JAARVERSLAG 1997 K E U R

EUR

BF

J A A R V E R S L A G 19 9 7

K

Nederlandse Kankerbestrijding/ Koningin Wilhelmina Fonds (KWF) is de naam van het samenwerkingsverband tussen Stichting en Vereniging KWF. Beide zijn in 1949 opgericht naar aanleiding van het besluit van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina het Nationale Geschenk dat zij ontving bij gelegenheid van Haar Gouden Regeringsjubileum in 1948, een bedrag van ruim twee miljoen gulden, te bestemmen voor de bestrijding van kanker. De Nederlandse Kankerbestrijding is een particuliere organisatie. Als één van de eerste verkreeg het KWF het Keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving, garantie voor een verantwoorde fondsenwerving en besteding. De beschikbare gelden, in 1997 netto ƒ 130,1 miljoen, zijn volledig afkomstig van giften van de bevolking. Bij de fondsenwerving kan de Nederlandse Kankerbestrijding rekenen op de medewerking van meer dan 100.000 vrijwilligers in ruim 1.500 plaatselijke afdelingen en op de jaarlijkse financiële bijdrage van ruim 800.000 relaties, waaronder een aantal bedrijven. Ongeveer 85% van de uitgaven van de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF gaat naar wetenschappelijk kankeronderzoek: 80% naar onderzoek en 5% naar onderwijs en opleiding op dit terrein. Dankzij het onderzoek zijn de vooruitzichten voor de patiënt met kanker de laatste tientallen jaren geleidelijk verbeterd. Ook is er meer inzicht ontstaan in de mogelijkheden van preventie van kanker. Daarnaast geeft de Nederlandse Kankerbestrijding voorlichting over kankerpreventie, over vroege ontdekking van kanker en de behandeling daarvan.Tevens is zij actief op het terrein van patiëntenbegeleiding. Ook op deze wijze wordt het probleem kanker beter beheersbaar gemaakt. Grote dank gaat uit naar allen die zich in 1997 op enigerlei wijze hebben ingezet voor de Nederlandse Kankerbestrijding. Dit jaarverslag is gedrukt op milieuvriendelijk papier.

J A A R V E R S L A G 19 9 7 Dit keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving staat voor verantwoorde fondsenwerving en -besteding

I

N

H

O

U

D

Jaarverslag Nederlandse Kankerbestrijding/ Koningin Wilhelmina Fonds (KWF) 1997

4

De Nederlandse Kankerbestrijding in perspectief Algemeen Maatschappelijke ontwikkelingen Keurmerk De Nederlandse Kankerbestrijding Jubileumjaar 1999 Fondsenwerving Onderzoek Kinderoncologie Voorlichting en begeleiding Internationale samenwerking Bestuur, Directie en Bureau Algemene Ledenvergadering Dagelijks Bestuur Bureau Ondernemingsraad Financieel overzicht Accountantsverklaring KWF-onderscheidingen 1997

7 7 8 9 9 9 9 10 10 10 11 11 11 11 11 12 19 20

Fondsenwerving Algemeen Professionalisering De afdeling Fondsenwerving Leden/donateurs Resultaten tot nu toe Collecte Giften Fonds op naam Loterijen Bedrijfsdonaties ‘KWF-BedrijvenJournaal’ Winkelbusjes Samenwerking met NOC*NSF Dam tot Dam Loop Overige fondsenwerving Voorbereidingen Jubileumjaar 1999 Kosten Algemene Ledenvergadering Buitendienst Overzicht inkomsten en uitgaven

25 25 25 26 26 27 27 27 27 28 28 29 29 29 29 30 30 31 31 32 33

Voorlichting en PR Algemeen Patiëntenvoorlichting Voorlichtingscentrum Voorlichtingsmaterialen Voorlichtings- en PR-activiteiten

37 37 37 37 38

Uniek multimediaal project Publicaties Evaluatie voorlichtingsactiviteiten Bevolkingsonderzoeken borsten baarmoederhalskanker Voorlichting door derden Kankerpreventie en Europese actie Voeding en kanker Verstandig zonnen Steun aan patiëntenverenigingen Nieuw beleid Overzicht bestedingen

38 39 39 40 40 40 40 41 41 42 42

Wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en opleiding Algemeen Wetenschappelijk onderzoek Projectfinanciering Aandachtsplaatsen voor psycho-sociaal kankeronderzoek Basisfinanciering NKI en DDHK Datamanagement voor het klinisch vergelijkend onderzoek Kinderoncologie Werkgemeenschappen van de Nederlandse Kankerbestrijding Platform Alternatieven voor Dierproeven EORTC en UICC Onderwijs en opleiding Stagebeurzen voor doctoraal studenten Onderzoeksjaar voor arts-assistenten Fellowships Stagebeurzen voor academici Bezoekersbeurzen voor gerenommeerde buitenlandse onderzoekers Sabbatical leave Reisbeurzen Bijzondere Leerstoelen Garantstelling voor wetenschappelijke bijeenkomsten Overzicht bestedingen

47 48 48 53 53 53 54 54 55 55 55 55 55 58 58 59 59 59 60 60 61

Samenstelling Besturen, Raden en Commissies Samenstelling Bestuur Vereniging Samenstelling Bestuur Stichting Samenstelling van Adviesraden en Commissies

65 65 66

Overzichten subsidies en beurzen Gesubsidieerde projecten in 1997 Gesubsidieerde sociaal-oncologische projecten in 1997 Lopende klinische trials in 1997 KWF-fellowships in 1997 KWF-onderzoeksjaar voor arts-assistenten 1997

67 76 78 80 83

Lijst van afkortingen

86

Als u de Nederlandse Kankerbestrijding wilt steunen

87

5

J

A

A

R

V

E

R

S

L

A

G

1

9

9

7

Organisatieschema van de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF per 31 december 1997

Nederlandse Kankerbestrijding/KWF

Algemene Ledenvergadering

Adviesraden

Bestuur Stichting KWF

Bestuur Vereniging KWF

Dagelijks Bestuur Nederlandse Kankerbestrijding/KWF

Algemeen Directeur

directeur Voorlichting en PR

afdeling Voorlichting en PR

6

afdeling Research Coördinatie

afdeling Financiën en Algemene Zaken

afdeling Fondsenwerving

DEE NEDERLANDSE NEDERLANDSE

foto: Nederlandse Kankerbestrijding

KANKERBESTRIJDING KANKERBESTRIJDING IN IN PERSPECTIEF PERSPECTIEF Algemeen

Maatschappelijke ontwikkelingen

Nederland kent - net als vrijwel alle andere landen in de wereld - een groot aantal organisaties voor het goede doel. Deze organisaties richten zich op alle sectoren van onze maatschappij waar volgens de bevolking extra inspanningen nodig zijn. Kenmerk is het ontbreken van winstoogmerk of verlangen van een tegenprestatie bij hun activiteiten, vandaar de naam nonprofit organisaties. De belangrijkste aandachtsgebieden zijn gezondheid, natuur en milieu, derde wereld, welzijn en cultuur. Gezien het universele karakter van dit soort organisaties voorzien zij kennelijk in een algemeen gevoelde behoefte iets extra’s te doen voor het goede doel. De Nederlandse Kankerbestrijding/KWF richt zich op de bestrijding van kanker, de tweede doodsoorzaak in Nederland, maar in de ogen van het publiek het eerste aandachtsgebied in de volksgezondheid.

Al meer dan tien jaar is er sprake van een terugtreden van de overheid in vele sectoren van onze samenleving. Bezuinigen en privatiseren zijn sleutelwoorden geworden van deze ontwikkeling. Dat wil niet zeggen dat er in die sectoren minder behoefte is aan financiële middelen. Het tegendeel is eerder waar. Maar het geld dat vroeger door de overheid beschikbaar werd gesteld, moet nu van elders komen. Het bedrijfsleven haakte alert in op deze ontwikkelingen, maar er zijn nu eenmaal terreinen in onze samenleving waar slechts maatschappelijke ‘winst’ valt te behalen.Vanouds spelen de goede doelen-organisaties daar een belangrijke rol. Het hoeft niemand te verbazen dat zij zich gedwongen zagen hun activiteiten met name op fondsenwervend gebied - te intensiveren, nu zij een veel zwaardere taak op zich af zagen komen. Organisaties voor het goede doel vervullen nu essentiële taken in onze maatschappij. Het element van vrijblijvendheid, dat besloten ligt in het woord liefdadigheid, is hiermee grotendeels verdwenen. Het woord charitas is ouderwets geworden.Toch hebben deze organisaties voor een deel hun oude karakter behouden. Dat betreft dan de inzet van zoveel moge-

■ Een feestelijk moment: de ondertekening van de eerste samenwerkingsovereenkomst in het kader van het jubileum van het KWF tussen het 75-jarig Rotary Nederland en het 50-jarig Koningin Wilhelmina Fonds. Dat schept een band die in vele acties door plaatselijke Rotary-afdelingen tot uitdrukking zal worden gebracht. De ‘letter of intent’ werd op 14 oktober 1997 in het KWFgebouw te Amsterdam ondertekend door de zeven Rotary-Gouverneurs 1997-1998. Van links naar rechts (staand): de heren P. van Maanen, J. de Bonth, A. Leenders, D.Vrolijk, E. van den Ouwelant en J. Kremers. De brief wordt getekend door de heer E. Beers, naast hem mw. Monda Heshusius, die als directielid en jubileum-coördinator het Koningin Wilhelmina Fonds vertegenwoordigt.

7

D

E

N

E

D

E

R

L

A

N

D

S

E

K

A

N

K

E

R

B

E

S

T

R

I

J

De hierboven beschreven ontwikkelingen hebben de laatste jaren geleid tot een toene■ Deze Amsterdamse straatcollectant Paul Könst heeft in 8 jaar tijd mende behoefte aan ordening van het veld ƒ 55.000.- opgehaald. en samenwerking tussen de fondsen. Deze hebben zich verenigd in de Vereniging van Fondsenwervende Instellingen (VFI), met als doel het vertrouwen van het publiek in de organisatot de eerste groep fondsen die hiervoor in aanmerties te behouden en te vergroten. De fondsenwervers king kwam. zelf hebben het Nederlands Genootschap van Fondsenwervers (NGF) opgericht, met als doel het vakVFI en NGF zijn beide bezig met ontwikkeling en manschap van de leden te verbeteren. Op het gebied implementatie van een gedragscode gekoppeld aan van de gezondheidszorg hebben de betreffende fondhet lidmaatschap. De hierin opgenomen regelgeving sen, waaronder het KWF, de Stichting Samenwerkende gaat verder dan de voorschriften van het Keurmerk Gezondheidsfondsen (SSG) opgericht, met als doel de en moet beschouwd worden als een aanvulling hierop. activiteiten op het gebied van de voorlichting te coörHet is duidelijk dat er sprake is van een belangrijke dineren. Op deze wijze wordt een belangrijke bijdrage ontwikkeling in Nederland om het imago van de orgageleverd aan een verdere ordening en professionalisenisaties voor het goede doel verder te verbeteren. ring van het veld en aan een verdere verhoging van de Terecht wordt er in de media veel aandacht besteed efficiency. aan het feit of de houders van het Keurmerk de regels ook daadwerkelijk naleven. Daarmee echter Keurmerk bestaat het risico dat de zwakke kanten van het syAls onderdeel van de wens tot een betere ordening, steem wat minder aandacht krijgen. Dat geldt met onderwerpen de erkende, landelijk werkende fondsen name voor het aspect van de vrijwilligheid van deze in Nederland zich vrijwillig aan de controle van een controle. Momenteel zijn er in Nederland meerdere onafhankelijk instituut, het Centraal Bureau Fondsenfondsen actief, veelal van Amerikaanse origine, die werving (CBF). Dit bureau ziet er op toe dat het duigeen of onvoldoende pogingen doen het Keurmerk delijk is aan welk doel men geeft, dat werving plaatsaan te vragen en zich zo te houden aan deze algevindt zonder dwang of intimidatie, en dat het geld met meen geaccepteerde regelgeving. Daarmee komt de zo min mogelijk kosten ook werkelijk aan dat doel garantie van betrouwbaarheid van fondsen onder wordt besteed. Fondsen die aan deze criteria voldoen druk te staan. Een wettelijke regeling past niet in de krijgen het Keurmerk van het CBF. Het KWF behoort huidige politiek van de overheid. Het is aan de VFI en het CBF het Keurmerk verder te profileren zodat het voor het gevende publiek gemakkelijker is De Nederlandse Kankerbestrijding was één van de om onderscheid te maken tussen eerste organisaties aan wie het CBF-keurmerk werd erkende fondsen en organisaties uitgereikt. Als gevers zien dat een Goed Doel voorwaarvan niet is vast te stellen of zien is van het CBF-keurmerk, weten zij dat hun zij betrouwbaar zijn. geld verantwoord wordt besteed en dat het goede doel hun steun waardig is.

8


lijk vrijwilligers en in zijn algemeenheid een kosten-bewuste manier van werken. Er moet immers zoveel mogelijk geld beschikbaar komen voor de doelstelling! Zo is de moderne organisatie voor het goede doel ontstaan: een interessante combinatie van motivatie en professionaliteit. De hier geschetste ontwikkeling heeft zeker voordelen: iedereen kan bepalen hoeveel hij geeft en ook waaraan het geld moet worden besteed. Zo is een veel grotere betrokkenheid mogelijk bij die aandachtsgebieden in onze maatschappij waar de goede doelen zich op richten. Deze organisaties leveren daarmee een belangrijke bijdrage aan onze democratie.

D

I

N

G

I

N

P

E

R

S

P

E

C

T

I

E

F

De Nederlandse Kankerbestrijding

een kunstlijn: de verkoop van kunstwerken van vijf bekende Nederlandse beeldende kunstenaars.

Nederlandse Kankerbestrijding/Koningin Wilhelmina Fonds (KWF) is de naam van het samenwerkingsverband tussen Stichting en Vereniging KWF. De Vereniging is verantwoordelijk voor de fondsenwerving. De bijeengebrachte middelen worden door de Vereniging ter beschikking gesteld aan de Stichting, die op haar beurt verantwoordelijk is voor het beheer en de besteding van de gelden. Ongeveer 85 procent van de gelden wordt besteed aan onderzoek en opleiding op het gebied van de kankerbestrijding in de breedste zin van het woord.Voor voorlichting over preventie, vroege ontdekking en de behandeling van kanker wordt ongeveer 13 procent van de beschikbare gelden aangewend. Daarnaast behoort de begeleiding van de patiënt tot het aandachtsgebied van de Nederlandse Kankerbestrijding/ KWF. Het KWF speelt in Nederland een niet meer weg te denken rol in het beheersbaar maken van de problemen die samenhangen met de ziekte kanker. ‘Willen we met de kankerbestrijding iets bereiken, dan moeten we op alle fronten actief zijn’, aldus de voorzitter van het KWF, mr. J.J.C. Alberdingk Thijm.

Fondsenwerving

Jubileumjaar 1999 In 1999 zal het KWF het 50-jarig bestaan gedenken. Intussen zijn de eerste stappen gezet om dit op gepaste wijze te kunnen doen. De directeur Voorlichting en PR, mw. E.J.M. Heshusius, is door het Bestuur benoemd tot jubileum-coördinator. Er is een voorlopig programma opgesteld, waarmee alle verschillende doelgroepen betrokken zullen worden bij de viering. Doel is om verantwoording af te leggen over 50 jaar kankerbestrijding en vooruit te blikken naar de toekomst. De noodzaak een verhoogde inspanning op het gebied van onderwijs en onderzoek te leveren in het begin van het volgende millennium, is onderdeel van de toekomstvisie. Om dit veilig te kunnen stellen, is de werving van extra middelen een essentieel onderdeel van de geplande jubileumactiviteiten. Een eerste aanzet daartoe is gegeven door het starten van ■ In 1997 is het KWF begonnen met de verkoop van kunstwerken, door de makers beschikbaar gesteld voor de kankerbestrijding.

De inkomsten van het KWF hebben de neiging zich te stabiliseren, niet omdat er minder geld beschikbaar is, maar veeleer vanwege het groeiende beroep dat van vele kanten op het publiek wordt gedaan. Zo ondervinden de gezondheidsfondsen meer en meer concurrentie van zorg-instellingen die zich op de fondsenwervende markt begeven. Loco-regionaal kunnen dit aansprekende doelen zijn, al geldt hier dat er (nog) geen sprake is van een Keurmerk of vergelijkbare controle. Behoud en beheer van de donateurs zal de komende jaren steeds meer aandacht vergen, met name door specifieke wensen te inventariseren en daar zo mogelijk aan tegemoet te komen. Projectadoptie, waarbij de donateur bepaalde aandachtsgebieden binnen de kankerbestrijding uit kan kiezen om zijn bijdrage aan te laten besteden, is daar een voorbeeld van. Ook de productie van het ‘KWF-Journaal’, met veel interessante actuele informatie voor de donateur, past in dit streven. Het zal duidelijk zijn dat goede samenwerking tussen alle afdelingen van het bureau van het KWF voor deze nieuwe initiatieven een voorwaarde is. Overigens is het vertrouwen in het KWF overweldigend te noemen, hetgeen mag blijken uit de nog immer groeiende stroom van nalatenschappen, waaronder dit jaar een uitzonderlijk grote erfenis van netto ruim ƒ 28 miljoen. Onderzoek Onderzoek is de enige mogelijkheid om de vooruitzichten voor de patiënt met kanker werkelijk te verbeteren, zowel in therapeutisch opzicht als op het gebied van begeleiding van patiënten. Daarnaast levert het een essentiële bijdrage aan de verbetering van de mogelijkheden van preventie. Om die reden wordt sinds de oprichting van het KWF een belangrijk deel van het beschikbare budget aan research besteed. Een uitgebreid programma van beurzen staat daarbij garant voor de instroom van jonge gemotiveerde en talentvolle onderzoekers. Samen met de overheid is het KWF veruit de belangrijkste financier van kankeronderzoek. Het betreft onderzoek dat wordt uitgevoerd in beide categoriale instituten (het Nederlands Kanker Instituut en de Daniel den Hoed Kliniek), en onderzoek dat binnen de Nederlandse universiteiten en enkele andere instituten plaatsvindt. Door meevallende inkomsten heeft zich de laatste jaren een vrij besteedbaar vermogen ontwikkeld van circa ƒ 23 miljoen. Daar gelden reserveren geen doelstelling is van de organisatie, zal een aanzienlijk deel

9

D

E

N

E

D

E

R

L

A

N

D

S

E

K

A

N

K

E

R

B

E

S

T

R

I

J

D

■ Op 4 september 1997 overhandigde Monda Heshusius, directeur Voorlichting en PR van het KWF, een cheque van ƒ 200.000,aan prof.dr. P. Borst, wetenschappelijk directeur van het Nederlands Kanker Instituut te Amsterdam, voor de financiering van een voorlichtingscentrum in het in kanker gespecialiseerde Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis te Amsterdam.

foto: Dijkstra

van deze middelen de komende twee jaar ingezet worden om het kankeronderzoek verder te versterken. Hopelijk zal deze extra inspanning voortgezet kunnen worden met behulp van de nog te werven jubileum-gelden. De eerder genoemde bijzondere erfenis zal in zijn geheel ingezet worden om het klinische kankeronderzoek een extra impuls te geven. De verwachting is dat de enorme hoeveelheid kennis opgedaan in het meer fundamentele onderzoek, de komende jaren zal kunnen doorstromen naar de kliniek. Dan mag de financiering uiteraard geen beperkende factor zijn. Het KWF staat in ieder geval niet alleen in deze tamelijk optimistische verwachting. Zeer recent heeft de federale overheid van de Verenigde Staten van Amerika besloten het National Cancer Program de komende vijf jaar zeer aanzienlijk te versterken. Een goed voorbeeld voor de overheid in Nederland! Kinderoncologie Een deel van de bovengenoemde reserves zal ingezet worden voor een verdere versterking van het onderzoek op het gebied van de kinderoncologie, voor een periode van vier jaar. Op basis van een grondige evaluatie zal het beleid voor de verdere toekomst worden vastgesteld.Voor een tussentijdse versterking van de positie kwamen die centra in aanmerking waar sprake was van een duidelijke discrepantie tussen de omvang van het centrum enerzijds, en de bestaande financiering van het KWF anderzijds.

10

Voorlichting en begeleiding In het jaarverslag over 1996 werd al aangegeven dat het medium televisie een steeds belangrijker rol is gaan spelen in de contacten met het publiek. Onderzoek heeft uitgewezen dat ook het publiek voorlichting via de televisie op prijs stelt. Met name zijn op deze wijze speciale doelgroepen te bereiken die moeilijk benaderbaar zijn. Het samen met de publieksomroepen geproduceerde en zeer succesvolle programma ‘Kanker in de familie?!’, en de serie ‘Diagnose Kanker’ zijn hier goede voorbeelden van. Met het jubileum in zicht, zal deze ontwikkeling zich zeker in versterkte mate voortzetten. In de strijd tegen het roken deed zich een belangrijke ontwikkeling voor. Ons land staakte zijn verzet tegen een Europese richtlijn ten aanzien van beperking van de tabaksreclame. Daardoor kon de Ministerraad van de EU een voorstel daartoe goedkeuren. Hoewel er nog diverse stappen genomen moeten worden, ziet het er naar uit dat reclame voor een zeer riskante en ongezonde leefstijl de komende jaren aanzienlijk beperkt zal worden. Internationale samenwerking Het Bestuur heeft besloten ook een selectieve samenwerking met ontwikkelingslanden als onderdeel van het pakket van taken van het KWF te zien. Na een grondige discussie is besloten in dat kader in 1998

I

N

G

I

N

P

E

R

S

P

E

C

een samenwerkingsverband met Indonesië aan te gaan. Het programma zal zich in eerste instantie richten op bij- en nascholing van alle categorieën hulpverleners op oncologisch gebied, met name op de universiteiten. Op deze wijze kunnen ook de studenten profiteren van de kennisverruiming, waardoor het programma een bredere uitstraling verkrijgt. Een uitgebreid stelsel van beurzen moet het bovenstaande mogelijk maken. Bij de uitvoering hiervan wordt samengewerkt met bestaande organisaties met overlappende doelstellingen, zoals het Forum Nederland Indonesië en diens zusterorganisatie in Jakarta. Het KWF levert een financiële bijdrage aan de fellowship-programma’s van de European Organisation for Research and Treatment of Cancer (EORTC) en van de Union Internationale Contre le Cancer (UICC). In het kader van de samenwerking met Indonesië werd het programma van deze laatste organisatie aanzienlijk versterkt. Ook aan de overige activiteiten van de EORTC leveren de Nederlandse oncologen traditioneel een belangrijke bijdrage. De Association of European Cancer Leagues (ECL) en het programma Europa tegen Kanker van de EU leveren traditioneel belangrijke impulsen voor samenwerking op Europees niveau op het gebied van de voorlichting over kanker. Bestuur, Directie en Bureau Uit de Besturen van Stichting en Vereniging van de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF is een Dagelijks Bestuur samengesteld. De drie Besturen worden in hun werkzaamheden bijgestaan door adviesraden, adviseurs en door het Bureau van de organisatie. Algemene Ledenvergadering De Algemene Ledenvergadering is het hoogste orgaan van de Vereniging KWF. De 48e Algemene Ledenvergadering werd gehouden te Arnhem. In het huishoudelijke gedeelte werden de jaarstukken goedgekeurd. In het middaggedeelte werd aandacht besteed aan de voorlichtingscampagne van het KWF ‘Bordje Gezond, minder kanker’. De Muntendamprijs 1997 werd toegekend aan mw.dr.ir. F.E. van Leeuwen, vanwege haar belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van de kankerepidemiologie. Grote dank gaat uit naar allen die zich in 1997 op enigerlei wijze hebben ingezet voor de Nederlandse Kankerbestrijding.

Dagelijks Bestuur en Algemeen Directeur

T

I

E

F

Bestuur, Directie en Bureau Het Dagelijks Bestuur was in het verslagjaar als volgt samengesteld: voorzitter: Mr. J.J.C. Alberdingk Thijm vice-voorzitter: Prof.dr. H.M. Pinedo secretaris: Mr. H.W. Wefers Bettink penningmeester: Drs. J. Koning lid: Mw.drs. E.Tamboezer Het Bureau, dat onder leiding staat van een Algemeen Directeur, kent vier afdelingen. De afdeling Voorlichting en PR staat onder leiding van een directeur, de overige afdelingen worden aangestuurd door een hoofd. Directie en afdelingshoofden vormen samen de staf, die regelmatig bijeenkomt om beleidsmatige en managementzaken te bespreken. Aan het eind van de verslagjaar was de staf als volgt samengesteld: Algemeen Directeur: Dr. K.W. van de Poll Directeur Voorlichting en PR: Mw. E.J.M. Heshusius Hoofd Fondsenwerving: R. van Haeften Hoofd Research Coördinatie: Dr. G.H. Boerrigter Hoofd Financiën en Algemene Zaken: R.M. Kamphuis Uit het personeel is een Ondernemingsraad gekozen, bestaande uit: voorzitter Mw. S. Boere vice-voorzitter H. van Bommel secretaris R. Knipping leden O. Hoogeveen Mw. M. Moussa. In het verslagjaar werd veel aandacht besteed aan de wettelijke verplichtingen op het gebied van de arbeidsomstandigheden. OR en Algemeen Directeur vergaderden in het totaal zesmaal, waarvan eenmaal met de voorzitter en eenmaal met de penningmeester.

11

D

E

N

E

D

E

R

L

A

N

D

S

E

Financieel overzicht

K

A

N

K

E

R

B

E

S

T

R

I

J

Toelichting op de balans

Algemeen Waarderingsgrondslagen Balans De Nederlandse Kankerbestrijding is een samenwerVoorzover niet anders vermeld, zijn de posten in de kingsverband tussen de Vereniging en de Stichting KWF. balans opgenomen voor hun nominale waarde. De hier gepresenteerde gecombineerde cijfers geven Het kantoorpand is gewaardeerd tegen taxatiewaarde. een beeld van het totaal van de financiën van dat samenwerkingsverband. Bij de verslagen van FondsenDe aandelen worden gewaardeerd tegen beurskoers werving, Research Coördinatie en Voorlichting & PR ultimo boekjaar. Gerealiseerde waardeverschillen bij zijn gedetailleerde overzichten van inkomsten en verkoop worden verantwoord onder de opbrengst bestedingen van de genoemde sectoren opgenomen. beleggingen op de staat van baten en lasten. Niet De afzonderlijke jaarrekeningen van de beide organigerealiseerde waardeverschillen op aandelen in portesaties liggen ter inzage bij het Bureau en worden op verzoek toegestuurd. De taakverdeling tussen de Vereniging en de Gecombineerde Balans Nederlandse Stichting brengt met zich mee Kankerbestrijding/Koningin Wilhelmina Fonds dat de Vereniging is belast met de werving van de middelen, 31 31 die zij overdraagt aan de StichACTIVA DECEMBER DECEMBER ting. Als gevolg van deze taakin ƒ miljoen 1996 1997 verdeling heeft uitsluitend de Stichting een besteedbaar verVastgelegde middelen mogen. Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen Het verslag is ingericht volgens de Richtlijn Fondsenwervende Instellingen, zoals gepubliceerd door de Raad voor de Jaarverslaggeving. Doel van de richtlijn is het publiek duidelijkheid te verschaffen over het kostenpercentage van de fondsenwerving, de besteding van de gelden en over de vraag of de gelden zijn besteed voor het doel waarvoor deze zijn geworven. Het inrichten van de verslaggeving volgens de richtlijn is tevens een belangrijke voorwaarde voor het verkrijgen van het Keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwervende Instellingen.

Kantoorpand Computerconfiguraties Transportmiddelen

Lening verstrekt in het kader van de doelstelling Beleggingen Effecten Deposito's Leningen Onroerende goederen

5,6 0,2 0,0

5,8

5,8

0.3

0.3

252,1 12,5 0,3 0,2

224,9 14,7 0,3 0,2 265,1

240,1

1,9

0,5

Rechten op met vruchtgebruik belast kapitaal

p.m.

p.m.

Rechten op kapitaal

p.m.

p.m.

0,7

-

Egalisatierekening obligaties

Voorraden en vooruitbetaalde kosten jubileum Vorderingen Afdelingen en contactpersonen Overige vorderingen

Geldmiddelen

12

5,5 0,3 0,0

0,5 8,3

0,5 9,9 10,4

8,8

40,5

6,0

324,7

261,5

D

I

N

G

I

N

P

E

R

S

P

E

C

feuille worden ten gunste of ten laste van de reserve niet gerealiseerde waardeverschillen gebracht. Indien deze reserve ontoereikend is, worden niet gerealiseerde verliezen die de reserve overschrijden als last verantwoord in de staat van baten en lasten. De obligaties worden tegen aflossingswaarde gewaardeerd. Voor deze waardering is gekozen, omdat het beleid in beginsel erop is gericht de obligaties aan te houden tot het moment van aflossing/uitloting. Het verschil tussen kostprijs en aflossingswaarde wordt ten gunste dan wel ten laste van de egalisatierekening

PASSIVA in ƒ miljoen

Besteedbaar vermogen Aangewend in het kader van de bedrijfsvoering Bestemmingsreserve door Bestuur bepaald Overig besteedbaar vermogen waaronder continuïteitsreserve

31 DECEMBER 1997

T

I

E

obligaties gebracht. De vrijval uit de egalisatierekening welke gebaseerd is op de resterende looptijd van de desbetreffende obligaties, wordt, evenals het gerealiseerde resultaat bij uitloting/verkoop, verantwoord onder de opbrengst beleggingen op de staat van baten en lasten. De voorraad zeefdrukken, die is aangeschaft in het kader van het jubileum in 1999, is gewaardeerd tegen kostprijs. Activa

31 DECEMBER 1996

5,8

5,8

50,8

8,1

25,5

39,8 82,1

Vastgelegd vermogen Aangewend in het kader van de doelstelling Reserve niet-gerealiseerde waardeverschillen

0,3

Voorzieningen Schulden op lange termijn Uitkeringsverplichtingen Schulden op korte termijn Uitkeringsverplichtingen Inzake projectsubsidies Overige schulden

53,7

0,3

41,2

Totaal vermogen

F

28,0 41,5

28,3

123,6

82,0

0,5

0,5

87,7

80,6

83,1 22,1 7,7

75,3 17,1 6,0 112,9

98,4

324,7

261,5

Vastgelegde middelen Het kantoorpand is gewaardeerd tegen taxatiewaarde per 20 april 1994. De totale onderhandse verkoopwaarde, vrij van huur en gebruik, komt volgens het taxatierapport uit op ƒ 5.780.000. Met ingang van 1995 wordt op de waarde van de opstallen ad ƒ 5.150.000 2% per jaar afgeschreven. De economische levensduur is op 40 jaar gesteld, rekening houdend met een restwaarde van 20%. Daarnaast zal met tussenpozen van tien jaar een hertaxatie plaatsvinden. De computerconfiguraties en de transportmiddelen worden in 4 jaar afgeschreven. Lening verstrekt in het kader van de doelstelling Aan de Stichting Cel Scheidings Technologie/Cell Separation Technology Foundation te Leeuwarden is per 1 juni 1993 een 7% achtergestelde lening verstrekt. De lening had een looptijd tot 1 juni 1996. In 1997 is besloten de looptijd te verlengen tot 1 juni 1998. De lening is verstrekt ter bevordering van de technologische ontwikkeling van een op het Nederlands Kanker Instituut ontwikkeld systeem voor automatische bloedcomponentenscheiding. De rente zal worden betaald op het moment van aflossing van de lening.

13

D

E

N

E

D

E

R

L

A

N

D

S

E

Beleggingen Het beleid met betrekking tot de beleggingen in effecten is gericht op een aandeel van zakelijke waarden van maximaal 20%. De beleggingen in zakelijke waarden beperken zich tot aandelen van grote beursgenoteerde ondernemingen en beleggingsfondsen in aandelen en onroerend goed. Voor het overige wordt in vastrentende waarden belegd, hoofdzakelijk Nederlandse Staatsobligaties. De looptijdsamenstelling van de obligatieportefeuille is gericht op een gelijkmatige cashflow uit hoofde van rente en aflossingen. In het kader van het lopende kasbeheer wordt daarnaast belegd in termijndeposito's. Aandelen Als gevolg van de waarderingsmethode is een positief niet gerealiseerd waardeverschil ontstaan van ƒ 13.255.826 (vorig jaar ƒ 14.700.229), welk bedrag ten gunste is gebracht van de reserve niet gerealiseerde waardeverschillen. Deze reserve is opgenomen als onderdeel van het vastgelegd vermogen. De samenstelling van de effectenportefeuille ultimo het boekjaar, totaal ƒ 252,1 miljoen, is als volgt (in ƒ miljoen): Beleggingsinstellingen aandelen

5,3

Obligaties lagere overheden

2,0

Beleggingsinstellingen obligaties Ondernemingen

12,7

51,9

K

A

N

K

E

R

B

E

S

T

R

I

J

Egalisatierekening obligaties De verschillen tussen de kostprijs en de aflossingswaarde van obligaties worden opgenomen in de egalisatierekening obligaties. Het verloop van de egalisatierekening in 1997 is als volgt (in ƒ duizenden): Saldo per 1 januari 1997

-554

Mutatie wegens uitbreiding portefeuille -1.779 Vrijval ten laste van de staat van baten en lasten Saldo per 31 december 1997

435 -1.898

Rechten op met vruchtgebruik belast kapitaal en rechten op kapitaal De verworven kapitalen belast met vruchtgebruik en de nalatenschappen welke ultimo het boekjaar nog niet tot uitkering zijn gekomen, worden niet opgenomen in de staat van baten en lasten, maar in de balans pro memorie verantwoord. Vorderingen In de overige vorderingen is begrepen een bedrag groot ƒ 8.631.901 nog te ontvangen intrest op beleggingen. Geldmiddelen Dit betreft direct opeisbare tegoeden bij banken alsmede een gering bedrag aan kasgeld. Het hoge saldo wordt veroorzaakt door de ontvangst van een grote erfenis aan het einde van 1997. In 1998 is dit bedrag grotendeels omgezet in beleggingen.

Nederlandse Staatsobligaties

180,2

Passiva De beurswaarde van de obligatieportefeuille per 31 december 1997 bedraagt ƒ 196.976.045. Deposito’s Dit betreffen bij banken uitstaande depositoleningen. Leningen Het betreft hier grotendeels hypothecaire leningen aan niet aan de organisatie verbonden derden. Onroerende goederen Het betreft hier een drietal woonhuizen, alsmede een tweetal landerijen verkregen uit nalatenschappen.

14

Vermogen Een deel van het vermogen wordt opgenomen als bestemmingsreserve teneinde de financiering van bepaalde in de toekomst voorgenomen uitgaven tot uitdrukking te brengen. Gekozen is voor een systematiek waarbij alle uitgaven worden verantwoord in de staat van baten en lasten.Voor zover deze uitgaven zijn gedaan ten laste speciaal daartoe gevormde bestemmingsreserves, vindt overheveling plaats vanuit deze bestemmingsreserve naar het overig besteedbaar vermogen.

D

I

N

G

I

N

P

E

R E C A P T U L AT I E

R

S

P

E

C

T

I

E

F

V E R M O G E N S M U TAT I E S

Het totale vermogen heeft zich als volgt ontwikkeld (in ƒ miljoen): Besteedbaar vermogen

Vastgelegd vermogen

Totaal vermogen

Stand per 1 januari Mutatie reserve niet-gerealiseerde waardeverschillen

53,7

28,3

82,0

-

13,2

13,2

Voordelig saldo

28,4

-

28,4

Stand per 31 december

82,1

41,5

123,6

Vermogen aangewend in het kader van de bedrijfsvoering Dit deel van het vermogen is vastgelegd in bedrijfsmiddelen die noodzakelijk zijn voor de bedrijfsvoering. Deze reserve muteert met de aanschaf en afschrijvingen van de vastgelegde middelen.

De over het boekjaar 1997 gevormde reserve ad ƒ 53 miljoen heeft de volgende bestemming (in ƒ miljoen):

Bestemmingsreserve door bestuur bepaald De bestemmingsreserve is gevormd teneinde tot uitdrukking te brengen welk deel van het besteedbaar vermogen reeds bestemd is voor bijzondere bestedingsdoeleinden. In 1997 is besloten om uit het overig besteedbaar vermogen, zoals dit in achterliggende jaren door meevallende inkomsten is ontstaan, een bedrag van ƒ 30 miljoen te bestemmen voor de versterking van het wetenschappelijk onderzoek in algemene zin. Daarnaast is besloten om de extra bestedingsruimte ad ƒ 23 miljoen, ontstaan door een onverwachte ontvangst in 1997 bij de Vereniging KWF van een bijzondere grote nalatenschap, te bestemmen voor de versterking van het klinisch onderzoek.

■

Het verloop van de bestemmingsreserve is als volgt (in ƒ miljoen): Stand per 1 januari 1997 Vorming inzake boekjaar 1997 uit overig besteedbaar vermogen

8,1

■ ■

■ ■ ■ ■

extra projectfinanciering WRK en WRSO exploitatiesubsidie (4 jaar) t.b.v. kinderoncologische centra programma 'Survivorship bij kanker' stimuleringsprogramma WRSO programmafinanciering WRK persoonsgebondenfinanciering WRK versterking klinisch vergelijkend onderzoek

23,5 7,2 2,8 1,7 8,8 6,0 3,0 53,0

Overig besteedbaar vermogen waaronder continuïteitsreserve Het verloop van de reserve in 1997 was als volgt (in ƒ miljoen): Stand per 1 januari 1997 Door bestuursbesluit naar bestemmingsreserve

39,8 -53,0

Toevoeging uit overschot 1997

-13,2 38,7

53,0

Stand per 31 december 1997

61,1

- 7,2

Reserve niet-gerealiseerde waardeverschillen Het verloop van de reserve in 1997 was als volgt (in ƒ miljoen):

25,5

Toevoeging uitkeringsverplichtingen inzake exploitatie-subsidies kinderoncologie Beschikbaar voor financiering projecten 1997 Voorlichting, onderwijs en opleidingen

- 2,5

Stand per 1 januari 1997 mutatie 1997

28,0 13,2

- 0,7


41,2


50,7

De reserve heeft per 31december 1997 uitsluitend betrekking op aandelen.

15

D

E

N

E

D

E

R

L

Voorzieningen Het betreft hier uitkeringsverplichtingen aan derden (privé personen) niet in het kader van de doelstelling, voortvloeiend uit verplichtingen bij verkrijging van nalatenschappen. Schulden op lange en korte termijn Hieronder worden onder meer verantwoord de uitkeringsverplichtingen. Dit betreft gegarandeerde toezeggingen inzake projecten basisfinancieringen, betrekking hebbende op de jaren na balansdatum. De organisatie bestemt een percentage van de reguliere inkomsten voor basisfinanciering ten behoeve van het Nederlands Kanker Instituut (NKI) en de Daniel den Hoed Kliniek (DDHK). In de berekening van de uitkeringsverplichtingen uit hoofde van de toegezegde basisfinanciering zijn betrokken die boekjaren waarvan de inkomsten definitief bekend zijn. In totaal zijn de uitkeringsverplichtingen met ƒ 14,9 miljoen toegenomen tot ƒ 170,8 miljoen. Deze toename wordt als volgt becijferd (in ƒ miljoen): Toename inzake projectfinanciering

1,4

Toename inzake basisfinancieringen

6,3

Toename inzake kinderoncologische centra

7,2 14,9

A

N

D

S

E

K

A

N

ONTWIKKELING

E

R

EIGEN

B

E

S

T

R

I

J

VERMOGEN

De ontwikkeling van het eigen vermogen over de laatste vijf jaren is als volgt weer te geven (in ƒ miljoen): 1997

1996

1995

1994

1993

82,0

61,5

49,9

68,3

45,5

-

-

-0,6

-

-

82,0

61,5

49,3

68,3

45,5

28,4

5,8

5,3

-1,8

4,3

13,2

14,7

6,9

-16,6

18,5

123,6

82,0

61,5

49,9

68,3

Stand per 1 januari Invloed stelselwijziging obligaties, per saldo

Exploitatiesaldo Niet-gerealiseerde waardeverschillen Stand per 31 december

Gecombineerde Staat van Baten en Lasten in ƒ miljoen

FONDSENWERVING Baten uit eigen fondsenwerving: Collecte Mailingacties particulieren Mailingacties bedrijven Nationale KWF-loterijen Nalatenschappen Overige fondsenwerving

1997

1997

1996

realisatie

begroting

realisatie

14,6 23,8 2,1 5,0 40,6 0,8

14,0 23,0 2,0 6,6 36,0 0,4

14,0 23,2 2,0 6,1 40,8 0,6

86,9 28,6

82,0 -

86,7 -

115,5

82,0

86,7

7,4 4,0

8,5 3,6

6,7 3,6

11,4

12,1

10,3

(kosten als percentage reguliere baten) (kosten als percentage van baten uit eigen fondsenwerving)

(13,1)

(14,8)

(11,9)

Nettoresultaat eigen fondsenwerving Verkopen Opbrengst Kosten Nettoresultaat verkopen

104,1

69,9

76,4

0,1 0,0 0,1

-

-

Totaal inkomsten eigen activiteiten Aandeel opbrengst acties van derden

104,2 2,3

69,9 2,1

76,4 2,2

Beschikbaar uit fondsenwerving Bijdragen en subsidies Opbrengst beleggingen Interest banksaldi en overige

106,5 1,4 22,0 0,2

72,0 1,0 12,5 0,2

78,6 1,1 14,8 0,2

130,1

85,7

94,7

Reguliere opbrengsten Bijzondere nalatenschap Totale baten eigen fondsenwerving Kosten eigen fondsenwerving: (In)directe wervingskosten Uitvoeringskosten eigen organisatie Totaal kosten eigen fondsenwerving

Totaal beschikbaar voor doelstelling

16

K

(9,8)

D

I

N

G

I

N

P

E

R

S

P

E

C

T

I

E

F

De toename voor de basisfinancieringen vindt onder meer zijn oorsprong in de hogere verplichtingen als gevolg van de ontvangst in 1997 van een grote nalatenschap. Daarnaast heeft het bestuur in 1997 besloten gedurende een periode van vier jaar een bijdrage te geven in de exploitatie van de Kinderoncologische Centra aan de Vrije Universiteit en het Academisch Medisch Centrum tot een bedrag van ƒ 1,8 miljoen per jaar.

Naast die lasten die betrekking hebben op het boekjaar worden ook de toe- en afname van de verplichtingen verantwoord.Toegekende subsidies worden verantwoord in het jaar waarin de subsidie-ontvanger schriftelijk van de subsidietoekenning op de hoogte is gesteld. In afwijking hierop worden de baten en lasten van de Nationale KWF-loterijen verantwoord in het jaar waarop deze betrekking hebben.

Staat van baten en lasten

Baten

Waarderingsgrondslagen In de staat van baten en lasten worden de baten verantwoord in het jaar waarin deze zijn ontvangen.

Collecte De bruto collecte opbrengst is ten opzichte van vorig jaar met ƒ 666.000 ofwel 4,8% toegenomen. Het totale bedrag van ƒ 14.634.000 is de hoogste Nederlandse Kankerbestrijding/KWF over 1997 collecte-opbrengst door het KWF in enig jaar bijeen in ƒ miljoen 1997 1997 1996 gebracht. realisatie begroting realisatie BESTEDINGEN Wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en opleidingen Verstrekte subsidies Uitvoeringskosten eigen organisatie

87,8 2,3

72,7 2,1

76,5 1,8

Totaal

90,1

74,8

78,3

5,3 3,4 2,9

6,1 4,3 2,7

4,2 3,9 2,5

11,6

13,1

10,6

Totaal besteed aan de doelstelling

101,7

87,9

88,9

Overschot (+)/tekort (-)

+28,4

-2,2

+5,8

Totaal

130,1

85,7

94,7

Onttrokken aan de bestemmingsreserves

-10,4

-3,8

-8,2

Toegevoegd aan het besteedbaar vermogen

+38,8

+1,6

+14,0

+28,4

-2,2

+5,8

Voorlichting en PR Eigen activiteiten Verstrekte subsidies Uitvoeringskosten eigen organisatie Totaal

Het saldo is als volgt toegevoegd c.q. onttrokken aan het vermogen:

Saldo

Particulieren De bruto-opbrengst uit giften van particulieren is ten opzichte van vorig jaar met ƒ 608.000 ofwel 2,6% toegenomen. Nationale KWF-loterijen In vergelijking met 1996 zijn de bruto-opbrengsten met ƒ 1.099.000 ofwel 18% gedaald.Ten opzichte van de begroting zijn de brutoopbrengsten met ƒ 1.600.000 achtergebleven. Een geplande actie om het aantal deelnemers via telemarketing uit te breiden is, wegens negatieve publiciteit in algemene zin rond telemarketing, komen te vervallen. De nettoopbrengsten zijn, mede onder invloed van kostenbesparende maatregelen, met ƒ 675.000 minder sterk gedaald dan de bruto-opbrengsten.

17

D

E

N

E

D

E

R

L

A

N

D

S

E

K

Nalatenschappen Door een eenmalige ontvangst in 1997 uit een bijzonder grote nalatenschap van ƒ 28.632.000 zijn de inkomsten gestegen tot een recordbedrag van ƒ 69 miljoen. Deze ontvangst verklaart de toename ad ƒ 28.355.000 ten opzichte van vorig jaar. Gecorrigeerd voor die ontvangst bedragen de inkomsten uit nalatenschappen over 1997 circa ƒ 40,6 miljoen ten opzichte van ƒ 40,8 miljoen voor 1996. Bijdragen en subsidies De specificatie voor 1997 is als volgt (in ƒ duizend): Harmannus Ehrhard Stichting Stichting Nico Binnendijk Fonds Stichting Spiering Fonds Ministerie van Volksgezondheid,Welzijn & Sport Overige

75 240 66 993 45 1.419

Aandeel in acties van derden Uit diverse nationale acties ontvangt de Nederlandse Kankerbestrijding een aandeel in de opbrengst. De opbrengst 1997 is als volgt gespecificeerd (in ƒ duizend): Stichting Fondsenwervingsacties Volksgezondheid

Stichting Nationale Instant Loterij

125 Overige

309

18

Stichting De Nationale Sporttotalisator

409

Stichting Algemene Loterij Nederland

1393

ONTWIKKELING

Deze tabel geeft de ontwikkeling weer van inkomsten en uitgaven over de laatste vijf jaren (in ƒ miljoen).

*Voor vergelijkingsdoeleinden aangepast.

18

A

N

K

E

R

B

E

S

T

R

I

Opbrengst beleggingen De opbrengst beleggingen laat zich specificeren als volgt (in ƒ duizend): Dividenden Interest obligaties Interest deposito’s Interest leningen Huren beleggingspanden

1.280 12.646 109 117 7

Bruto opbrengst beleggingen

14.159

Gerealiseerd koersresultaat aandelen Herwaardering grasland

8.497 13 22.669

Toevoeging egalisatierekening obligaties Kosten effecten 197 Kosten beleggingspanden 3

-436

-200 Opbrengst beleggingen

22.033

Het beleid om het aandeel van de zakelijke waarden in de beleggingen in effecten maximaal 20% te laten zijn, heeft ertoe geleid dat door de sterk gestegen koersen van aandelen in 1997 delen van de portefeuille zijn verkocht. Door deze verkopen zijn koersresultaten gerealiseerd tot een bedrag van ƒ 8.496.645 (vorig jaar ƒ 2.117.550). Meer gedetailleerde overzichten van inkomsten en uitgaven zijn opgenomen bij de verslagen van Fondsenwerving, Research Coördinatie en Voorlichting & PR.

INKOMSTEN

EN

UITGAVEN

Netto-opbrengst fondsenwerving (incl. bijdragen en subsidies)

1997

1996

1995

1994

1993*

107,9

79,7

76,1

76,1

72,3

Opbrengst beleggingen

22,2

15,0

12,7

11,2

11,0

Beschikbaar voor doelstelling

130,1

94,7

88,8

87,3

83,3

Besteed aan doelstelling

101,7

88,9

83,5

89,1

79,0

Saldo

28,4

5,8

5,3

-1,8

4,3

J

D

I

N

G

I

N

P

E

R

S

P

E

C

T

I

E

F

Uitvoeringskosten eigen organisatie Binnen de organisatie van de Nederlandse Kankerbestrijding worden een drietal hoofdactiviteiten onderscheiden, te weten: Fondsenwerving (FW),Wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en opleidingen (RC) en Voorlichting & PR (VL/PR).Ten behoeve van deze activiteiten heeft de organisatie kosten van uitvoering en beheer. In onderstaand overzicht wordt inzicht gegeven in de opbouw van deze kosten voor ieder van de afzonderlijke hoofdactiviteiten en voor de organisatie als geheel. Kosten rechtstreeks verbandhoudend met één der hoofdactiviteiten worden direct toegerekend aan die activiteit. De indirecte kosten worden verantwoord als algemene kosten (FAZ) en doorbelast op basis van de verdeelsleutel 35% Fondsenwerving, 35% Voorlichting & PR en 30% Wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en opleidingen. De uitvoeringskosten eigen organisatie laten zich, in ƒ duizenden, specificeren als volgt:

1997

1997 1996

realisatie

begroting

realisatie

FW RC VL/PR FAZ Totaal Totaal Totaal Salarissen (incl. sociale lasten)

1.959

761 1.240

2.004 5.964 5.561 5.093

74

26

49

52

201

182

180

Overige personeelskosten

133

131

99

183

546

302

492

Reis- en verblijfkosten

336

46

72

53

507

527

457

Huisvestingskosten

-

-

-

413

413

285

279

Bestuurskosten

-

-

-

24

24

15

26

32

136

21

1.369 1.558 1.512 1.457

Totaal voor doorbelasting algemene kosten

2.534 1.100 1.481

4.098 9.213 8.384 7.984

Doorbelasting algemene kosten

1.434 1.230 1.434 -4.098

Totaal na doorbelasting algemene kosten

3.968 2.330 2.915

Pensioenlasten

Administratiekosten

Gemiddeld aantal personeelsleden (in voltijd formatieplaatsen)

- 9.213 8.384 7.984

68.7

66.4

Aan bestuurders wordt geen bezoldiging toegekend noch zijn aan bestuurders en/of de directie leningen verstrekt.

68.0

Accountantsverklaring Opdracht Wij hebben de jaarrekeningen 1997 van de Vereniging en de Stichting Koningin Wilhelmina Fonds voor de Nederlandse Kankerbestrijding, alsmede de aan de hand daarvan opgestelde gecombineerde jaarrekening 1997, zoals opgenomen in dit jaarverslag gecontroleerd. De jaarrekeningen zijn opgesteld onder verantwoordelijkheid van de Besturen van de beide organisaties. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de gecombineerde jaarrekening te verstrekken. Werkzaamheden Onze controle is verricht overeenkomstig algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controle-opdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze controle zodanig te worden ingepland en uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor financiele verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening zijn toegepast en van belangrijke schattingen die door de Besturen van de beide organisaties daarbij zijn gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening.Wij zijn van mening dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel. Oordeel Wij zijn van oordeel dat de gecombineerde jaarrekening een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van het vermogen op 31 december 1997 en van het batig saldo over 1997 in overeenstemming met algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving en voorts in overeenstemming met de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen van oktober 1994, zoals opgesteld door de Raad voor de Jaarverslaggeving. Amstelveen, 19 juni 1998 KPMG Accountants N.V.

19

D

E

N

E

D

E

R

L

A

N

D

S

E

K

A

N

K

E

R

B

E

S

T

R

I

J

D

K W F -O N D E R

Muntendamprijs 97 In 1976 heeft de Stichting Koningin Wilhelmina Fonds de Prof.dr. P. Muntendamprijs ingesteld. Deze onderscheiding wordt toegekend aan personen met bij-

foto: Audio Visuele Dienst AvL

■ Op de Algemene Ledenvergadering op 7 juni 1997 in Arnhem is de 22e Prof.dr. P. Muntendamprijs uitgereikt aan mw.dr.ir. F.E. van Leeuwen. Zij is als epidemiologe verbonden aan het Nederlands Kanker Instituut/Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis. De onderscheiding werd overhandigd door KWF-voorzitter mr. J.J.C. Alberdingk Thijm.

zondere verdiensten voor de kankerbestrijding in Nederland. De onderscheiding bestaat uit een oorkonde en een bronzen legpenning. In 1991 is hier een bedrag van ƒ 50.000,- aan toegevoegd, te besteden in overleg met de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF ten behoeve van het werkterrein van de winnaar. Prof.dr. P. Muntendam was van 1968 tot 1975 voorzitter van de Stichting Koningin Wilhelmina Fonds. De 22e Prof.dr. P. Muntendamprijs is op voordracht van de jury uitgereikt aan mw.dr.ir. F.E. van Leeuwen. Zij is als epidemiologe verbonden aan het Nederlands Kanker Instituut/Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis en hoofd van de afdeling Epidemiologie in dat Instituut in Amsterdam. Floor van Leeuwen werd onderscheiden vanwege de creatieve en actieve wijze waarop zij het voortouw heeft genomen bij het verder ontwikkelen van de kanker-epidemiologie in ons land.

20

Zilveren Krab afd. Aarle-Rixtel Mw. M.J. Heyl-Hoenselaar

Mw. J. Pols-Jonkman Mw. G. de Vries-de Jeger

afd. Amersfoort Mw. E. Beekes-Wijsenbek Mw. E. Bloklandvan Schoonhoven Mw. Abbing-Rood Mw. C.M.N. Staal-Meulhof

afd. Duizel Mw. A.J.M. HakkensKuijken

afd. Beilen Mw. H. de Vries-Weening Mw. J.Vos-Wilting afd. Brakel Mw. J. van Dalen

afd. Eestrum Mw.T. Broersma-Bosma Mw. A. Dijkstra-Miedema Mw.W. Allema-v.d. Bij afd. Enschede Mw. I. Luckman-Kuipers

afd. Bourtange Mw. A. Geukes-Velema

afd. Erica Mw. H.Veenstra-Lok Mw. F. Oostingh-van Dijk

afd. Deventer Mw. Fridrichs Mw.T.J. Meybergvan Doesen

afd. Grootegast Mw. A. Jellema-Riedstra Mw. H.J.M. Feenstra-Klein

I

N

G

I

N

P

E

R

S

P

E

C

T

I

E

F

SCHEIDINGEN 1997 G Go ou ud de en n B Bo ou u tt o on n

afd. Goor Dhr. J.H.F.Veltkamp Dhr. P.G. Bosma

afdeling Amersfoort Mw. G. van Krugten-Reparon

afdeling Heerde Mw.T. Gerritsen

afdeling Barger Compascuum Mw.W. Peters-Lingenaar

afdeling Koewacht Hr. A. de Coninck

afdeling Best Mw. M. van den Hurk

afdeling Roodeschool Mw. H. v.d. Zee-v. Dijken

afdeling Eindhoven Mw. J.C. Postma

afdeling Utrecht Dhr.T. Hoekstra

afdeling Eindhoven Dhr. D.G. Postma

afdeling Wintelre Dhr. A.W. van Loon

afd. Noordhoek Mw. Mulders-Krijnen

afd. Steenderen Mw. D.WunderinkHarenberg

afd.Tegelen Mw. J.L.M. Noten-Suilen

afd.Ten Boer Mw. A. Oudman-Holtman

afd. Ursem Mw.J.J. Offringa-Kuiper Mw. Struijt-Schuijtemaker

afd. Nijeberkoop Mw. A. RoersmaRiemersma

afd.Terwispel Mw. F. de Boer-Lageveen

afd.Veghel Dhr.T. Beuving

afd. Nunspeet Mw.Vierhouten

afd.Tilburg Dhr. D. Paymans

afd. Ommen Mw. J. Grootens-van Dijk

afd.Tijnje Mw. C. Bruinsma-Bouma

afd.Vleuten Mw. J.C. Miltenburgvan Kleinwee Mw. J.G.M. de JongAkkermans

afd. Ommen Mw. J. Grootens-Dijk

afd.Vogelwaarde Mw. C. de SchepperKamps

afd. Hulst Mw. C. Soonieus-Emons

afd. Oosterbeek Mw.V.E. SassenusNieuwenhuis Mw. D.WesterhoutHendriks Mw. B.K. Klok

afd.Wartena Mw. C.Wartena-Gerbens Mw.V. Haytsma-Kamsma

afd. Kampen Mw. J.V.Vlijmen-v.d. Kamp

afd. Oldemarkt Mw. G. Braad-de Groot

afd. Oostermeer Mw. S. v.d. MeulenHulshof Mw. A. v.d.Veen-de Vries Mw. B. Brouwer-Leenstra

afd. Leende Mw. R. van Engelen Mw. A. Hurkens-Bieshaar

afd. Oudorp Mw. A. Kunst-Veldman

afd. Oostzaan Mw. N. Geuzebroekde Dood Mw. van Prooyen-Jansen Mw. van Splunter-Bruin

afd.Wieringermeer Mw. J.F. Bradley-Swiers Mw. A. Feikes

afd. Heerlen Mw. M.E. Kisters Mw. M. Rutten Mej. A.Wijnen Mej. M.T.Wijnen afd. ’s Hertogenbosch Mw. Brok Mw.T. Gielen Mw. v.d. Leur Mw.Van Lieshout afd. Hindeloopen Dhr. R. Stallmann

afd. Middelburg Mw. J.Verboom-Mulder afd. Nieuw Schoonebeek Mw. A.H. Büter-Möhlman Mw.T. Leferink-Mulder Mw. E.A.WennekerHusen

afd. Nij Beets Mw. A. de Vries-de Vries

afd. Rucphen Mw. J. Neggers afd. Slagharen Mw. J. Hijing-Ahuis

afd. Putte Mw. P.C.G. UytenhaakBoesen

afd. Sleen Mw. E. Geugies-v.d. Linde Mw. J.Wilting-Koekoek

afd. Schipluiden Mw. M.J. DoodewaardMakkers

afd.Waspik Mw. I.Wijffels

afd.Westdorpe Dhr. H.M. van Dorsselaar afd. Zevenhoven Mw. Zr. M. Brouwer afd. Zwijndrecht Mw. A. Nienkempen

21

I

N

T

E

R

V

I

E

W

Het had Floor van Leeuwen (40) enkele dagen gekost om aan het idee te wennen. ‘Ja, het was even lastig om mezelf met de bekende Muntendamprijs te associëren. Ik ben er zeer mee vereerd. Maar ik voel me vooral blij. De prijs is een enorme stimulans voor het werk dat ik samen met mijn onderzoeksgroep doe.’ Dr.ir.Van Leeuwen is als hoofd van de afdeling Epidemiologie verbonden aan het Nederlands Kanker Instituut/Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis in Amsterdam. ‘In mijn werk houd ik mij bezig met het vergaren van kennis over hoe we kanker kunnen voorkomen. In de kankerepidemiologie zoeken we in de bevolking naar oorzaken van kanker. Zo kijken we bijvoorbeeld naar de invloed van roken, voeding en andere zaken in ons leefmilieu. Mijn eigen onderzoeksgroep heeft zich vooral gericht op de rol van hormonen, anti-kankermedicijnen en bestraling bij het ontstaan van kanker.’

22


De 22e Prof.dr. P. Muntendamprijs is toegekend aan epidemiologe dr.ir. Floor E. van Leeuwen. Tijdens de Algemene Ledenvergadering op 7 juni 1997 overhandigde de voorzitter van het KWF, Mr. J.J.C. Alberdingk Thijm, haar de oorkonde en de gietpenning. De winnares reageerde verheugd.

Creativiteit Floor van Leeuwen heeft een indrukwekkende wetenschappelijke loopbaan achter de rug. Ze ontving de Muntendamprijs voor de creatieve en actieve wijze waarop zij het voortouw heeft genomen bij het verder ontwikkelen van de kankerepidemiologie in Nederland. Floor van Leeuwen: ‘Volgens mij moet je als epidemioloog altijd creatief zijn. Je hebt namelijk constant met mensen te maken. De eerste stap is, dat je op het goede moment bedenkt “daar gaan we aan werken, want dat wordt heel belangrijk in de toekomst”. Ik denk dat dit voor ons onderzoek naar de pil en borstkanker heel belangrijk was (red: mw.Van Leeuwen stelde in 1994 vast dat het gebruik van ‘de pil’ vóór het 20e levensjaar een licht verhoogd risico met zich meebrengt voor de ontwikkeling van borstkanker op jonge leeftijd).Vervolgens moet je ziekenhuizen zover krijgen om aan het onderzoek mee te werken. Daar zitten soms veel weerstanden, omdat

het specialisten een klein beetje tijd kan kosten. Daar komt bij dat patiënten en gezonde personen goed gemotiveerd moeten worden om aan het onderzoek mee te doen. Het is dus zaak om de brief aan de patiënten zo op te stellen, dat zij het gevoel krijgen graag mee te willen werken. Je moet dus al heel veel hobbels nemen, wil je aan je onderzoek kunnen beginnen. Maar dat is wel heel belangrijk.Want een hoge respons is bij epidemiologie cruciaal. Daar valt of staat het onderzoek mee.’ DES-dochters Aan de Prof.dr. P. Muntendamprijs is een bedrag van ƒ 50.000,- verbonden. Floor van Leeuwen wil dit geld besteden aan een onderzoek naar de late gezondheidseffecten bij DES-dochters. DES-dochters zijn vrouwen van wie de moeder tijdens de zwangerschap het hormoon DES heeft gebruikt. ‘Als je al jaren onderzoek doet naar lange termijn-gevolgen van allerlei medicijnen en behandelingen, merk je in de eerste plaats dat veel late effecten pas heel laat optreden, soms pas na 10 of 25 jaar. Zo hebben DES-dochters een sterk verhoogde kans op een zeldzame vorm van

Ook dat is heel belangrijke kennis voor de ongeveer 110.000 DES-dochters die in Nederland tussen 1947 en 1975 zijn geboren. Verdubbelen In Nederland bestaat slechts een beperkte registratie van DES-dochters.Voor het onderzoek van Floor van Leeuwen moeten alsnog de oude medische dossiers opgespoord worden waarin het gebruik van DES tijdens de zwangerschap staat beschreven. Deze dossiers zijn slechts in een aantal ziekenhuizen bewaard gebleven. Om op basis van de oude archieven een voldoende grote groep DES-dochters te kunnen samenstellen, is in eerste instantie een bedrag van ƒ 90.000,- nodig. Dat is beduidend meer dan het bedrag verbonden aan de Prof.dr. P. Muntendamprijs. Floor van Leeuwen: ‘Ik ben ontzettend blij dat dit geld toch beschikbaar is gekomen. Het Ministerie van Volksgezondheid,Welzijn en Sport en de directie van het Nederlands Kanker Instituut hebben vanwege het belang van het onderzoek een bijzonder gebaar gemaakt. Zij hebben gezamenlijk besloten het bedrag verbonden aan de Muntendamprijs te verdubbelen!’

Winnares 22e Prof.dr. P. Muntendamprijs:

‘Ik ben zeer vereerd!’ kanker van de vagina. Dit is des te schrijnender omdat het DES-hormoon niet eens werkzaam was tegen een dreigende miskraam, waarvoor het werd voorgeschreven.’ Het geld van de Muntendamprijs zal worden besteed aan de eerste fase van onderzoek naar het risico op kanker bij DES-dochters op latere leeftijd. Floor van Leeuwen: ‘Over de zeer lange termijn-gevolgen van blootstelling aan DES voor de geboorte is eigenlijk nog niets bekend. Dat komt ook omdat de oudste DES-dochters pas rond de 50 jaar zijn. Nu DES-dochters de middelbare leeftijd beginnen te bereiken, is een belangrijke vraag of ze ook een verhoogde kans hebben op de vormen van kanker die in de algemene bevolking op die leeftijd voorkomen. Denk daarbij aan borstkanker, eierstokkanker en baarmoederkanker. Natuurlijk kan ons onderzoek heel goed uitwijzen dat er geen ongunstige effecten op oudere leeftijd zijn.

Floor van Leeuwen realiseert zich dat het onderzoek naar de late effecten van het DES-hormoon zonder Muntendamprijs een stuk lastiger zou worden. ‘Voor elk onderzoeksvoorstel moet ik een financieringsaanvraag indienen, bij het KWF bijvoorbeeld. In dit geval zou het lastig zijn om de financiering rond te krijgen. Bij zo’n eerste fase-onderzoek - waarbij we alleen medische gegevens opsporen - zijn de resultaten namelijk niet direct bruikbaar. Pas als we die gegevens hebben, kunnen we verder met het vervolgonderzoek. Een subsidieverzoek voor een tweede onderzoeksfase zal sneller gehonoreerd worden. Je begrijpt dat ik dus niet alleen heel blij ben met de eer, maar ook met het geldbedrag verbonden aan de Muntendamprijs.’

Kiki Goedemondt

23

24

FONDSENWERVING ONDSENWERVING Algemeen

In Nederland lijkt het alsof de charimarkt stabiliseert. Een dergelijke ontwikkeling deed zich eerder voor in de Verenigde Staten en Engeland, de bakermat van fundraising. De stabilisatie zal naar verwachting ook in Nederland echter een tijdelijk fenomeen zijn. Uit onderzoek (bureau Mediad) en het Jaarverslag van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) is vastgesteld dat het publiek niet minder geeft, maar meer dan voorheen geneigd is projecten in de directe omgeving te steunen. In 1997 werd binnen de afdeling Fondsenwerving met name aandacht besteed aan de veranderde geef-attitude van het publiek aan de Nederlandse Kankerbestrijding. Het belangrijkste element hierin was de versterking van de relatie met de donateur. Bij een aantal andere organisaties is gebleken dat responscijfers op werving via direct mail teruglopen. De komende jaren zal binnen het KWF veel aandacht gegeven worden aan het behoud en de upgrading van de ruim 800.000 bestaande relaties. Een aantal wijzigingen in de uitvoering van de fondsenwerving werd reeds dit jaar getest. Met de gegevens van deze resultaten zal de opbrengstverwachting uit directe fondsenwerving voor het komende jaar beter kunnen worden vastgesteld. Veel aandacht is besteed aan een efficiëntere organisatie van de fondsenwerving. Door het doorvoeren van deze efficiëntere werkwijze, met name op het terrein van relatiebeheer, is het aantal onjuiste gegevens in het relatiebestand sterk teruggebracht.

■ Mw.T. Breedveld uit Rotterdam, één van de 100.000 vrijwilligers van de Nederlandse Kankerbestrijding. foto: Monique Baan

Professionalisering Openheid tussen fondsenwervers en de media vormt een belangrijk element bij de beeldvorming van het publiek. Het effect van die openheid heeft ertoe geleid dat thema’s als concurrentie, ethiek, de relatie met de donateur en database-beheer meer zijn gaan leven. Door de vakorganisatie Nederlands Genootschap van Fondsenwervers zijn gedragsregels opgesteld. De verwachting is dat de samenwerking tussen de charisector en het bedrijfsleven nog zal groeien. Bestuurders van ondernemingen zijn vooral rationeel gemotiveerd. Ook liggen er veel kansen op het gebied van het beschikbaar stellen van faciliteiten in plaats van financiële sponsoring. Fondsenwerving is een specialisme geworden. Meer dan voorheen zal veel aandacht besteed moeten worden aan de opleiding en (bij)scholing van de medewerkers van de afdeling Fondsenwerving. Dit moet er uiteindelijk toe bijdragen dat de fondsenwerving efficiënter en succesvoller wordt. Dat dit noodzakelijk is, blijkt uit diverse onderzoeken en statistieken waarin melding wordt gemaakt dat donateurs/relaties van fondsen zich in toenemende mate ergeren aan de hoeveelheid post die men wekelijks ontvangt van organisaties. De afdeling Het jaar 1997 is in alle opzichten een bewogen en intensief jaar geweest voor alle medewerkers van de afdeling Fondsenwerving. Nieuwe initiatieven als Project-Adoptie, ‘KWF-Journaal’, database-analyse, Felicitas, KWF/ASN Sparen en Internet hebben ertoe geleid dat de medewerkers naast alle gebruikelijke werkzaamheden tevens belast zijn met delen van deze nieuwe activiteiten. Daarnaast is hard gewerkt aan uitbreiding van bestaande werkzaamheden, zoals intensivering van mailings, machtigings-incasso’s, bedankbrieven voor speciale giften en verbetering van data in het relatiebestand. De uitdaging van de afdeling Fondsenwerving zal zijn dat een grote organisatie als het KWF in staat is een (bijna) één-op-één relatie te hebben met zijn relaties. Donateurs worden herkenbaar, hun wensen, gedrag en betrokkenheid kunnen worden opgeslagen in de database.

25

F

O

N

D

S

E

N

W

E

R

V

I

N

G

foto: Lé Giesen

■ Op zondag 23 november 1997 vond voor het 5e achtereenvolgende jaar de Aerobic Workout in Sportcentrum Glanerbrook ten bate van het KWF plaats.Van 's ochtends tot laat in de middag waren ruim 250 deelnemers in de weer met de verschillende onderdelen van de aerobic sport. Promotor Van der Vliet (l) mocht symbolisch het bedrag van ƒ 10.000,- van organisator Jola Willems in ontvangst nemen. Hiermee is in de afgelopen vijf jaar een totaalbedrag van ruim ƒ 40.000,- bij elkaar gesport.

Donateurs moeten zelf kunnen aangeven of zij meerdere keren per jaar post willen ontvangen, of zij naast een acceptgiro ook zelf (via automatische incasso of eigen overschrijving) geld willen overmaken en of zij naast de acceptgiro tevens in de collectebus (anoniem) geld willen geven. Al deze wensen en mogelijkheden zullen voor de donateur, naast alle voorlichting en informatie, kunnen bijdragen tot een betere en hechtere band met de Nederlandse Kankerbestrijding.

financieel te steunen. In totaal vormden de bijdragen van de ruim 800.000 leden en donateurs: ƒ 23,8 miljoen, een zeer belangrijk aandeel van de totale inkomsten uit de directe fondsenwerving. Als onderdeel van de upgrading van het huidige relatiebestand werd in februari 1997 een eerste start gemaakt met donateurs die in 1996 een bedrag van 25 gulden of meer hadden gedoneerd. Deze groep (circa 350.000) ontving het ‘KWF-Journaal’ met daarin informatie over de volgende thema’s die ter ‘adoptie’ worden aangeboden:

Fondsenwerving Leden/donateurs Voor het realiseren van de doelstellingen van het KWF zijn onder meer donateurs nodig. Mensen die het werk van de Nederlandse Kankerbestrijding zo belangrijk vinden dat zij bereid zijn de organisatie

26

● ● ● ● ● ●

Borstkanker Dikke Darmkanker Leukemie Nieuwe behandelingen Begeleiding van patiënten Relatie voeding en kanker

Uitgangspunt van het Project-Adoptieplan is om donateurs meer te betrekken bij de bestedingen van hun bijdrage (minimaal ƒ 50,- per jaar) en tevens een grotere mate van betrokkenheid met het werk van het KWF te bewerkstelligen. Uit onderzoek van het bureau Mediad is gebleken dat steeds meer Nederlanders behoefte hebben om precies te weten wat er met hun donatie aan een charitatieve organisatie is gedaan. Vragen als: ‘Wat zijn de resultaten?’, ‘Is het geld uiteindelijk goed terechtgekomen?’ en ‘Is er kans op definitieve vooruitgang?’ worden vaak gesteld. Met ander woorden: de donateur wordt steeds kritischer. Daarnaast geldt voor met name gezondheidsfondsen dat meer concurrentie komt uit de hoek van de gezondheidszorg. Ziekenhuizen werven steeds vaker zelf fondsen om aanvullende activiteiten binnen de instellingen te kunnen verwezenlijken.Voor bedrijven en particulieren geldt het ‘hemd nader dan de rok’-principe. Locale acties worden gemakkelijker gesteund dan onbekende buiten-regionale inzamelingen.

23,1% Nieuwe behandelingen 10,4% Borstkanker 8,3% Voeding 8,0% Darmkanker 5,8% Leukemie 5,3% Begeleiding 39,1% Geen Voorkeur

Collecte De jaarlijkse huis-aan-huis collecte van de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF in de tweede week van september kent de hoogste collecte-opbrengst van ons land en behoort daarmee nog altijd tot de meest in het oog springende activiteit van het KWF. De collecte-organisatie vormt met al zijn vrijwilligers een onmisbare bron van inkomsten voor de Nederlandse Kankerbestrijding. Opnieuw bereikte de collec-

Negen promotoren hebben elk een deel van Nederland tot werkgebied (zie pag. 32). Zij ondersteunen de afdelingsbesturen in hun activiteiten en vormen een belangrijke schakel met het Centraal Bureau van de Nederlandse Kankerbestrijding. Uit onderzoek van de Vrije Universiteit van Amsterdam (‘Geven in Nederland’, 1997) blijkt dat de huis-aan-huis collecte veruit de meest populaire manier is om aan een goed doel te geven. Negentig procent van de huishoudens geeft aan de deur. Mede dankzij alle vrijwilligers die binnen de afdelingen actief zijn en de jaarlijkse inzet van meer dan 100.000 collectanten is deze vorm van fondsenwerving dan ook een groot succes. In dit boekjaar werden door Felicitas-hostessen - zij bezoeken mensen die net verhuisd zijn - ruim 10.000 nieuwe collectanten ingeschreven die daarmee een belangrijk aandeel hadden in het succes van de collecte. De collecte werd met TV- en radio-commercials ondersteund.Tevens zorgden een Socutera-uitzending en gesponsorde advertentie- en postercampagnes voor een welkome aanvulling in de publiciteit.

foto:Wolter J. Dijksma

Resultaten tot nu toe De onderstaande figuur laat zien hoe de verdeling is van de donateurs over de verschillende thema’s. In 1997 hebben 14.175 donateurs te kennen gegeven dat zij graag een bestemming willen geven aan hun jaarlijkse donatie. Duidelijk is dat het thema ‘Nieuwe behandelingen’ donateurs zeer aanspreekt. Donateurs geven in het algemeen aan, onderzoek naar de genezing van kanker belangrijker te vinden dan begeleiding.

te-opbrengst een record: ƒ 14,6 miljoen! Deze hoge opbrengst tekent niet alleen de geweldige geefbereidheid van de Nederlandse bevolking, maar is vooral ook een indicatie voor de inzet van alle afdelingsmedewerkers en collectanten. Zonder deze vrijwilligers zou het onmogelijk zijn een dergelijk resultaat te behalen. Het KWF is dan ook veel dank verschuldigd aan zijn collectanten als ambassadeurs van de organisatie.

Giften Steeds meer ontvangt het KWF bijzondere en grote giften van particulieren. Fondsenwerving gericht op grote giften is in Nederland een nog tamelijk onbekend fenomeen. In dit boekingsjaar werd ruim ƒ 2,3 miljoen ontvangen (1996: ƒ 1.800.000,-). Fonds op naam Een Fonds op Naam is een op particulier initiatief opgericht fonds dat uit naam van de initiatiefnemer(s) en volgens zijn/hun wensen wordt beheerd. Het kan zowel bij leven als door middel van een testamentaire bepaling worden gesticht. Het fonds heeft geen eigen rechtspersoonlijkheid, maar vormt wel een apart en

27

F

O

N

D

S

E

N

W

E

R

V

I

N

G

zichtbaar onderdeel van de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF. Het kan worden opgericht ten behoeve van elk onderdeel van het werkterrein van de Nederlandse Kankerbestrijding. De initiatiefnemer bepaalt zelf op welke wijze en waaraan de opbrengst van het fonds wordt besteed.

Al vele jaren deelt de Nederlandse Kankerbestrijding in de opbrengst van onder andere: Algemene Loterij Nederland, Stichting Sporttotalisator, Stichting Nationale Instant Loterij en Stichting Fondsenwervingsacties Volksgezondheid. In 1997 ontving het KWF ƒ 2,2 miljoen uit de diverse loterijen.

Aan de instelling van een Fonds op Naam zijn fiscale voordelen verbonden: ● voor de schenker kan het bedrag van schenking fiscaal geheel aftrekbaar zijn; ● over een schenking bij leven aan de Nederlandse Kankerbestrijding is geen schenkingsrecht verschuldigd; ● legaten en erfstellingen zijn onderworpen aan een verlaagd vast tarief van 11% successiebelasting.

Bedrijfsdonaties De afgelopen jaren is de betrokkenheid van het bedrijfsleven met de charimarkt aanzienlijk toegenomen. Uit onderzoek (Heliview ’96) blijkt dat het aantal bedrijven dat charitatieve instellingen sponsort in twee jaar tijd is gestegen van 52 % naar 71 %. Daarbij dient

In samenwerking met de ASN Bank biedt het KWF vanaf eind 1997 aan particulieren en bedrijven de mogelijkheid een Fonds op Naam op te richten. Het eerste Fonds op Naam in 1997 kon de Nederlandse Kankerbestrijding noteren door een schenking van bijna ƒ 90.000,- van het opgeheven personeelsfonds van het bedrijf Snikkers uit Sliedrecht.

28

foto: Basic BV

Loterijen De inkomsten uit de seizoenloterij staan de laatste jaren onder druk. In 1997 heeft een sanering in het bestand van niet-actieve deelnemers plaatsgevonden. Hierdoor is het aantal geregistreerde deelnemers met circa 30% teruggebracht. Dit heeft tot een besparing in de kosten geleid.Vervolgens is actie gevoerd om de vaste deelnemers via incasso-machtiging te laten meespelen. Het aantal incasso-deelnemers is hierdoor gegroeid van 13.000 tot 25.000. Een verdere groei van dit aantal zal in 1998 mogelijk zijn. Per loterij spelen circa 65.000 mensen mee die in totaal circa 100.000 loten kopen. Het streven is nieuwe bedrijven te vinden die interessante prijzen beschikbaar willen stellen. De bruto-opbrengst van de vier seizoenenloterij was ƒ 5 miljoen.

■ De afdeling Fondsenwerving van de Nederlandse Kankerbestrijding probeert haar banden met het bedrijfsleven te intensiveren. Dhr.Wensink van Wensink Automobielbedrijven is een voorbeeld van hoe het kan. Hij vierde in september 1997 het 10-jarig bestaan van de zaak. Reden voor hem om ƒ 25.000,- te schenken aan de Nederlandse Kankerbestrijding. Promotor Hoogeveen (r) mocht de cheque in ontvangst nemen.

men zich te realiseren dat sponsoring en betrokkenheid uiteraard twee verschillende grootheden zijn. Bedrijven zien hun naam graag gekoppeld aan een ‘goed doel’. Enerzijds om het imago te verbeteren dan wel te versterken, anderzijds uiteraard om de naamsbekendheid te vergroten. Er is een trend zichtbaar: het thema ‘sociaal verantwoord ondernemen’ komt in ieder geval op de agenda van ondernemingen voor. Als uitvloeisel hiervan worden ‘goede doelen’ financieel ondersteund. De fondsenwervende activiteiten van het KWF bij het bedrijfsleven zijn vooral gericht op verdere versteviging van bestaande relaties. Dat zal mogelijk worden door het analyseren van het huidige bestand zoals eerder aangegeven bij ‘Leden/donateurs’. De in dit jaar aangestelde bedrijvenpromotor kan deze bedrijven in een latere fase benaderen voor mogelijk andere vormen van ondersteuning. Naast het verder benutten van het bestaande bestand zal de mogelijkheid worden bekeken hoe het aantal bedrijvenrelaties kan worden uitgebouwd. Circa 20.000 bedrijven geven directe financiële steun aan de Nederlandse Kankerbestrijding. Zij werden in totaal twee keer in 1997 aangeschreven. Op deze wijze werd ruim ƒ 2 miljoen bijeengebracht. ‘KWF-BedrijvenJournaal’ Een informatieblad met de naam ‘KWF-Bedrijven Journaal’ wordt in nauwe samenwerking met de afdeling Voorlichting uitgegeven. Een dergelijk blad onderstreept de betrokkenheid. De inhoud is grotendeels dezelfde als van het ‘KWF-Journaal’ (donateurs). De bedrijven-editie onderscheidt zich met name in meer aandacht voor thema’s toegespitst op de werkplek (roken op de werkplek, arbeidsomstandigheden, belang van goede voeding in de kantine, etc.). Bedrijven kunnen tevens kennis nemen van de verschillende vormen van financiële ondersteuning. De oplage is in eerste instantie circa 50.000. Winkelbusjes Winkelbusjes leveren elk jaar weer een aantrekkelijke bijdrage in de opbrengst van de afdelingen (circa ƒ 700.000,-). Met name in de voorbereiding van het Jubileum-jaar zal extra kritisch naar het ontwerp gekeken worden.Tevens wordt gekeken naar een eventuele vervanging en uitbreiding van de huidige winkelbusjes met 10.000 stuks. Deze zullen gefaseerd worden ingevoerd. De verwachting is dat door een nieuwe vormgeving (doorzichtig) en uitbreiding van het aantal deelnemende winkeliers tijdens het Jubileumjaar, de opbrengst uit winkelbusjes op jaarbasis met circa ƒ 100.000,- zal kunnen stijgen. Samenwerking met NOC*NSF De Nederlandse Kankerbestrijding stimuleert in het kader van haar preventie-activiteiten onder meer dat

■ In september 1997 is de 13e editie van de Dam tot Dam loop georganiseerd. Deze halve marathon van Amsterdam naar Zaandam is gestaag gegroeid tot een evenement met meer dan 22.000 deelnemers. Het KWF is dit jaar voor de eerste keer gevraagd een deel van de fondsenwerving voor haar rekening te nemen.

de bevolking meer aan beweging doet. ‘Beweging’ past binnen een leefstijl die het risico op kanker beperkt en is sinds 1995 opgenomen in de preventieve adviezen van de ‘Europese Code tegen Kanker’. NOC*NSF is in 1995 gestart met een 8-jarig programma ‘Nederland in Beweging’. Zij wil dit bevorderen onder: - oud - werknemers - jeugd - chronisch zieken Met ingang van 1997 is het KWF partner in dit programma. In oktober werd een samenwerkingsovereenkomst gesloten. Ook binnen het kader van fondsenwerving past een oriëntatie binnen ‘de sport’. De indruk bestaat dat sporters sneller bereid zijn fondsen te werven ten behoeve van het KWF, als zij dat in combinatie met hun sport kunnen doen.Veel verenigingen organiseren spontaan activiteiten ten behoeve van het KWF. Dit uitgangspunt geldt ook voor de activiteiten in het kader van het KWF-jubileum. Het NOC*NSF werkt samen met het bedrijfsleven op basis van ‘partnership’. Ook eventuele sponsor-samenwerking met het KWF zal gebaseerd moeten zijn op partnership. Dam tot Dam Loop Het KWF is dit jaar voor de eerste keer door de organisatie van de Amsterdamse Dam tot Dam Loop gevraagd een deel van de fondsenwerving van dit evenement voor haar rekening te nemen. De afdeling Fondsenwerving zal in nauwe samenwerking met Het Parool en zijn ‘Witte Bedjes Actie’ werken aan uitbreiding van de sponsor-inkomsten.

29

F

O

N

D

S

E

N

W

E

R

V

I

N

G

De verdeling van de netto opbrengst wordt als volgt uitgevoerd: 1/3 deel aan het VU-ziekenhuis (kinderoncologie:VONK), 1/3 deel aan het AMC (afdeling Kinderoncolgie) en 1/3 deel aan het KWF (Wetenschappelijk onderzoek Kinderoncologie). Overige fondsenwerving Op tal van plaatsen in Nederland vinden incidentele en structurele activiteiten plaats waarvan de opbrengst bestemd is voor de Nederlandse Kanker-

In het kader van het vijftig jarig bestaan van de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF werd in dit boekjaar overwogen een KWF-Kunstlijn op te zetten. Daartoe is contact gelegd met de in Eindhoven gevestigde Holland Art Group. Doel van de Kunstlijn is een zo hoog mogelijke opbrengst te realiseren uit verkoop van kunstwerken in het Jubileumjaar. Een tweede reden is dat op deze manier kan worden nagegaan of via kunst bepaalde doelgroepen van het KWF - particulieren, maar met

■ Niet alleen vrijwilligers van de KWFafdelingen, ook particulieren komen in actie voor het KWF. Dat blijkt wel uit deze spontane verkoopactie van eigengemaakte kaarten door de dames T. Goudsblom en L. Molenaar uit Heerhugowaard. De afdeling mocht een gift in ontvangst nemen van ƒ 493,90.

bestrijding. Met name de plaatselijke afdelingen leveren hieraan een bijdrage door middel van braderieën, verlotingen en sponsoracties. In de Daniel den Hoed Kliniek is een KWF-shop gevestigd. Uit de verkoop, die geheel door vrijwilligers wordt gerealiseerd, kon ruim ƒ 20.000,- op de rekening van het KWF worden bijgeschreven. Het inmiddels tot een regionaal bekend evenement uitgegroeide Goede Doelenconcert in Rotterdam met optredens van Gordon, Marjolein Keuning en Henk Poort, bracht ƒ 45.000,- op.

Voorbereidingen Jubileumjaar 1999 De Nederlandse Kankerbestrijding herdenkt in 1999 haar 50-jarig bestaan. De directeur Voorlichting en PR, mw. E.J.M. Heshusius, is door het Bestuur benoemd tot coördinator van de jubileumactiviteiten. Er is nauw overleg met dhr. R. van Haeften, hoofd Fondsenwerving, overige medewerkers van het Centraal Bureau en adviseur Ph. Noordervliet.

30

name bedrijven - kunnen worden geïnteresseerd in een lange-termijn relatie met het KWF. De Kunstlijn kan ook leiden tot nieuwe contacten met bedrijven. Hiermee kan een relatie worden opgebouwd, waaruit structurele bijdragen kunnen komen. Voor deze jubileumactie wordt uitgegaan van een bereik van minimaal een (paar) procent van de werkelijk geïnteresseerden in het verschijnsel ‘kunst’ in combinatie met ‘het goede doel’. Om vast te kunnen stellen of de geplande activiteiten in praktijk inderdaad succesvol blijken, is in 1997 een eerste (pilot) fase uitgewerkt. Aan dit project hebben de volgende kunstenaars hun medewerking verleend: Charlotte Molenkamp, Susan Schildkamp, Gerti Bierenbroodspot, Jeroen Krabbé en Corneille. Zij hebben een vijftal bijzonder fraaie en kwalitatief hoogwaardige schilderijen gemaakt waarvan zeefdrukken zijn vervaardigd. De zeefdrukken zijn genummerd tot 250 en gesigneerd door de kunstenaar. De zeefdrukken worden als portfolio (in totaal 175 stuks) aan het bedrijfsleven aangeboden. De rest zal per stuk aan particulieren verkocht worden.

Het project ging op 1 oktober 1997 van start. Op basis van de uitkomsten wordt bepaald of dit project voortgang zal vinden.

Kosten De Nederlandse Kankerbestrijding streeft er continu naar om naar de kosten van de fondsenwerving zo laag mogelijk te houden, zodat zo veel mogelijk geld beschikbaar is voor de doelstelling van de Nederlandse Kankerbestrijding: de bestrijding van de ziekte kanker. Het totale kostenpercentage kwam dit jaar uit op 9,8 procent: van elke gulden kwam dus 90 cent beschikbaar voor het goede doel. Dit percentage ligt ruimschoots binnen de 25 procent-norm die het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) hanteert om fondsenwervende instellingen in aanmerking te laten komen voor het CBF-keurmerk.

Algemene Ledenvergadering

In het ochtendgedeelte werd het financieel jaarverslag vastgesteld en werd de begroting van 1997 toegelicht. Mr. J.J.C. Alberdingk Thijm, voorzitter van de Nederlandse Kankerbestrijding, deelde mee dat 1996 op het gebied van de fondsenwerving een ‘topjaar’ bleek. Het resultaat van de directe fondsenwerving liet een stijging zien van ruim 3 miljoen wat resulteerde in een totaalopbrengst van ƒ 86,7 miljoen. Een daling van het kostenpercentage van 13% naar 11,9% resulteerde in een nettoresultaat dat zelfs bijna 4 miljoen hoger uitkwam. De voorzitter maakte melding van de uitreiking van het Keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving aan het KWF. Dit Keurmerk maakt duidelijk dat de kwaliteit van het werk van het KWF goed is en dat de gelden verantwoord worden besteed. Tijdens de Algemene Ledenvergadering werd de 22e Prof.dr. P. Muntendamprijs uitgereikt aan mw.dr.ir. F.E. van Leeuwen vanwege haar bijdrage aan de ontwikkeling van de kankerepidemiologie in ons land.

In 1997 werd de Algemene Ledenvergadering in Arnhem gehouden. Ruim 650 mensen waren daarbij aanwezig.

Gertie Bierenbroodspot Corneille

Jeroen Krabbé

Susan Schildkamp

Charlotte Molenkamp

31

F

O

N

D

S

E

N

W

E

R

V

I

N

G

De buitendienst was per 31 december 1997 als volgt samengesteld: 1. Mw. E. Pestman stand(woon)plaats adres telefoon fax 2. J. Lok stand(woon)plaats adres telefoon fax e-mail 3. O.A. Hoogeveen stand(woon)plaats adres telefoon fax e-mail 4. H. Loeber stand(woon)plaats adres telefoon fax e-mail E. van Veelen stand(woon)plaats adres telefoon fax autotelefoon

: Emmen : Ganzenveld 57 7827 SC Emmen : 0591 - 63 37 12 : 0591 - 63 14 06 : Diever : Van Osstraat 32 7981 CB Diever : 0521 - 59 22 90 : 0521 - 59 46 30 : [email protected] : Lochem : Tusseler 105 7241 KD Lochem : 0573 - 25 31 27 : 0573 - 25 58 47 : oahoogeveen @wirehub.nl (tot 1 juni 1998) : Zutphen : De Moesmate 4 7206 AC Zutphen : 0575 - 57 23 23 : 0575 - 57 23 77 : [email protected]

7. P.Th.A. de Leijser stand(woon)plaats adres

: Son en Breugel : Vijverlaan 66 5691 ER Son : 0499 - 49 09 80 : 0499 - 49 09 81 : 06 - 51 33 14 66 : [email protected]

telefoon fax autotelefoon e-mail 8. L.W.H. van der Vliet stand(woon)plaats adres

: Beugen : Moerkamp 23 5835 BP Beugen : 0485 - 36 25 84 : idem : 06 - 51 53 09 16 : [email protected]

telefoon fax autotelefoon e-mail 9. J.K. Daamen stand(woon)plaats adres

: Zwijndrecht : Berlijnseplein 37 3332 SB Zwijndrecht : 078 - 6 209 229 : 078 - 6 209 236 : 06 - 53 24 28 71 : 010 - 2 650 504

telefoon fax autotelefoon kantoor Rotterdam

De adressen zijn bijgewerkt tot mei 1998. De rayon-indeling kan in 1998 wijzigingen ondergaan.

(vanaf 1 juni 1998) : Sassenheim : Albert Plesmanlaan 28 2171 RF Sassenheim : 0252 - 22 02 61 : 0252 - 22 38 44 : 06 - 51 29 33 46

GRONINGEN

1

LEEUWARDEN DRACHTEN

ASSEN

2 5. Mw. I. Moons-de Jong stand(woon)plaats adres telefoon fax autotelefoon e-mail

EMMEN

EMMELOORD

5

: Woerden : Van der Valk Boumanlaan 52 3446 GJ Woerden : 0348 - 48 14 23 : 0348 - 48 07 87 : 06 - 53 73 67 82 : [email protected]

DRONTEN

ZWOLLE

LELYSTAD

AMSTERDAM

HAARLEM

AMSTELVEEN

3

EDE

DEN HAAG

UTRECHT GOUDA

4

VEENENDAAL ARNHEM NIJMEGEN

ROTTERDAM

telefoon fax autotelefoon e-mail

9 : 's Gravenhage : Van Weede van Dijkveldstraat 66 2582 KX Den Haag : 070 - 3 58 77 03 : 070 - 3 58 46 47 : 06 - 54 24 28 00 : [email protected]

BERGEN OP ZOOM MIDDELBURG

DORDRECHT 's HERTOGENBOSCH ROOSENDAAL

7

HELMOND

8 WEERT

MAASTRICHT

32

RIJSSEN

ALMELO

ENSCHEDE

AMERSFOORT

6

OSS

6. A.N. Oyevaar stand(woon)plaats adres

DEDEMSVAART

KAMPEN

Overzicht inkomsten en uitgaven Fondsenwerving

Werkelijk 1997

Begroot 1997

Werkelijk 1996

Baten uit eigen fondsenwerving Opbrengst collecte

ƒ

14.634.000

14.000.000

13.968.000

Opbrengst particulieren

ƒ

23.831.000

23.000.000

23.223.000

Opbrengst bedrijven

ƒ

2.090.000

2.000.000

1.982.000

Opbrengst Nationale KWF-loterijen

ƒ

5.007.000

6.630.000

6.106.000

Opbrengst overige fondsenwerving

ƒ

792.000

415.000

532.000

Opbrengst reguliere nalatenschappen

ƒ

40.567.000

36.000.000

40.844.000

ƒ

86.921.000

82.045.000

86.655.000

ƒ

28.632.000

ƒ

115.553.000

82.045.000

86.655.000

Kosten collecte

ƒ

2.298.000

2.125.000

2.037.000

Kosten particulieren

ƒ

2.854.000

2.650.000

2.270.000

Kosten bedrijven

ƒ

135.000

205.000

64.000

Kosten Nationale KWF-loterijen

ƒ

1.202.000

2.558.000

1.626.000

Diverse afdelingskosten

ƒ

184.000

234.000

154.000

Publiciteit nalatenschappen

ƒ

6.000

100.000

22.000

Automatisering

ƒ

440.000

400.000

520.000

Direct-marketing activiteiten

ƒ

293.000

265.000

12.000

Totaal (in)directe wervingskosten

ƒ

7.412.000

8.537.000

6.705.000

Uitvoeringskosten eigen organisatie

ƒ

3.968.000

3.570.000

3.610.000

Totaal kosten eigen fondsenwerving

ƒ

11.380.000

12.107.000

10.315.000

Nettoresultaat uit eigen fondsenwerving

ƒ

104.173.000

69.938.000

76.340.000

Opbrengst verkopen

ƒ

61.000

-

-

Kosten verkopen

ƒ

7.000

-

-

Netto resultaat verkopen

ƒ

54.000

-

-

Totaal inkomsten eigen activiteiten

ƒ

104.227.000

69.938.000

76.340.000

Aandeel opbrengst acties van derden

ƒ

2.255.000

2.100.000

2.232.000

Susidies overheden

ƒ

35.000

42.000

30.000

Interest banksaldi

ƒ

39.000

75.000

67.000

106.556.000

72.155.000

78.669.000

Reguliere opbrengsten Opbrengst bijzondere nalatenschap Totaal baten uit eigen fondsenwerving Kosten eigen fondsenwerving (In)directe wervingskosten

Verkopen

33

I

N

T

E

R

V

I

E

W

foto: Peter Drent

Stad met primeur ‘chip-knip-collecte’

Afdeling Arnhem gastheer 48e Algemene Ledenvergadering 7 juni was het zover. Ruim 650 mensen vulden de NUON-zaal in Musis Sacrum. Ab Zijlstra, voorzitter van de afdeling Arnhem, verwelkomde hen. Hij excuseerde zich voor het feit dat de oorspronkelijke ‘vrouwvriendelijke’ route van het station naar Musis Sacrum (langs vele gezellige winkeltjes) wegens werkzaamheden aan de weg een wandeltocht was geworden langs ‘saaie kantoorgebouwen’. In zijn Jaarrede sprak KWF-voorzitter mr. J.J.C. Alberdingk Thijm over een topopbrengst: via de directe fondsenwerving werd ruim 86 miljoen binnengehaald voor de Nederlandse Kankerbestrijding. Een stijging van ruim 3 miljoen ten opzichte van 1995. Het kostenpercentage om deze gelden binnen te krijgen, daalde bovendien van 13 naar 11,9 procent. De landelijke collecte bracht maar liefst 14 miljoen op, een stijging

34

van 4 ton. Het Hoofdbestuur van het KWF klapte daarom op zijn beurt eens voor de volle zaal vrijwilligers en KWF-medewerkers. Publiciteit Evenals veel andere (middel-)grote steden, kampt ook Arnhem met een tekort aan collectanten. ‘Doorgaans is het zoeken van collectanten een taak van de wijkhoofden. Ons wijkhoofdenbestand is echter behoorlijk oud’, zegt bestuurslid Gé van der Kracht. ‘De meeste mensen zijn al wat ouder, hun kringetje wordt kleiner, waardoor ze moeilijker collectanten kunnen vinden.’ Hij vervolgt: ‘Daarbij komt, dat als een wijkhoofd er eenmaal mee stopt, goed bevriende collectanten vaak ophouden met collecteren. En dan heb je al snel een probleem. Zéker in probleembuurten als

Afdeling Arnhem was in 1997 mede-organisator van de 48e Algemene Ledenvergadering van de Nederlandse Kankerbestrijding. De bijeenkomst had plaats op zaterdag 7 juni in het mooie, monumentale Musis Sacrum. Aanleiding om eens een kijkje vóór en achter de coulissen te nemen. het Spijker-kwartier en Klarendal, waar het toch al niet gemakkelijk is om de wijk (weer) op poten te zetten. Met het oog op de toekomst zijn we bezig om ons collectantenbestand èn de looproutes in de computer te zetten. De eerste stap op het automatiseringspad is gemaakt.’ De opbrengst van de afdeling Arnhem schommelt de laatste jaren tussen de circa ƒ 90.000,- en ƒ 95.000,-. ‘We hebben wel eens boven ‘‘een ton’’ gezeten, dus dàt blijft ons streven’, zegt secretaris Yvonne Kimenai. Voorzitter Zijlstra is evenals bestuurslid Gé van der Kracht afkomstig van de PGEM (het huidige NUON, de provinciale energiemaatschappij), een bedrijf dat van oudsher nauw betrokken is bij de plaatselijke KWF-afdeling. ‘Hield de ene collega het voor gezien, dan pakte een andere collega het weer op’, zegt Ab Zijlstra.Van der Kracht is al ruim twintig jaar actief is voor het KWF. ‘De opslag van de collectebussen is nog steeds bij de NUON. Ook helpen ze ons met het vervoer van de bussen.’ Geen schroom Als offensief tegen de terugloop van collectanten en het achterblijven van de collectegelden, heeft het initiatief van het KWF om de felicitatiedienst ‘Felicitas’ in te schakelen ook in de afdeling Arnhem een warm onthaal gekregen. De felicitatiedienst verwelkomt nieuwe inwoners van de stad en probeert ze tegelijkertijd te interesseren om collectant of donateur te worden voor de Nederlandse Kankerbestrijding. Op jaarbasis levert dat wat betreft ‘collectanten in spe’ toch snel 60 à 70 reacties op. In sommige wijken waar niet of nauwelijks wordt gecollecteerd, ontvangen de bewoners ook accept-giro’s.Voorzitter Ab Zijlstra: ‘Het rendement is goed; de mensen willen dus wel zeker geven.’ Als proefstad voor het chip-knippen had Arnhem ook de primeur met de ‘chip-knip-collecte’ voor het KWF. ‘Met behulp van de benodigde chip-apparatuur hebben we toen een straatcollecte gehouden’, zegt Zijlstra. ‘De mensen noemden een bedrag en dat werd dan direct van hun rekening afgeschreven. Persoonlijk verwachtte ik enige schroom bij het noemen van bedragen - een collectebus is natuurlijk veel anoniemer maar het gaf geen enkel probleem. Als bleek dat er

niet genoeg op de kaart stond, werd er vanuit de portemonnee bijgepast!’ Ook buiten de afdeling om worden er wel eens acties op touw gezet; bij een café in de binnenstad werd ooit gepunnikt voor het goede doel. ‘Hónderden meters. Per meter werd er betaald en de opbrengst ging naar het KWF’, zegt Zijlstra. Bedrijven organiseren ook acties, vaak naar aanleiding van een jubileum. Een verdienste van de plaatselijke afdeling, die blijkbaar de juiste uitstraling heeft. Stuk voor stuk spontane initiatieven die zomaar komen aanwaaien. Net zoals de hulp van HEAO-studenten, die bij wijze van ontgroening al eens met de collectebus rondgingen. 6 miljoen deuren Terug naar de Algemene Vergadering. Daar presenteerde dhr. L. Hordijk, lid van het Hoofdbestuur en penningmeester van de afdeling Zwolle de collectecampagne 1997: ‘Vecht mee. Blijf geven’. Deze slogan verwijst naar allen die de kankerpatiënten steunen in hun gevecht: verpleegkundigen, specialisten, diëtisten, voorlichters, maar ook: de collectanten en de afdelingen en via hen: het Nederlandse Publiek. ‘Koester collectanten!’, luidde zijn boodschap. Bij wijze van geheugensteuntje herinnerde hij de zaal nog eens aan het feit dat Nederland 6 miljoen huisdeuren telt, waarvan de Nederlandse Kankerbestrijding er zeker 5,5 bezoekt: ‘en we weten met z’n allen toch 4 à 5 miljoen deuren te openen!’ Historisch gebaar Dhr. C. Spinnewijn, voorzitter van de 25-jarige Moermanvereniging, bood de Nederlandse Kankerbestrijding een goed gevulde fruitmand aan om per opbod te verkopen. Een historisch en bijzonder sympathiek gebaar. Monda Heshusius, directeur Voorlichting en PR, benadrukte dat het begrip ‘samenwerken’ met deze geste zichtbaar kracht werd bijgezet. Bordje gezond Het middagprogramma stond in het teken van de KWF-campagne ‘Bordje gezond, minder kanker’. In een vraaggesprek met de heren P. van den Brandt (ooit KWF-fellow, nu hoogleraar in Maastricht) en K. van Koppen, organisator van onder andere de KWF-campagne ‘Bordje gezond’, vestigde KWF-directeur K.W. van de Poll nog eens de aandacht op de inspanningen van het KWF op het gebied van voeding en kanker : ‘Sinds de jaren ‘80 stimuleert het KWF onderzoek op dit terrein. Al in 1988 is gestart met grootschalige voorlichtingscampagnes.Wie beweert dat er in Nederland niets gebeurt op dit terrein of dat het KWF hieraan niets zou doen, is duidelijk niet goed op de hoogte.’

Louise Dijkmans

35

36

VOORLICHTING OORLICHTING EN EN PR PR Algemeen

Patiëntenvoorlichting

De afdeling Voorlichting en PR is ingesteld in 1979, nadat de overheid en de Nederlandse Kankerbestrijding overeen waren gekomen dat de laatste de kankervoorlichting in Nederland zou initiëren en coördineren. De afdeling heeft een tweeledige taak: - voorlichting over kanker en - voorlichting over de Nederlandse Kankerbestrijding. Zij werkt daarbij samen met Ministeries - in het bijzonder die van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en met landelijke voorlichtende en wetenschappelijke organisaties en instellingen. Internationale samenwerking gaat een steeds belangrijker plaats innemen, met name binnen Europa. De waardering voor de activiteiten van de afdeling is groot. In 1997 heeft de Stichting Voeding Nederland de directeur Voorlichting en PR onderscheiden met de LIGA Voedingsprijs. Dit vanwege de jarenlange voedingsvoorlichting door de Nederlandse Kankerbestrijding, zowel preventief als ten behoeve van patiënten. De jury uitte daarbij ook haar grote waardering voor het streven naar consensus met vooraanstaande wetenschappers en voorlichtende instanties. In het verslagjaar is de samenwerking met de afdeling Fondsenwerving verder uitgebouwd. Daarbij geldt als beleidsuitgangspunt dat de doelstellingen van de kankervoorlichting nooit ondergeschikt gemaakt mogen worden aan die van de fondsenwerving. Voorlichting is een doel van de organisatie, fondsenwerving een middel. De Nederlandse Kankerbestrijding herdenkt in 1999 haar 50-jarig bestaan. De directeur Voorlichting en PR is door het Bestuur benoemd tot coördinator van de jubileumactiviteiten. Eén van deze activiteiten is een tweedaags congres voor patiënten en hulpverleners in de RAI te Amsterdam in maart 1999. De patiëntenverenigingen en de Integrale Kankercentra zijn uitgenodigd als mede-organisatoren van dit congres.

Voorlichtingscentrum In het gebouw van de Nederlandse Kankerbestrijding is een voorlichtingscentrum gevestigd. Hier kwamen in 1997 ruim 200 bezoekers. De meeste vragen komen binnen via de gratis Hulp- en Informatielijn 0800 - 022 66 22. In 1997 is - afgezien van telefonische nazorg - 50.000 maal contact gezocht met de Hulp- en Informatielijn. In 1996 was dit 40.000 maal het geval. Het jaar kende twee pieken. De eerste naar aanleiding van twee onder ‘Voorlichtings- en PR- activiteiten’ beschreven televisieprogramma’s. De eerste betrof ‘Kanker in de familie’ in februari. Direct na de uitzending werd circa 12.000 maal contact gezocht met de KWF-voorlichters. De dagen daarna is het aantal bellers opgelopen tot een totaal van 60.000. De tweede piek ontstond naar aanleiding van de televisieserie ‘Diagnose Kanker’. Deze 7-delige televisieserie werd in de maanden september en oktober uitgezonden door de Evangelische Omroep. In die periode werd in totaal circa 13.000 maal contact gezocht. De aantallen telefoontjes naar aanleiding van deze televisieprogramma’s zijn apart geregistreerd. In oktober 1997 is de Universiteit Maastricht gestart met een waarderingsonderzoek onder de gebruikers van de Hulp- en Informatielijn. Gekeken wordt naar de waardering voor de opvang en de verkregen informatie. Om bij de grote stroom vragen, patiënten en hun naasten met voorrang te woord te kunnen staan, is een zogeheten voice response systeem in gebruik genomen. Ook dat wordt bij de evaluatie betrokken. Vanaf september 1997 kan men voor informatie over kanker, kankerbestrijding en de Nederlandse Kankerbestrijding ook terecht op de KWF-Internetsite: http://www.kankerbestrijding.nl. Langs die weg kan men ook brochures aanvragen.

■ In 1997 is 50.000 maal contact gezocht met de gratis Hulp- en Informatielijn van de Nederlandse Kankerbestrijding. foto:Wolter J. Dijksma

Voorlichtingsmaterialen In 1997 hebben circa 3 miljoen folders en brochures hun weg gevonden naar publiek en naar patiënten en hun naasten. De reeks omvat folders en brochures over kankerpreventie, over vroege ontdekking van kanker, over veelvoorkomende soorten kanker en de behandeling daarvan, over voeding bij kanker, pijnbestrijding en alternatieve geneeswijzen en over opvang en begeleiding van kankerpatiënten en hun naasten. Nieuwe uitgaven in 1997 zijn de folders ‘Bordje gezond’ over voeding en kanker, ‘Zonkracht’ , een co-

37

V

O

O

R

L

I

C

H

T

I

N

G

E

N

productie met het KNMI, en ‘Kanker in de familie?!’, een folder over erfelijkheid en kanker. Er is een nieuwe brochure verschenen over Baarmoederkanker. De reeks voorlichtingsbrochures en -folders omvat nu 77 titels. Elk jaar wordt een overzicht van alle KWFuitgaven uitgebracht.

P

R

In opdracht van de Nederlandse Kankerbestrijding heeft InterView International het project geëvalueerd. Uit de evaluatie onder het publiek bleek dat bij voorlichting over kanker, meer dan 50% de voorkeur geeft aan de TV als medium. Bijna 80% is met name geïnteresseerd in de laatste ontwikkelingen op het gebied

Voorlichtingsen PR activiteiten

38

foto: Ray Beusker

Uniek multimediaal project Veel mensen laten zich via de televisie over kanker informeren. Televisie neemt daarom een steeds belangrijker plaats in binnen de voorlichting van het KWF. De Nederlandse Kankerbestrijding heeft daarvoor goede contacten opgebouwd met publieke omroepen en TV- producenten. Samen met de Evangelische Omroep en René Stokvis Producties bv werd in de maanden september en oktober een multimediaal programma over kanker gerealiseerd dat de stand van zaken liet zien rond de meestvoorkomende vormen van kanker en de begeleiding van patiënten.Vanaf 1 september werden op zeven maandagavonden programma’s van 60 minuten uitgezonden. Zij werden op zaterdagmiddag herhaald. In de programma’s kwamen patiënten en kankerdeskundigen aan het woord en waren beelden te zien van de nieuwste behandelmogelijkheden.Tevens voerde presentator Bert van Leeuwen een gesprek met patiënten. De uitzendingen konden ook worden bekeken via Internet. Elk programma is bekeken door circa 500.000 mensen. Op de zaterdag na de uitzending werd in het EOradioprogramma ‘Diagnose Kanker’ ingegaan op vragen die naar aanleiding van de uitzendingen bij de Nederlandse Kankerbestrijding binnenkwamen. In samenhang met de uitzending verscheen bij Uitgeverij Tirion het boek ‘De stand van zaken’. Gedurende de hele periode was de bezetting van de KWF Hulp- en Informatielijn met professionele voorlichters uitgebreid om vragen te kunnen beantwoorden.

■ Op 1 september 1997 startte de 7-delige serie ‘Diagnose Kanker’ op TV. Deze serie was te zien bij de Evangelische Omroep en kwam tot stand in nauwe samenwerking met de afdeling Voorlichting van de Nederlandse Kankerbestrijding. Presentator Bert van Leeuwen sprak in de studio met patiënten, specialisten en onderzoekers over de huidige stand van zaken met betrekking tot de meestvoorkomende vormen van kanker.

van kanker en ongeveer de helft is vooral geïnteresseerd in persoonlijke ervaringen van patiënten. Beoordeling van de reeks TV-programma’s door de kijkers: 7,7. Het onderzoek onder medici toonde aan dat zij op TV met name informatie over risicofactoren en symptomen zinvol achten. Overigens hebben zij geen extra grote toeloop in hun praktijk waargenomen als gevolg van de TV-serie. In het EO tv-programma ‘Ter elfder ure’ was Monda Heshusius (directeur Voorlichting en PR) gast van Andries Knevel en hebben beiden teruggekeken op dit unieke multimediale project.

In februari 1997 werd in samenwerking met Ivo Niehe Producties,TROS en Evangelische Omroep een uitzending gemaakt over kanker in de familie. Dit trok circa 700.000 kijkers, met een uitzonderlijke hoge waardering van een 8. Naar aanleiding van de campagne ‘Bordje Gezond’ maakte Henk Mochèl een programma over voeding en kanker. Dit werd in de zomermaanden twee maal uitgezonden door de TROS. Tot de PR-activiteiten van de afdeling hoort ook de organisatie van de Algemene Ledenvergadering, met daarin als onderdeel de uitreiking van de Prof.dr. P. Muntendamprijs. De afdeling Arnhem was hier als gastheer nauw bij betrokken. Zowel de jaarrede van KWF-voorzitter mr. J.J.C. Alberdingk Thijm over samenwerking en kwaliteitsbewaking bij fondsenwerving als de toekenning van de Muntendamprijs aan mw. dr.ir. F. van Leeuwen, kregen veel aandacht in de media. Het middagprogramma en de traditionele informatiemarkt stonden in het teken van de campagne ‘Bordje gezond’. De Moermanvereniging ‘Amnestie’ was met een stand aanwezig en liet bij opbod een fruitmand verkopen ten bate van de Nederlandse Kankerbestrijding. De jaarlijkse collectecampagne wordt ontwikkeld in nauwe samenspraak tussen de afdelingen Fondsenwerving en Voorlichting en PR. De afdeling Fondsenwerving heeft in 1997 vernieuwingen doorgevoerd in haar activiteiten. De afdeling Voorlichting en PR is hierbij nauw betrokken, onder meer bij de uitgave van het ‘KWF-Journaal’, zowel de versie voor donateurs als de versie voor het bedrijfsleven. Bovendien verzorgt de afdeling inhoudelijk informatie in de folder van de seizoenloterij en informatie rondom de zogeheten ‘Project-Adoptie’. Daarnaast verzorgt de afdeling bijscholing voor de medewerkers van de buitendienst over de thema’s van mailings en van de collecte. Deze nieuwe fondsenwervende acties leiden tot een toename van vragen aan de Hulp- en Informatielijn en tot extra aanvragen van voorlichtingsuitgaven. Om die reden heeft het Bestuur toegestemd in uitbreiding van het aantal voorlichters in 1998. Publicaties Sinds 1991 geeft de afdeling het huisartsenwachtkamertijdschrift ‘OverLeven’ uit. Dit verschijnt elk kwartaal. De oplage steeg in 1997 tot 34.000. Er is ook grote belangstelling buiten die kring. Het blad is inmiddels beschikbaar voor wachtkamers in ziekenhuizen en bij GGD’en. Particulieren kunnen het blad gratis krijgen toegezonden, maar willen vaak ook een nummer meenemen uit een wachtruimte.

De afdeling verzorgde verder tien maal de knipselkrant ‘Uit het Nieuws gelicht’. Deze bevat een selectie van krantenknipsels over kanker en kankerbestrijding. De krant werd gratis verspreid onder mensen die vanwege hun werk nauw betrokken zijn bij de Nederlandse Kankerbestrijding. Daarnaast verschijnt, mede onder auspiciën van de Nederlandse Kankerbestrijding, zes keer per jaar het tijdschrift ‘Kanker’ in een oplage van ruim 3.000 exemplaren. Naast particuliere abonnementen nemen de Vereniging voor Oncologie en de Vereniging van Oncologie Verpleegkundigen een collectief abonnement af voor hun leden. Ten behoeve van de besturen van plaatstelijke afdelingen geeft de Nederlandse Kankerbestrijding de ‘KWFNieuwsbrief’ uit. Deze verschijnt vier keer per jaar. De afdeling Voorlichting en PR verzorgt de hoofd- en eindredactie. De afstemming op de belangstelling en behoeften van de achterban wordt mede bewaakt door de Redactieraad. Deze bestaat onder andere uit leden van het Hoofdbestuur. In 1997 werd dhr.W. Ruijgrok opgevolgd door mw. F. Suijkerbuijk. Evaluatie voorlichtingsactiviteiten Voor de ontwikkeling en evaluatie van voorlichtingsactiviteiten heeft de afdeling sinds 1993 een overeenkomst met de vakgroep Gezondheidsvoorlichting en -opvoeding van de Universiteit Maastricht. Daarbij wordt gebruikgemaakt van InterView International. Dit onderzoeksbureau voert een snelle eerste evaluatie uit, waarna de Universiteit Maastricht de data meer in detail kan analyseren ten behoeve van wetenschappelijke publicaties. In 1997 zijn onder meer onderzoeken uitgevoerd ten aanzien van vroege ontdekking van kanker, het thuisgebruik van bruiningsapparatuur en de voorlichtingscampagne van KNMI, VWS en KWF rondom de introductie van ‘zonkrachtmeldingen’ door het KNMI. De onderzoeken naar voorlichting ten aanzien van vroege ontdekking hebben duidelijk gemaakt dat naast algemene voorlichting hierover, ook voorlichting nodig is die zich specifiek richt op mannen of vrouwen, dan wel op een bepaalde soort kanker. Gebleken is dat 30% van de bevolking rekening heeft gehouden met de zonkrachtberichten terwijl 80% van de bevolking vindt dat het KNMI met deze berichten moet doorgaan. Er blijkt extra informatie nodig over gebruik van anti-zonnebrandmiddelen en over bescherming op koele, maar wel zonnige zomerdagen. Thuisgebruikers van zonne-apparatuur blijken deze minder verantwoord te gebruiken dan zij zelf denken. De resultaten van deze onderzoeken zullen in de KWF-brochures en folders worden verwerkt.

39

V

O

O

R

L

I

C

H

T

I

N

G

E

N

Bevolkingsonderzoeken borsten baarmoederhalskanker Op verzoek van het Ministerie van VWS stelt de Nederlandse Kankerbestrijding kosteloos voorlichtingsmaterialen beschikbaar met betrekking tot de bevolkingsonderzoeken naar borstkanker en naar baarmoederhalskanker. Over beide onderzoeken zijn folders beschikbaar met uitleg over doel en gang van zaken, die bij de uitnodiging kunnen worden meegestuurd. Daarnaast zijn er ook uitvoerige brochures. De materialen worden kosteloos ter beschikking gesteld aan instanties die de vrouwen uitnodigen voor het onderzoek of het onderzoek doen. In 1997 maakten 24 instanties hiervan gebruik.Ten behoeve van het bevolkingsonderzoek naar borstkanker werden via die instanties circa 400.000 folders verspreid. Voorlichting door derden De Nederlandse Kankerbestrijding subsidieert activiteiten ten aanzien van voorlichting en psycho-sociale zorg door de Integrale Kankercentra. In 1997 was hiervoor circa 1,8 miljoen gulden beschikbaar. De projecten psychosociale zorg worden beoordeeld door de Wetenschappelijke Raad voor de Sociale Oncologie. In de Stichting Volksgezondheid en Roken (Stivoro) bundelen de Nederlandse Kankerbestrijding, de Nederlandse Hartstichting en het Astma Fonds hun inspanningen om het roken in Nederland terug te dringen. De activiteiten van deze Stichting hebben eraan bijgedragen dat de Nederlandse overheid eind 1997 na bijna vijf jaar toch heeft besloten in te stemmen met een Europese richtlijn tegen tabaksreclame. Stivoro vervulde ook een centrale rol bij de Nieuwjaarsuitzending van de TROS TV-Show van Ivo Niehe. Deze stond geheel in het teken van een stoppen met roken-poging door 100 mensen, die zich daartoe drie dagen in een TV-studio hadden teruggetrokken. Ook voor de ontwikkeling van Gezondheidsbevordering op de Werkplek (GBW) hebben de drie genoemde fondsen hun krachten gebundeld. Gezamenlijk dragen zij de verantwoordelijkheid voor het Centrum Gezond-

40

P

R

heidsbevordering op de Werkplek. Dit heeft tot doel GBW te integreren in het arbeidsomstandighedenbeleid van bedrijven en instellingen. In opdracht van de Nederlandse Kankerbestrijding stimuleert het centrum de UV-bescherming van buitenwerkers en de mentaliteitsverandering die nodig is voor de implementatie van overheidsmaatregelen op het terrein van bescherming tegen kankerverwekkende stoffen op het werk. Kankerpreventie en Europese actie Na de start van de actie ‘Europa tegen Kanker’, een initiatief van de Europese Unie, heeft de Nederlandse Kankerbestrijding haar preventieve voorlichting afgestemd op de in het kader van het Europese initiatief uitgebrachte ‘Europese Code tegen Kanker’. Deze code vat in tien aanbevelingen samen wat iedereen zelf kan doen om het risico op kanker te beperken en om mee te werken aan vroege ontdekking van kanker. Voeding en kanker In 1997 stonden in de preventieve voorlichting twee thema’s centraal: voeding en kanker en verstandig zonnen. Motto van de voedingscampagne was: ‘Bordje gezond: minder vet, meer groente en fruit: Minder kanker’. De actie ging van start bij gelegenheid van de toekenning van de Liga-voedingsprijs van de Stichting

■ Mw. Monda Heshusius - directeur Voorlichting en PR neemt de Liga Voedingsprijs in ontvangst uit handen van prof.dr. H.K.A.Visser. Het KWF kreeg de prijs vanwege ‘zijn uitstekende en jarenlange voorlichting over voeding’.


■ Bij aardbeienteler H. Soberjé in Horst werd op 1 juli 1997 het startsein gegeven van een voorlichtingscampagne van de Limburgse Land- en Tuinbouwschool over verstandig werken in de zon. Deze campagne maakt deel uit van de KWF-campagne ‘Verstandig zonnen’.

Voeding Nederland op 18 maart 1997 aan het KWF. Doel van de campagne is de consumptie van groenten en fruit te verhogen tot de door het Voorlichtingsbureau voor de Voeding aanbevolen hoeveelheden: gemiddeld 200 gram groenten en 200 gram fruit per dag.Volgens berekening van de Landbouwuniversiteit Wageningen zou dat in ons land 4.000 tot 16.000 gevallen van kanker per jaar kunnen schelen. Naast een KWF-folder met vijf voorbeeldrecepten, verscheen bij Uitgeverij Tirion het boekje ‘Bordje gezond’. Het bevat antwoorden op de 100 vragen over voeding en kanker die het meest worden gesteld aan de KWF-voorlichters.Tevens zijn recepten opgenomen van ‘Bordjes Gezond’ door bekende Nederlandse koks. Verstandig zonnen Het streven naar verstandig zonnen kreeg een nieuwe impuls door een gezamenlijke voorlichtingsactie van het KWF met het KNMI en het Ministerie van VWS rondom de introductie van ‘zonkrachtberichten’. Het begrip ‘zonkracht’ is een UV-index, zoals die ook in andere Europese landen wordt verstrekt. Op basis van een evaluatie door de Nederlandse Kankerbestrijding heeft het KNMI besloten door te gaan met de berichtgeving over zonkracht. De voorlichting over UV-bescherming voor buitenwerkers is uitgebreid naar de landen tuinbouwsector. Op 1 juli 1997 startte een project van de Limburgse Land- en Tuinbouwbond onder jonge aardbeiplukkers bij aardbeienteler H. Soberjé in Horst. Alle activiteiten op het terrein van voorlichting over verstandig zonnen worden gecoördineerd door het

platform ‘Verstandig Zonnen’. Dit is een voor Europa uniek samenwerkingsverband tussen de zonnebranche, wetenschappers, het Nationaal Huidfonds, de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie en de Nederlandse Kankerbestrijding. De Nederlandse werkwijze ondervindt grote belangstelling in het buitenland, met name in België. De Nederlandse Kankerbestrijding heeft de ontwikkeling van de opleiding van zonneconsulenten financieel mogelijk gemaakt. De Nederlandse Kankerbestrijding maakt onderwijsmaterialen voor basisschool en voortgezet onderwijs. Uitgangspunt zijn de formele onderwijsdoelstellingen en eindexameneisen. In 1997 is duidelijk geworden dat de moderne communicatie-technologieën een centrale rol gaan krijgen in het onderwijs. De bestaande onderwijsmaterialen worden hierop afgestemd. Voor dit doel is een werkgroep samengesteld die oncologische, onderwijskundige en computertechnologische deskundigheid in zich bundelt. Steun aan patiëntenverenigingen De Nederlandse Kankerbestrijding steunt verenigingen van kankerpatiënten en hun federatie. In 1997 zijn twee nieuwe verenigingen opgericht: Stichting Contactgroep Prostaatkanker en Von Hippel Lindau Vereniging (een vorm van erfelijke kanker). De financiële steun aan verenigingen van kankerpatiënten is aanzienlijk uitgebreid. De cursussen voor kankerpatiënten worden met ingang van 1997 georganiseerd in samenwerking met

41

V

O

O

R

L

I

C

H

T

I

N

G

E

N

P

R

Nieuw beleid

verenigingen van kankerpatiënten. Dit blijkt een succesvolle formule. In 1997 zijn cursussen georganiseerd in samenwerking met Stichting Jongeren en Kanker, Stichting Doorgang (spijsverteringskanaal), Contactgroep Kahlerpatiënten en de Werkgroep Hersentumoren. Via het zogeheten steunfonds is voor een bedrag van ƒ 79.489,- individuele steun verleend (max. ƒ 500,per patiënt) aan kankerpatiënten die door hun ziekte in financiële problemen kwamen. Door steun aan het Rode Kruis, Stichting Gaandeweg en de Zonnebloem werden voor kankerpatiënten vakantiemogelijkheden financieel beter bereikbaar gemaakt.

Na jarenlange onderhandelingen is overeenstemming bereikt over een gezamenlijk televisie-programma van de samenwerkende gezondheidsfondsen. Het worden speciale uitzendingen van Vinger aan de pols, gepresenteerd door Ria Bremer en Heleen Striekwold. De eerste reeks uitzendingen start in februari 1998. In 1997 kwam groen licht voor de start van de permanente gezondheidstentoonstelling ‘Asklepion’ in Rotterdam. De Nederlandse Kankerbestrijding participeert hierin met tien onderwerpen. Het gezondheidsmuseum wordt in 1999 geopend.

Overzicht bestedingen in het kader van Voorlichting en PR Werkelijk 1997

Begroting 1997

Werkelijk 1996

Eigen activiteiten Voorlichtingscentrum Voorlichtingsmaterialen Voorlichtings- en PR-activiteiten Publicaties Evaluatie voorlichtingsactiviteiten

ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ

369.000

360.000

220.000

1.302.000

1.185.000

879.000

1.279.000

1.548.000

1.023.000

243.000

376.000

279.000

370.000

450.000

458.000

Bevolkingsonderzoek borsten

ƒ ƒ ƒ

121.000

125.000

76.000

1.478.000

1.400.000

1.081.000

162.000

625.000

161.000

ƒ

5.324.000

6.069.000

4.177.000

ƒ ƒ

2.028.000

2.750.000

2.358.000

1.372.000

1.590.000

1.494.000

Totaal verstrekte subsidies

ƒ

3.400.000

4.340.000

3.852.000


ƒ

2.915.000

2.677.000

2.558.000

13.086.000

10.587.000

baarmoederhalskanker Kankerpreventie en Europese actie Nieuw beleid Totaal eigen activiteiten Verstrekte subsidies Voorlichting door derden Steun aan patiëntenverenigingen

Totaal besteding in het kader van Voorlichting en PR

42

ƒ

11.639.000

Krab gaat terug tot Romeinse oudheid

Beeldmerk kankerbestrijding officieel geregistreerd Onze krab, één van de bekendste beeldmerken in Nederland, is in 1997 officieel ingeschreven als het beeldmerk van de Nederlandse Kankerbestrijding/ Koningin Wilhelmina Fonds. Dat was nodig om onterecht gebruik, en alle verwarring van dien, tegen te kunnen gaan. In 1949 is als beeldmerk (logo) van het Koningin Wilhelmina Fonds de met een degen doorstoken krab gekozen. Dat beeldmerk staat symbool voor de bestrijding van de ziekte kanker. Het beeldmerk is in de loop der jaren enigszins gemoderniseerd, maar heeft niets aan herkenbaarheid ingeboet.

Romeinse tijd De krab kennen we niet alleen in Nederland, maar bijvoorbeeld ook in India. Behalve de krab worden ook andere kreeftachtige dieren in beeldmerken gebruikt, zoals bijvoorbeeld de langoust in het beeldmerk van de Zwitserse kankerbestrijding. De reden daarvoor voert ons terug naar de Romeinse oudheid. Anders dan veel mensen denken is kanker namelijk niet pas een ziekte van deze tijd. Ook bij de oude Grieken en Romeinen kwam de ziekte voor. Uit die tijd al stamt de naam er van. Mensen met belangstelling voor sterrenbeelden, kennen ‘cancer’ als de Latijnse naam van het sterrenbeeld Kreeft.Welnu, de artsen in het antieke Rome vonden de vorm van het kwaadaardige gezwel met uitlopers iets kreeftachtigs hebben en noemden de ziekte daarom: cancer. In het Nederlands: kanker. Het woord ‘cancer’ bestaat nog steeds in het moderne Frans, Engels en Spaans. In die talen gebruiken ze Cancer zowel voor het sterrenbeeld Kreeft als voor de ziekte kanker. Iets vergelijkbaars zien we in het Duits. In die taal betekent Krebs zowel kreeft als kanker.

Bekend symbool De krab van de Nederlandse Kankerbestrijding/Koningin Wilhelmina Fonds is één van de bekendste beeldmerken in ons land. Bij enquêtes kent steevast ruim 90-95% van de ondervraagden de krab als symbool van de kankerbestrijding. Die bekendheid is voor onze organisatie natuurlijk van groot belang. Ook deze medaille blijkt echter een keerzijde te hebben. Door zijn bekendheid is ons beeldmerk in de loop der jaren het symbool geworden voor alles wat met kanker en kankerbestrijding te maken heeft. Steeds vaker werd de krab daarom gebruikt door goedbedoelende personen en organisaties, die iets op dit terrein deden. Dat wekte ten onrechte de indruk dat het ging om iets waar het KWF bij betrokken was. Hierdoor ontstond met de beste bedoelingen toch ongewenste verwarring. Niet altijd was er sprake van ‘de beste bedoelingen’, soms werd bewust van onze bekendheid geprofiteerd. Door de officiële inschrijving bij het Internationale Merkenbureau is ons beeldmerk nu beschermd in Nederland en in Europa. Dit maakt het beter mogelijk tegen zulke praktijken iets te doen.

Karel van Koppen

43


Al sinds de jaren tachtig stimuleert de Nederlandse Kankerbestrijding in Nederland het onderzoek naar voeding en kanker. Destijds is een aantal veelbelovende studenten in de gelegenheid gesteld zich in Amerika verder te bekwamen op dit terrein. Inmiddels hebben zij in Nederland hun sporen in dit onderzoek verdiend. Eén van hen, Piet van den Brandt, is per 1 februari 1997 benoemd tot hoogleraar Epidemiologie aan de Faculteit Gezondheidswetenschappen van de Universiteit Maastricht.

Oud KWF-fellow Van den Brandt:

‘Voeding kan bijdragen aan goede gezondheid, maar kan ook schadelijk zijn’ Zoals het een hoogleraar betaamt, is Piet van den Brandt een echte wetenschapper. Nog voor hij zijn studie aan de Landbouwuniversiteit Wageningen voltooid had, solliciteerde hij al bij het KWF naar een fellowship - zeg maar een studiebeurs - Epidemiologie. Hiermee wilde hij zich bekwamen in de tak van wetenschap die bestudeert wat de oorzaken kunnen zijn van het gegeven dat de ene mens wel en de andere mens niet een bepaalde ziekte krijgt en waarom een behandeling bij de ene patiënt wel aanslaat en bij de andere niet.Van den Brandt kwam door de selectie. Het KWF-fellowship heeft gewerkt zoals door het KWF bedoeld.Van den Brandt is bezig met onderzoek en is betrokken bij de opleiding in Nederland van nieuwe epidemiologen. Na beëindiging van het fellowship in 1985, werd hij in 1986 universitair docent aan de Universiteit Maastricht. In 1993 ronde hij zijn proefschrift af. In 1995 werd hij universitair hoofddocent en per 1 februari 1997 is hij ‘Prof.dr.ir’. Stoutmoedig plan Waarschijnlijk is bij één op de drie mensen die aan kanker overlijden hun ziekte vooral een gevolg van voedingsgewoonten. Kennis over voeding en kanker uit het buitenland is belangrijk, maar de gemiddelde Nederlander eet anders dan de gemiddelde Amerikaan. Andere voedingsgewoonten kunnen andere gevolgen hebben. Daarom wilde het KWF dat er ook in Nederland meer deskundigen op dit terrein zouden komen. Er werden vijf fellowships ingesteld.Tot de

44

geselecteerden behoorden naast Piet van den Brandt ook zijn huidige collega werkzaam bij TNO Voeding in Zeist, dr.ir. Sandra Bausch-Goldbohm, en dr.ir. Pieter van ‘t Veer, verbonden aan de Landbouwuniversiteit Wageningen. Gedrieën vatten zij een stoutmoedig plan op om tienduizenden mensen te vragen naar hun voedingsgewoonten, daarna te volgen hoe het die mensen verder vergaat en vervolgens proberen te achterhalen welke rol voedingsgewoonten hebben gespeeld bij het wel of niet optreden van (bepaalde soorten) kanker. Zoiets is bepaald niet eenvoudig, maar toch wilden de drie voormalig KWF-fellows proberen een dergelijk epidemiologisch onderzoek in ons land van de grond te krijgen. Piet van den Brandt: ‘Vraag je mensen die kanker hebben naar hun voedingsgewoonten van jaren geleden - het ontstaan van kanker is namelijk een langdurig proces - dan moet je maar hopen dat zij zich die nog goed herinneren. Die ‘achteraf-onderzoeken’ betreffen meestal maar één soort kanker. Bovendien doen onderzoekers dat soort onderzoeken steeds weer net iets anders. Daardoor zijn de bevindingen soms moeilijk te vergelijken. Met het onderzoek dat wij wilden gaan doen, zou je op dezelfde manier van een grote groep mensen gegevens kunnen verzamelen. Omdat je te maken hebt met gezonde mensen, hoef je niet naar de voedingsgewoonten van jaren geleden te vragen. Bovendien kun je de gegevens bestuderen voor veel ver-

schillende vormen van kanker. Onder zo’n grote groep mensen komen immers veel verschillende soorten kanker voor.’ Teennagels Na een voorstudie hebben ze een groot onderzoek opgezet waarbij aan meer dan 120.000 Nederlanders een vragenlijst is voorgelegd met meer dan 150 vragen over voeding en daarnaast over andere leefgewoonten, bijvoorbeeld rookgedrag. Ook is gevraagd teennagels mee te sturen. De hoeveelheid selenium die daarin wordt aangetroffen geeft een goede aanwijzing voor de hoeveelheid selenium die iemand de laatste maanden heeft binnengekregen. En dat wilden de onderzoekers graag weten, omdat van selenium werd vermoed dat het een stof was die mogelijk kanker zou kunnen tegenwerken. Het onderzoek van Van den Brandt en Bausch loopt nog steeds. Behalve het KWF zijn ook de Europese Unie, het Ministerie van VWS,TNO Voeding en de Universiteit Maastricht belangrijke financiers geweest in de afgelopen periode. Terughoudendheid Van den Brandt kijkt met wetenschappelijke terughoudendheid naar alle gegevens die nu uit het onderzoek naar kanker en voeding komen. ‘Je moet niet vergeten dat nieuw onderzoek nieuwe resultaten kan opleveren die huidige inzichten in een ander licht stellen.Voor je echt zekerheid hebt, zijn vele onderzoeken nodig die samen tientallen jaren kunnen duren.’ Hij begrijpt dat voorlichting daar niet op kan wachten, maar waarschuwt tegen stellige uitspraken. ‘Als wij moeten terugkomen op wat we eerder hebben gezegd, of moeten constateren dat het anders zit, dan krijg je verwarring bij het publiek.’ Wetenschappelijk onderzoek dient onder meer om na te gaan of mogelijke verklaringen inderdaad kloppen. In de jaren zeventig was vet verdacht als het ging om borstkanker. Dit was gebaseerd op laboratoriumen dierexperimenteel onderzoek. Het harde bewijs bij de mens moest echter nog worden geleverd.Toch

konden de voorlichters niet anders dan alvast wijzen op de mogelijke risico’s van vet. Prospectief onderzoek om te kijken of de veronderstelling klopte, heeft nu laten zien dat het niet gaat om het vet als zodanig, maar dat we het moeten zoeken in overvoeding. Nu word je onder andere van vet gemakkelijk te dik. In dit geval kan het advies ‘matig met vet’ gehandhaafd blijven, maar het gaat nog meer om het vinden van een juiste balans tussen energie-inname en lichaamsactiviteit. ‘Iets wat veel minder aandacht heeft gekregen, is het verband tussen alcoholverbruik en het risico op kanker. De laatste jaren is gebleken dat het drinken van meer dan twee glazen alcohol niet alleen het risico op kanker van de mond, keelholte en slokdarm verhoogt, maar bijvoorbeeld ook op borstkanker. Het soort drank maakt daarbij geen verschil.’ Twee kanten Wat langzamerhand duidelijk begint te worden, is dat voeding twee kanten heeft. Voeding kan een bijdrage leveren aan een goede gezondheid èn voeding kan schadelijk zijn. ‘Tot nu toe is vooral gekeken naar wat problemen veroorzaakt’, constateert Van den Brandt. ‘Maar we zouden foto:Wolter J. Dijksma veel meer aandacht moeten geven aan wat juist goed is om te eten. En dan springen groenten en fruit er uit. Epidemiologisch onderzoek in het buitenland heeft laten zien dat een hogere consumptie van groente en fruit beschermt tegen veelvoorkomende soorten kanker.Wij zijn momenteel, met steun van het KWF, aan het onderzoeken of dit ook voor de Nederlandse bevolking geldt.’

Karel van Koppen

45

46

WETENSCHAPPELIJK ETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK, ONDERZOEK, ONDERWIJS ONDERWIJS EN EN OPLEIDING OPLEIDING Algemeen

De Nederlandse Kankerbestrijding/KWF is naast de overheid de belangrijkste financier van wetenschappelijk kankeronderzoek in Nederland. Het belang dat de Nederlandse Kankerbestrijding hecht aan het kankeronderzoek blijkt onder meer aan uit het feit dat van de totale uitgaven van de Nederlandse Kankerbestrijding aan de kankerbestrijding in 1997 ruim 88 procent (ƒ 90,1 miljoen) aan dit doel werd besteed. Mede door de jarenlange investeringen van de Nederlandse Kankerbestrijding is de kwaliteit van het kankeronderzoek in Nederland van hoog niveau. Hierdoor is de kennis aanwezig die nodig is voor een optimale behandeling van patiënten met kanker, voor het waar mogelijk voorkómen van kanker door preventie en voor het bieden van effectieve begeleiding en ondersteuning van patiënten met kanker.

■ In 1997 heeft de Nederlandse Kankerbestrijding ruim ƒ 90,1 miljoen aan wetenschappelijk onderzoek besteed.

Voor de voortgang van het kankeronderzoek en voor het creëren van betere behandelingsmogelijkheden voor de patiënt met kanker, is het van groot belang dat er goede opleidingsmogelijkheden zijn. Het onderwijs op het gebied van de oncologie behoort primair tot de verantwoordelijkheid van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW). Als aanvulling daarop verstrekt de Nederlandse Kankerbestrijding diverse beurzen en subsidies voor verdere opleiding binnen het kankeronderzoek en de behandeling van kanker. De totale uitgaven op het gebied van onderwijs en opleiding bedroegen in 1997 ƒ 3,9 miljoen. Ook in 1997 was de positie van het klinisch wetenschappelijk kankeronderzoek een belangrijk aandachtspunt. De Nederlandse Kankerbestrijding acht het van wezenlijk belang dat de kennis die voortkomt uit het laboratoriumonderzoek ook zo snel mogelijk ten goede komt aan de patiënt met kanker. Zowel nationaal als internationaal bestaat de zorg, dat juist in deze sector gemakkelijk beperkingen kunnen ontstaan in de voortgang van het onderzoek. Hiervoor kunnen meerdere redenen zijn, zoals een grote werkdruk vanuit de patiëntenzorg en de gevolgen van budgettering van de klinieken, waardoor met name duurdere experimentele behandelwijzen moeilijk te financieren zijn. Binnen de financiële mogelijkheden van de Nederlandse Kankerbestrijding is in de achterliggende jaren een aantal maatregelen getroffen die moeten leiden tot een stimulering van het klinisch wetenschappelijk kankeronderzoek. Een unieke mogelijkheid om dit gebied een substantiële extra stimulans te geven ontstond in het verslagjaar toen de Nederlandse Kankerbestrijding een zeer omvangrijke erfenis ontving. De twee gespecialiseerde kankerinstituten, het Nederlands Kanker Instituut en de Daniel den Hoed Kliniek kregen elk vanwege deze erfenis een extra uitkering in verband met bestaande financieringsafspraken met het KWF. Besloten werd het resterende bedrag van 23 miljoen gulden geheel in te zetten voor het klinische kankeronderzoek, inclusief de psycho-sociale aspecten daarvan.


47

W

E

T

E

N

S

C

H

A

P

P

E

I

J

K

Voor een zorgvuldige beoordeling van onderzoeksprojecten en andere subsidie-aanvragen die bij de Nederlandse Kankerbestrijding worden ingediend, is de advisering van de Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding (WRK; een commissie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen), de Wetenschappelijke Raad voor de Sociale Oncologie (WRSO) en de Commissie voor Klinisch Vergelijkend Onderzoek (CKVO) van wezenlijk belang. Ook de honderden referenten in binnen- en buitenland die jaarlijks op verzoek van de adviesraden subsidie-aanvragen beoordelen is de Nederlandse Kankerbestrijding zeer veel dank verschuldigd. Op 4 maart 1997 heeft het Bestuur van de Nederlandse Kankerbestrijding de Signaleringscommissie Kanker (SCK) ingesteld. De SCK heeft tot taak het Bestuur van advies te dienen omtrent de te verwachten ontwikkelingen binnen de kankerbestrijding in de breedste zin van het woord, waar mogelijk in de vorm van scenario’s. De activiteiten van de SCK sluiten aan op de activiteiten van de commissie die eerder onder de Stuurgroep Toekomstscenario’s van het Ministerie van VWS heeft gefunctioneerd. In eerste aanleg is een inventarisatie gemaakt van de onderwerpen die de SCK graag zou willen bestuderen. Aan de hand van deze onderwerpen is een inhoudsopgave samengesteld voor het eerstvolgende Signaleringsrapport Kanker en is met de uitvoering van de studies gestart. Aandacht is besteed aan actuele ontwikkelingen op het gebied van het vóórkomen van kanker, primaire en secundaire preventie, behandeling en zorgaspecten. De voor deze studies noodzakelijke gegevens werden onder meer verkregen van het Centraal Bureau van de Statistiek en de Vereniging van Integrale Kankercentra. De adviesraden worden in hun werkzaamheden bijgestaan door de afdeling Research Coördinatie (RC) van de Nederlandse Kankerbestrijding. Deze afdeling is verantwoordelijk voor beleidsvoorbereidende en uitvoerende werkzaamheden.Tevens verzorgt de afdeling RC de correspondentie tussen de adviesraden en het Bestuur van de Stichting KWF enerzijds en externe referenten en subsidie-aanvragers anderzijds. Een deel van de werkzaamheden van de SCK werd verricht vanuit de afdeling Epidemiologie van het Nederlands Kanker Instituut te Amsterdam (hoofd mw. dr.ir F.E. van Leeuwen). In overleg met de afdelingen Fondsenwerving en Voorlichting en PR werden door de afdeling RC onderzoeksprojecten geselecteerd die in aanmerking komen voor de zogeheten ‘Project-Adoptie’. In samenwerking met de afdeling Voorlichting en PR werd de brochure ‘Subsidies en beurzen 1998' uitgegeven, met daarin een actueel overzicht van de subsidies en beurzen die het KWF verstrekt. Deze infor-

48

O

N

D

E

R

Z

O

E

K

,

O

matie, alsmede de projectaanvraag-formulieren, zijn sinds september 1997 ook verkrijgbaar via de Internet-site van het KWF. Wetenschappelijk onderzoek Projectfinanciering Bij de financiering van kankeronderzoek door de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF zijn onderzoeksprojecten met een looptijd van vier jaar centraal gesteld. Naar de mening van de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF is deze vorm van financiering het beste model om op een flexibele wijze het kwalitatief beste en meest relevante kankeronderzoek te steunen. Subsidie-aanvragen voor onderzoeksprojecten kunnen worden ingediend door stafleden van Nederlandse onderzoeksinstellingen, waaronder de universiteiten, academische ziekenhuizen, het Nederlands Kanker Instituut (NKI) en de Daniel den Hoed Kliniek (DDHK). In 1997 verstrekte de Nederlandse Kankerbestrijding/ KWF subsidies ten behoeve van 310 onderzoeksprojecten. Deze projecten bestreken het gehele terrein van het kankeronderzoek: fundamenteel onderzoek naar de oorzaken en het ontstaan van kanker, preventie-onderzoek, onderzoek naar de verbetering van de diagnostiek en therapie en onderzoek op het gebied van de psycho-sociale oncologie. De procentuele verdeling van de uitgaven over de diverse onderzoeksgebieden is aangegeven in de onderstaande tabel.

Onderzoeksgebied

Percentage van de uitgaven voor projectfinanciering

Oorzaken en ontstaan van kanker ■ ■ ■ ■

Epidemiologie Carcinogenese Tumorcelbiologie Overig onderzoek

46 %

5% 15 % 24% 2%

Opsporing van kanker

10 %

Behandeling van kanker

34 %

■ ■ ■ ■ ■

Radiotherapie Chemotherapie Immunotherapie Hyperthermie Overig onderzoek

4% 11% 15% 1% 3%

Psycho-sociaal kankeronderzoek

10 %

N

D

E

R

W

I

J

S

E

N

O

P

L

Op het gebied van de behandeling van kanker werd onderzoek gefinancierd ter verbetering van bestaande behandelmethoden, waaronder chemotherapie en radiotherapie, alsmede voor de verdere ontwikkeling van nieuwe methoden, zoals immunotherapie. Onderzoek op het gebied van de opsporing van kanker betrof zowel de verfijning van methoden voor de herkenning van de diverse vormen van kanker, alsmede onderzoek naar de mogelijkheden om het beloop van de ziekte beter te kunnen voorspellen. Ook onderzoek dat is gericht op het herkennen van de ziekte in een zo vroeg mogelijk stadium werd gefinancierd. In het verslagjaar werd besloten om de financiering van een grootschalig onderzoek van het Academisch Ziekenhuis Rotterdam naar de meerwaarde van vroegdiagnostiek voor prostaatkanker te continueren met een tweede subsidieperiode van maximaal vier jaar. Wetenschappelijk onderzoek naar de oorzaken en het ontstaan van kanker is van belang om de kennis te vergaren die nodig is voor preventie van kanker en voor de ontwikkeling van nieuwe methoden van diagnostiek en de behandeling van kanker, zoals bijvoorbeeld gentherapie. Onderzoek naar de relatie tussen exogene factoren, zoals virussen, (UV-)straling, chemicaliën en bestanddelen van voeding, werd in meer dan 20 projecten uitgevoerd. Daar waar de relatie duidelijk is, zoals tussen roken en longkanker, dienen effectieve voorlichtingsstrategieën te worden ontwikkeld teneinde mensen aan te zetten tot gezond gedrag. Onderzoek op dit gebied werd met financiële steun van de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF binnen meerdere onderzoeksinstituten uitgevoerd. Naast

E

I

D

I

N

G

publieksvoorlichting, hebben ook andere thema’s binnen het psycho-sociaal kankeronderzoek, zoals ‘psycho-sociale factoren en het ontstaan van kanker’, ‘psycho-sociale begeleiding’ en ‘kwaliteit van zorg’ veel aandacht gekregen binnen de onderzoeksfinanciering van de Nederlandse Kankerbestrijding. In 1997 ontving de Nederlandse Kankerbestrijding in totaal 411 subsidie-aanvragen voor het begrotingsjaar 1997, waarvan 198 voor nieuwe projecten en 213 voor de continuering van reeds lopende projecten. Projecten op het gebied van het fundamentele en klinische kankeronderzoek werden ter beoordeling voorgelegd aan de WRK en, indien de subsidie-aanvraag patiënt-gebonden onderzoek betrof, ook aan de CKVO. Projecten op het gebied van het psycho-sociale kankeronderzoek werden beoordeeld door de Wetenschappelijke Raad voor de Sociale Oncologie. Voor de nieuwe projecten werd het oordeel van ten minste twee onafhankelijke - in de regel buitenlandse referenten - ingewonnen. Op basis van de referentenrapporten werden de projectaanvragen beoordeeld op kwaliteit, hetgeen bij de selectie van de te financieren projecten het belangrijkste criterium is. Conform de uitgangspunten in de beleidsnota van de WRK werd binnen een groep projecten van gelijke kwaliteit, prioriteit toegekend aan: klinische kankeronderzoek; onderzoeksprojecten waarop een KWF-fellow in aansluiting op het fellowship zal worden aangesteld; onderzoek naar de rol van exogene factoren in het ontstaan van kanker; en onderzoek dat gericht is op primaire preventie van kanker.

■ Ook in 1997 was de positie van het klinisch wetenschappelijk kankeronderzoek een belangrijk aandachtspunt. De Nederlandse Kankerbestrijding acht het van wezenlijk belang dat de kennis die voortkomt uit het wetenschappelijk onderzoek zo snel mogelijk ten goede komt aan de patiënt met kanker.


49

I

N

T

E

R

V

I

E

W

Prof.dr. F.J. Cleton, voorzitter Signaleringscommissie Kanker:

‘Kankerdeskundigen brengen stand van zaken omtrent kanker in beeld’ In maart 1997 is door de Nederlandse Kankerbestrijding de Signaleringscommissie Kanker opgericht. Een vervolg op de Stuurgroep Toekomstscenario’s Gezondheidszorg van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport uit de tachtiger jaren. Een groep kankerdeskundigen probeert de stand van zaken omtrent kanker in kaart te brengen en te beschrijven hoe dat beeld zich in de toekomst gaat ontwikkelen. Er wordt onder andere gewerkt met zogeheten ‘meta-analyses’: onderzoeksresultaten uit verschillende landen die samen zeer betrouwbare gegevens opleveren.

Prof.dr. F.J. Cleton is voorzitter van de Signaleringscommissie Kanker. Hij is inmiddels met emeritaat, maar heeft zijn sporen verdiend in de oncologie. Na zijn opleiding tot internist heeft hij zich in de beginjaren ‘60 gespecialiseerd op het terrein van de hematologie. Hij is 12 jaar wetenschappelijk directeur van het Nederlands Kanker Instituut te Amsterdam geweest en was de laatste 15 jaar professor in de Medische Oncologie in het Academisch Ziekenhuis Leiden. Daarnaast is hij 12 jaar vice-voorzitter van het Stichtingsbestuur van de Nederlandse Kankerbestrijding geweest. En dan nu voorzitter van de Signaleringscommissie Kanker. Cleton: ‘Ik ben nu eenmaal geboeid door kanker. Aangezien ik ook voorzitter was van de Scenariocommissie Kanker, was het eigenlijk vanzelfsprekend dat ik er ook nu weer bij betrokken zou zijn.’ Incidentie en prevalentie Met de Scenariocommissie Kanker hebben een aantal kankerdeskundigen alles met betrekking tot kanker bekeken en berekend, zoals het te verwachten aantal patiënten en soort behandelingen. Cleton:‘De Minister wilde dit graag weten om er het beleid op aan te kunnen passen. De Commissie heeft toen bijvoorbeeld geconstateerd dat er een tekort aan radiotherapeuten zou ontstaan. Het is goed om dat bijtijds te weten, want dan kun je zorgen dat er meer mensen worden opgeleid. Bij dit soort berekeningen moet je overigens wel verschillende factoren met elkaar combineren, anders kun je “bedrogen” uitkomen. Stel dat je alleen maar constateert dat er meer patiënten komen, ter-

50

wijl je de kortere verpleegduur en verschuiving van ziekenhuisopname naar poliklinische behandelingen niet onderkent. Er zijn dan weliswaar meer patiënten, maar je hebt best kans dat je minder ziekenhuisbedden nodig hebt. We hebben toen berekend dat doordat de mensen langer leven, er meer nieuwe gevallen van kanker zullen komen: een stijging van de incidentie (nieuwe gevallen) van anderhalf procent per jaar. Maar nog opzienbarender was, dat we voor het eerst gesignaleerd hebben dat er meer mensen met kanker zullen zijn. Puur omdat de mensen langer leven en langer behandeld zullen worden.We noemen dat “prevalentie” (het aantal patiënten van dit moment: zowel de nieuwe als de “bestaande”). Die leek nog veel harder te stijgen: twee tot drie procent per jaar. Een bijzondere uitkomst. Niemand wist dat het om zulke grote aantallen ging.Wij hebben dat toen allemaal netjes berekend. De Amerikanen waren in die tijd van mening dat er in het jaar 2000 50% minder mensen met kanker zouden zijn, terwijl wij juist op basis van cijfers konden laten zien dat er alleen maar meer kankerpatiënten zouden komen. Onze berekeningen hebben dan ook heel veel aandacht gekregen.’ Signaleringscommissie Kanker Toen het Ministerie - na het verschijnen van een lijvig rapport - besloot om de Stuurgroep Toekomstscenario’s op te heffen, was dat reden voor het KWF om op eigen gelegenheid verder te gaan. Cleton: ‘Eigenlijk is het wel goed om te werken met een onafhankelijke

pen, dan zou er over 20 jaar 30% minder gevallen van kanker zijn.We hebben het dan niet alleen over longkanker, maar bijvoorbeeld ook over alvleesklierkanker, blaaskanker en hoofd-halstumoren.’

foto: Martin Ken Studio

Screening Ook screening heeft de aandacht van de Signaleringscommissie. Cleton: ‘We kijken bijvoorbeeld naar de leeftijdsgrenzen die bij het screenen op borstkanker gehanteerd worden. Nu worden vrouwen tussen de 50 en 70 jaar opgeroepen voor het bevolkingsonderzoek op borstkanker. Overigens vindt momenteel al een verruiming van 70 naar 75 jaar plaats. Er gaan ook stemmen op om vrouwen al vanaf 40 jaar op te roepen. Maar zoiets kan niet zomaar besloten worden. Er moet onder andere onderzocht worden of screening op die leeftijd er inderdaad voor zorgt dat er minder vrouwen aan borstkanker sterven, hoe duur dat gaat worden, hoe groot de kans op foute diagnoses is en hoeveel vrouwen je tengevolge daarvan onnodig in spanning laat zitten. Er lopen daarom nu verschillende projecten in Europa waarin onderzoekers proberen te achterhalen of het zinnig is om die screening al op jongere leeftijd te doen.’

organisatie als het KWF. Als we op iets stuiten dat regelrecht tegen het politieke beleid ingaat, vormt dat geen enkele belemmering. De Signaleringscommissie Kanker adviseert het Bestuur van de Nederlandse Kankerbestrijding. De bevindingen van de Signaleringscommissie kunnen natuurlijk ook heel interessant zijn voor het werk van de Nederlandse Kankerbestrijding zelf, bijvoorbeeld als de afdeling Voorlichting een nieuwe preventie-campagne op wil zetten.’ Roken als schoolvoorbeeld De Signaleringscommissie Kanker is bezig met een rapport dat in 1998 zal verschijnen. Daarin natuurlijk aandacht voor preventie. Cleton: ‘Dat is behoorlijk lastig. Het achterhalen van voedingspatronen bijvoorbeeld is praktisch onmogelijk. Mensen weten na 20 jaar echt niet meer wat ze gegeten hebben. Althans niet precies genoeg om met die gegevens wetenschappelijk onderzoek te doen. Met roken ligt dat anders. Of je hebt wel gerookt, of niet. Dat is in preventief opzicht dan ook een schoolvoorbeeld. Stoppen met roken heeft echt effect. Als iedereen nú zou stop-

Dure geneesmiddelen Cleton neemt zelf het onderwerp dure geneesmiddelen ter hand. Ook iets waarover vaak gepubliceerd wordt. Bijvoorbeeld de discussies over het vergoeden van een behandeling met Taxol. Cleton: ‘Taxol is inderdaad het bekendste voorbeeld. Maar binnenkort komen er nog tientallen geneesmiddelen die amper te betalen zijn. Minister Borst heeft daarom zo’n 50 miljoen gulden extra bedongen. Maar je moet je voorstellen, dat het nu alleen nog maar om Taxol gaat. Eén middel voor één ziekte.Wil je meer middelen beschikbaar stellen - en datzelfde zal ook voor andere ziekten moeten gebeuren - dan loopt het in de miljarden. Dat geldt trouwens niet alleen voor geneesmiddelen, maar ook voor behandelingen zoals beenmergtransplantaties. Daar komt nog bij dat uit onderzoek naar voren kan komen dat een nieuwe behandeling betere resultaten oplevert, maar dat is dan gemeten over een groep van 1000 patiënten: het wetenschappelijk gemiddelde.Wat het met een individuele nieuwe patiënt doet, weet je dan nog steeds niet. Op dit terrein komen dus allerlei aspecten samen: medisch, ethisch, economisch en politiek. Dat maakt het erg interessant, maar ook erg moeilijk.’

Joanne Scheele

51

W

E

T

E

N

S

C

H

A

P

P

E

I

J

K

O

N

D

E

R

Z

O

E

K

,

TABEL 1: FUNDAMENTEEL EN KLINISCH KANKERONDERZOEK Financiering nieuwe en vervolgaanvragen (1994 t/m 1998) Nieuwe projectaanvragen

totaal gefinancierd

begrotingsjaar 1994

1995

1996

1997

1998

178

204

209

190

178

62

77

31%

43%

78*

74

68#

financieringspercentage

44%

Nieuwe projectaanvragen

begrotingsjaar

36%

33%

1994

1995

1996

1997

1998

170

192

192

213

194

advies

168

192

191

213

193


99%

100%

99%

100%

99%

totaal positief

*Van deze 78 nieuwe projecten konden er 71 volledig worden gefinancierd. Aan 7 projecten werd een beperkte subsidie (1 AIO/OIO en ƒ 15.000,- materieel krediet op jaarbasis) toegekend. # Van deze 68 nieuwe projecten konden er 51 volledig worden gefinancierd. Bij 13 projecten moest er op de personele bezetting een reductie van maximaal 0.5 fte worden toegepast.

TABEL 2: SOCIAAL-ONCOLOGISCH ONDERZOEK Financiering nieuwe en vervolgaanvragen (1994 t/m 1998) Nieuwe projectaanvragen

begrotingsjaar 1994

1995

1996

1997

1998

16

14#

17

15

20

9

10*

7

7

7


56%

71%

41%

47%

35%

Nieuwe projectaanvragen

begrotingsjaar

totaal gefinancierd

1994

1995

1996

1997

1998

17

20

28

23

19

advies

17

20

28

23

19


100%

100%

100%

100%

100%

totaal positief

# Exclusief 10 projectaanvragen die zijn ingediend in het kader van een eenmalig extra budget voor onderzoek op het gebied van kwaliteit van zorg.Van deze aanvragen zijn er vijf gehonoreerd. * Ten behoeve van 3 projecten werd een gedeeltelijke subsidie toegewezen.

52

O

N

D

E

R

W

I

J

S

E

N

O

P

L

E

I

D

I

N

G

TABEL 3: FINANCIERING VAN KLINISCH KANKERONDERZOEK 1994 t/m 1998

sociaal oncologisch gebied. Dit wordt mogelijk gemaakt door het aanstellen van een 1994 1995 1996 1997 1998 ervaren senioronderzoeker klinische 40 47 57 47 48 voor een periode van maxiprojectaanvragen (22%)* (23%) (27%) (25%) (27%) maal acht jaar. In totaal zijn toegewezen 25 15 26 22 vijf aandachtsplaatsen inge17 (20%) (38%) (35%) (22%) klinische projecten (32%)# steld in de periode 19891992, waarvan in 1997 nog werden gefinancierd: * Aandeel van de klinische projectaanvragen in het totale aantal aanvragen voor fundamenteel en klinisch onderzoek. ● Quality of life assessment # Aandeel van de toegewezen klinische projecten in het totale aantal toegewezen projecten binin clinical oncology research nen het fundamentele en klinische onderzoek. (Nederlands Kanker Instituut, Amsterdam), dr. R.J. Spruijt Bij de projecten die vallen onder het aandachtsgebied ● Behavorial interventions in psycho-oncology van de WRSO hoefde na de beoordeling op basis van research (Helen Dowling Instituut, Rotterdam), dr. kwaliteit geen nadere prioriteit te worden vastgesteld. A.Ph.Visser Met betrekking tot de vervolgaanvragen van lopende projecten werd door de WRK of WRSO beoordeeld of de voortgang voldoende was. Evenals in voorgaande jaren werd aan alle goedgekeurde projecten subsidie toegekend. De tabellen 1 en 2 geven inzicht in de aantallen projecten die de laatste jaren aan de WRK en WRSO zijn voorgelegd en de gerealiseerde financieringspercentages. Zoals uit tabel 1 blijkt, kon dit jaar - na een aantal jaren van teruglopende financiering - het relatief hoge financieringspercentage van 43% worden gerealiseerd. Dit was te danken aan het besluit om een belangrijk deel van het vrij besteedbaar vermogen, dat in de laatste jaren door meevallende inkomsten was ontstaan, in te zetten voor extra projectfinanciering in de komende twee jaar. Gegevens over het aantal ingediende klinische projectaanvragen en het aantal gefinancierde klinische projecten zijn opgenomen in tabel 3. Een overzicht van de projecten die in 1997 door de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF werden gesubsidieerd is als bijlage in dit jaarverslag opgenomen op pagina 67. Uitgebreide samenvattingen zijn opgenomen in de uitgave ‘Current Cancer Research in the Netherlands’ die jaarlijks onder redactie van de afdeling Research Coördinatie verschijnt. Uit deze tabel blijkt dat ongeveer 25% van de projectaanvragen klinisch is. Na de kwaliteitsbeoordeling en de toepassing van de prioriteit voor klinisch onderzoek is bij de gefinancierde projecten ongeveer 30% van de projecten klinisch. Aandachtsplaatsen voor psycho-sociaal kankeronderzoek In 1987 is door het Bestuur van de Stichting KWF besloten om in een aantal daarvoor in aanmerking komende instituten, een onderzoekslijn te starten op

Basisfinanciering NKI en DDHK De Nederlandse Kankerbestrijding/KWF verschaft aan het NKI te Amsterdam en de DDHK te Rotterdam een basisfinanciering voor het onderzoek dat daar plaatsvindt. Deze financiering verschaft de beide instituten geheel (DDHK) of ten dele (NKI) de middelen om de vaste onderzoeksstaf en de bijbehorende exploitatielasten te dragen. Het NKI wordt mede gefinancierd door het Ministerie van VWS. Evenals vorig jaar werd de omvang vastgesteld op 15% (voor het NKI) en 4% (voor de DDHK) van het gemiddelde jaarinkomen van de Nederlandse Kankerbestrijding/ KWF over de laatste drie boekjaren. Datamanagement voor het klinisch vergelijkend onderzoek Voor de ondersteuning van het datamanagement van klinisch vergelijkend onderzoek was voor 1997 ƒ 1.500.000,- beschikbaar, waarvan ƒ 700.000,- was verkregen van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Klinische studies, die tot doel hebben de effectiviteit van nieuwe behandelingen van maligniteiten te evalueren (fase II en III studies), kunnen na goedkeuring door de Commissie voor Klinisch Vergelijkend Onderzoek (CKVO) van de Nederlandse Kankerbestrijding voor datamanagement ondersteuning in aanmerking komen. Het datamanagement wordt verzorgd door de trialbureau’s van de Integrale Kankercentra, het NKI en de DDHK. In 1997 zijn in totaal 11 protocollen van klinische trials ter beoordeling bij de CKVO aangeboden, waarvan er vijf werden goedgekeurd. Indien er geen andere, externe financiering voor de uitvoering van een goedgekeurde studie aanwezig was (bijvoorbeeld van Ontwikkelingsgeneeskunde of industrie), kwam de

53

W

E

T

E

N

S

C

H

A

P

P

E

I

J

K

studie in aanmerking voor financiële ondersteuning van het datamanagement. In het najaar heeft de CKVO advies uitgebracht over de toekenning van datamanagersplaatsen in 1998. Dit advies werd gebaseerd op het totaal aantal nieuwe patiënten dat in de periode van 1 juli 1996 tot 1 juli 1997 in goedgekeurde CKVO-, EORTC- en SIOP-studies werd opgenomen. Gezien het feit dat van één trialbureau geen patiëntenopgave was ontvangen, bestond nog geen volledig beeld van het totaal aan patiënten in de genoemde periode. Desondanks lijkt de trend dat het totaal aantal patiënten dat in trials wordt behandeld afneemt, zich wederom voort te zetten. De CKVO zal deze ontwikkelingen nauwlettend volgen en waar nodig maatregelen voorstellen. Tot slot werd op advies van de CKVO een budget van ƒ 25.000,- beschikbaar gesteld voor de scholing van datamanagers. Conform haar beleidsvoornemen heeft de CKVO in 1997 bezien in hoeverre het ontbreken van een passende datamanagementstructuur voor de uitvoering van ‘kwaliteit van leven-onderzoek’, dat deel uitmaakt van klinisch vergelijkend onderzoek, een knelpunt vormt voor de uitvoering en de kwaliteit van dit type onderzoek. Onderzoek naar kwaliteit van leven is in de afgelopen jaren, zowel nationaal als internationaal, sterk tot ontwikkeling gekomen. De praktijk heeft uitgewezen dat de kwaliteit van dit type onderzoek sterk afhankelijk is van de organisatie hiervan. Hoewel in Nederland momenteel ‘kwaliteit van leven-onderzoek’ deel uitmaakt van een toenemend aantal fase III studies, ontbreekt een organisatiestructuur voor het uitvoeren hiervan. Dit vormt een knelpunt voor een goede voortgang van het ‘kwaliteit van leven-onderzoek’ binnen het oncologisch klinisch vergelijkend onderzoek. De CKVO en de WRSO hebben aangegeven dat dit type onderzoek alleen goed van de grond kan komen indien er financiële middelen beschikbaar komen voor de uitvoering van het benodigde datamanagement. Als gevolg hiervan zal ook de organisatie, en daarmee de kwaliteit, van het ‘kwaliteit van leven-onderzoek’ binnen klinische trials verder gestalte kunnen krijgen. In het verslagjaar heeft de CKVO, in overleg met de WRSO, een aantal aanbevelingen opgesteld om het ‘kwaliteit van leven-onderzoek’ in Nederland te bevorderen. Kinderoncologie In 1982 hebben de vier destijds erkende Kinderoncologische Centra in Amsterdam (thans in het Academisch Medisch Centrum), Groningen, Nijmegen en Rotterdam uit de reserves van de jubileumactie ‘Geven voor Leven’ (1974) ieder een doelvermogen van globaal ƒ 10 miljoen gekregen om met de rente

54

O

N

D

E

R

Z

O

E

K

,

O

daarvan onderzoek te kunnen financieren op het gebied van de kinderoncologie. In 1992 werd hier per Centrum ƒ 2,6 miljoen aan toegevoegd. Inmiddels is in Amsterdam aan de Vrije Universiteit (VU) een vijfde Kinderoncologisch Centrum tot ontwikkeling gekomen, dat tot op heden geen extra financiering van het KWF heeft ontvangen. In het verslagjaar werd besloten om die Centra waarbij sprake is van een discrepantie tussen de omvang van het Centrum enerzijds en de bestaande financiering van het KWF anderzijds, een aanvullende financiering te verstrekken voor de periode van vier jaar.Voor het Kinderoncologisch Centrum van het AMC resulteerde dit in een aanvullende subsidie van ƒ 1 miljoen op jaarbasis en voor het Kinderoncologisch Centrum van de VU, dat nog geen subsidie ontving, een subsidie van ƒ 0,8 miljoen op jaarbasis. Vastgesteld werd tevens dat er sprake is van een toenemende druk op de Kinderoncologische Centra om de middelen in te zetten voor patiëntenzorg. Ook op het gebied van de kinderoncologie is de financiering van de zorg voor de patiënt met kanker een taak voor de overheid. Het Bestuur van het KWF heeft derhalve besloten om een evaluatie uit te voeren naar de financiering van kinderoncologische zorg en onderzoek, met als uitgangspunt dat de taken van de Nederlandse Kankerbestrijding zich moet blijven concentreren op onderzoek. Werkgemeenschappen van de Nederlandse Kankerbestrijding Het primaire doel van de werkgemeenschappen is het samenbrengen van onderzoekers die op hetzelfde terrein werkzaam zijn, ongeacht de herkomst van de onderzoeksgelden. Hiertoe worden door de werkgemeenschappen wetenschappelijke vergaderingen belegd, waarin het lopende onderzoek wordt gepresenteerd.Voor het uitnodigen van een buitenlandse gastspreker op dergelijke vergaderingen, alsmede ter dekking van de administratieve kosten, stelde de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF aan de werkgemeenschappen een budget beschikbaar. Als werkgemeenschap functioneerden in 1997: Beeld- en Signaalvormende Technieken, Maligne Lymfomen, Klinisch Experimentele Therapie,Veterinaire Oncologie, Hyperthermie, Carcinogenese en Mutagenese, Psychosociale Oncologie,Tumor-immunologie en Tumorcelbiologie. De werkgemeenschap Beeld- en

N

D

E

R

W

I

J

S

E

N

O

P

L

Signaalvormende Technieken en de werkgemeenschap Tumorimmunologie functioneren tevens als werkgemeenschap van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Platform Alternatieven voor Dierproeven Experimenten met proefdieren zijn essentieel voor het kankeronderzoek. De Nederlandse Kankerbestrijding/KWF is uiteraard tegenstander van onnodig gebruik van proefdieren.Waar mogelijk dient het gebruik van alternatieven, indien deze gelijkwaardig zijn, te worden gestimuleerd. Bij de beoordeling van KWF-projectaanvragen vormt een kritische toetsing van de inzet van proefdieren dan ook een wezenlijk onderdeel van de beoordelingsprocedure.

E

I

D

I

N

G

landse oncologen in het internationale klinisch vergelijkend onderzoek via de EORTC was in het verslagjaar onverminderd hoog.Teneinde deze participatie te stimuleren, verstrekte de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF reisbeurzen voor deelname aan de vergaderingen van EORTC-studiegroepen. Als lid van de Union Internationale Contre le Cancer (UICC) verstrekte de Nederlandse Kankerbestrijding/ KWF een algemene bijdrage van ƒ 58.000,- voor de activiteiten van deze instantie.


■ De Nederlandse Kankerbestrijding financierde in 1997 310 onderzoeksprojecten waarvan een belangrijk aantal op diagnostiek en nieuwe behandelmethoden.

Daarnaast stelt de Nederlandse Kankerbestrijding jaarlijks een bedrag van ƒ 100.000,- beschikbaar voor onderzoeksprojecten die gericht zijn op vermindering, vervanging en verfijning van het gebruik van proefdieren in het kankeronderzoek. In 1997 werd geen projectvoorstel van het Platform Alternatieven voor Dierproeven ontvangen. EORTC en UICC De Nederlandse Kankerbestrijding/KWF ondersteunde in 1997 de activiteiten van de European Organization for Research and Treatment of Cancer (EORTC) met een algemene bijdrage van ƒ 210.000,-. Een bedrag van ƒ 200.000,- werd beschikbaar gesteld voor de activiteiten van de New Drug Development Office (NDDO) te Amsterdam. De activiteiten van de EORTC voor de ontwikkeling van nieuwe therapieën zijn van groot belang. Het geeft een goede structuur voor studies die, vanwege het ontbreken van voldoende patiëntenaantallen, niet op nationaal niveau kunnen worden uitgevoerd. De participatie van de Neder-

Onderwijs en opleiding In het verslagjaar is het onderwijs- en opleidingsprogramma gecontinueerd conform de Beleidsplannen van de WRK,WRSO en CKVO voor de periode 1996-2000. Stagebeurzen voor doctoraal studenten Om belangstellenden al heel vroeg in hun carrière te interesseren voor het kankeronderzoek, is de stagebeurs voor doctoraal studenten met onderzoekservaring ingesteld. In 1997 zijn in totaal 35 aanvragen ingediend. Daarvan zijn er 16 gehonoreerd (financieringspercentage van 45%). Onderzoeksjaar voor arts-assistenten Om arts-assistenten tijdens hun opleiding de mogelijkheid te bieden om één jaar - vrijgesteld van klinische zorg - laboratoriumvaardigheden op te doen voor fundamenteel wetenschappelijk onderzoek, is het onderzoeksjaar voor arts-assistenten ingesteld. Het

55

I

N

T

E

R

V

I

E

W


Anne-Mei The (1965) is antropologe en juriste van huis uit. Een wat ongebruikelijke achtergrond voor iemand die onderzoek heeft gedaan op een afdeling Longziekten van een ziekenhuis en die momenteel een sociaal-oncologisch fellowship van het KWF heeft. In eerste instantie heeft ze zich gebogen over de rol van verplegend personeel bij de besluitvorming rond euthanasie. Inmiddels is ze bezig met onderzoek naar de rol die de huisarts zou kunnen vervullen in de laatste levensfase van terminale patiënten.

Anne-Mei The:

‘Fellowship is een cadeautje met veel verantwoordelijkheid’ Anne-Mei The: ‘Tijdens mijn studie antropologie besloot ik er tijdens mijn derde jaar een studie met meer arbeidskansen bij te doen. Dat werd Rechten. Ik kon me een combinatie van beide studies voorstellen in de vorm van bijvoorbeeld Vreemdelingenrecht. Maar het werd iets anders. De afdeling rechtssociologie zocht een student-assistent voor onderzoek naar de sociale context van euthanasiebeslissingen. Niet de formele regeltjes en of die werden nageleefd, maar hoe een beslissing tot euthanasie tot stand komt en wat het doet met de betrokkenen. Dat waren, naast de patiënten en hun naasten, de artsen en het verplegend personeel. Ik heb in dat kader gedurende twee jaar de rol van verpleegkundigen bestudeerd door

56

“participerende observatie”, een term uit de antropologie waarmee bedoeld wordt dat je probeert deel uit te maken van de groep die je onderzoekt. Daarom heb ik twee jaar meegelopen in de kleren van een verpleegkundige. En met “meelopen” bedoel ik dan: patiënten wassen, bedden opmaken, bij alle gesprekken aanwezig zijn, overdrachten meemaken en heel goed kijken en luisteren. Alleen op die manier weet je wat er met mensen gebeurt. Dat achterhaal je nu eenmaal niet door ze te interviewen.’ Cultuurshock Twee jaar op die manier rondlopen op een afdeling waar terminale patiënten worden verpleegd, is Anne-

Over de rol van verpleegkundigen als zij geconfronteerd worden met het vraagstuk euthanasie heeft Anne-Mei The een boek geschreven: ‘Vanavond om 8 uur, verpleegkundige dilemma’s bij euthanasie en andere beslissingen rond het levenseinde’.

KWF-fellowship Mijn plan was om dit onderzoek af te ronden, en dan toch een baan als jurist te zoeken. Maar projectleider professor G.H. Koëter gaf mij - vlak voor de sluitingstermijn - een brochure met informatie over KWFfellowships: een opleiding voor ervaren onderzoekers die zich verder willen bekwamen in het kankeronderzoek. Hij vond het doodzonde als ik met mijn onderzoek zou stoppen. Diep in mijn hart wist ik dat hij gelijk had. Dus dacht ik: “Als ik het fellowship krijg, dan heeft het zo moeten zijn”. En ik kreeg het. Een cadeautje. Maar wel één met veel verantwoordelijkheid: ik kan dit fellowship alleen maar doen omdat anderen geld in een collectebus hebben gedaan.

Longkanker-patiënten ‘Terugkijkend op de eerste twee jaar onderzoek realiseerde ik me dat de beslissing voor euthanasie letterlijk en figuurlijk een soort “eindstation” is. Ik bedacht me dat mensen die tot die beslissing komen, daar al hun hele ziekteproces mee bezig zijn. Ik was zo gegrepen door deze thematiek, dat ik graag verder wilde met dit onderzoek. Ik heb daarvoor subsidie bij het KWF aangevraagd. Ik mocht twee jaar verder, dat vond ik geweldig. En ik was blij dat een prestigeuze instelling als het KWF ook belang hecht aan dergelijk beschrijvend onderzoek. Ik ben 30 mensen met een bepaald type longkanker (kleincellig bronchuscarcinoom) gaan volgen vanaf het moment dat ze met de diagnose geconfronteerd werden tot hun overlijden. Mensen die nog één, hooguit twee jaar te leven hadden. Ik wilde weten hoe er in de spreekkamer met de arts over de dood wordt gesproken.

Brug tussen ziekenhuis en huisarts Tijdens mijn tijd in het ziekenhuis bleek er bij terminale patiënten behoefte te zijn aan meer communicatie tussen de specialist en de huisarts. Ik zoek daarom naar mogelijkheden om een brug te slaan tussen het ziekenhuis en de huisarts. Ik denk dat voor de huisarts een centrale rol is weggelegd. Maar als een patiënt in een ziekenhuis terechtkomt, verdwijnt de huisarts naar de achtergrond. Patiënten hechten zich aan hun specialist: die kan immers helpen. Helaas komt er een moment dat de specialist zegt: “Ik kan verder niets meer voor u doen, gaat u maar naar huis”. Patiënten kunnen zich dan vreselijk in de steek gelaten voelen. De huisarts heeft het overigens ook niet gemakkelijk. Die krijgt ineens de zorg voor een patiënt waarvoor het ziekenhuis niets meer kan doen. Zonder wezenlijke communicatie met de behandelend specialist.

Wat mij vooral verbaasde was dat die mensen helemaal niet met de dood bezig waren. Ze maakten plannen voor een vakantie volgend jaar of voor hun 30e trouwdag. En dat terwijl de artsen vaak echt wel vertelden: “U wordt niet meer beter”. Maar mensen associeerden dat blijkbaar niet met doodgaan. Op de verpleegafdeling hoorde ik verpleegkundigen vaak verzuchten: “Wat vertellen artsen die patiënten nou eigenlijk?”. De sociale afstand tussen patiënt en verpleegkundige is veel kleiner dan tussen patiënt en arts, dus alle vragen werden aan de verpleegkundigen gesteld. Soms hoopt een patiënt op herstel, terwijl het verplegend personeel weet dat de behandeling puur op levensverlenging gericht is. Daardoor kunnen verpleegkundigen in gewetensnood komen.Want wat kan de zin van verlenging van het leven zijn? Dat mensen meer tijd hebben om dingen te regelen of om afscheid te nemen. Maar dan moeten de betrokkenen wèl weten hoe ze ervoor staan.

Ik zie de huisarts in de rol van gesprekspartner, ook als de patiënt nog in het ziekenhuis verblijft. Huisartsen staan dikwijls relativerender tegenover medisch technische ingrepen en denken meer aan de persoon. Behandelen is in een ziekenhuis vanzelfsprekend. Er wordt niet diep ingegaan op niet-medische overwegingen om een behandeling al dan niet te laten doorgaan. Hoewel iedereen praat over zelfbeschikking van patiënten, is die mijns inziens in een ziekenhuis nog ver te zoeken.

Mei The niet in de koude kleren gaan zitten. ‘Het is grappig dat je vanuit je achtergrond van antropoloog denkt dat het echte veldwerk zich aan de andere kant van de wereld afspeelt. Maar toen ik in de ziekenhuiswereld stapte, ging dat net zo goed met een cultuurshock gepaard. En dat op tien minuten fietsen van mijn eigen huis! Daarnaast werd ik als 26-jarige ineens met leven en dood geconfronteerd.’

Ik realiseer me dat het belangrijk is om te toetsen of huisartsen wel iets voor deze rol voelen.Tijdens mijn fellowship heb ik de tijd en mogelijkheid om te achterhalen of deze ideeën ook in de praktijk uitvoerbaar zijn. Een uitdaging!’

Joanne Scheele

57

W

E

T

E

N

S

C

H

A

P

P

E

I

J

K

betreft vijf plaatsen op jaarbasis.Voor de uitvoering van het onderzoeksjaar, dat een eerste aanzet is voor een promotie-onderzoek, dient toestemming aan de Specialisten Registratie Commissie (SRC) te worden gevraagd.Voor chirurgische vakken bestaat de mogelijkheid - indien men beschikt over een toezegging voor een opleidingsplaats na afloop van het onderzoeksjaar - om het onderzoeksjaar voorafgaand aan de opleiding uit te voeren.Tijdens het onderzoeksjaar krijgt men een lid van de WRK als coördinator toegewezen. In 1997 hebben zeven arts-assistenten gesolliciteerd naar een onderzoeksjaar. Op voordracht van de WRK is aan zes gekwalificeerde arts-assistenten een beurs verstrekt om het onderzoeksjaar uit te voeren. Hiermee is in het verslagjaar één extra beurs verstrekt. Een overzicht van de arts-assistenten die in 1997 een door de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF gefinancierd onderzoeksjaar uitvoerden, is als bijlage in dit jaarverslag opgenomen op pagina 83. Fellowships Om jonge academici in staat te stellen zich verder te specialiseren in kankeronderzoek en/of de behandeling van kanker, worden jaarlijks fellowships beschikbaar gesteld. De fellows komen in de regel in dienst van de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF. De duur van een fellowship is twee jaar. Op voordracht van de WRK werd in 1997 aan tien kandidaten een fellowship toegewezen, drie maal een fellowship voor fundamenteel en (pre-)klinisch kankeronderzoek, drie maal een klinisch- en vier maal een klinisch research fellowship. In het verslagjaar kon geen voldoende gekwalificeerde kandidaat voor het epidemiologisch fellowship worden geselecteerd. Hierdoor kwam een extra beurs beschikbaar voor het klinisch research fellowship. Op voordracht van de WRSO werd één sociaal-oncologisch fellowship toegewezen. Een overzicht van de fellows die in 1997 in dienst waren bij de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF is als bijlage in het jaarverslag opgenomen op pagina 80. In het verslagjaar is door de WRK de evaluatie van het klinisch fellowship afgerond. Geconcludeerd is dat het klinisch fellowship goed aansluit bij de opleidingseisen van de Nederlandse Specialisten Verenigingen, maar dat de opsplitsing in een ‘klinisch’ en ‘klinisch research’ fellowship niet langer zinvol moet worden geacht. Met ingang van 1998 zal voor medisch specialisten weer een fellowshipprogramma beschikbaar worden gesteld waarbij de mogelijkheden voor de invulling van het programma zullen worden verruimd.

58

O

N

D

E

R

Z

O

E

K

,

O

Stagebeurzen voor academici Om jonge onderzoekers in de gelegenheid te stellen zich nieuwe technieken eigen te maken aan buitenlandse onderzoeksinstituten, worden door de Nederlandse Kankerbestrijding stagebeurzen verstrekt voor de duur van twee weken tot een jaar. Op basis van de positieve advisering van de WRK,WRSO en CKVO verstrekte de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF in 1997 de volgende stagebeurzen: ❚ Drs. M.E. Ressing, voor een stage van 20 februari t/m 9 april aan de University Hospital of Wales, Cardiff, Groot Brittannië ❚ Drs. M.G. Rots, voor een stage van 28 maart t/m 14 mei aan enkele instituten in de Verenigde Staten ❚ Drs. L.M. Budel, voor een stage van 1 april t/m 23 september aan de New York University, Medical School, New York,Verenigde Staten ❚ Drs. E.W. Korevaar, voor een stage van 14 april t/m 9 mei aan het Karolinska Instituut, Universiteit van Stockholm, Stockholm, Zweden ❚ Drs. I.H.M. Steenhuis voor een stage van 4 t/m 18 mei aan enkele instituten in de Verenigde Staten ❚ Drs. E.S.J.M. de Bont, voor een stage van 1 juli 1997 t/m 30 juni 1998 aan de Harvard Medical School, Boston,Verenigde Staten ❚ Dr. E.W. Hoving, voor een stage van 1 september t/m 31 oktober aan het Hospital for Sick Children,Toronto, Canada en van 1 november t/m 30 november aan het Barrow’s Neurological Institute, Phoenix,Verenigde Staten ❚ Drs. E.C.M. Mommers, voor een stage van 15 oktober t/m 15 december aan het British Colombia Cancer Research Center,Vancouver, Canada ❚ Drs. D. Burg, voor een stage van 17 t/m 31 oktober aan Terrapin Technologies, San Francisco, Verenigde Staten ❚ Dr. G.B.A.Wisman, voor een stage van 1 november t/m 14 december aan de University of Glasgow, Groot Brittannië ❚ Dr. E. van der Wall, voor een stage van 15 november 1997 t/m 14 november 1998 aan de Johns Hopkins Oncology Center, Baltimore, Verenigde Staten ❚ Dr. N.P. van Duijn voor een stage van 5 t/m 15 november aan de Palliative Medicine Unit, Trontheim, Noorwegen

N

D

E

R

W

I

J

S

E

N

O

P

L

E

I

D

I

N

G

Bezoekersbeurzen voor gerenommeerde buitenlandse onderzoekers Voor de bezoekersbeurzen komen gerenommeerde buitenlandse onderzoekers in aanmerking, die bereid zijn kennis en ervaring omtrent kankeronderzoek en/of de behandeling van kanker over te dragen binnen een Nederlandse onderzoeksinstelling. Daarnaast bestaat de mogelijkheid onderzoekers uit te nodigen waarmee in het kader van een KWF-project wordt samengewerkt. Indien nodig, kan ook de onderzoeker met zijn analist worden uitgenodigd. Bezoekersbeurzen worden beschikbaar gesteld voor de duur van één tot vier weken. Op basis van de positieve advisering van de WRK,WRSO en CKVO verstrekte de Nederlandse kankerbestrijding/KWF in 1997 de volgende bezoekersbeurzen: ❚ ❚ ❚ ❚

het Catharina Ziekenhuis te Eindhoven voor een verblijf van dr. R.J. Heald, van 1 t/m 4 april de ECC Chest Oncology Group voor een verblijf van dr. M.V. Graham van 11 t/m 17 mei de ECC Neuro-Oncology Group voor een verblijf van prof.dr. R. Bjerkvig van 25 mei t/m 7 juni de afdeling Radiotherapie van het Academisch Ziekenhuis Nijmegen voor een verblijf van prof.dr. J. Denekamp voor de duur van één week in de maand september ❚ het Medisch Centrum Leeuwarden voor een verblijf van dr. R.J. Heald en dr.W.E. Enker van 21 t/m 27 september ❚ aan de ECC Gastro-Enterology Group voor een verblijf van dr.A.C.Wotherspoon van 23 t/m 31 oktober ❚ aan de ECC gastro-Enterology Group voor een verblijf van prof.dr. B. Glimelius van 8 t/m 12 december

Sabbatical leave De Nederlandse Kankerbestrijding/KWF hecht veel belang aan de voortgang van het klinische kankeronderzoek. Het KWF wil daarom klinische stafmedewerkers met een internationale reputatie op het gebied van kankeronderzoek stimuleren om zich, gedurende een aaneengesloten periode van maximaal één jaar, volledig te richten op de verdere ontwikkeling van hun onderzoekslijn of het opzetten van nieuw onderzoek binnen de huidige onderzoeksgroep. In het verslagjaar is conform de beleidsnota van de WRK hiervoor het ‘sabbatical leave’ ingesteld. Het KWF vergoedt hierbij de aanstelling van een full-time vervanger voor patiëntenzorg (onderwijs- en administratieve taken). In het verslagjaar is op positief advies van de Raad een ‘sabbatical leave’ voor de duur van één jaar verstrekt aan prof.dr. G.J.A. Offerhaus voor een verblijf aan het Johns Hopkins Hospital te Baltimore, USA.

Reisbeurzen De Nederlandse Kankerbestrijding verstrekt jaarlijks een groot aantal reisbeurzen aan medewerkers van KWF-projecten, KWF-fellows en arts-assistenten die een onderzoeksjaar uitvoeren. De reisbeurzen zijn bestemd voor deelname aan congressen, symposia en cursussen. De afdeling Research Coördinatie beoordeelde de aanvragen voor deze beurzen.

■ De brochure ‘Subsidies en Beurzen’ geeft een overzicht van de beurzen en subsidies die de Nederlandse Kankerbestrijding verstrekt.

59

W

E

T

E

N

S

C

H

A

P

P

E

I

J

K

O

N

D

E

R

Z

O

E

K

,

O

N

Bijzondere Leerstoelen Bijzonder leerstoelen worden ingesteld om deelgebieden van de oncologie extra impulsen te geven. In het verslagjaar betrof het de reeds bestaande leerstoelen in de: ❚ Kinderoncologie; Universiteit van Amsterdam (prof.dr. P.A.Voûte) ❚ Oncologische Chirurgie van het Hoofd-Halsgebied; Rijksuniversiteit Groningen (prof.dr. A.Vermey) ❚ Radiobiologie binnen de oncologie; Katholieke Universiteit Nijmegen (prof.dr. A.J. van der Kogel) foto: Audiovisuele Dienst Universiteit Maastricht

❚ Pharmacologie van Cytostatica;Vrije Universiteit Amsterdam (prof.dr.W.J.F. van der Vijgh) ❚ Tumorcelgenetica; Katholieke Universiteit Nijmegen (prof.dr. A. Geurts van Kessel) In het verslagjaar werd de bijzondere leerstoel ‘Kankerpreventie en Gezondheidsbevordering’ ingesteld aan de Universiteit Maastricht. Als bijzonder hoogleraar werd per 1 januari 1998 benoemd dr. H. de Vries. ■ Dr. H. de Vries

Garantstellingen voor wetenschappelijke bijeenkomsten Op basis van advisering van de WRK en WRSO verstrekte de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF garantstellingen voor de volgende, in 1997 gehouden wetenschappelijke bijeenkomsten: ❚ ‘EMBO workshop on Cell mediated cytotoxicity’ (Kerkrade, 5 t/m 9 april) ❚ ‘Het tweede WOG-congres’ (Amsterdam, 10 en 11 april) ❚ ‘Genetische informatie en goede zorg’ (Amersfoort, 25 april) ❚ ‘Wetenschappelijk symposium ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van de SNWLK’ (Den Haag, 23 mei) ❚ ‘13th European Immunology Meeting’ (Amsterdam, 22 t/m 25 juni) ❚ ‘VIth International Workshop on Multiple Endocrine Neoplasia’ (Noordwijkerhout, 25 t/m 28 juni) ❚ ‘Vth World Conference on Bispecific Antibodies’ (Volendam, 25 t/m 28 juni) ❚ ‘First Meeting on Acute Leukemias with Structurally Altered Core Binding Facor Subunits [t(8;21), inv(16) and t(12;21)]’ (Rotterdam, 27 en 28 juni) ❚ ‘The Eight Conference on DNA Topoisomerases in Therapy’ (Amsterdam, 15 t/m 17 oktober)

60

D

E

R

W

I

J

S

E

N

O

P

L

E

I

D

I

N

G

Overzicht bestedingen in het kader van Wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en opleidingen

Werkelijk 1997

Begroting 1997

Werkelijk 1996

Verstrekte subsidies Wetenschappelijk onderzoek

ƒ

15.976.000

15.881.000

15.628.000

ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ

46.003.000 5.179.000 1.222.000 415.000 58.000 50.000 24.000 14.900.000

49.994.000 5.483.000 1.500.000 410.000 35.000 100.000 100.000 85.000 -5.650.000

42.698.000 4.577.000 1.369.000 400.000 35.000 69.000 100.000 149.000 7.100.000

Totaal wetenschappelijk onderzoek

ƒ

83.827.000

67.938.000

72.125.000

Onderwijs en opleidingen Fellowships EORTC fellowship en reisfonds Cursussen, stage- en reisbeurzen Specialisten in opleiding Bijzondere leerstoelen en gasthoogleraarschappen

ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ

2.671.000 29.000 842.000 344.000 56.000

2.845.000 75.000 1.016.000 550.000 248.000

2.880.000 61.000 753.000 629.000 64.000

Totaal onderwijs en opleidingen

ƒ

3.942.000

4.734.000

4.387.000

Totaal verstrekte subsidies

ƒ

87.769.000

72.672.000

76.512.000


ƒ

2.329.000

2.137.000

1.816.000

Totaal besteding wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en opleidingen

ƒ

74.809.000

78.328.000

Programmafinanciering Projectfinanciering fundamenteel en klinisch onderzoek Projectfinanciering sociale oncologie Datamanagement EORTC UICC Proefschriften Projecten proefdiervervangende onderzoekstechnieken Divers onderzoek Mutatie uitkeringsverplichtingen

90.098.000

61

I

N

T

E

R

V

I

E

W

foto: Monique Baan

Dr. J.M.J.M. Zijlmans staat bij het KWF te boek als de eerste clinicus die in aansluiting op zijn fellowship subsidie voor een KWF-onderzoeksproject heeft binnengehaald. Het KWF hoopt dat vele anderen hem zullen volgen. Want de Nederlandse Kankerbestrijding wil kennis die voortkomt uit wetenschappelijk onderzoek zo snel mogelijk ten goede laten komen aan de patiënt met kanker. Mark Zijlmans ambieert dat ook. Hij combineert zijn baan als hematoloog in de Daniel den Hoed Kliniek te Rotterdam met het projectleiderschap van een KWF-project aan de Erasmusuniversiteit. Onderzoek dat in wetenschappelijke kringen als ‘heet nieuws’ wordt betiteld.

Dr. J.M.J.M. Zijlmans:

‘Heel bijzonder om patiëntenzorg en onderzoek te kunnen combineren’ Toen Mark Zijlmans projectsubsidie aanvroeg, was hij geen onbekende voor het KWF. Hij heeft van 1995 tot 1997 een KWF-fellowship gedaan. Zijlmans: ‘Ik ben in het Academisch Ziekenhuis Leiden opgeleid tot hematoloog en heb me toen al zo’n vijf jaar beziggehouden met onderzoek naar beenmergtransplantaties bij muizen. Op het moment dat ik aan mijn onderzoek begon, bestond het idee dat één goede stamcel (moedercel) in een transplantaat voldoende was om een transplantatie succesvol te laten zijn. Die stamcel zou zo sterk zijn dat hij voldoende nieuwe stamcellen zou kunnen maken die op hun beurt continu bloedcellen zouden produceren. Maar er bleek wel degelijk een minimum-grens te zijn. Ik constateerde dat bij een

62

transplantaat van zo’n 5 tot 10 stamcellen de muis op den duur toch dood ging. Mijn interesse was gewekt. Allerlei vragen zoals “hoe vaak kan een cel zich delen” en “welke factoren spelen daarbij een rol” drongen zich aan mij op. Na de afronding van mijn promotie-onderzoek heb ik daarom een KWF-fellowship aangevraagd om mijn speurtocht voort te kunnen zetten. Telomeren Ik ben toen op het terrein van de telomeren terechtgekomen.Telomeren zijn de uiteinden van chromosomen (telomeer is Grieks voor uiteinde). Op de chromosomen liggen de genen. Die zijn belangrijk voor het

functioneren van een cel. Ze maken allerlei eiwitten die zorgen dat een cel blijft leven. Het blijkt heel belangrijk dat de stabiliteit van die chromosomen gewaarborgd is. Bij het delen van een cel moet namelijk alle informatie van de chromosomen worden “overgeschreven”. Daarbij mag geen informatie verloren gaan, anders kunnen er fouten ontstaan. De telomeren zorgen ervoor dat dat proces goed verloopt. Maar gaandeweg, bij elke celdeling, worden die telomeren iets korter: bij oude mensen blijken de telomeren veel korter te zijn dan bij jonge mensen. Er is echter één uitzondering: de voortplantingscellen. Als je naar de spermatozoïden van een 80-jarige man kijkt, lijkt het alsof hij net geboren is. Ik wilde telomeren-onderzoek doen naar de stamcellen in het beenmerg. Doorgaans gebeurde dat soort onderzoek aan miljoenen cellen, maar ik wilde een methode ontwikkelen waarbij de telomeren van één enkele cel gemeten konden worden. Uiteindelijk zijn we zelfs een stuk verder gekomen.We hebben een nieuwe methode kunnen ontwikkelen om de lengte van een telomeer van één chromosoom te meten. Daaruit is onder andere gebleken dat binnen één cel sommige chromosomen een lange telomeer hebben en andere een korte. Omdat men alleen maar naar hele grote hoeveelheden cellen had kunnen kijken, was dat niet eerder vast te stellen. Nu zien we dat telomeren per individu kunnen verschillen. Het idee bestaat, dat sommige mensen al bij hun geboorte een relatief kort telomeer hebben: een zwakke plek die mogelijk het ontstaan van kanker voor een deel kan verklaren. KWF-Fellowship Zo’n fellowship is een unieke mogelijkheid om je horizon te verbreden. Je krijgt de tijd om je helemaal op iets te storten en je kunt qua mensen en onderzoeksinstituten het neusje van de zalm opzoeken. Zo ben ik onder andere naar het Sylviuslaboratorium in Leiden geweest en heb ik anderhalf jaar in Vancouver bij Peter Lansdorp onderzoek kunnen doen. In z’n algemeenheid zijn ze in Amerika vaak iets verder dan in Europa. Er is een echte onderzoekscultuur. Ze zijn heel erg ondernemend, zetten gauw vijf mensen op een lab om iets uit te zoeken. Niet dat het hier nu allemaal op z’n Amerikaanse zou moeten, maar het is verfrissend om het eens mee te maken. Aan zo’n fellowship houd je overigens contacten voor het leven over. Met de meeste mensen die actief zijn binnen het telomeren-onderzoek heb ik gewerkt of op z’n minst gesproken.Vooral met e-mail is het nu heel eenvoudig om even een reactie van één van die anderen te vragen.’

Hollywood Terug naar de telomeren. Zijlmans: ‘Er blijkt een bepaald enzym te zijn dat in gistcellen de telomeren weer langer kan maken: telomerase. Het is recent ook in mensen geïdentificeerd. Als je het toevoegt aan bijvoorbeeld huidcellen afkomstig van oude mensen, treedt er een soort verjongingskuur van de cellen op. Zo’n 8 jaar geleden hadden we wel de theorie, maar nog niet het gereedschap om het aan te tonen. Dat kunnen we nu wel. Dat is natuurlijk opzienbarend. Die verjongingsgedachte vind ik overigens minder interessant. Ik ben alleen geïnteresseerd in de mogelijkheid die telomerase biedt als het gaat om het beschermen tegen kanker: je zou het toe kunnen voegen bij ouderen, of je zou het bij woekering van tumorcellen juist weg kunnen halen. Dat ligt bij de Amerikanen anders.Vooral de filmsterren zijn natuurlijk enorm geïnteresseerd in dat ‘eeuwig jong-idee’. Het is dan ook wel grappig om te weten dat telomerase is gevonden door een onderzoeksgroep die in de buurt van Hollywood zit en die flink gesubsidieerd wordt door sterren uit de filmwereld.’ KWF-onderzoek Zijlmans hoopt in de komende vier jaar de rol van telomeren in het ontstaan van kanker te achterhalen. Samen met professor Löwenberg is hij projectleider van dit KWF-onderzoek. Dat onderzoek vindt plaats in bepaalde leukemiemodellen. Zijlmans: ‘Chronische leukemie verloopt vaak via een soort “sudderfase” van zo’n tien jaar van chronische tot acute leukemie. In dat voorstadium delen de cellen zich heel vaak en worden de telomeren steeds korter. Om te voorkomen dat de fase van acute leukemie bereikt wordt, wil je in die sudderfase een behandeling starten, bijvoorbeeld een beenmergtransplantie. Ik wil met mijn onderzoek kunnen achterhalen op welk moment de chronische vorm in de acute overgaat, zodat ik precies weet wanneer ik die tranplantatie moet doen. In de Daniel den Hoed Kliniek worden veel leukemiepatiënten behandeld. Als arts maak ik die patiënten mee. Dat motiveert me dagelijks om verder te gaan met mijn onderzoek. Ik ben voor dit onderzoek afhankelijk van bloed en beenmerg van patiënten. Ik prijs me dan ook gelukkig dat hun bereidheid om aan onderzoek mee te werken heel groot is. Alleen door die wederzijdse motivatie is dit soort onderzoek mogelijk. Het is goed om je dat als onderzoeker te realiseren.’

Joanne Scheele

63

64

Samenstelling amenstelling Besturen, Besturen, Raden Raden en en Commissies Commissies Hoofdbestuur Vereniging Koningin Wilhelmina Fonds voor de Nederlandse Kankerbestrijding per 31-12-1997 ■

tevens lid van het Dagelijks Bestuur

■

Mr. J.J.C. Alberdingk Thijm,

Bestuur Stichting Koningin Wilhelmina Fonds voor de Nederlandse Kankerbestrijding per 31-12-1997 ■

tevens lid van het Dagelijks Bestuur

■

Mr. J.J.C. Alberdingk Thijm, voorzitter

voorzitter

Mr.W.M.G. Eekhof-de Vries

Mr. P.A. Blumenthal

Mr. C.P. Gerretsen

J.H.G.M. Duijvelaar

Prof.mr. P.F. van der Heijden

T. de Graaf-Jongebreur

Dr. H.J. Hoekstra

A. Havinga-Jintes J. van Hooren

■

penningmeester

L. Hordijk ■

drs. J. Koning,

■

Prof.dr. G.P.Vooijs

Mr. S.L. Kornelis

Prof.dr. P.F. de Vries Robbé

M.A.J. Papac-Koedoot Prof.dr. H.M. Pinedo, vice-voorzitter W. Ruijgrok F.A.H.M. Suijkerbuijk ■

Drs. E.Tamboezer

Prof.dr. H.M. Pinedo, vice-voorzitter

penningmeester

■

Drs. J. Koning,

■

Mr. H.W. Wefers Bettink, secretaris

Adviseurs Bestuur Stichting Koningin Wilhelmina Fonds voor de Nederlandse Kankerbestrijding

Drs. M.C.G.Verstegen ■

Mr. H.W. Wefers Bettink, secretaris

Prof.dr. F.C. Cleton (vanuit de Signaleringscommissie Kanker) Prof.dr. G.C. de Gast (vanuit de Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding) Prof.dr. M. de Haan (vanuit de Wetenschappeijke Raad voor de Sociale Oncologie) Dr. J.A.M. Hulshof (vanuit het Ministerie van Volksgezondheid,Welzijn en Sport) Dr. C.C.E. Koning (vanuit de Commissie voor Klinisch Vergelijkend Onderzoek)

■ Jaarlijks vinden circa 3 miljoen folders en brochures van de Nederlandse Kankerbestrijding hun weg naar publiek, patiënten en hun naasten. foto: Henk Tukker

65

Samenstelling van de Adviesraden en Commissies Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding ■ ■ ■

■ ■ ■

voorzitter: Prof.dr. M. de Haan vice-voorzitter: Prof.dr. N.K. Aaronson leden: Prof.dr. J.M. Bensing Prof.dr. A.P. Buunk Prof.dr.W.A.J. van Daal Prof.dr. J.C.J.M. de Haes Prof.dr. G.J. Hordijk Dr. B.F. Last Prof.dr. E.R. Seydel Prof.dr. H. de Vries Dr. H.B.M. van de Wiel

Commissie voor Klinisch Vergelijkend Onderzoek ■ ■ ■

voorzitter: Dr. C.C.E. Koning secretaris: Dr. H.C. Schouten leden: Dr.W.T.A. van der Graaf Drs. A. de Graeff Dr. P.A. Helle Prof.dr. J.C. van Houwelingen Prof.dr. P.C. Huijgens Drs. R.B. Keus Dr. J.H.J.M. van Krieken Prof.dr. H. Obertop Drs.W.L.J. van Putten Dr. D.J. Richel H. Smit Prof.dr.T.Wobbes

In 1997 werd afscheid genomen van: Prof.dr. A.J.M. Berns Prof.dr. A.T.W. Konings Prof.dr. C.J.H. van de Velde

In 1997 werd afscheid genomen van: Dr. J.P. Neijt

In 1997 werd afscheid genomen van:

Als nieuwe leden traden toe: Prof.dr. R. Bernards Prof.dr. D. González González Prof.dr. B.Wieringa

Als nieuw lid trad toe: Prof.dr. A.P. Buunk

Als nieuw lid trad toe:

Signaleringscommissie Kanker

Jury Muntendamprijs

Kascommissie

Prof.dr. H.M. Pinedo Prof.dr. S. Rodenhuis G.P.C. Simonetti Prof.dr. D.J.Th.Wagener Prof.dr. J.A.M.Winnubst

L. de Boer F.R. van Dam J. Bischop (reserve lid)

■ ■

66

voorzitter: Prof.dr. G.C. de Gast vice-voorzitter: Prof.dr. E.G.E. de Vries leden: Prof.dr. H. Bartelink Prof.dr. R. Bernards Dr. A.M.M. Eggermont Prof.dr. C.G. Figdor Prof.dr. D. González González Prof.dr. J.H.H. Hoeijmakers Prof.dr. J.W. Oosterhuis Prof.dr. S. Rodenhuis Prof.dr. D.J. Ruiter Prof.dr. F.H. Schröder Prof.dr. P.C. van der Vliet Prof.dr. B.Wieringa Prof.dr. R.Willemze

Wetenschappelijke Raad voor de Sociale Oncologie

voorzitter: Prof.dr. F.J. Cleton leden: Prof.dr. P. Borst Dr. J.W.W. Coebergh Drs. M.A. Crommelin Prof.dr. J.C.J.M. de Haes Dr. H.J. Hoekstra Dr.ir. F.E. van Leeuwen Prof.dr. B. Löwenberg Prof.dr. J.W. Oosterhuis Prof.dr. E. Schadé Dr. J.H. Schornagel Drs. S.Terpstra

Ir.W.C.J. Hop

Drs.W.L.J. van Putten

Beleggingscommissie ■ ■

voorzitter: Drs. J. Koning leden: Mr. P.A. Blumenthal Drs. R.B.J. van Eldik Mr. R. Hazelhoff

Overzichten Overzichten subsidies subsidies en en beurzen beurzen Gesubsidieerde projecten in 1997 Bijlage bij afdelingsverslag ‘Wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en opleiding’, zie pagina 53 onder ‘Projectfinanciering’.

OORZAKEN EN ONTSTAAN VAN KANKER Epidemiologie ● Dr.ir. R.A. Bausch-Goldbohm, Prof.dr.ir. P.A. van den Brandt (Zeist/Maastricht); A prospective cohort study on vegetable and fruit consumption and cancer risk (TNOV 94-841)

Prof.dr. F.H. Schröder (Rotterdam); A European randomized study of screening for adenocarcinoma of the prostate (EUR 94-869) ●

Dr.ir. F.E. van Leeuwen, Dr. J. Benraadt (Amsterdam); Risk of endometrial and liver cancer following breast cancer treatment with tamoxifen (NKI 95-968) ●

Dr. M. Mannens, Prof.dr. A.Westerveld, Prof.dr. P.A.Voûte (Amsterdam); Identification of genes on chromosome 1p involved in the etiology of solid childhood tumours: A possible common genetic pathway (UVA 94-740)

●

Prof.dr. C.J.L.M. Meijer, Dr. N.M. Jiwa, Dr. A.J.C. van den Brule (Amsterdam); Role of Epstein-Barr virus in the genesis of 'clearly EBV associated' lymphomas (VU 94-749)

●

Dr. A.A. Schothorst, Dr. S. Pavel (Leiden); Investigations into genotoxic effects induced by UV in human melanocytes and keratinocytes (RUL 94-756)

●

Dr. G.Weeda, Prof.dr. J.H.J. Hoeijmakers (Rotterdam); Experimental mouse models for the human repair disorders xeroderma pigmentosum, Cockayne's syndrome and trichothiodystrophy (EUR 94-763)

●

● Dr. P. Devilee, Prof.dr. C.J. Cornelisse, Dr. J.G.M. Klijn (Leiden/Rotterdam); Genetic characterization of hereditary breast cancer syndromes (RUL 95-1039)

●

● Dr.ir. F.E. van Leeuwen, Drs. J.L. Peterse (Amsterdam); Comparison of risk factors for ductal carcinoma in situ and invasive cancer of the breast, with differentiation according to histology and genetic alterations (NKI 95-1144)

●

● Dr.ir. F.E. van Leeuwen (Amsterdam); A cohort study of cancer incidence in biology research laboratory workers (NKI 96-1264)

●

● Dr. L.A.L.M. Kiemeney (Nijmegen); Genetic epidemiology of transitional cell carcinoma of the urinary tract (KUN 96-1339)

●

● Dr.Ir. P.van 't Veer (Wageningen); Gene-environment interactions in colorectal adenomas and colorectal cancer: genetic polymorphisms, diet and smoking (LUW 96-1374)

Dr. L.J. van 't Veer, dr. N.S. Russell, Dr.ir. F.E. van Leeuwen (Amsterdam);The contribution of ATM heterozygosity to the risk of radiation-induced breast cancer (NKI 97-1430) ●

Prof.dr. A.J.M. Berns (Amsterdam); Identification of oncogenes and tumor suppressor genes collaborating in tumor progression (NKI 94-771) Dr. A. Pastink (Leiden); Isolation and characterization of O6-methylguanine-DNA methyltransferase and N3methyladenine glycosylase genes from Drosophila melanogaster (RUL 94-774) Prof.dr. R. Bernards (Amsterdam); Isolation and characterization of cellular genes whose products interact with adenovirus E1A oncoproteins (NKI 94-779) Prof. dr. J.H. Kleibeuker, Prof.dr. E.G.E. de Vries, Dr. R. van der Meer (Groningen/Ede); Intraluminal determinants of colorectal cancer risk and epithelial cell proliferative activity: regional differences and effects of dietary manipulation (RUG 94-785) Prof.dr. C.H.C.M. Buys (Groningen); Identification of expressed sequences within a 3p21 subregion corresponding to a homozygous SCLC deletion (RUG 94-831)

●

Prof.dr. J.H.J. Hoeijmakers, Dr. R. Kanaar, Dr. A. Pastink (Rotterdam/Leiden); Isolation and characterisation of human homologs of the yeast genes RAD52, RAD54, and RAD57, involved in recombinational repair (EUR 94-858)

●

Dr. L.A.L.M. Kiemeney, Dr. J.A. Schalken, Dr. J.Trapman (Nijmegen/Rotterdam); Epidemiologic characterization and allelotype analysis of hereditary prostate cancer (KUN 97-1490)

●

● Dr. P. Devilee, Prof.dr. C.J. Cornelisse, Dr. J.G.M. Klijn (Leiden/Rotterdam); A prospective study of BRCA1 and BRCA2 mutations among a hospital-based cohort of breast cancer patients (RUL 97-1505)

●

Carcinogenese ● Dr.W.H.M. Peters (Nijmegen); Are reduced glutathione and glutathione S-transferase levels in Barrett's esophageal epithelium a risk factor for development of esophageal carcinomas? (KUN 94-715) ● Dr. J. ter Schegget, Prof. dr. L.A. Aarden (Amsterdam); Interactions between interleukin-6 (IL-6) and Human papillomavirus (HPV) (UVA 94-719)

Prof.dr. S.W.de Laat (Utrecht);The function of Receptor Protein-Tyrosine Phosphatase alpha in oncogenes and development, and analysis of its role in cell signal transduction (HUBR 94-887) Dr. J.W.M. Höppener, Dr. C.J.M. Lips (Utrecht); Generation and characterization of mice expressing mutated c-ret proto-oncogenes as a model for Multiple Endocrine Neoplasia type-2A (MEN-2A) (RUU 95-879)

●

Dr.W.H.M. Peters (Nijmegen);The role of glutathione S-transferases (GSTs) in the prevention of carcinogenesis in mice, studied by selective disruption of GST genes. (KUN 95-913)

●

●

Dr. B.J.M. Braakhuis, Prof. dr. G.B. Snow (Amsterdam);

67

Determinants of retinoid sensitivity in the prevention and treatment of head and neck squamous cell carcinoma (VU 95-926) ● Dr. F. Baas, Prof.dr. P.A.Voûte (Amsterdam); Genetic alterations in rhabdomyosarcoma and their correlation with prognosis (AMC 95-950) ● Dr. H.P.J. te Riele (Amsterdam);The role of the retinoblastoma gene Rb-1 in murine development and tumorigenesis (NKI 95-956) ● Dr. H.P.J. te Riele (Amsterdam); Susceptibility to tumorigenesis by loss of mismatch-repair-controlled genetic stability (NKI 95-958) ● Prof.dr. R. Bernards (Amsterdam); Cell cycle regulation by novel members of the E2F transcription factor family (NKI 95-962) ● Dr. R.A.Woutersen (Zeist); Role of cell proliferation and immune function in dietary fat promoted pancreatic carcinogenesis in rats and hamsters. Modulation by dietary intervention (TNOV 95-983) ● Dr. J. ter Schegget, Dr. M. Ponec, Prof.dr. B.J.Vermeer (Amsterdam/Leiden);The role of human papillomaviruses in the pathogenesis of skin cancer (UVA 95-994) ● Prof.dr. J.J.M. van Dongen, Prof.dr. H.C. Clevers (Rotterdam/Utrecht);T-cell specific recombination processes in TAL-1 mediated oncogenesis of T-cell leukemias (EUR 95-1015) ● Dr. M.J.M. Nivard, Prof.dr. E.W.Vogel (Leiden); Incidence of hereditary (Transgenerational) damage by bifunctional antineoplastic agents in relation to germ-cell stage (RUL 95-1043) ● Dr. C.F. van Kreijl (Bilthoven); Use of DNA repair deficient mice to study in vivo DNA damage caused by a variety of carcinogenic agents (RIVM 95-1064) ● Prof.dr. J.L. Bos (Utrecht); Inhibition of p21ras-directed signaling (RUU 95-1067) ● Prof.dr. H.C. Clevers (Utrecht); Deregulation of gene expression by the fusion oncogene E2A-Pbx1 in pediatric pre-B cell acute lymphoblastic leukemia (RUU 95-1079) ● Dr. J.M.M.Walboomers, Prof.dr.Th.J.M. Helmerhorst, Prof.dr. C.J.L.M. Meijer (Amsterdam/Rotterdam); Progression of high risk HPV containing premalignant cervical lesions:The role of HPV variants and loss of heterozygosity of putative tumor suppressor gene loci (VU 96-1151) ● Dr. M.H.J. van Oers, Prof.dr. F. Miedema (Amsterdam); EBV-specific T cell immunity in AIDS-related non-Hodgkin's lymphomas (AMC 96-1168) ● Dr. G. Rijksen, Dr. R.H. Medema (Utrecht); Negative growth regulation by p16INK4A, p15INK4B and TGF-beta (UU 96-1176) ● Prof.dr. B. Löwenberg, Dr. I.P.Touw (Rotterdam); Deregulation of myeloid differentiation and proliferation by the PML-RAR fusion protein generated by the t(15;17) translocation in acute promyelocytic leukemia (EUR 96-1224) ● Dr.T.K. Sixma (Amsterdam);Three-dimensional structure determination of MutS and Msh2, proteins involved in DNA-mismatch repair and implicated in human cancer (NKI 96-1279)

68

● Dr. D.P. Barlow (Amsterdam); Invasive genes in development and cancer: Positional cloning of a gene regulating invasive properties of embryonic trophoblast (NKI 96-1284) ● Dr. A. de Klein, Prof.dr. J.H.J. Hoeijmakers, Prof.dr. D. Bootsma (Rotterdam);The involvement of cell cycle checkpoint control in genetic instability and cancer (EUR 96-1297) ● Dr. J.C.J. Eeken (Leiden);The role of the mouse and Drosophila genes homologous to the REV3 gene of Saccharomyces cerevisiae in mutagenesis and carcinogenesis (RUL 96-1320) ● Dr. H.Vrieling, Dr. G.Weeda, Dr R. Slater (Leiden/Rotterdam); Molecular analysis of carcinogeninduced somatic mutations in repair-deficient mice (RUL 96-1321) ● Dr. A. Zantema, Prof.dr. A.J. van der Eb (Leiden); The mechanism of MHC class I downregulation by E1A of oncogenic adenovirus type 12 (RUL 96-1331) ● Prof.dr. R. Bernards (Amsterdam); Identification of cellcycle regulatory proteins as targets for the Ras signal cascade (NKI 96-1376) ● Dr. A. Zantema, Prof.dr. A.J. van der Eb (Leiden);The role of p300 in transcriptional regulation and transformation (RUL 97-1406) ● Dr. L.H.F. Mullenders, Dr. H.Vrieling, Prof.dr. A.A. van Zeeland (Leiden); Site-specific analysis of DNA lesion frequencies and rates of nucleotide excision repair: Correlation with mutation spectra (RUL 97-1412) ● Dr. P. Demant (Amsterdam); Gene interactions and functions in multigenic susceptibility to colon cancer (NKI 97-1436) ● Prof.dr. A.J.M. Berns (Amsterdam); A new generation of conditional mouse mutants to study onset, progression, and therapy of a wide range of defined tumors (NKI 97-1447) ● Dr. F.R. de Gruijl, Dr. L.H.F. Mullenders (Utrecht/Leiden); Relationship between UV sensitivity, UV-induced DNA damage, mutations and skin cancer analysed in transgenic mice with specific deficiencies in nucleotide exicision repair (UU 97-1531) ● Prof.dr. C.H.C.M. Buys (Groningen); Identification of a gene involved in the development of B-cell chronic lymphocytic leukaemia (RUG 97-1539) ● Prof. dr. J.H. Kleibeuker, Dr. A.G.J. van der Zee, Prof.dr. C.H.C.M. Buys (Groningen);Towards new criteria for the definition of inheritance of cancer due to germline mutations of DNA mismatch repair genes (RUG 97-1544) ● Dr. D.P. Barlow (Amsterdam);The molecular mechanism(s) regulating imprinted gene expression at the IGF2R locus (NKI 97-1561) ● Dr. H. Joenje (Amsterdam); Expression cloning and characterization of cDNAs for Fanconi anemia (VU 97-1565) ● Dr. F. Arwert, Dr. H. Joenje (Amsterdam); An experimental mouse model for Fanconi anemia complementation group A (VU 97-1642)

Tumorcelbiologie ● Dr. G. Rijksen (Utrecht);The involvement of c-SRC in breast cancer (RUU 94-697)

● Dr. R.A.W. van Lier, Dr. M.H.J. van Oers (Amsterdam); Role of CD27-CD27 ligand interaction in the regulation of normal and neoplastic B-cell growth (CLB 94-704)

●

● Prof.dr. A. Geurts van Kessel, Prof.dr. J.W. Oosterhuis, Prof.dr. B.Wieringa (Nijmegen/Rotterdam); Molecular characterization of a recurring chromosomal translocation in a (sub)group of human extragonadal germ cell tumors (KUN 94-724)

●

Prof.dr. A. Geurts van Kessel, Prof.dr. B. de Jong, Prof.dr. H.H. Ropers (Nijmegen/Groningen);The role of a specific chromosomal translocation (X;1)(p11;q21) in the development of human renal adenocarcinomas (KUN 94-733) ●

Dr. J.H.Verheijen (Leiden);The role of cell surface binding and internalization of urokinase plasminogen activator in cell migration (IVVO 94-748) ●

● Dr. P.I. Schrier (Leiden);Transcriptional regulation of HLA Class I genes by the c-myc oncogen (RUL 94-770)

Dr. E.Vellenga (Groningen); Regulation of hematopoietic growth factor expression in acute myeloblastic leukemia (RUG 94-788) ●

● Dr. R.J.A.M. Michalides (Amsterdam); Aberrant Cyclin D1 expression and anchorage-independent growth in breast cancer (NKI 94-795) ● Prof.dr.W.H. Moolenaar, Prof.dr. A.J.M. Berns (Amsterdam); Functional analysis of a receptor-like tyrosine phosphatase, RPTPmu, in the regulation of growth and differentiation (NKI 94-797) ● Prof.dr. R.H.A. Plasterk (Amsterdam);The protooncogene pim-1; investigation of its role in signal transduction in the experimental animal C.elegans (NKI 94-809) ● Dr. R. Fodde, Prof.dr. P. Meera Khan (Leiden);The role of the APC gene in tumor promotion and its interactions with MCC, k-ras, DCC, and p53 in a transgenic mouse model developed for studies on intestinal carcinogenesis (RUL 94-817) ● Dr.W.J. van Blitterswijk, Prof.dr.W.H. Moolenaar (Amsterdam); Functional analysis of phosphatidic acid and protein kinase C-dzeta in mitogenic signal transduction (NKI 94-823)

Prof.dr. J.W. Oosterhuis, Dr. L.H.J. Looijenga, Prof.dr. B. de Jong (Rotterdam/Groningen); Early development of testicular germ cell tumors of adults (DDHK 94-836) ●

Dr. E.M.J.J. Berns, Dr. J.G.M. Klijn, Dr. S.C. HenzenLogmans (Rotterdam); Relationship between proteases, their inhibitors and receptors, and gene alterations with clinical behavior of ovarian tumors (DDHK 94-840) ●

Dr. J.C. Kluin-Nelemans, Dr. J.H.F. Falkenburg (Leiden); T cell autoreactivity in hairy cell leukemia (RUL 94-842) ●

● Dr.Ir. L.C.J. Dorssers, Dr. J.A. Foekens (Rotterdam); Characterization of role of bcar-1 in development of antiestrogen resistance in human breast cancer (DDHK 94-847)

Dr. H.R. Delwel, Prof.dr. B. Löwenberg (Rotterdam); Isolation and characterization of transforming genes in virus induced myeloid leukemias in mice (EUR 94-866) Prof.dr. J.W. Oosterhuis, Prof.dr. B. de Jong, Dr. L.H.J. Looijenga (Rotterdam/Groningen);The role of genomic imprinting and erasement in the pathogenesis of germ cell tumors and teratomas (DDHK 94-867) Dr.W. Hendriks, Dr. J.A.M. Fransen, Prof.dr. B.Wieringa (Nijmegen); Submembranous modifications in neoplasia: the possible role of membrane-associated protein-tyrosine phosphatases (KUN 95-900)

●

Dr. R.M.W. de Waal, Dr. N.H. Lubsen (Nijmegen);Vascular Permeability factor mutants as potential inhibitors of tumour angiogeneses (KUN 95-902)

●

●

Dr. G.A.M.S. van Dongen, Prof. dr. G.B. Snow

(Amsterdam); Functional characterization and expression regulation of squamous cell carcinomaassociated antigen E48 (VU 95-927) Prof.dr.W.H. Moolenaar (Amsterdam); Opening of ion channels by the mitogenic serum phospholipid LPA: role of p60 src (NKI 95-954)

●

Dr. C.J.M. van Noesel, Prof.dr. S.T. Pals (Amsterdam); Significance of antigen-receptor ligands for growth of B non-Hodgkin's lymphomas (AMC 95-957)

●

Dr. E. Roos (Amsterdam); Role of G-proteins in metastasis (NKI 95-969)

●

Prof.dr.W.H. Moolenaar (Amsterdam); Control of cell growth and differentiation by LPA (NKI 95-978)

●

Dr. A. Sonnenberg (Amsterdam);The role of the alternative domains of the integrin alfa-6 subunit in signal transduction and ligand binding (NKI 95-979)

●

Dr. J.J. Neefjes (Amsterdam);The influence of cytosolic degradation in normal and transformed cells on the generation of MHC class I presentable peptides (NKI 95-982)

●

Prof.dr. B. Löwenberg, Dr. I.P.Touw (Rotterdam); Erythropoiesis in Myelodysplastic Syndrome: analysis of the erythropoietin response pathway (EUR 95-1021)

●

Dr. G.J. van Steenbrugge, Prof.dr.Th.H. van der Kwast (Rotterdam); Functional implication of neuroendocrine cells in the progression of prostate cancer (EUR 95-1029)

●

Dr. A.O. Brinkmann, Prof. dr. J.A. Grootegoed, Dr. G.J. van Steenbrugge (Rotterdam); Differential gene expression in androgen-dependent and androgen-independent prostate cancer cells (EUR 95-1031)

●

Prof.dr. C.J. Cornelisse, Dr. M.H. Breuning, Prof.dr. D. Bootsma (Leiden/Rotterdam); Cloning and characterization of the tumor suppressor genes on chromosome arm 16q involved in breast cancer (RUL 95-1040)

●

Dr. A.G. Jochemsen, Prof.dr. A.J. van der Eb (Leiden); Analysis of tumor suppressor functions of the Wilms' tumor 1 gene products and its involvement in transcription regulation (RUL 95-1044)

●

● Dr. J.C. Romijn (Rotterdam); Characterization of a novel rat prostate cancer cell-derived motility factor (EUR 94-860)

●

● Dr.ir. H.W.Verspaget, Dr. G. Griffioen, Prof.dr. C.B.H.W. Lamers (Leiden); Oxygen-derived free radical scavenging metalloproteins in colorectal neoplasia (RUL 94-864)

●

Dr. P. van der Sluijs, Dr. P.J. Peters (Utrecht); Regulation of small GTPases of the rab family during the cell cycle (RUU 95-1073) Dr. H.Th.M.Timmers, Prof.dr. P.C. van der Vliet (Utrecht);

69

Mechanism of transcription regulation by products of the WT1 tumor suppressor gene (RUU 95-1074) ● Dr.W.E. Fibbe, Prof.dr. R.Willemze (Leiden); Interleukin-8: A cytokine inducing stem cell mobilization (RUL 95-1091) ● Dr.ir. J.A. Mol, Dr. H. Nederbragt (Utrecht);The role of progestin-induced growth hormone production in the mammary gland in the pathogenesis of canine mammary tumours (RUU 95-1092) ● Prof.dr. A.J. van der Eb, Dr. M.H.M. Noteborn, Dr. J.E. Landegent (Leiden); Mechanism of action and potential therapeutic application of CAV-VP3-induced apoptosis in human B cell malignancies (RUL 95-1094)

Dr. R. Fodde, Prof.dr. P. Meera Khan (Leiden); Functional analysis of the MCC (mutated in colorectal cancer) gene in transgenic mice (RUL 95-1102) ●

● Dr.Y. van Kooyk, Dr. R.A.P. Raymakers, Prof.dr. C.G. Figdor (Nijmegen); Dysregulation of cell adhesion in leukemia (KUN 96-1358) ● Prof.dr. E.J.J. van Zoelen, Prof.dr. J.W. Oosterhuis, Dr. L.H.J. Looijenga (Nijmegen/Rotterdam); Early diagnosis of human testicular germ cell tumors, based on alternative promoter use of the platelet-derived growth factor alfareceptor gene (KUN 96-1364) ● Dr. J.Trapman, Prof.dr. F.H. Schröder (Rotterdam); Isolation of a prostate cancer tumor suppressor gene located on chromosome 8p12-p21 (EUR 96-1375)

●

● Dr. E.C.M. Mariman, Prof.dr. G.W.A.M. Padberg (Nijmegen); Identification of the Cowden disease gene and the elucidation of its role in tumorigenesis (KUN 97-1386)

Prof.dr. J.L. Bos (Utrecht); Signal transduction by R-ras and its role in apoptosis (RUU 95-1135)

● Prof.dr. E.J.J. van Zoelen (Nijmegen); Molecular mechanism of EGF receptor signalling in human breast cancer cells, as a tool for developing receptor antagonists (KUN 97-1389)

Dr. S.V. Litvinov, Prof.dr. G.J. Fleuren (Leiden);The Role of Ep-CAM-Mediated adhesions in development and progression of squamous carcinomas (RUL 95-1107) ●

● Prof.dr. J.L. Bos, Dr. L.G.J.Tertoolen, Prof.dr. S.W.de Laat (Utrecht); Biological function and molecular mechanism of rac-mediated signalling (UU 96-1175) ● Dr. H.M. Lokhorst, Dr. A.C. Bloem, Dr.T. Logtenberg (Utrecht); Retroviral gene marking to study the source of relapse and long term haematopoiesis after peripheral blood stem cell transplantation in multiple myeloma (UU 97-1182) ● Dr. E.Vellenga, Prof.dr.W. Kruijer (Groningen); Interleukin-1 mediated signaling in acute myeloid leukemia (RUG 96-1217) ● Dr. H.R. Delwel, Dr. D. Meijer (Rotterdam); Studies on the transforming abilities of the Evi-1 gene in vivo and in vitro (EUR 96-1221) ● Dr.Ir. L.C.J. Dorssers, Dr. J.A. Foekens (Rotterdam); Isolation and characterization of the gene in a novel locus (bcar-2) responsible for antiestrogen resistance in human breast cancer cells (DDHK 96-1245) ● Dr.W.J. van Blitterswijk, Dr. J. Borst (Amsterdam);The role of ceramide-induced signal transduction events in apoptosis induction (NKI 96-1266) ● Dr. J.G. Collard (Amsterdam);The role of Tiam1 in Racmediated signalling (NKI 96-1267) ● Dr. A. Sonnenberg (Amsterdam); Analysis of the relationship between the level of alfa6beta4 and the aggressiveness of squamous cell carcinomas using transgenic and knock-out mouse strains (NKI 96-1305) ● Dr. H.G. Brunner (Nijmegen);The role of G-protein coupled receptor genes in non-germcell gonadal tumours (KUN 96-1338) ● Dr. R.M.W. de Waal, Prof.dr. D.J. Ruiter, Dr. A.M.M. Eggermont (Nijmegen/Rotterdam); Angiostatin and other inhibitors of angiogenesis in human melanoma (KUN 96-1344)

Dr. E. Oosterwijk, Dr. J.A. Schalken (Nijmegen); Molecular characterization and mechanisms of activation of the renal cell carcinoma antigen G250 (KUN 96-1345) ●

70

● Prof.dr. A. Geurts van Kessel, Prof.dr. B.Wieringa (Nijmegen); Functional analysis of the sarcoma-associated SYT and SSX genes (KUN 96-1351)

● Dr.ir. L.C.J. Dorssers, Dr. J.A. Foekens (Rotterdam); Characterization of BCAR3, a novel gene responsible for antiestrogen resistance in human breast cancer cells (DDHK 97-1396) ● Dr. K. Nooter, Dr.Ir. L.C.J. Dorssers, Dr. J. Brouwer (Rotterdam/Leiden); Identification and characterization of genes involved in platinum transport (DDHK 97-1397) ● Dr. H. van Dekken, Prof.dr. H.J.Tanke, Prof.dr. F.H. Schröder (Rotterdam); Genetic analysis of early, localized, prostatic carcinomas and precursor lesions (EUR 97-1404) ● Dr. R.J.A.M. Michalides (Amsterdam); Cyclin D1 as a regulator of estradiol mediated proliferation, mechanism and clinical implications (NKI 97-1431) ● Dr. M.Verheij, Prof.dr. H. Bartelink, Dr.W.J. van Blitterswijk (Amsterdam);The role of the sphingomyelin signal transduction pathway in radiation-induced apoptosis (NKI 97-1435) ● Dr. J. Borst (Amsterdam); Role of the Cbl protooncogene product in the regulation of lymphocyte antigen receptor signalling and lymphomagenesis (NKI 97-1441) ● Dr. J.G. Collard (Amsterdam); Identification of novel invasion- and metastasis-inducing genes by retroviral expression cloning and proviral tagging (NKI 97-1443) ● Dr. H.N. Caron, Dr. R.Versteeg (Amsterdam); Molecular pathology of the neuroblastoma syndrome: defining the different clinico-biological entities (AMC 97-1461) ● Dr. E. Roos (Amsterdam);The integrin alfa-V/beta-6 and the hyaluronic acid receptor RHAMM: roles in carcinoma invasion and metastasis (NKI 97-1467) ● Dr. H. van Dekken, Drs. K. Krisnadath, Dr. H.W.Tilanus (Rotterdam); Early detection of neoplastic progression in Barrett's esophagus (EUR 97-1478) ● Dr. J.C. Romijn (Rotterdam);The PC-346 model system, a new experimental model to study the mechanisms of androgen-independent prostate cancer growth (EUR 97-1479)

● Dr.V.W.M. van Hinsbergh (Leiden);Tumor cell-induced angiogenesis in a human in vitro model. Role of matrixdegrading proteases and inhibition of capillary-like tubule formation in three-dimensional fibrin/collagen matrices (TNOP 97-1511) ● Dr. P.T. van der Saag, Dr. L.H.J. Looijenga, Prof.dr. J.W. Oosterhuis (Utrecht/Rotterdam); Retinoic acid receptor gamma (RARgamma) as determinant in the terminal somatic differentiation of nonseminomatous testicular germ cell tumors of adolescents & adults (NS-TGCTs) (HUBR 97-1516) ● Dr. A.G.J. van der Zee, Dr. H. Hollema, Dr. J.C.Wilschut (Groningen);Telomerase activity in (pre)malignant cervical lesions; a possible diagnostic tool and therapeutic target? (RUG 97-1581)

Dr. J.G.M. Klijn, Dr. E.M.J.J. Berns (Rotterdam); Identifying new tumor suppressor genes involved in breast carcinoma using a directed search for genomic homozygous deletions (DDHK 97-1644) ●

Overig onderzoek ● Dr. M.M.S. van Lohuizen (Amsterdam); Biochemical characterization of Bmi-1 and identification of Bmi-1 target genes (NKI 95-970) ● Dr. J.Trapman (Rotterdam); Regulation of prostatespecific antigen expression (EUR 95- 1013) ● Dr. A.G. Jochemsen, Dr. M. Breuer, Prof.dr. A.J. van der Eb (Leiden); Generation and analysis of mdm-x deficient mice and mdm-x transgenic mice (RUL 96-1329) ● Prof.dr. A.J. van der Eb (Leiden);The role of cJun and ATF2 transcription factors in positive and negative control of cell growth (RUL 97-1405) ● Dr. J.E. Landegent, Prof.dr. R.Willemze (Leiden); Molecular cloning of common deletion breakpoints in myelodysplasia associated with the 5q anomaly (RUL 97-1454) ● Dr. J. Deschamps (Utrecht); Functional analysis of the LAZ3/BCL6 oncogene (HUBR 97-1616)

DIAGNOSTIEK ● Dr.Th.J.M. Hulsebos, Prof.dr. D.A. Bosch, Prof.dr. A. Westerveld (Amsterdam); Molecular analysis of chromosomal regions and genes involved in human astrocytoma progression (UVA 94-700) ● Prof.dr. D.J. Ruiter, Dr. G.N.P. van Muijen (Nijmegen); Are components of the plasminogen activator system prognostic indicators in patients with cutaneous melanoma? (KUN 94-722) ● Dr. P.C.M. de Wilde, Prof.dr. J.J. Manni (Nijmegen/ Maastricht); Development of multivariate classifiers for prediction of lymph node metastasis in patients with head and neck cancer (KUN 94-726) ● Dr. M.J. van de Vijver, Drs. J.L. Peterse (Leiden/ Amsterdam); Genetic alterations in ductal carcinoma in situ (DCIS) of the breast in relation to histologic classification and clinical behavior (RUL 94-757) ● Prof.dr. H. Schraffordt Koops, Prof.dr.W.Vaalburg (Groningen); Assessment of the value of positron emission

tomography in the (early) monitoring of chemotherapy in four types of cancer (RUG 94-786) ● Dr. M.B. van 't Veer, Dr.ir. L.C.J. Dorssers (Rotterdam); Rearranged immunoglobulin genes as a target for the detection of minimal disease in patients with malignant B non Hodgkin's lymphoma: technical feasibility and clinical relevance (DDHK 94-845) ● Prof.dr. J.J.M. van Dongen, Dr. E.R.van Wering (Rotterdam); Detection of minimal residual disease in childhood acute lymphoblastic leukemia (EUR 94-852) ● Dr. J.G. Collard, Prof.dr.W.J. Mooi (Amsterdam);The role of TIAM-1 in tumor progression and metastasis in human cancer (NKI 94-878) ● Dr. ir. N. Karssemeijer, Dr. J.H.C.L. Hendriks (Nijmegen); Computer assisted interpretation of clustered microcalcifications in screening mammography (KUN 95-897) ● Prof.dr. D.J. Ruiter, Dr. G.N.P. van Muijen (Nijmegen); Molecular detection and prognostic implication of disseminated human melanoma cells (KUN 95-912) ● Dr. P.J. van Diest, Prof.dr. J.P.A. Baak, Prof.dr. C.J.L.M. Meijer (Amsterdam); Identification and cell biological characterisation of high-risk pre-invasive breast lesions (VU 95-930) ● Dr. J.G.M. Klijn, Prof. dr. M.F. Niermeijer, Dr. P. Devilee (Rotterdam/Leiden); Clinical genetic and oncological aspects of familial breast and/or ovarian cancer: implications for risks, therapy, prevention and counseling (DDHK 95-953) ● Dr. A. Heerschap, Dr. J. Barentsz (Nijmegen); Magnetic Resonance Spectroscopy (MRS) and Dynamic GadoliniumEnhanced Magnetic Resonance Imaging (Gd-MRI) in the identification and characterization of clinically localized prostate cancer (KUN 95-1016) ● Prof.dr. Ph.M. Kluin, Dr. E. Schuuring, Dr. A.K. Raap (Leiden); Detection and mapping of chromosomal translocations in B-cell neopsia by high resolution fluorescent in situ hybridization (FISH) (RUL 95-1047) ● Dr.W.M. Star (Rotterdam); In vivo spectroscopy of endogenous and exogenous chromophores to optimize fluorescence detection and localisation of pre-malignant and malignant tissues (DDHK 95-1062) ● Prof.dr.W.M. Molenaar, Dr. E. van den Berg-de Ruiter, Dr. H.J. Hoekstra (Groningen); A multivariate analysis of histological, tumor biological, cytogenetic and multidrug resistance parameters for the prognosis of soft tissue sarcomas, in particular their various forms of treatment (RUG 95-1085) ● Dr. J.A. Foekens, Dr. J.G.M. Klijn, Dr. S.C. Henzen-Logmans (Rotterdam); Proteases, their inhibitors, and breast cancer prognosis (DDHK 96-1234) ● Dr. L.J. van 't Veer, Prof.dr. H. Bartelink (Amsterdam); Functional activity of the estrogen receptor in human breast cancer (NKI 96-1268) ● Prof.dr. J.L. Bos, Dr. P.J. Slootweg, Prof.dr. G.H. Blijham (Utrecht); Development of assays to identify functional defects in the control of G1-S transition of the cell cycle in tumours (UU 96-1281) ●

Prof.dr. H.J.Tanke, Dr. A.K. Raap (Leiden); Rapid molecular

71

cytogenetic analysis of leukemia on the basis of FISH and image analysis (RUL 96-1287)

rithms with emphasis on applications in radiotherapy (NKI 94-777)

● Dr. J.H.J.M. van Krieken, Prof.dr. C.B.H.W. Lamers, Prof.dr. Ph.M. Kluin (Leiden); Evolution from helicobacter gastritis to gastric lymphoma (RUL 96-1332)

● Prof.dr. L.A. Smets, Dr. C.A. Hoefnagel, Prof.dr. P.A.Voûte (Amsterdam);Targeted radiotherapy of neural-crest tumors with radio-iodinated MIBG (NKI 94-804)

● Dr. ir. N. Karssemeijer, Dr. J.H.C.L. Hendriks (Nijmegen); Computer-aided detection of mass lesions and architectural distortions in breast cancer screening (KUN 96-1343) ● Prof.dr. D.J. Ruiter, Dr. G.N.P. van Muijen, Dr. G.J. Adema (Nijmegen); Molecular pathological analysis of regressing melanocytic lesions at the single cell level using a laser dissection microscope (KUN 96-1366) ● Dr.ir. J.M.Thijssen, Dr. C. Hitge-Boetes, Dr. J.P.M. Bökkerink (Nijmegen); Differential diagnosis and follow-up of paediatric solid abdominal tumours by parametric ultrasound and magnetic imaging (KUN 97-1378) ● Prof.dr.Th.Wobbes, Dr.Th. Hendriks (Nijmegen); Clinical significance of metalloproteinase expression in invasion and metastasis of colorectal carcinomas (KUN 97-1380) ● Prof.dr. J.P.A. Baak, Dr. G.A. Meijer (Amsterdam); Genome-wide survey of chromosomal aberrations in colorectal adenomas by comparative genomic hybridization: prognostic value and role in the pathogenesis of colorectal cancer (VU 97-1455) ● Prof.dr. S. Rodenhuis, Dr. L.J. van 't Veer (Amsterdam); Detection of minimal tumor cell admixture in bone marrow and peripheral progenitor cell preparations of patients with breast cancer (NKI 97-1468) ● Dr.T.G.J.M. Hanselaar, Dr. P.C.M. de Wilde, Prof. dr. J. Merkus (Nijmegen); Molecular screening to improve cytopathological diagnosis of cervical premalignancies (KUN 97-1486)

Dr. M.H. Breuning, Prof. dr. R.Willemze (Leiden); Identification of prognostic factors in inv(16)(p13q22) associated acute myeloid leukemia (RUL 97-1502) ●

● Prof.dr.ir J.H.C. Reiber, Prof.dr. J.L. Bloem (Leiden); Quantitative assessment of tumor perfusion using MR imaging to monitor the response to chemotherapy in patients with bone sarcomas (RUL 97-1509) ● Dr. G.A.M.S. van Dongen, Prof. dr. G.B. Snow, Prof.dr. C.J.L.M. Meijer (Amsterdam); Detection of minimal residual head an neck cancer by tumor-specific and tumorassociated molecular markers (VU 97-1524) ● Prof.dr.W.A. Kamps, Dr. C.E. van der Schoot, Prof.dr. J.J.M. van Dongen (Den Haag/Amsterdam/Rotterdam); Standardization of mininal residual disease (MRD) detection for clinical implementation in the treatment of childhood acute lymphoblastic leukemia (ALL) (SNWLK 97-1567)

BEHANDELEN VAN KANKER Radiotherapie ● Prof.dr. A.J.van der Kogel, Drs. L.A.M. Pop (Nijmegen); Effects of temporal and spatial dose distribution on the radiation tolerance of the rat spinal cord (KUN 94-725) ● Dr. M. van Herk (Amsterdam); Development and clinical application of three-dimensional image correlation algo-

72

● Dr. J.V. Lebesque, Dr. S.H. Muller, Dr. P. Baas (Amsterdam); Clinical application of SPECT lung scans in three-dimensional radiotherapy treatment planning (NKI 94-819) ● Dr. B.J.M. Heijmen, Dr. A.G.Visser, Dr. H. Huizenga (Rotterdam); Integrated, on-line verification of patient positioning and absolute dose delivery, for quality assurance in radiotherapy, using an electronic portal imaging device (DDHK 94-848) ● Dr. J. Pruim, Dr. H. Boonstra, Dr. H. Hollema (Groningen); Staging and therapy evaluation of cervical cancer using L-1[11C]-tyrosine positron emission tomography (PET) (AZG 96-1201) ● Dr. B.J.M. Heijmen, Dr. H. Huizenga, Dr. E.Woudstra (Rotterdam); Development of high energy (25-5- MeV) electron beam therapy (DDHK 96-1230) ● Dr. A.G.Visser, Dr. B.J.M. Heijmen, Drs. C.L. Creutzberg (Rotterdam); Development and clinical evaluation of subsecond electronic portal imaging in computer-controlled conformal radiotherapy (DDHK 96-1258) ● Dr. A.C. Begg, Prof.dr. H. Bartelink (Amsterdam); Prediction of radiotherapy response using FISH to assess chromosome damage in tumors and normal tissues (NKI 96-1265) ● Dr. B.J. Mijnheer, Dr. J.V. Lebesque (Amsterdam); Dose verification during conformal radiotherapy (NKI 96-1302) ● Dr. J.V. Lebesque, Dr. M. van Herk (Amsterdam); Improvement of geometrical accuracy to allow reduction of treatment margins in conformal radiotherapy (NKI 96-1308) ● Dr. F.A. Stewart, Dr. L. Dewit (Amsterdam);The role of endothelial cell damage in the development of renal radiation injury and possible mechanisms for intervention (NKI 97-1444)

Chemotherapie ● Prof. dr. A.J.P.Veerman, Dr. G.J. Peters (Amsterdam); Classification and circumvention of methotrexate resistance in childhood leukemia: a clinically directed laboratory study (VU 94-679) ● Dr. J.H.M.Wöltgens (Amsterdam);Toxicity of chemotherapy to the developing tooth germ: In vitro, in vivo and clinical studies (VU 94-686) ● Dr. E. Boven (Amsterdam);The determination of cellular drug resistance mechanisms in vivo and the relevance for the treatment of solid tumors (VU 94-708) ● Dr. G.J. Peters, Dr. J.B.Vermorken, Prof.dr. P.E. Postmus (Amsterdam); Preclinical and clinical studies on the interaction(s) of gemcitabine and cisplatin in ovarian cancer, nonsmall cell lung (NSCLC) and head and neck cancer (VU 94-753)

● Prof.dr. G.L. Scherphof (Groningen); A novel approach to liposome-mediated anti-tumor therapy: endocytosisindependent transfer of lipophilic prodrugs from liposomes to tumor target cells (RUG 94-767)

Dr. J. Lankelma (Amsterdam); Multidrug resistance: cellular pharmacokinetics (VU 94-773) ●

● Prof.dr. P. Borst, Dr. F. Baas (Amsterdam); Genes involved in non-P-glycoprotein mediated multidrug resistance in human lung cancer cell lines (NKI 94-775) ● Dr. G. Giaccone, Prof.dr. P.E. Postmus, Prof.dr. E.G.E. de Vries (Amsterdam/Groningen); Expression of the topoisomerase genes in lung cancer patients treated with topoisomerase inhibitors (VU 94-776) ● Dr. E.J.F. Franssen, Prof.dr. E.G.E. de Vries (Groningen); Non-invasive monitoring of modulation of multidrug resistance in vivo with radiolabeled chemotherapeutic drugs and positron emission tomography (PET) (RUG 94-783)

chemotherapy in patients with solid tumors using a predetermined pharmacokinetic-dynamic-response relationship (NKI 95-1059) Dr.W. Nijhof, Dr. E.Vellenga (Groningen); Hemopoietic stem cell toxicity, exhaustion and protection: in vivo interactions between growth factors, cytotoxic drugs and leukemic cells (RUG 96-1204)

●

Prof.dr.W.N. Konings, Dr. M. Müller, Prof.dr. E.G.E. de Vries (Groningen); Heterologous expression of MRP, the multidrug resistance-associated protein, in yeast: dissection of the molecular mechanism of drug binding and transport (RUG 96-1218)

●

Dr. G.J. Peters, Dr. C.J. van Groeningen (Amsterdam); Downstream effect of thymidylate synthase inhibition: implications for treatment of colon tumors (VU 96-1240)

●

Prof. dr. R.J. Scheper, Prof. dr. R.H. Meloen (Amsterdam/Lelystad); Peptide antagonists in multidrug resistance (VU 96-1256)

●

Dr. G.J. Peters, Dr. J.H. Schornagel (Amsterdam); Regulatory aspects of carrier-mediated transport of methotrexate and novel antifolates: molecular mechanisms and impact for folate-based chemotherapy (VU 96-1260)

●

●

● Dr. K. Nooter, Dr. A.G. Jochemsen, Prof.dr. F.T. Bosman (Rotterdam/Leiden); Analysis of the function of p53 and cmyc in resistance to drug-induced apoptosis and chemoresistance in colon tumors (DDHK 94-846)

●

● Prof. dr. A.J.P.Veerman, Dr. E.R.van Wering, Dr. R. Pieters (Amsterdam/Den Haag); Development of risk group specific therapy in acute lymphoblastic leukemia by genotype and drug resistance profiles (VU 95-921)

●

Prof.dr. L.A. Smets (Amsterdam); BCL-2-mediated resistance to antileukemic drugs (NKI 94-808)

Prof.dr.T.J.M.de Witte, Dr. R.A.P. Raymakers, Dr. E.J.B.M. Mensink (Nijmegen); Clonal hematopoiesis in myelodysplastic syndrome (MDS) and in acute myeloid leukemia supervening after MDS (sAML) (KUN 96-1341) Dr. J.E. Landegent, Prof.dr. R.Willemze (Leiden); Mechanism of acquired resistance to antimetabolites in patients with myeloid leukemia: Detailed study of the involvement of DCK (RUL 96-1347)

● Prof. dr. R.J. Scheper (Amsterdam); Role of LRP in non-pglycoprotein-mediated multidrug resistance (VU 95-923)

●

● Prof.dr. H.M. Pinedo, Dr. J. Lankelma (Amsterdam); Analysis of the effects of (iso)flavonoids as modulators of Pgp/MDR1 and MRP related drug transport (VU 95-933)

●

● Prof.dr. P. Borst, Prof.dr. A.J.M. Berns (Amsterdam); Analysis of the function of MRP, the multidrug resistance associated protein, by disruption of the mrp gene in mice (NKI 95-963)

Dr. M. Müller, Prof.Dr. P.L.M. Jansen, Prof.dr. E.G.E. de Vries (Groningen); Overexpression of an ATP-dependent transporter for glutathione disulfide (GSSG) and glutathione S-conjugates as a new mechanism of multidrug resistance (RUG 95-1007) ●

● Prof.dr. N.H. Mulder, Prof.dr. E.G.E. de Vries (Groningen); The role of proteins, in particular lactate dehydrogenase, in the unique sensitivity to cisplatin of testicular cancer (RUG 95-1008) ● Dr. R.E. Ploemacher, Dr. J.D. Down (Rotterdam/ Groningen); Recipient conditioning for bone marrow transplantation using stem cell targeted chemotherapy (EUR 95-1017) ● Prof. Dr. D.D. Breimer, Prof.dr. P. Borst, Dr. A.G. de Boer (Leiden/Amsterdam);The in vivo functionality of MDR1A P-Glycoprotein at the Blood-Brain Barrier: its modulation and implications for the pharmacokinetics of anticancer drugs in brain tumors (RUL 95-1036) ● Dr. J.H.M. Schellens, Dr. J.Verweij, Prof.dr. G. Stoter (Amsterdam/Rotterdam); Individualization of cisplatin

Prof.dr. G.J. Mulder (Leiden); Development of selective in vivo inhibitors of glutathione transferase P and their use in treatment of (drug-resistant) tumors (RUL 97-1407) Dr. A.H. Schinkel (Amsterdam); Identification of new genes contributing to anticancer drug resistance using retroviral activation and differential cDNA screening in cell lines deficient for drug-transporting P-glycoproteins (NKI 97-1433) Dr. A.H. Schinkel (Amsterdam); mdr knockout mice as a model system for the in vivo modulation of P-glycoproteinmediated drug transport (NKI 97-1434)

●

Prof.dr. J.H. Beijnen, Prof. dr. S. Rodenhuis (Amsterdam); Pharmacokinetics and pharmacodynamics of cyclophosphamide, thiotepa and carboplatin ('CTC') in high-dose chemotherapy regimens (NKI 97-1439)

●

Dr. J.H.M. Schellens, Dr. J. Brouwer, Dr. J.Verweij (Amsterdam/Leiden/Rotterdam); Mechanism of synergy between platinum compounds and topoisomerase I inhibitors in vitro and in vivo in patients with solid tumors (NKI 97-1440)

●

Dr. J.P.M. Bökkerink, Dr. R.A. De Abreu (Nijmegen); Prognostic significance of drug metabolism, and doctors' and patients' compliance during maintenance treatment with methotrexate and 6-mercaptopurine in childhood acute lymphoblastic leukemia (KUN 97-1485)

●

Dr. C.J. van Groeningen, Prof.dr.W.J.F. van der Vijgh, Prof.dr. A. Bast (Amsterdam); Reduction of doxorubin-induced cardiotoxicity by the flavonoid monohydroxyethylrutoside(monoHER) (VU 97-1525)

●

73

● Prof.dr. B. de Kruijff (Utrecht); Interaction of cisplatin with phospholipids in model and biological membranes and its functional implications (UU 97-1546) ● Dr. G.J.L. Kaspers, Dr. R. Pieters, Prof. dr. A.J.P.Veerman (Amsterdam); Glucocorticoid resistance in childhood leukemia: mechanisms and modulation (VU 97-1564)

Immunotherapie ● Dr. G.J. Ossenkoppele, Dr. R.H.J. Beelen, Dr. A.A. van de Loosdrecht (Amsterdam/Groningen);The role of bcl-2 and p53 in lineage specific monocyte mediated leukemic cell death (VU 94-705) ● Prof.dr. F.H.M. Corstens, Prof.dr. F.M.J. Debruyne, Dr. E. Oosterwijk (Nijmegen); Chimeric monoclonal antibody c-G250, reactive with a renal cell carcinoma-associated antigen, for radioimmunotherapy (KUN 94-738) ● Dr. S.V. Litvinov, Prof.dr. G.J. Fleuren (Leiden); A transgenic mouse model to evaluate safety/efficacy of immunotherapy approaches for treatment of human carcinoma (RUL 94-762) ● Dr.T. Daemen, Prof.dr. G.L. Scherphof, Prof.dr. E.G.E. de Vries (Groningen); Immuno-chemotherapy of ovarian carcinoma metastases with liposomal MTP-PE, GM-CSF and platinum-containing compounds (RUG 94-766) ● Prof.dr. L.F.M.H. de Leij, Prof.dr. N.H. Mulder (Groningen); Immunotherapy with bispecific monoclonal antibodies in cancer (RUG 94-768) ● Prof. dr. C.J.H. van de Velde, Dr. A.M.M. Eggermont, Prof.dr. G.J. Fleuren (Leiden/Rotterdam); Bispecific monoclonal anti-bodies for in vivo recruitment of IL-2-activated natural killer cells and T cells to tumor sites in a syngeneic rat model (RUL 94-784) ● Dr. J.H.F. Falkenburg, Dr. J.E. Landegent, Prof.dr. R. Willemze (Leiden); Generation of cytotoxic T lymphocyte responses against gene products of leukemia specific fusion genes (RUL 94-803)

● Dr. H.G. Otten, Dr. L.F.Verdonck, Prof.dr. G.C. de Gast (Utrecht/Amsterdam); Prediction of Graft-versus-Host Disease (GVHD) and its prevention with maintenance of Graft-versus-Leukemia (GVL) activity after allogeneic bone marrow transplantation (RUU 95-985) ● Prof.dr. G.C. de Gast, Dr. D. de Jong, Dr. E.J.E.G Bast (Amsterdam/Utrecht);T cell activation by CD3xCD19 bispecific antibody and IL-2 in B lineage leukemia/ lymphoma; effector phase and induction of tumor specific immunity (NKI 95-987) ● Dr. P.I. Schrier (Leiden); Identification and characterization of renal carcinoma-specific T-cell targets (RUL 95-1054) ● Dr. R. Offringa, Prof.dr. C.J.M. Melief (Leiden); Cellular immunity and vaccine development against human papillomavirus related cervical carcinoma (RUL 95-1089) ● Dr. J.H.F. Falkenburg, Prof.dr. R.Willemze (Leiden); Umbilical cord blood as compared to bone marrow for allogeneic stemcell transplantation for the treatment of hematologic malignancies (RUL 95-1097) ● Dr. P.J. Peters (Utrecht); Cytotoxic T-lymphocytes granules: their role in apoptotic tumor celldeath (RUU 95-1098) ● Prof.dr. G.J. Fleuren, Dr. A.M.M. Eggermont, Dr. P.J.K. Kuppen (Leiden/Rotterdam); Mechanism of tumor cell recognition by natural killer cells (RUL 95-1104) ● Dr. R. Offringa, Prof.dr. C.J.M. Melief (Leiden); Analysis of the effect of positive selection on the T cell response against MuLV-induced tumors (RUL 95-1106)

●

● Prof.dr. G.C. de Gast, Dr. R.A. de Weger (Amsterdam/Utrecht); Immunotherapy of Hodgkin's disease with B7-immunotoxin (NKI 96-1172)

Prof.dr. A.M. Kruisbeek (Amsterdam); Immune responses against tumor through induction of B7 and ICAM-1 interactions (NKI 94-826)

● Dr. J.W. Gratama, Dr. R.L.H. Bolhuis (Rotterdam); Construction of chimeric single-chain T-cell receptors specific for Epstein-Barr virus: retargeting of cytotoxic T lymphocytes by retrovirus-mediated gene transfer (DDHK 96-1253)

Dr. E.M. Rankin, Dr. H. Spits (Amsterdam); Effect of immunisation on the cytotoxic T cell response against tumors expressing the MAGE-1 gene (NKI 94-825) ●

● Dr. R. Offringa, Prof.dr. C.J.M. Melief (Leiden); Determination and cloning of tumor-specific T cell epitopes that are encoded by cellular genes (RUL 94-854) ● Dr. O.C. Leeksma, Prof.dr. C.J.M. Melief (Leiden);T cell immunity to BCR-ABL gene translocation products in leukemia (RUL 94-870) ● Prof.dr. C.J.M. Melief (Leiden); Immunotherapy of poorly immunogenic tumors by improved antigen presentation (RUL 94-881)

Prof.dr. C.G. Figdor, Dr. G.J. Adema, Dr. C.J.A. Punt (Nijmegen);T cell mediated immune responses against the melanoma associated antigen gp100 in man (KUN 95-910) ●

Dr. G.J. Adema, Prof.dr. C.G. Figdor (Nijmegen); Immune responses against melanocyte differentiation antigens: a transgenic mouse model (KUN 95-911) ●

74

● Prof.dr. J.J.M. Marx, Prof.dr. G.C. de Gast, Prof.dr. C.A.F. Tulleken (Utrecht/Amsterdam);Transferrin receptor directed detection and toxin mediated killing of primary malignant tumors of the central nervous system (CNS) (RUU 95-984)

● Prof.dr. A.M. Kruisbeek (Amsterdam); Heat shock proteins as a tool in tumor antigen presentation (NKI 96-1269) ● Dr. H. Spits, Dr. K.Weijer (Amsterdam); Melanoma-specific CTL, generated in vitro using dendritic cells expressing melanoma antigens, as therapeutic for an adoptive cellular immunotherapy (NKI 96-1275) ● Prof.dr. A.M. Kruisbeek (Amsterdam); Principles for generation of a T cell-mediated anti-tumor response (NKI 96-1276) ● Dr. J.C.Wilschut, Prof.dr. E.G.E. de Vries (Groningen); Development of a vaccine against colon carcinoma based on tumor cells transduced, with a semliki forest virus vector, to secrete GM-CSF (RUG 96-1280)

● Dr. G.A.M.S. van Dongen, Prof.dr. G.B. Snow (Amsterdam); Clinical radioimmunotherapy of head and neck cancer with rhenium-186-labeled humanized monoclonal antibody U36 (VU 96-1313) ● Dr. J. Hilgers, Prof.dr. P. Kenemans (Amsterdam); Humoral immunity against polymorphic epithelial mucin (MUC-1) in patients with carcinomas (VU 96-1318)

Prof.dr. C.J.M. Melief, Dr. R. Offringa, Dr. P.J.K. Kuppen (Leiden); Identification of immunogenic p53 and CEA peptides presented by the HLA-A*0201 and A*0301 MHC cl.I molecules on colon carcinoma cells and selectivity of p53 and CEA peptide-specific CTL for cancer cells (RUL 96-1352) ●

Dr. S. Osanto, Dr. P.I. Schrier, Prof.dr. C.J.M. Melief (Leiden); Immunotherapy of melanoma patients with peptides encoded by MAGE-2 and tyrosinase (RUL 96-1354) ●

Prof.dr. P.H.M. de Mulder, Dr. P.C.M. de Wilde, Prof.dr. P. van den Broek (Nijmegen); Phase Ib study with loco-regional interleukin-12 (IL-12) in Head & Neck squamous cell carcinoma (HNSCC), with special emphasis on the cellular immune response (KUN 96-1355)

Hyperthermie Dr. H.H. Kampinga (Groningen); Gene-transfection mediated overexpression of heat shock proteins: assessment of their molecular chaperone activity in situ in relation to resistance to hyperthermia (RUG 95-1082)

●

Dr.ir. J.J.W. Lagendijk, Prof.dr. J.J. Battermann (Utrecht); Development of an improved coaxial tem regional hyperthermia system (UU 96-1191)

●

Dr.ir. J.J.W. Lagendijk, Dr. C.J.G. Bakker (Utrecht); Improved hyperthermia treatment planning by using realistic patient data (UU 96-1192)

●

Dr. G.C. van Rhoon, Dr. J. van der Zee (Rotterdam); 3D-SAR optimization and quality assurance for the BSD2000 system in clinical practice (DDHK 97-1497)

●

Overig onderzoek

●

● Dr. G.J. Adema, Dr. E. Oosterwijk (Nijmegen); Immunogenicity of the renal carcinoma antigen G250 (KUN 96-1362) ● Dr. E. van de Wiel-van Kemenade, Dr. A. Schattenberg, Prof.dr.T.J.M.de Witte (Nijmegen); Failure or success with infusion of donor lymphocytes to treat leukemia patients that relapsed after bone marrow transplantation (KUN 96-1363) ● Prof.dr. A. Hagenbeek, Dr. E. Braakman, Dr. A.C.M. Martens (Utrecht/Rotterdam); Immunotherapy of minimal residual leukemia with allogeneic suicide gene transduced T cells (UU 97-1394) ● Prof.dr. C.J.M. Melief, Dr. R. Offringa (Leiden); Modulation of the anti-tumor T cell response by peptide vaccination (RUL 97-1449) ● Prof.dr. C.J.M. Melief, Dr. R. Offringa, Prof.dr. A.J. van der Eb (Leiden); Recombinant adenoviruses as vehicles for the induction of T cell-mediated anti-tumor immunity (RUL 97-1450)

Prof.dr. C.J.M. Melief (Leiden);T helper cell defense against retrovirus-induced lymphomas (RUL 97-1451) ●

● Dr. E.A.J.M. Goulmy (Leiden); Feasibility of adoptive immunotherapy of leukemia with minor Histocompatibility antigen specific cytotoxic T cells, a preclinical study (RUL 97-1453) ● Dr. E. van de Wiel-van Kemenade, Prof.dr. C.G. Figdor (Nijmegen); Identification of leukemia associated minor histocompatibility antigens (KUN 97-1508) ● Prof.dr. J.G.J van de Winkel, Prof.dr. G.H. Blijham, Prof.dr. G.C. de Gast (Utrecht/Amsterdam); G-CSF-mobilized neutrophils as effector cells for immunotherapy in breast carcinoma (UU 97-1517) ● Prof.dr. S. Poppema (Groningen);What is the nature of the immune response in Hodgkin's disease? Can it be modulated to obtain an effective response? Studies in vitro and in SCID mice (RUG 97-1580)

Dr. P.C. Dagnelie, Dr. M. Oudkerk, Prof.dr. J.H.P.Wilson (Rotterdam); Cancer cachexia and gluconeogenesis: a study on the pathogenesis using magnetic resonance spectroscopy and mass spectometry (DDHK 94-800)

●

Dr. H. Spits, Dr.W.R. Gerritsen (Amsterdam);T cell development from CD34+ cell populations used for stem cell transplantations in cancer patients and from in vitro expanded CD34+ cells (NKI 95-960)

●

Dr. R.E. Ploemacher, Prof.dr. B. Löwenberg (Rotterdam); Development and validation of an in vitro assay for frequency analysis and assessment of clonal ability of transient and permanent repopulating hemopoietic stem cells in man and rhesus monkey (EUR 95-1020)

●

Dr.W. Sluiter, Dr.V.W.M. van Hinsbergh, Dr.W.M. Star (Rotterdam/Leiden); Microvascular effect of photodynamic therapy of cancer: modulation of endothelial contractility as a mechanism for controlling vascular permeability (EUR 95-1026)

●

Prof.dr. E.G.E. de Vries, Prof.dr. N.H. Mulder, Prof.dr. L.F.M.H. de Leij (Groningen); Prognostic role of tumor contamination in pheripheral blood in patients with breast and non small lung carcinoma and therapeutic consequences (RUG 96-1277)

●

Dr. J.C. Kluin-Nelemans, Prof.dr. R.Willemze (Leiden); The influence of hematopoietic growth factors on B cell malignancies (RUL 96-1348)

●

Prof.dr. A.J.van der Kogel, Dr. A. Heerschap (Nijmegen); Oxygenation, perfusion and vascular architecture of gliomas: studies on a physiological profile to guide treatment selection and optimalization (KUN 96-1368)

●

Dr.W.J.G. Melchers (Nijmegen); Engineering of poliovirus as a vector for human papillomavirus vaccine (KUN 97-1381)

●

Dr.T.N.M. Schumacher (Amsterdam); Manipulation of protein-protein interactions that mediate Ras-dependent cellular transformation (NKI 97-1442)

●

Dr. P. Baas, Dr. F.A. Stewart, Dr.W.M. Star (Amsterdam/Rotterdam); Photodynamic therapy for malignant mesothelioma: preclinical optimisation and clinical application (NKI 97-1446)

●

75

Gesubsidieerde sociaal-oncologische projecten in 1997

Bijlage bij afdelingsverslag ‘Wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en opleiding’, zie pagina 53 onder ‘Projectfinanciering’.

● Dr. P.T. van Assema, Prof.dr. H. de Vries, Prof.dr. G.J. Kok (Maastricht); Development, implementation, and evaluation of a tailored workplace Healthy Diet Promotion intervention (RL 94-680) ● Prof.dr. H. de Vries (Maastricht); A multi-media smoking cessation and relapse prevention program for pregnant women and their partners (RL 94-687) ● Drs. C.W.J.Wevers (Leiden); Cancer and Work (NIPG 94-696) ● Dr. R.A. Knibbe (Maastricht); Predictors of changes in smoking and drinking behavior in a cohort of 17-19-year old adolescents (RL 94-728)

● Prof.dr. N.K. Aaronson, Dr. J.H. Schornagel (Amsterdam); The use of quality of life assessments in daily clinical oncology practice: An intervention study to facilitate doctor-patient communication in outpatient palliative care settings (NKI 95-1134)

● Prof. dr. A.P. Buunk, Dr. R. Sanderman (Groningen); Intimate partners of cancer patients (RUG 94-731)

● Dr. P.T. van Assema, Prof.dr. H. de Vries, Prof.dr. G.J. Kok (Maastricht);The feasibility, effects and cost-effectiveness of environmental interventions aimed at changing dietary behaviors (RL 96-1150)

● Dr. A.M. Stiggelbout, Dr. J. Kievit, Dr. M.A. Nooy (Leiden); Stability of patient preferences: do utilities for breast cancer treatment change as a result of experience with the treatment? (RUL 95-734) ● Prof.dr. J.C.J.M. de Haes, Prof.dr. F.B. Lammes (Amsterdam);The impact of providing taped initial consultations and communicative behaviours on cancer patients' quality of life, satisfaction and recall (AMC 94-760) ● Dr. H.J. Hoekstra, Dr. H.B.M. van der Wiel, Dr. M.F. van Driel (Groningen); Sexual rehabilitation after treatment for cancer of the testis (RUG 94-873) ● Dr. B.F. Last, Prof.dr.W.A. Kamps (Amsterdam/ Groningen); A school and social reintegration program for children and adolescents with newly diagnosed cancer (AMC 94-880)

Prof.dr. M.F. Niermeijer, Prof.dr. R.W.Trijsburg (Rotterdam);The psychological implications of presymptomatic testing for hereditary breast carcinoma: development of a support strategy (EUR 95-889) ●

● Dr. J.J.E. van Everdingen, Dr. P.M.M. Bossuyt (Amsterdam); Evaluation of an informed decision-making program in women with early-staged breast cancer (AMC 95-891)

Dr. A.Ph.Visser, Dr. A.A.W. Peters, Dr. K. Goodkin (Rotterdam); Psychosocial factors and the course of cervical intraepithelial neoplasia (CIN): A prospective, longitudinal study (HDI 95-892) ●

● Dr. A.Ph.Visser, Dr M.H. Antoni, Dr. B. Garssen (Rotterdam); Effectiveness of group psychotherapy compared with group support in patients with early-stage breast cancer (HDI 95-893) ● Dr. H.F.J. ten Kroode, Dr. C.J.M. Lips, Dr. F.A. Beemer (Utrecht); Psychosocial impact of presymptomatic DNA diagnostics in families with Multiple Endocrine Neoplasia type 2a (MEN2A) (RUU 95-895)

76

● Prof.dr. G.A.M. van den Bos, Dr. R. Sanderman (Amsterdam/Groningen); Dynamics in colorectal cancer and caregiving: the impact on the partner's health (AMC 95-1138) ● Prof.dr. P.J. van der Maas, Prof.dr. F.H. Schröder (Rotterdam);The impact on quality of life in a randomized study of screening for prostatic cancer (EUR 95-1143)

● Prof.dr.W.B. Schaufeli (Utrecht); Burnout in cancer care: incidence, etiology and intervention (UU 96-1152) ● Prof.dr. J.M. Bensing, Dr. H.B.M. van der Wiel (Utrecht/Groningen); Communication between admitted cancer patients and nurses: evaluation of the effect of a communication skills training program on nurse and patient outcomes (NIVEL 96-1153) ● Prof.dr. J.J. Heimans, Prof.dr. N.K. Aaronson, Prof.dr. H.M. van der Ploeg (Amsterdam);The quality of life and neuropsychological status of patients with high-grade and lowgrade glioma, and the quality of life of their partners (VU 96-1155) ● Prof.dr. E.R. Seydel, Dr. H. Boer, Prof.dr. H. de Vries (Enschede/Maastricht); Primary prevention of skin cancer: determinants of sun protection behaviours of the general public and parents with young children and development of a health education programme (UT 96-1156) ● Dr. B. Garssen (Rotterdam); Non-expression of negative emotions in cancer patients (HDI 96-1272) ● Dr. M.A.R.Tijhuis (Bilthoven);The role of psychosocial factors in the etiology of cancer (RIVM 96-1371) ● Dr. J.H.A.M.Verbeek, Prof.dr. J.C.J.M. de Haes (Amsterdam); Return to work and job satisfaction of cancer patients: the role of sleep problems, fatigue, cognitive dysfunction and emotional distress (AMC 97-1385) ● Dr. G. Bleijenberg, Dr. C.Verhagen (Nijmegen); Course of post-treatment fatigue in disease-free breast cancer patients (KUN 97-1390) ● Dr. R. Sanderman (Groningen); Long-term psychosocial adjustment to cancer: a follow-up five years after diagnosis (RUG 97-1426)

● Prof.dr. R.P.T.M. Grol (Nijmegen); Assessment of the quality of care for (non curable) cancer patients in primary care (KUN 95-1116)

● Dr. R. Sanderman, Prof.dr. J. Ormel (Groningen); Psychosocial factors, cancer incidence and quality of life: a prospective community-based study (RUG 97-1427)

● Prof.dr. A.F. Casparie, Dr. N. van der Zouwe (Rotterdam) The choices and decisions of patients in palliative cancer therapy (EUR 95-1124)

● Prof.dr.W.A.J. van Daal, Dr. L.C.G.Verhoef, Dr. M.G.M. Koppen (Nijmegen); Shared decision making in women at high risk for breast/ovarian cancer (KUN 97-1585)

● Prof.dr. J.C.J.M. de Haes, Dr. P.J.M. Bakker (Amsterdam); The strength of preference for palliative chemotherapy (AMC 97-1620) ● Prof. dr. A.P. Buunk, Dr. R. Sanderman (Groningen);The influence of audiotaped social comparison information on the quaity of life of patients who are undergoing Radiation Therapy (RT) (RUG 97-1621)


77

Lopende klinische trials in 1997

Bijlage bij afdelingsverslag ‘Wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en opleiding’, zie pagina 53 onder ‘Projectfinanciering’.

● R. Keus (Amsterdam); A randomized trial on dose response in radiotherapy of early glottic cancer (CKVO 87-11)

T.C. Kok (Rotterdam); A multicenter prospective randomized study of neo-adjuvant chemotherapy with surgery versus surgery alone in operable squamous cell carcinoma of the esophagus (CKVO 88-15)

● H.C. Schouten (Maastricht); A randomized trial comparing the efficacy of chemotherapy with purged or unpurged autologous bone marrow transplantation in adults with poor risk relapsed follicular non-Hodgkin's lymphoma (CKVO 93-04)

● G.W. van Imhoff (Groningen); High-dose chemotherapy and autologous bone marrow transplantation in laterelapsed Hodgkin's disease sensitive to chemotherapy (CKVO 89-03)

● E. Pras (Groningen); Phase III trial of carboplatin and 5-fluorouracil as additive treatment to radiotherapy in patients with carcinoma of the uterine cervix (CKVO 94-07)

● J.P.A. Baak (Amsterdam); Adjuvant chemotherapy with CMF versus observation of premenopausal patients with lymph node negative but morphometrically unfavourable breast cancer. A randomized phase III study (CKVO 89-13)

● L.F.Verdonck, G.W. van Imhoff (Utrecht/Groningen); Intensified CHOP of 12-weeks duration plus G-CSF as compared with standard CHOP of 24-weeks duration for patients with intermediate-prognosis non-Hodgkin's lymphoma. A prospective randomized phase III study (CKVO 94-08)

●

C.L. Creutzberg (Rotterdam); De waarde van adjuvante radiotherapie bij het PT1 endometriumcarcinoom (CKVO 90-01)

●

● M.A. Nooy (Leiden); CMF and mitoxantrone in elderly patients with advanced breast cancer. A randomized phase II study (CKVO 90-08) ● F.A.N. Zoetmulder (Amsterdam); Phase III randomized comparative study of adjuvant treatment with 5FU/Levamisole for 12 months versus no treatment following curative loco-regional therapy in colon and rectal cancer, stage II en III (CKVO 90-10)

J.Th.M. Plukker (Groningen); Gerandomiseerde fase III trial van de adjuvante behandeling met 5-FU/Levamisole versus Leucovorin/5-FU/Levamisole bij patiënten met een in opzet curatief geopereerd Dukes C coloncarcinoom (CKVO 90-11) ●

W. Boogerd (Amsterdam);Treatment of meningeal carcinomatosis in breast cancer: the relevance of intraventricular chemotherapy. A phase III study (CKVO 90-12)

●

● A. van der Gaast (Rotterdam); Phase II trial on weekly high dose cisplatin combined with chronic oral etoposide for patients with undifferentiated carcinomas of unknown primary site (CKVO 91-08)

W.P.M. Breed (Eindhoven); Gerandomiseerd fase III onderzoek bij patiënten met het multipel myeloom naar de invloed van een lage dosis recombinant alpha-2-interferon op de remissieduur en kwaliteit van leven na remissieinductie met Melfalan Prednison (CKVO 91-09)

●

D.J.Th.Wagener (Nijmegen); Phase II onderzoek naar de waarde van epirubicine bij de behandeling van het gemetastaseerd goed en matig gedifferentieerd adenocarcinoom van onbekende oorsprong (CKVO 92-01) ●

C.J. Rodenburg (Amersfoort); Adjuvant chemotherapy versus laparoscopic ovarectomy in premenopausal patients with early-stage breast cancer: a prospective randomized study (CKVO 92-09) v ● A.W. Dekker,W. Sizoo (Utrecht/Rotterdam); Autologous bone marrow transplantation with radiation-free preparatory regimen (BU/CY) in adult patients with all in first remis●

78

sion after conventional induction and intensification chemotherapy. A phase II study (CKVO 92-10)

● M.E.L. van der Burg (Rotterdam); Phase II trial on weekly high dose cisplatin combined with long term oral etoposide in patients with progressive or recurrent ovarian cancer with a platinum free interval less than one year (CKVO 94-09) ● B.G. Szabó (Groningen); Intra-operative radiotherapy as an adjunctive in a combined modality treatment regime for locally advanced T3 and T4NxM0 rectal cancer. A phase III trial (CKVO 94-10) ● H.J.M. Groen (Groningen); A randomized phase III study of thoracic radiotherapy with or without 6 weeks of concomitant continuous infusion of carboplatin in locally advanced non-small cell lung cancer (CKVO 94-11)

S. Daenen, P. Sonneveld (Groningen/Rotterdam); AML-MVPCyA: addition of Cyclosporin A to the combination of mitoxantrone and etoposide to overcome resistance to chemotherapy in refractory acute myelogenous leukemia. A randomized phase II study (CKVO 94-12) ●

● G.W. van Imhoff, L.F.Verdonck (Groningen/Utrecht);Triple high-dose chemotherapy with autologous stem cell support as first line treatment for high-risk non-Hodgkin's lymphoma: A phase II study (CKVO 94-13) ● B. Löwenberg (Rotterdam); Risk adapted treatment of acute myelocytic leukemia. A phase III study (CKVO 94-14) ● S. Rodenhuis (Amsterdam); Phase II study of a salvage regimen incorporating repeated ablative chemotherapy with autogolous peripheral stem cell reinfusion in relapsing germ cell cancer (CKVO 94-17) ● D.J.Th.Wagener (Nijmegen); Phase II clinical trial of 5-fluorouracil, epirubicin and cisplatin in combination with chemo-irradiation in locally advanced unresectable pancreatic cancer (CKVO 94-18)

T.A.W. Splinter (Rotterdam); Phase II trial of CDE and G-CSF with an increasing dose of cyclophosphamide in small cell lung cancer patients younger than or equal to 70 years (CKVO 94-19)

●

C.J.H. van de Velde (Leiden);Total Mesorectal Excision with or without pre-operative radiotherapy in the treatment of primary rectal cancer. A multicenter phase III study (CKVO 95-04)

●

● J.A. Langendijk, J.M.A. de Jong (Heerlen); De betekenis van endobronchiale brachytherapie bij het niet-kleincellig bronchuscarcinoom. Een prospectief gerandomiseerde studie (CKVO 95-06) ● G.J. Ossenkoppele (Amsterdam); Randomized phase II study on the value of fludarabine in addition to ARA-C and G-CSF in the treatment of patients with myelodysplastic syndromes (CKVO 96-03) ● R.C. Rietbroek (Amsterdam); Randomized study comparing weekly loco-regional hyperthermia and cisplatin versus cisplatin alone in patients with a recurrence of a carcinoma of the uterine cervix (CKVO 96-09) ● J.V. Lebesque, P. Koper (Amsterdam/Rotterdam); Randomized phase III study for prostate cancer, utilizing three dimensional conformal radiotherapy (CKVO 96-10) ● P.W.Wijermans, E.C.M. van Pampus (Den Haag/Maastricht); Een fase III onderzoek bij patiënten van 65 jaar en ouder met een multipel myeloom naar de effectiviteit, de morbiditeit en de kwaliteit van leven van de standaardbehandeling met melfalan en prednison vergeleken met een geïntensiveerde behandeling (CKVO 97-02) ● J.J. Cornelissen, G.J. Ossenkoppele (Rotterdam/Amsterdam); High-dose cytarabin versus lowdose cytarabin plus interferon-alpha-2a both followed by maintenance with interferon- alpha-2a in chronic myeloid leukemia (CKVO 97-05)

foto: Edwin van Kleef

79

KWF-Fellowships 1997

Bijlage bij afdelingsverslag ‘Wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en opleiding’, zie pagina 58 onder ‘Fellowships’.

80

NAAM

PERIODE

SPECIALISATIE

OPLEIDINGSINSTITUTEN IN 1997

A.B.H. Bakker

01-11-96 tot 01-05-98 01-05-99 tot 01-11-99

Tumorimmunologie

DNAX Research Institute of Molecular and Cellular Biology, Palo Alto, USA

C.H. Bangma

01-01-97 tot 01-01-99

Moleculaire Biologie binnen Urologie

Afdeling Pathologie, Academisch Ziekenhuis Rotterdam, Rotterdam; Baylor Medical College, Houston, USA

M. van Beurden

01-02-96 tot 01-08-97

Gynaecologische Oncologie

Afdeling Chirurgie, Afdeling Medische Oncologie en Afdeling Radiotherapie, Nederlands Kanker Instituut, Amsterdam

M.B. Bierings

01-04-95 tot 01-04-97

KinderhaematoOncologie

Wilhelmina Kinderziekenhuis, Utrecht; Van Creveldkliniek, Academisch Ziekenhuis Utrecht, Utrecht; Afdeling Medische Oncologie, Nederlands Kanker Instituut, Amsterdam

E. Bleiker

01-08-95 tot 01-08-97

Sociale Oncologie

Memorial Sloan-Kettering Cancer Center, New York, USA; Afdeling Psychosociaal Onderzoek en Epidemiologie, Nederlands Kanker Instituut, Amsterdam

C. van den Bos

01-10-97 tot 01-10-99


Afdeling Hematologie/Oncologie, Wilhelmina Kinderziekenhuis, Utrecht

M.W.M. van den Brekel

01-02-95 tot 01-02-97

Hoofd Hals Oncologie

Afdeling KNO Heelkunde, Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit, Amsterdam

E.H.J. Danen

15-04-96 tot 15-09-96 15-09-97 tot 15-04-99

Moleculaire Celbiologie

National Institutes of Health, Bethesda, USA

M. Dolders

01-04-96 tot 01-04-98

Sociale Oncologie

Vakgroep Psychologie, Katholieke Universiteit Brabant,Tilburg

M.J. Duk

01-09-96 tot 01-09-97


Afdeling Gynaecologische Oncologie en Afdeling Chirurgische Oncologie, Academisch Ziekenhuis Groningen, Groningen; Afdeling Chirurgie, Christelijk Ziekenhuis Drachten, Drachten; Afdeling Geneeskundige Oncologie, Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit, Amsterdam

A. van Elsas

01-03-97 tot 01-09-98

Tumorimmunologie

Cancer Research Laboratory, University of California, Berkeley, USA

R.J.A. Fijneman

01-09-97 tot 01-09-99


Division of Rheumatology and Immunology, Brigham and Women's Hospital and Harvard Medical School, Boston, USA

H. de Graaf

01-03-95 tot 01-03-97

Medische Oncologie

Afdeling Medische Oncologie, Academisch Ziekenhuis Groningen, Groningen

S. Ganesh

01-02-96 tot 01-08-97

Gastrointestinale Oncologie

St. Mark's Hospital, London, Engeland; Afdeling Interne Oncologie, Dr. Daniël den Hoed Kliniek, Rotterdam

NAAM

PERIODE

SPECIALISATIE


M.F.B.G. Gebbink

01-07-96 tot 01-07-98


Children's Hospital Harvard Medical School, Boston, USA; Afdeling Angiogenese, Academisch Ziekenhuis Utrecht, Utrecht

E.J.M. Hannen

01-07-96 tot 01-07-98

Oncologische Kaakchirurgie

Afdeling Mond- en Kaakchirurgie, Academisch Ziekenhuis Nijmegen, Nijmegen en Academisch Ziekenhuis Utrecht, Utrecht; Afdeling Kaakchirurgie-Algemene HeelkundeIntensive Care, Academisch Ziekenhuis Leiden, Leiden, Afdeling KNO/Hoofd-Hals Chirurgie, Nederlands Kanker Instituut, Amsterdam

M.J. Kersten

01-02-97 tot 01-02-99

Tumorimunologie Haematologie

Afdeling Immunologie, Nederlands Kanker Instituut, Amsterdam; Memorial SloanKettering Cancer Center, New York, USA

R. Koelemij

01-02-97 tot 01-02-99

Oncologische Chirurgie

Pittsburgh Cancer Institute, Pittsburgh, USA; Laboratorium Heelkunde en Pathologie en Afdeling Chirurgische Oncologie, Academisch Ziekenhuis Leiden, Leiden

N.P. Koper

23-09-97 tot 23-09-99

Moleculaire Epidemiologie

Afdeling Epidemiologie, Katholieke Universiteit Nijmegen, Nijmegen; National Institute of Environmental Health Sciences, Research Triangle Park, USA

L. Ma

01-01-96 tot 01-06-96 01-12-96 tot 01-07-98

Moleculaire Genetica

Geron Corporation, Menlo Park, USA; McMaster University Hamilton, Ontario, Canada

L.F.A.G. Massuger

01-11-97 tot 01-11-99


Afdeling Heelkunde, Academisch Ziekenhuis Nijmegen, Nijmegen

J.P. Medema

01-03-96 tot 01-03-98

Moleculaire Biologie

Deutsches Krebsforschungszentrum, Heidelberg, Duitsland; Afdeling Immunohaematologie en Bloedbank, Rijksuniversiteit Leiden, Leiden

P.F.A. Mulders

01-12-95 tot 01-12-97

Urologische Oncologie

UCLA School of Medicine, Los Angeles, USA; Urologisch Research Laboratorium, Academisch Ziekenhuis Nijmegen, Nijmegen

C.M. Niessen

01-01-97 tot 01-07-98 01-07-99 tot 01-01-00


Memorial Sloan-Kettering Cancer Center, New York, USA

M.M. van Noesel

01-04-97 tot 01-04-98

Kinderoncologie

Instituut voor Antropogenetica, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam; Johns Hopkins University, Baltimore, USA

F.A. Pameijer

01-05-95 tot 01-05-97

Radiodiagnostiek

Afdeling Neuroradiologie, Pathologie en KNO-Heelkunde, Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit, Amsterdam; Afdeling Interventie, Academisch Ziekenhuis Rotterdam, Rotterdam

81

82

NAAM

PERIODE

SPECIALISATIE


M.P. Peppelenbosch

01-11-95 tot 01-11-97


Universiteit Gent, Gent, België

R. Pieters

01-04-96 tot 01-04-98


Afdeling Kinderoncologie, Emma Kinder Ziekenhuis, Amsterdam

R.E. Reddingius

01-06-95 tot 01-06-97

Kinderoncologie

Christie Hospital en Royal Manchester Children's Hospital, Manchester, UK; Kinderoncologisch Centrum Zuidoost Nederland, Sint Radboud Ziekenhuis, Nijmegen

W.K. de Roos

01-02-96 tot 01-09-97

Oncologische Chirurgie

Groote Schuur Ziekenhuis, University of Cape Town, Kaapstad, Zuid Afrika; Afdeling Algemene Heelkunde, Dijkzigt Ziekenhuis Rotterdam, Rotterdam

E.J.A.M. Sijts

01-04-94 tot 01-07-95 01-01-96 tot 01-04-97

Tumorimmunologie

Afdeling Immunohematologie/Bloedbank, Academisch Ziekenhuis Leiden, Leiden

A. de Vries

01-03-97 tot 01-03-99


Center for Cancer Research, MIT, Cambridge, USA

J.M.J.M. Zijlmans

01-09-95 tot 01-09-97

Moleculaire HematoOncologie

Terry Fox Laboratory,Vancouver, Canada; Instituut Hematologie, Erasmus Universiteit Rotterdam, Rotterdam

KWF-Onderzoeksjaar voor arts-assistenten 1997

Bijlage bij afdelingsverslag ‘Wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en opleiding’, zie pagina 58 onder ‘Onderzoeksjaar voor arts-assistenten’.

NAAM

PERIODE

OPLEIDING

ONDERZOEKSINSTITUUT

M.A. den Bakker

01-10-96 tot 01-10-97

Pathologie

Afdeling Pathologie, Erasmus Universiteit Rotterdam, Rotterdam

K. Hogenbirk

01-04-96 tot 01-04-97

Kindergeneeskunde

Instituut voor Anthropogenetica, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam

J.L.M. Jongen

01-08-97 tot 01-08-98

Neurologie

Afdeling Anatomie, Erasmus Universiteit Rotterdam en Afdeling Neuro-Oncologie, Dr. Daniël den Hoed Kliniek en Afdeling Neuro-chirurgie, Academisch Ziekenhuis Rotterdam, Rotterdam

R.J. van Oostenbrugge

01-04-97 tot 01-04-98

Neurologie

Vakgroep Moleculaire Biologie en Celgenetica, Rijksuniversiteit Limburg, Maastricht

M.E.J. Pijl

01-05-96 tot 01-05-97

Radiodiagnostiek

Afdeling Heelkunde, Pathologie en Radiotherapie, Academisch Ziekenhuis Leiden, Leiden

O. de Weerdt

01-05-97 tot 01-05-98

Interne Geneeskunde

Afdeling Haematologie en Klinische Immunologie, Academisch Ziekenhuis Utrecht, Utrecht

J.H.W. de Wilt

01-04-97 tot 01-04-98

Chirurgie

Afdeling Chirurgische Oncologie, Academisch Ziekenhuis Rotterdam, Rotterdam en Afdeling Pathologie, Academisch Ziekenhuis Nijmegen, Nijmegen

R.J. Zweemer

01-12-97 tot 01-12-98

Gynaecologie

Afdeling Klinische Genetica, Academisch Ziekenhuis VU, Amsterdam en St. Bartholomew’s Hopital, London, Engeland

83

84

85

LIJST VAN AFKORTINGEN

CBF: CKVO: DDHK: ECC: ECL: EORTC: EU: GBW: Ikca: KNAW: KWF: NDDO: NFK: NGF: NKI: NWO: RC: SCK: SIOP: SRC: SSG: UICC: VAZ: VFI: VSNU: VVIK: WHO: WRK: WRSO:

86

Centraal Bureau Fondsenwerving Commissie voor Klinisch Vergelijkend Onderzoek Daniel den Hoed Kliniek European Cancer Center Assocation of European Cancer Leagues European Organisation for Research and Treatment of Cancer Europese Unie Gezondheidsbevordering op de Werkplek Integrale Kankercentra Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen Nederlandse Kankerbestrijding/Koningin Wilhelmina Fonds New Drug Development Office Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenverenigingen Nederlands Genootschap van Fondsenwervers Nederlands Kanker Instituut Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Research Coördinatie Signaleringscommissie Kanker Societé International d’Oncologie Pediatrique Specialisten Registratie Commissie Stichting Samenwerkende Gezondheidsfondsen Union Internationale Contre le Cancer Vereniging van Academische Ziekenhuizen Vereniging van Fondsenwervende Instellingen Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten Vereniging van Integrale Kankercentra World Health Organisation Wetenschappelijke Raad voor de Kankerbestrijding Wetenschappelijke Raad voor de Sociale Oncologie

ALS U DE NEDERLANDSE KANKER BESTRIJDING WILT STEUNEN

In 1997 heeft de Nederlandse Kankerbestrijding de folder ‘Tien manieren om het KWF te steunen’ uitgegeven. Deze folder geeft een overzicht van de mogelijkheden om het KWF financieel te ondersteunen. De folder is verkrijgbaar bij: Nederlandse Kankerbestrijding Afdeling Fondsenwerving Sophialaan 8 1075 BR Amsterdam telefoon: 020 - 5 700 500 fax : 020 - 6 750 302 e-mail : [email protected] Deze en andere informatie is ook te vinden op de KWF Internet-site: http://www.kankerbestrijding.nl

Schenking Giften aan de Nederlandse Kankerbestrijding zijn aftrekbaar van het belastbaar inkomen (voor zover het totaal der giften aan instellingen van algemeen belang 1% van het onzuivere inkomen te boven gaat, met een minimum van ƒ 120,-: het maximum bedraagt 10% van het onzuivere inkomen). Giften in de vorm van een zogenaamde periodieke uitkering (ten minste vijf jaarlijkse termijnen) zijn geheel aftrekbaar.

Legaat of erfstelling Aan hen die bij testament een bedrag (legaat) aan de Nederlandse Kankerbestrijding willen nalaten wordt de volgende formulering aanbevolen: ‘Ik legateer (vrij van rechten en kosten) aan de Vereniging tot Steun aan het Koningin Wilhelmina Fonds voor de Kankerbestrijding een bedrag in geld groot ƒ ....’ Natuurlijk kan ook bij wijze van erfstelling de Vereniging tot (mede)erfgenaam worden benoemd. Voor schenkingen in de vorm van testamentaire bevoordelingen kunt u het beste contact opnemen met uw notaris. Ook de Nederlandse Kankerbestrijding is u, voor zover mogelijk, graag van dienst. Voor meer informatie over legaten en erfstellingen: Afdeling Erfstellingen Administratie van de Nederlandse Kankerbestrijding, telefoon: 020 - 5 700 500.

87

Sophialaan 8 1075 BR Amsterdam http//www.kankerbestrijding.nl

JAARVERSLAG 1997 K E U R

Recommend Documents