Jaarverslag 2009 Vertel het de wereld

Jaarverslag 2009 Vertel het de wereld

GZB Jaarverslag 2009 Vertel het de wereld

Inhoud

Woord vooraf Ds. H.F. Klok, voorzitter GZB

Woord vooraf 1 Over de GZB 3 De GZB in... • (oostelijk) Afrika 16 • (zuidelijk) Afrika 16 • Azië 20 • Europa 22 • Latijns-Amerika 24 • Midden-Oosten 25 De GZB in Nederland 28 De GZB in cijfers 33 Meer op www.gzb.nl 44

Met vreugde bieden we u het GZB-jaarverslag aan van de werkzaamheden in het jaar onzes Heeren 2009. We doen dat met grote dankbaarheid jegens de vele gemeenten en gemeenteleden die het werk van de GZB steunen in gebed, meeleven en gaven. Het is een jaar geweest vol veranderingen bij de GZB. Een nieuwe bestuursstructuur werd aanvaard die ook in de interne organisatie werd en wordt doorgevoerd. En in plaats van de vertrouwde regiosecties is er nu een ledenadviesraad. Dergelijke veranderingen hebben uiteraard tijd nodig om volledig hun beslag te krijgen. In de interne organisatie werd voorts het werken in clusters voorbereid, waarbij de regiocoördinatoren een zekere doorstroming in hun werk krijgen. Daarnaast werd verder gewerkt aan een nieuw beleidsplan, en werd temidden van alles ook ons pand nog eens aan een broodnodige vernieuwing onderworpen. En er waren persoonlijke veranderingen. We namen, met veel dankbaarheid voor zijn jarenlange inzet, afscheid van onze directeur ds. W. G. Teeuwissen, die nu als gemeentepredikant in Veenendaal de dienst mag voortzetten. Aan het eind van het verslagjaar kon tot onze vreugde een nieuwe directeur in de persoon van ds. J. P. Ouwehand uit Wilnis worden benoemd. Ook werd een nieuwe controller, de heer T. van Steeg uit Polsbroek, aangetrokken in de vacature die begin 2010 zou ontstaan door het vertrek - na dertig jaar GZB-dienst - van de heer B. van Bokhoven. Temidden van dit alles is het werk ‘gewoon’ doorgegaan. Alles wat in ‘Driebergen’ gebeurt, moet tenslotte enkel dienstbaar zijn aan het werk van de uitgezonden zendingswerkers. We hopen dan ook dat de structurele veranderingen het werk zeer ten goede zullen komen en ten dienste staan van een blijvende en zo vruchtbaar mogelijke gerichtheid op de voortgang van het evangelie van Gods koninkrijk in deze wereld. Opdat mensen tot geloof komen, in de gemeenschap der gemeente leven en ook zelf tot getuigen van het evangelie van Christus worden. Moge ook in dit verslag die passie tastbaar zijn. Het is, na vijftien jaar voorzitterschap, mijn laatste woord vooraf van het jaarverslag. De Heere zegene de werkers en het werk van de GZB, alsook onze partnerkerken, tot de eer van Zijn Naam.

Namens het bestuur, Ds. H. F. Klok

Jaarverslag 2009 | 1

2

Over de GZB Missie

Achterban

De GZB (Gereformeerde Zendingsbond) wil mensen over de hele wereld bereiken met het evangelie. Uitgangspunt is de opdracht van Jezus Christus: “Gaat dan heen, onderwijst al de volken, hen dopende in de Naam van de Vader, van de Zoon en van de Heilige Geest, lerende hen onderhouden alles wat Ik u geboden heb.” (Mattheüs 28:19).

De GZB is een vereniging. De leden zijn vooral afkomstig uit gemeenten binnen de Protestantse Kerk in Nederland, die zich betrokken weten bij gereformeerde zending. Het informatieblad Alle Volken informeert hen over het zendingswerk van de GZB.

Motto Aan de woorden uit Mattheüs 28:19 heeft de GZB zijn motto ontleend: ‘Vertel het de wereld’. Vanuit zijn gereformeerde identiteit wil de GZB wereldwijd in woord en daad het evangelie verkondigen en het Nederlandse thuisfront motiveren om daar aan bij te dragen.

Zendingswerk Het werk van de GZB is onderverdeeld in: • Evangelieverkondiging • Theologische toerusting • Diaconaat De GZB werkt samen met partnerorganisaties en -kerken uit de hele wereld. Samen met hen zetten zendingswerkers van de GZB zich in voor pionierszending, kerkplanting, bijbelvertaalwerk, toerusting van kerkelijk werkers, lesgeven op een bijbelschool, christelijk onderwijs, ontwikkelingswerk en medisch werk.

Gert en Elizabeth de Goeijen Zendingswerkers in Torajaland, Indonesië “We vinden het fijn om, vanuit de ervaring die we in Nederland hebben opgedaan, ons in Indonesië te mogen inzetten en de kerk daar te dienen. We ervaren het ook als een voorrecht om een aantal jaren werkzaam te mogen zijn in een ander deel van de wereld en zo in een andere cultuur zusters en broeders in de wereldwijde Kerk van Christus te ontmoeten. Dat is leerzaam en opbouwend voor ons nuchtere Hollanders! Zo ontstaat er tegelijkertijd iets van wederkerigheid: over en weer leren Nederlanders en Toraja’s van elkaar.”


De GZB in 2009

het bestuursverslag

VERANTWOORDING De GZB is een vereniging. Dat betekent dat het bestuur al sinds de oprichting in 1901 verantwoording aflegt aan het hoogste orgaan van een vereniging: de Algemene Vergadering. Daarnaast verantwoordt het bestuur zich via het jaarverslag aan betrokken kerkenraden en generale synode, aan leden en donateurs. Verantwoording afleggen is dus niet iets nieuws, wel gebeurt dit sinds 2008 via een verantwoordingsverklaring. De GZB ziet dat niet primair als een plicht, maar als een middel om de communicatie te bevorderen met allen die zich bij dit stuk zendingswerk betrokken voelen, om daarmee ook het meeleven te bevorderen. Dit verslag geeft informatie over de concrete bestedingen; soms in detail, vaak in grote lijnen. Daarom is het ook van belang dat het jaarverslag u laat zien hoe de GZB georganiseerd is om te verantwoorden dat die bestedingen binnen de doelstelling passen. Daarover gaat het vooral in dit hoofdstuk.

Verantwoordingsverklaring Volgens de richtlijnen van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) wordt er jaarlijks een Verantwoordingsverklaring door het bestuur opgesteld en ondertekend. In het jaarverslag wordt sinds 2008 die verantwoordingsverklaring opgenomen. De jaarrekening van de GZB wordt sinds 2008 opgemaakt conform de toen van kracht geworden “Richtlijn 650 Fondsenwervende Instellingen”. 4

Deze Richtlijn 650 is onderdeel van de toetsingscriteria van het CBF.

Drie principes Het bestuur van de GZB onderschrijft blijkens persoonlijk ondertekende verklaringen de volgende principes: 1 Binnen de instelling dient de functie ‘toezicht houden’ (vaststellen of goedkeuren van plannen, en het kritisch volgen van de organisatie en haar resultaten) duidelijk te zijn gescheiden van het ‘besturen’ dan wel van de ‘uitvoering’. 2 De instelling dient continu te werken aan een optimale besteding van middelen, zodat effectief en doelmatig gewerkt wordt aan het realiseren van de doelstelling. 3 De instelling streeft naar optimale relaties met belanghebbenden, met gerichte aandacht voor informatieverschaffing en de inname en verwerking van wensen, vragen en klachten. Deze principes worden hieronder nader uitgewerkt.

Principe 1: toezicht houden, besturen en uitvoeren Hoe is intern toezicht op bestuurlijke en uitvoerende taken georganiseerd, en hoe wordt daaraan uitvoering gegeven? De GZB is een vereniging, opgericht in het jaar 1901. Het toezicht op bestuurlijke en uitvoerende taken behoort volgens de statuten gedeeltelijk tot de be-

voegdheid van de Algemene Vergadering, en is voor het overige gedelegeerd aan het bestuur. De Algemene Vergadering heeft onder andere de volgende bevoegdheden: • Het goedkeuren van het jaarverslag en de jaarrekening (inclusief een rapport van de controlerend registeraccountant) uitgebracht door het bestuur; • Het verlenen van décharge aan het bestuur op grond van de door het bestuur gegeven rekening en verantwoording; • De verkiezing van bestuursleden; • De benoeming van leden van de Ledenadviesraad. Tijdens de Algemene Vergadering, gehouden op 4 juni 2009 te Woudenberg, hebben de toen aanwezige leden deze bevoegdheden uitgeoefend. Het jaarverslag 2008 werd formeel gepresenteerd en vastgesteld, waarbij door middel van een powerpoint-presentatie het werk ook gevisualiseerd werd en er de mogelijkheid tot een dieper gaande beleidsdiscussie was. De Algemene Vergadering stemde in met het voorstel tot wijziging van de statuten. In het kader van de nieuwe bestuursstructuur betekende dit o.a. een vermindering van het aantal bestuursleden, het opheffen van het dagelijks bestuur en de instelling van de Ledenadviesraad. Ds. M. van Duijn werd opnieuw verkozen tot bestuurslid.

Evangelieverkondiging Jaap Haasnoot Oud-zendingswerker

De leiding van de vereniging berust bij het bestuur, statutair bestaande uit minimaal zeven en maximaal negen personen. Per 1 juli 2009 telt het bestuur zeven leden. In de bestuursvergadering van 26 februari 2009 heeft het bestuur na een jarenlang traject van voorbereiding een geheel herziene beschrijving van de bestuursstructuur vastgesteld. Bij de beschrijving van de bestuursstructuur is een aantal uitgangspunten leidend: 1 Het bestuur is, namens de ‘eigenaren’, statutair belast met het besturen van de vereniging en met het toezicht houden. Daarover legt het bestuur verantwoording af aan de Algemene Vergadering, het hoogste orgaan van de vereniging. 2 Het bestuur heeft de directeur – bij delegatie – belast met het besturen van de werkorganisatie. Daarbij is gebruik gemaakt van de principes van het Policy Governance (PG)-model. 3 De primaire taak van het bestuur is het toezicht houden. 4 In het kader van good governance worden uitvoeren, besturen en toezicht houden uitdrukkelijk onderscheiden. Daarbij is niet gekozen voor een bestuursmodel, waarbij het besturen en toezicht houden geheel gescheiden zijn. 5 Het toezicht houden heeft twee facetten: toezicht houden vooraf (plannen worden ter goedkeuring of vaststelling voorgelegd) en toezicht houden achteraf ( de organisatie en haar resultaten worden kritisch gevolgd).

De GZB onderscheidt zich van veel andere organisaties doordat zij evangelieverkondiging als belangrijkste taak ziet. Vertel het de wereld. Maar hoe doe je dat? En waarom gaan mensen eigenlijk op pad om te evangeliseren? Oud-zendingswerker Jaap Haasnoot legt het uit. Is er één aanpak voor evangelieverkondiging? De Bijbel reikt twee ‘modellen’ aan voor evangelieverkondiging: de preek van Petrus met Pinksteren – confronterend – en de preek van Paulus in Athene – inspelend op de situatie van de toehoorders. Deze twee methodes zie je nog steeds, hoewel er meestal wordt gekozen om aan te sluiten bij de leefwereld van mensen. En het ligt dan aan de context op welke manier je dat doet. Een voorbeeld van confronterende evangelisatie is mensen met een animistische achtergrond de bijbelse boodschap uitleggen. Daarbij wordt dan vaak de traditionele religie lijnrecht tegenover het nieuws van Gods genade gezet. Een voorbeeld van een meer indirecte benadering zie je in het contact met moslims. Jezus is bij moslims al bekend als één van hun profeten. Daar kun je in gesprekken op voortbouwen.

Het ‘resultaat’ van evangelieverkondiging, is dat ook per context verschillend? Een Nederlandse gelovige gedraagt zich anders dan een Afrikaanse gelovige. Iemands culturele achtergrond is van grote invloed op de manier waarop hij zijn geloof uitdraagt. Dat mogen we niet vergeten. We moeten nooit ons Nederlandse ‘model’ op een andere cultuur leggen. Een Afrikaanse kerk waar gedanst en gestampt

wordt staat niet nog met één been in het heidendom. Het hoort erbij. De bijbelse boodschap krijgt in elke cultuur op een andere manier vorm. Ik was eens bij een Ethiopisch echtpaar op bezoek. De man was tot geloof gekomen. Dat merkte je niet doordat hij er geweldig over kon vertellen. Wel doordat hij zijn vrouw hielp in de keuken en brandhout voor haar ging halen. In Ethiopië is dat normaal gesproken ondenkbaar voor een man, het is diep in de cultuur verankerd dat dit vrouwenwerk is. Maar het evangelie had deze man veranderd en hem dienstbaar gemaakt. Zo zag je dat hij tot geloof was gekomen.

Wat drijft mensen eigenlijk om anderen het evangelie te vertellen? Er zullen niet veel zendingswerkers meer zijn die hardop zeggen: “Ik doe aan evangelieverkondiging om mensen te bewaren voor de hel.” Mensen formuleren het meer als “Gods liefde laten zien”. De motivatie om anderen het evangelie te brengen komt voort uit bewogenheid. Iemand die evangeliseert wil mensen laten zien dat er een beter leven is, dat het leven zin heeft. Anderen zullen misschien zeggen dat ze het doen omdat Jezus het van hun vraagt. Uiteindelijk is er natuurlijk toch bij iedereen die evangeliseert het besef dat mensen redding door Jezus Christus nodig hebben en dat ze dat verteld moet worden. Ik ben zelf steeds meer de relatie tussen verkondiging en lofprijzing gaan zien: het ultieme doel van evangelieverkondiging is dat God geprezen wordt, dat er méér mensen bij komen die Hem de eer brengen! Jaarverslag 2009 | 5

Het bestuur heeft onder andere de volgende bevoegdheden niet gemandateerd aan de directeur: • Het goedkeuren van de beleidsvisie, het meerjarenbeleidsplan, het jaarlijkse activiteitenplan en begroting; • Het vaststellen van jaarverslag en jaarrekening, en het ter goedkeuring voorleggen aan de algemene vergadering; • De bezinning op vragen van missiologische en missionaire aard; • Het ter (her)verkiezing voordragen van bestuursleden en leden van de Ledenadviesraad aan de Algemene Vergadering; • Het vaststellen van de arbeids- c.q. uitzendvoorwaarden; • Het op voordracht van de wervingscommissie benoemen van directeur, afdelingshoofden en zendingswerkers. Het bestuur vergaderde in 2009 acht keer, met in het eerste halfjaar nog vijf vergaderingen van het toenmalige dagelijks bestuur. De vergaderingen vonden plaats in aanwezigheid van de directeur en waarnemend directeur.

Naam

Bestuursfunctie

H.F. Klok K. van Meijeren M. van Duijn C. Moerdijk P.J. Oudshoorn N.A. de Waal H.J. de Fijter

1e voorzitter 2e voorzitter 1e secretaris 2e secretaris 1e penningmeester 2e penningmeester lid

1987 1992 1997 1997 2006 2008 2000

Het bovenstaand overzicht toont de samenstelling van het bestuur per 31 december 2009. Wegens statutaire bepalingen zal Klok aftredend zijn per 30 juni 2010. In de vergadering van december 2009 benoemde het bestuur Van Meijeren tot 1e voorzitter, waarbij besloten is dat de wisseling tussen 1e en 2e voorzitter per 1 maart 2010 zal plaatsvinden.

Naam A.J. ten Brinke G.P. Madern W. Oudshoorn J.A.W. Verhoeven J. Smelt J.A. van der Velden H. Rozeboom A. de Lange

6

Bestuurslid sinds

Maatschappelijke functie Predikant te Maarssen Predikant te Barneveld Predikant te Eindhoven Onderwijskundige Overnameconsultant Directeur uitgeverij Fysiotherapeute

De onderstaande bestuursleden fungeerden als zodanig in het eerste halfjaar van 2009, en bedankten daarvoor per 30 juni 2009 wegens de vermindering van het aantal bestuursleden in de nieuwe structuur. Er werd afscheid genomen van Mw. Van den BrinkBlankesteijn en Ds. Den Admirant. De overigen werden door de algemene vergadering benoemd tot lid van de ledenadviesraad.

Bestuurslid sinds

Maatschappelijke functie

2004 2006 2005 2005 1999 2002 2004 2007

Docent Social Studies Opleidingsdocent verpleegkunde Juriste Predikant te Oudewater Consultatiebureau-arts Predikant te IJsselmuiden Docent Agrotechniek Predikant te Oldebroek

De directeur is gemandateerd alle besluiten te nemen, beleid te formuleren en overeenkomsten aan te gaan waarvan hij, op verzoek van het bestuur, kan aantonen dat deze een redelijke interpretatie zijn van het bestaansdoel van de GZB en zijn bevoegdheidskaders. De directeur is, samen met het bestuur, belast met het realiseren van het bestaansdoel, en dit binnen de beschrijving van de christelijke identiteit, bedrijfseconomische principes en professionele ethiek. De toezichthoudende functie van het bestuur vindt binnen de nieuwe stuctuur plaats door middel van de presentatie van een maandelijks verslag van de directeur en de financiële maand-, kwartaal- en jaarrapportage.

Hoe wordt er gewerkt aan een optimale samenstelling van het bestuur en een eventueel toezichthoudend orgaan? Binnen de bestuurstructuur zijn een aantal profielkenmerken geformuleerd, waaraan de bestuursleden dienen te voldoen. Voor de voordrachten voor nieuwe bestuursleden hanteert het bestuur een functieprofiel. In het algemeen gelden daarbij criteria zoals identiteit, bestuurlijke capaciteiten in grote organisaties, inzicht/interesse voor missionaire vragen en beschikbaarheid. De organisatorisch complexe situatie van de GZB vergt daarnaast specifieke deskundigheid en ervaring, zoals financiën, personeelsbeleid, buitenland-

ervaring en communicatie & fondsenwerving. Ook de man/vrouw verhouding wordt daarbij betrokken. De stijl van besturen is nadruk op beleid en niet op aan de directeur en de werkorganisatie gemandateerde uitvoering. Er is aandacht voor bestuursproces en bestuursprestaties bij selectie, training en inwerken. De voordracht van een nieuw bestuurslid wordt door middel van het verenigingsblad Alle Volken (oplage ca. 33.000 ex.) met een toelichting van het bestuur en een motivatie van betrokkene aan de leden gepresenteerd. Leden hebben de mogelijkheid tot een aanvullende voordracht. Ten slotte nog wat aanvullende informatie betreffende de bestuursleden: • Leden van het bestuur van de GZB worden niet bezoldigd; ook worden geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt. Zij ontvangen alleen vergoeding voor directe onkosten. • Voor de werkzaamheden verbonden aan het voorzitterschap is er met de hervormde gemeente Maarssen een vergoedingsregeling getroffen waardoor die gemeente gedurende 1 dag per week vervanging kan bekostigen. In de nieuwe bestuursstructuur worden taken gelijkmatig verdeeld, waarbij de vervangingsregeling is vervallen. • Leden van het bestuur hebben geen zakelijke relaties met de GZB, zodat er geen sprake is of kan zijn van belangenverstrengeling. De heer P.J. Oudshoorn heeft op verzoek van het bestuur incidentele advieswerkzaamheden verricht tegen een verminderd bedrijfsmatig tarief.

Hoe wordt het functioneren van directie, bestuurders en eventuele toezichthouders geëvalueerd? In 2007 werd een evaluatie gestart betreffende de werkorganisatie van de GZB met inschakeling van een consultant. In februari 2008 werd in een tussentijdse rapportage een aantal aanbevelingen gedaan met betrekking tot de directeur: 1 Takenpakket analyseren en beperken, zodat tijd vrijkomt voor een focus op strategisch beleid; nadruk moet liggen op het bewaken van visie en missie. 2 Delegeren van taken uit het primaire proces door middel van criteria naar de afdelingen. 3 Uitvoering van taken hrm-gebied deels overdragen aan een hrm-functionaris. Parallel hieraan werd in 2008 gestart met een proces van bezinning op het bestuurlijk functioneren (zie Verantwoordingsverklaring 2008). Beide processen hadden een sterk evaluerend karakter. Door de intensiteit waarmee dit proces plaatsvond lag er in 2009 minder accent op individuele evaluatie van bestuursleden en medewerkers. In de nieuwe beschrijving van de bestuursstructuur en van de werkorganisatie wordt veel aandacht aan structurele evaluatie gegeven. Daarin is aangegeven dat het bestuur regelmatig (minimaal éénmaal per twee jaar) het eigen funcJaarverslag 2009 | 7

tioneren, gericht op de kwaliteit en de doelmatigheid van besturen zal beoordelen en ontwikkelen. Het bestuur heeft een Bestuurscommissie Toetsing ingesteld die onder andere belast is met het toezicht op de financiële, procedurele en organisatorische aspecten van de uitvoering van de activiteiten. Ook wordt het functioneren van deze commissie Toetsing jaarlijks door het bestuur geëvalueerd. Het bestuur zal jaarlijks een functioneringsgesprek voeren met de directeur. Per 31 augustus 2009 nam ds. W.G. Teeuwissen ontslag als directeur wegens het aanvaarden van een beroep tot predikant van de hervormde gemeente te Veenendaal. In de vergadering van 25 november 2009 vond de benoeming plaats van ds. J.P. Ouwehand, predikant van de hervormde gemeente te Wilnis, tot directeur van de GZB per 1 februari 2010. In die tussentijd fungeerde als waarnemend directeur de heer B. van Bokhoven, controller. Conform de richtlijn vermelden we hier dat de salariëring van de directeur plaatsvindt binnen de Arbeidsvoorwaardenregeling van de Protestantse Kerk, die door de GZB voor alle medewerkers gevolgd wordt. In 2009 bedroeg het totaal van deze personele kosten € 70.270 Wegens de vacaturetijd ligt dit lager dan vorig jaar.

8

In oktober 2009 werd de beschrijving van de nieuwe structuur van de werkorganisatie door de (waarnemend) directeur vastgesteld. In de bestuursvergadering van december 2009 heeft het bestuur geconcludeerd dat de directeur daarbij binnen zijn mandaat is gebleven. In de beschrijving van de werkorganisatie is aangegeven dat de directeur regelmatig functioneringsgesprekken voert met de medewerkers die rechtstreeks door hem worden aangestuurd. Dit alles binnen het kader van een adequaat stelsel van verantwoording afleggen over gedelegeerde bevoegdheden door alle medewerkers.

Principe 2: optimale besteding van middelen Hoe worden de richtinggevende doelstellingen op alle relevante gebieden en niveaus benoemd? De statutair (art. 3) vastgestelde doelstellingen worden uitgewerkt en vastgelegd in een mission statement en in een periodiek beleidsplan, laatstelijk ‘Uw Koninkrijk Kome’ voor de periode 2004 t/m 2008. Dit beleidsplan (bestaande uit beleidsvisie en beleidsuitvoering) werd voorbereid en begeleid door een door het bestuur ingestelde beleidsplancommissie, bestaande uit twee bestuursleden, een externe deskundige en de directeur. Onderdelen van het beleidsplan werden voorbereid door medewerkers/ materiedeskundigen uit de organisatie.

Tijdens studiedagen van bestuur, medewerkers en uitgezonden medewerkers en in specifieke overlegrondes hebben vele stakeholders hun inbreng gehad in dit beleidsplan. Voor het nieuwe beleidsplan is in 2008 een vergelijkbare procedure gestart. Aangezien er hieraan een grondige bezinning ten grondslag ligt, is het huidige beleidsplan door het bestuur van de GZB ook voor het overgangsjaar 2010 van toepassing verklaard, en zal het nieuwe beleidsplan gelden voor de periode 2011 t/m 2014. Inmiddels is de ontwikkeling van het nieuwe beleidsplan in een vergevorderd stadium. De vaststelling van het beleidsplan vindt plaats door het bestuur van de GZB. In de beleidsuitvoering is een aanzet gegeven om de strategische beleidsdoelen te vertalen in operationele doelstellingen, waaraan gerefereerd wordt in de begroting en ook in jaarverslag en -rekening. Deze operationele doelstellingen zijn: 1 De procentuele verhouding in bestedingen voor personele uitzendingen (60%) en voor financiële bijdragen (40%) aan projecten/programma’s. 2 De procentuele verhouding in bestedingen naar de werksoorten teaching/preaching/healing: theologisch onderwijs en toerusting (30%), gemeentevorming en –opbouw (45%) en medisch/ sociaal werk (25%). 3 Een regionale spreiding van de missionaire samenwerking in het buitenland: Azië (19%), Afrika (37%), Latijns-Amerika (20%), Europa (12%) Midden-Oosten (10%) en Overig/algemeen (2%).

4 De missionaire toerusting van de leden en gemeenten door middel van educatie, toerusting en voorlichting via cursussen, bijeenkomsten en publicaties. De interne norm voor bestedingen aan Communicatie & Fondsenwerving is 10% van de bestedingen. 5 De interne norm voor de kosten van voorbereiding en coördinatie – inclusief de begeleiding van de uitgezonden medewerkers en hun gezinnen – is 15% van de bestedingen. 6 Onderdeel hiervan is de norm voor beheer en administratie, deze is door het bestuur in 2008 vastgesteld op 4,5%. 7 Als doelstelling is tevens verwoord de jaarlijkse toename van de baten uit eigen fondsenwerving met minimaal 2,5%. Deze doelstellingen worden jaarlijks uitgewerkt in een activiteitenplan per regio en in een plan voor Communicatie en Fondsenwerving. In de Jaarrekening 2009 wordt inzicht gegeven in de realisatie van deze doelstellingen, waaruit blijkt dat deze doelstellingen in grote mate zijn gerealiseerd. Sinds medio 2009 functioneert binnen de bestuursstructuur een Ledenadviesraad. Het doel van deze adviesraad is het bestuur gevraagd en ongevraagd advies te geven, met name op het terrein van identiteit, imago en meerjarenbeleid/strategie. Leden van de Ledenadviesraad zijn tevens lid van de bestuurscommissie Toetsing of van een Klankbordgroep. De door de directeur ingestelde

klankbordgroepen voor elk werkgebied van een regiocoördinator (RC) en/of overkoepelend thema fungeren als klankbord voor de RC en geven de desbetreffende RC gevraagd en ongevraagd advies. Zij dragen bij aan visievorming en bespreken in beginsel principiële beleidsvragen. In het najaar is dit gaan functioneren, zodat dit zich nog in een leerproces bevindt: betrokkenheid is niet gericht op uitvoeringszaken maar op beleidsaspecten.

Hoe wordt de uitvoering van de interne processen gemonitord en geëvalueerd? Op centraal niveau is er de cyclus van beleidsplan, jaarplan, jaarbegroting en jaarverslag en jaarrekening. Jaarplannen en evaluaties worden per afdeling opgesteld door de desbetreffende afdelingshoofden (regiocoördinatoren en hoofd C&F). De beoordeling van aanvragen van de partnerorganisaties vindt plaats via een zich ontwikkelend systeem van Programmering, Monitoring en Evaluatie (PME); dat geldt zowel voor aanvragen voor financiële steun als voor de uitzending van zendingswerkers. Essentieel voor de PME is de afstemming op de doelstellingen en prioriteiten uit het beleidsplan. In 2008 is daarom in het kader van de evaluatie van de werkorganisatie besloten te gaan werken met themaspecialisten voor een aantal werkgebieden die typerend zijn voor het zendingswerk van de GZB. Naast kennismanagement richt het zich op intercollegiale toetsing op basis van per thema op te stellen

criteria; kwaliteitsverbetering zal het resultaat zijn. In 2009 is besloten om het Projectenbeheerssysteem onder te brengen in een daarvoor geschikte database, waardoor het proces van monitoring en evaluatie integraal kan worden gevolgd. Besluitvorming daarover heeft eind 2009 plaatsgevonden, implementatie zal in de eerste helft van 2010 plaatsvinden. De bedoeling is de resultaten van het werk beter te kunnen meten, en daarmee de partnership met onze relaties te verdiepen en de uitvoering van hun programma’s en projecten verder te verbeteren. De regiocoördinator (RC) bezoekt éénmaal per jaar elke uitgezonden zendingswerker en evalueert diens werk op basis van de jobdescription samen met de partnerorganisatie waaraan de medewerker ter beschikking is gesteld. Daarnaast leggen uitgezonden medewerkers verantwoording af van hun werk en persoonlijke omstandigheden in halfjaarlijkse werkverslagen; via rondzendbrieven (2-4 per jaar) informeren zij de GZB en vooral de gemeenten die in het bijzonder bij hun uitzending betrokken zijn over ontwikkelingen in hun werk. Tijdens zijn veldbezoeken evalueert de RC met de partners ook de projecten die gesteund worden. In het kader van de PME ontvangen we financiële rapporten en evaluerende voortgangsrapportages; ten behoeve van onze verantwoording aan de gevers komen er ook foto’s en verhalende impressies. De directeur voert regelmatig gesprekken met de RC’s over voortgangsrapportages en bezoekverslagen. In het jaarplan per afdeling en de jaarlijkse begroJaarverslag 2009 | 9

ting worden de voorgenomen activiteiten gedetailleerd vermeld, waarbij de afstemming met meerjarenplannen en meerjarenramingen concreet wordt vermeld.

Hoe worden de aanpassingen in werking gesteld naar aanleiding van de evaluaties? Zoals hierboven vermeld worden rapportages en evaluaties regelmatig (minimaal éénmaal per kwartaal) besproken met de directeur. Op basis daarvan worden aanpassingen verwerkt in de jobdescriptions van uitgezonden medewerkers, dan wel in lopende of vervolgprojecten. Als daar aanleiding voor is worden regiospecifieke beleidsnotities opgesteld om beleidswijzigingen te onderbouwen. Structurele aanpassingen kunnen ook het resultaat zijn van besprekingen in het Buitenlandberaad, waar de regiocoördinatoren ervaringen en leermomenten uitwisselen. In 2008 heeft de GZB met de Vereniging PSO, organisatie voor Capaciteitsopbouw in Ontwikkelingslanden een zogenaamde “Leer-werkovereenkomst” afgesloten, waarbij een traject wordt ingezet – en gesubsidieerd – om samen met partnerorganisaties een systematiek te ontwikkelen om gezamenlijk te leren van ervaringen in capaciteitsversterking. De GZB acht dit een belangrijk hulpmiddel om te komen tot betere meting van effecten in de samenwerking met partnerorganisaties.

10

Om het lerend en evaluerend vermogen van de werkorganisatie te versterken is besloten tot een wijziging van de indeling van het secretariaat Buitenland. Regiocoördinatoren zullen niet langer in een aaneengesloten regio werkzaam zijn, maar in een breder cluster van landen. Dit zal in het eerste kwartaal van 2010 worden gerealiseerd.

Principe 3: optimale relaties met belanghebbenden Wie zijn de belanghebbenden van de GZB? Het achterland van de GZB kan worden onderscheiden in zes specifieke doelgroepen: 1 leden van de vereniging GZB; 2 kerkenraden en leden van plaatselijke (meestal hervormde) gemeenten binnen de Protestantse Kerk; 3 andere fondsenwervende organisaties; 4 subsidieverstrekkers zoals PSO en Prisma; 5 partnerorganisaties die personele en financiële steun ontvangen; 6 medewerkers, zowel op kantoor als uitgezondenen.

Wat is de inhoud en kwaliteit van de aan belanghebbenden verstrekte informatie? Om de verschillende belanghebbenden goed te informeren biedt de GZB naast algemene informatie in het magazine Alle Volken ook maatwerkrapportages aan per doelgroep. De inhoudelijke en financiële

rapportages worden daarbij aangepast naar de behoeften en wensen van de belanghebbenden. Partnerorganisaties ontvangen informatie over het beleid van de GZB, alsmede een uitvoerige handleiding over de wijze waarop voorstellen voor personele- en financiële steun kunnen worden ingediend. Soms wordt een partnerorganisatie uitgenodigd voor beleidsbesprekingen en voor het bezoek aan gemeenten die het werk in Nederland steunen. In augustus/september 2008 heeft dergelijk bezoek plaatsgevonden door drie leden van de leiding van een kerk in Peru, in 2009 ontvingen we een delegatie uit Indonesië. En dit tot grote tevredenheid van alle betrokkenen. De GZB streeft naar een langdurige, betrokken en transparante relatie met de partnerorganisaties. Medewerkers op kantoor en uitgezondenen ontvangen vier keer per jaar de uitgave Internos om elkaar op de hoogte te houden van allerlei (persoonlijke) ontwikkelingen. Zo vaak als nodig is worden specifieke mailings rondgestuurd met relevante informatie (bv. over beleidsnotities of over arbeids- of uitzendvoorwaarden).

Op welke wijze wordt informatie verstrekt? De externe communicatie is voornamelijk gericht op plaatselijke kerkelijke gemeenten binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) en hun leden, waarvan ca. 36.000 mensen ook persoonlijk lid zijn van de vereniging GZB. De GZB is zelfstandige vereniging met een eigen identiteit, die zich nauw verbonden weet met de PKN. Op basis van de Kerkorde en een Samenwerkingsovereenkomst wordt de GZB door de PKN erkend als een Modalitaire Uitvoeringsorganisatie (MUO). Dit betekent dat leden en begunstigers bewust een voluit kerkelijke keus kunnen maken om de GZB in te schakelen bij het realiseren van hun kerkordelijke, missionaire taak. Voor de GZB ligt de bestaansreden dus in het duidelijk expliciet communiceren van de statutaire doelstelling en de wijze waarop daaraan gestalte wordt gegeven. Belangrijkste communicatie-uitingen zijn het ledenblad Alle Volken, het toerustingsblad Transmissie en het jaarverslag. In het jaarverslag wordt inzicht gegeven in de inhoud en oplage van alle publicaties van de GZB. Doelstelling en voorbeelden van realisatie worden ook vermeld op www.gzb.nl. Voor medewerkers en uitgezondenen is er Internos. Voor de eersten is ook het reguliere medewerkersoverleg een platform voor informatie-uitwisseling.

Is de communicatie zodanig ingericht dat de informatie relevant, duidelijk en toegankelijk is voor belanghebbenden?

Op welke manier gaat de GZB om met ideeën, opmerkingen, wensen en klachten van belanghebbenden?

Dit wordt geborgd door het actualiseren van het jaarlijkse activiteitenplan, waarin doelstellingen, middelen en activiteiten worden vastgelegd. Dit wordt opgesteld door het afdelingshoofd C&F, waarbij beleidsmatige aspecten worden besproken in de Klankbordgroep C&F. Na vaststelling door de directeur wordt dit samen met de gespecificeerde begroting ter goedkeuring voorgelegd aan het bestuur. Daarnaast wordt het werk van de GZB jaarlijks door medewerkers en vooral door zendingswerkers met verlof gepresenteerd tijdens honderden bijeenkomsten in lokale gemeenten. Het in 2007 uitgevoerde imago-onderzoek door CHE Transfer te Ede heeft laten zien dat het imago van de GZB goed lijkt te zijn op een groot aantal essentiële onderdelen. De publiciteit in het algemeen en het blad Alle Volken in het bijzonder ontvingen een neutrale beoordeling. Een inhoudelijke versterking en restyling qua layout van Alle Volken stonden toen al op de rails en heeft sinds het najaar van 2007 veel positieve reacties opgeleverd.

De GZB ziet de (spaarzame) klachten als concrete mogelijkheden om het beleid te verhelderen dan wel aan te passen. Ook in 2009 was het aantal klachten minimaal. Verder investeert de GZB veel in contacten met het achterland, om zo voeling te houden met wensen en ideeën. Naast de jaarlijkse algemene vergadering worden er ter plaatse veel contacten onderhouden met gemeenten die zich inhoudelijk en financieel medeverantwoordelijk hebben gesteld voor de uitzending van een zendingswerker uit hun midden. Op de laatste zaterdag van augustus 2009 werd voor de 98e keer een landelijke zendingsdag georganiseerd. Driebergen, 25 maart/22 april 2010 Namens het bestuur en directie van de GZB, K. van Meijeren, voorzitter M. van Duijn, secretaris J.P. Ouwehand, directeur


Zendingswerkers

uitgezonden door de GZB

Afrika Angola

Oeganda

• Nico en Janny van Steensel, theologisch onderwijs

• Martijn en Marieke Verboom, vliegtuigmonteur (i.s.m. MAF)

Ethiopië

• Peter en Wilma Malaba, medisch werk

Kameroen

• Ad en Lisette Verwijs, theologisch onderwijs

• Helma de Gooijer, alfabetiseringswerk (in opleiding)

Soedan

• Agatha van Ginkel, onderwijs- en ontwikkelingsconsulent (i.s.m. Wycliffe) • Jurjen en Tineke de Groot, toerustingswerk • Sjaak en Mirjam van Tilburg, projectmanager voor oostelijk Afrika (i.s.m. Open Doors)

• Lianne Buitendijk, aids-preventie • Janet van Middendorp, onderwijs • Nanda Smeenk, ontwikkelingswerk (i.s.m. AT&D) • Hilda Timmerman, aids-preventie • Jacob Jan en Erica Vreugdenhil, organisatieadviseur

• Joanne en Jeroen van der Vlist, bijbelvertaalwerk en technisch manager voor HoverAid (i.s.m. Wycliffe)

• Herman en Huibke ten Hove, medisch werk • Aalt en Anneke Visser, theologisch onderwijs

Kenia

Madagascar Malawi

• Nico en Jolanda Bontenbal, toerustingswerk • Martijn en Anneke van den Boogaart, adviseur en medisch werk • Ilse en Arjan Visser, bijbelvertaalwerk

Mozambique

Zimbabwe

Azië Centraal-Azië

Japan

• Willem-Henri en Ditteke den Hartog, theologisch onderwijs

• Anita*, evangelisatiewerk (i.s.m. WEC) • Simone*, evangelisatiewerk (i.s.m. People International) • Filippijnen • Iljo de Keijzer, evangelisatiewerk (i.s.m. OMF)

• Gerrit en Ineke van Steenbergen, begeleiding bijbelvertaalprojecten in Botswana, Malawi en Namibië • Patrick en Brenda Rietveld, begeleiding bijbelvertaalprojecten in Tanzania (i.s.m. Wycliffe)

• Gert en Elizabeth de Goeijen, theologisch onderwijs • Chrisjan en Marieke Visscher, missionair werk (in opleiding)

• Reinout en Arenda van Heiningen, evangelisatie en kerkplanting (i.s.m. OMF) • David en Grea van der Lee (evangelisatie en kerkplanting (i.s.m. OMF)

• Joram en Daniëlle Oudshoorn (in opleiding)

Namibië

Nederland

12

Rwanda

Indonesië

• Geert en Eline de Boo, kerkplanting

Sri Lanka

• Bernhard en Margreet Jaspers Faijer, vluchtelingenwerk (i.s.m. ZOA)

Thailand

Overzicht per 31 december 2009

Europa

Midden-Oosten

België

Egypte

• Anneke Plaisier, evangelisatiewerk • Ernst en Thera van Velzen, evangelisatiewerk (in opleiding)

• Margreet*, gehandicaptenwerk (i.s.m. Dorcas International) • Marja*, gehandicaptenwerk (i.s.m. (i.s.m. Dorcas International) • Willem-Jan de Wit, theologisch onderwijs

Engeland

• Marjolijn Keizer, medisch werk (i.s.m. Crosslinks)

Hongarije

• Anne-Marie Kool, leiding missiologisch instituut

Kosovo

• Thera van Dam, evangelisatiewerk (i.s.m. ECM)

Latijns-Amerika Mexico

• Marten en Esther Visser, evangelisatie en kerkplanting (i.s.m. OMF)

Zuidoost-Azië

• Hans*, ontwikkelingswerk (i.s.m. JmeO) • Jetty*, medisch werk (i.s.m. OMF) • Cornelis en Riekske*, projectbegeleiding • Jaap en Marieke*, aids-preventie (i.s.m. OMF) • Henriëtte*, vertaalwerk (i.s.m. Wycliffe) • Arina en Mark*, aidspreventie (i.s.m. OMF) • Peter en Ruth*, ontwikkelingswerk (i.s.m. Interserve)

• Andrew en Carien Eijgenraam, diaconaal toerustingswerk • Michiel en Sandra Vastenhout, theologisch onderwijs

Israël

• Corrie van Maanen, thuiszorg (i.s.m. NEM) • Kees Jan en Esther Rodenburg, consulentschap CIS • Martine van Wijk, medisch werk (i.s.m. KHF)

Libanon

• Jaap en Ina Hansum, theologisch onderwijs

Noord-Afrika

• Jaap en Rose*, coördinatie radioprogramma’s vanuit Zwitserland (i.s.m. TWR)

Rode Zeegebied

• Simon en Jolijn Post, beroepsonderwijs (houtbewerking) en medisch werk

Peru

• Maarten en Arine Kommers, landbouwkundig werk en capaciteitsopbouw • Gerrit en Ria Nijland, theologisch onderwijs • Arjan en Carolina Vaders, kerkplanting en gemeente-opbouw

* Om veiligheidsredenen kan geen volledige naam worden genoemd.

Op de website www.gzb.nl vindt u - in zoverre dat i.v.m. veiligheid mogelijk is - ook een foto van de zendingswerkers. Jaarverslag 2009 | 13

De GZB in Afrika De GZB in oostelijk Afrika Partnerkerken, organisaties en in het bijzonder medebroeders en -zusters in oostelijk Afrika hebben het afgelopen jaar invulling gegeven aan de opdracht om het evangelie te verkondigen tot aan de einden der aarde. Als GZB hebben we deze broeders en zusters mogen steunen en bemoedigen om in een vaak veranderende context hun geloof handen en voeten te gegeven. Het regiobeleid was er de afgelopen jaren op gericht om met name de werksoorten preaching en teaching meer aandacht te geven. Na een aantal jaren kan gezegd worden dat er nu meer aandacht is voor alle werksoorten. Door het toerustingsprogramma van de RCEA (Center for Mission & Leadership) zijn in veel gemeenten kerkleiders opgeleid, waardoor ze beter kunnen functioneren in hun ambt en taak in de plaatselijke gemeente. Het aantal gemeenten is gegroeid en meer gemeenten kunnen hun eigen predikant ook financieel onderhouden. Kerken in Afrika hebben een belangrijke rol in de maatschappij en daardoor wordt er vaak een beroep op de kerk gedaan om actief betrokken te zijn bij het verbeteren van de levensomstandigheden van de gemeenschap. Healing is echter voor een groot deel gefinancierd uit externe fondsen. De programma’s voorzien in een grote behoefte en zijn een getuigenis van Gods liefde. Het gezondheidsprogramma in Assosa heeft bijvoorbeeld als doelgroep 14

de Bertha-bevolking die overwegend moslim is. Ook in Zuid-Soedan dragen het HIV/aidsprogramma en het onderwijsprogramma bij aan de verbetering van de gezondheidszorg en het onderwijs. In deze vaak moeilijke omgeving is de aanwezigheid van zendingswerkers en de medewerkers van kerken en organisaties een belangrijke ondersteuning. Capaciteitsversterking blijft een belangrijk aandachtspunt in het regiobeleid dat uiteindelijk de kerk of de organisatie moet helpen bij het realiseren van de eigen doelen. Mensen komen zo tot hun recht en volle ontwikkeling.

Evangelieverkondiging in oostelijk Afrika Het verkondigen van het evangelie, preaching, staat op de eerste plaats in het beleid van de GZB. In oostelijk Afrika is de GZB via haar partnerkerken betrokken bij de verkondiging van het evangelie. Een voorbeeld van een partnerkerk die zich in het afgelopen jaar sterk heeft gericht op het verkondigen van het evangelie, is de kerk in Rwanda (Kigali Diocese). Het departement Trainiwng & Mission heeft een grote toerustingscampagne georganiseerd om gemeenteleden te motiveren en toe te rusten om anderen te bereiken met het evangelie. Gebed, training en onderlinge betrokkenheid stonden centraal in een drietal voorbereidende perioden van veertig dagen die in iedere gemeente zijn georganiseerd. In de laatste periode stond evangelisatie centraal en werd ook direct in de praktijk gebracht. Afsluitend zijn er in de hoofdstad Kigali een aantal afsluitende bijeenkomsten georganiseerd. Het resultaat van deze evangelisatieactie is dat er nu ruim 700 bijbel-

studiegroepen actief zijn in de diocese. In een gemeente zijn 300 nieuwe leden gedoopt! In Kenia krijgt preaching op een andere manier invulling. Aan het opleidingsinstituut van de RCEA , het RITT, zijn de afgelopen jaren jaarlijks ongeveer tien studenten afgestudeerd die na en praktijkjaar als predikant in een van de gemeenten zijn bevestigd. Er zijn nu 86 predikanten actief in de kerk! In 54 gemeenten en ruim 400 lokale gemeenten wordt iedere zondag Gods woord verkondigd.

Hoogtepunten in 2009 • Het docentschap van ds. Koos Snaterse in Kenia is overgedragen aan ds. Musa Miana. • Het ‘natural medicines programma’ in Adol, Soedan, geniet een groot vertrouwen bij de plaatselijke bevolking. • De opening van de kliniek in Sherkole waarvanuit het gezondheidsprogramma in Asossa, Ethiopië, verder inhoud gegeven wordt. • In Rwanda is een start gemaakt met een traumaverwerkingsprogramma voor jongeren. • De vertaling van de NIV-studievoetnoten in het Kinyarwanda (Rwanda) heeft goede voortgang gemaakt. • Bij Across (Soedan) is een traject van capaciteitsversterking gestart. Inmiddels is een nieuw vijfjarenplan goedgekeurd door het bestuur van Across. • Het uitkomen van een eerste uitgave van de hoofdstukken 1 en 2 van het Lukas-evangelie in negen talen van het Mara-cluster in Tanzania. • De impact van de trainingen georganiseerd door

GZB-project in Zimbabwe Boekenproject studenten theologie het Center for Mission & Leadership in de gemeenten van de RCEA (Kenia). • Verbetering van het onderwijs doordat veel (hoofd)onderwijzers zijn getraind in Adol en Boma in Zuid-Sudan. • Henri Jansen heeft zijn taak als directeur van CEFORMI overgedragen aan Japhet Ndoriyobijya (Rwanda).

Oostelijk Afrika in 2010 In Soedan is de GZB alle lange tijd betrokken bij gezondheidszorg- en onderwijsprogramma’s. De kerk in Soedan groeit, maar heeft een groot tekort aan opgeleide voorgangers. Hopelijk kan er in 2010 een docent/toeruster worden uitgezonden naar ZuidSoedan om de kerken en gemeenten te ondersteunen in hun opleidingen voor kerkleiders.

Uit oostelijk Afrika • Frans Johan Davelaar • Henri en Lilian Jansen uit Rwanda • Ton en Clarinda Niessen uit Rwanda • Ds. Koos en Annemarie Snaterse uit Kenia

Personele wijziging De benoeming van Dirk Jan en Gerlindt van der Steen is beëindigd.

Budget € 2.104.000 (samen met zuidelijk Afrika)

Met een dozijn boeken op haar hoofd (!) loopt ze dankbaar bij ons het erf af. Zojuist heeft ze haar theologische handboeken, waaronder woordenboeken, Bijbelcommentaren en nog wat studieboeken op verschillende (theologische) vakgebieden in ontvangst genomen. Een hele schat als je bedenkt dat ze voordien niet één boek in haar bezit had, behalve de Bijbel. Theologie studeren, dominee te willen worden of evangelist en dan geen gereedschap te hebben waarmee je aan de slag kunt in de praktijk, is onbegonnen werk. Toch moeten de meeste dominees in Zimbabwe het zonder doen of - in het beste geval - met een paar boeken hun theologische kennis op peil zien te houden. Wij zijn als MTC zeer blij met de bibliotheek waar mijn voorganger ds. Rien de Jonge veel aan gedaan heeft. Maar de behoefte aan een eigen ‘bibliotheek’ bleek zo groot te zijn dat wij besloten hebben er een project van de maken. In november 2007 is via de Hervormde Kerk in Zimbabwe een projectvoorstel ingediend bij de GZB. De reactie was er één ‘om naar huis te schrijven’, wat wij bij dezen doen met een hartelijke aanbeveling van dit project. Want, zoals een ieder begrijpen kan: elk jaar is er weer een nieuwe ‘lichting’ studenten.

Voor hun moeten er ook weer de nodige financiële middelen zijn om zo’n doos met studieboeken te realiseren. Tegelijk is het nodig dat de theologische bibliotheek up-to-date blijft en zelfs méér dan dat: uitbreiding is nodig in het kader van de behoefte aan verbetering van het theologisch onderwijs aan het MTC. Ook de docenten profiteren ervan als er goed materiaal is. In de komende tijd zal er bovendien meer gebruik gemaakt gaan worden van syllabi (op schrift gestelde colleges en lesmodules). Ook daar zijn fondsen voor nodig. Hoe het theologisch onderwijs op het MTC er in de toekomst precies uit gaat zien valt nog moeilijk te zeggen. Er wordt in elk geval gestreefd naar een adequate opleiding in de context van Zimbabwe en naar de mogelijkheid voor gekwalificeerde studenten van ‘doorstroming’ richting universitair onderwijs. Ook zal naar verwachting de opleiding tot evangelist een meer specifiek karakter gaan krijgen. Over dit alles zal de Hervormde Kerk van Zimbabwe zich in de komende tijd nog uit moeten spreken. Hoe dan ook, dat dozijn boeken blijft staan. Niet alleen om op het hoofd te dragen, maar (iets ervan) in het hoofd te krijgen én in het hart.


De GZB in zuidelijk Afrika Als er een ding steeds weer duidelijk wordt, is het wel dat God zelf Zijn Koninkrijk bouwt. Hij doet dat dwars door crisis, zondige structuren en tegenwerking van mensen heen. Zo mogen we in Namibië zien dat mensen juist in de gevangenissen tot geloof en bekering komen. Het toerustingsprogramma van NETS is hierbij een machtig instrument dat duidelijk gezegend wordt. Zo worden er nieuwe gemeenten gesticht en kerken gebouwd in het door een diepe crisis geteisterde Zimbabwe. Zo is het Morgenster Missieziekenhuis in Zimbabwe een baken van hoop voor ten dode opgeschreven aidspatiënten waar de overheid opmerkt dat hier de mens als schepsel centraal staat.

16

Zo wordt er een nieuwe generatie sterk gemotiveerde predikanten opgeleid in het na de lange burgeroorlog weer opkrabbelende Angola. Zo bereikt het toerustingsprogramma in het uitgestrekte en arme noordwesten van Mozambique steeds meer mensen en groeit het aantal discipelen van Jezus Christus. Zo groeit langzaam maar zeker de openheid in de kerken in Malawi om het evangelie te delen met het groeiend aantal moslims in het land. Ook wordt er vanuit christelijke barmhartigheid omgezien naar de gehandicapte en gemarginaliseerde medemens in de sloppenwijken. In al deze situaties mag de GZB een bijdrage leveren: door de inzet van mensen, door expertise en met financiële steun. We zijn betrokken bij theologisch onderwijs en toerusting, bijbelvertaalwerk,

maar ook door het geven van aidsvoorlichting en daadwerkelijke hulp via levensverlengende medicijnen. Hand in hand met onze broeders en zusters in Afrika, als deel van het ene Lichaam van Christus.

Evangelieverkondiging in zuidelijk Afrika Bijbelvertaalwerk behoort tot het hart van het zendingswerk. Wat is er mooier dan wanneer mensen het Woord van God in hun eigen taal horen? In Malawi maakt Ilse Visser samen met het lokale vertaalteam goede vorderingen in het Lomwe-bijbelvertaalproject. Ze krijgt hier vakkundige ondersteuning van dr. Gerrit van Steenbergen die een drietal vertaalprojecten in Malawi begeleidt. Op Madagaskar is Joanne van der Vlist onder moeilijke omstandigheden actief in samenwerking met Wycliffe Bijbelvertalers. Met de komst van Nico Bontenbal naar Malawi wordt er een nieuwe impuls gegeven aan het bereiken van moslims met het evangelie. Stapje voor stapje groeit het bewustzijn in de Malawische kerken dat zij ook een taak hebben bij het bereiken van hum moslimnaaste. Als GZB spelen we hierbij een ondersteunende en stimulerende rol. Via diverse toerustingsprogramma’s aan de basis, in gemeenten op het platteland maar ook

in de stad en in de gevangenis, worden mensen getraind om bijbelstudies te doen. Zo groeit het verlangen om het geleerde te delen met anderen en ontstaan er nieuwe preekplaatsen en gemeenten in Malawi, Mozambique Namibië en Zimbabwe. In Angola groeit, mede door de inzet van Nico van Steensel, het aantal afstands-onderwijs-studenten dat een theologische opleiding volgt. De vraag naar goed opgeleide dienaren van het Woord is groot en de honger naar dat Woord ook. Met name het lesgeven in de bijbelse vakken blijkt een diepte-investering in de kerk te zijn: een welbewuste keuze van de GZB in deze situatie van een jonge en sterk groeiende kerk. Het kerkbouwprogramma in Zimbabwe - juist ook in nieuwe gemeenten - maakt dat de prediking door Zimbabwaanse predikers steeds verder doorgaat. De jaarlijkse evangelisatiecampagne in augustus gaat steeds meer een centrale plek krijgen in het leven van de kerk. In Mozambique en Zimbabwe bieden aidsvoorlichtingsprogramma’s een uitstekende mogelijkheid om het goede Nieuws door te geven. Juist de kerk blijkt een boodschap van vergeving en verzoening en de mogelijkheid van een nieuw begin te kunnen bieden. Het omzien in liefde en bewogenheid naar wezen en weduwen is een geweldig getuigenis. Leerpunt voor ons is misschien wel dat het getuigenis met de daad - zeker in moeilijke omstandigheden - soms de krachtigste prediking is.

Hoogtepunten in 2009 • In Namibië ontvingen tien gedetineerden hun theologisch diploma: ze kunnen niet wachten met evangeliseren totdat ze uit de gevangenis komen. Het aantal gedetineerden dat een cursus wil volgen groeit nog steeds.

• In Zimbabwe werden drie gemeenten vanwege verdere kerkgroei gesplitst. Het aantal gemeenten van de RCZ bedraagt inmiddels 61. Vijftien jaar geleden waren dit er nog 39. • In Morgenster konden de HIV-kliniek en TBC-zaal feestelijk worden geopend. Hierdoor kunnen aanzienlijk meer mensen goede medische zorg ontvangen. “Dit geeft ons echt weer nieuwe hoop”, zo verwoordde een patiënt haar diepe gevoelens van dankbaarheid. Het aantal patiënten dat geholpen wordt met levensverlengende aidsremmers is inmiddels toegenomen tot 1500. • Na lang wachten en zoeken werd een jong echtpaar gevonden om de theologische opleiding werk in Mozambique een nieuwe impuls te geven. • Nico Bontenbal kon een begin maken met het opvolgen van het door dr. Steven Paas gestarte werk onder de moslims in Malawi. Het is van groot belang - en een zegen op zich - om weer een nieuwe werker ter plekke te hebben. • In Malawi, Zimbabwe, Angola, Namibië en Mozambique konden in totaal bij onze partners ruim 25 nieuwe dienaren van het Woord worden bevestigd. • De inzet en trouw van ds. Zinyani in Mozambique, die onvermoeibaar de veraf gelegen gemeenten op zijn motorfiets bezoekt met het TEE programma. • Het behalen van de doctorsgraad in godgeleerdheid aan de Universiteit van Stellenbosch door ds. E. Chomutiri. Hij is daarmee de eerste theoloog in de RCZ met een graad in de bijbelse vakken.

Zuidelijk Afrika in 2010 • In juli hopen Joram en Daniëlle Oudshoorn uitgezonden te worden om het theologisch onderwijs in Mozambique te versterken. Zowel door het lesgeven aan de predikantenopleiding alsook in de lokale gemeenten. Daniëlle zal een bijdrage gaan leveren aan het kerkelijk gezondheidszorg programma. • Een nieuwe arts zal worden geworven voor het Morgenster Zendingsziekenhuis in Zimbabwe. • Het ziekenhuis en thuiszorgprogramma in Zimbabwe zullen nauwer gaan samenwerken om de patiënten in de dorpen beter te kunnen helpen. • Het onderwijsprogramma van de predikantenopleiding op Morgenster in Zimbabwe zal vernieuwd en versterkt worden. • Gewerkt wordt aan het opleiden van toekomstige docenten Oude Testament aan de predikantenopleiding in zowel Angola als Zimbabwe. • Het werk in de Namibische gevangenissen zal worden uitgebreid. • Ilse Visser zal een tweede bijbelvertaalprogramma in Malawi gaan ondersteunen.

Naar zuidelijk Afrika Nico en Jolanda Bontenbal naar Malawi

Uit zuidelijk Afrika • Arian en Jessica Paul uit Zimbabwe • Ds. Lieuwe en Wieke Schaafsma uit Malawi

Budget € 2.104.000 (samen met oostelijk Afrika) Jaarverslag 2009 | 17

De GZB in Azië De GZB in Azië Azië is eigenlijk één mysterieuze wereld, verdeeld in drie regio’s. In alle drie hebben we relaties. Afhankelijk van de politiek-maatschappelijke context is dat met een partnerkerk of een christelijke organisatie. De context van het land of de regio bepaalt de werkwijze en werksoorten. Deze moeten wel in overeenstemming zijn met het mission statement van de GZB en vormgeven aan de slogan: Vertel het de wereld. Creativiteit en flexibiliteit zijn daarbij sleutelwoorden. In dit duizelingwekkende continent is gigantisch veel te doen. En we kijken met dankbaarheid terug op 2009. We waren betrokken bij kerkplanting in Japan en Thailand en bij gezondheidszorg (zoals HIV/aidspreventie en gehandicaptenwerk) in Nepal en andere landen in Zuidoost-Azië. Patiënten kregen uitzicht, zowel in lichamelijk, als in geestelijk opzicht. Velen leerden hoe ze voor zichzelf kunnen zorgen. We waren betrokken bij kindertehuizen en werkgelegenheidsprojecten (internetbedrijf en zonne-energieproject). In 2009 bereidden twee echtparen zich voor op hun uitzending naar Indonesië en Centraal-Azië. Teleurstellingen waren er ook, zoals het vastlopen van een relatie (GPIL) in Indonesië of het niet goed of erg laat afleggen van financiële verantwoording door partners.

18

Evangelieverkondiging in Azië Het evangelie is in deze regio voor velen een Fremdkörper, maar de belangstelling ervoor lijdt daar niet onder. We zijn dankbaar voor kerkplanting in Japan. Ook in Thailand is een start gemaakt met het starten van kerken. In Nepal kwamen op zaterdag duizenden TEE-studenten bij elkaar om hun thuis gemaakte lessen te bespreken (ITEEN – Nepal). Jonggelovigen lazen de Bijbel stuk en smeekten de docent om door te gaan met de lessen (EPTS – Nepal). In Indonesië kwamen jonge predikanten al heel vroeg in de morgen bij elkaar om over hun ambt en roeping te praten en zo elkaars herder te zijn (ITGT – Indonesië). Een missionaire kerk is hun droom! In Centraal-Azië kwam een groep mannen geregeld bij elkaar onder het mom van een vriendengroep, met de wodkafles op tafel (mocht de politie een inval doen), maar ondertussen bestudeerden ze de Bijbel. Het risico van christen zijn weerhield hen er ook niet van te evangeliseren. In sommige streken van Zuidoost-Azië zijn de huisgemeenten van minderheden heel klein, want anders is het te verdacht. Tegelijkertijd is er een andere vijand, de dwaalleer, die om de hoek komt kijken. Toch delen ze het evangelie met anderen! Bemoedigend is het om te zien hoe in hetzelfde ZuidoostAzië veel officiële kerken groeien en het evangelie zich uitbreidt, onder andere in Thailand. Ook in de Himalaya gaan evangelisten op pad om het Woord te delen en kerkjes te planten. Soms moeten ze dit met hun leven bekopen.

Verschillend werk in verschillende contexten, ofwel creatief omgaan met de omstandigheden. In Tokio gaat het er heel anders aan toe dan in Thailand of in de Himalaya. Maar zendingswerk heeft overal hetzelfde doel. Soms loop je vast en moet je het over een andere boeg gooien, maar het laat mensen niet ontmoedigen. Het is bijzonder om te horen dat het doorgeven van het evangelie en het daaraan verbonden lijden in de ogen van onze Aziatische broeders en zusters erbij hoort! God zij dank!

Hoogtepunten in 2009 • Na vele jaren is er weer een docent naar de Torajakerk uitgezonden. De familie De Goeijen heeft de taalstudie afgerond en is aan het werk bij de ITGT. • In samenwerking met andere organisaties zijn verschillende families dit jaar uitgezonden: familie Van der Lee, Simone, familie Van Heiningen. • Het theologisch toerustingswerk in Nepal wordt bijzonder gezegend. Het aantal studenten neemt toe en de opgedane kennis wordt toegepast in de gemeente. • Ds. C.G.Geluk heeft namens de GZB, in het kader van het Calvijnjaar, twee weken lesgegeven aan het EPTS in Kathmandu, over de theologie van Calvijn. Op de eendaagse Calvijnconferentie waren meer dan tachtig predikanten en studenten uit verschillende landen aanwezig. • In Centraal-Azië mochten we de druk van evangelisatiemateriaal (bijbelgedeelten) steunen. • Op Java zijn we met de GKJTU aan de realisering van het HGJB-project, ‘Gewoon Gastvrij’, begonnen. Drie broeders van deze kerk waren op de zendings-

dag aanwezig en hebben vervolgens verschillende plaatsen bezocht. • In hartje Tokio zijn de eerste kerkdiensten van de Grace City Church van start gegaan. In het zo gesloten land is veel belangstelling voor het evangelie. • Het team in Thailand breidt zich uit omdat de mogelijkheden immens zijn. • De Bond van Hervormde Zondagsscholen heeft een start gemaakt met inzamelen van fondsen voor zondagsschoolmateriaal in Nepal. Ze hebben mooi materiaal gemaakt. • In Indonesië hebben verschillende evangelisten (GT en GKJTU) een motorfiets gekregen om op die manier hun werkplekken beter te kunnen bereiken.

Azië in 2010 Vol vertrouwen gaan we 2010 in. Continuïteit in de samenwerking met partners, waarbij onderlinge bemoediging van groot belang is, willen we ook dit jaar borgen. Zo willen we het kerkplantingswerk in Japan (Tokio) en Thailand (Isaan) verder steunen; onze betrokkenheid bij het studentenwerk en het theologisch toerustingswerk, al dan niet met een uitzending, in Centraal-Azië verder vormgeven; het missionaire werk en de theologische ondersteuning daarvan in Indonesië (Toraja) bevorderen. In Zuidoost-Azië willen we op creatieve wijze het diaconaal-missionaire werk verder bijstaan en helpen ontwikkelen. Samen met de GKJTU (Indonesië) en de HGJB (Nederland) willen we het thema ‘gastvrijheid’ verder vormgeven.

We weten dat we afhankelijk zijn van de zegen van God. Politieke en maatschappelijke ontwikkelingen kunnen van de ene op de andere dag de situatie volledig veranderen, maar altijd geldt: Zo de HEERE het huis niet bouwt, tevergeefs arbeiden deszelfs bouwlieden daaraan; zo de HEERE de stad niet bewaart, tevergeefs waakt de wachter (Ps. 127:1).

Naar Azië • Gert en Elizabeth de Goeijen naar Indonesië • Reinout en Arenda van Heiningen naar Thailand • David en Grea van der Lee naar Thailand • Simone* naar Centraal-Azië

Personele wijzigingen • Mark en Arina* (Zuidoost-Azië): wijziging ZW (GZB) naar ZWS (OMF/GZB) • Cornelis en Riekske* (Zuidoost-Azië): nieuw contract • Hans* (Zuidoost-Azië): contractverlenging (JmO/ GZB) • Iljo de Keijzer (Filippijnen): nieuw contract (OMF/ GZB) • Paulus-Jan en Antje Kieviet (Frans Polynesië en Paaseiland): einde contract (Wycliffe/GZB)

Budget € 906.667


De GZB in Europa De GZB in Europa 2009 was voor de regio Europa een jaar van afronden en starten. Afgerond werd er bijvoorbeeld door Jaap en Ina Hansum. Na een mooie en gezegende periode van zo’n tien jaar als zendingswerkers in het Bijbelhuis (Antwerpen) legden zij hun werkzaamheden daar in de zomer van 2009 neer en werden zij door de GZB naar Beiroet uitgezonden. Ondertussen werd in Ernst en Thera van Velzen een nieuw echtpaar gevonden dat vol enthousiasme aan de voorbereidingen op hun werk in Antwerpen is begonnen. Begin 2010 hopen zij te starten met het werk in het Bijbelhuis. Ook Thera van Dam rondde een periode af. Als ZWS’er namens ECM in samenwerking met de GZB naar Kosovo uitgezonden, hoopt zij in 2010 in de rol van missionair werker een vervolg te geven aan het gemeentestichtingswerk in Peja. In Boedapest kon Anne-Marie Kool na een geslaagde operatie haar werk weer oppakken. Vol enthousiasme kon zij na de zomer studenten in een nieuw collegejaar verwelkomen. Naast het bestaande werk werden in 2009 een aantal nieuwe dingen opgepakt. Op het kantoor in Driebergen kon met de komst van een nieuwe regiocoördinator het werk voor Europa weer volop worden opgepakt. In samenwerking met de ERE-kerken in Frankrijk kregen we groen licht voor het uitzenden van een jongerenwerker naar Bordeaux. De komende jaren zal vanuit Bordeaux-Cenon gewerkt worden aan het opzetten van missionair jeugdwerk voor een aantal 20

ERE-gemeenten. In Tsjechië werd een conferentie gehouden waarin gesproken werd over de vraag of en hoe de GZB met andere partners het missionaire werk van de gemeenten daar kan ondersteunen. In 2010 zal dit verder worden onderzocht. Al met al is er in 2009 veel betekenisvol werk verricht door tal van zendingswerkers en vrijwilligers. Leerpunt voor 2010 is te kijken hoe de ervaringen die op de diverse plekken worden opgedaan, beter geborgd kunnen worden en leerbaar kunnen worden gemaakt voor het bredere zendingswerk.

Evangelieverkondiging in Europa De manier waarop preaching in de regio Europa een gezicht kreeg, geeft iets aan van de veelkleurigheid waarin de communicatie van het evangelie vorm kan krijgen. Een inspirerend voorbeeld is het werk van Anne-Marie Kool. Door haar werk als hoogleraar Missiologie aan het Missiologisch Instituut in Boedapest nemen studenten en predikanten met nieuwe missionaire bevlogenheid hun plek in binnen de gemeenten. Iedere zondagmiddag vindt in het Finse Huis in Antwerpen een bijzondere ontmoeting plaats. Vanuit diverse culturen ontmoeten mensen elkaar in een viering van het Bijbelhuis. In de samenkomsten wordt zowel Arabisch, Turks, Assyrisch als Vlaams gesproken als gezongen. Het zijn inspirerende ontmoetingen van een steeds verder groeiende gemeenschap die laat zien dat mensen met volstrekt verschillende achtergronden zich gezamenlijk herkennen in de woorden van God. De wekelijkse

vieringen zijn het moment waarop iedereen die deelneemt aan de activiteiten die doordeweeks plaatsvinden, elkaar kan ontmoeten. Ook in die activiteiten, van een kinderclub tot een familiekamp, vindt het vertellen van Gods goede nieuws voor mensen op een veelzijdige manier plaats. ’De kapelaan’ is de aansprekende titel van het project dat de GZB in Albanië afgelopen jaar steunde. Door de grote groei van het missionaire werk onder gevangenen ontstond de behoefte aan een tweede gevangenispredikant. Ondersteund door de Christian Association for Albanian Prisoners, een van de Albanese partners van de GZB, zal de nieuwe predikant diensten en bijbelstudies in gevangenissen verzorgen, met bijzondere aandacht voor de jongeren. Onder in Frankrijk groeit de kleine gemeente van St. Girons onder leiding van predikant Jean-Philippe Bru gestaag verder. Geduldig weten zij op een inspirerende manier als gemeente aanwezig te zijn en steeds komen nieuwe mensen op wonderlijke wegen op hun pad.

Hoogtepunten in 2009 • Van 13 tot 17 juli vond het eerste gezinskamp van het Bijbelhuis plaats. Maar liefst 129 mensen (inclusief een team van 30 medewerkers) waren vijf dagen bij elkaar rond het thema ‘Gaan voor Go(u)d’. • Ondanks de tijdelijke afwezigheid van Anne-Marie Kool konden de lessen op het CIMS doorgaan. Het is goed om te zien hoe de kracht van anderen zichtbaar wordt in deze momenten en hoe het CIMS in de afgelopen jaren als instituut is gegroeid. • De cursussen van het CIMS in Boedapest werden

door studenten als zeer verrijkend ervaren. Studenten gaven aan dat de cursussen hen geholpen hadden om kritische vragen aan zichzelf en de eigen samenleving te stellen, open te staan voor het werk van God in andere culturen en met nieuw elan het christelijk geloof in Hongarije een gezicht te geven door het missionaire werk. • In Albanië kon, in samenwerking met EO-Metterdaad, na een aantal jaren van voorbereiding een bijzondere kapsalon worden geopend. Met het werk als kapster krijgen vrouwen na een periode van detentie, de gelegenheid te werken aan een solide basis voor terugkeer in de Albanese samenleving. • Als opvolgers voor Jaap en Ina Hansum vonden we een enthousiast en inspirerend echtpaar dat in 2010 het werk in het Bijbelhuis in Antwerpen zal oppakken. • In St. Girons neemt de gemeente van Jean-Philippe Bru steeds meer haar plek in. Zo werden met Kerst in het centrum van St. Girons ruim 200 kalenders uitgedeeld en gesprekken gevoerd. • Met steun van de GZB werden door IFES in 2009 tientallen studenten op een zendingsoriëntatiereis gestuurd in het kader van het Student Exchange Program. • In samenwerking met de Eglises Réformées Evangéliques in Frankrijk kon een voorstel worden gedaan voor het uitzenden van een jongerenwerker naar Bordeaux. • In het Finse Huis in Antwerpen-Noord konden wekelijks inspirerende samenkomsten worden gehouden voor bezoekers uit diverse culturen.

Europa in 2010 In 2010 gaat de GZB in Europa aan de hand van het nieuwe GZB-beleidsplan visie ontwikkelen voor het Europese missionaire werk in de komende jaren. Gekeken zal worden waar en waarin de GZB als zendingsorganisatie toegevoegde waarde kan hebben en zich op toe kan leggen. Daarnaast wordt gekeken welke mogelijkheden er zijn om werkers, partners en organisaties met betrokkenheid van de GZB met elkaar in contact te brengen en kennis en ervaringen te bundelen. Verder gaat de GZB in 2010 in Europa: • Een jeugdwerker uitzenden naar Bordeaux die gaat werken aan het opzetten van missionair kinderwerk in Bordeaux-Cenon.

• Een zendingswerker uitzenden naar het Bijbelhuis in Antwerpen die zich specifiek zal richten op het kinderen tienerwerk. • Mogelijkheden voor missionair werk in Tsjechië bekijken.

Naar Europa Ernst en Thera van Velzen naar Antwerpen

Uit Europa Jaap en Ina Hansum uit Antwerpen

Budget € 372.505,-


De GZB in Latijns-Amerika De GZB in Latijns-Amerika De relatie van de GZB met onze partners in Latijns Amerika is in 2009 verder verdiept. Allereerst door de aanwezigheid en het werk van zes werkers - in Peru en in Mexico - en ten tweede door bezoeken aan Colombia, Costa Rica en Guatemala. Het is bijna tien jaar geleden dat onze werkers uit Colombia moesten vertrekken vanwege grote onveiligheid in het noorden van dit mooie, maar politiek verscheurde land. Het was ontroerend en bemoedigend de broeders en zusters te ontmoeten en hen verder te leren kennen. Het werk is doorgegaan, de kerk is gegroeid! God gaat door met Zijn werk! Een verdiepte relatie betekent ook meer zicht krijgen op mensen en de samenleving. Dat geeft geen bemoedigend beeld: toenemende armoede en een bijna algemene ‘verscheurdheid’ in relaties: tussen man en vrouw, tussen ouders en kinderen. En dat gaat de kerken niet voorbij. Trauma’s vanwege politiek geweld in vele landen, trauma’s vanwege huiselijk geweld overal. De Presbyteriaanse en andere ‘evangelicokerken’ staan daar middenin en proberen antwoord op de vragen en noden van de samenleving te geven. Met als kernantwoord het getuigenis dat het kennen van Jezus Christus als Verlosser en Heiland het meest noodzakelijk is en heilzaam voor zowel individu als samenleving.

22

Leerpunten/tegenvallers: • Ondanks serieuze gesprekken met kandidaat-werkers kon er geen uitzending naar Peru gerealiseerd worden. • Het leiderschap van een aantal van onze inmiddels zelfstandige partnerkerken en -instituten blijkt op slechts weinig schouders te rusten; relaties, ervaringen en projecten worden nauwelijks overgedragen aan opvolgers.

Evangelieverkondiging in Latijns-Amerika De velden zijn wit om te oogsten in Latijns-Amerika, er is geen enkele belemmering voor evangelisatie en gemeenteopbouw. Registratie van protestantse en andere niet-rooms-katholieke kerken is in de meeste landen nog wel moeilijk; vaak moet men zich registreren als een vereniging. De nood is groot in de samenleving, zowel in sociaal als in geestelijk opzicht. Het rooms-katholieke christendom is een dun laagje aan de oppervlakte, eronder zit veel bijgeloof en occultisme: satan lijkt vaak machtiger dan Christus. Hij is vooral bekend als de Lijdende - de ‘Santa Semana’ krijgt veel aandacht in grote processies en rituelen – maar met Pasen wordt het stil: is Hij (nog) niet ‘waarlijk opgestaan’ in Latijns-Amerika? In Noord-West Peru is het evangelisatieproject ‘Sierra Norte’ van de IEPRP van start gegaan: in een aantal strategisch gelegen steden zijn evangelisten aan het werk. De familie Vaders is verhuisd naar Chiclayo, rond de familie Solano is in Jaén al een kleine gemeente ontstaan, de familie Torres gaat in

haar geboortestreek Chota aan het werk en voor Bagua Grande en Bambamarca worden nog (Peruaanse) evangelisten gezocht. Er wordt gewerkt in een team, voor onderlinge bezinning en bemoediging. In Colombia blijkt de Presbyteriaanse kerk in de afgelopen tien jaar vooral gegroeid te zijn door toerusting van voorgangers en andere leidinggevenden, die op hun beurt de gemeente toerustten. Zo kunnen alle gemeenteleden evangelisten worden in hun eigen omgeving! Het werk in veel gemeenten in heel Latijns-Amerika wordt gedaan door trouwe voorgangers, die geen ‘formele’ opleiding gehad hebben en naast een gewone baan de gemeente dienen. Theologisch onderwijs en toerusting blijven daarom ter bevordering van kwaliteit en kwantiteit van preaching, voorlopig vragen om hoge prioriteit, zowel in ‘officiële’ seminaries als via andere laagdrempelige onderwijsvormen. Afstandsonderwijs met gebruik van internet wordt in toenemende mate gebruikt.

Hoogtepunten in 2009 • In Chiclayo kreeg de bestaande gemeente en het missionaire werk een belangrijke impuls door de komst van de familie Vaders; er zijn veel mogelijkheden. • Het jonge echtpaar Maxwell en Aracely deed zomerstage in Chiclayo, en hielp een geweldige bijbelweek voor kinderen organiseren met veel belangstelling. • Seminarie SELA in Ayacucho startte met een avondopleiding.

• Het landbouwproject aan SELA in Ayacucho kreeg vorm door een lessenserie, gegeven door Maarten Kommers en de verbouw van een eerste projectgewas. • Na bijna tien jaar werd weer een bezoek gebracht aan Colombia en onze partners: de Presbyteriaanse Kerk en het seminarie FUSBC in Medellín. De ontmoetingen waren zeer hartelijk: de kerk is in de afgelopen jaren gegroeid in de breedte en in de diepte. • De Cubaanse overheid heeft toestemming gegeven voor de start van de al lang geplande Master in Theologie op Cuba om docenten van de plaatselijke predikantenopleidingen bij te scholen. • De samenwerking met ESEPA is voortgezet via een Bachelor-opleiding Missiologie op Cuba. • Gastlessen van ds. Verhoeven en een tweede ontmoeting met de Presbyteriaanse kerk IENPG en het seminarie SEP heeft de relatie met Guatemala verstevigd. • Het diaconale toerustingswerk van de familie Eijgenraam, ds. Santiago en vele anderen in Presbiterie de las Costas de Chiapas, resulteerde in diaconale projecten in vele gemeenten. • Het werd ook gezegend met de oprichting van een classisbreed ‘Centro Shalom’ voor alcoholverslaafden, waar een eerste intake van veertien mensen plaatsvond. • Er gingen zes gastdocenten op pad: naar Colombia, Cuba, Guatemala, Mexico en Peru. • Vijf (oud-)zendingswerkers (SEZ en GZB) werden bereid gevonden mee te schrijven aan het tweede

deel van het eenvoudige commentaar op het Nieuwe Testament, ‘Lámpara a mis pies’ van ds. P. den Admirant: voorgangers in veel landen gebruiken en waarderen het.

Latijns-Amerika in 2010 • Door de FUSBC in Medellín i.s.m. de Presbyteriaanse Kerk van Colombia een uitgebreide evaluatie laten houden van tien jaar uitvoering en ‘impact’ van het toerustingsprogramma ‘Teología Vivencial’. • Samen met NET-Edu een conferentie organiseren in Ecuador voor partners in heel Latijns-Amerika over theologisch onderwijs en de mogelijkheden voor afstandsonderwijs via internet. • Bezoek brengen aan Cuba om relaties te verbreden en te verdiepen en te zien of er mogelijkheden zijn om werkers uit te zenden.

Uit Latijns-Amerika Albert en Marijke van Blijderveen uit Peru

Budget € 750.000


De GZB in het Midden-Oosten De GZB in het Midden-Oosten Wat het politieke klimaat in het Midden-Oosten betreft, was er een toename van spanningen in de regio en waren er meer incidenten tegen christenen, zowel in ‘gesloten’ als ‘open’ landen. We hadden zelf te maken met eerder dan geplande terugkeer van werkers uit Noord-Afrika en het Rode Zeegebied. Door voortdurende migratie komt meer werk in de bestaande kerken op minder mensen neer: er is minder kader aanwezig. Vergunningen voor bouwen en reizen zijn zo mogelijk nog moeilijker dan voorheen te verkrijgen. Dit maakt het lastig om te plannen en uitvoering van projecten loopt altijd vertraging op. De ‘ministry of encouragement’ is harder nodig dan ooit! Toch is er een doorgaand getuigenis in de ontmoeting met moslims. De aanwezigheid van kerken en christenen is op zich een blijvend getuigenis. Via onderwijs, gezondheidszorg en media/internet is er ‘uitreiken’ naar de ander en de mogelijkheid voor persoonlijke ontmoeting en ‘gevulde dialoog’, een gesprek waarin Jezus Christus ter sprake kan komen. Er was groei en verdieping in samenwerkingsverbanden. De ACO-Fellowship (voormalige Morgenlandzending) hield zijn General Assembly in Straatsburg. Er was meer wederzijdse uitwisseling (‘fellowship’), er was meer aandacht voor het evangelie en het getuigenis naast hulpverlening. Het CIS (Centrum voor Israëlstudies) presenteerde 24

twee nieuwe publicaties op goed bezochte symposia en begon met diaconaal werk in Israël, mede door de benoeming van Diane Palm als diaconaal consulent. En er kon weer een werker naar Libanon worden uitgezonden, naar de NEST. Op hun dringend verzoek werd ds. Jaap Hansum uitgezonden als docent pastorale vakken. Er is (weer) contact ‘op locatie’ met kerken en christenen.

Evangelieverkondiging in het MiddenOosten Het speerpunt preaching geeft een gemengd beeld, maar kan in deze regio slechts met grote terughoudendheid in het openbaar ingevuld worden. In enkele landen kunnen moslims zonder problemen een kerkdienst bezoeken (omgekeerd kan natuurlijk altijd!), maar vrijwel altijd zijn het persoonlijke ontmoetingen waarin het evangelie ter sprake komt.

Bijbels, boeken en andere informatie over het christendom is in de meeste ‘open landen’, waar een christelijke kerk is, vrij verkrijgbaar, maar dient zich te onthouden van elk commentaar op de islam. In ‘gesloten’ landen kan alleen via een persoonlijke ontmoeting van christelijke werkers in een seculier beroep met grote voorzichtigheid het evangelie ter sprake gebracht worden. Als er mensen tot geloof komen, kunnen ze slechts in groepen in huizen bij elkaar komen. En ook dit staat in toenemende mate onder druk. De media en informatie via internet geven steeds meer mogelijkheden tot preaching. Er zijn een aantal christelijke radio- en tv-stations in of net buiten de regio, die door velen ontvangen kunnen worden. Er worden christelijke video’s in het Arabisch en lokale talen geproduceerd en de informatie over het evangelie via internet heeft de laatste jaren een hoge vlucht genomen. Het Arabisch als ‘lingua franca’ is het belangrijkste middel van communicatie, maar ook in het Perzisch en Turks zijn er websites en is er veel materiaal beschikbaar.

Hoogtepunten in 2009 • Uitwisseling van een tiental jongeren van de Arabisch sprekende Presbyteriaanse kerk uit Syrië met een even groot aantal jongeren uit de Hervormde Gemeente van Huizen in augustus en oktober. • Uitzending i.s.m. de Protestantse Kerk (ICCO/Kerk in Actie) vanuit Hilversum van de familie Han-

sum naar NEST in Libanon. • Extra hulpverlening aan Iraakse vluchtelingen i.s.m. met Manara Ministries in Jordanië en ACOpartners in Libanon en Syrië. • Opbouwende General Assembly ACO-Fellowship in Straatsburg. • Bouw bibliotheek First Presbyterian Church in Assiut (Egypte) en afronding driejarige leiderschapscursus. • Eerste toerustingscursus ‘Christian Mind’ voor pas-afgestudeerde jonge mensen in Libanon. • Uitbreiding samenwerking met CGK en CHE in CIS: uitbreiden taakomvang directeur en benoeming diaconaal consulent. • Sluiten overeenkomst met organisatie Yad Elie in Jeruzalem: maaltijdvoorziening voor kinderen en tieners uit probleemgezinnen. • Geslaagde gemeentereis naar Israël via CIS • Bouw workshops Christchurch in Aden voor beroepsopleiding lokale jongeren en Somalische vluchtelingen. • Toekenning € 25.000 van EO-Metterdaad voor hulp aan Somalische vluchtelingen via oogkliniek Christchurch.

• Inrichting van de (openbare) bibliotheek van de First Presbyterian Church in Assiut. • Eerste groep studenten in de beroepsopleiding in Aden. • Drukken en op de markt brengen van de het Oude Testament van de bijbelverklaring van Matthew Henry in het Arabisch door Eagles Publications in Egypte. • Vertalen en uitgeven van de Institutie van Johannes Calvijn in het Arabisch door de NEST.

Naar het Midden-Oosten Jaap en Ina Hansum naar Libanon

Uit het Midden-Oosten • Marieke uit Noord-Afrika • Stefan en Joke uit Rode Zeegebied • Simon en Jolijn Post

Budget € 475.750 (volgens begroting) en € 25.000 (EO-Metterdaad voor Somalische vluchtelingen)

Het Midden-Oosten in 2010 • Evaluatie vijftien jaar ACO-Fellowship en schrijven beleidsplan komende vijf jaar. • Vormgeven diaconaal werk via CIS in Nederland en Israël door Diane Palm. • Werving nieuwe Israëlconsulent CIS als opvolger drs. Rodenburg. Jaarverslag 2009 | 25

De GZB in Nederland Na een grondige bezinning werd in 2009 gestart met de vernieuwde taakverdeling binnen de afdeling Communicatie & Fondsenwerving (C&F). Doelstelling daarbij was meer professionaliteit te kunnen bieden en meer in te zetten op het werven van fondsen. Voor de uitvoering daarvan is gekozen om in drie teams te gaan werken. Naast het team voor publiciteit en projecten functioneerde het team voor fondsenwerving. Het team ter ondersteuning van gemeenten en het adoptieprogramma Deelgenoten maakte het geheel compleet. Het adoptieprogramma Deelgenoten blijkt steeds meer mogelijkheden te bieden om de praktijk van het zendingswerk te vertalen naar de gemeenten. In het afgelopen jaar hebben we meer tijd en energie geïnvesteerd in de verbreding en verdieping van het programma. Het aantal deelnemende gemeenten steeg opnieuw. Om fondsenwerving een nieuwe impuls te geven, is actief gezocht naar een nieuwe collega. In het verslagjaar lukte het ondanks twee advertentierondes niet om een geschikte kandidaat te vinden. Dat de inkomsten toch licht stegen, was een bemoediging. Vooral omdat veel goededoelenorganisaties geconfronteerd werden met fors lagere inkomsten vanwege de financiële crisis. Om de gemeenten, leden en donateurs beter van dienst te kunnen zijn, werd na een intensieve inventarisatie gekozen voor een specifieke softwareoplossing. Na verloop van tijd zal deze oplossing een centrale rol gaan spelen in het benaderen van de achterban. Ook zal het systeem een spil gaan vormen in de bedrijfsvoering van de afdeling. 26

Hoogtepunten in 2009 • De afdeling is geherstructureerd en klaar voor de toekomst. • De inkomsten uit fondsenwerving zijn met 3 procent gestegen ten opzichte van 2008. • Het aantal gemeenten dat meedoet aan het adoptieprogramma Deelgenoten stijgt elk jaar. • De extra financiële bijdragen uit gemeenten om een uitzending mogelijk te maken zijn opnieuw gestegen. • De zendingsdag was ondanks de mindere weersomstandigheden ook dit jaar een succes. • Er werd een handtekening gezet onder het contract voor de aanschaf van een nieuwe database om relaties, leden en donateurs beter van dienst te kunnen zijn. • Door extra inkomsten uit nalatenschappen was het mogelijk een aantal nieuwe zendingswerkers uit te kunnen (gaan) zenden.

C&F in 2010 In 2010 staat de implementatie van de nieuwe database centraal. Met name het eerste halfjaar zal hier veel tijd en energie in gestoken worden. Een investering die zich na verloop van tijd moet terugverdienen door effectievere werkwijzen en efficiëntere benadering van de gemeenten, leden en donateurs. In 2010 gaan we starten met nieuwe initiatieven om met name jonge mensen meer te betrekken bij zending. Er wordt gestart met een jongerenbijeenkomst aan de vooravond van de jaarlijkse zendingsdag. Verder zijn we gestart met een strategische samenwerking op dit gebied met de HGJB.

Om kinderen beter bij het zendingswerk te betrekken, wordt er medio 2010 een nieuw concept gepresenteerd voor basisscholen, clubwerk en kindernevendiensten.

Budget € 338.500

C&F in cijfers in 2009 • € 5.235.210 inkomsten uit de kerk • 35.200 leden • 4 10 zendingscommissies • 1 43 Deelgenotengemeenten • 5 41 betrokken kerkenraden • 704 betrokken predikanten • 647 betrokken basisscholen • 37.362 dagboekjes ‘Een handvol koren’ • 519 gebruikers van de gebedskalender • 103 kerkbladen die regelmatig over de GZB publiceren • 207.400 collectefolders • 1.900 exemplaren van Wereldkids • 124.250 bezoekers van de website

GZB-adoptieprogramma Deelgenoten Deelgenoten: hervormde gemeente Zeist – Willem-Henri en Ditteke den Hartog, Namibië Mariëlle Kuijper: “Wij hebben in september 2009 het programma gelanceerd via een presentatie. Vervolgens hebben we de gemeenteleden geïnformeerd via onze wijkbrief en door het uitdelen van de nieuwsbrieven van Willem-Henri en Ditteke. Op dit moment doen wij met alle clubs en verschillende gemeenteleden een actie: het dienstenkrantje. Gemeenteleden en clubs bieden een dienst aan (zoals de tuin opruimen, ramen zemen) en andere gemeenteleden kunnen die dienst tegen betaling afnemen. De opbrengst is voor Deelgenoten. In oktober hopen we een zendingsavond met Willem-Henri en Ditteke te organiseren. Die zijn dan in Nederland. We willen dan de kinderen van de clubs symbolisch de opbrengst van het dienstenkrantje laten overhandigen. Op alle clubs is ook een presentatie gedaan over het werk van Willem-Henri en Ditteke. Deze presentatie hebben we zelf gemaakt met behulp van heel veel foto’s die we van hen hebben gekregen. De kinderen vonden dit erg leuk.”

GZB-Zendingsdag 2009:

“Ik had veel eerder moeten komen”

Zaterdag 29 augustus vond op Hydepark in Doorn voor de 98ste keer de GZB-Zendingsdag plaats. Het was ook dit jaar weer een bijzondere dag met leerzame bijbelstudies, mooi weer, goede ontmoetingen en aansprekende programma’s voor kinderen en tieners. Bezoekers kijken dankbaar terug:

“Het is hier echt fantastisch. Ik had hier veel eerder moeten komen.” “Wat een fijne dag hebben we gehad! Wij zijn blij dat de zendingsdag nu na de vakantie is. Het was gewoon een zegen om er te mogen zijn.

Het adoptieprogramma Deelgenoten is ook in 2009 verder uitgebreid. In 2008 waren er 119 gemeenten bij het programma betrokken, in 2009 150.


Wij zijn ook verheugd over het eenvoudige maar doeltreffende concept van de zendingsdag. Er gaat een bepaalde rust vanuit die op weinig andere evenementen te vinden is.” “Ik vind het moment van de ontmoeting met de zendelingen altijd erg bijzonder.”

Opbrengst Zendingsdag (in euro’s) Collecte 1: organisatie van de Zendingsdag Collecte 2: voor het zendingswerk (Indonesië) Consumpties Verkopen Totaal

28

2008

2009

21.100

21.913

21.842 21.668 4.225 4.567 8.499 6.390 55.666 54.538

Van de stafmedewerker Studie en Vorming De GZB wil bij haar achterban het zendingsbewustzijn stimuleren. Dit is onder andere het werk van de stafmedewerker studie & vorming. Het jaar 2009 gaat voor mij, stafmedewerker studie & vorming, vooral de geschiedenis in vanwege de vele contacten met de kerk van Java, de GKJTU. Vertegenwoordigers van die kerk waren op de zendingsdag, het is de kerk waarvoor de HGJB actie voert en het is de kerk waarin ik een onderzoek heb gedaan. Deze kerk op Java is klein en missionair. Hoe lukt het om als christenen te leven in een cultuur die wordt gedomineerd door de islam? Sterker nog: op welke manier kunnen christenen missionair zijn? Het was indrukwekkend om te zien, hoe open deze

kerkmensen opereren en hoe ontspannen zij omgaan met hun familie en buren, islamitisch of niet. De GKJTU heeft een duidelijke visie en een helder beleid. Bovendien is de kerk gericht op een effectieve implementatie van alle plannen en tenslotte zijn er veel gemeenteleden actief betrokken op de samenleving. Deze wereld is van God, zo redeneren zij. Hij is Koning van hemel en aarde en houdt van alle mensen. Zijn liefde inspireert deze gelovigen om, zelf verzoend met God, die liefde te laten zien aan medechristenen, moslims, boeddhisten, hindoes, … De GKJTU is creatief missionair. Zij organiseren bijeenkomsten over milieuvriendelijke landbouw, administratieve ondersteuning voor kleine bedrijven, kredietprogramma’s voor boeren, lessen over opvoeding, maar verlenen ook hulp bij rampen of beheren een werkplaats voor de reparatie van motoren. Ook ben ik op een christelijke school geweest waarvan het merendeel leerlingen moslim is en uit missionair oogpunt islamitische kinderen de gelegenheid krijgen om hun middaggebed te doen. Zo ontstaan er vele contacten tussen christenen en niet-christenen en groeit er onderling vertrouwen. Gelovigen op Java bidden om de komst van het koninkrijk van God en God zegent hun inspanningen. Eén gemeente die ik bezocht, bestond zelfs enkel uit ex-moslims.

De GZB in cijfers Algemeen De staat van baten en lasten over 2009 sluit met een negatief saldo van € 315.402. De begroting 2009, gebaseerd op de uitgangspunten in de beleidsnotitie “Planmatig <> Reikhalzend” 2009-2013, sloot met een negatief saldo van € 200.000. Op basis van een in 2009 vastgesteld voorstel “Besteding exploitatiereserve 2008” was rekening gehouden met een aanvullend tekort van € 80.000. Hierna worden de uitkomsten van de operationele doelstellingen ten opzichte van de begroting nader geanalyseerd. De jaarrekening 2009 is volgens Richtlijn 650 Fondsenwervende Instellingen opgesteld.

Operationele doelstellingen t.o.v. begroting 2009 In het beleidsplan is een aanzet gegeven om de strategische beleidsdoelen te vertalen in operationele doelstellingen. Deze operationele doelstellingen zijn: 1. De procentuele verhouding in bestedingen voor personele uitzendingen (60%) en voor financiële bijdragen (40%) aan projecten/programma’s. 2. De procentuele verhouding in bestedingen naar de werksoorten teaching/preaching/healing: theologisch onderwijs en toerusting (30%), gemeentevorming en -opbouw (45%) en medisch/ sociaal werk (25%).

3. Een regionale spreiding van de missionaire samenwerking in het buitenland: Azië (15%), Afrika (37%), Latijns-Amerika (24%), Europa (12%), Midden-Oosten (10%) en overig/algemeen (2%). 4. De missionaire toerusting van de leden en gemeenten door middel van educatie, toerusting en voorlichting via cursussen, bijeenkomsten en publicaties. De interne norm voor bestedingen aan Communicatie & Fondsenwerving is 10% van de bestedingen. 5. De interne norm voor de kosten van voorbereiding en coördinatie - inclusief de begeleiding van de uitgezonden medewerkers en hun gezinnen - is 15% van de bestedingen. 6. De norm voor beheer en administratie is door het bestuur in 2008 vastgesteld op 4,5%. 7. Als doelstelling is tevens verwoord de jaarlijkse toename van de baten uit eigen fondsenwerving met 2,5%. Op grond van Richtlijn 650 worden tevens de volgende percentages vermeld: 8. Het totaal van de bestedingen aan de doelstelling, gedeeld door het totaal van de baten. 9. De kosten van eigen fondsenwerving, gedeeld door de baten uit eigen fondsenwerving.

In het onderstaande wordt inzicht gegeven in de begroting en uitkomst over 2009.

1. Verhouding personele/financiële inzet Als doelstelling is vermeld: Inzet ZW-ers 50% Inzet ZWS-ers 10% subtotaal 60% Financiële bijdragen 40% totaal 100% Begroting 2009 Uitkomst 2009 € % € % Kosten ZW 2.751.750 50 2.754.380 48 Bijdragen ZWS 710.700 13 692.099 12 subtotaal 63 60 Financiële bijdragen 2.049.550 37 2.251.548 40 totaal 5.512.000 100 5.698.027 100 Conclusie: De verhouding personele/financiële bijdragen ligt op het gewenste niveau.

2. Verdeling naar werksoorten Als doelstelling is vermeld: Theologisch onderwijs en toerusting Gemeentevorming en -opbouw Medisch/sociaal

30% 45% 25%


Begroting 2009 € % 1.564.038 28

Theologisch onderwijs en toerusting Gemeentevorming 1.547.817 en -opbouw Medisch/sociaal werk 2.400.145 5.512.000 totaal

28

Uitkomst 2009 € % 2.016.434 35 1.598.814

28

44 2.082.778 100 5.698.026

37 100

Conclusie: De verhouding theologisch onderwijs en toerusting/ gemeentevorming en -opbouw is in de gewenste richting ontwikkeld. In het beleidsplan is aangegeven dat het aandeel voor medisch/sociaal werk betrekking heeft op toedeling van baten uit eigen fondsenwerving. Aanvullend daarop zijn subsidies en bijdragen door derden voor deze werksoort beschikbaar gesteld.

3. Regionale verhoudingen Het missionair werk in het buitenland geeft het volgende beeld: Beleidsnota Begroting 2009 Uitkomst 2009 % € % € % Azië 19 907.000 16 1.218.702 22 Afrika 37 2.104.000 38 2.503.080 44 Latijns-Amerika 20 750.000 14 864.070 15 Europa 12 372.000 7 365.557 6 Midden-Oosten 10 476.000 9 534.315 9 Overig 2 903.000 16 212.302 4 totaal 100 5.512.000 100 5.698.026 100 30

Conclusie: De procentuele verdeling in de beleidsnota heeft alleen betrekking op de regionale toedeling ad € 2.886.000. De post overig betreft een aantal extern gefinancierde uitgaven waarvan de regio bij het opstellen van de begroting nog niet bekend was.

4. Kosten Communicatie & Fondsenwerving Norm bestuur: 10% van de totale lasten. Begroting 2009 Uitkomst 2009 € € Personeelskosten 329.500 364.658 Communicatiekosten 338.500 269.550 totaal 668.000 634.208 Conclusie: Het totaal van deze kosten bedraagt € 634.208, dat is 8,6% van het totaal van de uitgaven (€ 7.397.501). Daarmee blijven deze kosten beneden de in het beleidsplan genoemde norm van 10%.

5. K osten leiding, bureau en secretariaat buitenland Norm bestuur: 15% van de totale lasten. Begroting 2009 Uitkomst 2009 € € Personeelskosten 803.000 812.253 Huisvesting 55.000 54.854 Kantoor/algemeen 183.000 198.160 totaal 1.041.000 1.065.267

Conclusie: Het totaal van de kosten bedraagt € 1.065.267, dat is 14,4% van het totaal van de uitgaven (begroting: 14,4%). Daarmee blijven deze kosten beneden de in het beleidsplan genoemde norm van 15%.

6. Kosten beheer en administratie Norm bestuur: 4,5% van de totale lasten. Begroting 2009 Uitkomst 2009 € € Kosten van beheer 323.376 329.976 en administratie Totale lasten 7.221.000 7.397.501 Percentage 4,5% 4,5% Conclusie: De verhouding van kosten beheer en administratie ten opzichte van de totale lasten is stabiel en overeenkomstig de door het bestuur vastgestelde norm. Meerjarenoverzicht 2007 uitkomst 2008 uitkomst 2009 begroting 2009 uitkomst 2010 begroting

7. T oename baten uit contributies,donaties en giften Norm bestuur: 2,5% per jaar

4,6% 4,4% 4,5% 4,5% 4,4%

Meerjarenoverzicht 2006 uitkomst 2007 uitkomst 2008 uitkomst 2009 begroting 2009 uitkomst 2010 begroting

Bedrag € 4.873.000 4.895.000 5.079.929 5.046.000 5.235.210 5.172.000

Index (t.o.v. 2006) 100,0 100,5 104,2 103,6 107,4 106,1

Conclusie: Evenals in 2008 is in 2009 de toename van baten uit contributies, donaties en giften hoger dan de door het bestuur vastgestelde norm.

8. Percentage bestedingen aan de doelstelling Begroting 2009 Uitkomst 2009 € € Totaal besteed aan 6.398.953 6.574.975 de doelstelling Totaal van de baten 7.021.000 7.082.099 Percentage 91,1% 92,8% Meerjarenoverzicht 2007 uitkomst 2008 uitkomst 2009 begroting 2009 uitkomst 2010 begroting

81,5% 73,1% 91,1% 92,8% 97,0%

Conclusie: In 2008 bleef het percentage besteding aan de doel-

stelling achter als gevolg van incidenteel hoge nalatenschappen en bestemmingsfondsen, die niet meer in dit boekjaar besteed konden worden. Door de besteding van deze fondsen ligt het percentage besteed aan de doelstelling in 2009 en 2010 hoger.

5

9. Kosten eigen fondsenwerving Begroting 2009 Uitkomst 2009 € € 478.985 476.477 6.067.000

6.302.731

7,9%

7,6%

Meerjarenoverzicht 2007 uitkomst 2008 uitkomst 2009 begroting 2009 uitkomst 2010 begroting

Meer inkomsten uit de gemeenten Minder subsidies Meer nalatenschappen Minder ontvangen van andere organisaties Hoger resultaat beleggingen

189.210 -45.821 92.342 -222.037 47.405

meer beschikbaar voor doelstelling

Norm CBF: maximaal 25% per jaar

Kosten eigen fondsenwerving Baten eigen fondsenwerving Percentage

1 2 3 4

6,7% 6,5% 7,9% 7,6% 6,8%

Conclusie: De uitkomst is stabiel en blijft ruimschoots binnen de norm van het CBF.

Recapitulatie resultaat Hierna wordt een overzicht gegeven van de afwijkingen tussen de begroting 2009 en de uitkomst 2009.

6 7 8 9 10

Meer kosten ZW Minder kosten ZWS Meer financiële bijdragen Minder kosten C&F Meer kosten leiding, bureau en secr. buitenland

61.099 2.630 -18.601 201.997 -33.792 24.267

meer besteed aan doelstelling

-176.501

totaal afwijking begroting tekort begroting uitkomst 2009

-115.402 -200.000 -315.402

Begroting 2010 In de bestuursvergadering van 17 december 2009 is de begroting 2010 vastgesteld. De samenvatting van de begroting 2010 is: 2010 2009 Totaal van de baten € 6.947.000 € 7.021.000 Totaal van de lasten € 7.512.000 € 7.221.000 Onttrekking exploitatiereserve € 565.000 € 200.000 Een specificatie van de begroting 2010 is opgenomen in de overzichten op blz. 39. Jaarverslag 2009 | 31

“Leden en donateurs gerichter benaderen” Interview met Tijmen van Steeg, controller bij de GZB Wat laten de inkomsten van de GZB in 2009 zien ten opzichten van voorgaande jaren? Wij zijn dankbaar dat de inkomsten uit gemeenten en van leden opnieuw zijn gestegen. Deze inkomsten in 2009 (€ 5.235.210) zijn 3% hoger dan in 2008 (€ 5.079.929). Binnen deze inkomstenstroom zet de trend zich door dat de algemene inkomsten afnemen ten gunste van inkomsten voor specifieke zendingswerkers of projecten. Het is mooi om te zien dat de middelen die de GZB inzet om te betrokkenheid op zendingswerkers of projecten te vergroten ook financieel gezien vrucht afwerpen! Het totaal van de inkomsten is in 2009 wel lager: € 7.082.099 ten opzichte van € 8.299.186 in 2008. Dit is vooral toe te schrijven aan het eenmalig hoge niveau in 2008 als gevolg van uitzonderlijk hoge nalatenschappen en baten uit acties van derden. In de begroting 2009 (€ 7.021.000) was daarom ook reeds een daling in de totale inkomsten voorzien.

Wat merkt de GZB van de financiële crisis? De belangrijkste pijler in de inkomstenstroom van de GZB zijn de inkomsten uit gemeenten en van leden. Zoals hiervoor al gezegd zijn die licht gestegen ten opzichte van 2008. In dat opzicht heeft de GZB tot op heden geen negatieve gevolgen van de financiële crisis gemerkt. Wij zijn dankbaar dat we zo’n groot vertrouwen in gemeenten en bij leden genieten, dat de inkomsten op peil zijn gebleven. Ook bij de belegging van de noodzakelijk aan te houden reserves heeft de GZB geen last gehad van de financiële crisis. Als gevolg van het risicovrij beleggen van deze reserves, is er geen sprake van koersverlies. 32

De inkomsten uit deze beleggingen, die beschikbaar zijn voor besteding aan de doelstelling, zijn op hetzelfde niveau als in voorgaande jaren gebleven.

Er komt een nieuw systeem bij de GZB dat onder andere de financiële administratie overzichtelijker maakt. Leg eens uit? In welke opzichten is dit ook voor het geven van giften/voor GZB-leden of donateurs interessant of aantrekkelijk? In de loop van 2010 wordt inderdaad een nieuw systeem in gebruik genomen. Dit systeem is aangeschaft met het oog op een verdere professionalisering in twee belangrijke processen binnen de werkorganisatie van de GZB: relatiebeheer en projectbeheer. Deze processen zijn beide gekoppeld aan de financiële administratie. De afdeling Communicatie & Fondsenwerving wil toe naar een meer gerichte benadering van relaties , onder andere met het oog op fondsenwerving. Met het oog daarop is, naast de al bestaande registratie van inkomsten per gemeente, meer kennis van rechtstreekse giften en bijdragen van particulieren nodig. Op deze manier kunnen leden of donateurs gerichter worden benaderd voor specifieke projecten of zendingswerkers, waarvan het systeem ‘weet’ dat deze particulieren bijvoorbeeld eerder soortgelijke projecten of zendingswerkers hebben gesteund. Daarnaast biedt het nieuwe systeem de mogelijkheid om per marketinginstrument de opbrengsten te meten. De registratie van de inkomsten per relatie in dit systeem zal in de plaats komen van het huidige systeem en is de basis voor de financiële administratie

die op meer geaggregeerd niveau wordt bijgehouden. In het nieuwe systeem komt ook een module die het projectbeheer moet gaan faciliteren. Alle bestedingen door de GZB vinden plaats op projectbasis voor langere of kortere tijd. Dit geldt zowel voor het ter beschikking stellen van zendingswerkers als voor financiële bijdragen aan partners. Deze projecten worden uitgevoerd binnen de relatie met partners van de GZB overzee. Het is belangrijk dat we goed weten wat met dat geld wordt gerealiseerd door de partner en of dat overeenkomt met de afspraken die zijn gemaakt en met de beleidsdoelstellingen van de GZB. In het nieuwe systeem wordt het mogelijk om deze zaken per project vanaf de aanvraag tot en met de evaluatie te registreren. Op basis van deze projectadministratie zullen ook rapportages kunnen worden opgesteld over de voortgang van projecten en in hoeverre de doelstellingen gerealiseerd kunnen worden, per partner overzee of voor de GZB als geheel.

Zijn er wat betreft ‘de financiële kant van de GZB’ nog meer ontwikkelingen geweest of staan er ontwikkelingen op stapel die interessant zijn om hier te vermelden? Het resultaat in 2009 is € 315.402 negatief. Dit is in overeenstemming met wat hierover in het jaarverslag 2008 stond, namelijk dat het positieve resultaat in 2008 gebruikt zou worden voor extra bestedingen in de komende jaren. Deze extra bestedingen hebben in 2009, maar ook in de komende jaren een negatief resultaat tot gevolg. Dit is een bewuste keuze van de GZB met als doel om de bestemmingsreserve (eind 2009 € 1.321.509) binnen in de jaren tot 2013 verantwoord te besteden aan het missionaire werk.

Toelichting op de balans Materiële vaste activa, benodigd voor bedrijfsvoering De aanschafwaarde van het kantoorpand, gelegen aan de Faunalaan 249 in Driebergen, bedraagt per 31 december € 389.455. In het verslagjaar werd € 12.557 geïnvesteerd en € 10.357 afgeschreven, waarmee de boekwaarde steeg tot € 169.880. De aanschafwaarde van de inventarissen bedraagt per 31 december € 63.698. In het verslagjaar werd € 14.016 aangeschaft. Na afschrijving van € 18.560 bedraagt de boekwaarde € 15.149. Het totaal van deze activa bedraagt € 185.029. De materiële vaste activa, ter belegging, bestaat uit woningen. Wegens afschrijving met € 817 daalde de boekwaarde tot € 271. Financiële vast activa Dit betreft voornamelijk obligaties die dienen als belegging van de continuïteitsreserve en de andere voorzieningen, zodat structurele baten worden gegenereerd die aan de doelstelling kunnen worden besteed. Het beleggingsbeleid is dat op de lange termijn alleen in door de overheid gegarandeerde obligaties wordt belegd en dat voor de middellange termijn ook kan worden belegd bij grote banken die hun hoofdvestiging in Nederland hebben en onder toezicht staan van De Nederlandse Bank. Het beleid is om de obligaties aan te houden tot de datum van aflossing. De effecten worden daarom gewaardeerd tegen de aflossingskoers: € 3.896.360.

De marktwaarde van de obligaties bedraagt per 31 december 2009 € 4.943.529. De beleggingen bevinden zich in depot bij de ING-Bank te Zeist. Verder zijn hieronder opgenomen de renteloze leningen die zijn verstrekt aan zendingswerkers tot een totaal van € 27.337. De resterende looptijd bedraagt gemiddeld drie jaar. Er werd € 10.500 uitgeleend en € 17.420 terug ontvangen. Continuïteitsreserve De continuïteitsreserve dient voor dekking van risico’s op korte termijn en om zeker te stellen dat de GZB ook in de toekomst aan zijn verplichtingen kan voldoen, met name met betrekking tot de uitvoering van de Arbeidsvoorwaardenregeling c.q. Uitzendvoorwaardenregeling van hen die in dan wel buiten Nederland werkzaam zijn. In de in 2008 door het bestuur vastgestelde beleidsnotitie “Planmatig <> Reikhalzend: Vermogensbeleid en Meerjarenraming 2008-2013” is de gewenst omvang van de continuïteitsreserve bepaald op 55% van de totale lasten van de begroting van volgend jaar. Op basis van de begroting 2009 is dat 55% van € 7.512.000, dat is € 4.131.600. Deze omvang ligt aanmerkelijk lager dan het maximum volgens de Richtlijn CBF: maximaal 1,5 maal de jaarlijkse kosten van de werkorganisatie. Op basis van de begroting 2010 is dat maximaal 1,5 maal € 4.861.000, dat is € 7.291.500. Bestemmingsreserve Het bestuur heeft een bestedingsplan opgesteld voor de jaren 2010-2013, waarbij de bestemmingsreserve

ad €1.321.509 volledig wordt besteed aan projecten en extra uitzendingen van zendingswerkers. In 2010 zal, in overeenstemming met de vastgestelde begroting, naar verwachting hiervan reeds € 565.000 worden besteed. Bestemmingsfonds derden Het betreft hier subsidies en bijdragen door derden met een specifieke bestemming, waarvan de besteding niet meer in het jaar van ontvangst overeenkomstig de doelstelling konden worden besteed. Het verloop is als volgt: Per 1 januari Ontvangen in 2009 Besteed in 2009 Per 31 december

579.977 169.220 -468.423 280.774

Voorzieningen Voorziening wachtgeldregeling 198.500 Voorziening groot onderhoud kantoorpand 61.522 Per 31 december 260.022 Voorziening wachtgeldregeling De voorziening wachtgeldregeling is bestemd voor aanspraken door zendingswerkers, die tijdens en na verblijf in het buitenland niet verplicht verzekerd zijn tegen de gevolgen van werkloosheid. De voorziening is gebaseerd op het aantal zendingswerkers dat ultimo boekjaar aanspraak kon maken op deze wachtgeldregeling. De onttrekking aan deze voorziening bedroeg in het boekjaar € 121.500, de toevoeging € 179.000. Jaarverslag 2009 | 33

Voorziening groot onderhoud kantoorpand De voorziening groot onderhoud kantoorpand dient ter egalisatie van het meerjarenonderhoud van het kantoorpand. De voorziening is gebaseerd op een onderhoudsplan t/m 2016. De dotatie aan deze voorziening bedroeg in het boekjaar € 15.000, de onttrekking was € 13.978. In 2010 zal, na afronding onderhoud aan het interieur van het kantoorpand, een nieuw onderhoudsplan 2010-2025 worden opgesteld.

Toelichting op de staat van baten en lasten Baten Baten uit eigen fondsenwerving Contributies, donaties en giften Het totaal van de normale inkomsten uit de gemeenten zoals contributies, collecten, giften, dagboekjes, kerkbussen, projecten en bijdragen voor zendingswerkers bedroeg in 2009 € 5.235.210. Dit bedrag ligt 3,7% hoger dan de begroting 2009 (€ 5.046.000) en 3,1% hoger dan de uitkomst over 2008 (€ 5.079.929). Mede als gevolg van het programma ‘Deelgenoten’ stijgen de collecten en de bijdragen voor uitgezonden zendingswerkers.

Operationele doelstelling In het beleidsplan is een jaarlijkse toename met 2,5% als doelstelling geformuleerd. Het meerjarenoverzicht geeft het volgende beeld: 34

2006 werkelijk 2007 werkelijk 2008 werkelijk 2009 begroting 2009 werkelijk 2010 begroting

Bedrag Index € (t.o.v. 2006) 4.873.000 100,0 4.895.000 100,5 5.079.929 104,2 5.046.000 103,6 5.235.210 107,4 5.172.000 106,1

Overige subsidies De overige subsidies bedroegen in 2009 € 475.179. Daarmee lagen deze inkomsten 8,8% lager dan de begroting 2009 (€ 521.000) en 6,3% lager dan het niveau van 2008 (€ 506.981). De waarde van de door de ‘Vereniging PSO’ toegekende subsidies voor programma’s en voor door de GZB uitgezonden personeel op het gebied van ontwikkelingssamenwerking bedroeg € 319.557 inclusief de apparaatskostenvergoeding. Van de Vereniging Prisma werd een MFSsubsidie ontvangen van € 145.929. Dit is exclusief de via ICCO betaalde en ontvangen eigen bijdrage van € 96.502. De vergoeding voor de apparaatskosten (AKV) bedroeg € 9.693. Nalatenschappen Het totaal van de nalatenschappen bedroef in 2009 € 592.342. Dit bedrag ligt daarmee hoger dan de begroting 2009 (€ 500.000) en lager dan de uitzonderlijk hoge uitkomst over 2008 (€ 1.172.632). Een deel (€ 105.500) heeft betrekking op nalatenschappen waarvan de omvang wel betrouwbaar kon worden vastgesteld, maar die nog niet tot uitkering zijn gekomen.

Baten uit acties van derden Het aandeel in acties van derden bedroeg in 2009 € 427.963. Daarmee lagen deze bijdragen van andere organisaties lager dan de begroting 2009 (€ 650.000) en aanzienlijk lager dan in 2008 (€ 1.164.732). Het hoge niveau in 2008 werd veroorzaakt doordat baten uit acties van derden met ingang van 2008 volledig in het jaar van toezegging als bate worden verantwoord. Dit had een eenmalig effect van € 533.366 tot gevolg voor baten die betrekking hadden op meerjarige projecten. Voor het nog niet bestede deel van deze baten wordt met ingang van 2008 in de jaarrekening ingevolge de Richtlijn 650 een bestemmingsfonds gevormd. Ultimo 2009 was een bedrag van € 280.774 nog niet besteed, waarvoor in de balans een bestemmingsfonds is opgenomen.

Baten uit beleggingen De baten uit beleggingen bedroegen in 2009 € 351.405. Daarmee lagen deze baten 16% hoger dan de begroting 2009 (€ 304.000) en 6% lager dan de uitkomst in 2008 (€ 374.912). Deze daling wordt voornamelijk veroorzaakt door lagere rentetarieven op deposito’s. Som der baten De som der baten bedroeg in 2009 € 7.082.099. Dat ligt door alle hierboven vermelde oorzaken 1% hoger dan de begroting 2009 (€ 7.021.000) en 15% lager dan de uitkomst over 2008 (€ 8.299.186).

Lasten Besteed aan doelstelling De besteding aan missionair werk bedroeg in 2009 € 6.212.684. Deze uitgaven lagen (voornamelijk door bestedingen ten laste van in 2008 gevormde bestemmingsfondsen) 3% hoger dan de begroting 2009 (€ 6.020.590) en 9% hoger dan de uitkomst over 2008 (€ 5.721.242). De uitgaven voor voorlichting en toerusting bedroegen in 2009 € 362.291. Deze kosten lagen 4% boven de begroting 2009 (€ 378.363) en waren 5% hoger dan in 2008 (€ 345.599).

Werving baten De totale kosten van werving baten bedroegen in 2009 € 492.550. Daarmee bleven deze kosten 1% beneden de begroting 2009 (€ 498.671) en lagen 8% hoger dan de uitkomst over 2008 (€ 455.431). In de begroting was reeds gerekend met een lichte uitbreiding van het aantal fte’s ten opzichte van 2008. De kosten van eigen fondsenwerving bedroegen 7,6% van de baten uit eigen fondsenwerving.

Kosten beheer en administratie Deze kosten bedroegen in 2009 € 329.976. Daarmee lagen deze kosten 2% hoger dan de begroting 2009 (€ 323.376) en 10% hoger dan in 2008 (€ 299.148). Deze stijging komt onder andere door eenmalige lasten voor het opschonen van het archief.

De kosten beheer en administratie bedroegen 4,5% van de totale lasten.

Som der lasten De som der lasten bedroeg in 2009 € 7.397.501. Dat ligt 2% hoger dan de begroting 2009 (€ 7.221.000) en 8% hoger dan in 2008 (€ 6.821.420).

Resultaat Het negatief resultaat over 2009 bedraagt € 315.402. De begroting 2009 sloot met een negatief saldo van € 200.000. In 2008 was als gevolg van hoge nalatenschappen en eenmalig hoge baten uit acties derden sprake van een positief resultaat van € 1.477.766.

Salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Overige lasten

922.239 102.672 87.174 64.826 1.176.911

858.796 94.402 87.374 40.893 1.081.465

Voor medewerkers van de GZB is de ‘Arbeidsvoorwaardenregeling van de Protestantse Kerk in Nederland’ van toepassing. Inschaling vindt plaats in de range van schaal 4 t/m 14. Het totaal van de personele kosten van de directeur bedroeg in 2009 € 70.270 inclusief sociale lasten en pensioenpremie. Bestuursleden worden niet bezoldigd; ook worden geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt.

Een verdere specificatie en verdeling van de kosten naar categorie wordt gegeven op pagina 40. In deze specificatie zijn de volgende personeelskosten opgenomen:

Communicatie & Fondsenwerving Leiding, bureau en secretariaat Buitenland

2009 Bedrag € fte’s 364.658 5,9

2008 Bedrag € fte’s 323.878 5,4

812.253 14,0

757.587 12,8

1.176.911 19,9 1.081.465 18,2 De personeelskosten kunnen als volgt worden onderverdeeld: Jaarverslag 2009 | 35

Balans per 31 december 2009 Activa

| bedragen in euro’s

31 dec. 2009

31 dec. 2008

Materiële vaste activa

185.300

188.461

Financiële vaste activa

3.923.697

3.930.590

4.108.997

4.119.051

Vorderingen en overlopende activa

1.011.819

1.267.542

Liquide middelen

3.220.513

2.964.132 4.232.332

Passiva Reserves en fondsen reserves • continuïteitsreserve • bestemmingsreserves

36

8.341.329

4.131.600 1.321.509

31 dec. 2008

3.971.550 1.497.758 5.453.109

5.469.308

280.774

579.977

5.733.883

6.049.285

260.022

201.500

Langlopende schulden

6.600

45.150

Kortlopende schulden

2.340.824

2.054.790

Totaal

8.341.329

8.350.725

fondsen • bestemmingsfondsen

4.231.674 Voorzieningen

Totaal

31 dec. 2009

8.350.725

Staat van baten en lasten over 2009 Baten

Baten uit eigen fondsenwerving Contributies, donaties en giften Overige subsidies Nalatenschappen

Uitkomst 2009

Begroting 2009

Uitkomst 2008


Begroting 2010

5.235.210 475.179 592.342

5.046.000 521.000 500.000

5.079.929 506.981 1.172.632

5.172.000 500.000 500.000

6.302.731

6.067.000

6.759.542

6.172.000

Baten uit acties van derden

427.963

650.000

1.164.732

500.000

Baten uit beleggingen

351.405

304.000

374.912

275.000

Lasten

Uitkomst 2009

Begroting 2009

Uitkomst 2008

Begroting 2010

6.212.684 362.291

6.020.590 378.363

5.721.242 345.599

6.275.123 465.767

6.574.975

6.398.953

6.066.841

6.740.890

476.477 16.073 0

478.985 15.686 4.000

437.565 14.109 3.757

419.951 15.501 4.000

492.550

498.671

455.431

439.452

329.976

323.376

299.148

331.658

Som der lasten

7.397.501

7.221.000

6.821.420

7.512.000

Resultaat

-315.402

-200.000

1.477.766

-565.000

Resultaatbestemming Toevoeging/ontrekking aan • Continuïteitsreserve • Bestemmingsreserve • Bestemmingsfondsen

160.050 -176.249 -299.203

0 -200.000 0

928.731 -30.942 579.977

0 -565.000 0

Totaal resultaatbestemming

-315.402

-200.000

1.477.766

-565.000

Besteed aan doelstelling Missionair werk Voorlichting/toerusting

Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Kosten acties van derden Kosten van beleggingen

Beheer en administratie Kosten beheer en administratie Som der baten

7.082.099 7.021.000

8.299.186 6.947.000


Specificatie en verdeling van kosten naar categorie Bestemming Lasten Subsidies/bijdragen - ZW - ZWS - Bijdragen Communicatie - Toerusting - Voorlichting - Fondsenwerving Personeel - Algemeen secretariaat - Secretariaat buitenland - Administratie - Toerusting - Voorlichting/publiciteit - Fondsenwerving Huisvesting - Naar loonsom Kantoor/algemeen - Naar loonsom

Beheer en Werving baten administratie

Doelstellingen Missionair Voorlichting/ Fondsenwerk toerusting werving

Acties derden

100 100 100 100 40 0

0 60 100

5 5 5 100 100

5 5 15 0

0 2 2 0

0 0 0 0

100

0 0 0

100 100 100

70 8 58 0 0 0

100 100 100 100 100 100

Specificatie en verdeling van kosten naar categorie Bestemming Lasten Subsidies/bijdragen - ZW - ZWS - Bijdragen Communicatie Personeel Huisvesting Kantoor/algemeen 38

Totaal

Beheer en Werving baten administratie

Doelstellingen Missionair Voorlichting/ Fondsenwerk toerusting werving 2.754.380 692.099 2.251.547

Totaal

Beleggingen

100 100 100

20 80 20

| in procenten

Acties derden

423.593 19.743 71.322

73.699 237.528 11.071 39.993

195.851 230.972 10.765 38.889

13.228 617 2.228

6.212.684

362.291

476.477

16.073

Toelichting Voor de personeelskosten is de verdeling gebaseerd op de desbetreffende functiebeschrijvingen en ervaringen in de uitvoering van dewerkzaamheden.


Werkelijk 2009

Begroot 2009

Werkelijk 2008

271.590 12.658 45.728

2.754.380 692.099 2.251.547 269.550 1.176.911 54.854 198.160

2.751.750 710.700 2.049.550 338.500 1.132.500 55.000 183.000

2.683.577 668.488 1.903.383 288.253 1.081.465 50.486 145.768

329.976

7.397.501

7.221.000

6.821.420

Beleggingen

0

Accountantsverklaring


www.gzb.nl Op de website van de GZB vindt u een uitgebreide versie van het Jaarverslag 2009, met daarin: · Het complete financiële jaarverslag · Een overzicht van de projecten die de GZB heeft gesteund · Een overzicht van de partners van de GZB Beschikt u niet over internet en wilt u deze informatie toch ontvangen? Neem dan contact op met de GZB!

40

Postbus 28 | 3970 AA Driebergen Faunalaan 249 | 3972 PP Driebergen T 0343-512444 | F 0343-521392 E [email protected] | I www.gzb.nl

Postbus 28 | 3970 AA Driebergen Faunalaan 249 | 3972 PP Driebergen T 0343-512444 | F 0343-521392 E [email protected] | I www.gzb.nl

Jaarverslag 2009 Vertel het de wereld

Recommend Documents