JAARGANG 75 - NUMMER SEPTEMRER 2000

-

JAARGANG 75 NUMMER 47 - 23 SEPTEMRER 2000

Reformatie

: WEEKBLAD TOT ONTWIKKELING VAN HET GEREFORMEERDE LEVEN

I

KERKEUJK LEVEN /K. de V.es

1 LEREN ZE DAAR IN

In dit nummer: KERKELIJK LEVEN K. de Mes Leren ze daar in Kampen

1332

nog preken?

MEDITATIEF

1337

D. M a k Verlangen

UIT ALLE VOLKEN

1338

W,M,Bakker Avondmaal

ACHTERGRONDEN

1339

J. Kruidhof Binding aan belijdenis en eerlijkheid

SAMENLEVING

LIED VAN DE WEEK

en ver( Nieuw uitgeitomen Uit de kerk€ Meegeleze

''1 eren ze daar in Kampen eigenlijk nog wat preken is?" Deze vraag vang je de laatste jaren in allerlei varianten op. Vooral jonge dominees moeten hef daarbij ontgelden. Maar niet alleen zjj. Ontevredenheid (of is het onwennigheid?) over gehoorde preken leidt soms tot snelle conclusies: de opleiding deugt niet meer. Maar de vraag is: wat leren ze daar nu echt? Kritiek op de preken

1 343

J. Westert Rouwverlof, een nieuwe ontwikkeling?

J. Smelik Lit?d374: DtI zon gac in gouaen :schijn

KAMPEN NOG PREKEN?

1345

Vorige week ging het over kritick op de preken. Die klinkt op uit verschillende hoeken. Op de preken in hct algemeen binnen de bredere kerkelijke wereld. Daarnaast o p de preken binnen de Ge~efoimeerdeKerken vrijgemaakt. ZIJ liet de Koreaanse prof. dr. H.M YOÜonlangs in een interview een kritisch gcluid horen. Vorige weck proheerde ik enkele ongelukkige misverstanden op te ruimen die rond het interview zijn gerezen. Overigens, kurt daarna ontving ons blad een rectificatie van prof. Yoo zelf, die elders in dit nummer is geplaatst. Tocli is e r aanleiding klachten uit

JAARGANG 75 - NUMMER 47 - 23 SEPTEMBER 2000

zovccl verschillende lioeken serieus te nemen. Maar zoals vorige week gezegd, trek nict te haastig conclusies over dc kwaliteit van de opleiding. Want bij kritiek zijn minstens vijfonr~akenmogelijk. Hier volgen ze nog even. 1. De preekmethodc deugt, maar de predikant deugt niet: hij past haar vcrkeerd toe. 2. D e preekmethodc cn de prerlikant deugen, maar d e predikant kan gewoon nict beter. 3. De preekmethode en de prcdikant deugen. maar de hoorder deugt niet: hij is verwcnd. 4.De preekmethode en de predikant en de hoorder deugen, maar de hoorder is ergens gchlokkeerd. 5. D e preekmethode deugt niet. 1332

Mythevorming Tn de kilt ie k die je zoal hoort cii Iccst ovur de preken is nogal eens sprakc biin oiizorgvuldieheid. Soms bcspcur jc dc neigiiig om al snel te wi,jzen naar oorzaak 5 : 'Kampen' kamt in de beklaagdenbank. Dat gaat al gauw in de rictitiny van onbewezen en onbcwijsbare beschuldigingen. Ik nocrn CCn vocirbceld: de veelbesproken narrnticvc prckcn. Flet gaat mii nu even nict om dic methode op zichzelf. Maar het verschijnwl doct zicli voor dat mensen hun moeite mci dic narratieve preekvorm schuiven ~ i de p ciie grote hciop vati kritiek dic 7c toch ;i1 haddeii o p de preken. En zckcr wannccr dan 8611 van de docenten ook ecns ccn np;.icnbareiide narratieve preek houdt, is dc conclu-

l

DRS G J VAN MIDDELKOOF PROF. DR B KAMPHUIS

OVERIGE REDACTIEL EDEN DR E A. DE BOER, DRS B BOS. DRS A L Th. DE BRUIJNE DRS I D HAARSMA. DRS. P HOUTMAN, DRS. B. LUITEN, DRS K OE VRIES

MEDEWERKERS J J D BAAS. J M. DE JONG, DUS A S VAN DER LUGT DR J. SMELIK, DRS H VELDMAN REDACTIE-ASSISTENT H PRINS Meulenbeldlaan 159. 7602 XK Almelo, tel 0546-870843 E-mail reformatie@wxsnl Alle stukken bestemd voor de Redactie aan De Reformatie. Postbus 24. 8260 AA Kampen

UITGEVER Print Media bv Bedum Technische Reolrsa tie Scholmo Druk bv Bedum

ADMINISTRAT/€ EN ADVERTENTIES Scholma Druk postbus 7 9780 AA Bedum Telefoon 050 - 30 1363b Fax 050 - 3012732

(o v v Reformatie) E -mail reformatie@7ccholrnanl Aanlevering odverlentiesin overleg ING Rank 66 30 92 620 ABONNEMENT

f 92.50 per jaar Studenten f 77.- per jaar (binnenland) f T 79 - per jaar (buitenland zeepost) Opzegging dient 1 m a a n d voor het verstrbken van het lopende jaar t e $eschieden

Losse nummers f 2 50 (incl Porto) De Reformatie is op cassette verkrijgbaar bil de SticMing Bralectah iel (0521/ 511916 ADVERTENTIES Prils f 0,95 per mm. Contracttarief op aanvraag Zonder schrifteli]ke toestemming van de uitgever is het niet toegestaan artikelen uit dil blad over te nemen ISSN 01 65-51 91

JAARGANG 75 - NUMMER 47 - 23 !

sie gauw ge trok ken:';.^' leren in Kanipen niet meer gncd psckci~. Daarbij blijft in !iet midden of dic 'zc' dc 5tudenteii zijn die het vak niet Icrcn of dc docenten die geen goed onclerricht gcvcn. Z» bevorder je mythevorming rond clc Tlicologische Universiteit 'die toch wel erg nclitcruit gaat de laatste tijd'. Als menseii clkam dat een poosje napraten is de mythe een teil en zijn de docenten in Kampen verdacht gemaakt zonder zich gncd tc kunnen verdedigen. Maar dit is beslist ccii nncerlij ke voorstelling van zaken. Er wordt namelijk voorbijgegaan aan de vraag of die narraticvc preken wel heb resultaat zijn van het onderwijs in Kampen. Als je daar ccns wal nader onderzoek naar dnct, stuit jc op de volgende nuchtere feiten. h. Wie alles bestudeert wat Kampen ovcr de prcckmethode heeft gepubliceerd, komt nergcns hcl woord 'narratief ' tegen en al cvenmili eeii pleidooi voor een dergelijke wijze van preken. 7. Als jc ecns nagaat wie de publiciteit hebben gehaald rnct cen narratieve preek, zit daar bij mijn weten nicrnand tusseii die door i é n van de huidige docenten 'preekkutide' is opgeleid of 7elf dat vak seeft. Conclusie: liet is onterecht om het verschijnsel narratieve preek wat je daar nok van vindl - t e bestempelen als een prndukt van 'Kampen waar ze de laatste tijcl niet mccr Icrcn p~cken'.Dit verhaal over dc narratieve preek w s maar Lén vonrbeeld van kritiek op de preken die veel te vlot op het bordje van Kampen wordt geschoven. Houd daarom rnaar ernstig rekening rnct de inopelijkheid dat (vermeende) zwakhedcn cn ~iitglijdersin preken weinig of niets tc inaken hebben met oorzaak 5 (de preekmethodc deugt niet) maar juist met één van dc cciste viei genoemde oorzaken.

Beeldvorming Is het dan niet zo dat de docenten dic zich in Kampen bezig tiouden

met 'Iton.iile,iek' (preekkunde) nieuwe wegen zijn inseslagen? 'Nieuwe wegen' is een te sterke uitdrukking. Wcl wordt diepyaand nagedacht over het vcrdcr onlwikkelen van de oude methodc en daarbij wordeti itiderdaacl nicuwc ncccntcn gelegd. Overigens is daar helemaal niets geheimzinnigs aan. In artikelen in dit blad eli in een brochure (de gegcvcns staaii onder dil artikel) hebben leden van dc vnkgrocp Praktische Theologie daar zorgvuldig verantwoording van afseIcgcF. Hct vnII niij cip dut ze In die artikelen ook aangeven graag reacties te horen op hun vonrtgaande inzichten. In clat kader hebben ze dit jaar ook twee homiIeliekd~r~rn gcoi-ganiseci-d. Pi-edikanten wordcn uitgenodigd om naar Kampen te komen o m zich uit te spreken over de vraag: wat vinden juIlie nu van dic nicuwc preekniethode. hoe kijken jullie daar tegeiiann in de praktijk? Er is allc ruimte voor kritische geluiden. Kortom, cr is gcen sprake van dat we in die nieuwc niit\vikkeIinsen te maken hebben met voldongen reilen die niet voor verandering e n bijstelling vatbaar zrjit. Een rustig, eerlijk gesprek is ongetwijfeld opbouwender dan lict ai5chieteii vali uiigeleide projecticlcn richting 'Kampen'. Overigcns is dat gcsprck wc1 urgent. Warit het opleiden van ~~redikanteii in Kainpen gaat natuurlijk gcwoon dooi.. Stel nu eens dat e r waarheidsclcmcntcn in de kritiek zitten, dan is hct zaak om dat gesprek niet op de lange baai1 te schuiven. Het wordt inmiddels dc hoogstc tijd voor de vraag: hoe ziet die prcekinethode in Kampen er nu eigenlijk uit'? Voor ccn goed gesprek daarover rnoct licfst gla4lielder zijn waar we wel en waar we niet over praten. Hieronder volgt ecn poging om de preekmethode in kort bestek uit dc docken te doen met de motieven die daaraan ten grondslag liggen. Ovcrigeiis is dat een enigszins riskante ondcrncming. Want jc rnoct

15 ri 20 artikclcn terugbrengen tot dc kcrn. Uiteraard kan een ruwe schets nooit recht doen aan alle nuanceringen. Behulpzaam is wc1 dat prof. dr. C.J. dr Xitijtrr toesteniniing gaS uin gehruik te makcn van hct in Kampen gebruikte 'werkscheina prcekvoorhcrciding'.

iekst is d e grote kracht geweest van de gereformeerde preekvisie, met als hoogtepunt de ontwikkcling van de heiishistorische methode. Bij de tekst lag meestal het zwaartepunt in de preek, de aandacht voor de hoorder was wat minder sterk. De preekmethode bood niet loveel methodische mogelijkheden om de hoorder effectief te bereiken en zijn concrete leven met de Here in beeld te brengen. Samengevat staat op de achtergrond van het ontwikkelen van een eigentijdse preekvisie dus het signaleren van een hoorprobleem en een preekprobleem.

Achtergronden

I

I

I

I

I

I

I

I

I

l/

In twee artikelen liccft prnf. De Ruijter u;ingcgcvcn wat de achtcrgrnnden en hoofdlijnen zijn voor de cigeniijdse gerefi~micerde preekvaie waar zc in Kampen aan wcrkcn. Op de achaergrund speelt cen urgent probleem: de kloof die Hoofdlijnen voor veel kerkgan~ersvandaag gaapt tussen hun dagelijkse leefUitgangspunt voor d e hooflijnen van de preekvisie is de belijdenis wereld en de lcefwcreld die ze in uit zondag 25 HC: de Heilige dc kcrk binnentreden, de wereld van God. Generaliserend gcsproGeest werkt het geloof in ons hart ken is er inncrlijkc vervreemding door de verkondiging van het evangelie. Daar zie je precies de aan wijshaar van het dagelijks twee polen: aan de ene kant het dichtbij de Here 1even.Als gevolg evangelie, aan de andere kant het hiervan is er zoiets als een 'Iionrhart van de hoordcr. D e preek is crisis' ontstaan: bii het luisteren de weg tussen die twee polen. naar de preek 'landt' het Woerd Door de verkondiging wil de van dc Hcrc niet goed in het Geest het Woord in het hart van eigen leven. De hoorder herkent d e hoorder brengen. Natuurlijk is zichzelf en zijn siluatie niet er verschil tussen die twee polen. genoeg in dc preek. Vaak weet hij mct dc hcstc wil van de wereld Het evangelie is de bron en is nict wat hij ermee aan m u d in het hekleed met Gods gezag: daar moetje dus altijd beginnen. De dagelijks bestaan. D e preek gaat dus over de hoofden van veel hoorder is het adrcs. de ontvanmensen heen. Sc doet dat proger. Maar Ict op: hij is dat pas in tweede instantie. De eerste blccm onvoldoende recht door alleen maai de zeggen: dan moet geadresseerden waren bijvoorbeeld de inwoners van Jeruzalem die hoorder maai- wccr leren luisteren. Dat is wc1 waar. Maar of de gemeentcleden te Rome. even waar is dat het de taak van Een bijbcltckst is geen tijdloos dc predikant is om de mensen te verschijnsel die alleen even bcrciken. Dat is een eei-ste grond'objectief uitgelegd moet worregel voor een eigentijdqc preekden. Integendeel, de preek is es visie: dr prvcliker moet de hoorder ook voor bcdoeld om Gods S P ~ ~ P I L~ienien. Y Woord nader te adresseren aan Op zichzelf is dit natuurlijk gccn d e nieuwe hoorders van vandaag. ' nieuwe ontdekking, Alle ceuwen Dat moet d e predikant goed door hebben predikanten het hart bedenken. Daarom moet in de van hun gemeente willen hereipreekmethode ook systemalisch ken. Maas in de rnetliode van het worden opgenomen de vraag: wie preken maken trok dc predikant is die hoorder vandaag? Het is dc verantwoordelijkheid altijd ecn rcchlc lijn: je begint bij dc tekst, legt die uit en pas daarna van de predikant om zijn preek ga je die toepassen o p hel Icvcn o p deze gemeente vandaag af te vandaag. Het ontvouwrn vmz de stemmen. E r zijn dus twee polen:

1

JAARGANG J5 - NUMMER 47 - 23 SEPTEMBER 2000

de tekst en de hoorder. Tussen die twee polen zit de weg van preek. Het is de Geest die die weg gaat. Maar daarbij schakelt hij de persoon vupl de prediker in. De predikcr speelt een helangrijkc rol bij de weg tussen tekst: en hoorder. D e Geest geeft de prediker bepaalde genadegaven mee. Daarbij gaat het om natuurlijke gaven zoals de gave om te onderwijzen. D e Geest maakt die scheppingsgave vruchtbaar voor de gemeente. Omdat de Gcest in veel opzichten dus gebruik maakt van de weg van de schepping, is CT alle ruimte om de prediking en preekvoorbereiding te bestuderen aan de hand van dc wetten van de menselijke cornmuaicatie. Die wetten kunnen helpen om de noodzakelijke afstemming o p de hoorder praktisch vorm te geven. Weliswaar is het werk van de Geest niet te vatten in een menselijke methode. Maar de wetten van d e communicatie kunnen en moeten wel behulpzaam gemaakt worden voor de preek en de prcekvoorbereiding. Van dc winst die te boeken valt uit resultaten van de communicatiewetenschap mag vernieuwing in de preekvisie worden verwacht. Samengevat komt de ei-entijdse gereformeerde preekvisie hierop neer: "in cl^ pmek wordt de tekst gereloteed anrs de hoorder, trrwijl rheologisch ( h t gezag van j de reksb de doorslng geefl".

Uitleggen en toepas~ên? D e hoofdlijn zoals die hierboven door prof. De Ruijter is aangegeven, wordl in 13 artikelen op een aantal elementen uitgewerkt. Die elementen betreffen onder meer een nadere bccldbepaling van wie de hoorder eigenlijk is en een pleidooi voor het benaderen van de prediking aan dc hand van de wetten v a n de communicatiewetenschappen.Verder artikelen over het nauwkeurig en op verschillende niveaus formuleren van de doelstellingen die je met je preek hebt en over de vraag wanneer iemand een aansprekende 1334

prcdikci- is. Teii.;lo(le twee artikelen ovcr dc vtirm cn structuur vaii de preek. Het 7ou dc niocilc w;ierd zijn om cle inhoud van al dic artikelen kort weer te geven. Mant daarvoor o112 hiee kt de ruimte. Dat gcldi nok bcioi- de ;irlikelen van .l.K. Llocrmrr waarin hij schrijfi civcr dc grcile icil die de persoon van dc prcdilcnn~vci*vull in liet ontstaan van de prcck. Zijn arlikelen vormen een voorschot op dc disverlatie waarop hi"i later promovccrdc: V(viiCreuror Spiritiis. De rncditatic cn hct prcckproces. Die ondertitel maakt al duidcIijk dar / i j l i prcieischrift alles met dit rindcrwcïp tc maken heeft. Het ligt in dc hedocling om later dit laar afzonderlijk op clit hoek in te gaaii.

preken dat de preek van hcgin tot eind toepasseIijk en aansprekend is. M.a.w: d e tweedeling uitlegtocpaqsing behoorde tcit het keukenwcrk cn dicndc in dc preek zelf liever niet terug te komcn. Dit laatste bleek in de praktijk eclitcr nicl eenvoudig. Dourna en Van cle Kamp nemen i-adicaal afscheid van deze tweeslag. Z e voeren daarvoor diverse rcdcncii aan. Rclangrijk is daarbij dat ze pleiten voor conscquenl zijn in dat afscheid nemen. Nameli jk niet alleen in de pree kvorm als eindprodukl maar nok in de preckvoorhereiding als proce.7 nacrr dar pronukt toe. Daarvoor liebhen ze twee redenen. In de ccrsle plaats: objectieve uitleg bestaat nict. clkc hoordci-/lezer van een tekst neemt zichzclf mct /,ijn eiyen vooroordelen en Icvcnsgeïchiedenis iiiee. In de tweede plaats: tekst en hoordcr worden in de fase van cle iiitleg uit elkaar gehaald en de hoorder komt daardoor te laai in beeld. Hun conclusie: Hccl dc preek moet aan-spreken, wat beslist niet betekent dat preken gernakkelijk c en goedkope verhaaltjes behoren te zijn. In heel de prcck rnoct duidelijk zijn: God spreekt mij midden in de werkelijkheid van ii-iijn eigen leven aan. Dat is alleen tc hcreiken door cen preekmethodick waarin dc hoordcr van meetaf aan meedoet. Dus nipt een tnetl~orlewaarin eerst de tekst en dan (Ie hoorrlrr radiri bod kornerr, marrr een warrria trkst en /zoorder vnorldurrrid op elknnr herrokken worden.

Nu moct ik mij bcpcrkcn tot ilechts &enartikel van de hand van .J. R. Roirn~aei1 F1 1.t: r'nn tie Kwriri. Danriii ncrncn ï.ii arccheid van eet1 tweeslag die ccuwcnlaiig. Tcit in de twinti~steeeuw toe, opgcld deed i11de preekkunde. Hct gria1 om de typerin? van de preekvotii-bcrciding als het 'uitleg~en en toepassen' van ccn bijhelgedeelte. Bij Iiet voorbereiden van 7ijn pïcck volgde de predikant doorgaans dic route. Eerst ~ i i hij y (met hehulp van woordenboeken en comtnentaren) zcir~viildi~ de tekst vertalen, ontleden cn rritlvggrn oiii zo d e beteketiis ervan vast te stcllcn. Vervolgens ~ i i i gliij nadenken over de torpos~~ir~,q:u~at betekent dit Woord vuor de gemeente. welke hnodschnp komt eruil naar voren ~001. de mensen? De prcdikanl probeerde zijn ~emeentc(ledcn) Werkschema preekvoorIC kciineii en cip basis van die bereiding keiinis ccincixliscringen en toepassiti~ente maken voor lict De Iiierbuven weergegeven lcven van zi,jri hoorders. Meer dan hocrfdlijncn hchbcii 7ich praktisch ecnc wa5 zci' n structuiir van uitvertaald in een preekvriorbcrcileggen cn tcicpasscii ci»k t e i u ~te dingsschema clat momenteel in v~ndenin de prcck elf: Ecn stukKampen gebruikt wardt. Eerst je uitleg en een stukje toepassing, volgl hiel- dat schema. Daarna bij de verschillende elcrnciitcn een n u ccns aai1 Iiet eind vati de preek, soms ook iussciiduor of korte toelichting over de bedoeaan het eind van iedcr puiit. lingen. IYcl weid er toen al op gewe7en A Trk.stkeu.r. dat d¢ heste iiretliode is om zo te B Hnnzilrti.~L.hehezllzrlirlg JAARGANG 75 - NUMMER 47 - 23 SEPTEMBER 2000

l

X. personnlijke meditatie 9. exegetische anaIyse 10. pastorale reflectie

C Doclsrellin~ D Ilomiletkche verwcrkiucq 11. striictuur 12. schets 13. vormgeving 14. verificatie

Homiletischebezinning De fase van liomilelisclie bezinning v o m i hct hart vaii ctc preekvoorbereiding. Hier vallen namelijk de beslissingen die bepalend zullcn ;rijn voor dc inhoud van de preek. In deze fase komen drie elementen aan hod die echter niet van elkaar gescheiden zijn. Er iiicicl sprake ~ i j nvan ccii vooi-tcFurcndc wisselwerking; waarin de drie elementen elkaar cteeds aanvullen cn ccirrigcscn. In hct ccntruin van die wisselwerking staat steeds de tekst. Wel is e r bewust gekozen voor een volgorde in d e drie elementen. Allereerst pcr~oonlijkenieditrrtic: overweging van d e bijbeltekst otider het gezichtspunt van de relevantie (hetckcnis) voor hct eigen Icven. Deze start is helangrijk nm te werken aan een betrokken luisterhouding die onmisbaar is vcior een doorleeide. vrucht hare prediking. In dc/c eeritc fa\c moct dc prcdiker zichzelf vragen stellen. Bijvoorbeeld: Wat ze3t de Here hier tegeii mij? Wal belckcnl dit woord concrcct voor mijii Icvcn hicr en ilu? \Vat doet dit schriftwoord me, wat maakt het bij mij los? Wat moet ik vanuit dit schriftwoord een plaats geven in mijn biddciiclc omgang met God? Vervolgens en in sanienhaiig en samenspraak mct hcl vooi-gaandc komt dc e . v ~ ~ e t i ~ rrnub,rr: che het verklaren en ontleden van de tekst. Eerst de tekst vertalen en de structuur van de zinnen onldekken.Dan jc cigcn uitleg: wat gebeurt er in de tekst, hoe lopen de lijnen naar de context. wat zijn de kernwoorden, waar lig1 hel zwaarlepunl. Tciislottc, na vact1335

stelling van de eigen exegese te rade gaan bij enkele commentaren, hooguit drie of vier. Daarna stel je de uiteindelijke exegese vast. Nu volgt het derde element in deze fase: de pastorale reflectie: de doordenking en beschouwing van de tekst met het oog op de hoorders. Als prediker kijk je vanuit de tekst naar de hoorder; anderzijds probeer je met de oren van de gemeente naar de tekst te luisteren. Hoe kunnen de hoorders zich herkennen in de wereld die deze tekst oproept? Welke weerstanden kunnen er bij de hoorders voorkomen? Welke hindernissen kunnen het verstaan blokkeren? Om eenzijdigheid in je denken over de hoorders te voorkomen, wordt gewezen op de noodzaak om van tijd tot tijd een gesprek te voeren met een preekvoorbereidingsgroep over de gekozen tekst.

Doelstelling Nadat de fase van homiletische bezinning is afgerond, kan de doelstelling van de preek worden vastgelegd. Daarbij wordt een relatie gelegd tussen de tekst en de hoorder. Die doelstelling wordt als volgt geformuleerd. "Gezien de tekst... (strekking van de tekst formuleren) en gelet op de hoorders... (situatie van de hoorders formuleren) zou ik met mijn preek willen bereiken dat de hoorders... (doelstelling formuleren in termen van kennis en inzicht, vorming van waarden, normen en houdingen tegenover God en de naaste) en dat probeer ik door... (aangeven met welke middelen je dit doel wilt bereiken, preekvorm, stijl, taal enz.)

Homiletische verwerking In de laatste fase ga je afronden richting de preek. Eerst bepaal je welke structuur het beste bij deze tekst past (thema en verdeling of iets anders). Vervolgens maak je een schets van de preek, waarbij hoort een korte ordening en ver-

JAARGANG

antwoording van de elementen van de tekst. Daarna bepaal je definitief de vormgeving van de preek: zakelijke, persoonlijke, onderwijzende of meditatieve taal, welke (voor)- beelden. Dan de preek volledig uitschrijven. Tenslotte volgt nog de verificatie, d.w.z.het kritisch kijken naar de preek zoals die er nu ligt om na te gaan of in de fase van verwerking geen belangrijke uitlegkundige aspekten verloren zijn gegaan waardoor de strekking van de boodschap veranderd is. De relevantie zou dan teveel vanuit de hoorder bepaald kunnen worden. Tot zover de weergave van het schema preekvoorbereiding.

Nieuwe accenten Wat zijn nu de nieuwe accenten in de preekmethode zoals die hierboven in schema is gebracht? Hoewel er meer te noemen is,zie ik nieuwe accenten met name in vier dingen. Ten eerste in de rol van de eigen meditatie van de prediker en de methodische plek die die meditatie binnen het schema heeft. Ten tweede in de nadruk op aandacht voor de hoorder en de methodische plek die hij binnen het schema krijgt. Ten derde in het nadrukkelijk en toegespitst formuleren van een doelstelling. Ten vierde in de andere plaats die het onderdeel exegese heeft gekregen. Het is het goed erop te wijzen dat de eerste drie accenten op zichzelf genomen beslist niet nieuw zijn. Maar ze functioneren anders dan voorheen doordat ze op een bepaalde manier en een bepaalde plek in de methode ingebouwd zijn. Het voert in het kader van dit artikel te ver om te onderzoeken in welke opzichten deze aanpassingen een voortbouwen zijn op het verleden. Daarvoor zou een grondige vergelijking met preekmethode in vroeger tijden nodig zijn, en daarvoor ontbreekt op dit moment de ruimte. Volgende week komt een aantal

75 - NUMMER 47 - 23 SEPTEMBER 2000

vragen aan de orde die bij deze preekmethode en haar achtergronden te stellen zijn. In dit artikel wordt verwezen naar de bundel Preken en horen, Op weg naar een eigentijdse gereformeerde preekvisie. Deze bundel is gepubliceerd door de Vakgroep Praktische Theologie: Cl de Ruijter (redactie), IR Douma, C van Dusseldorp, M.E Hoekzema en P.W.van de Kamp. Te bestellen bij de Theologische Universiteit, Broederweg, Kampen. De 15 hoofdstukken verschenen eerder in De Reformatie, jaargang 73 (1997-1998),nrs.4,5,8,9,12,16,17, 18,20,21,22,24,25,28,30. Verder hebben zeker met dit onderwerp te maken artikelen van Cl de Ruijter in De Reformatie, jrg 70.nrs 2, 3 (over de heilshistorische prediking) en jrg. 73, nr 35 (terugblik op de 15 artikelen en reacties daarop).

Os K. de Vries is predikant van de Gereformeerde Kerk te Alphen aan den Rijn

Rectificatie In een interview in De Reformatie van 15 juli 2000 maakte ik mijn bezorgdheid kenbaar over de ontwikkelingen in de prediking binnen de gereformeerde kerken. Daarbij maakte ik zijdelings ook een opmerking over de preekmethode die 'Kampen' ontwikkelt. Deze korte opmerking is door mij niet verder onderbouwd en had ook niet ten doel een afgerond oordeel te geven over de preekmethode. Inmiddels heb begrepen dat mijn uitspraak wel die indruk heeft gewekt en dat spijt mij. Daarom verklaar ik dat ik de opmerking over de preekmethode in deze vorm beter niet had kunnen maken. Prof dr. H.M. Yoo 1336

D. Mak

VERLANGEN Mijn ziel dorst naar U, mijn vlees smacht naar U, h een dor en dorstig land, zonder water, Psalm 6 3 2

0

'

God, mijn Goa, ,K zoer uw nana, IK aorst naar U, blijf op U wachten. Zie hoe miJnziel e n lichaam smachten naar U in droog en dorstig land. ' Je zingt hef in de kerk, en je denkt:zo zou hef moeten zijn, Zo 'n sterk verlangen naar God. Zo graag door God vastgegrepen worden. die Hij wijst. het feit dat Hij dicht bij $ e is. dat beheerst je leven. Allccn, is dit niet een beetje te hoog gegrepen? Zoals je in een droge en dorre woestijn naar watcr kunt verlangen, zo verlang jc in ~ C / Cwereld naar God. Is je vcrlangcn 70 groot? Kun je dit wel mei ccn oprecht hart zingen? Kan ccn 'normaal' mens zoals ik wc1 dic ervaring hebben?

Maar je verlangt toch naar heel andere dingen? Dag in, dag uit word jc beheerst door verlaiigcns. Naar lekker eten. naar vakantic, naar mensen van wie je Iioudt, naar een (andere) baan, naar gezondheid. Naar een goed Ievcn. 'Uw goedertierenheid is belter dan hct leven' {Ps. 63-41. Heel dit leven, ook al het goede daarin, kan me gcstolen worden omdat ik Gods gocdheid heb leren kennen.

Smacht ik ccht naar God? E n naai*zijn gchoden? Zou ik dat uit mezelf ook kunnen zeggen: 'Mijn ziel wcirdl vcrtccrd van verlangen naar uw vcrordeningen te alle11 tijde' (Psalm 119,20). Ben ik Woestijn echt zci bIij met Gods geboden?

God beheerst je leven Verlangen naar Gcid. Hclernaal door Heni in beslag gcnomcn worden. In alles w a l jc zcgt, doet of denkt, op Hcni gcricht zijn. Je bij alles wat je wilt doen afvragen: blij[ ik daardoor dicht bij de Here? Of komt er zo juist afstand tussen God cn mij? Verlangen naar God - het heeft alles te maken mct het houden van Gods gchoden. Geboden zijn geen liinderlijkc regeltjes. Het zijn pijlen die naar God wijzen. De redding dic Hij geeft, de weg

Als je zovcr wilt komen, dat je dat met overtuiging kan zeggen. zijn er twee dingeii nodig. In d e eerste plaats moet je e r achter komen dat je in een woestijn leeft. Hoevccl je ook te drinken krijgt, wal CT ook te genieten valt, je hli,jTt altijd dorst houden. Je verIangens worden nooit vervuld. Dat komt niet omdat er zoveel ellende in de wereld is. Dat komt omdat je wegloopt bij God, de bron van het leven. Dat is leven in dc woestijn. Leven in de woestijn is niet alleen, dat er allerlei mociten zijn, en dat je

JAARGANG J5 - NUMMER 47 - 23 SEPTEMBER 2000

,p

1

meairafief van alles tekort komt. Maar dat is vooral: je leven 7icn als een doel in ~ichzelf.Je eigen gcluk zien als datgene waar liet om gaat. Maar dan ben je aan jezel C ovcrgeleverd. Je wilt dan Icvcn zonder aangesloten te zijn o p de bron van je leven. Dat is niet alleen onmogelijk. Hel maakt je leven ook doelloos.

Je verlangen vevvuld Het tweede dal jc moet leren beseffen, is: ik kan alleen maar leven, omdat God mij leven geeft. En: mij11 diepste verlaiigen wordt vervuld, als ik met Hem leef. Dan leef ik doclgericht. Dan ben ik niet mees afliankelijk van mezelf. E n vaii dc omstandiglieden waarin ik m c bevind. Maar dan ben ik ahankelijk van God. Hem dienen, Hcm loven e n prijzen. voor Hem levcn, dat is mijn grootste verIanpen. Dan heeft God de plaats i11mijn Ieven die Hij hoort te hebben. Ei1 dan pas kom ik werkelijk iot mijn recht. En ben ik wie ik hoor te zijn. Mijn ziel dorst naar U. Overgeestclijk? Het vraagl inderdaad om geloof. Maar het hccft ook alles met jc dagelijks leven tc maken. Omdat God overal mcc tc maken heeft.Tot en met de kleinste dingen. Dichtinij de Bron van het leven zi+in.Dat is iets om naar uit te zien.

Ds. D. Mak is predikant van de Gereformeerde Kerk te Hoek

I

I

I

W.M. Bakker

AVONDMAAL

alle volken Mijn zoigvuldige poging cingcmerkt Rosetta's hungalciw te passeren, mislukt. Uitgerekeiid cip het mornenz dat ik langsloop staat 7e voor het raam. Ze tikt o p het glas. Ik werp een snelle blik in haar richtitig. steek vlug een haiid op. Stellis heb ik m e vocirgcnomen irie onclerweg naai- huilgalow 24 door niemand op het A Z C te laten opliouden. Ik heb haast. Mijn duchtige poging om me met een groet van Kosetta af te maken. iriislukt. Of ik het wil of niet. ik heb gezien dat /e wenkt. I k aarzel. Veel 'ti,jd oir1 ni'n fw geclachten te ordenen heb ik niet, want Kosetta gooit de deur al open. Op haar krukken tiinkr ze enthousiast naar buiten. Lachend. "How are you? Idid not see you for a long time", hegint ze het gesprek. Ecn paar maanden gelede11 is de jongc hngolcsc vrouw een paar kccr in dc kcrk gcwecsi, maar iiiccns liccrt /c lict laten a eten. Soinniigc gcmccnteleden hebber1 haar afwezigheid opgemerkt. Nicinand dic cr vei-der veel aandacht aan hcstccdde. De een Iieefl zidn liandcn vol aan de conlncten niet degencn die nog wél in de kerk korncii. Ecn ander lieert gchcicird dal Rtisctta naar de Schova's Gciuigcn zou gaan en hesclitiuw( liaar als ecn van de itsielïockcrs die na vcrlnop van tijd aíh;ikcii. Zci gaat dat nu eenni:ial. Nadat ik Rcisctla's vraag naar mijn wcl~tandmct cen nietszeggend '-gocc!" lich bcantwoord. bcgint zc ovcr ~ichzclf.Ze is de ;iTgclopcn iiianndcn vaak zick

geweesi, heeft bovendien last van haar linkcrbcen, dat drie jaar gclcdcn tijdens de burgeroorlog in Angola door een granaatscherf is getrcirrcn. Hct inaakt haar minder iiiohicl cn ze heeft lange tijd hinncn gezctcn. Langzamerhand verbetert echter de situatie e n ze zcgt zondag weer naar de kerk te willen komcn.

Een paar dagen later is ze er. Flaar gezicht loont dankbaarheid, als zc de drcnipel van het kerkgebouw ovcr hinkt. N a de dienst wordt de asielzoekers uitgelegd dat het volgcnde week avondiiiaul is, maar clat we geen open viering kcnncn. Wie wil deelnemen, kan voorar ccn gesprek met twee ambtsdragcrs hebben. Rosetla is cr als ccrste bij. .Ja, dat wil Later in de weck hcct ze mij en twee oudeslingcn welkom in haar keurig opgeruimde bungalow, die ze inet fleurige plantcnhak.ies heeft opgevrolijkt. Als wc plaatsnemen, verontschuldigt haat man zich. 1-Ti.jhecït nict vrienden afgesprokeli en verlrckt. Rosetta laat een zakje vruchlenthcc in kokend water zakken en bcgint het gesprek. "Mijn man gaal vaak naar de Jehova's Getuigen". zcgt ze aarzelend, nadat zc 7ic"ncr via het raam van heeft vcrzckcrcl dat hij echt is vertrokken. "Ik Iicb me één keer laten overhalcn om mee te p a n . Dat wil ik nict mccr. Ik ben blij dat ik zondag wccr in de kerk kan komen." Ze schenkt thee in. e n vervolgt: "Zondag is het avondmaal. h&?" Ecn van de ouderlingen vraag[ oT 7e het avondmaalsfrirmulicr dat zc in het Engels heeft ineegekrcgcn,

gelezen heeft. Ruscita knikt, maar voeet ei. direct aan toe dat het moeilijk is."Ik kan bctcr Portugees lezen. Erisels is lactig." Gaandeweg het gesprek wordt duidelijk dat ze eigenlijk "cnmmunie" bedoelt, a h /.c over het avondmaal spreekl. Dc ambtsdragers leggen het wc~cnlijke verschil tussen beide uil. Zc onderstrepen het belang van ccnhcid in geloof, om samen avondmaal te kunnen viercn. Nog voordat ze met pastornlc ~vijsheid proberen hun beslissing tc formuleren, trekt Rosetla /cl[ haar conclusie: "Het is beter dai ik niet aan het avondmaal ga." Na gezamenlijk gebed gaan we op goede wijze uit elkaar. Eeii van de oudeslingeii /al Rcisetta na verloop van trjd opnicuw opzoeken, want ze wil bijhclq onderwijs ontvangeii. Ocik civcr hct avondmaal. "Tot zondag", ïegt zc bij het afscheid iiadrukkckijk. Die dag is ze opnieuw in dc kerk. Ze volgt de dienst iiandachtig en spreekt na afloop dc hoop uit dat ze in de toekomst hct avondmaal zal kunnen nieevicren. Ecn Sudanese christin kan haar blijdschap over de aanwezigkcid van dc Angolese vrciuw niet voor 71ch houden. '.rijn he, dat Rosctta er weer is! Al die maandcn dat ze niet kwam. hch ik dc Heere geheden of I j i j haar terug wiIdc brengen en Hij heelt mijn gchcd verhoord." W.M. Bakker s lid van de Gerefor-

meerde Kerk te Harderwijk. Ook is hij voorzitter van een interkerkelyke dtaconale werkgroep waarin Ben herken participeren rondom hef AZC

Zeewolde

I

I

BINDING AAN BELIJDENIS EN EERLIJKHEID

Kunnen we ur is rriet een yoeu geweien binden aan d e gereformeerde be/iJdenis?Die vraag is enkele maanden terug op een indringende manier aan de orde geweest in hef Nederlands Dagblad, In het inteniew met prof. dr. C. Graafland, en de vele reacties daarop. In k e f laatste nummer van Bij de Tijd ouli-augustus 2000) sluif prof. dr. Hans B c i ~ r c ma daarbil aan, HJ voelf zich geïnspireerd doc Graafíund,bij wie hij ook promoveerde, Boersma, h oogleraar aan de Trínity Western University , Langley B, Canada was tof voor enkele juren predikant in de Canadan Reformed Churckes, e e n zusterkerk van d e Gereformeerde kerken (vrJgemaakt), Maar hij nam afscheid van zm vr,jgemaakte achtergrond. En dat afscheid had veel te maken met - in zon woorden - "het onbetwistbare gezag van de beljjdenis binnen deze traditie ". Ho vindt dat die binding eerlijke en broodnodige theologische discussie over de inhoud van de bijbel prakfisch onmogeljjk maakt. Amb isdragers die vragen hebben over de uitleg van de bdbel in de belijdenis, zien op fegen de moeilijke weg van een bezwaarschrift: en houden hun inzicht maar voor zich. Heionderfekeningsformulierwerkt oneerlijkheid in de hand, Deze ste//ingnamevan Boersma raakt ons. Vooral zijn houding, zijn motief: dat hij eerlijk wil zijn.Gereformeerde mensen zijn niet verheven boven de verzoeking om rust en groepsverbondenheid hoger te schatten dun eerlijkheid, Daarom is hef goed naar Boersma te luisteren. lk probeer zm artikel samen te vutten. Belijdenis ja,maar welke? De kerk van Christus, aldus Boersma, is per definitie een helijdende kerk. Het evangelie moet beantwoord. heleden wor-

den (Rom. 10:9-1O). En omdat 't het evangelie is, dat bcleden wordt, heeft die belijdenis ook gezag. Maar het is natuurlijk de vraag of 'belijdenis van hct cvangelie' samenvalt met de helijde-

m achtergronden

nis in de drie formulieren van eenheid. Dic formulieren uit de tijd van de Reformatie leggen alle nadruk op h e t ,snlafide: d e rechtvaardiging door het geloof in Christus alleen, zonder werken. Daarvoor beroept de belijdenis zich vooral op d e brieven van Paulus. Maar, aldus Boersma, nieuw onderzoek doct vragen of dat beroep op Paulus wel terecht is. Hcl lijkt cr veel meer op dat Paulus niet streed tegen vertrouwen op goede werken buiten het geloof om. Maar tegen inperking van de grenzen van de kerk door joods-naiionalc symbolen (besnijdenis, sabbat cn koosjer eten). "Aan dat soort dingen kon je vroegcr zien wie bij het volk van God hoorden. Maar met d e komst van Christus hehben die symbolen afgcdaan."Nu is voor liet lidmaaiscliap van d e kerk alleen nog bepalend hct geloof in Christus en het volgen van zijn wet van lielde. Als het nieuwe onderzoek gelijk heeft, dat dit de gedachtegang van Paulus is, dan is niet meer het sola fide het hart van zijn theologie, maar de eenheid van de kerk. En dat doet ons me1 nieuwe ogen kijken naar vraagstukken rondom rechtvaardiging, verzoening en de plaats van dc wet. E n dan komen d e drie iormulieren van eenheid ook ciiidcr kritiek te liggen. Maar voor een brede discussie over Paulus' rechtvaardigingsleer of verzocningsleer is binnen de binding aan die belijdenisgeschriften geen ruimte.

l

I

l

l 1

I

Geloof en geloof Boersma geeft nog vnorbeeld dat inhoudelijke discussic over de belijdenis nodig i%.In dc Dordtse dt Leerregels V.4-7 w ~ i ~gezegd dat geIovi~enals David e n Petrus een tijdlang de íicïcning van het gelciof kunncn missen, maar dat het geloof loch niet helemaal weg is. Ilel zaad van de wedergeboorte blijft in Iicn, en ze verliezen de staat der rechtvaardiging niet. Maar. aldus Rocrsrna, zo'n redenering is allccn mogelijk doordat hier gchruik gemaakt wordt vaii een onderscheid tussen 'geloofsoeieiiing' en 'geloof hebben'. en dat berust op een filosofische (arislotclische) onderscheiding tusrcn acms e n hnbirus toefenin,qcn FiehhelijkIwid. Maar als we zo'n onderscheiding verwerpcn, raakt dat ook de inhoud. Als David .cri Pernrs in bepaalde ïiltuatics geen geloofsoefening mecs hadden. hadden ze toen toch ook gccn geloof meer. Waren zc dan nog wel gerechtvaardigd?

Beveiliging van discussie Maar hoe wordt zo'n inhoudclijkc discussie bewaard legen afglijden, zodanig dat we tenslotte het hart van hct evangelie verliezen?

Dat - aldus Boersma - reële gcvaar kan vermeden worden als de discussie kerkbreed blijft. Hct is dc Gccsi die ons leidt in alle waarheid. Maar hoe? 'De Geest leidt nie( icdcr individu apart in alle waarheid, maar leidt de kerk van alle ccuwcn e n plaatsen in alle w;iurhcid (Joh. lh:13}." En onderscheid makend tussen 'tradilie' (van vcrschillende groeperingen binnen de katholieke kerk van alle ccuwen j en 'Traditie' (die naar ciiis toekomt in de Schrift en de apostolische kerk) ze$ Bciersiiia tcnslotte:"Het is tijd dat we wccr teruggaan naar de Traditic van de Schrift en zo leren samen mct alle gelovigen

kerk tc zijn."Tot zover dezc samenvatting van het artikel van Bciercma.

Geleid in de volle waarheid Boersma pleit terecht voor opcn ovcnveging van Gods Woord. Maar als hij het kades van de discussie aangeeft, heb ik vragen. Boenma ?egt dat de discussie hewaard wordt voor afglijden, als die discussic breed gehouden wordt, kcrkbreed. Want de Heiligc Geest leidt ons tot d e vollc waarheid, niet als individuele kerklcdcn, maar als kerkgemecrischap. En liij verwijst dan naar Johannes 16: 13. Maar d e spanning die in deze tekst zit is niet die tussen individuele kcrkIeden en kerkgemecnschap. Maar tussen 'apostelentoen' en 'apostelen-later'.nissen de aposlelen-toen aan wie d e Here Jezus nog veel te zeggen had, maar wat 7e toen niet verdragen konden. E n tussen de apostelen-later als ze door de Heilige Gccst geleid zouden worden in d c volle waarheid. D e grote spanning heeft dus betrekking o p dat wat de apostelen toen niet verdragen konden, en later wel als volle waarheid zouden horen van de Hcilige Geest. Wat ir dar? Wat konden ze zoen niet verdragen dat de Here Jezus hen vertelde? Antwoord: dat Hij lijden moest, en dat dat goed was, en het enige dat goed was en is! De apostelen konden dat toen absoluut niet inzien. omdat ze vastzaten aan eigen goedheid. Later zou de Heilige Geest hen leiden in de volle waarheid van dc goedheid. noodzaak van die verlossing door het lijden van Christus. En de Heilige Gccst liééft hen daartoe geleid. Toen Jc7us de apostelen na sijn opstanding steeds aansprak over dat ene: dat die kruisiging geen tegenslag was, maar verlossing. En Hij overtuigde hen met zijn

JAARGANG J5 - NUMMER 47 - 23 SEPTEMBER 2000

Geest. 40 dagen lang. En dan zijn ze totaal andere mensen geworden. E n met Pinksteren getuigcn ze daarvan, allecn daarvan. E n larer zelfs wordt Petrus ook verder van d e consequenties daarvan overtuigd als de Heilige Geest hem dwingend laat zien dat hij Cornelius, die gelooft in de gekruisigde Christus, moet aanvaarden. Dat is de volle waarheid waartoe de apostelen ovcrtuigd sijn, en waarvan ze geschreven hebben. E n dat blijft altijd de spanning voor d e kerk. D e spanning is niet: kerk-ledcn of kerk-gemeenschap, maar (voor kerk samen en voor haar kleincre delen): leven uit Christus' kruis of toch eigenlijk niet. ' Dat is het har1 van de bijbel, de doorgaande Iijn van de bijbeI, zoals dat ook is d e ene doorgaande strijd voor de mensen, van alle tijden, in het hele leven. E n is dat het ook niet wat de Nederlandse Geloofsbelijdenis, de Heidelbergse Catechismus en de Dordtse Leerregels o p hun manier ons voorhouden? Op elke bladzijde wordt het scherpgesteld: willen wc leven van het kruis van Christus alleen, of willen we dat - kerkelijk redenerend - dat toch eigenlijk niet?

Solu fide Van hieruit kom ik ook tot d e opmerkingen van Boersma over hel nieuwe onderzoek over de theologie van Paulus. Dat Paulus niet srrced voor het 'door het geloof alleen' , maar voor d e opheifing van de gremcn van de kerk, de grenzen bepaald door joods-nationale symbolcn (besnijdenis, sabbat en koosjer eten). Maar de eerste vraag is niet: gaat hct om 'eigen werken' of 'eigen symbolen'. Maar: is het 'eigen' of 'niet-eigen', iets van ons (mensclijk eigen inspanning, joods-nationale eigen symbolen} of alleen genade van God.

Roersma zegt: aan die joodsgankeIijk is", met beroep o p 1 nationale symbolen kon jc vroePetr.l:23 waar het onvergankeger zien wie bij het volk van God lijke zaad der wedergeboorte is: hoorden. Maar dat is toch eigenhet levende en blijvende woord lijk niet juist. De Hcrc heeft van God dat verkondigd is.' altijd beklemtoond dat alleen Weer gaat het over de vraag: wic zijn eigen verlossing dc grond geeft ons verlossing, God allcen was van het horen bij het volk die trouw is, of de gelovige die van God. Ook iti het Oude Testasoms wel en soms niet gelooft, en mcnl is dat tiet thema van de daarmee wel of niet zelf volproreten. Vertrouw niet op symhoudt. bolen. alsof dat joods-nationale cymbolen zijn. Maar vcrtrouw Geheel en delen van de op geiiade van God allccn. belijdenis H e t gaat om d e vraag of God om vcrlost. dan wel dat we zelf iets Roersma vindt het heel moeilijk meiien te hebben waarop wc vcrte beamen dat de drie formulietrouwen kunnen. ren van eenheid 'in alle delen Dat was de strijd van Lulher. geheel' met Gods Woord ovcrMaar ook de strijd van Paulus. eenstemmen. Ik begrijp dat die E n van alle apostelen. Hcl cigetoevoeging 'in alle delen geheel' ne van het evangelie is dat hei de binding voor hem extra zwaar liiel van mensen is. maar dat niaakt. Vastspijkerend op alle incnsen moeten. mogen Zcvcn kleine onderdelen. Ikzelf ervaar van het kruis van God! dat anders. Hoe meer ik samenhangend, Volharding der heiligen gewoon, in het licht van de bijbel, lees, hoe meer ik getroffen Ook de passage in dc Dordtse wordt door dat ene, dal aparte, Leerregels (V,4-7) konit dan in dat niet wij onszelf verlossen een ander licht te staan. Roersma kunnen, maar dat God ons wel zegt: als er geen gclooi'soefening verlost, Hij alleen, en Hij hcleis. dan is het ook nicl meer dan maal. E n dat dat de lijn is, hei een construclic om te zesgen dat geheel dat alle delen bepaalt. e r nog wel hct zaad der wedergeDat 'gehccl in al haar delen' hoortc cn dc \taal der rechtvaardrijft rnc nict stccds verder naar diging is. Maar ook al zou hier d e lcttcrbinding, maar naar de een aristohclisch oiiderscheid tusdoorgaandc hcldere overwinsen habitus en aclus de woordningszang. Die wc - ja, dat wel. keus hcïnvloeden (ik weet dat maar in dcze volgorde - in alle nict), - het 'zaad der wedergeonderdelen herkennen en waarboorte' is daar niet een hebbederen. Het p.aai om de eenheid lijk heid die de gelovige zelf van het ene woord dat ons dodelicecl, maar dat is het Woord van lijk treft en doet herleven: ChrisGod, d e belofte die God blijft tus de gekruisigde.' gevcn. en waardoor Hij, Hij gclooi geeft, blijft geven, verTerminologie nicuwt. en volharding der heiligen blijft geven. Dat is de doorTntussen moeten we allemaal wel gaande zin: "verder vernieuwt een les leren. Nameli~jkdat we Hij hen zeker en met kracht in houdelij k spreken over de door zijn Woord en Geest". Zo berijdenis. Niet steeds over 'de wordt In de Verwerping der dwabelijdenis, d e formulieren van lingen nr. 8 vastgehouden '*dat cenlieid, het ondertekeningsforhct zaad van God, waardoor wij mulier' Als je nooit anders hoort wcdergeboren worden, onverdan dat, dan ga je tenslotte een JAARGANG 75 - NUMMER 47 - 23

sfecr voelen van bureaucratie. En die is nooit onschuldig is; ze heeft altijd een grote aantrekkingskracht, liet appelleert zelfverdediging. Maar dan worden we slaven, slaven van ons eigen systeem, en van onze eigen kerk, en van onze cigen belijdenis. Als van een grondslag in dc kluis. Die jc nict Iccst tenzij e r problcmen zijn. We moeten de belijdenis gebruiken, erin bladeren, lezen, ons erdoor laten rondleiden in d e bijbel. Als door een goede gida niet een volmaakte gids, maar wc1 een gocdc gids, dic nict ovci: zichzelf praat maar van zich afwi,jst naar dat schilderij daar: ziet u wel, dit en dal en daar en zo. Zo'n gids krijgt waardering van het publiek. Omdat hij het publick 7elr tocgang geer1 tol wat er op het schilderij ic uitgehccld.

Geen formalisme D e ondertekening als zodanig is ook niet het een en het al. Want hoe erg liet ook is, het is mogelijk dat we, wij, de belijdenis oiidertekenen en nog niet begrepen hebben dat Jezus Christus onze enige vastiglieid is in leven en sterven: dat Hij ons heeft aangenomen, en dat Hij ons hart wint zodat we van harte bereid zijn om voortaan voor Hem te leven. Het is ook mogeIijk dat mensen de belijdenis niet ondertekenen, maar wel van Christus zijn. Misschien dopen ze hun kinderen niet. Maar misschien komt dat omdat ze afgeknapt zijn op het misbruik van de kinderdoop in volkskerken, en van een goed gebruik van d e kinderdoop nog nooit van dichtbij gehoord hebben. Misschien echter nok hebben ze bezwaren tegen elke bediening van de kinderdoop. Maar dat is dan nog niet het eind e van het verhaal. Want als ze ze wel van harte aanspreekbaar

zijn voor overweging vanuit de verlossing door God in liet kruis van Christus, is e r tocli diepe herkenning en eenheid. Van het samen niets liever willen dan eigen gedachten van zelfhandhaving opgeven onder de vergeving daarvan door Chi+istus,op zijn wundertijke manier. En als wij de Catechismus, de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Dordtse Leerregels ondertekenen, doen we dat dhárom, en graag. Omdat we daarin de volle overgave aan die verlossing beleden zien, bij elke paragraaf luisterelid naar en dus ook aanspreekbaar op Gods evangelie in de bijbel.

l Joh. 16-13 I\ een tekst die erg lee1 gcbruiki I\ i11 theulurische cliscurcies Voor beter in7icht heh ik veel eehdd aan J Cdlviln. Inrtrtrirrr, IV.3,8-14. en aan B Karnpliuib, Klnrc rnni, Barneveld 1988. 43vv. cn de daal yenoemde Iiieraiuiir. a a. C Trinip. Dcru,irr Schnftgrzafi Groniiigcn 19711, 136-1 50; C. vaii der Waal. L~quzllarie&r Reforrrirrrie.Enschede

1966.38-43.

.

uitvocri~crJFaher in J Faher e.a Bc ichnr vari r/~ni.rur'hriild, Gucs 1958. 186-lq5 ' Vergclitk nok wat prof. di. J W Uarrs in I3e Wekker 10qe jrg n r Z4 (23 juni 2000) opmerkt over -de religie van dc bclijdcnis'. Een artikel - nok n.a.v. ccn bcrocp op Graafland - dat tnc trnf.. ' Zic

H. Prins

Heb ik dar nou alleen? Overwin eenzaamheid en depressles door F. en J. Sciacca.

"Dacht jc dat echt? Dacht je werkclijk dat jij de enige bent dic wel eens depri is? Of dacht je werkelijk dat je d e enige bent die zichzelf maar niks vindt? Nou, vergeet het maar! Iedereen heeft wel eens last van zulke gevoelens. Ook vrienden van je en mensen in d e Bijbel, die heel dicht bij God leefden." Dat willen de schrijvers van dit boek aan de lezers meegeven. Het boek is opgebouwd uit zes bijbclstudies, met vragen en opdrachten. Omdat er ook vragen bij elk hoofdstuk staan voor gi'oepsdiscussie, is het ook goed mogelijk om de bijbelstudies in cen groep te behandelen. Uitgeverij Plateau Barneveld, f 17.50 (X[) blz.)

Toetsen en b ~ g r e n z e neen ; elhische e n politiekr beoordeling van de moderne hiofechnologie door H. Jochcmscn (red.) Biutechnologic is een niet meer weg te denken icnomeen in

1, f i ì - 1 1 ~

uitgekomen

onze samenleving. Genccsmiddelen en ook voedingsgcwassen worden geproduceerd door middel van biotechnoIogische ingrcpcn. Aan verdere ontwikkcling van de biotechnologie. waarbij men gebruik maakt van gcnctische manipulatie en modificatie, wordt grote waarde geliechl door wetenschappers en door hct bedrijfsleven. Maar aan dc moderne biotechnologie klevcn ook grote vragen, die niet gencgcerd mogen worden. Dc/c uitgave in de Lindeboomrccks gaat daarop in. Onderwerpen dic aan dc orde komen zijn onder mccr: vocdsclveiligheid en etikettering, hiotcchnologie en geneesmiddelen. dierenwelzijn, ocitrcioiwctgeving en xenotlansplantatic. Ui~gcvcrijBuijten en Schipperheijn Arnstcrdarn, f 27.90 (263 blz.)

Ds. J, Kruidhof i3 predikant van de Gereformeerde Kerk te ZwolleCentrum

Verzekerd rijn bij Donatus is een geruststellendgevoel. Al sinds 1825 de verzekeraar voor uw kerltelijke eigendommen, maar ook voor a l uw andere verzekeringsaangefegenheden. Vraag vrijblijvend onze brochure of offerte of maak een afspraak voor een vrijblijvend persoonlijk gesprek. PosLbus M O 5240 AM Rosmalen

JAARGANG 75 - NUMMER 47 - 23 SEPTEMBER 2 0 M

Hoffvan Hollantlaan8

danatus

-

Tel 073 S 2 2 l m 0 Fax073 5Z21717

1342

ROUWVERLOF, EEN NIEUWE ONTWIKKELING?

t e n verlies venveiken kun je niet alleen. Deze tekst kwam dit voorjaar regelmafig langs in een spofje van SIRE, de stichting voor ideële reclame, In het spotje werd vooral ingezoomd op hef omgaan met rouwende collega's. Rouwen is een thema dat de afgelopen de nodige maatschappelijke aandacht heeft getrokken. Er is inmiddels één CAO afgesloten, waarin rouwverlof is opgenomen. Uit ondesroek blvkt, dat nabestaanden in de problemen komen als ze na drie dagen weer aan hef werk moeten. Uiteindelijk nemen 7 500 mensen zelfs ontslag na het sterven van hun naaste. Vaak biedt ziekteverlof uitkomst. Het is GMV is er voorstander van dat aan rouwverwerking en rouwverlof in reiafie tof werk meer aandacht wordt gegeven. Het is riog niet 7 0 lang gclcdcn, dat eer) werknemer in nrancn Iict GMV hcldc. ECn van xijn ouders was plotseling ovcrlcden. I-Tij mocst dc l>cginicnisreyelen en was niet cip l i j n werk verschencn. Dc CAO gaf eeii ruime verInfmogclijkheid tol en met de begrakilis vocii-degene. die met het rcgclcn van de begrafenis was beliisl. Zijn werkgever wilde niet meewerken. ook seen ander vc ilo C Se ve n. Vie interventie van hei CJMV wcrd Iiet verlof geregeld. De i-cl;itie tusseti deze werkgever en /ijn ~perso~ieelslid was vanaf clat mcirneiit echter wel verstoord. Dil extseirie voorval zegt iets civei de toepassing van arheidsvoorwaardenregela maar nog meer onderlitige verhoudingen hiirnen een bedrijf. Gelukkig zijn de vragen over de toepassing van dil huiteligewoon verlof een uitzoiiderin~.

Problemen oiitstaan meestal niet rond de dagen van overlijden en begraven, maar in de dagen naar de terugkeer van de nahestaande. Van veel rouwenden worclt verwacht. dat ze na een vrij knrie tijd weer kunnen functioneren. Het verlies is dan echter niet verwerkt. D e omgeving heeft daar bepaald niet altijd oog en nor voor. Tijdens een conferentie over rouwen o p de werkplck waren er voorbeelden tc ovcr van c~nhanriigc:cn Izarclr reacties. 'Het is nu a1 70 lang gelcdcn, jc moet nu maar weer gewoon aan de slag gaan', 'Hij hecft cc11 mooie leeftijd bereikt', of na tetugkccr na ccn dood geboren kincl 'Jc hcnr nog jong. Je kuiii nog wel weer zwanger worden'. Dc wcrkomgcving blijkt verschillende gczichtcn te toncn. Rouwende wcrkncmci-s worden ~ i i c t harde uitspraken gccon Tronteerd, maar nog vccl vaker wordt

m samenleving het onderwerp doodgezwegen. Wan veel rouwenden wordt verwacht dat zij na een maand weer functioneren. In veel gevallen is dat te veel gevraagd.

Ziekteverlof Problemen ontstaan na terugkeer. E r zijn mensen die na een begrafenis snel weer aan de slag gaan. Het buitengewoon verlof is dan o p en men denkt de draad weer op te kunnen pakken. De problemen ontstaan vaak dan. Collega's bli,iven o p afstand. Ze laten iemand het verlies alleen verwerken. E r wordt vanuit gegaan, dat het verlies verwerken elders plaatsvindt met bekenden en familie. Door het doodzwijgen ontstaat er verwijderins, omdat de werkomgeving te weinig rekening hou.ût met gevoelens. Het weer kunnen functioneren staat voornp. De rouwende werknemer blijkt vaak te snel weer aan de slag tc zijn gegaan-Tijdens het werk worden fouten gemaakt. Er worden dingen vergeten, dat leidt tot irritatie en zo ontstaan er problcmcn in Iiet werk. Ziektcvcrlof is dan hct probatc middel. Veel wcrkgcvcrs bcgrijpcn dat ook wel, maar als het langcr duurt ontstaat cr ook op dit punt spanning, omdat zicktc door het bedrijf zelf moct wordcn bctaald.

De problemen rond rouwen op d? iv~rkvloerworden onderschat. Uil eeii enquele van de Landclijke Stichtiiig Rouwverwerking onder personeelcrunctionarisscn is gebleken dal jaarlijks ongevecr

1500 werknemers hun werk opgeven na het o\lerlijden van hun naaste. Vccrtig proccnt van de wcrkncmcrs i s kortcrc of langcrc tijd 7ick. Hct biijkt dat souivcndcn in onyc maatschappij mocitc hcbhcn hun g;evoelens te uiten. Dood en verdriet zijn nog altijd een heet,je taboe in on7e samenleving. Mensen zijn niet gewend erover te praren en willen er liever niet mee gecon lioii tccrd wordcii. Daarom zijii wc ook gcncigd mensen met verdriet te negercn. We gaan er met een boog om heen e n vermijden het contact over het vcrlics. In onze cultuur heerst het idcc dat ccn cvcnbvichtig persoon raiionccl blij l't, wat c r ook gebcurl. Tcmnnd dic zijn gevoelens ondcr ctintrolc hccft is fiink. Als jc opcnlijk .ic gevoelens laat zien, kun je voor 'onevenwichtig wordcn gehouden'. Het onbcgrip van dc omgcving wcrki als een bcvcciiging voor de rouwende dat zijn gedrag 'abnormaal' is. Rouwenden gaan zich iii dic cultuur niet hlootgcvcn en schamcn r.icli cigcnlijk voor hun gcvoclcns. Zc willcn aiidcrcn iiiel mcl I-iun verdriet of frustralies bcZasten. I-Iet gevulg is dal de prohlemeii op liet werk alleen maar groler worden en dat bij uitval de periode van afwezigIieid langer is. De campagne van SIRE 'Een verlies verwerk je niet alleen' vraagt aandacht voor verliesverwerking eti maakt uitstekend duidelijk. dat rouwverwerking een onverwerkt onderwerp is in onze maatschappij.

Rouwverlof Veertig procent van de rouwenden meldt zich enige tijd ziek. Maar otndat ziekte door de werkgever zeif moet worden betaald ligt er wel een druk op dat ziekteverlof.'l-egeti die achtergrond begri.jp ik het goed, dar er onlangs een pleidooi is ingezet voor rouwverlof. In cle één CAO

heeft dat inmiddels ook een plekje gekregen. Het is echter weer een plcidooi voor een nicuwc vorm van vcrlof, tcrwijl wc al die vcrschillende vormcn van vcrlof in ons land mccr integraal zoudcn nioctcii bcnadcrcn en regelen. Bovendien is het geen maatwerk oplossing. Rouwverwerking is sterk individueel bepaald en ook atlalikelijk van de omssandigheden. Het is goed dat e r ruimte kom t voor rouw. maar vanuit lict GMV zouden deze vorm van verlof graag bij de oude Ziektewet willen onder brengen. zodanig dat zij nct als bij Twangcrschaps- cn bcvallingcvetlof apart wordt vcrzckcrd en niet voor rckcning van dc wcrkgevcr komt. Rouwvcrlof in CAO'Szal een te beperkte oplossing zijn. Het is ook teveel confectie en te weinig maatwerk. E r zijn situaties waarbij ccn nahestaandc zelf al sncl ook zeli de behoertc hccft zijn werkzaamlieden weer te hervatten. In andere situaties 7al ccn vccl Eangcrc termijn van vcrlicsvcrwcrking nodig 7ijn. Wooglcraar Bout, deskundige op hct icrrein van rouwverwerking meent dat drie iiiaanden een goed uilgangspunt is.

Begeleiding Het verlof in het kader van d e ziektewet heeft als voordeel dat de begeleiding via de bedrijfsarts en Arbo-dienst ook min of meer vanzelfsprekend kan plaatsvinden. Rouwves1of en de duur ervan, of de mate waarin eer1 werknemer geleidelijk zijn werk weer oppakt, is juist o p die manier goed vorm te geven. Roiiwverlof moet zo lang duren als het nodig is. Met begeleiding krijgt rouwverlof ook de aandacht die nodig is. In bedrijven is het onderwerp ook lastig. omdat collega's en leiding vaak maar oog hebben voor een korte

JAARGANG 75 - NUMMER 47 - 23 SEPTEMBER 2000

periode van nazorg. Via de bedrijfsgezondheidszorg kan er op dat gebied ex'tra beleid en ondersteuning worden geboden. Dat kan ook adviezen voor anderc vormcn van hulp opleveren bijvoorbeeld d e opvang van kinderen. Het GMV steunt initiatieve~iom rouwbeleid e n een protocol rond rnuwheleid in bedrijven op te 7etten. In een kil en geïndividualiseerd arbeidsbestel zijn zulke nieuwe arrangementen nodig. Het is ook een thema waarop christenen zich kunnen laten zien aan collega's. Op ziilke momenten worden naasten op je weg geplaatst en kun je laten zien wat jou drijft iil de bejegening. Her is niet zo maar, dat thema's als rouw en verlies, arbeid en zorg ineens hoger op de agenda van arbeidsorganisaties komen te staan. We leven in een samenleving, waarin oude sociale verbanden hun functie hebben verloren. Kcrkcn. vcrcnigingen en d e buurt functioneren allemaal veel minder o p het punt van het onderling dienstbetoon. Mensen leven vccl meer als individu naast clkaar dan met elkaar. Dat bctckcnt dat pcnoonlijke si tuaties meer wordcn mcc gebracht liaar het werk. Het is goed om ook als christenen na te denken over onze houding in zulkc situatie. W o r d cn daad liggen op zulke momeiiteii dichtbij clkaar.

J. Westert is algemeen secretaris van het G.M. LI

LIED 374: DE ZON GAAT OP IN GOUDEN SCHIJN Eeii paar weke11geleden (C) september) werd het avotidlied 'God clie het al geschapcti heeft' (Lirc1t)cick 382) van Ambrosius in deze rilliriek hesproken. De7e week gaan we kennismaken met een morgenlied uit de zesriende eeuw. En hoewel dit lied zo'n twaalfhonderd jaat. later is ontstaan dan Ambrosiiis' lied, zijn e r toch opvallende verstechnische overeenkomsten. Bij d e besprcking van lied 382 hebben we gezien dat Ainbrosius in zijn liederen coupletten gebruikte van vier iesels met elk acht lettergrepen. Deze strofevorm is de eeuwen door hlijven bestaan. Het Iied dat vorige week aan de hcurt was ('Heer Jezus, o Ciij dageraad' - Lied 327) had deze vorm. En ook het lied 'De zon gaat op in souden schijn' bestaat uit kwatrijnen waarbij de regels acht Ictteigrepcn tcllcn. Het licd van cZc~cweck wcrd gcc2icht door Micliacl Wci Bc. Dcze wcrd vcrmncclclijk in 1488 in Ncii.3~(Silczic) gchorcn. cn was monnik tc Brcslau waar Iiij ook tot pricstcï gewijd wcrd. In 1518 vcrlici hij hct kloostci- cn sio(16 /ieli ilATl bid dc Rcjhc~insc Ri-cicdcr5cli;ip.Vicr i:i;ir laler wcrd I i i j Icidcr v;in dc: Duitslalige hrocdcrgciiiccntc in l,;iiidskrvii, waar hij in 1.534 zou ovcrlijdcii. Er wnrcn dcsliid\ ccintaclcn tuqscii dc RI-cicdci-c;ch:ipcn dc Duits-l ut hcrsc rc hriiialcirisclie hcwcging. wtai+~cliijnlijkis WciBc viiT kccr na;ir Wi(lenherg gcrcid ciiii d;rai- mci Maarten Luiher ic tlch;ittci-cii, iiicl name ovcr dc avondmnal\lccr. Ecn knrakici-isiick van dc Bohccmw Rrcicdcrs is dal zij hcl

lied altijcl nadrukkelijk gekoesterd hebben als een doeltreffende vorm van prediking en onderricht. WciKc, die tijdens 7ijn ieven ook wel van zich liet horen als auteur van theologische tractaten. is voornamelijk bekend gebleven door zijn werkzaamheden o p het gebied van het kerklied. Belangrijk is zijn liedbundel kin ,\'PW G'esrnghuci'ilcn die in l531 (niet 1533 zoals in het Comppnrx'iu~nstaat) in Jungbunzlau verscheen e n 157 liederen bevatie. Weifie dichtte en bewerkte vermoedelijk i37 liederen. Luther noemde hem een 'guten Poeten' en nam verschillende liederen van WciBe op in zijn gezangbundels.

Tekstinhoud Het licd 'Dc zon gaat op in gnudcn schijn' is één van de inorgenlicdcrcii uit het gc7anghock van Wei Be. In al zijn ccnvoud ( ~ o w c l naar iiihoud als vorm) i\ hct ecn

I

h i j ~ o n d c rmooi licd. waaraan dc prachrigc mcltidic in hclangrijkc matc bijdraagt. Hct Tiecl valt in vicr dclcii uitccii: T. De eersle lwec sli*oren bevalteli een oproep om hij he( begin van deze dag gezamenlijk iii dank- en smeekgebed lot God IC gaan: God is ïncl ons. God is goed. Hij hccft ons dcze nacht behoed'. TT. Het eigenlijke gebed vangt aan in de derde sli+~ife: Iiel beval een dankzegging voor Gods harinhartieheid en beveiliging in de afgelopen nacht. TIT. Als derde ondcrdecl wordt in dc strofen 4 en 5 gcheden om bewaring tegen h e t kwade. Dc

JAARGANG 75 - NUMMER 47 - 23 SEPTEMBER 2000

wiaw

lied van de week

nieuwe dag wordt bezongen als dag waarop strijd geleverd zal moeien worden tegen kwade machten {strA: 'al wat ons naar het leven staat'). IV. Het laatste deel van liet lied (couplet 6 en 7) bevat een bclofte van toewijding aai1 God, ei) tecgelijkertijd de bede of Hij ons daarbij wil helpen. Essentieel iii dit gedeelte is de tweede regel uit strofe 7: 'Gij die in Christus met ons zij't'. Want het is imrnei.5 op grond van Christus' offer dal de gelovigen God cini zidn beschermi~igkunne11vragen. En door het offer aan het kruis is h c t dank- en lofoffer van de gelovigen mocgelijk gemaakt (vgl. Roiii 12:lvv). In een Boheems gezangboek uit l566 wordt hij deze strofe verwezen naar Exodus 29:3Hvv, waar gesproken wordt over het morgen- en avonduffer. In hetzelfde liedboek staat boven het lied als algehele inleiding de woorden uit het apocriefe bijbelbock Wijsheid Ih:28: "Zo kun nien ivelrvt dat n7en U dank moer zeggen nlc~rrde zon opgoat en voor U rraoc>tverscirijncn hij de knrnst vun /iet licht". Hicrhovcn sprak ik al over het contact dat WeiBe met Luther had. H c t aardige is nu dat we in h c t mcirgcnlied 'De zon gaat op in gouden schijn' alle elementen uit hct morgengebed ("Morgenscgcn") van Luther terugvinden.

Melodie Dc scliittercnde melodie van het Iicd 374 is gecomponeerd door Mclchior Vulpius. die we ook kcniicn als componist van de mdodic van 'Nu daagt het in het 1345

oosten'. C>\lctVulpius. die nok wel 'Fuchs' wcrd genoemd, zijn weinig biografische gegevens hekcnd. Hij wcrd rond 1570 (vrocgcr tvcl-d k 1 5hO aaiigchoudcn) gcbcircii in Wasungcii in Thuringcn. li1 1596 wcrd hij stadscantor tc Wcirnar. Dcze functie. die nok inhield dat hij muziekonderricht moest geven aan het plaatselijkc gymnasium, bekleedde Viilpius tot zijn dood in 1615. Vulpius puhlicccrdc twcc invloedrij kc liedbundels, waaronder t ï ~ ~rl~iiri i gris/licEi Grsang Biidi (Erfurt 1605). Uit deze bundel komt de melodie van het lied 'De 7on gaat op in gouden schijn'. Onrspronkelijk heeft Viilpius dc7c nicloclic trouwcns vonr een Ander morgenlicd van WeiBe bestemd ('Der'Iag bricht an und zeiget sich').

Er zijn veel elementen die hijdragen aan dc schoonheid van de melodic. Te noeinen 7ijn hijvoorbeeld de kraclitigc kwintsprong aan hct hegin. die direct gevolgd wordt door een tere hnlve toonsafstand (h-c: in vakiermen een 'fa supcr la'}, en hct gracieuze inclisma (rnccr iiotcn op Ckn Ictacrgrccp) op d c ccrstc Icttcrgrccp van hcl woordjc 'goudcn' (rcgel 1 ) cn licmel' (rcgc12). Vcrdcr spcclt nndcr meer ook hc1 terls-interval (afstand van dric roncn) iii licc1 dc mclodic ecn struclurclc rol. Rijvciorhceld: alle repcls cindigcn mcl dezelfde formule die een cipgevulde terts omvat (bv. e-g-fis-e). Bij het aanleren van dc ii-ielcidie.die overigelis niet inocilijk is, kan het helpen wanneer we cins realiseren dat de laatste twee re3els- vooral ritniiscli - aan elkaar verwant zijn.

Morgengebed Ik drrnk U, mijn hemelse Vader door Jrzua C l w i ~ f ~UkM, ~, lirve , Zijon, mijn Heer, dut Gij rnij drzr izuchr he~;arrrdEiehr voor ~rllrschcid~eepl gevriur rrl ik hid IJ, dat Gij mij deze h g wilt hcwnren vonr zrinde en Icwnad, opdat mmijra arbeid en leven U welhehagelijk rij. Wunl ik hevc~elnrijn lichnan~en ziel cri rillrs in [{lt. hunderi. ~ l i l o ~ ritw f i heiligr cnge/efi mij hegelciden o p d ~(~1thoze ~ vijarid ,
D e zon gaat op in gouden schijn Es geht daher dw Tages Schein

374

MeIchior Vulpius 1609

wijze: Der Tag bricht an und zeiget sich I

$*i

I

i

I De zongaal op

laat ons de he

*i -1,; 1

x,:

\

In -

gou

,

-

denschijn,

me1 dankbaar zijn i

wanr God is met ons, G o d is goed.

d

J Hij heeft ons de - ze nacht be - hoed. 2

De dag staat weer aan het begin,

laat ons God zingen kén van zin en bidden dar Hij met ons gaat, en ons bewaart voor alle kwaad. 3 Wij danken U die eeuwig zijt, GIJ hield door uw barmhanigheid met d uw engden de wacht rondom ons heen in deze nacht.

4 Gij staat ons in uw Zoon terzij, wees ook vandaag ons weer nabij, weer van ons, trouwe toeverlaat, al wat ons naar het leven staat. 5 O Here G d , sla op ons acht, houd Gij op onze weg de wacht, wees onze koning, onze held die voor ons uit gaat op het veld. b Neem Gij het hart dat voor U slaat, verlicht ons woord en onze daad, dan gaan wij voort vol goede moed en doen ons werk getrouw en goed.

7 Al wat wij doen zij U gewijd, Gij die in Chrîsnis met ons zijr, DI: J. Srneiik is musicolooglhymnoloog en woont in Zuidhorn

en wij ontvangen W ter eer de gaven van uw hand, o Heer. Michael Weisse (t1488-1534) VertaIing J.Vl. Schulre Nordholr (1920-1995)

JAARGANG 75 - NUMMER 47 - 23 SEPTEMBER 2000

1346

Theologische Universiteit Vciorlichtinpsdag 2000 Dc jaarlijkse v~icirlfchtinpsdag van de Theolcigiiclie Universilei t te Kanipen wcii-dt D.V. gehciuden op /aierd;ig 14 ciktobci- a.s. i i i het gebouw vrin dc uiliversiicii, Brocdcr.u~cgt S tc Icampcn. De vnt>rlichtingsda; is bedocld voor aspirnni-siudcnten cn hclangstclIcndcn, bv. Oudcrs van jongclui dic civci-wcgcn in Kampcn tc gaan 5ludcrcn. In vcrband mct dc voorhcrciding wordt icdcr rlic van plan is dcze dag hij re woncn. vcrzocht zich schriftclijk of tclcfonisch aan tc mcldcii vcióï 7 okrohci- niet opgave van lici aanlal pci-soncn watirmcc mcn dcnkt IC komen. Posttidrcs: Thcologi~clicUnivciAsi tcii, Posibus 502h,8260 G A Kalilpcn. Tclcfoon: 038-3312878 Overdracht rectoraat Op 4 septcmhcr dl. heer1 prof.dr.

C.J. de Ruijfer na drie jaar Iiel rectoraal cive~gedragenaan 13r0f.di-.J3. Kanipliuis. Prcif. Kamphuis is i-ectcir voor de periode 2000-2003. Ductoraal examen Aan de 'TPieolo~ischeUniversiteit slaagden voor liet doctorale exattien de hereti R.P. Heij, wonende te Haidenbesp; en H. Hokcheigen. woiiende te Amersfoort.

Het Liturgisch Katern Vanaf 1'193 kcnncn onze kerken een dcputaatschap dat zich bezighoudt met de eredienst. Op de synoden van Berkel & Kodenrijs 1 996 e n Leusden 1 9'39 zijn hun rapporten behandeld. Op grond van deze rapporten en reactics uit dc kerken hebben deze synodcn verschillende hesluiten genomen, die de praktijk van de kerkdienst direct raken. Zo gaf de Generale Synode van

Leusden 1999 voor de morgen- l en d e middagdienst een nieuwe i orde van dienst vrij. Bovendien bepaalde dc synode dat Schuldbelijdenis en Genadeverkondiging eveiituccl gebruikt kunnen wordcn in orde van dienst B voor dc morgendienst. Tevens gaf de synode een aantal formulieren vrij voor gebruik in d e eredienst, drie voor de avondmaalsvicring en één huwelijksforrnulicr. Dc synodc van Leusden droeg hel deputaatschap Eredienst o p "ren handzame ilibguve te verzorgen van een 'lit~~rgiscfr Itatern' hij hef Gerefor~ieerdKerkhoek, ivriarin in elk geval de d o o r de ,synode v r i g e g ~ v e nniruwr lek,rten,fbrrnrclieren en orden vnn dienst op overzic/rtelijke wijze zijn opgenomen, voorzien van een korre ioelich ring". Als rcdcii om te komen tot dit katcrn noemde d e synode: "Dc kerken en k~rkledendienen te beschikken over de nieuwe litrfrgisdze te ks f en, formulieren en orden vnn dienst, en wel in een zodanige uitvoering dat deze hij voorkeur ing~legdkun W O I I in ~ het G e rform ~ ~ e ~ iKerkhoek." .1 Deputaten Erediensi liebbcn het afzelopen jaar aan deze opdracht gewerkt. Zo kon begin september het Litz~rgischKnrern verschijnen. Dit katern is uiidrukkclijk bedoeld voer praktisch gebruik door gemeenteleden. Het katern is verkrijgbaar in verschillende formaten. die overeenkomen met de formaten van het Gereformeerd Kerkboek. Hierdoor kunt u het katern achtein uw kerkboek plakken, zodat u hei altijd bij d e hand heeft. Overeenkomstig de opdracht van d e synode bevat het Liti~rgisch Katern de orden van dienst,& nieuwe formulieren (voor avondmaal en huwelijk) en andere liturgische teksten. Tevens bevat het katern een toelichting op de verschillende liturgische onder-

JAARGANG 75 - NUMMER 47 - 23 SEPTEMBER 2000

m uit. de kerken

delen. Daarin wordt belangrijke achtergrondin formatic ge,"even, e n ook biedt d e ioclichting allerlei praktische hnndreikingcn. Tenslotte zijn er melodickn opgenomen voor het Votum, het Amen, de Geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel en het Onze Vader. Zo kunncn dcze onderdelen van de ercdicnst ook gezongen worden. Voor organisten en andere begeleiders van (samen)zang zal eind september een beleidinpsbundcl uitgegeven worden door d c Vereniging van Gereformeerde Kcrkorganisten (VGK). U kunt dczc bcgeleidingsbundel hesieTlcn door f 19,50 (VGK-leden: f 14,50) over te maken op giro 31 05 503 t.n.v. VGK te Leeuwasdcn o.v.v. 'Begeleidingsbundcl '. Deputaten hopen dal het katern dienstbaar zal zijn in d e ercdicnsten binnen onze kerken. om Gods Naam e n daden te gedciiken en te vieren in geineenschap met alle heiligen.

Namens deputaten Eredienst, dr. J. Smelik

Hechtere band tussen kerken in Enschede Op donderdagavond 7 septembcr was e r een bijzoiidere vergadering van d e Gereformeerde Kcl-kcn (vrijgemaakt) verenigd in de afdeling Enschede. Op die verpadcring waren ook afgevaardigdcn van de Christelijke Gereiorniccrde Kerk te Enschede officieel aanwezig. Redeit daartoe zijn de samensprekingen lus1347

I

i

I

l

I l

I

i

sen de heide kcrken clie in een nieuwe fasc zijn bcland. Dc vier vrijgcrnnakte en iwcc christelijk-gci-cfoi-mccrdc kcrkcn in Enschcde hcbhcn in landclijk cii planlsclijk cipzichi ccii cigcii gcschicdciiis dotirlopcn. Daardoor zijn vcrschiIlcn ontstaan in heleving en cultiiur. Negen jaar samensprekingen blij ken nodig te zijn om door dc7e verschillen heen te prikkcii cn tot de crkcnning te komcn dat dc kcrkclijkc eenheid nict gcdicnd is met het naast elkaar hcstaan van twee kerken die hetzelfde geloof belijden zoals dat is verwoord in de kerkelijkc papicrcn en beleefd in de praktijk. Dc gcmeenschappelidke verklaring 7cgt hierover: "Het is duidclijk geworden dat de vei-schillcn zijn tcrug te voeren o p bewoordingen en accentverschillen die binnen het raam van de belijdenis vallen". Tneëigenirig van het heil Dc kcrkcn hchhcn zich gchogcn o t c r dc vraag hoc in hcidc kcrkc11 wordt gcdriclit ovcr dc ioceigcniilg van hei hcil. Hicrbij gaat hct om dc vi-;lag: waar komt ccii Icvciid gclcirir vandaan'? In dc Gcrc hl-incerde Kerkcn (vri jgcm;iakt) acirdl sterk dc nadruk gelegd op God die de inilialieiiiemer is e n aan inensen geloof geert, terwill de Christelijke Gerefciriiieerde Kerk bcn:idrukt dal ceii inens niet met de ariiieii over elkaar nioet p a n zitten wachteii. maar cloor Gods Geest aan9espoot.d ook zelf aan de slag gaat om hef evanpelie aan te nenien. het vertrouweti op Jezus Christus te stelleti en een ander leven te leideti Diepe motieven l i g ~ e naan deze kwestie ten ?rondslag. Geloof en twijfel sluiten elkaar uit. Maar dat geldt ook voor geloof en vanzelt'sprekendheid. De ~erneenschnppelijk e verklariny weer: "Saiiien zijn de zes kerkenraden ervan overt u i ~ ddat , aan heide vastgehciudei? moet worden: èn d e onwrik-

bare vastheid var1 verbond en belofte van de HERE, èn de volstrekte onmisbaarheid van de gelonfsrelatie met de HERE e n hct daar persoonlijk deel aan kaijgcn". Verder hebben deze kerken met elkaar gesproken over het gezag van d e bijbel en over de kerk. Kanselriiil De besprekingen zijn nu zover dat men een nieuwe fase kan ingaan. In deze fase wil men overgaan tot kanselruil. Predikanten uit de zes Enschedese kerken zullen van tijd tut tijd voorgaan in elkaars diensten om het evangelie uit te dragen en doop e n avondmaal te bedienen. Verder willen de gemeenten de viering van het avondmaal voor elkaar openstellen. Hierover is donderdagavond van sedachten gewisseld. De vergadering was unaniem van mening dat e r geen enkele belemmering is voor de zcs kerken om d e nietlwe fase in tc gaan. Tussenstap Deze stap is niet bedoeld als laatste o p de weg van samensprekingcn, maar als een tussenstap naar vollcdigc ccnlieid. De kerken in Ei-i\chcdc beseffen dat kerken die de naam van Christus hooghciuden ocik naar het gebod en hcE gebcd van Christus moctci-i handclcn 'opdat zij allen ékn zi jii'. Wanlieer en hoc dic eenheid gestalte krijgt. is nog

I

S T I C H T I N G W O O RD

EI

niet duidclijk. Maar men wil daar gei*iclitaan werken. Vreiigde E r was grote vreugde over het bereikte resultaat bij alle aanwezige aigevaardigdcn en gasten waarvan een dcc1 sinds 13 mei nog steeds lijdt onder de gevolgen van dc ramp. De vreugcle werd tot uitdrukking gebracht door hel ziilgcn van een lied. De wens werd uitgesproken dat de vergadering van dc Christelijke Gereiormeerdc Kerken in de regio tot hetzelfde resultaat zal kcimcn. D c vier vrijgemaakte kerken te Enschcclc zijn dan niet de eercte die dit moment hebben bereikt. De kerk tc Deventer was hen al voor. In
Voor verdere informatie Ds. A. de Jager, tel. (053) 4 780496J95 Ds. J.J. Poutsrna, tel. (053) 434 1932

Nieuwerkerk aam den IJssel - In het adres van ds. C.J.Smclik (pag. 23 e n 198 van Handbock 2000) wordt als woonpla;lts opgcgcvcn: Nieuwerkeik aan den lSsscl. Dit moet zijn: GOUDA. De overigc gecgevens zijn jiiist.

W ERE L D

J.P.C. V r ~ u ~ ~ d ~ i z F ~ i l H. Vreugden fiil-Bussfi.n

Lied tegen het licht Ila~drrikzir~q bij het loetsci~m n de gcznrzgen 136 p q . grnanid/g~brnchee~Li, griilustrcerd ABOUIEM~~~T WIHIIRS~ 12,95. L055f V ~ R K D D 15,95. P~ 'Btl VDOR AROIIIIEMFIIIEII OF UIIGFBRFIDE FIIHDSLI~R050 - 301 36 36

JAARGANG 75 - NUMMER 47 - 23 SEPTEMBER 2000

Brief aan de Tweede Kamer Op 12 augustus iinmcn wc ccn brief op dic eind juni namens d e s kerkcn aan clc minister-prcsidcnt werd gericht. Zc ging over dc vooi.Tetiomen 'openstelling' van hct liuwelijk. Op 30 aupuszus werd een tweede hrief verstuurd, nu naar de leden van rle Tweede Kamer. De W~~arlicirisvri~nrl van 7 septcmhcr publiceercle dc tckst, dic wc hicronder ovcrncmen: Vertegenwoordigende deputaatscliappenlcommissies van de Ciiricrrlijke L;rr,fi)rprzrerrlpKerken in .Wedct-/-land I;creS,)rmrci-(Ir H n i i r l iri dr Nerlc.rl11ndrP H r ~ v o r n i d rKrrk b;crefi)rn?t,erd~.C ; ~ i n e ~ n t e n Gcrefilrm c c i ~ i eI;cmrenten iri

12rc~icrlirnd Gcut.fijrtriersclc Kc~rkcn(vrijgernnrilil)

I l ~ t dCiri-dosriwrrde Cienzeenr~n iri h'rderlr~fid

Apcldnoi-nlClorinchcm. 30 augusius 21100 Zccr gcachlc hccrlrncvrouw, Rinncn cnkclc wckc11 zal de hchaiideliiig vali de door het kahfnei voorgestelde wijziging van de delinilie vali het liuwelijk niocicn wui-deli nrgercind. Nadat in noveiiiber 1909 tijden.; dc rondetafelgesprekken over deze i~iateriereeds namens de kerken die wij vertegenwoordigen een hijclrage is geleverd aan de gedachtenwisselitig hierover, gevoelen wij ons gedroneen ons nugtnaals tot u te wenden. Wij beseffen nauwelijks argumenten te kunnen noemen die u nog niet hebt gehoord of gezien. In het versla9 van uw vaste commissie vaii Justitie inzake deze materie is i11de bijdragen van diverse fracties de kern van de argumenten terug te vinden die mede iiairiens ons naar voren zijn

gebracht. Dc vnorgcstcldc wijzigiiigcn ;rijn cchtcr zo ingrijpend van kai*akicr.dat c r toch alle aanreiding bestaat opnieuw uw aanduclil le vrageil.

G.J. van Middelkoop

,mIrwssli meegelezen

Wij hebben kennis gcnorncn van de nota van hct kabinct naai-

aanleiding van het verslag van d e commissic. Naar onze ovcrtuiging wordt door het kabinct ernstig tckort gcdaan aan dc draagwijdte van d c beslissingen die inzakc het huwclijk 7ullen worden gcnrimcn. Het gaat om zaken waarbij de grondslagen van de samenleving in het geding zijn. Dc huwc1ijkswct;cving in onq land wordt hij dc aanvaarding van dczc voorstcllcn gcbasccrd op ccn invulling van hct bcgrip huwclijk. dic nog nooit eerdcr 70 heeft bestaan, cn die ook ncrgens elders 70 voorkomt. Wij willeii met dc7c brief niet opnieuw opsomrncn wat vorig jaai- namens ons naar voren i s gebracht. Slechts enkele van onze voorilaamstc redenen lol bczrirgdlicid brcngcn wij ondcr uw aandacht. Onze diepste motieven liggen daarin dat de nornieii van God, Die ons gescliapeii heeft, worden terzijde gesteld. Als christenen die ons diep verbonden weten met de gesclliedenis en het welzijn van d e Nederlandse samenleving. willen we echter op nog meer wijzen. Dat met deze andere invulling van het begrip huwelijk de eeuwenlange voorgeschiedenis van onze eigen cultuur worclt genegeerd, is ernstig. Een volk dat zijn eigen geschiedenis veracht, zal in de belangrijkste zaken van haar bestaan in het heden stuurloos worden. D e schade zal groot zijn. Deze andere invulling van het begrip huwelidk zal aan de reputatie van Nederland in de internationale verhoudingen afbreuk doen. Daar zijn wij bezorgd over. Wij zijn een natie

JAARGANG 75 - NUMMER 47 - 23 SEWEMBER 2000

die graag participeert in internationale vormen van overleg en zcggcnschap. Door wetten a!s dc7e Ce aanvaarden geven wij andcrc landcn gegronde redenen Ncdcrland in bepaalde opzichten niet meer als een serieuze partner in het internationale verkeer tc hcschouwen. Door deze anderc invulTing van het begrip huwelijk zal hct 7cer veel burgers mocilijk vallcn regering en vnlksvcrtegcnwoordiging in dezen te respecteren, met alle gevolgen voor de samenhang in onze maatschappij. Als wij niet meer hctzclfdc bcdoelen met het woord 'huwclijk' wordt een breuk lussen d c ovcrhcid en veel burgers pefoi-cccrd, dic dicp in hct dagelijks Icven zal doorwerkcn. Behalve hct signaleren van deze op ziclizeli al schokkende stand vali zaken willen wij nog nader ingaan op wal naar onze dicpc overtuiging hel ineesr ernstige is. De fundamentele waarde11 van onze cultuur danken wij aan God. Die de wereld cn d c mcns zeschapen heeft, e n Die hei huwelijk tussen man en vrouw heeft gegeven als een hoeksteen in alle samenlevings- e n gezagsverhoudingen. In de tien geboden van God, zoals we die in dc Bijbel hebben antvaiigen, wordt niet voor niets respect voor hel huwelijk gevraagd in het kader van liefdevolle eerbied voor God. Wanneer de mens zich p a t gedragen alsof hij zijn eigen maker is e n daarom op eigen gezag de grondstructuren van de

sainenlevins kan wijzisen, dati mag dat als eeii uitdasiny van God worden opgevat. Het is in wezen hoocgmoed tegenover God een dergelijke hegripswijziging door te voeren. Zullen wij ons niets meer aan Zijn inzettingen gelegen laten ligsen? Wanneer de kloof groter wordt tussen de iicii-men vtili God en de normen die wij natiotiaal doen gelden, iiicigen wij doordrongen raken van het feit dat de Bijhel ook van Gods oordelen spreekt. De Bijhel ze# ons enerzijds tiad rukkelijk, dat Gods geboden voor alle inensen ~ e l d e nei1 . dat Hi,i alle daden in het $wicht zal cloen koiiien '). en anderzijds. dat aan liet liouden van het zo heilzame gebod groot oon is verbonden '1. Wij doen God tekort. maar ook onszelf. wanneer. wij Zijn gebod negeren. W n i i e e r wij onze bezorgdheid over cle regeringsvoorstellen kenbaar maken, stellen wij ons in geen enkel opzicht boven dcgcnen ten behoevc van wie d c voorligsencle .rvetsvoorstelEen zijn voorhereid. Wij maken dcc1 uit van de samenleving waarin deze dingcn aan dc crdc zijn, cn delcn in d e schuld dic wij moctcn erkenncn voor Gcid. Mct gi-otc i-cgcliiia;it wcirdt cip mndag in oii/c kerkcn gcbcden voor cinzc kciiiingiii, vcicii- haar rcgcring cn vcior dc volksvcrtcgcnwooidigcrs. !n zovecl opzicliIcn hcbheii wij rede11 uni God de MEERE dalikhaar te zijn voor de vele vciorrecliten die ons volk iicig geliiet! Met hewoeenheid dringen wij ei. hil u o p nali u te i-e;iliieren hoe ernstig en Iioe hciugniuedig het is eige~imachtig, wijzigingen aaii te brengen in cle dciur God iti~esteldeorde. Ons diepste en dringende pleidooi bii i i is. dat i i in de behandeliiig van de voorlig~encievoorslellei~eerbied zult betoneii voor dc Almachtige Schepper vrin hemel en aarde.

Wij hebhen willen aangeven lioe ingrijpend cle gevolgen van aanvaarding van deze wetsvoorstellen naar verschillende kanten zullen zijn. Het zou tot eer van God, e n voor u niet tot s c h a n d e zijn. wanneer u o m een dergelijke reden uw eventuele voornemen deze voorstellen te aanvaarden, alsnog wijz i ~ ten , tegenstemt. Deze zaak is een hernieuwde afweging waard van in een regeeerakkoord aangegane poIitieke overeenkomsten tegen de hierboven aangegeveti belangen. In het licht van de geschiedenis, in het tgezicht van de internatinnale samenleving, om het belang van ons Nederlandse volk, maar bovenal voor Gods Aangezich t smeken wij u: bezin u opnieuw o p deze voorstellen en de consequenties daarvan. De voorstellen verwerpen zal geen schande zijn: het zal een schande kunnen wegnemen. U zult er respect mee vei-werven. niet allccii hij dc kerk dic wij veriegcnwoordigen, maar naar onze diepc overtuiging ook bij veel anderen. God dc H E E R E gcvc u wijsheid in dc uiiocrciiin; van uw vcrantwt~cii-dclijkcraak.

Me1 vercchuldigd respect, narncnc de kerken in licl hric6hoofd gciioemd,

Ds. M. Gotverdingen, Gorinchem, predikant van de Gereformeerde Gemeenten Dr. J.W. Maris, Apeldoorn, hoogleraar aan de Theologische Universiteit van de ChrrstelijkeGereformeerde Kerken rn Apeldoorn Drs. PJ. Vergunst, Apeldoorn, algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond in de Nederlands Hervormde Kerk

JAARGANG 7 5 - NUMMER 47 - 23 F IPTEMBER 2000

De botsing tussen geloof en homo-beweging Op 14 juli schreef ds 11il.J. Oostirig in De Wekker over de voortduiende botsing tussen het geloof e n de homo-beweging. De aatileidin~ voor zijn artikel lag niet En de Nederlatidse politiek, maar in de scherpe opstelling van d e paus tegenover de honio-parade van kort daarvoor i11Rome. Welke houding past ons? Het moet otis een zorg ziiii. dal die relatie tussen bijhelgetrciuwc gelovigen en de homo-beweging steecls meer onder spanning wordt gezet. Allereerst is voorzichtigheid geboden in deze dingen. Ook voorzichtigheid in de bewoordingen die gebruikt worden. Het is niet bjibels om iemand op grond vari zijn hoinoseksuele aanIeg af te wijzen. Homoseksuelen Iie bben als men5 recht op onze ontfermitig en barmhartigheicl. D e Here maakt Zich bekend in Zijn Woord als een God, die met oirrfenning eli hnrinhurti,ql7eid over menseii bewogen is. Gelovigen hebben de opdracht om die ontferming e n barmhartigheid door te geven aan allc mcdcinensen die ze ontinoctcn. In het bijzonder aan incnscii, dic ccn bepaalde moeite Ic vcrwcrkcii hebben. Dat geldt ciok \looi- hcn, die hun strijd e n worsteling licbben met hun aanlep. Wij ~ u l l c nccrlijk moeten erkennen, dat gelovigen in het verleden o p dit punt gcwcldig tekort gescholen ziiii cn dat 7c door hun veroordeliiig cn aftvijzing het de homciieksuclc mcclcmens vomc vericlirikkcIijk moeilijk hebben geiliaakt. Maar hoeveel tegemoctkomcndheid er ook vali gclovigcn vcrwacht niag worden tcn aanïicn van de hornosekwele mcdcrncns. teli aanzien van de homoscksuele leefwijze ligt dat andcaa Die leefwijze wordt dcior dc Rijhel duidelijk afgewwen. Dat is dan

ook hci wczcnlijkc punt waarop dc botsing plaats vindt. Dc

lioiiiohcwcgiiig wil dat dc Iirimoscksuclc 1ecrwiji.c gelijk pcstcld hordl ;iali de Iiclesciseksuele Iccrwii/.e en dal licirnos¢k~ualitcil als ccii rlorn~nlr.vririarit gezien wcircti. Op dit puni ovcrvragcn ze de bijhclgctrouwe gelovigen, die dit o p grond van Gods Woord niet kunncn acccprercn. Gods Wiiiird Dc I-icimohcwcging doei hei voorkoincn alsof hct gcloofsstandpunt achterhaald e n verouderd is c n alsof hct onder invloed van dc modcrne samcnlcving anngcpnsl kan wordcn. Dc Rijbcl is in huil ogen ccn docurncnt uit hct vcrlcdcn, waarin dc modcrnc mcns naar cigcn gocdvindcn wijzigingen aan kan brengcn. Maar 70 is hct nict. Want voor gclovigen is dc Rijbcl Gods Woord. dat blijvciid cn ccuwig is. Dat Woord van God $laat boven allc rncnsclijkc iiicniiigcn cn wc11cn. Dr h o r n o ~ ~ k . s ~ntl ~ o gIcen~vro~ gen, rllit IIP ICcrk hen .ieri~lis rieprnt nlrf hur~rnn~i?rri.Munr anrirr~ij(1smrig ook ( l p Kerk vorz IIP I ~ o ~ ~ ~ Io < s VkTv~ I ~ P P(lat I , z ij cic~gelovigen S P I ~ P I ~rrernen, S die zich nier ki~nnennnrsrekken aan war Gods Woord over drzc dlncqCI? zegt. Tinmers de Bijbel i5 geen mensenhoek, maar daarin spreekt d e T-lei-eGod Zelf, de Schepper van hemel en aarde. Mag die Schepper van hemel e n aarde, die Zelf de mens met zijn seksualiteit geschapen heeft daarover ''geen eigen metiing" hebben? Mag die Schepper, die de mens goed e n zonder zotide geschapen heeft niet zeggen. dat seksuele omgang tussen mensen van hetzelfde geslacht voor Herri een gruwel is'? Of is het misschien de intentie van cle homobewesing om de Schepper vati hemel eri aarde de mond te snoeren?

I Samen

.......:-.,.. i;l. ....: .:..*:y:: ...p.-.2. ... - ---.. :*.' . . : i

Cursus, Advisering

' Gemeente-opbouw

Meer dan 3000 doden, duizenden gewonden, meer dan 100.000 vluchtelingen. Na 1% jaar heefi'president Wahid van Indonesië geen kans gezien het geweld op de Molukken te

beteugelen. Daarom moeten de VN nu Ingrijpen. Nederland zal zowel o m humanitaire redenen a l s

op grond van historische verplichtingen hierop moeten aandringen.

Giro 913 000 STICHTING DOOR DE EEUWEN TROUW Rijswijk

JAARGANG J5 - NUMMER 47 - 23 SEPTEMBER 2000

1351