J verschillen bij natuureducatie en -natuurbeleving

Conferentie Kind van Nature 28 september 2016 Natuur in kinderopvang, onderwijs en IKC

Gender in Groen!

M/J verschillen bij natuureducatie en -natuurbeleving

Ga voor de laatste informatie en een inschrijfformulier naar: www.kindvannature.nl Volg ons op twitter @kindvannature

Uitgebreid dagprogramma 28 september 2016, Burgers Bush, Arnhem De voorwaarden voor een succesvolle Groene kinderopvang raken steeds bekender: een positieve houding van medewerkers, verankering in het beleid, een groene inrichting en draagvlak onder ouders. Het belang van groen in het (basis)onderwijs dringt door in de sector, groene schoolpleinen worden gemeengoed. Het belang van natuur voor kinderen en de mogelijkheden van een groene omgeving voor onze opvoedings- en onderwijsdoelen zetten we daarbij centraal. Inspelen op de verschillen tussen kinderen staat zowel in de pedagogische doelen van de kinderopvang als vanuit het handelingsgericht werken in het primair onderwijs volop in de aandacht. We houden rekening met verschillen tussen kinderen waar mogelijk, ook waar het gaat om groen in opvang en onderwijs. Dat dit lastig is leert praktijk, waar het al mooi is als het ons lukt invulling te geven aan de leeftijds- en niveauverschillen tussen kinderen. Ogst zelden echter houden we bewust rekening met de verschillen tussen meisjes en jongens, zeker waar het gaat om natuurbeleving! Terwijl die er wel degelijk zijn…

Gender in Groen Deze achtste editie van Kind van Nature staan we stil bij gendergerelateerde aspecten van Groen in kinderopvang en onderwijs. Welke verschillen zijn er in natuurbeleving tussen meisjes en jongens? Kunnen we hier rekening mee houden als het gaat om het aanbieden van activiteiten en lessen? Vragen meisjes en jongens een andere inrichting van de groene omgeving? Mogen zij dezelfde risico’s lopen? Zowel plenair als in het workshopprogramma komt het thema aan bod. Na de opening door dagvoorzitter Marc Veekamp (IVN) neemt Mark Mieras (wetenschapsjournalist) ons mee in het kinderbrein. Bij zijn wetenschappelijke ontdekkingen stuit hij op interessante verschillen tussen meisjes en jongens! Laat je meevoeren in de bijzondere groene denkwereld van Mark Mieras tijdens een net zo boeiende als vermakelijke inleiding! Na de koffiepauze kunt u in een Salon met Mark Mieras in gesprek. Of u kiest voor één van de workshops. In de meeste workshops is aandacht voor de gendergerelateerde vraagstukken. Verdiep u in 21st century skills, techniekonderwijs of risicovol spelen. Laat u inspireren over een groene buitenruimte. Of kies een praktische workshop rond natuurbeleving of fotografie!

De middag start met rondleidingen door Burgers’ Zoo. Met een gids ontdekt u een stukje van de bijzondere locatie. Uiteraard volgt u daarna een tweede workshop naar keuze. Rond half 5 is er een borrel en gelegenheid tot napraten. Tot maar liefst 19 uur heeft u daarna de tijd om op eigen gelegenheid door Bush, Savanne, Ocean of Desert te zwerven!

Programma 28 september 2016 09.00 10.00 10.45 11.15 11.45

ontvangst inschrijfbalie opening door dagvoorzitter (Marc Veekamp, IVN) plenaire bijdrage: Stop de vertrutting. Genderverschillen in groen onderwijs, opvang en opvoeding. (Mark Mieras, wetenschapsjournalist) podiumpanel pauze workshopronde 1      

W 1: Ontwerpsessie groene buitenruimte: rust en ravotten! (Peter Doornenbal en Marieke Dekker, Buro Blad) W2: 21st century skills, OOL en gender in de schoolomgeving (Gerben de Vries, Duurzame Pabo) W 3: Risicovol spel: de meerwaarde voor kinderen en de rol van de begeleider (Martin van Rooijen, Universiteit voor Humanistiek) W 4: Regen? De kans voor een spetterende techniekactiviteit (Brigitte Moulaert, KoreinGroep) W 5: Focus op natuurbeleving (Bart Stornebrink, KidzKlix) W 6: Verwondering en creativiteit in natuurbeleving (Anne Mijke van Harten, Earth Games)

Alleen in de middag  W 7: Praktische materialen voor j/m (Auke Visser, IVN)

13.00 14.00 15.00 16.15 16.30 17.30

Salon (alleen in de ochtendronde)  In gesprek met Mark Mieras

lunch rondleidingen door Burgers’ Zoo workshopronde 2 (programma zie workshopronde 1) plenaire afronding met uitslag fotowedstrijd ModderDag 2016 borrel einde conferentie

Na afloop van de conferentie heeft u tot sluitingstijd (19 uur) vrij toegang tot Burgers’ Zoo.

Locatie/accommodatie De conferentie Kind van Nature 2016 vindt plaats op woensdag 28 september in het Safari Meeting Center van Burgers’ Zoo bij Arnhem. Het plenaire programma en een aantal workshops worden in het Auditorium en

Afrikaanse lodges gegeven. Een ander deel van de workshops zal buiten plaatsvinden. Nadere info over de workshoplocaties staat bij de workshopbeschrijving. De bijzondere setting van één van de mooiste dierenparken van Nederland midden in de Veluwse bossen staat garant voor een prachtig decor voor deze achtste conferentie Kind van Nature. Meer info: www.burgerszoo.nl Bereikbaarheid Het adres is:

Anton van Hooffplein 1 6816 SH Arnhem

Routebeschrijvingen Op http://www.burgerszoo.nl/beleef-het-park/route-openingstijden/ kunt u routebeschrijvingen voor OV en auto vinden.

Toelichting programma Plenaire lezing

Beetje groen, groet invloed op jongens én meisjes. Door: Mark Mieras (wetenschapsjournalist)

Bomen, tuinen en parken helpen ons om gezond en vitaal op te groeien in een verstedelijkte omgeving. Waarom? Wetenschapsjournalist Mark Mieras neemt met ons een fascinerende duik in het kinderbrein en zet de wetenschappelijke ontdekkingen op een rijtje. Daarbij stuit hij op veel overeenkomsten tussen jongens en meisjes. Maar ook op interessante verschillen. Wat betekent dit voor onderwijs, opvang en opvoeding in het groen? Mark Mieras is wetenschapsjournalist gespecialiseerd in de hersenen. Hij schreef onder andere de veel gelezen boeken 'Ben ik dat?’ en ‘Liefde’. Hij publiceerde in onder andere de Volkskrant, NRC, Hollands Diep en Psychologie Magazine. Regelmatig werkt hij mee aan radio- en televisieprogramma’s. Voor IVN en Jantje Beton maakte hij literatuurstudies over het effect van natuur en buitenspel op kinderen. Mark studeerde in 1988 cum laude af in de theoretische natuurkunde. Daarna werkte hij drie jaar als milieujournalist. Acht jaar was hij vervolgens als redacteur, eindredacteur en coördinator verbonden aan de wetenschapsredactie van het weekblad intermediair. www.markmieras.nl

De dagvoorzitter

Marc Veekamp is projectleider Kind en Natuur bij IVN, Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid. Marc is initiatiefnemer van tal van vernieuwende projecten en ideeën t.a.v. natuur in de kinderopvang. Samen met partnerorganisaties stond hij aan de wieg van Kind van Nature. Marc is o.a. lid van het wereldwijde Nature Action Collaborative for Children. Vanuit dit netwerk heeft hij in 2013 ModderDag naar Nederland gehaald.

In 2014 publiceerde hij samen met Bowine Wijffels het boek ‘Van Slakkenhotel tot natuurBSO – ruim baan voor Groene kinderopvang’. Dit boek is in korte tijd uitgegroeid tot het standaardwerk rond natuur in de kinderopvang. Tot 2016 werkte Marc vanuit Veldwerk Nederland. Per 1 januari 2016 is Veldwerk Nederland onderdeel van IVN.

Marc heeft na zijn studie landschapsarchitectuur in Wageningen als ontwerper gewerkt. Later heeft hij de Pabo gedaan en een aantal jaren als leerkracht op een basisschool gewerkt. Voordat hij in 2002 bij Veldwerk Nederland startte werkte hij bij een NME centrum. Daarnaast is hij een paar keer per jaar actief als reisleider voor SNP, avontuurlijke reizen in zomer en winter. www.ivn.nl www.kindvannature.nl www.worldforumfoundation.org/nature

Workshops W1

Ontwerpsessie groene buitenruimte: rust en ravotten! Door: Peter Doornenbal en Marieke Dekker (Buro Blad)

De ideale groene speelplek ontworpen vanuit stereotype meisjesspel. Ziet die er anders uit dan de ideale jongensspeelplek? Hoe zou zo’n buitenruimte er vanuit beide spelperspectieven uitzien? Kan dat samengesmolten worden tot één groen schoolplein of groene buitenruimte van de kinderopvang? In deze praktische workshop gaan we vanuit het dagthema ‘Gender in Groen’ samen schetsen om te bekijken hoe je twee speluitersten met een goed ontwerp beide de ruimte geeft. Met als resultaat een groene speelplek waar kinderen zowel de ruimte vinden om te ravotten als de rust om te kletsen en dromen, zonder elkaar daarbij in de weg te lopen. Peter Doornenbal (landschapsontwerper) en Marieke Dekker (communicatie en trainingen) zijn beide werkzaam bij buroBlad, ontwerp- en adviesbureau voor de groene buitenruimte. buroBlad maakt inmiddels meer dan 10 jaar natuurlijke speelplekken bij scholen, kinderopvang en in het openbare groen; eigenlijk overal waar kinderen zouden kunnen spelen. Daarnaast is buroBlad steeds meer trainingen gaan geven over vrij buitenspelen in het groen. Peter en Marieke houden van spelen en ongegeneerd gek doen en vanuit dat gevoel geven zij naar eigen zeggen ook deze workshop. Ben dus gewaarschuwd dat je echt aan de slag gaat en wees niet bang om buiten de bestaande paden te treden. www.natuurlijkbuiternspelen.nl W2

21st century skills, OOL en gender in de schoolomgeving Door: Gerben de Vries (Duurzame Pabo)

Onderzoekend en ontdekkend leren neemt binnen de zaakvakken in het basisonderwijs een steeds grotere plaats in: steeds meer leerlingen werken een deel van de leertijd zelfstandig of in groepen aan projecten en rapporteren hun bevindingen na verloop van tijd. Daarbij wordt vaak -en zonder dat men dat beseft- gebruik gemaakt van '21st century skills'. En daarmee wordt niet 'onderwijs+ipad' bedoeld, maar onderwijs dat voorbereid op de eisen van de 21e eeuw. Jongens en meisjes gaan daar wellicht verschillend mee om. In de workshop gaan we zelf aan de slag met onderzoekend en ontdekken leren, gebruik makend van 21st century skills. We reflecteren op ons werk vanuit enkele in literatuur genoemde genderspecifieke criteria. De workshop wordt buiten uitgevoerd. Workshopdeelnemers zullen hun smartphone gebruiken. Gerben de Vries is verbonden aan de Marnix Academie, pabo te Utrecht. Hier werkt hij als coördinator duurzame ontwikkeling en wereldburgerschap. Daarnaast werkt hij voor Duurzame Pabo, platform voor verduurzaming van het onderwijs. Ooit startte hij zijn onderwijsloopbaan in het basisonderwijs. Hij begeleidt studenten, scholen, organisaties en overheden -lokaal, nationaal en mondiaal- op het gebied van leren voor duurzame ontwikkeling. Zijn vijf kleinkinderen zijn daarbij een voortdurende bron van inspiratie ten aanzien van Leren voor de Toekomst.

W3

Risicovol spel: de meerwaarde voor kinderen en de rol van de begeleider Door: Martin van Rooijen (Universiteit voor Humanistiek)

Uitdaging in het spel van kinderen zien de meeste volwassenen als natuurlijk en vanzelfsprekend. Maar in de praktijk zien we ouders die ‘Pas op, kijk uit!’ roepen en professionals die rekening moeten houden met protocollen en ook met die zelfde ouders want stel, er gebeurt iets met hún kind. En als we uitdaging doortrekken naar een ‘recht op risico’ voor kinderen in hun spel, waarbij dit júist goed voor hen is, om mogelijk een bult of schram te ervaren, of misschien nog erger. Hoe sta je daar zelf in? Welke keuzes maak je en welke dilemma’s brengt dit met zich mee? In deze workshop word je je bewust van je eigen grenzen en drempels en ga je op zoek naar factoren die jouw houding én praktijk beïnvloeden ten opzichte van risico-spel. Er wordt verteld over het verschil tussen jongens en meisjes bij risicovol spel én het verschil hierbij tussen mannen en vrouwen als begeleider, voortkomend uit wetenschappelijke literatuur en een praktijkvoorbeeld. Tot slot krijg je praktische tips mee om het spel voor jouw kinderen meer uitdaging en risico te geven. Martin van Rooijen is promovendus aan de Universiteit voor Humanistiek en doet onderzoek naar de meerwaarde van 'risicovol spel' voor kinderen en de rol van de professional hierbij. In het verleden heeft hij twee bouwspeeltuinen opgezet in Utrecht en was hij coördinator van het speeltuinteam van 2006 tot 2012. Martin voltooide zijn Master (ecologische) pedagogiek cum laude aan de Hogeschool Utrecht in 2013. Hij is regionaal consulent Speelnatuur Utrecht van het landelijke netwerk Springzaad, hij is lid van het platform Ruimte voor de Jeugd en agendalid van de International Play Association (IPA). Als pedagoog is het zijn missie om het avontuurlijke, vrije spel van kinderen te stimuleren, voortgekomen uit zijn jarenlange betrokkenheid bij het Kindervakantiewerk waar kinderen vanaf 4 jaar met hamers en spijkers hutten kunnen bouwen (en er zelden ongelukjes gebeuren). Martin promoot het spelen met 'loose parts', losse spullen en materialen op het schoolplein en bij de kinderopvang, is jurylid van de Korczakprijs en betrokken bij de Nederlandse inzet voor het 'Recht op Spelen' van de Verenigde Naties. Hij heeft artikelen geschreven over risico in het spel van kinderen, o.a. in HJK en het jaarboek van de Korczakstichting.

W4

Regen? De kans voor een spetterende techniekactiviteit Door: Brigitte Moulaert (KoreinGroep)

Regent het? Pak die kans! Help een kind bij het beantwoorden van de vraag hoe snel regenwater verdwijnt. Of één van de vele andere vragen die te stellen zijn over regen. Want alledaagse situaties als regen leveren een enorm rijke context voor techniekonderwijs en –activiteiten. In deze workshop ga je aan de slag met een kort onderzoek over water. We kijken naar de invloed van leeftijd, ervaring, jongens en meisjes. Hoe nieuwsgierig ben jij zelf eigenlijk? Hoe haal jij alles uit de kast om alle kinderen nieuwsgierig te houden? Brigitte Moulaert is sinds 2013 ontwikkelaar en hoofdtrainer van het programma Techniek&ik. Vanuit de Korein Groep traint zij vele pedagogisch medewerkers en leerkrachten basisonderwijs op het gebied van onderzoekend en ontwerpend leren binnen het vakgebied wetenschap en techniek. Stimuleren van verwondering en het bevorderen van een onderzoekende houding bij kinderen en hun begeleiders staat centraal. Brigitte is nauw betrokken bij de verdere ontwikkeling, uitwerking en implementatie van Techniek&ik.

In de periode 2004-2013 was Brigitte werkzaam als programmamaker wetenschap en techniek bij Stichting Jeugd en Beroep met als doel het structureel verankeren van wetenschap en techniek in het les- en activiteitenaanbod van basisscholen en kinderopvang. Eerder begeleidde zij meisjes bij Technika10 tijdens techniekclubs en bij het ontwerpen van websites. Haar opleiding Bouwkunde heeft de basis gelegd om kennis en enthousiasme over wetenschap en techniek over te brengen aan anderen, vanuit de opleiding Creatieve communicatie zet zij originele beelden, middelen en werkvormen in om trainingen en educatief lesmateriaal te ontwikkelen. W5

Focus op natuurbeleving Door: Bart Stornebrink (KidzKlix)

Ontdekken, onderzoeken en beleven zijn kernwoorden waar het gaat over natuur en kinderen. In deze workshop kruipt u in de huid van kinderen. Met een cameraatje kijkt u door hun ogen. U gaat op zoek naar leuke, mooie, spannende en fotogenieke vondsten. Uiteraard leert u hoe het cameraatje werkt. Niet de techniek maar de beleving staat voorop. De foto’s worden naderhand besproken en van commentaar voorzien. De workshop is geschikt voor iedereen die met kinderen vanaf 6 jaar werkt. U hoeft geen goede fotograaf te zijn! Bart Stornebrink is fotograaf. Hij geeft workshops in fotografie aan volwassenen en kinderen. Met de focus op natuur. De workshops voor volwassenen richten zich niet alleen op natuurfotografie maar ook op het begeleiden van kinderen die foto’s maken. Natuurfotografie is voor Bart vooral buiten zijn, al je zintuigen aan het werk zetten, genieten, verwonderen, één worden met de omgeving. Natuurfotografie is een ontdekkingsreis en je intuïtie volgen, de tijd vergeten en loskomen van de waan van de dag. De uitdaging is om hetgeen je vast wilt leggen over te brengen! Naast fotograaf is Bart ook tekstschrijver, docent en communicatie-adviseur. www.bartfotografie.eu en www.kidzklix.nl W6

Verwondering en creativiteit in natuurbeleving Door: Anne Mijke van Harten (Earth Games)

In deze workshop leer je een serie spelvormen in de natuur die geschikt zijn voor jongens en meiden in de BSO / basisschool leeftijd. Je leert om in de natuur de verwondering en de creativiteit van de kinderen te prikkelen door middel van Sharing Nature® spelvormen. Deze actieve, speelse spelvormen maken kinderen alert en enthousiast waardoor ze open gaan staan voor verdere, diepgaandere natuurbeleving. We volgen in de workshop de achterliggende Flow Learning™ didactiek. Je leert een gestructureerde manier om kinderen directe ervaringen met de natuur te laten opdoen via spelvormen waarin veel verwonderd, onderzocht, geprikkeld wordt. Dit maakt natuurbeleving leuk en dynamisch en maakt dat kinderen zich verbonden voelen. Daarmee draag je spelenderwijs bij aan hun welbevinden en gezondheid! Zowel jongens als meiden kunnen veel van zichzelf kwijt in deze spelvormen.

De spelvormen die je in deze workshop leert kunnen ingezet worden in de natuur in de buurt, natuurspeelplaats, schoolplein, ontdektuin, een stadsparkje, bos, etc. De workshop is geschikt voor iedereen die werkt met kinderen vanaf 5 jaar. De workshop is buiten, dus zorg voor goede kleding.

De workshop wordt gegeven door Anne Mijke van Harten, coördinator voor Sharing Nature in Nederland. Anne Mijke is oprichter van Earth Games en geeft naast workshops Sharing Nature ook workshops coöperatief spel. Sharing Nature is ontwikkelt door Joseph Cornell en wordt wereldwijd ingezet om kinderen diepgaande ervaringen in de natuur te geven. Voor Sharing Nature ontwikkelde Anne Mijke een kaartenset om mee naar buiten te nemen. De spelvormen die we in de workshop zullen doen zijn afkomstig uit het boek ‘Sharing Nature; 77 spelvormen voor natuurbewustzijn’ van Joseph Cornell, uitgegeven bij A3boeken i.s.m. Earth Games. Meer informatie: www.sharingnature.nl en www.earthgames.nl

W7

Praktische materialen voor j/m Door: Auke Visser (IVN)

Natuurbeleving wordt enorm versterkt door spannende leermiddelen. Goede materialen stimuleren het observeren, het onderzoeken en werken inspirerend. Tijdens deze workshop maak je kennis met diverse materialen die je natuuractiviteiten tot een succes maken. Buiten voer je activiteiten uit als “mininatuurpad” en je maakt je eigen insectenzuiger. Je ervaart de geursensatie van verschillende bomen, en voert een ondergrondse ontdekkingstocht uit. Daardoor ontdek je zelf hoe de materialen werken en bijdragen aan een geslaagde activiteit. De materialen en activiteiten zijn geschikt voor kinderopvang (BSO) en onderwijs! Auke Visser is projectleider en webshop beheerder bij IVN. Daarvoor werkte hij ruim 30 jaar bij Veldwerk Nederland. Auke heeft ruime ervaring met het organiseren van meerdaagse natuurbelevingsactiviteiten. Vanuit die ervaring kent hij als geen ander het belang van goede materialen. De basis voor dit werk heeft hij gelegd tijdens zijn studie bosbouw aan de Wageningen Universiteit. Voor de IVN webshop is Auke inkoper van materialen, waaronder ook uitgaves als boeken en DVD’s. Daarnaast is hij beheerder van Het Woldhuis, centrum voor natuurbeleving en –educatie bij Apeldoorn. www.ivn.nl

Kind van Nature 2015