Israël zondag: Woorden van leven, bronnen van vreugde - vanuit het Loofhuttenfeest
Dienst op zondag 4 oktober 2015 om 10.00 uur in de Ontmoetingskerk Voorganger: Ds. Peter van der Schans Organist: Marjan Klein-Spijker Protestantse gemeente te IJsselstein
Wie de dienst wil terugluisteren zie: http://www.kerkomroep.nl/index.php#kerk.php?mp=12254 De paaskaars brandt Orgelspel We worden stil De dienstdoende ambtsdragers komen binnen De voorganger heet allen welkom: Vandaag is het Israëlzondag. De relatie Kerk en Israël staat centraal. Kerk en Israël - ze zijn op minstens drie manieren met elkaar verbonden: 1. Jezus was een Jood. Om het even heel kort te zeggen. 2. We hebben te maken met de oecumene van christenen samen: onder de Palestijnen zijn christenen. En we hebben te maken met de, zeg maar, oecumene van godsdiensten: Joden, Christenen en Palestijnen. 3. En dan is er nog de diaconale verbondenheid met mensen die slachtoffer zijn van oorlog en onrecht.
2 Al deze verbindingen zijn soms strijdig met elkaar. En dat levert pittige gesprekken op; óók in onze Protestantse Kerk. Hoe kun je daar mee omgaan? Een oud chassidisch verhaal vertelt ons het volgende. Een oude vrouw zoekt haar rabbi op om hem haar moeilijkheden met haar man voor te leggen. De rabbi luister geduldig en aandachtig. Als ze uitgesproken is en hem vol verwachting aankijkt, verzinkt hij in gepeins. Na enige tijd kijkt hij op en zegt: ‘Vrouw, ik heb goed naar je geluisterd en ik vind dat je gelijk hebt’. De vrouw voelt zich begrepen en gesteund en gaat opgelucht naar huis waar zij haar man vertelt wat de rabbi heeft gezegd. Dat wordt de man te machtig! Hij snelt naar de rabbi om hem zijn verhaal te vertellen. De rabbi luistert geduldig en aandachtig. Als de man uitgesproken is, verzinkt hij in gepeins. Na enige tijd kijkt hij op en zegt: ‘Man, ik heb goed naar je geluisterd en ik vind dat je gelijk hebt’. De man voelt zich begrepen en gesteund en gaat opgelucht naar huis. De leerling van de rabbi is van beide gesprekken getuige geweest. Verbaasd zegt hij tegen zijn leermeester: ‘Maar hoe kan dat nu? U zegt tegen de vrouw dat zij gelijk heeft en u zegt tegen de man dat hij gelijk heeft, dat kan toch niet?’ De rabbi luistert aandachtig naar zijn leerling en verzinkt in gepeins. Dan zegt hij: ‘Ik heb goed naar je geluisterd, en jij hebt ook gelijk.’ Laat die houding leidend zijn in onze gedachten en gevoelens bij Kerk en Israël. AAN HET BEGIN Staande zingen van het eerste lied: Psalm 122:1 en 3 Stil gebed Groet Bemoediging De gemeente gaat weer zitten Gebed: (Dienstboek, p. 776 nr. 37): V.: Eeuwige, onze God, wij die U nooit hebben gezien: A.: zie ons hier aanwezig. V.: Wij die U hebben gehoord A.: hoor U ons aan. V.: Uw Naam is dat U mensen helpt, A.: wees onze hulp, V.: en dat U alles hebt gemaakt, A.: maak alles nieuw, V.: en dat U ons bij name kent, A.: leer ons U kennen, V.: die Bron van leven en vreugde wordt genoemd, A.: doe ons weer leven, V.: die hebt gezegd: Ik zal er zijn,
3 A.: wees hier aanwezig. Amen. Gemeentezang: Lied 653:3 Smeekgebed, besloten met gemeentezang: Heer, ontferm U! (Gebed voor vluchtelingen) Rechtvaardige God, volken zijn op drift. Mensen zoeken een veilig heenkomen en een toekomst voor hun kinderen. Wij zijn getuige van onrecht en voelen ons overspoeld en machteloos. Komend uit een veilig land, kennen de meesten van ons geen oorlog en lijden. Maar we voelen de pijn en angst. We bidden voor allen die zoeken naar een nieuw begin. Geef ons de moed om niet weg te kijken, maar onze handen uit te strekken. Om te delen wat we hebben met onze naasten in nood. Zo bidden en zingen we samen: … Gesproken lof: Jesaja 12 12.1 Op die dag zul je zeggen: ‘Ik zal u loven, HEER. U bent woedend op mij geweest, maar uw toorn is geweken, u troost mij. 2 God, hij is mijn redder. Ik heb een vast vertrouwen, ik wankel niet, want de HEER is mijn sterkte, hij is mijn beschermer, hij heeft mij redding gebracht.’ 3 Vol vreugde zullen jullie water putten uit de bron van de redding. 4 Op die dag zullen jullie zeggen: ‘Loof de HEER, roep zijn naam uit. Maak alle volken zijn daden bekend, verkondig zijn verheven naam. 5 Zing een lied voor de HEER: wonderbaarlijk zijn zijn daden. Laat heel de aarde dit weten. 6 Jubel en juich, inwoners van Sion, want groot is de Heilige van Israël, die in jullie midden woont.’ Gezongen lof: Gemeentezang: Lied 726:6 DIENST VAN HET WOORD
4 Gebed om de opening van het Woord: V.: Onderricht ons in uw woorden, schenk ons leven, op uw wegen. Hier in de kerk, bij de nevendienst en bij mensen thuis. A.: Laat uw woorden van leven tot bronnen van vreugde worden. V.: Dat uw goedheid ons mag vinden; dat uw heil onze toekomst wordt en uw woord ons weerwoord is waar het leven wordt weersproken. A.: Laat uw woorden van leven tot bronnen van vreugde worden. V.: Blijf gedenken wie wij zijn. U, onze hoop, waar nog de nacht duurt; U onze troost waar wij verdwaald zijn. Met uw woord schenkt U het leven. A.: Laat uw woorden van leven tot bronnen van vreugde worden. Amen. Gesprek met de kinderen: Het gaat over loofhutten. In het gesprek sta ik daar bij stil: IJVO hut > loofhut > kinderen spelen en leren volwassenen iets van eenvoud, afhankelijkheid van God. Dat wordt bij Marcus onderstreept: kinderen zijn van belang. Daar is de kindernevendienst mee bezig.
5
6
7
We zingen met de kinderen: Alles wordt nieuw deel 1, 20 1. Laat de kind’ren tot Mij komen, alle alle kind’ren. Laat de kind’ren tot Mij komen, niemand mag ze hind’ren. Want de poorten van mijn rijk staan voor kind’ren open, laat ze allen groot en klein bij Mij binnen lopen. 2. Laat de mensen tot Mij komen over alle wegen. laat de mensen tot Mij komen,
8 houdt ze toch niet tegen! Want de poorten van mijn rijk gaan ook voor hen open, als ze aan een kind gelijk bij Mij binnen lopen. De lichten worden door de kinderen meegenomen Eerste Schriftlezing: Deuteronomium 16:13-17 13 Wanneer het graan is gedorst en de druiven zijn geperst, moet u gedurende zeven dagen het Loofhuttenfeest vieren. 14 Vier dan uitbundig feest, samen met uw zonen en dochters, uw slaven, uw slavinnen, en de Levieten, de vreemdelingen, de weduwen en de wezen die bij u in de stad wonen. 15 Zeven dagen lang moet u voor de HEER, uw God, feestvieren op de plaats van zijn keuze. Hij zal immers al uw werk zegenen en u een rijke oogst geven. Vier daarom uitbundig feest. 16 Driemaal per jaar moeten alle mannen dus voor de HEER, uw God, verschijnen op de plaats die hij zal kiezen: voor het feest van het Ongedesemde brood, het Wekenfeest en het Loofhuttenfeest. Ze mogen daar niet met lege handen komen; 17 ieder moet geven naar de mate waarin de HEER, uw God, hem heeft gezegend. Gemeentezang: Lied 718 Tweede Schriftlezing: Johannes 7:1-8 en 14-17 en 37-39 7.1 Daarna trok Jezus door Galilea; in Judea wilde hij niet komen, omdat de Joden daar hem wilden doden. 2 Nu naderde het Joodse Loofhuttenfeest, 3 en daarom spoorden Jezus’ broers hem aan: ‘Blijf toch niet hier, ga naar Judea; dan zien ook je leerlingen het werk dat je doet. 4 Niemand doet toch iets in het geheim als hij bekend wil worden. Als je dit soort dingen doet, laat je dan zien aan de wereld.’ 5 Ook zijn broers geloofden namelijk niet in hem. 6 Maar Jezus zei: ‘Mijn tijd is nog niet gekomen, voor jullie is elke tijd goed. 7 De wereld kan jullie niet haten, maar mij haat ze wel, omdat ik verklaar dat wat ze doet slecht is. 8 Gaan jullie maar naar het feest; ik ga niet, omdat de tijd voor mij nog niet rijp is.’ … 14 Toen het feest al halverwege was, ging Jezus naar de tempel en hij gaf er onderricht. 15 De Joden waren verbaasd: ‘Hoe weet hij dat allemaal, terwijl hij geen opleiding heeft gehad?’ 16 Jezus zei: ‘Wat ik onderwijs heb ik niet van mijzelf, maar van hem die mij gezonden heeft. 17 Wie ernaar streeft te doen wat God wil, zal weten of mijn leer van God komt of dat ik namens mezelf spreek. … 37 Op de laatste dag, het hoogtepunt van het feest, stond Jezus in de tempel, en hij riep: ‘Laat wie dorst heeft bij mij komen en drinken! 38 “Rivieren van levend water zullen stromen uit het hart van wie in mij gelooft,” zo zegt de Schrift.’ 39 Hiermee doelde hij op de Geest die zij die in hem geloofden zouden ontvangen; de Geest was er namelijk nog niet, want Jezus was nog niet tot Gods majesteit verheven. Gemeentezang: 793:1 en 2 Verkondiging:
9 Gemeente van onze Heer Jezus Christus! De christelijke traditie is niet los te zien van de Joodse traditie. De Protestantse Kerk heeft een lang traject afgelegd, ook in de theologische bezinning, om tot dat besef te komen. Jezus zelf was een Jood, de eerste christenen waren Joden. De Joodse en de christelijke traditie zijn in en met elkaar verstrengeld geraakt, hebben elkaar wederzijds beïnvloed en hebben op elkaar gereageerd. Dat de kerk het gesprek met het Jodendom zoekt, raakt aan het hart van het belijden. Niet alleen zijn we met elkaar verbonden door een zeer complexe geschiedenis die ons lessen heeft geleerd (nooit meer antisemitisme en anti-judaïsme!). De band gaat dieper. De kern van onze godsdiensten gaat terug op de God van Israël. De Hebreeuwse Bijbel (‘ons’ Oude Testament) is gemeenschappelijk erfgoed. De God die daarin ter sprake komt is één, de Ene. Er is geen ander. Joden en christenen blijven elkaars pad voortdurend kruisen, juist omdat de oorsprong van de weg één is. We drinken uit dezelfde Bron. Zo zijn er afspraken over de relatie van Kerk en Israël in onze kerkorde gekomen. Zo is er beleid ontwikkelt, beschreven in de zgn. IP-nota. Bijv. rondom de vraag: Hoe staat de Protestantse Kerk in het Israëlisch-Palestijnse conflict? Een paar uitgangspunten voor beleid: a. De verbondenheid met het volk Israël is en blijft voor de kerk onopgeefbaar. De kerk blijft de ontmoeting zoeken met het levende Jodendom, is uiterst alert op antisemitisme, en zoekt het gesprek met Joodse organisaties. b. Als kerk zijn we verbonden met Palestijnse christenen in één lichaam. Hun stem moet gehoord worden. c. Het Internationale (volken)recht vormt het oriëntatiepunt bij uitstek voor de oplossing van het conflict in het Midden-Oosten. d. Vanuit haar diaconale roeping zet de kerk zich in om recht te doen aan slachtoffers van onrecht en geweld; schendingen van mensenrechten te benoemen; te luisteren naar de trauma’s van beide volken, Joods en Palestijns; bruggen te bouwen. e. De kerk zet zich in voor ontmoetingen tussen Joden, christenen en moslims als bijdrage tot een vreedzame samenleving. Ik vond drie tips van een Zweedse theoloog, Kirster Stendhal, als het gaat om de dialoog over al deze relaties en vraagstukken. 1. Leer van de persoon die de godsdienst zelf praktiseert. 2. Vergelijk niet het beste van jezelf met het slechtste van de ander. 3. Laat plaats voor ‘een heilige jaloersheid’: misschien zijn er elementen in een andere traditie die je iets te zeggen hebben. Vandaag wil ik met u stilstaan bij de betekenis van het Loofhuttenfeest. Of zoals ik het bij een conceptversie van de liturgie schreef: het lof - huttenfeest. Dat past ook wel mooi. Maar het Loofhuttenfeest, of Soekot in het Hebreeuws, heeft ook aan ons het één en ander te vertellen. In mijn studententijd liep ik een enkele keer college bij rabbijn Jehuda Aschkenasy. Die zei over de betekenis van dit feest: “Wat is de les van Soekot? Niet alleen de woestijnreis wordt ermee in herinnering gebracht, maar daarmee en daardoor ook het feit dat er een God is die zijn volk op zijn reis door de geschiedenis leidt en beschermt. De soeka verwijst naar de ervaringen van het Joodse volk door de loop van de eeuwen heen, momenten van redding en
10 bescherming. Ervaringen die nog elke dag werkelijkheid worden in het leven van ieder mens.” Loofhuttenfeest is een oogstfeest. Pelgrims van overal komen naar Jeruzalem om het daar te vieren. En het is een druk bezocht feest. Op dit feest staat vooral de dank en de vreugde centraal. Een soort supergrote dankdag van een week lang. De sjofar klinkt; hoorngeschal als oproep tot inkeer en omkeer. Verzoening met je medemens, met je concurrent en je (schoon)moeder. Dan sta je samen op Grote Verzoendag, Jom Kippoer, voor het aangezicht van de Eeuwige. De ernst van de vastendag mondt vijf dagen later uit in een uitbundig vreugdefeest, het Loofhuttenfeest. De laatste oogst is binnen, je schaapjes zijn op het droge, je bankrekening is gevuld, en je wilt net achterover gaan leunen in je luie stoel… Op dat moment is de opdracht: ga in een gammel hutje, met een dakje van riet, waar je de sterren doorheen kunt zien. Want je leeft niet bij de gratie van je bankrekening of je volle vriezer. Je leeft onder Gods bescherming, zoals in de woestijn. En ook je gezin, je personeel en de kwetsbaren in je omgeving vieren dit feest met je mee. Het is een feest vol vreugde, vol symbolen, dat in de tijd van de tempel eindigde met het feest van het waterscheppen. Aan het eind van het Loofhuttenfeest wordt gebeden om zegen (concreet: regen) voor het komende jaar. En dat betekent concreet: gebed om regen. Het altaar werd overgoten met water dat in een grote optocht uit de vijver van Siloam werd gehaald. Water kun je ook zien als een beeld van Gods leefregels; als een beeld van de Tora. Wie blijft in het water, hoeft niet voor zijn leven te vrezen. Zonder de woorden van God is het leven zonder toekomst. In Johannes 7 wordt beschreven hoe Jezus door zijn broers wordt aangespoord mee te gaan naar Jeruzalem. Ga toch mee, met Soekkot kijkt iedereen uit naar de messias. Als je zo nodig dit soort werk doet, als je aandacht wilt hebben, moet je juist nú gaan. Nu zit Jeruzalem vol, de media staan op scherp en er is publiek met hooggespannen verwachtingen. Het is nú de tijd! Nee, zegt Jezus, het is niet mijn tijd. En dan is hij er ineens toch, halverwege het feest. Staat hij als altijd uit te leggen alsof er geen gevaar dreigt. Op de laatste, grote dag van het feest staat Jezus bij de tempel. Hij ziet de waterdragers komen, ziet hoe ze opgaan in feestelijke optocht, met fakkels en muziek. Zoals het water over het altaar wordt gegoten, zo zal de Eeuwige zegen geven. De rituelen zijn volbracht, het woord is aan de Eeuwige. Wachten op de zegen, op de regen. Jezus staat daar, en roept: heb je dorst? Kom en drink! Levend water zul je in je binnenste voelen opborrelen, een bron die niet meer droogt. Kom en drink, helemaal gratis. Want we leven niet bij de gratie van ons banksaldo. Nederland is een rijk land, en geld maakt niet gelukkig zeggen we. Maar intussen doen we fanatiek ons best om zoveel mogelijk geld te verdienen. Stromen van geld, wie wil het niet? Je wilt binnenlopen als het even kan. Maar je mag niet bij jezelf denken: Al die voorspoed hebben we op eigen kracht verworven!? (Deuteronomium 8:17). We zijn kwetsbaar. Afhankelijk. In de ontmoeting met Jezus, op het Loofhuttenfeest ontdekken we het. Je moet beseffen, dat het de HEER, je God, is die je in staat stelt om die welvaart te verwerven (Deuteronomium 8:18). Stromen van levend water zullen uit je binnenste vloeien. Vol vreugde zul je water putten uit de bronnen van redding (Jesaja 12:3). Jezus noemt de Geest als bron van levend water. Staande bij de tempel roept hij: heb je dorst? Kom dan, drink van mijn bron, leef vanuit de kracht van mijn woorden en daden. Door je in te zetten voor je medemens word je boven jezelf uitgetild. Je boort een bron aan in jezelf die niet meer ophoudt te stromen. Woorden van leven, bronnen van vreugde! Amen.
11
Meditatief moment: orgelspel Gemeentezang: Lied 283 DIENST VAN HET ANTWOORD Gedachtenis Paulus Hermanus Borgers (staande) We gedenken Paulus Hermanus Borgers. Hij werd geboren te Den Helder op 6 februari 1930 en overleed te Amersfoort op 18 september 2015. Hij werd 85 jaar. (Hier een kwamen enkele woorden van Eise Jongsma n.a.v. zijn ontmoetingen met Paul. Hij gaf een ei aan Corrie - symbool van opstanding. Zo werd dat eens gebruikt in contacten met kinderen van verschuillende godsdiensten. En Paul had wat met kippen.) Paul werd predikant - zo ging hij in het spoor van zijn vader. Die was voorganger in de Evangelisch Lutherse Kerk te Apeldoorn. Omdat deze Paul niet zweeg maar getuigde, werd hij door de Duisters gearresteerd. Na afloop van de oorlog bleek hij omgekomen te zijn in het concentratiekamp te Neuengamme. Het leven en sterven van zijn vader heeft Paul junior getekend. Op de zondag na zijn overlijden zou hij nog spreken in Doesburg bij een onthulling van een plaquette ter herinnering aan zijn vader. De plechtigheid ging door - in aanwezigheid van zijn kinderen Matthias en Esther en de kleinkinderen. “De oorlog was nooit ver weg.”, zei Matthias in de afscheidsdienst op donderdag 24 september. Paul koos dus ook voor de theologie studie. Hij ging er zelfs voor naar de universiteit van Marburg, in Duitsland. En Paul werd predikant in de toenmalige Nederlandse hervormde Kerk. Hij diende achtereenvolgens de Hervormde gemeenten te Birdaard (11 november1956), Warnsveld (19 maart 1961), Oostelijk Flevoland (Dronten; 25 januari 1970), Drachten (25 augustus 1974), Middelburg (11 maart 1979) en tenslotte de Hervormde deelgemeente De Burchtkapel in ons IJsselstein (13 november 1983). Hij ging met emeritaat op 4 oktober 1993. En ruim een half jaar later mocht ik hem opvolgen. Met veel dankbaarheid herinneren we ons zijn werk in prediking, pastoraat en bij andere activiteiten. Hij wist zich gedragen door de liefde van God en deelde die rijkelijk met de mensen die hij onderweg ontmoette. Zoals Psalm 68:20 zegt: Geprezen zij de Heer, dag aan dag, deze God draagt ons en redt ons, … Paul was in de ontmoetingen een beminnelijk mens. In zijn preken kwam naast uitleg ook het nodige voorbij aan verrassende citaten en vermakelijke anekdotes. Daarbij putte hij uit zijn rijke ervaring. Ik vond het ook typerend hoe hij vaak zijn ogen haast dichtkneep als hij de kerkgangers aansprak. Paul was ook een man van oecumene. Naar de Gereformeerde Kerk De Poort toe, met ds. Tim Moll - die werd een vriend en leidde ook de afscheidsdienst vorige week. Maar ook naar ds. Koolen toe, van de Hervormde gemeente aan het Kronenburgplantsoen. En waar het kon naar de R.-K. parochie.
12 Paul was ook de man van de kippen. In de tuin van de pastorie stond een kippenhok. En zo werd hij ook een graag geziene gast op de jaarlijkse kleindier- en pluimveetentoonstelling in ’t Slot. Paul hield ook van reizen. Het liefste nog met de trein. Ook na zijn emeritaat was hij betrokken bij de gemeente. Vaak op de achtergrond, soms wat meer prikkelend. Dan stuurde hij een handgeschreven briefje met zijn karakteristieke handschrift. Hij was blij voor Martha en mij, dat we een huis konden kopen. En zo de problemen van huisvesting later konden vóór zijn. Toen hij indertijd met emeritaat ging, was het bijzonder lastig gebleken om vanuit de pastorie aan de Touwlaan goede woonruimte te vinden. Bij de afscheidsdienst kwam Psalm 84:13 naar voren als een al even kernachtige tekst voor Paul: “HEER van de hemelse machten, gelukkig de mens die op u vertrouwt.” Laten we Paulus Hermanus Borgers een ogenblik in stilte gedenken. … We luisteren naar Lied 730 Gebeden: dankgebed – voorbeden – stil gebed – samen bidden van het Onze Vader Dankgebed door Peter Voorbede door Eise: Gebed voor Israëlzondag, 4 oktober 2015 G'd van verzoening, we zijn na Jom Kipoer - de Grote Verzoendag; en na Soekot - het Loofhuttenfeest. Uw volk richtte zich op haar toekomst, als 'banier der natiën'. En daarmee ook op de toekomst van onze mensheid. Mogen wij, Heere, de komende tijd geïnspireerd door de gedachte van verzoening, verder gaan in het kleine van onze huizen, van onze sociale contacten en van ons werk. Schepper van het al, wij danken U, dat we via Mozes en Joshua van Nazareth, door de Tien geboden en de Bergrede, Uw richtlijnen hebben mogen ontvangen. Wij aanbidden U met de gehele mensheid. Geloofd bent U door de eeuwen der eeuwen. In de tijd en op vele plaatsen op Uw planeet aarde. We bidden U, G’d , dat er vrede komt. Dat er niets meer komt, dat naar antisemitisme riekt. Dat de verstikkende C02- uitstoot aanzienlijk vermindert.
13 Zegen in hun ouderdom de vredestichters als Jimmy Carter en een internationale brenger van de Blijde Boodschap als Billy Graham. We bidden om zegen voor de afgevaardigden naar de synode van onze kerk. Zo bidden we voor de afgevaardigde van onze Classis Woerden, dominee Peter van der Schans. We bidden voor de preses van de synode, dominee Karin van den Broeke. En we bidden voor de scriba ervan, dominee Arjan Plaisier. Moge er in het voorjaar een goede opvolger voor hem komen als hij zijn taak neerlegt. O G’d, delg in het Midden-Oosten uit, de bloedvergietende twisten tussen Soennieten en Sjiieten, tussen Israël en Ismaël. Laat er vrede komen, zoals het ook kwam in Ierland tussen Protestant en Roomskatholiek. Toon Uw barmhartigheid en mededogen ook nu, o G’d! Dit bidden wij U in de Naam van Joshua van Nazareth, die wij kennen als de Christus en onze Heer Jezus. Voorwaar, het zij zo. Voorbede door Peter n.a.v. de actualiteit van onze gemeente (Tussenspel) en de wereld. Stil gebed Onze Vader Dank aan Eise Jongsma voor zijn werk in de Commissie Kerk en Israël. Delen van de bloemengroeten Inzameling van de gaven Intussen komen de kinderen van de nevendienst terug Wie dat wil kan de kinderen uit de crèche ophalen. AAN HET EINDE Gemeentezang (staande) slotlied: Lied 841:1 en 2 Uitzending Zegen: De Heer zij voor je om je de goede weg te wijzen. De Heer zij naast je, om je in de armen te sluiten en je te beschermen. De Heer zij achter je, om je te bewaren voor de valsheid van boze mensen. De Heer zij onder je om je op te vangen, als je valt en je uit de valstrik te trekken. De Heer zij in je om je te troosten als je verdrietig bent. De Heer zij om je heen, om je te verdedigen, als anderen je overvallen. De Heer zij boven je, om je te zegenen. Zo zegene ons de algoede God, in de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest
14 Gemeentezang: Lied 431C Orgelspel Inzameling van de gaven bij de uitgang
