zijn van de laatste ontwikkelingen, tegenwoordig verspreidt het nieuws zich via allerlei andere kanalen. Kranten en uitgevers breiden hun diensten uit om 24 uur per dag mensen te kunnen informeren. Zo heeft de Cobouw een App (applicatie) ontwikkeld om u altijd op de hoogte te brengen van het laatste bouwnieuws. Vakbladen als Het Houtblad en De Architect geven digitale nieuwsbrieven uit en hebben een Twitter-account. De tablet is flink in opkomst. Het grotere beeldscherm heeft zo zijn voordelen. In 2011 zijn er wereldwijd 68,7 miljoen tablets verkocht.


29

Naaldhout Marktontwikkelingen 2011 De opleving op de naaldhoutmarkt in de tweede helft van 2010 en in de eerste helft van 2011 krijgt in de rest van het jaar geen vervolg. Stijgende rondhoutprijzen in de productielanden worden niet vertaald in hogere prijzen voor gezaagd en geschaafd naaldhout.

100% 88% 77%

76%

2008

2009

90%

Duurzame import naaldhout In 2015 is 100% van het naaldhout dat VVNHleden importeren of inkopen aantoonbaar duurzaam (doelstelling VVNH-beleidsplan ‘Wijs met hout’). In 2011 is al 90% van het naaldhout afkomstig uit aantoonbaar duurzaam beheerde bossen (FSC, PEFC).

57%

2007

2010

2011

2015

Dit leidt tot productiebeperking en zelfs faillissementen bij een aantal zagerijen. In Zuid-Zweden, dat van oudsher een interessant gebied is voor de Nederlandse houthandel, gaat ruim 1 miljoen m³ productiecapaciteit op deze wijze verloren. De tegenvallende economie in de meeste importlanden, met een stagnerende bouwproductie tot gevolg, drukt zijn stempel op de houtmarkt. In Nederland loopt de bouwproductie na mei fors terug. De verwachting is dat deze structureel op een lager niveau zal blijven. Dit heeft ongetwijfeld ook gevolgen voor de bedrijvigheid in de Nederlandse houthandel, zeker nu de vooruitzichten voor 2012 duiden op een verdere daling. De sanering die in Scandinavië heeft plaats gehad zal in de loop van 2012 zeker de druk op importlanden doen toenemen om stapsgewijze prijsstijgingen te accepteren. Binnenlandse ontwikkelingen De top van de stijging van faillissementen in de bouwsector in 2010 vlakt in 2011 af. In het begin van het jaar stijgt de bouwproductie mede door het naar voren halen van opdrachten. In april daalt de bouwproductie voor het eerst weer en 2011 wordt niet het jaar van de verwachte stabilisatie. Met uitzondering van de sector ‘vernieuwbouw en renovatie’ laat de bouw negatieve groeicijfers zien. De import van gezaagd en geschaafd naaldhout

30

die in 2010 nog op bijna 2,4 miljoen m³ uitkomt, haalt dit niveau in 2011 op geen stukken na. Ook voor 2012 wordt helaas geen verbetering verwacht. Het prijsniveau stabiliseert op een lager niveau dan in 2010 het geval was, maar vertoont de neiging tot langzame stijging in 2012. Een positieve factor bij het houtverbruik is de opleving van het houten kozijn ten opzichte van alternatieve materiaalsoorten. Zeker daar waar het aantoonbaar gecertificeerde producties betreft, iets wat in de naaldhouthandel zo langzamerhand gebruikelijk is. Het consumentenvertrouwen daalt eind 2011 naar een absoluut dieptepunt en de door de overheid aangekondigde bezuinigingen zullen dit vertrouwen in 2012 waarschijnlijk niet herstellen. Technische en overige onderwerpen Het sectiebestuur Naaldhout zet zich ook dit jaar in om het aanbod duurzaam geproduceerd naaldhout door te laten groeien naar 100%. Om dit te bereiken is er intensief contact met FSC Nederland. Ook is een werkgroep ingesteld om tot praktische oplossingen te komen voor de knelpunten die het samenbrengen van verschillende naaldhoutstromen binnen het FSC-handelsketensysteem nu veroorzaken. Belangrijk onderwerp is de per 1 januari 2012 verplichte invoering van CE-markering voor hout

voor constructieve toepassingen. Het sectiebestuur buigt zich intensief over dit onderwerp met berichtgeving over de stand van zaken, het beschikbaar maken van ondermeer het achtergronddocument ‘CE-markering van hout met een rechthoekige doorsnede voor constructieve toepassingen’ en een themabijeenkomst op 3 november. Zo wordt ervoor gezorgd dat de leden voldoende over dit onderwerp zijn geïnformeerd. Op normtechnisch gebied wordt de sectie Naaldhout vertegenwoordigd in de NEN normcommissie 353 001 Hout, de TC 175 en TC 38. Het bestuur buigt zich daarnaast over de normen NEN-EN 14081, NEN 5466, NEN 5499, NEN-EN 1912 als ook de BRL 9923. International Softwood Conference (ISC) De ISC vindt plaats op 20 en 21 oktober 2010 in Kopenhagen. De Nederlandse delegatie bestaat als gebruikelijk uit vertegenwoordigers van de sectie Naaldhout en de VIGH. De heren H.A.A.J. Gras, D.P. Wilkens en P.A. van den Heuvel nemen namens de VVNH deel, en de heer A.J.B. de Jong Luneau (president en delegatievoorzitter) namens de VIGH. De heer P. Krook treedt dit jaar als nieuw delegatielid toe namens de VVNH. Bestuurssamenstelling Er vinden in 2011 geen bestuurswisselingen plaats.


31

Wie maakt de eerste houthandel App? Wat is een app?

App’s (applicaties) zijn programma’s voor smartphones en tablets. In een online softwarewinkel – App store, Android Market of Blackberry App World afhankelijk van het besturingssysteem van uw telefoon – kunnen de App’s aangekocht worden. De ontwikkeling van App’s gaat razendsnel en kan enorme veranderingen teweegbrengen. De Timber Research and Development Association (TRADA) in Engeland ontwikkelt in 2011 een App om opdrachtgevers te ondersteunen bij de houtsoortkeuze. De ‘Wood species guide’ maakt het mogelijk om wensen in te vullen wat betreft het gebruik, duurzaamheid, toepassing, kleur etc. Op basis daarvan worden de meest geschikte houtsoorten gegeven en de leveranciers die dit kunnen leveren. App’s kunnen de houthandel veel bieden, niet alleen op het gebied van logistiek, maar ook om uw klanten optimaal te kunnen bedienen. Wie pakt deze kans?

Sectie Plaatmateriaal VLNR: Kees Hoogendoorn, Ton Schipper, Eric de Munck, Niels Boelema, Gert Jongh, Andre Willemsen Op de foto missen:

32

Stefan van der Hoek, Jack Mertens


33

Plaatmateriaal Marktontwikkelingen 2011

85% 73%

De aanbodzijde van de markt wordt begin maart 2011 flink verstoord door de aardbeving en daaropvolgende tsunami in Japan. Het uitvallen van de Japanse multiplexindustrie en de verwachte extra vraag voor herstelwerkzaamheden, leiden tot een krapte in aanvoer vanuit Azië. Prijzen stijgen flink en de effecten zijn tot in Zuid-Amerika merkbaar.

61%

Duurzame import plaatmateriaal In 2015 is 85% van het plaatmateriaal dat VVNHleden importeren of inkopen aantoonbaar duurzaam (doelstelling VVNH-beleidsplan ‘Wijs met hout’). In 2011 is al 73% van het plaatmateriaal van hout afkomstig uit aantoonbaar duurzaam beheerde bossen (FSC, PEFC).

Rondom onze bouwvak blijkt de situatie echter al behoorlijk genormaliseerd. De afgenomen vraag door de mondiale economische teruggang leidt dan tot lagere prijzen voor veel plaatmaterialen. In Europa blijft rationalisatie aan de aanbodzijde aan de orde van de dag. In het bijzonder MDF- en spaanplaatproducenten hebben het zwaar. Diverse fabrieken in Centraal- en ZuidEuropa sluiten of worden stilgelegd als gevolg van afnemende vraag en toegenomen grondstof- en energiekosten. De winstgevendheid van de fabrikanten staat ernstig onder druk. Uitbreiding van productiecapaciteit vindt alleen nog plaats in groeimarkten als Rusland, Wit-Rusland, Oekraïne en Turkije.

34

64%

49% 37%

2007

2008

2009

De Europese multiplexindustrie saneert verder. Enkele kleinere spelers sluiten. Ook bij de fabrikanten van okoumé blijft het onrustig. Het exportverbod op stammen in Gabon leidt tot behoorlijke wijzigingen in de aanvoer van grondstoffen. Veel fabrikanten moeten overstappen op (duurdere) fineeraanvoer, wat niet zonder gevolgen voor kostprijs en productieproces is. Het wordt ook weer duidelijk dat juist die producenten die dicht bij de grondstofbron zitten of deze zelf controleren in deze krimpende markt de langste adem hebben. In Nederland woekert de crisis in de bouw verder voort. Plaatmaterialen die vooral in de (nieuw)bouw worden gebruikt, staan qua volume behoorlijk onder druk. De dalende volumes betekenen forse concurrentie, waarbij prijsdalingen in het 2e halfjaar de marges en rendementen verder onder druk zetten. Het jaar eindigt net zo tumultueus als het begon. Tijdens de jaarwisseling brandt een grote multiplexfabriek in Chili volledig af, waardoor 2012 start met een forse verstoring in het aanbod van constructiemultiplex.

2010

2011

2015

Technische en overige onderwerpen Het sectiebestuur Plaatmateriaal zet zich de komende jaren blijvend in om het aanbod duurzaam geproduceerd plaatmateriaal te laten groeien tot 85% in 2015. In 2011 verschijnen in Het Houtblad vijf herziene brochures in de serie ‘Bomen over plaatmaterialen’: Triplex, Vurentriplex, Okoumétriplex, OSB en MDF. De eerder door de sectie Plaatmaterialen ontwikkelde koopen verkoopvoorwaarden, die uniforme en transparante eisen stelt op technisch, milieutechnisch en sociaal gebied (Uniform Sales Conditions for Plywood) wordt binnen de European Timber Trade Federation (ETTF) besproken. Op normtechnisch gebied wordt onder andere intensief ingezet op de herziening van de BRL 1705 ‘Triplex’. Middels werkgroepoverleg is een VVNH-standpunt bepaald, dat door een afvaardiging vanuit het sectiebestuur wordt ingebracht en verdedigd in de gelijknamige begeleidingscommissie. In dit kader wordt ook gestart met de herziening van de verwerkingsvoorschriften plaatmaterialen. Bestuur Op 23 november wordt op gepaste wijze afscheid genomen van de heren R. Bus en W. van Ginkel als dank voor de trouwe inzet de afgelopen jaren. Zij worden opgevolgd door respectievelijk de heren N. Boelema (RET BV) en A. Willemsen (Verdouw BV).


35

Op Facebook wordt dagelijks gestemd

36

Facebook

Vind ik leuk

Facebook is een sociaalnetwerksite. Gebruikers maken een profiel aan en koppelen deze aan profielen van anderen om persoonlijke informatie en ervaringen te delen. Facebook is in 2004 ontwikkeld door de toen 20-jarige student Mark Zuckerberg. In eerste instantie konden alleen studenten van Harvard College lid worden. In 2006 werd Facebook openbaar toegankelijk en nam het gebruik een enorme vlucht. Eind 2011 heeft Facebook 900 miljoen actieve gebruikers wereldwijd. Sinds mei 2008 bestaat er een Nederlandse versie. In Nederland zijn er ruim 5 miljoen Facebookgebruikers. Ook steeds meer bedrijven maken op Facebook een profiel aan. Facebook is beschikbaar in 56 talen. Eind 2011 wordt de beurswaarde van de netwerksite geschat op 15 miljard dollar.

De ‘Vind ik leuk-button’ is een belangrijke functie op Facebook. Daarmee geef je aan dat je geïnteresseerd bent in een bepaald bericht. Dit is zichtbaar voor de gebruikers waar je mee gekoppeld bent. Vooral voor bedrijven een interessante functie. Berichten kunnen daarmee eenvoudig onder de aandacht komen van een grote groep mensen.

18%

gebruikt Facebook wel Daarvan zijn de meeste accounts privé: slechts 6% van de VVNH-leden heeft een zakelijk Facebook-account.

Welke VVNH-leden vindt u onder andere op Facebook?

Alblashout International Plywood Stiho PontMeyer

82%

gebruikt Facebook (nog) niet Bijna de helft van de leden geeft aan dat ze de mogelijkheden aan het verkennen zijn voor toekomstig gebruik.

Meer weten over het ontstaan van Facebook? Bekijk de film ‘The social network’ van David Fincher.

VVNH-bestuur VLNR: Harry Gras, Eric van Drimmelen, Paul van den Heuvel, Cees Boogaerdt, André de Boer, Ad Wesselink, Anne Schouten, Arnold Koomen


37

Organisatorische zaken Op organisatorisch vlak is 2011 een leuk en intensief jaar. De ledenvergaderingen zijn ‘aangekleder’ dan voorgaande jaren, diverse leden worden bezocht en er vinden goed bezochte kringbijeenkomsten plaats op mooie locaties. Natuurlijk wordt er intensief overlegd en nauw samengewerkt met verschillende collega-organisaties. De contacten met Hibin en NBvT resulteren in 2011 in concrete vervolgstappen voor het realiseren van vooraf geformuleerde doelen en het efficiënter organiseren en afstemmen van diensten en activiteiten.

Bestuur Het VVNH-bestuur komt vijf keer bijeen, waarvan éénmaal gezamenlijk met de Sociale Commissie. De belangrijkste vergaderonderwerpen zijn de samenwerking tussen de VVNH en de Hibin en de voorbereidingen op de cao-onderhandelingen. De vigerende tweejarige collectieve arbeidsovereenkomst expireert op 31 december 2011. De heer W.G. Vermeer treedt begin 2011 na zes jaar uit het bestuur terug. Op 12 april wordt van hem tijdens een diner afscheid genomen. Tijdens de ledenvergadering op 23 juni 2011 in Zeist wordt de heer A. Wesselink van Koninklijke Houthandel Wijma Kampen door de leden unaniem tot nieuw bestuurslid gekozen. Kringbijeenkomsten – de regio in Op 5, 11 en 13 oktober zijn in Rotterdam, Weert en Frederiksoord kringbijeenkomsten in de regio voor de leden. Veertig personen van 27 lidbedrijven zijn aanwezig. Op de agenda staan de uitgangspunten voor de cao-onderhandelingen, CE-markering voor constructief toegepast hout, de Europese houtverordening om de handel in illegaal hout tegen te gaan (FLEGT en VPA’s), het Actieplan Bewust met hout 2010-2015 en de houtpromotieactiviteiten voor 2012. Uiteraard is er volop de gelegenheid voor de aanwezige leden om vragen te stellen en met secretariaatsmedewerkers bij te praten.

38

Samenwerking VVNH en Hibin – BouwtoeleveringNL In 2011 is er diverse malen overleg tussen de bestuursdelegaties van VVNH en Hibin. De VVNH-delegatie bestaat uit de heren C. Boogaerdt, A.A.C. Koomen, A.I. de Boer en P.A. van den Heuvel. De Hibin-delegatie wordt gevormd door de heren G. Smit, J.G. van der Werf en P.J. van Heijgen. Het samenwerkingsprotocol dat eerder op 9 december 2010 was ondertekend, vormt de leidraad voor discussies en activiteiten. Tijdens de VVNH- en Hibin-ledenvergaderingen op 23 juni 2011 worden de leden over de stand van zaken geïnformeerd. Nieuwe inzichten aan de kant van Hibin resulteren echter in de wens te komen tot een nieuw samenwerkingsprotocol dat op 20 januari 2012 wordt ondertekend. De belangrijkste besluiten zijn dat beide organisaties gezamenlijk de nieuwe federatieve vereniging BouwtoeleveringNL oprichten en dat het Hibin-secretariaat per 1 juli 2012 in Almere-Buiten zal zijn gehuisvest.

Samenwerking VVNH en NBvT – Actieplan Bewust met hout 2010-2015 Naast het intensieve contact dat er op secretariaatsniveau is, vergaderen de bestuursdelegaties van VVNH en NBvT in 2011 tweemaal. De overleggen staan hoofdzakelijk in het teken van het tussentijds bespreken van de resultaten van het Actieplan Bewust met hout 2010-2015. De aandacht gaat uit naar het verbreden van het draagvlak voor dit actieplan en het betrekken van onder andere het Initiatief Duurzame Handel en de Rijksoverheid bij het realiseren van de doelstellingen. Vanwege de aanhoudende malaise in de woningbouwsector en de daaruit voortvloeiende consequenties voor de leden van de NBvT en de VVNH, houden de bestuursdelegaties elkaar op de hoogte over de ontwikkelingen binnen beide branches. Leden Aan het eind van het verslagjaar telt de VVNH 135 lidbedrijven met in totaal 259 filialen.

Ledenvergadering in het teken van ‘Houthandel 2.0’ De VVNH-leden komen twee keer per jaar bijeen voor de algemene ledenvergadering. De eerste vergadering vindt plaats op 23 juni in Zeist. Na de besloten vergadering is er voor de leden de mogelijkheid deel te nemen aan de Hibin Branchedag met het thema ‘Tijd voor verandering’. De najaarsledenvergadering vindt plaats op 17 november in Montfoort. Met gastspreker Alexander Klöpping staat de vergadering in het teken van Houthandel 2.0. Klöpping is een ster in het signaleren van trends op het web, 24/7 ingeplugd en overal als eerste bij. Slechts 24 jaar jong, runt hij een succesvolle online gadgetwinkel, blogt over internet hypes, schrijft columns over internettrends en schuift bijna wekelijks als vaste gast aan bij Matthijs van Nieuwkerk in ‘De Wereld Draait Door’ (iedere werkdag vanaf 19.30 uur op Nederland 3). Tijdens de ledenvergadering vertelt Klöpping vol passie over de ontwikkelingen op het gebied van nieuwe media. Aan de hand van praktische voorbeelden laat hij zien hoe dit branches totaal op hun kop kan zetten. Zo vertelt hij over de taxibranche in één van de grote steden in Amerika. Decennia lang had een aantal grote taxibedrijven het er voor het zeggen. Totdat een aantal jonge zelfstan-

digen een applicatie (App) ontwikkelden die de eigen locatie en in de buurt rijdende taxi’s in beeld bracht. Een druk op de knop om opgehaald te worden laat de taxi naar je toe rijden, hetgeen live te zien is op het scherm. De klant geeft na afloop een beoordeling (1, 2 of 3 sterren), waarbij de slecht scorende taxi’s uit het systeem verdwijnen. De App zorgde voor een totale ommekeer: niet langer de grote bedrijven met de beste standplaatsen, maar kleine zelfstandigen die meedoen met de ‘App’ vervoeren de meeste passagiers. Ook toont Klöpping de VVNH-leden dat de opkomst van nieuwe media de houthandel nieuwe mogelijkheden geeft om (potentiële) klanten te benaderen en vooral ook om er eenvoudig achter te komen wat hen bezighoudt. Doet de generatie 40+ nog de meeste zaken via telefoon en fax, de jongere generatie is actief op sociale netwerken als Twitter en Facebook, legt daar eenvoudig contacten en geeft juist daar veel over zichzelf prijs. Om deze groep te bereiken, moet je aansluiting zoeken bij hun belevingswereld en manieren van communiceren. Iedereen kan zijn voordeel doen met deze schat aan informatie en nog beter inspelen op de vragen en wensen van de klant.


39

Onze ere-voorzitters en -leden, commissies etc ... Stand van zaken 31 december 2011 Ere-voorzitters K.W. Kuperus H.W.F. Scholte J.N. van de Stadt Commissies Bindend Advies Commissie

J.A.G. van Eimeren (voorzitter) D. van de Kamp (vicevoorzitter) Y.R.R.R. Mul (plv. voorzitter) M.F. Koopmans K.W. Kuperus A.H. Stoit R. Thie P. Wiegman Paritair Beraad Houthandel

C. Boogaerdt W.B. Groen H.J. van Meerten Sociale Commissie

C. Boogaerdt (voorzitter) O. van Biezen P.J. van Drimmelen W.B. Groen H.J. van Meerten A.J. Schouten A. Wijma RedactieAdviesraad het houtblad

Sectiebestuur Centrum Hout H. de Groot (MYbusinessmedia) M. Leenders (MYbusinessmedia)

Bestuurscolleges

Afvaardigingen

Bestuur

Adviescommissie voor dispensatieaangelegenheden in de houthandel

C. Boogaerdt (voorzitter) H.A.A.J. Gras (vicevoorzitter) H.A. van Drimmelen A.A.C. Koomen A.J. Schouten A. Wesselink A.I. de Boer (adviseur) P.A. van den Heuvel (secretaris) Sectie Centrum Hout

H.J. ten Bouwhuis (voorzitter) W. de Bruin (vicevoorzitter) R. Bus P.J. Fraanje (Bouwend Nederland) B. Kattenbroek (NBvT) G.J.P. Ravenhorst (TU Delft) E. Smit (architect) D.P. Wilkens E.D. de Munck (secretaris) Sectie Hardhout

A. Wesselink (voorzitter) E.J. Leeuw (vicevoorzitter) C. Boogaerdt W. de Bruin A. de Heij J.W. Hunink L.A. Koop T.J. Trooster P.A. van den Heuvel (secretaris) Sectie Naaldhout

A.J.H. van der Heijden (voorzitter) D.P. Wilkens (vicevoorzitter) H.A. van Drimmelen P. Krook A.W.S.C. Liebregts W.K. Schnitger J. Voet E.D. de Munck (secretaris) Sectie Plaatmateriaal

H. Lozeman (voorzitter) Vacature (vicevoorzitter) N. Boelema S.J. van der Hoek G.J. Jongh J.N.M. Mertens B.J. van Schelt J. Schuil A. Willemsen E.D. de Munck (secretaris) Sectie Technische Zaken

L. van Oorschot (voorzitter) J.C.P. de Haan P.R. Lukas M.R. Overbeek H. Prinse F.A. de Boer (secretaris)

F.A. de Boer (plv. A.I. de Boer)

Bedrijfstakpensioenfonds voor de houthandel

H.J. van Meerten W.B. Groen (plv. P.J. van Drimmelen) F.A. de Boer

Confédération Européenne des industries du bois (CEI-Bois)

Samenstelling College van Arbiters Overleggroep Houtvoorziening en Houtproductie (OHH)

P.A. van den Heuvel Stichting Bedrijfsverpakkingen Nederland (BVNL)

P.A. van den Heuvel (bestuurslid)

Stichting Fonds voor Onderzoek, Opleiding en Arbeidsverhoudingen in de houthandel (Fonds O.O.& A.)

W.B. Groen A.I. de Boer (plv. P.A. van den Heuvel) (plv. H.J. van Meerten) F.A. de Boer european timber trade (plv. A.I. de Boer) federation (ETTF)

A.I. de Boer

European Timber Trade Federation (ETTF), Section Hardwood

A. Wesselink (plv. P.A. van den Heuvel) European Timber Trade Federation (ETTF), Section Panelproducts

R. Bus H.A. Lozeman (plv. P.A. van den Heuvel) European Timber Trade Federation (ETTF), Section Softwood

H.A.A.J. Gras A.J.B. de Jong Luneau (namens de VIGH)

Fédération Européenne du Négoce de Bois, (FEBO)

P.A. van den Heuvel (agendalid)

Geschillencommissie CAO voor de Houthandel

M.R. Bijl (Indien de VVNH zelf partij is, treedt de heer H.W. Groeneweg, bestuursvoorzitter CBM, op voor de werkgevers) F.A. de Boer (secretaris) Hout Opleidings Centrum, (HOC)

A.I. de Boer (voorzitter) O.S. Smeets (penningmeester) MVO-Nederland, Programma Adviesraad

P.A. van den Heuvel

Nederlandse Verbond van de Groothandel (NVG)

P.A. van den Heuvel

Nederlandse Delegatie Internationale Naaldhout Conferentie (Kopenhagen, oktober 2011)

H.A.A.J. Gras A.J.B. de Jong Luneau (namens de VIGH) P. Krook D.P. Wilkens P.A. van den Heuvel (secretaris)

Stichting Hout & Meubel

A.I. de Boer (Algemeen Bestuur) F.A. de Boer (Paritaire Commissie)

Stichting Keuringsbureau Hout (College van Deskundigen)

J.W.M. Hunink

Stichting Keuringsbureau Hout (Commissie Toepassingen nieuwe Houtsoorten (CTH))

P. Krook E.J. Leeuw O. Pouw O.S. Smeets P.A. van den Heuvel (agendalid)

Naaldhoutdeskundigen

J.N. Wilkens

plaatmateriaaldeskundigen

R. Broersma G.J. Jongh J. Westland

Namens Centrale Bond van Meubelfabrikanten

R.J.H. van Dijk A. Fijma P.C. Mulleman

Namens Nederlandse Bond van Timmerfabrikanten

Vacature

Juridische deskundigen

J.A.G. van Eimeren Y.R.R.R. de Mul Secretariaat

P.A. van den Heuvel (directeur) A.I. de Boer (adviseur) F.A. de Boer (secretaris Sociale Zaken/Technische Zaken) E.D. de Munck Stichting Keuringsbureau (secretaris Centrum Hout (Commissie Hout, Naaldhout en Industrieel Timmerwerk) Plaatmateriaal) H.A. van Drimmelen (plv. P.A. van den Heuvel) O. Pouw (stafmedewerker Technische Zaken) Stichting Nederlands Mw. M. Wagteveld Normalisatie Instituut (stafmedewerker (NEN), normcommissie Communicatie) hout Mw. H. BergmanH.A.A.J. Gras Wischnewsky G. Paumen (secretaresse/ O. Pouw administratie) Vacature Mw. R. BodarLagrand (secretaresse/ Stichting Nederlands administratie) Normalisatie Instituut (NEN), TGB Commissie Mw. W. van Kreuningen O. Pouw (secretaresse/ G.J.P. Ravenshorst, TU administratie) Delft Mw. P.A.D. van Leth(plv. J.W.G. van de Kuilen, Timmer (secretaresse/ TU Delft) administratie) Mw. A.A. OlthofStichting Service Thakoersingh Instituut voor Veiligheid, (secretaresse/ Arbeidsomstandigheden administratie) en Gezondheid (SIVAG) Mw. M.W. de P.J. van Drimmelen Heer-Koppelman L.J.H. Fredrix (medewerkster F.A. de Boer administratie) Timber Trade Action Plan R. Schweitz (TTAP) (administrateur) A.I. de Boer (voorzitter) P. Loonstra (ICT-manager) P.A. van den Heuvel VNO-NCW, Commissie Duurzame productie en consumptie

P.A. van den Heuvel

40

Hardhoutdeskundigen

J. Beenackers A. van den Berg Fzn. C. Boogaerdt F.B. Gast K.W. Kuperus M.W.J. Vollenberg

... en onze leden in 2011. Almenum Houtcompagnie BV Amsterdamsche Fijnhouthandel Anders Hout BV Berghoef-Hout BV Beyleveld Houtimport BV Boogaerdt Hout BouwCenter Veghel BV Bremer’s Houthandel Haarlem BV Ceko Houtimport BV Cemplaat BV Crooswijkse Houthandel De Geer Plaatmaterialen BV Dekker Hout Den Haag BV Derlage Junior HOUT VOF Diederen Hout- & Bouwmaterialen BV DLH Nederland BV DPW van Stolk Holding BV Drieplex BV Duratree BV Duurzaam Hout BV E.B. Hout Eerste Barneveldse Houthandel BV Euro Hout BV Filippo Bouwmaterialen BV Finex Timber Solutions BV G.J. Peters Slagharen BV Gebr. van Soest BV Gooskens Hout Hoogeloon Greenwood International BV H&P West Haagse Fijnhouthandel BV Hard- & Zachthout Import Mij. BV Hardhouthandel G. Cantrijn BV Hillegomse Houtgroep Hoek-Lopik BV Holland Timber BV Hoogendoorn Hout BV Hormes Hout en Plaat BV Hout- & Bouwproducten Van Drimmelen BV HoutCenter Kroon-Vries BV Houtdrogerij F. Capis BV Houthandel Alblas BV Houthandel De Vechtstreek Houthandel Delen BV Houthandel Diederen Schinveld BV Houthandel v/h F. & G. Gras BV Houthandel F. Habraken BV Houthandel v/h Firma J.D. Schuilenga BV Houthandel G.C.H.vd Bosch & Zn.BV Houthandel Geven BV Houthandel H. & P.H. Heuvelman BV Houthandel H.C. de Goederen BV

Houthandel Houtex BV Houthandel J. Sneek & Zoon BV Houthandel J.Barkmeijer & Zn. BV Houthandel Lambert vd Bosch BV Houthandel Looijmans BV Houthandel Marius van den Berg BV Houthandel Math. L. Scheijmans BV Houthandel Meppel (Concordia BV) Houthandel Schmidt Houthandel Smallingerland BV Houthandel van de Stadt BV Houthandel van Dooren BV Houthandel van Put Houthandel Vet Junior BV Houthandel W. Jacobs BV Houthandel Wicherson BV Houtimport aan de Vecht BV Houtimport Kuhn BV Houtimport Reuver BV Houtindustrie Gramsbergen BV Houtplex BV Import Hardhout & Plaatm. Houtwerf BV HPG Hout & Plaat Groningen BV Hupkes Houthandel Dieren BV Imabo Kombi Van Erp BV Imabo Nobel International Plywood BV J. Mulder Houtimport BV J.C.van de Voort Houthandel & Zagerij Jan Smulders Triplex Import BV Kees van ‘t Hullenaar Hout Knape Hout BV KoningsBlaauw Houthandel BV Koninklijke Jongeneel BV Leeuwerik Plaat BV Lekkerkerker Houtimport BV Leyenaar Taapken Agencies BV Leyenaar Taapken Lamaker BV Martimber Woodproducts BV Mega Hout & Plaat BV Meilink Houthandel en Zagerij BV Mulders’ Houthandel BV Nature Wood BV Nielsen Timber & Plywood BV Noordman Hout BV Nordic Timber NVB Ubbens Delfzijl Oscar Timber Products Parren Hout BV Pollemans & Walhof BV Polman Fijnhout BV PontMeyer NV Precious Woods Europe BV

Prohout BV Propex Timber BV Raaymakers BV Ralph Zee BV Rechthout VOF Reef Hout BV Remerink Group BV Rest Hout Nederland (v/h Tetteroo) BV RET Bouwproducten Soetekouw Houtdrogerij BV Stiho Groep BV Stora EnsoTimber DIY Products BV Timber Trade Connection Tophout Friesland BV Topjoynt BV UPM-Kymmene BV Plywood Van Dam Houtprodukten BV Van der Werf’s Bouwstoffen BV Van Drimmelen Toelevering BV Van Ierssel Houtimport BV Van Raalte BV Van Vliet Kastanjehout vof Verdouw Gouda Bouwprodukten BV Voorderhaak BV Wenico Timber Consultancy BV Wijma Kampen BV Withagen Houtprodukten BV Wood Flame Moerdijk BV Woodimex International BV Worldwood BV


41

Bellen?! Hoeveel procent van de Nederlanders gebruikt een smartphone?

15-29 jaar

60%

30-39 jaar

50%

50-64 jaar

20%

Feiten en weetjes over smartphones

• 4 2% van de Nederlanders heeft een smartphone (2de kwartaal 2011). • In 2011 worden in Nederland 3,2 miljoen smartphones verkocht. Dit is 54% van alle mobiele telefoons die verkocht worden. • De smartphone wint snel aan populariteit. De opkomst verandert het gebruik van de mobiele telefoon. Mobiel internet wordt een steeds belangrijkere functie. Zo ben je altijd en overal ‘connected’. Sociale netwerken zoals Facebook, Twitter en LinkedIn hebben speciale applicaties (App’s) gemaakt om optimaal toegankelijk te zijn op smartphones. Dit geldt ook voor de landelijke kranten. Zo heeft de Cobouw een App om altijd onmiddellijk op de hoogte te zijn van het laatste bouwnieuws.

Colofon © 2012 Koninklijke VVNH Almere

Het jaarverslag 2011 is een uitgave van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen te Almere. Eindredactie & coördinatie

Mirjam Wagteveld, VVNH Tekstredactie

Kees de Vries, Kees de Vries Redactie Fotografie

Maaike Appels, Remco van den Top, Henk ten Bouwhuis, John Lewis Marshall, Eric de Munck, Mirjam Wagteveld, VVNH, Centrum Hout, iStockphoto Ontwerp & vormgeving

Remco van den Top, Graphius Drukwerk

Koninklijke BDU Grafisch Bedrijf BV Verantwoord papier

Het jaarverslag van de VVNH wordt afwisselend op FSC- en PEFC- gecertificeerd papier gedrukt. De twee keurmerken staan garant voor hout en papier uit verantwoord beheerde bossen. Het jaarverslag 2011 is gedrukt op PEFCgecertificeerd papier.

42


43

44

Jaarverslag Koninklijke VVNH

Recommend Documents