jaargang 1 november 2002 nummer 1
Bulletin
GBN maakt een goede start
Redactioneel Gierzwaluwen Bulletin - jaargang 1, nummer 1 november 2002 Gierzwaluwen Bulletin is het informatieblad van de vereniging Gierzwaluwbescherming - Nederland (GBN) en verschijnt 2 maal per jaar voor leden en donateurs. Overname van artikelen en illustraties in overleg met de redactie. Redactie Marleen Andriessen, Marjo van der Lelie Redactieadres/ kopij/ losse nummers Marjo van der Lelie, P.J. Troelstralaan 44, 3818 KT Amersfoort Tel.: (033) 46136 30. E-mail:
[email protected] Secretariaat Marleen Jonker-Andriessen, Fideliolaan 78, 1183 VN Amstelveen Tel.: (020) 645 52 07. E-mail:
[email protected]
Op 22 juni j.l. heeft de eerste algemene ledenvergadering van de vereniging Gierzwaluwbescherming Nederland ingestemd met haar oprichting door de voorgestelde statuten goed te keuren en door het voorgedragen bestuur te kiezen. Deze vergadering vond plaats in Haarlem, als onderdeel van de jaarlijks georganiseerde landelijke gierzwaluwendag. Na het zgn. nulnummer leest u in dit officieel eerste nummer van het Gierzwaluwen Bulletin, het orgaan van onze nieuwe vereniging, een verslag van de oprichtingsvergadering en wat het dagprogramma daarna inhield. Andere onderwerpen in dit nummer zijn: gierzwaluwen en videomonitoring, lokken met geluid, zelfbouwdakpannen, veel regionieuws en oproepen. Dit alles ter informatie, maar hopelijk ook om u aan te zetten tot een actieve rol binnen de vereniging. Hierbij valt te denken aan uitwisseling van kennis, opperen, initiëren en uitvoeren van ideeën ter bescherming van onze doelgroep. De redactie wenst u veel leesplezier!
Leden-/donateuradministratie Fred van der Lelie, P.J. Troelstralaan 44, 3818 KT Amersfoort Tel.: (033) 46136 30. E-mail:
[email protected] Lidmaatschap / donatie Contributie per kalenderjaar € 10,- op postrekening nr. 9145004 t.n.v. Gierzwaluwbescherming - Nederland te Amersfoort, onder vermelding van: 'lidmaatschap 2003' (of: ‘donatie 2003’). Opzeggingen dienen in het lopende verenigingsjaar voor 1 december schriftelijk te geschieden. Donateurs graag vermelden of zij het Gierzwaluwen Bulletin willen ontvangen.
Bij de voorplaat Impressie van het hofje ‘Wijde poort’ in Utrecht. Pentekening van B.J.M. Klück, werkzaam bij het Archeologisch en Bouwhistorisch Centrum, ter gelegenheid van 50 jaar Utrechts Monumentenfonds in 1993.
Internet: http://www.gierzwaluw.com ISSN: 1569-3635
Inhoud Steun GBN Verslag landelijke dag 2002 Gierzwaluwtorens Gluren onder dak met IR-camera Vliegbewegingen tellen met IR Sopraan en tenor Een beginnende kolonie? Radarmetingen Regionieuws Korte berichten Medelingen / oproepen Lid worden Vertegenwoordigers Kunst en vliegwerk
2
3 4 5 6 8 8 8 10 12 13 15 15 15 16
Bij: ‘Kunst en vliegwerk’ Ons enthousiaste lid Nico van Dam heeft afgelopen schooljaar voor groep 7 van basisschool ‘ Het kompas’ in Krimpen a/d IJssel een voordracht over de gierzwaluw gehouden. Hij vroeg hun na het verhaal een tekening te maken. De 8 mooiste ziet u op de achterkant van dit bulletin. Gierzwaluwen bulletin
2002 - 1
Gierzwaluw Bulletin nummer 1 Menig liefhebber van gierzwaluwen begint in april enigszins onrustig te worden. Er wordt vaker in de lucht gekeken. De ingangen van de nestkasten, die bij mij tot half april gesloten zijn, worden geopend. We hebben liever geen spreeuwen in de kasten, want die maken in maart al aanstalten nestblokken te kraken. Ook fietsen we soms even de stad in om te zien of de gierzwaluwen op de bekende locaties gearriveerd zijn. Tenminste, zo vergaat het mij. Waarom toch die eenzijdige drukte om deze vogels? Mijn vrouw vindt mussen, spreeuwen en merels veel gezelliger en socialer. Daar kan je het hele jaar van genieten en ze eten bijna uit de hand. Toch is het gek, dat ze ons met een weemoedig gevoel achter laten, na slechts 100 dagen in Nederland geweest te zijn. Hoe komt het dan toch dat ze ons ieder jaar weer onrustig maken? Sommige vogelaars hebben er zelfs moeite mee om tijdens hun verblijfperiode op vakantie te gaan. Mijn verklaring voor onze belangstelling en activiteiten voor de gierzwaluw is, dat we het een spannende en mysterieuze vogel vinden. Juist dat ondoorgrondelijke maakt ons nieuwsgierig en prikkelt ons tot observeren, vaak met het idee iets aan hun bescherming te kunnen doen. Daarom zijn de bijdragen met bijzondere ervaringen van u zo belangrijk. Het zijn stukjes van de legpuzzel die ons meer kennis over de gierzwaluw verschaffen. Ik hoop dan ook dat binnen onze jonge vereniging kennisoverdracht een vanzelfsprekendheid wordt. Blijf dus kijken naar de gierzwaluwen en schrijf ons over uw ervaringen zodat we daar alle leden deelgenoot van kunnen maken. Dit bulletin is bedoeld u hiertoe aan te zetten! Ik ben ervan overtuigd dat wij als bestuur samen met de leden een levenskrachtige vereniging zullen opbouwen, waardoor de gierzwaluw in grote getale voor Nederland behouden blijft! Nummer 1 ligt voor u. De redactie rekent op een reeks interessante gebeurtenissen en ervaringen. We kijken er naar uit! Hendrik Snel, Voorzitter GBN
Infrarood-camera’s In mei van dit jaar heeft het toen nog interim bestuur, subsidie aangevraagd bij het Prins Bernhard Cultuur Fonds voor de installatie van bewakingscamera's in natuurlijke nestplaatsen. Op 23 september jl. kregen wij bericht dat de subsidie op basis van nacalculatie is toegekend. Dit betekent dat wij geen geld krijgen maar dat wij de rekeningen voor aangeschafte apparatuur kunnen indienen bij het PB Cultuurfonds. De vereniging is geweldig blij met de toekenning en is nu serieus op zoek naar mensen die natuurlijke gierzwaluwbroedplaatsen kennen waar een camera geplaatst kan worden. De broedplaats moet natuurlijk bereikbaar zijn en de bewoners van het huis moeten een videorecorder hebben. De camera's worden door de vereniging aangeschaft en met uitgebreide installatie-informatie aan de aanvragers geleverd. Elders in dit bulletin wordt nog een artikel aan dit onderwerp gewijd. Gierzwaluwen bulletin
2002 - 1
Woningcorporatie Wateringen
Essenlanden, goed voor milieu, vogels en beschermers Het 50-jarige bedrijf Weboma heeft zich het lot van de gierzwaluwen aangetrokken. Dit komt o.a. door het enthousiasme van Richard van der Knaap voor deze vogels. Ons lid Richard werkt als uitvoerder bij Weboma. Hij heeft zijn bedrijf weten te enthousiasmeren om nestvoorzieningen te treffen voor gierzwaluwen in nieuwbouw. Inmiddels heeft dit geresulteerd in, tot nu toe meer dan 550 nieuwe broedplaatsen. Bouwfonds wonen en Woningcorporatie Wateringen waren de opdrachtgevers van Weboma voor het bouwen van de nieuwbouwwijk Essenlanden in Wateringen. Bij de ontwikkeling van Plan Essenlanden werd het milieu centraal gesteld. Samen met Marjos Moermans heeft Richard de informatiestroom over gierzwaluwenhulp naar Bouwfonds en WCW op touw gezet. De brochure Hoogstaand werk Foto: R. v.d. Knaap 'Bouwen voor Gierzwaluwen' (zie rubriek: Korte berichten) was een extra stimulans om de instanties te informeren. Het enthousiasme voor de vogel groeide! Dakpannen fabriek Eternit, de leverancier van de dakpannen van de wijk Essenlanden, kreeg het verzoek van Weboma gierzwaluwdakpannen te leveren. Dit resulteerde in een prachtige nieuw ontwikkelde pan die inmiddels aan hun leveringsprogramma is toegevoegd. Gierzwaluwbescherming leefde bij de opdrachtgevers. Er werd besloten bij het ingaan van de volgende bouwfase een gierzwaluwpan op feestelijke wijze te plaatsen. Weboma heeft Marjos Moermans gevraagd de eerste gierzwaluwdakpan officieel te plaatsen, waarbij ook de toekomstige bewoners van deze milieuvriendelijke actie getuige konden zijn. Op 8 oktober werd de pan met behulp van een hoogwerker op spectaculaire wijze gelegd. In totaal zullen 100 modulaire gierzwaluwdakpannen en 95 speciale neststenen worden aangebracht. Naar aanleiding van deze feestelijkheden is door Gulle gevers Foto: R. v.d. Knaap Weboma, Bouwfonds en WCW besloten om een substantieel bedrag voor gierzwaluwbescherming beschikbaar te stellen.
Bedankt Bouwfonds, Weboma en Woningcorporatie Wateringen ! Met deze gift zijn wij als beginnende vereniging natuurlijk geweldig blij en het GBN-bestuur bedankt de gulle gevers dan ook bijzonder hartelijk. Zo, net na de oprichting van onze vereniging komt deze geste wel heel erg goed van pas. We gaan hard nadenken over hoe we dat geld gaan besteden, maar dat er nu een mooie gierzwaluwtentoonstelling zal komen is zeker! 3
Verslag landelijke dag 2002 Hans Sanders en Fred van der Lelie Al enkele jaren komt jaarlijks rond 21 juni een aantal gierzwaluwbeschermers bijeen om wetenswaardigheden over deze vogels en over hun bescherming uit te wisselen. Zo ook vorig jaar in Standdaarbuiten, waarvan in het vorige nummer verslag werd gedaan. Na deze dag groeide bij een aantal deelnemers de behoefte om een vereniging te starten. Dat daar ook serieus aangewerkt is moge blijken uit het feit dat die vereniging nu daadwerkelijk is opgericht. Om de vereniging een formele, wettelijke status te geven werd de landelijke gierzwaluwdag dit jaar voor een deel besteed aan de eerste algemene ledenvergadering, met als belangrijkste punten het goedkeuren van de statuten en het kiezen van het bestuur. Na dit formele gedeelte was er een informeel programma met lezingen, hapjes en drankjes en een afsluitende wandeling door Haarlem. Dit alles onder leiding van onze uitstekende gastvrouw Angeniet Kam, geassisteerd door Annette van den Berg. In dit officiële orgaan van de vereniging mag het verslag van deze vergadering natuurlijk niet ontbreken, daarom nu eerst de notulen, gevolgd door een kort verslag van het verdere dagprogramma. Notulen van de vergadering van 22 juni 2002 van de vereniging i.o. Gierzwaluwbescherming - Nederland in Natuur- en Milieucentrum ter Kleef te Haarlem. Aanwezig: 53 mensen waarvan 34 leden; dagvoorzitter: de heer P.C. Meijer; verslag: H. Sanders. Voor aanvang van de vergadering hebben alle aanwezigen een exemplaar uitgereikt gekregen van de conceptstatuten.
3. Statuten en reglement op de verenigingsstructuur Hans Sanders (opsteller van de concept statuten) biedt aan enige toelichting te geven op het hoe en waarom van deze statuten en de wijze waarop ze tot stand zijn gekomen. Van deze mogelijkheid wordt gebruik gemaakt. Vervolgens wordt artikelsgewijs het concept besproken. Aan het eind van de bespreking van ieder artikel informeert de voorzitter of ieder akkoord gaat met de formulering van het onderhavige artikel. Deze instemming komt voor ieder artikel met uitzondering van artikel 3.2. Gerard Schuitemaker stelt voor de twee laatste woorden "of anderszins" in dit artikel te schrappen. Het zou teveel beschermende en reddende activiteiten verbieden. De vergadering stemt hiermee in. Aan het eind van de bespreking van ieder afzonderlijk artikel vraagt de voorzitter uitdrukkelijk of de nu vastgestelde statuten ieders instemming hebben. Deze instemming wordt met applaus bevestigd. De voorzitter constateert dat daarmee in feite de vereniging is opgericht en wenst de aanwezigen daarmee geluk.
4/5. Kandidaat bestuursleden Vervolgens stelt de voorzitter voor over te gaan tot het voorstellen van de kandidaat bestuursleden. Het voorlopig bestuur stelt aan de vergadering de volgende kandidaten voor: Hendrik Snel, Meppel, voorzitter; Johan Tinholt, Dedemsvaart, vice-voorzitter; Marleen Andriessen, Amstelveen, secretaris; Fred van der Lelie, Amersfoort, penningmeester; Hans Sanders, Zaltbommel, lid. De voorzitter vraagt aan de vergadering of er eventueel andere kandidaten zijn. Dat blijkt niet het geval. Vervolgens stelt hij voor Hendrik Snel tot voorzit1.Opening ter, Johan Tinholt tot vice-voorzitter, De heer Meijer opent de vergadering en Marleen Andriessen tot secretaris, Fred geeft aan dat hij door het voorlopige bevan der Lelie tot penningmeester, Hans Huis ter Kleef in Haarlem Foto: A. Kam stuur is uitgenodigd om deze vergadering Sanders tot lid van het bestuur en Marjo te leiden met de bedoeling tot de feitelijke oprichting van de van der Lelie tot redacteur van het Gierzwaluwbulletin te vereniging Gierzwaluwbescherming - Nederland te komen en benoemen. De vergadering gaat met applaus akkoord met deze de verkiezing van het eerste bestuur te leiden. De voorzitter benoemingen. geeft aan dat hij bij de voorbereiding op deze vergadering de 6. Rondvraag: Hans Sanders beveelt het bestuur aan een convoorgestelde statuten heeft ontvangen en heeft bestudeerd. Hij cept huishoudelijk reglement en redactie reglement op te stelt aan de vergadering voor artikelsgewijs tot bespreking van stellen om de volgende ledenvergadering ter goedkeuring voor die conceptstatuten over te gaan. te leggen. 2.Mededelingen / Ingekomen stukken 7. Sluiting: de voorzitter besluit het formele deel van deze De voorzitter noemt de 3 stukken waarin: a. Wordt voorgesteld oprichtingsvergadering en wenst de vereniging veel succes toe. om de leden renteloos geld te laten lenen aan de vereniging. De voorzitter wordt door Marleen Andriessen hartelijk bedankt Hierop wordt door de aanwezigen zeer positief gereageerd (op voor het professioneel leiden van deze vergadering. Hij ontde agenda plaatsen voor eerstvolgende bestuursvergadering; vangt hiervoor een boekenbon. Zij bedankt ook Hans Sanders b. Voorstel om de naam gierzwaluwcoördinator te vervangen voor zijn voorbereidende werk. Applaus! De leden wordt door gierzwaluwwachter. Het merendeel van de leden is hier gevraagd een principeverklaring te tekenen ter onderschrijving niet voor en c. Het voorstel om de naam van het verenigingsvan de nieuwe statuten. blad te veranderen in Swift of Swifts wordt afgewezen, met Jaap Jonker constateert dat Marleen veel werk heeft verzet. name omdat het Engelse namen zijn en omdat de namen, volNatuurlijk ook voor haar applaus. gens E. Kriele, hoogstwaarschijnlijk al eerder geclaimd zijn. Met dank aan de inzender van deze voorstellen, gaat de Na de ledenvergadering opent Angeniet het dagprogramma voorzitter over naar het volgende punt. met het bedanken van Marjos Mourmans voor haar aandeel in 4
Gierzwaluwen bulletin
2002 - 1
het van de grond krijgen van landelijke gierzwaluwbescherming. Zij was voorvechtster, initiator en adviseur van het eerste uur en afgelopen tijd onze interim secretaris. Bloemen en een mooi boek zijn haar deel. In haar reactie zegt Marjos het wat rustiger aan te gaan doen en daarom geen bestuurstaak meer ambieert, maar zeker actief lid zal blijven. Hierna geeft Peter Kollee van de Dienst Stadsontwikkeling
Onverwachte nesten in een flatgebouw Foto: J. Tinholt
Amsterdam een boeiende presentatie over de ontwikkeling van stadsecologie. Hij neemt ons mee in een historische ontwikkeling waarbij het samengaan van verstedelijking met omringende natuur al sinds de Azteken is gebleken. Hij noemt voorbeelden van vogelnest aanbod en beheer door mensen in de middeleeuwen, zoals spreeuwenpotten en duiventillen. Eén van onze trouwe leden uit België, Wim de Bock, vertoonde hierna een diaserie met frappante voorbeelden van succes en mislukking van nestplekken. Opvallend was om te zien dat vogels die nestmateriaal van mussen of spreeuwen gebruiken daar soms het leven bij laten. Zij raakten verstrikt in touwtjes of ander verpakkingsafval wat in de nesten verwerkt was. Na de thee gaf vogelfotograaf Wim Smeets een professionele diapresentatie over de in Amersfoort aangebrachte gierzwaluwvoorzieningen. Hij heeft met deze presentatie succes geboekt in de gemeente Nijkerk. De daar aanwezige bouw-
Torri Rondonare of Gierzwaluwtorens Louis-Philippe Arnhem Het is niet mogelijk om te achterhalen waar en wanneer de mens voor het eerst kunstmatige nestgelegenheden voor vogels vervaardigd heeft, hoewel de oorsprong ervan zeer oud zou kunnen zijn. De Bijbel maakt er volgens mij geen melding van, maar Noach zal ongetwijfeld één of ander duiventil of nestkast op zijn Ark geïnstalleerd moeten hebben.
wereld besloot hierna ook gierzwaluwvoorzieningen te treffen in een geplande nieuwbouwwijk.Wim bod aan dat leden de diaserie mogen gebruiken voor dergelijke presentaties. Nico van Dam is al enige tijd bezig met een project om van de oude brandweertoren in Krimpen a/d IJssel een gierzwaluwenbolwerk te maken. Vorig jaar was hij vol goede moed dat het zou gaan lukken. Alle partijen, zoals brandweer, gemeente, aannemer had hij voor zijn idee gewonnen. Helaas (voor de gierzwaluwen) is er betonrot geconstateerd waardoor het project voorlopig niet doorgaat. Günther Prang deed relaas over de kolonie in de voormalig Lutherse kerk van Groede (Zeeuws-Vlaanderen). Er waren eigenlijk geen bijzondere ontwikkelingen te melden. Günther gaf verder aan geïnteresseerd te zijn in preparatiemateriaal. Als officieel preparateur wordt hem nog wel eens om een opgezette gierzwaluw gevraagd. De tweede Belgische spreker, Louis-Philippe Arnhem, behandelde het boeiende onderwerp: 'Gierzwaluwen in Italiaanse torens'. Hierbij vertoonde hij een illustratieve video. Over dit onderwerp vindt u hierna een bijdrage. Zeer geslaagde dag Na de presentaties werden soep, broodjes en een drankje genuttigd, waarna de liefhebbers onder begeleiding van Angeniet een gezellige wandeling door een gierzwaluwrijke buurt van Haarlem maakten. Gelukkig lieten veel vogels zien waar zij nestelden. Sommige plekken waren nogal onverwacht, zoals onder kozijnen van een flatgebouw. De drukke, voor sommigen spannende, maar in ieder geval zeer geslaagde dag werd besloten met het verdelen van de overgebleven zoutjes voor onderweg. dat het een bepaling bij Sis is. Maar de Hebreeuwse grondtekst laat volgens mij niet veel twijfel over de identiteit van de vogel bestaan. Sis is de naam ! "Siiiis siiis sis", een mooiere onomatopee voor hun meeslepende kreetjes in de straten van het oude Jeruzalem kan men amper bedenken !
De Gierzwaluw in de Bijbel! De "galileese" Gierzwaluw In het boek "Nèfèsh Chajjà - Levende Ziel" van de arriveert al vroeg in het voorjaar, Nederlandse auteur H.I. de Smit, vond ik een interessante zo eind februari begin april, en passage over twee meldingen van de Gierzwaluw in het komt, behalve in de stad en verboek van het Eerste Verbond (het "Oude Testament"). laten gebouwen, ook in kalkholen Zoals gewoonlijk, haspelen de vertalers Zwaluwen en voor. De eerste melding in de Torre Rondonare Foto: M. Ballestrazzi Gierzwaluwen door elkaar, zodat het mogelijk is dat de Schrift luidt als volgt : "Als een Schrift bij Sis, de Senunith of Boerenzwaluw bedoelt. Dit laat- Gierzwaluw, zo piep ik, ik kir als een duif" (Js 38, 14). De ste Hebreeuwse woord (Senunith) komt echter niet in de tweede : "Zelfs de Ooievaar aan de hemel kent zijn vaste tijSchrift voor. In beide gevallen echter gaat het woord Sis van den en Tortelduif en Gierzwaluw nemen de tijd van hun komst "àgur" vergezeld. Met de vertaling daarvan weet men geen in acht" (Jr. 8,7). raad. Men weet niet of er een vogel mee aangeduid wordt, of Gierzwaluwen bulletin
2002 - 1
5
De oudstgekende kunstmatige nestgelegenheden In het Zuidoosten van Noord-Amerika, werden door de inheemse bevolking sinds mensenheugenis kalebassen uitgehold en voorzien van een gaatje. Deze werden bewoond door de Purple Martin (Progne Subis), met zodanig succes, dat bij de kolonisatie van dit gebied door Europeanen, de overgrote meerderheid van deze "Purperzwaluwen", zich niet meer in natuurlijke holten voortplantte. Deze goede gewoonte werd overgenomen door de kolonisatoren en wordt nu nog voortgezet, zij het in heuse zwaluwappartementsgebouwen voorzien van soms wel 200 nestgelegenheden. Dit heeft de soort zodanig gestimuleerd, dat ze nu veel noordelijker dan een honderdtal jaar geleden is gaan broeden. In Europa werden de eerste aantekeningen over het gebruik van nestkasten gemaakt door de Nederlander van Valkenborch en wel in 1597. Later, in 1622, maakt de Italiaanse ornitholoog Olina gewag van de Zuid-Nederlands-Vlaamse traditie om her en der op het platteland, potten van gebakken klei op te hangen om Spreeuwen en Mussen aan te trekken, en om de jonkies ervan te verorberen. Sommige Nederlandse laatmiddeleeuwse gebouwen, zoals bijvoorbeeld het Franciskanerklooster van Elburg, werden opzettelijk voorzien van gaatjes om Gierzwaluwen en andere vogels aan te trekken. Waarschijnlijk met meer vredelievende doeleinden. De torri rondonare Juist omdat de Gierzwaluw zeer vroeg het gezelschap van de mens opgezocht heeft, of liever zijn behuizing, is hij ook niet aan het menselijk oog ontsnapt. In Italië werden reeds in de late middeleeuwen door rijke landheren ' torri rondonare' gebouwd ; hoge torens rijkelijk voorzien van gaten. Niet zozeer om de Gierzwaluw als soort te beschermen, maar om ze op het goede tijdstip te oogsten en aan het spit te rijgen. Deze Gierzwaluwtorens kwamen overwegend in Noord en Centraal Italië voor: Lombardije, Emilia-Romagna en Toscane. In de provincie Modena spreekt men zelfs van een groot aantal Gierzwaluwtorens, in de stad zowel als op het platteland en dit vanaf de 14de eeuw. Deze torens werden op een methodische, ja bijna industriële schaal tot vlak na de Eerste Wereldoorlog geëxploiteerd. De reden die de Middeleeuwer aanzette om de Gierzwaluwtorens te exploiteren zijn evident. Gierzwaluwen zijn koloniebroeders, zij zijn zeer trouw aan hun voortplantingsplek, maand en dag van aankomst zijn precies te voorspellen. Gierzwaluwen vormden een smakelijke en gratis toevoer aan proteïnen. Niet zelden werden de holen in de loop der jaren verbeterd en de torens verhoogd om de capaciteit ervan te verdubbelen of zelfs te verdriedubbelen om er soms tussen de 200 en de 300 te tellen. Bij alleenstaande torens op het platteland werden de gaten in de vier windrichtingen aangebracht. Hoge temperatuurproblemen gaf dit niet omdat het gebouw opgetrokken werd in natuursteen en de wanden ervan meer dan een halve meter dik zijn. Vanuit de binnenkant zijn de nesten dan over twee verdiepingen bereikbaar via een ronde opening die afgedicht wordt met een houten stop van ongeveer 13 cm diameter, op de bovenste verdieping met een plankje dat bovenop het nest aangebracht wordt. De nestholten zijn in het algemeen groter dan nodig en zijn met de buitenwereld verbonden door een rond tunneltje met een diameter van 6 cm. 6
“De eigenaren”, zo vertalen we uit een oude Italiaanse tekst, "bezoeken hun torens dikwijls en met begerigheid. Dag na dag volgen ze de ontwikkeling van de kuikens en eigenen ze zich toe als ze rijp zijn." Het zijn "veri panettini di burro; echt met boter gesmeerde broodjes." Ze werden 24 uur lang nuchter gehouden zodat ze hun darmen konden ledigen en daarna (gevoelige luisteraars stoppen hun oren nu dicht) "soffocati entro una pantofola; verstikt in een pantoffel." Droevig en voortijdig einde voor zo'n elegante vogel in wording. In sommige streken evenwel, liet men één kuiken per nest leven "opdat hun ouders zich niet zouden verontwaardigen." Voorwaar een mooi gebaar... Sommige van de torens die overblijven werden in de jaren zeventig terug gerestaureerd en worden nu dus opnieuw gebruikt, evenwel enkel met het oog op wetenschappelijk onderzoek en bescherming, zo beweert mijn Italiaanse bron het althans … Literatuur: De Smit H.I. (1974) Levende Zielen - nèfèsh chàjja. Uitgeverij Noorderdiep 188. Valthermond. Nederland. Rabacchi R. (1999) Siepi, nidi e magiatoie. CISNIAR Edizioni, Italia.
Foto: M. v.d. Lelie
Gluren onder dak Els van der Pol en Jan Visser
Een huis kopen met gierzwaluwen als vaste gasten In 1996 kocht ik op een koude februaridag een huis in Zaandam. Toen de oplevering een paar maanden later een feit was geworden en we 's avonds even rust namen in de tuin, kregen we de verrassing van ons leven. Er bleken wel drie nestelende gierzwaluwenpaartjes te wonen! Tijdens het opknappen van het huis genoten we als we even in de tuin uitrusten, van het aan- en afvliegen van de gierzwaluwen. Op zo'n moment komen de vragen, de zoektocht naar informatie over gierzwaluwen, de nieuwsgierigheid van wat ze nu precies doen. De buren werden ook enthousiast en vertelden over hun observaties. Een besmettelijke ziekte leek het wel. Een technisch wonder Jan heeft menig uur nodig gehad om uit te vinden of je wel stiekem onder het dak naar een gierzwaluwennest kan kijken en hoe dat dan precies moet. Met de vondst van de bewakingscamera kreeg hij het gouden idee. Die doet toch precies wat wij ook willen? Gluren, de hele dag en nacht en dat nog wel maanden lang! Jan ging vroeg in het voorjaar met lange kabels Gierzwaluwen bulletin
2002 - 1
in de weer. Ik moest vaak helpen met het uittesten van de apparatuur. Gelukkig was alles geregeld toen de gierzwaluwen weer terugkeerden in Nederland. Het werd toen spannend voor ons. Gaan ze wel precies onder de camera broeden, of zoeken ze een andere plaats? Dat zou heel jammer zijn, want we konden de pannen niet meer van het dak afhalen en de camera een nieuwe plek geven.Het gierzwaluwen-echtpaar was geweldig. De oude plek werd weer trouw in bezit genomen en wij keken ademloos toe. Het eerste jaar Ze kwamen 26 april terug op het nest. Wat is het leuk om dat zo vanuit je huiskamer te kunnen volgen. Elk vrij moment zaten we voor de TV naar onze eigen soap te kijken. Ze legden drie eieren net in een super zonnige week. Het eerste ei kwam op 10 mei, op zeer warme moederdag, de andere een paar dagen later. Door de hitte die week werden de eitjes meteen oververhit; de buitentemperatuur was zo'n 25°C. Het lange broeden leverde dan ook niets op. Voor ons was dit heel teleurstellend. Dankzij de ca-mera wisten we wel wat zich op het nest afspeelde. Onder het dak liep de temperatuur soms wel op tot 60° C. De ouders zaten op het nest verschrikkelijk te puffen! Jammer dat de hele tocht van twee keer 7000 km van en naar Afrika geen succes heeft gehad.
onveilig maakten. Hebben zij er een te pakken gekregen? Nooit heb ik meer een spoor van het jong terug gevonden. Misschien viel hij uit het nest en heeft een kat hem gevonden. Met een concurrent minder werd het voor Napoleon iets makkelijker om voedsel te bemachtigen en precies zes weken nadat ze uit het ei waren gekomen vlogen de beide jongen uit. De ouders hebben daarna het nest nog iets verzorgd en zijn tenslotte ook vertrokken. Hopelijk zijn ze er volgend jaar weer zodat we weer vele uren kunnen genieten van deze 'never ending story'. Observatie met infraroodcamera Voor het niet verstorend observeren van een nest is het observeren d.m.v. een infraroodcamera een ideale oplossing. - de dieren worden totaal niet verstoord; - je hebt de mogelijkheid om de beelden vast te leggen met behulp van een videorecorder; - ook in het donker worden de beelden feilloos geregistreerd; - de observatie kan comfortabel vanuit de luie stoel worden gedaan; - er kunnen bij aansluiting van meerdere camera's meerdere nesten vanuit één positie worden geobserveerd.
Technische details Een moeilijk tweede jaar Een infrarood camera Een jaar later arriveerde de eerste ouder weer keurig heeft een voedingsspanop tijd op het nest. De andere kwam niet terug, maar ning nodig van 12V een nieuwe partner was snel gevonden en er kwamen gelijkstroom (b.v een weer drie eitjes. Twee werden uitgebroed en de jongen autoaccu heeft stroom groeiden als kool. Op de vierde dag viel er een uit het genoeg voor een heel nest en die werd door de ouders niet meer herkend. seizoen observatie of een Daardoor kreeg hij ook geen voedsel meer. Dan is een adapter die je op 220V Schema video-opstelling Tekening:J. Visser camera een afschuwelijke uitvinding, want wij zagen aansluit). Uit de camera hoe het pasgeboren vogeltje nog vier dagen lang een strijd op komt een videosignaal (beeld) en de ingebouwde microfoon leven en dood voerde. Moet je het jong dan niet terug op het zorgt voor het geluid (audio). nest zetten? Om zo'n operatie uit te voeren moeten echter heel De camera wordt d.m.v. kabels (in de handel verkrijgbaar) verveel dakpannen van het dak. Het risico dat je de ouders of de bonden met de videorecorder, die weer op de TV wordt broedpaartjes van de naastliggende nesten verstoord is heel aangesloten. groot. Als de camera er niet was geweest hadden we geen idee Een videorecorder heeft maar één video-ingang en één audiogehad van deze ramp. Het overgebleven jong is prachtig ingang dus als we meerdere camera's op een videorecorder vliegrijp geworden en heeft vast Afrika wel kunnen bereiken. willen aansluiten moeten we er een speciale schakelaar tussen Misschien zien we die in de toekomst wel aanspraak maken op zetten die meerdere video- en audio-ingangen omzet naar één de aanwezige vliegopeningen. video- en één audio-uitgang , die dan met de videorecorder worden doorverbonden. Gluren in 2002 Dit jaar was weer een verrukkelijk gluurNotities: jaar. Voor de derde keer komen er drie - Als je de beelden niet wilt opnemen eieren, maar voor het eerst worden ze laat je in beide opstellingen de videoallemaal uitgebroed. De laatste was wel recorder weg; een nakomertje; zeven dagen na het - De gebruikte TV moet een video- en tweede kwam hij pas op de wereld en een audio-ingang hebben. bleef altijd iets kleiner dan de andere - Een infraroodcamera geeft zwartwittwee. Omdat het een echte knokker was Meer videoaansluitingen Tekening:J. Visser beelden. noemden we hem Napoleon. In de derde Technisch adviseur: Jan Visser week liepen de temperaturen in het nest behoorlijk op. Met angst en beven zagen we dat de twee grote jongen van het nest Meer informatie over dit onderwerp of het adres van Jan kunt u opvragen bij de redactie. verdwenen en Napoleon op het nest achter lieten. Zochten ze verkoeling bij de opening? 's Avonds keerde er maar één terug. Kwaad keek ik naar de vele eksters die de tuinen Gierzwaluwen bulletin
2002 - 1
7
Vliegbewegingen tellen bij inkijkpost
Sopraan en tenor gaan af !
Anton Koenraadt
Ingrid Nagtzaam
Verslag van het aantal vliegbewegingen in een inkijkpost in Standdaarbuiten gedurende het broedseizoen 2002 In één van de 11 nestkasten 'model Roosendaal' heb ik sinds 3 jaar een camera geplaatst waardoor ik op TV de bewegingen in de kast kan volgen. Sinds vorig jaar heb ik aan de voorzijde van de kast een infraroodzender en -ontvanger geplaatst, zodanig dat als een gierzwaluw de kast in- of uitgaat de infrarood straal wordt onderbroken. Met behulp van een trafo met teller wordt deze beweging geregistreerd. Bij elke lichtonderbreking verspringt de teller een positie. In mijn waarnemingen deel ik dit aantal door twee om op die manier het aantal geregistreerde invliegbewegingen te meten. Mijn waarnemingen beginnen op 5 juni en eindigen op 4 augustus2002. Er zijn een aantal dagen geen waarnemingen gedaan omdat ik afwezig was. In mijn logboek vermeld ik tevens, zij het summier, de dagelijkse weergegevens. Uit de meetgegevens komen volgens mij een aantal zaken duideObservatiekasten Standdaarbuiten lijk naar voren. Foto: A. Koenraadt (a) De 2 eieren komen uit op 14 en 15 juni (video). (b) De relatie met de weersomstandigheden: bv. op 2, 3 en 4 juli was het zeer slecht weer. (c) Bij een plotselinge temperatuurstijging daalt in eerste instantie het aantal vluchten, bv. 18 juni en 29 juli. (d) Het afbouwen van het aantal keren voeren aan het eind van het broedperiode om de jongen naar buiten te lokken. Ik wil volgend jaar doorgaan met het registreren van het aantal vliegbewegingen. Dit zou eventueel verder uit te breiden zijn met metingen die voorzien zijn van de tijdvermelding, waardoor te herleiden is op welk tijdstip het meest gevoerd wordt. Andere wetenswaardigheden uit Standdaarbuiten zijn, dat er op 25 augustus nog steeds één nestpan bezet was en dat ik dit jaar 32 broedparen heb gehad, waarvan één paar in de molen! Volgend jaar hoop ik meer broedparen in de molen te hebben, omdat dit jaar een paartje al een aantal nachten achtereen een nest heeft bezet.
Ik was heel gelukkig met het feit dat een groot aantal mensen bereid was om mee te werken aan het experiment van onze solisten. Toen ik de kunstmatig gesplitste geluiden (m/v) kreeg toegestuurd en afluisterde was mijn eerste reactie op het solistisch geluid er een van 'nou ik ben benieuwd of de gierzwaluwen hierop reageren'. Ik vond het geluid, verkregen door een roep te splitsen op de computer, kunstmatig. Toch heb ook ik regelmatig een sopraan laten horen en het geluid bij mijn nestkasten aangezet. De gierzwaluwen vlogen niet krijsend met de pootjes voor de oren weg, maar er kwam ook geen vogel belangstellend op mijn sopraantje af. Inmiddels is gebleken dat deze sopraan en tenor door de zijuitgang mogen verdwijnen door gebrek aan succes! De opvoering wordt niet geprolongeerd. Toekomstmuziek: opmerkelijk is wel dat, toen de gesplitste geluiden werden afgespeeld voor een volwassen gierzwaluw die wegens veerproblemen langere tijd in het opvangcentrum verbleef, hij (of zij) wel heel duidelijk antwoord gaf. De reactie van deze gierzwaluw, onze nieuwe solist 'Schimmeltje', is opgenomen en de komende maanden wil ik van hem/haar een cd /cassette laten samenstellen. Of de zoekende gierzwaluwen daarop zullen reageren, zal moeten blijken in het broedseizoen 2003. Allen die hebben meegewerkt aan het eerste experiment dat niet het beoogde resultaat heeft gehaald, kunnen gratis een cd/cassette van 'Schimmeltje' bestellen en weer mee werken aan nieuw talent op het gierzwaluwtoneel. Als u interesse heeft om (verder) aan dit project deel te nemen kunt contact met mij opnemen. (Red.: adres zie pagina 15) U kunt ook een vragenformulier per e-mail over geluidsexperimenten opvragen en terugsturen.
Notitiekaart A. Koenraadt
8
Het begin van een gierzwaluwkolonie? Rick Wortelboer Het bezoek In augustus 2000 kregen wij in De Bilt opeens bezoek van gierzwaluwen. 's Avonds vloog er een groepje door onze tuin die de zijkant van ons hoekhuis inspecteerden op kieren tussen muur en boeibord. De vogels gingen even hangen, keken wat rond en vlogen vervolgens weer verder om in het volgende rondje op een andere plaats ook even rond te kijken. Het uiteinde van de dakgoot kreeg ook een bezoekje. 'Leuk', dacht ik, maar jammer dat ze niets zullen vinden. Misschien is het wel mogelijk om daar wat aan te doen. Ik heb toen het plan opgevat om te proberen gierzwaluwen onder ons dak te laten broeden. Ik heb inmiddels een kast opgehangen, maar dakpannen met openingen speciaal voor gierzwaluwen leek me nog leuker. Ik was me bewust van het feit dat het laten broeden van gierzwaluwen op een nieuwe plaats erg moeilijk is, maar vond het wel spannend om het toch te proberen. De huisvesting Dus meteen maar 5 oude reservepannen opgezocht en deze laten 'ombouwen' bij de Fa. Artiprex in de Meern, volgens de richtlijnen. Toch zagen ze er anders uit dan ik dacht dat een Gierzwaluwen bulletin
2002 - 1
gierzwaluwdakpan eruit zou moeten zien (figuur 1). De invliegopening zat door een opstaande rand 3 cm van het oppervlak van de dakpan af en vanaf de panlat was de afstand tot de opening maar liefst 7,5 cm. Ook zat de opening, als de pan op het dak zou liggen, bijna verticaal, wat inregenen mogelijk zou maken. Een bestelling van nieuwe omgebouwde pannen naar een voorbeeld van een zelfgemaakte werktekening (figuur 2) leidde tot lang wachten. Ik heb de huifjes (figuur 1) bij de fabrikant opgehaald. Na deze te hebben aangepast zijn ze met montagekit op de dakpannen vastgemaakt. Op de panlatten heb ik plankjes aangebracht om de gierzwaluwen wat meer comfort te geven. Hierop werden strootjes uit een oud mussennest gestrooid. Er werden verticale plankjes op het dakbeschot gelijmd die aansloten op de bovenliggende dakpan. Dit deed ik om de ruimte voor de vogels af te grenzen en om meer broedparen op dezelfde rij van de dakpannen nestgelegenheid te bieden. De jonge vogels kunnen zo ook niet tussen de panlatten naar beneden vallen en ook niet onder het dak verdwalen als ze op stap zouden gaan. Er werden vijf dakpannen op het dak gelegd: twee van het nieuwe ontwerp, twee van het oude ontwerp ter vergelijking (van beide typen één halverwege het dak en één op eenderde van het dak: (figuur 3). De vijfde pan, vlakbij de dakgoot werd gereserveerd voor een luidspreker. Het dak ligt op de oostzuidoost richting. Op 27 april 2001 was alles geïnstalleerd. Het lokken 29 April zag ik de eerste gierzwaluwen boven de Utrechtse vrijmarkt. Een dag later ook boven De Bilt. Het was me wel duidelijk geworden dat gierzwaluwen niet zomaar op een dakpan met een opening afkomen. Nu werd onder de reserve gierzwaluwdakpan vlak bij de dakgoot (waar ze naar mijn idee toch niet zouden komen) een luidspreker geplaatst. Uit een op een tijdklok aangesloten speaker werd 's ochtends en 's middags een kwartier lang gierzwaluwgeluiden ten gehore gebracht. Soms kwamen kauwen en eksters nieuwsgierig op het geluid af. Als er gierzwaluwen in de buurt waren, reageerden deze vaak duidelijk op het geluid door onderzoekend in de buurt van het geluid te komen vliegen. Ik had er geen idee van wat die gierzwaluwen op dat bandje nu eigenlijk probeerden over te brengen. Was het 'Kom hier?' of 'Ga Figuur 1 Tekening:E. Wortelboer weg!'. Een alleen vliegende gierzwaluw hoorde ik eens op het geluid reageren met een geluid dat minder agressief en meer vragend klonk. Dat geluid stond echter helemaal niet op het bandje. Ik ben toch maar doorgegaan met het beschikbare geluid. Als er in de buurt ook maar een gierzwaluw te zien was, snelde ik naar de cassetterecorder om het geluid aan te zetten. Ik gluurde door de luxaflex in de dakkapel om te zien of de vogels naar de gierzwaluwdakpannen zouden vliegen. Het geluid had tot resultaat dat de vogels heel hard over het dak vlogen, of dat ze (zo mogelijk nog sneller) op verschillende hoogten langs het dak en de dakgoot vlogen om precies de bron van het geluid te lokaliseren. Soms vlogen ze naar de hoek van de dakkapel, de dakGierzwaluwen bulletin
2002 - 1
goot of de zijmuur en vervielen ze blijkbaar in hun oude zoekpatroon. De gierzwaluwen lieten zich uiteindelijk zelfs in de dakgoot vallen om zo dicht mogelijk bij het geluid te komen. Één keer dook er zelfs een vogel met zijn kop in de dakpan met de luidspreker (deze pan heb ik toen maar met plastic afgeplakt). Het werd al snel duidelijk dat 2 gierzwaluwen echt geïnteresseerd waren in ons dak. Ik lokte de vogels naar het dak met het geluid (bij voorkeur met een enkele schreeuw van het bandje), maar zette het uit als ze echt in de buurt waren. De vogels leken dan nog serieuzer te zoeken. Opeens zag ik, toen ik het geluid wilde aanzetten, (het was inmiddels 20 mei) een gierzwaluw invliegen. De vogel bleef wel een minuut lang met het achterlijf uit de opening steken. Hij zat niet klem maar wilde blijkbaar eerst beter weten wat er zich preFiguur 2 Tekening:E. Wortelboer cies achter dat zwarte gat bevond. Daarna kroop de vogel verder en was zeker een uur bezig om de ruimte onder de pannen te inspecteren. Zowel een oude als een nieuwe dakpan werd bezocht. Bij het oude type dakpan (met opstaande rand bij de opening) hadden de vogels zichtbaar moeite om eruit te vliegen. Ze hebben het oude type verder niet gebruikt. Na een paar dagen kwam er een patroon in de bezoektijden. 's Ochtends werd er eerst onder de dakpannen wat heen en weer geroepen waarna er 2 gierzwaluwen uit het dak vlogen (soms pas om half tien als de zon lekker op het dak scheen) om 's avonds in de schemering weer onder het dak te verdwijnen. Als de laatste binnenkwam werd er ook luidkeels geroepen. Na een paar dagen hadden de vogels geen oefenrondjes meer nodig maar kwamen ze in volle vaart aanvliegen om direct de opening in te schieten. Een van de nieuwe pannen halverwege het dak was definitief in gebruik genomen. De stilte Na 1 tot 2 weken (het zal eind mei geweest zijn) veranderde het patroon van de bezoeken. 's Ochtends vloog er nog maar één vogel onder het dak vandaan. 's Avonds om een uur of zeven kwam er één vogel aanvliegen De ene keer kwam er één en de andere keer kwamen er twee vogels onder de dakpan uitgevlogen om tegen de schemering rond een uur of negen weer terug te keren. Zouden ze aan het broeden zijn gegaan? Dat gierzwaluwen geen koolmezen zijn wordt dan wel heel duidelijk: je ziet ze niet elke vijf minuten bij het nest, de paar seconden van aanvliegen en weer wegvliegen zijn gemakkelijk te missen. Ik heb ze zelfs een week helemaal niet gezien, totdat ik 's avonds ging posten om vast te stellen dat ze er nog wel degelijk waren. De periode van 2 uur, die ze nodig hebben om een voedsel bal te verzamelen die dan naar het nest gebracht wordt, en waarover ik in een vogelboek had gelezen, klopte wel zo ongeveer. Of gierzwaluwen koloniebroeders zijn, weet ik nog zo net niet. Tijdens de broedperiode heb ik een aantal keren gezien dat als er gierzwaluwen dicht bij het dak kwamen (zeg minder dan 10 m boven de nok van het huis), plotsklaps een andere gierzwaluw achter deze vogels aan ging jagen. Twee keer heb ik deze jagende vogel direct 9
daarna het nest in zien vliegen. Dit duidt volgens mij op territoriumgedrag rond de nestplaats. Binnen 200 meter van ons huis broeden geen andere gierzwaluwen. Begin juli veranderde het patroon van de bezoeken weer. Nu kwamen 2 vogels om beurten naar het nest vliegen. 's Avonds kwam soms nog maar één vogel terug op het nest. Zouden er jongen zijn? Het luidkeels roepen van jongen, zoals je dat bij koolmezen van grote afstand uit een nestkastje kan horen komen, heb ik nooit vanonder de dakpannen kunnen horen. Ook niet wanneer een oudervogel terugkwam op het nest. Succes? Op een avond in de derde week van juli zag ik opeens in de schemering een kopje uit de opening in de dakpan steken. In tegenstelling tot anders, wanneer de vogels direct wegvlogen, bleef deze keer de vogel enkele minuten in de opening zitten. Duidelijk was te zien dat er enkele witte veertjes als een Figuur 3 Foto:E. Wortelboer krans bij de nek naar achteren staken. Toen vloog de vogel plotseling het duister in. Andere gierzwaluwen waren op dat moment niet aanwezig. Na deze avond heb ik geen gierzwaluwen meer bij het huis gezien. Een week later bleken bij controle van de nestplaats alle losse strootjes verdwenen te zijn. Wel zat er een ondiep nestkuiltje op het plankje onder de pannen. Het nestje bestond uit fijne strootjes en veertjes die aan elkaar waren geplakt, ongeveer 6 cm in doorsnede en 1 cm diep. Er lagen kleine stukjes eierschaal in. Hieruit heb ik geconcludeerd dat de gierzwaluwen succesvol gebroed hebben en dat de vogel die ik zo laat in de schemering heb zien wegvliegen een uitvliegend jong geweest moet zijn. Het wachten Na het vertrek van de gierzwaluwen was het vreemd stil rond het huis. Ik betrapte me er op nog regelmatig in de lucht te kijken, maar de zwaluwen die ik wel zag waren naar het zuiden trekkende boerenzwaluwen. De andere pannen worden nu aangepast zodat de gierzwaluwen ook daar gemakkelijker in en uit kunnen vliegen. Ook bij het uiteinde van de dakgoot hangt inmiddels een nestkast. 2002 Met een tweede golf van terugkomende vogels werd op 13 mei 2002 het nest opnieuw bezet. Andere gierzwaluwen hebben ook belangstelling voor de pannen en de nestkasten, maar worden nog vaak achterna gezeten door een van de broedende vogels. Misschien lukt het ze om dit jaar, of anders volgend jaar, een van de andere nestplaatsen te bezetten. Naschrift van de redactie Uit Rick's verhaal mag wellicht geconcludeerd worden dat we goed moeten opletten hoe de neuzen op de dakpannen worden of zijn bevestigd. Er zijn veel verschillende soorten gierzwaluwdakpannen en sommige daarvan hebben inderdaad een neus zoals in figuur 1 wordt getoond. Het lijkt dus beter om geen opstaande randjes te hebben en de neus wat meer naar voren te laten doorlopen zoals in figuur 2. 10
Het lijkt interessant om te experimenteren met het afdraaien van geluid en te zien wat voor reactie dit geeft. Voor de liefhebbers/doe-het-zelvers hebben Els van der Pol, Jan Visser en Jan Maarten Fiedeldij Dop een instructie geschreven hoe je zelf huifjes van klei kunt maken en bevestigen op dakpannen. Informatie via Els v.d. Pol (adres zie bladzijde 15).
Radarmetingen Luit S. Buurma (Vertaling: Marjo van der Lelie) Vogels zijn echte drie dimensionale schepselen. De manier waarop ze zich manifesteren is vaak niet te begrijpen voor mensen. Dankzij radarbestuderingen (Eastwood 1967) weten we dat trekvogels vaak naar grote hoogten opstijgen om te profiteren van de sterke achterwind voor hun lange trektochten. Ook vogels die lokale vluchten maken zijn soms op grote hoogte aanwezig. Een nieuwsgierig makende soort is de gierzwaluw. Hij is zowel een lange afstand vlieger als een actieve lokale vlieger. Gierzwaluwen staan om twee redenen hoog op de vogelhitparade van de Nederlandse Royal Air Force. Ten eerste worden deze vogels het meest gezien omdat ze op de hoogte van het vliegverkeer vliegen. De tweede reden is dat de vogels extra ongelukgevoelig zijn omdat ze niet adequaat een naderend vliegtuig ontwijken. Er zijn intrigerende observaties die aanzetten tot verder onderzoek naar de combinatie van ruimtelijke en gedragsaspecten van gierzwaluwvluchten. Botsingen met gierzwaluwen Botsingen van vliegtuigen met gierzwaluwen gaan terug tot de vroegste dagen van de luchtvaart. Een Franse piloot heeft in de eerste wereldoorlog 's nachts gierzwaluwen op 3 km hoogte gezien en een aantal geraakt. Het leek of de vogels bewegingsloos vlogen en totaal geen aandacht schonken aan het vliegtuig. Botsingen vinden 's nacht plaats, omdat gierzwaluwen de nacht in de lucht door brengen. Zelfs in het broedseizoen verzamelen de vogels zich in schreeuwende groepen voor zonsondergang en stijgen plotseling naar grotere hoogten en verdwijnen in het donker. Tijdens de migratie trekken de gierzwaluwen 's nachts verder. (Bruderer & Weitnauer 1979) Voor mij komt de beschrijving van de Fransman dicht bij datgene wat ik heb meegemaakt in een vliegtuig boven Israël. Wij zaten tussen hoog vliegende vogels, die helemaal leken op te gaan in hun werk (hoog vliegen gedurende de trek). Ze trokken zich niets van ons aan. De vraag rees bij mij of de vogels in een bepaalde staat van apathie zijn tijdens hun nachtvlucht en daardoor het gevaar van een vliegtuig niet onderkennen. Hetgeen ze wel doen als ze overdag laag vliegen. Overdag lijken de gierzwaluwen veelal laag te vliegen; botsingen overdag boven Nederland wijzen daarop. Botsingen met vogels worden altijd gemeld aan de RNLAF. Identificatie vindt plaats door microscopisch onderzoek aan veerstructuren in verzamelde vogelresten. Zelfs bloedsporen worden onderzocht. Als deze onderzoekingen niet op zo'n minutieuze manier zouden worden gedaan zou een botsing met gierzwaluwen onopgemerkt blijven (Buurma, cs. ,1986). Al met al zegt het op deze manier meten van de vlieghoogte meer over de vliegbewegingen van een vliegtuig dan die van gierzwaGierzwaluwen bulletin
2002 - 1
luwen. Vergelijking van botsingsgegevens overdag met die van andere vogels laat zien dat gierzwaluwen relatief hoog vliegen.
De 'IJsselmeer muggen' geven dan uitstekende foerageermogelijkheid, waarschijnlijk voor jonge, nietbroedende eenjarige gierzwaluwen.
Radarplaatjes van de gierzwaluwen Toen ik in 1997 opnieuw radaronderzoek deed voor de veiligheid van het vliegen boven Nederland, vielen mij de grote hoeveelheid vogelecho's boven het IJsselmeer op in juni en juli. Veldobservaties op 11 juli 1997 op de Oostvaardersdijk lieten duidelijk zien dat de bron van deze echo's alleen maar van de gierzwaluwen kon zijn. Tussen 21 en 22 uur verlieten veel gierzwaluwen Amsterdam en het land rondom de stad. Ze vlogen richting het Markermeer en Zuidelijk Flevoland, waar ze allen foerageerden op de grote hoeveelheden 'IJsselmeer muggen' (Chironomus spp.). Kort na 22 uur veranderde het gedrag van de vogels. Ze vlogen in zwermen tussen de 2 en 30 meter boven het meer, dijk en polder. De vogels vormden een aantal dichte cirkels van enkele honderden stuks, luid schreeuwend terwijl ze langzaam stegen. Om 22.15 vloog geen vogel meer op 100-200 meter. In 5 minuten waren alle opstijgende vogels uit het zicht. Er was ook geen geschreeuw meer hoorbaar. De observaties werden in andere zomers herhaald, ook langs de kust van zuidwest Friesland. Het resultaat was steeds dat de gierzwaluwen richting IJsselmeer vlogen. In populaire literatuur wordt wel geschreven dat gierzwaluwen 's nacht niet terugkeren naar hun nest (of nestkasten) en dat ze de hele nacht doorbrengen hoog boven hun broedplaatsen en daar waarschijnlijk vliegend slapen. De duidelijke opnamen van een heel seizoen (juni, juli) radarfilm is dat de vogels 2 maal per etmaal boven het IJsselmeer verschenen. Als het helemaal donker werd verdwenen de vogels van het radarscherm. Waarschijnlijk vliegen ze dan erg laag (niet waarneembaar door de radar) boven het meer. Ze zijn daar vreemd genoeg tot nu toe nooit gezien. Deze observaties werden herhaald in 1980 met hetzelfde resultaat. De films geven aan (gezien het type echo, snelheden, locaties van vertrek en de tijd van het jaar) dat de gierzwaluwen de belangrijkste kandidaten zijn voor de echo's boven het IJsselmeer en Markermeer.
De meeste gierzwaluwactiviteit is er onder de 300 meter, zowel overdag als een groot deel van de nacht. Zelfs onder de slechtste weersomstandigheid zijn er altijd een klein aantal vogels aanwezig bij zonsondergang en zonsopgang hoewel alleen in de laagste radarbundel, dus waarschijnlijk niet boven de 300 meter en alleen erg kort (vaak minder dan een uur). Dit geeft aan dat de stijgingen een ander doel dienen dan alleen foerageren. Ik geloof er sterk in dat het te maken heeft met iets van een sociaal oriëntatiegedrag. Zowel het tijds- als het ruimteaspect steunen dit idee. De bevinding dat de hoogst stijgende gierzwaluwen zich het meest synchroon gedragen doet vermoeden dat de vogels collectief het opkomen en het dalen van de zon observeren (of een beeld krijgen van het polariserende licht) in combinatie met een blik op de sterrenhemel. (Emien, 1957). De sociale component zou kunnen zijn dat de vogels hun gevoel en interpretatie van hemeldraaiing delen en hun individuele 'metingen' samen middelen. Bovendien zijn de vogels tijdens het opstijgen perfect in staat om weercondities op verschillende hoogten te onderzoeken. De luchtdruk in combinatie met de windrichting kan ze tamelijk precies de ontwikkeling van het weer vertellen. Ze kunnen deze gradiënt heel precies meten als ze boven grote waterpartijen vliegen waar storende oppervlakte-effecten van windbeweging veel kleiner zijn dan boven land. Voorts lijken de gierzwaluwen een zekere afstand tot de kustlijn te bewaren maar ze hebben altijd zowel het land als het water in zicht wat bewijst dat ze een goede grondoriëntatie hebben, in het bijzonder dat ze de luchtsnelheid en richting nauwkeuriger kunnen meten. Zelfs in de donkerste nachten zijn de kustlijnen en de branding vaak goed te zien vanuit de lucht. Het begrijpen van de bewegingen van de gierzwaluwen op laag en hoge gebieden kan veel helderheid geven in de vliegactiviteiten van vogels, gedeeltelijk waargenomen door toezichthoudende radar en gedeeltelijk waargenomen door het menselijk oog. Gierzwaluwen zijn perfecte ‘stuurlui’ zowel lokaal als tijdens de trek. Het opstijgen na zonsondergang en voor zonsopkomst kan de gierzwaluw ondersteunen bij het verkrijgen van aanwijzingen over de hemeldraaiing en daarmee de positie van de vogels op de aardbol.
Discussie Het opstijgen bij zonsopgang en zonsondergang van gierzwaluwen boven het IJsselmeer werpen een nieuw licht op het oude verhaal dat gierzwaluwen hoog in de lucht slapen boven hun nestplaatsen. Is het zinvol om hoog te vliegen als er lange tijd veel insecten zijn in lagere luchtdelen? Onze radarobservaties geven aan dat gierzwaluwen 's nachts, als het mooi weer is, slechts enkele uren boven de 300 meter vliegen. Het meest aanneembare is dat de insecten dan ook in de hogere luchtlagen vliegen. Op winderige dagen in juni en juli is er op het radarscherm geen vogel boven land te zien. In 1959 schreef Lack al dat gierzwaluwen boven grote meren verschijnen als het winderig en nat weer is. De op het land levende insecten blijven op de grond, maar sommige die hun eitjes in het water afzetten vliegen dan laag boven het water. Dit schijnt op grote schaal te gebeuren boven het IJsselmeer. Gierzwaluwen bulletin
2002 - 1
Dit artikel is een verkorte versie van de internetsite: http://www.int-birdstrike.com/proceedingspdf/BUURMA.pdf Luit S. Buurma Dusk and dawn ascend of the Swift, Apus apus Proceedings of the 25th world conference of the International Bird Strike Committee, Volume II, pp. 113-124 (Amsterdam, 17-21 April 2000)
11
REGIONIEUWS Gierzwaluwdakpannen bewoond! Al vóór 30 april verschenen de eerste gierzwaluwen in ons land. In het dorp Mijdrecht zag ik toen nog niets rondvliegen. De eerste vogel zag ik op 6 mei in het centrum. Enkele dagen daarna zweefde een drietal vogels boven het huis van Arie Nooteboom. De dagen werden warmer en op 10 mei cirkelden er meerdere laag over zijn huis. Omstreeks 15 mei werd gezocht naar oude nestplaatsen. Maar ja, die waren weg gehaald. De eerste nieuwe gierzwaluwpan zat op 15 cm afstand. Dagenlang probeerden ze de oude plekken te vinden. Eindelijk dan toch in en uit bij een gierzwaluwpan. De andere pannen bij de dakkapel werden ook geïnspecteerd en de pannen bij de nok op de noordzijde van het huis kregen bezoek. Er zijn zeker 4 nieuwe pannen waar gierzwaluwen zijn ingegaan. Wat een succes voor het eerste jaar! En dan te bedenken dat er nog veel meer pannen op zijn dak en op dat van de buren beschikbaar zijn voor de komende jaren. Wat de bezetting van de gierzwaluwen in het Veenlanden College betreft kunnen we, ondanks de gierzwaluwgeluiden, nog geen waarnemingen melden. Wel hebben er boven de school een aantal keren gierzwaluwen gecirkeld. Zolang het cassettebandje nog niet is versleten blijven we geluid produceren. Ad van Uchelen Bron: periodiek afd. IVN "De Ronde Venen "
Gierzwaluwseizoen 2002 in Amstelveen Het Gierzwaluwseizoen is nu al weer voorbij. Wat gaan die 3 maanden toch vreselijk snel en wat is het nu weer stil in de stad. Op plekken waar kolonies zijn gevestigd is het onwerkelijk rustig. Sinds 1996 plaatst de Vogelwerkgroep IVN Amstelveen oproepen in de lokale kranten om broedplaatsen van gierzwaluwen te melden. Met deze oproepen zijn inmiddels z'n 160 broedplaatsen gevonden. En een broedplaats bestaat soms uit één nest maar ook 7 nesten of een gebouw (KLM hoofdkantoor met meer dan 30 invliegplekken). In 2002 waren er successen en mislukkingen. Een projectontwikkelaar die had toegezegd gierzwaluw neststenen te zullen plaatsen in een woontoren, trok die toeSt. Josephlaan, Amstelveen Foto: v. Ieperen zegging in, terwijl het geld daarvoor via het Prins Bernhard Cultuurfonds NoordHolland al binnen was. Erg jammer. In een andere straat in Amstelveen moest gerenoveerd worden en dat tijdens het broedseizoen. Dakpannen en dakkapellen eraf, nieuwe erop, terwijl meer dan 30 gierzwaluwpaartjes daar al jaren achtereen broedden en via de achterzijde van de dakgoot onder de dakpannen kropen. In goed overleg én allemaal in de laatste week van april werd van een deel van de straat de invlieggaten afgesloten, metselwerk verwijderd en Artidomus neststenen zo dicht mogelijk geplaatst bij de plek 12
waar ze altijd naar binnen vlogen. Dit lukte niet altijd omdat er T-balken in de weg zaten. Toen veiligheidsnetten werden opgehangen werden de kasten aan de voorkant van de steigers geplaatst. Daar kwam natuurlijk geen gierzwaluw op af, te onrustig, te veel herrie enz. Toch vond ik in één neststeen gierzwaluw nestmateriaal toen de stenen definitief werden ingemetseld. Een mooie plank met de invlieggaten zo hoog mogelijk onder de dakgoot en zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke invlieggaten werd voor de stenen geplaatst vlak voor de bouwvakantie. Op 20 juli was dit deel van de straat klaar en begon de bouwvakantie, dus eindelijk weer rust in de straat. Nog maar Wilhelminaplein, Amstelveen Foto: J. Schenk 1 à 2 weken voordat de vogels vertrekken, maar ik zag in de laatste week weer gierzwaluwen bij de nieuwe neststenen rondvliegen en aanhaken. Duimen voor volgend jaar. De rest van de straat komt na de vakantie aan de beurt, gelukkig zonder verstoring. Want dat deze activiteiten verstoring brachten is natuurlijk duidelijk. Het is vreselijk om te zien: vogels die continue tegen de invliegplekken blijven aanvliegen en er niet in kunnen. Zelfs gingen sommigen gevechten aan met vogels in het andere deel van de straat en rolden ze soms vechtend uit de nesten en over straat. Met de opdrachtgever (Woongroep Holland) en de aannemers (Van Ieperen Groep) was het goed afspraken maken. Zij hebben de informatie over gierzwaluwen goed gelezen. Ik ben er bijna dagelijks aanwezig geweest. Er werden foto's gemaakt van de voortgang. De aannemer gaat zelfs een artikel in een bouwvakblad plaatsen om andere bedrijven te stimuleren. Hopelijk kan het in andere gevallen wel voor de broedtijd! Ik ben optimistisch. (Red.: In het vakblad voor de voeg-, metsel-, en gevelbranche: 'Gevel journaal', nr. 4, jaargang 2, 2002, staat inmiddels een artikel met veel foto's over deze renovatie.) De gemeente Amstelveen is ook actief. Er wordt momenteel gesproken over het schrijven van een protocol voor het 'verplicht' plaatsen van o.a. gierzwaluw neststenen bij nieuwbouw. Zoiets als 'natuur als buur' of 'natuur nabij'. Er zijn gemeenten waar dit al gebeurt, zoals Uithoorn. Nu Amstelveen ook nog. Lijkt me geweldig. In de wijk PatrimoWilhelminaplein Foto: J. Schenk nium waar in 1983 in 8 muren ieder 7 (Duitse) neststenen waren geplaatst was het dit jaar drukker dan anders. Normaal zijn er 47 stenen bezet. In 2002 was dat aantal 50. Misschien heeft het iets te maken gehad met de nabij gelegen straat waar gerenoveerd werd. Pas Gierzwaluwen bulletin
2002 - 1
in 1993 werden er voor het eerst 7 bezette stenen geteld. In 1996 hebben we alle stenen schoongemaakt. Hetzelfde jaar waren er 31 bezet, nu dus 50. Een geweldig succes, straks komen we nog neststenen tekort! Marleen Andriessen, Amstelveen
Vogelliefhebbers maken kennis met GBN De vereniging is op een aantal regioavonden van Vogelbescherming - Nederland aanwezig geweest en heeft op die avonden veel enthousiasme ontmoet voor de gierzwaluw en verrassend veel vragen mogen beantwoorden. Het was hartverwarmend om zoveel leuke ervaringen te horen, maar we hoorden ook over problemen met renovatieprojecten. Allemaal zo goed bedoeld maar net niet gelukt. We komen hier nog op terug in een later bulletin. We zijn op 2 avonden aanwezig geweest in het Zaantheater in Zaandam, één avond voor de Amsterdammers en één voor de provincie. Daarna nog een keer in Schiedam voor de regio Rotterdam. We waren ook aanwezig bij het Symposium voor 'Soortbescherming en Vrijwilligers' in Ede. De laatste keer was in Bussum voor de regio het Gooi. Hele leuke avonden die zeker een heleboel mensen wijzer hebben gemaakt. Onze dank gaat uit naar Vogelbescherming - Nederland die onze aanwezigheid mogelijk maakte. Marleen Andriessen, Amstelveen
Een zomerdag in augustus Onze slager is met vakantie en ik ga 's ochtends vlees halen in het dorp bij de keurslager. Zodra ik het spoor over ben fiets ik door de oude kern., waar hoog zomer altijd veel gierzwaluwen rond'gieren'. Ik ben steeds weer verbaasd dat er verder niemand omhoog kijkt. Ben ik de enige die ze hoor en zie? Vaak sta ik even stil om ze te volgen en op deze manier heb ik al menige nestplaats ontdekt. Als ik de straat van de slager in wil slaan verspert een groot hek de toegang. Midden in dit kleine straatje staat een grote hijskraan. Dichterbij komend zie ik dat er een dak wordt gesloopt. Ik baal, want onder dat dak zitten gierzwaluwnesten. Het bewuste huis staat tegenover de slagerij. In de winkel bedenk ik wat ik zal gaan doen. Vlees gehaald, betaald en in de fietstas gestopt en…..dan kijk ik naar de grote bak met puin die naar beneden komt. Ja hoor, nestmateriaal! Het is 4 augustus en de grootste groep gierzwaluwen is al weg, maar toch zeg ik tegen een bouwvakker goed uit te kijken omdat er nog vogels van late broedsels onder de pannen kunnen zitten. Thuis gekomen bel ik de aannemer op. Die zegt van de vogels te weten en wil op het nieuwe dak vier gierzwaluwpannen leggen. Na mijn uitleg dat er meer gierzwaluwpannen nodig zijn, is hij niet erg toeschietelijk. Inmiddels ben ik er achter gekomen dat de eigenaar van dit huis de jonge keurslager is. Ik klim weer in de telefoon. En…de slager begrijpt meteen waar ik het over heb. Hij wil de gierzwaluwen niet kwijt en heeft dit al tegen de aannemer gezegd. Ik denk, "dat gaat makkelijk deze keer "! Gewapend met gierzwaluwinformatie ga ik terug naar de slager. In de winkel vol mensen vertelt de slager (zijn handen vertellen mee) dat er aan de achterkant van z'n huis ook minstens 10 Gierzwaluwen bulletin
2002 - 1
nesten zitten. Hij vindt ze wel eens op zolder. Hij pakt ze dan met een doek op en laat ze vanuit het zolderraam los. Een paar weken geleden zat er een in een niet meer in gebruik zijnde schoorsteenpijp. Omdat de pijp te diep was kon hij er niet bij. Hij heeft toen aan twee kanten van een handdoek een touw gebonden, en die in de pijp laten zakken en net zolang geschoven tot de gierzwaluw er op zat. Door het optakelen klapte de handdoek dicht en bleef de vogel goed zitten. Hij is er een halve dag mee bezig geweest, maar de zwaluw vliegt weer! Als ik later op die dag de aannemer nog eens bel gaat hij akkoord met het leggen van 20 gierzwaluwpannen. Hij vindt dat er niet meer op het dak kunnen. Toch van de week nog eens vlees kopen …… Ingrid Nagtzaam, Oudenbosch
Gunstig gierzwaluwjaar? In juli heb ik getracht in mijn buurt de Amsterdamse Jordaan gierzwaluwen te tellen. Wat me opviel is dat op 15 juli erg veel activiteit bij de nestplaatsen was. Je kon de jongen horen piepen en met de kijker soms de witte maskertjes zien. In deze tijd vlogen er op mooie avonden ongeveer 8 groepen van rond de 30 vogels rond boven deze nestplaatsen. Twee weken later waren dit er bij hetzelfde weer 10 tot 15. Een groot deel was dus al weg. In de krant stond dat 2002 een gunstig gierzwaluwjaar is gebleken. Hoe ze dit weten is mij onduidelijk! Helaas bleek dat het nestelen risico's heeft. Zo zag ik dat er in de Goudsbloemstraat een oudervogel was blijven vastzitten met een vleugel onder een pan. Ook in West ontdekte ik tijdens een gierzwaluwenexcursie dat er een dode vogel klem zat tussen boeideel en pannen terwijl andere (jonge) vogels de plek nog driftig probeerde in te vliegen. Evert Pellenkoft, Amsterdam
KORTE BERICHTEN Late waarneming Op 3 november 2002 werd nog een gierzwaluw waargenomen boven zuidoost Nederland. Hij vloog rond 9 uur op een hoogte van 75 m boven de Langakkers, Leende, Noord-Brabant in noordelijke richting. Het was rustig herfstweer en de gierzwauw was duidelijk aan het foerageren tussen de nog talrijke insecten. De meeste 'gierzwaluwwatchers' houden het wel voor gezien rond eind augustus; misschien zouden er veel meer late waarneming zijn als er gedurende het najaar gerichter zou worden geobserveerd. Roel Winters, Leende
De ideeënbus werkt! Sinds april hangen aan de noordkant van vleugel B van het Provinciehuis in Groningen 3 houten nestkasten. Het idee om nestkasten te plaatsen is gekomen uit de (digitale) ideeënbus die binnen het bedrijf gebruikt wordt. De ideeëncommissie vond dit een goed plan en het heeft geresulteerd in een gesprek met Rob Lindeboom van de gierzwaluwenwerkgroep Groningen over nestkastmogelijkheden. Bron: Gronoloog, personeelsblad van de provincie Groningen 13
Brochure: ‘Bouwen voor gierzwaluwen’
Zie ze zeilen zomer 2002
Zwaluwen, Adviesbureau op non-profitbasis heeft, gesteund door de provincie Noord-Brabant een mooie en functionele brochure uitgegeven, die o.a. bestemd is voor de bouwwereld. De brochure is te bestellen via Marjos Mourmans of Ingrid Nagtzaam. (Red.: adressen zie pagina 15)
Dit voorjaar begroette ik mijn eerste gierzwaluwen op de Acropolis heuvel boven de drukke stad Athene. Tegelijkertijd vlogen er de vale gierzwaluw en de alpengierzwaluw luid roepend rond. Een unieke kans om van bovenaf het geluid en uiterlijk van de drie soorten te vergelijken.
Opvang gierzwaluwen
Evert Pellenkoft
Soms is het nodig dat jonge, uit het nest gevallen gierzwaluwen moeten worden opgevangen. Vaak gebeurt dat bij gespecialiseerde mensen thuis. Een van deze mensen vertelde dat er op 20 augustus nog een gierzwaluw werd afgeleverd die nog zeker 3 weken te gaan had. Op 10 september was hij klaar, hij woog toen 46 gram en is bij schemer uitgevlogen. Op dat moment vloog een groepje boerenzwaluwen over, waarbij de gierzwaluw zich aansloot. Had hij in ieder geval nog eventjes gezelschap. Een behoorlijk laat broedgeval dus.
Zie ze zeilen Als zeilende boemerangetjes steeds keren ze terug mijn vrienden van verre en veren opgelucht voel ik ze langs me scheren Om gierend en duikelend de daken te torpederen Evert Pellenkoft
Marleen Andriessen, Amstelveen
Woningbouwvereniging versus gierzwaluw In Amstelveen wordt bij twee woningbouwverenigingen voor alle toekomstige renovaties een kostenpost ‘gierzwaluwen’ opgevoerd. Dit naar aanleiding van een renovatie die begin mei zou plaatsvinden in een straat waar meer dan 30 paartjes gierzwaluwen broeden. Er moest toen in een kort tijdsbestek zoveel extra worden gedaan met flinke onvoorziene kosten, dat de woningbouwverenigingen besloten dat voortaan financieel voor te zijn. Bovendien heeft de Vogelwerkgroep Amsteveen de adressen van geïnventariseerde gierzwaluwbroedplaatsen aan de beide verenigingen doorgegeven. Men weet nu waar de vogels broeden en ze zullen daar rekening mee gaan houden. Volgend jaar begint ook in Uithoorn een gierzwaluwinventarisatie. Deze gegevens zullen ook aan de woningbouwvereniging worden overhandigd. Is dit ook iets voor andere steden en vogelwerkgroepen? Marleen Andriessen, Amstelveen
Sloop stilgelegd Broedende gierzwaluwen hebben de sloop van een pand in het centrum van Vaassen op 28 mei stilgelegd. De slopers, die waren begonnen met het slopen van het winkel-woonhuis aan de Dorpsstraat hebben hun werk moeten staken. In het pand dat gesloopt zou worden, zaten zeker 6 paar gierzwaluwen te broeden. Dierenarts Jan van Duinen heeft samen met de gemeente en de AID het sloopwerk tot na de broedtijd uit kunnen stellen. Harry van Diepen, Epe Bron: Uit de Apeldoornse Courant van 6 juni 2002
Model Zeist De Stichting 'Herstelling' in de oude westergasfabriek is 50 gierzwaluwkasten aan het maken. Deze kasten worden gemaakt in opdracht van het projectbureau 'Westerpark'. Er is, in samenspraak met Gerard Schuitemaker, gekozen voor het schuine model 'Zeist'. Deze kast is op andere locaties in Nederland succesvol gebleken. Fred Kanters, Amsterdam 14
Volo di Rondoni ( bij de tekening) Deze afbeelding is mijn bewerking van een schets van Giacomo Balla uit 1913. Balla woonde in een voormalig klooster bij Rome waarin ongetwijfeld ook gierzwaluwen nestelden. Balla behoorde tot de stroming van de Italiaanse futuristen die zich voelden aangetrokken tot de nieuwe techniek van automobielen, locomotieven en vliegmachines, die een heel nieuwe dimensie toevoegen aan de snelheid en voortbeweging van de mens. Vlak voor deze tijd werden ook voor het eerst in fracties van seconden de beweging van mens en dier vastgelegd in reeksen foto's door Marey en Muybridge, waarop de eerste filmbeelden volgen. Balla volgde de snelle vluchten van de gierzwaluwen en probeerde op enkele van zijn werken door middel van gierzwaluwen het idee van beweging in tijd vast te leggen door vormen, die lijken op foto's met een iets te langzame sluitertijd en lijnen die het vliegtraject voor het geestesoog aangeven. In het italiaans heet de tekening heel welluidend 'Volo di Rondoni': Vlucht der Gierzwaluwen. Evert Pellenkoft Gierzwaluwen bulletin
2002 - 1
MEDEDELINGEN Op de bestuursvergadering van 31 augustus is besloten, dat de algemene ledenvegadering als onderdeel van de verenigingsdag in juni 2003 te Amersfoort wordt georganiseerd. O.a. huishoudelijk reglement, redactie reglement komen dan aan de orde. Agendapunt op de komende bestuursvergadering is videomonitoring n.a.v. de toekenning van het PBC.
OPROEPEN Laatste gierzwaluw Wie zag de laatste gierzwaluw? Hans Sanders zag nog een exemplaar boven het kanaal in Veghel op 5 oktober. Een latertje dus. Maar was het ook echt de laatste?. Wie heeft nog gierzwaluwen gezien na 5 oktober en zo ja, waar. Laat het ons weten! Opgezette gierzwaluw Günther Prang (zie hiernaast: Zeeland) heeft de redactie laten weten dat hij, als erkende preparateur, zonder kosten dode gierzwaluwen kan prepareren. Het probleem is dat hij zelden over dode vogels beschikt. Zijn oproep is contact met hem op te nemen indien u een dode vogel heeft gevonden die geschikt is om op te zetten voor educatieve doeleinden. Van hem hoort u dan hoe de formele procedure is. Project videomonitoring Laat ons weten als u geïnteresseerd bent in videomonitoring! Herhaalde oproep: Wie kan melding doen van broedsucces in speciaal aangebrachte nestvoorzieningen: nestkasten, neststenen, gierzwaluwdakpannen? Wie heeft positieve ervaringen met geluidsexperimenten? Wie heeft informatie over de architecten, bouwbedrijven, projectontwikkelaren, aannemers die zich met nestvoorzieningen bezighouden of dit in het verleden hebben gedaan? Graag sturen of mailen naar de redactie.
LID WORDEN Als u gierzwaluwbescherming belangrijk vindt kunt lid of donateur worden van GBN door overmaking van € 10,op postrekening nr. 9145004 t.n.v. Gierzwaluwbescherming - Nederland te Amersfoort, onder vermelding van: 'lidmaatschap 2003' of ‘donateur 2003’. Het Bulletin wordt automatisch toegezonden. Donateurs kunnen desgewenst aangeven geen prijs te stellen op het verenigingsblad. Ga voor gierzwaluwbescherming ! Geef je op als lid of donateur per e-mail, briefkaart of telefoon: Gierzwaluwbescherming - Nederland M. Andriessen Fideliolaan 78 1183 PN Amstelveen (020) 645 52 07
[email protected]
Gierzwaluwen bulletin
2002 - 1
GBN VERTEGENWOORDIGERS Deze GBN-leden zijn aanspreekpunt voor meer informatie Groningen R. Lindeboom, Rensumaheerd 94, 9736 AD Groningen (050) 542 51 63,
[email protected] Drenthe H. Snel, Prins Bernardsingel 7,7941 EX Meppel, (052)2261879 Overijssel G. Smoors, Wensinkstraat 45, 7622 CR Borne, (047)2665 048 Gelderland J.J. Schröder, Meckelenburglaan 9, 3843 BH Harderwijk (0341) 41 63 24,
[email protected] Utrecht Mw. M. van der Lelie, P.J. Troelstralaan 44, 3818 KT Amersfoort, (033)461 3630,
[email protected] W. Smeets, Bachlaan 111, 3752 HG Bunschoten (033) 298 31 47,
[email protected] Noord-Holland J.F.M. Alsemgeest, Elbe 9, 1423 CV Uithoorn, (0297)563 394 Mw. M.H. Andriessen, Fideliolaan 78, 1183 PN Amstelveen (020) 645 52 07,
[email protected] Mw. A. van den Berg, Van 't Hoffstraat 120, 2014 RK Haarlem (023) 524 45 49,
[email protected] J.M. Fiedeldij Dop, Zuideinde 9a, 1551 EA Westzaan (020) 420 65 67 D.A. Jonkers, Koggewagen 3, 1261 KA Blaricum (035) 526 04 56,
[email protected] Mw. E.C. van der Pol, Hanenpad 67, 1501 WC Zaandam (075) 616 40 43,
[email protected] Mw. J.K.M. Schenk, Grote Beer 112, 1188 BD Amstelveen (020) 647 54 89,
[email protected] Zuid-Holland N. van Dam, Parkhof 14, 2922 CS Krimpen a/d IJssel (0180) 51 39 75,
[email protected] E.J. Kriele, Kikkerveen 249, 3205 XB Spijkenisse (0181) 64 11 53,
[email protected] Zeeland Dhr. G. Prang, Sint Bavodijk 12, 4504 AA Nieuwvliet (0117) 37 14 54 Noord-Brabant R. Geerings, Van Vollenhovenstraat 12, 5652 SP Eindhoven (040) 257 29 88 A. Koenraadt, Molenstraat 9, 4758 AA Standdaarbuiten (0165) 31 51 36 Mw. M. Mourmans-Leinders, Zundertseweg 84, 4707 BP Roosendaal, (0165) 53 58 10,
[email protected] Mw. I. Nagtzaam, Lindestraat 67, 4731 CM Oudenbosch (0165) 31 55 65,
[email protected] J. van der Rijt, H. Mesdagstraat 11, 5702 VK Helmond (0492) 53 44 46 Limburg Th. Kockelkoren, Tegelseweg 73, 5912 BB Venlo (077) 351 81 97,
[email protected] H. van de Laar, Doorvaartstraat 45a, 6443 AP Brunssum (045) 527 32 11 België W. Steinruch, Hof ten Bleute 11, B-1630 Linkebeek W.A. de Bock, Guido Gezellelaan 13, B-2910 Essen (0032) (0) 36 67 49 19,
[email protected] L.P. Arnhem, Alfred Delaunoislaan 21/21 B-3001 Heverlee (Leuven), (0032) 22 06 18 88
Als u hierboven foute gegevens aantreft laat het de redactie weten. Graag vernemen we ook uw reactie als u op of van de lijst GBN-vertegenwoordigers wilt.
15
Kunst en vliegwerk
