Irish Travellers; wat weten we er van?

Irish Travellers; wat weten we er van? Een verkennend onderzoek naar achtergronden en ervaringen van politie en ketenpartners POLITIEACADEMIE - Lectoraat Criminaliteitsbeheersing & Recherchekunde

Annemiek Dul, MSc Dr. Nicolien Kop

Politieacademie

Irish Travellers; wat weten we er van?

Irish Travellers; wat weten we er van? Een verkennend onderzoek naar achtergronden en ervaringen van politie en ketenpartners

Annemiek Dul, MSc Dr. Nicolien Kop

Lectoraat Criminaliteitsbeheersing & Recherchekunde Augustus 2014 Politieacademie Apeldoorn

Inhoudsopgave Voorwoord 1. Inleiding 1.1 Achtergrond

2.

3.

9 13 13

1.1.1

Maatschappelijk appèl

13

1.1.2

Uitblijven van beleid

14 14

1.1.3

Gebrek aan kennis

1.2

Doelstelling en uitvoering van het onderzoek.

1.3

Leeswijzer

Achtergrond, leefwijze en beleid

15 20 23

2.1 Inleiding

23

2.2

Oorsprong en afkomst

23

2.2.1

Verklaringen rondom het ontstaan van de groep

23

2.3 Erkenning

25

2.3.1

Een aparte status

26

2.4

Sociaal demografische positie

27

2.4.1

Enkele cijfers op een rij

28

2.5

Een nomadisch bestaan

29

2.6

Een complexe positie in een sedentaire maatschappij

32

2.7 Beleid

33

2.7.1 Ierland

34

2.7.2 Groot-Brittannië

36

2.8

38

Tot slot

De huidige situatie in Groot-Brittannië

41

3.1 Inleiding

41

3.2

Inzichten vanuit Groot-Brittannië

41

3.2.1 Overlast

43

3.2.2

44

Criminaliteit

3.2.3

Georganiseerde criminaliteit

46

3.2.4

Uitbuiting van Oost-Europeanen

49

3.2.5

Van nationaal naar internationaal

50

3.2.6 Samengevat

52

4.

5.

Irish Travellers in Nederland

55

4.2

56

Aard en omvang van de migratie

4.2.1 Huisvesting

60

4.2.2

60

Dagelijkse activiteiten

Nederland: ervaringen met Irish Travellers in het veiligheidsdomein

6.

55

4.1 Inleiding

65

5.1 Inleiding

65

5.2 Overlast

66

5.3 Oplichting

69

5.4 Arbeidsuitbuiting

74

5.5

Andere vormen van criminaliteit

76

5.6

Samengevat

77

Aanpak en effecten van het gevoerde beleid

81

6.1 Inleiding

81

6.2

Wat kunnen we leren uit Groot-Brittannië?

82

6.2.1

Gezamenlijke ketenaanpak

83

6.2.2

Preventie en samenwerking

84

6.3

Concrete aandachtspunten

85

6.4

Huidige situatie in Nederland

87

6.4.1

Aanbevelingen voor Nederlandse professionals

90

6.5

Tot slot

91

Literatuur

93

Over het lectoraat en de auteurs

97

Bijlage 1. Kamervragen

99

Bijlage 2. Zoekopdracht Brains Analyse

103

Colofon

105

Voorwoord

Voorwoord Irish Travellers; wat weten we ervan?

Dit onderzoek is ontsproten uit de politiepraktijk. In opdracht van het ministerie van Veiligheid & Justitie was ik als projectleider verantwoordelijk voor het project Kennisversterking Roma, binnen de Politieacademie en ben ik mede-auteur van de publicatie ‘Aanpak Multiproblematiek bij gezinnen met een Roma-achtergrond. Een kennisfundament voor professionals’. Ik raakte in de zomer van 2013 in gesprek met wijkagent Bram van der Vorst, van eenheid Midden-Nederland. Bram sloeg aan op de vele parallellen in de sociaalmaatschappelijke positie van multi-probleemgezinnen met een Roma-achtergrond en die van in Nederland rondtrekkende Irish Traveller families waar hij als wijkagent mee in aanraking kwam. Het besef groeide dat er een lacune was in de kennis over de achtergronden van Irish Travellers en dat inzicht ontbrak in de aard van de problematiek. Een doorn in het oog Navraag in mijn netwerk leerde dat het verhaal van Bram niet op zichzelf stond. Problematiek die geassocieerd wordt met Irish Travellers bleek veel (politie-) professionals een doorn in het oog. Zij worden geconfronteerd met overlast en met slachtoffers van onder andere diefstal, oplichting en mensenhandel, maar ook met kinderen die niet naar school gaan en diefstallen plegen. Het gevoel dat doeltreffend beleid uitblijft, brengt een gevoel van onmacht en frustratie met zich mee. Voor mij genoeg redenen om naar analogie van het onderzoek naar de aanpak van multi-problematiek bij gezinnen met een Roma-achtergrond een verkennend onderzoek naar deze thematiek te initiëren. In dit rapport worden de resultaten van dat verkennend onderzoek gepresenteerd. Het geeft een beeld van de ervaren problematiek; een beeld dat er niet om liegt. ‘Onder de radar’ Wat nadrukkelijk naar voren komt in dit onderzoek is dat overlast en het type criminaliteitsproblematiek waarmee Irish Travellers in verband worden gebracht, beleidsmatig veelal niet of niet hoog op de agenda van

10

Irish Travellers

de politie en het Openbaar Ministerie staan. In veel gevallen worden zaken afgedaan als een civiel dispuut, in andere gevallen als incident. Het ontbreken van inzicht in relaties tussen personen, netwerken en incidenten, alsmede het fluïde en mobiele karakter van de rondtrekkende families, maken dat onderliggende problematiek vaak niet wordt herkend en er geen groter samenhangend probleem wordt ervaren. Mede daardoor is deze problematiek ‘van iedereen en van niemand‘ en blijft deze als het ware onder de radar. Ketengericht op familieniveau Het onderzoeksrapport dat voor u ligt is interessant en leerzaam om een aantal redenen. Ten eerste geeft het inzicht in de achtergronden van Irish Travellers. Ten tweede maakt het inzichtelijk welke ervaringen er zijn opgedaan in binnen- en buitenland. Ten derde, wordt beschreven hoe er door professionals wordt omgegaan met de dilemma’s die zij ervaren in het benoemen en aanpakken van de problematiek. Is de afkomst belangrijk bij de aanpak van deze problematiek? Staat dit niet op gespannen voet met het verbod op etnische registratie en werkt het etnisch profileren niet juist in de hand? En ten vierde maakt dit onderzoek duidelijk dat de onderliggende problematiek die in Irish Traveller families speelt ook deze families zelf raakt en alleen succesvol kan worden aangepakt middels dialoog en preventie en in nauwe samenwerking met ketenpartners en de autoriteiten in het land van herkomst. Vakmanschap De Nederlandse (politie-)professional dient te beschikken over vakmanschap waaronder culturele sensitiviteit, waarbij de focus altijd moet liggen op het gedrag van personen. Het gaat immers om ‘namen, rugnummers en gedrag’. Dit rapport stelt u in staat om vanuit dat perspectief meer inzicht in de achtergrond en leefwijze van Irish Travellers te vergaren en kennis te nemen van praktijkvoorbeelden om zo de door u gesignaleerde problematiek in de juiste context te plaatsen, te vertalen naar de praktijk en hiernaar te handelen. Walter Hilhorst Inspecteur van politie, Projectleider Kennisversterking Roma (2010-2014)

Inleiding

1.

Inleiding

1.1 Achtergrond

1.1.1

Maatschappelijk appèl

‘Irish Travellers vormen al jaren een probleem in veel Nederlandse gemeenten, waaronder Amersfoort. Het rondzwervende caravanvolk is berucht om zijn bedreigingen, chantages, vernielingen en luidruchtige verblijf op campings.’1 Bovenstaand fragment is een veel gehoord geluid, campingeigenaren die overlast ondervinden of bedreigd worden door rondtrekkende Irish Travellers is geen uitzondering. Een uitzending2 van Tros Opgelicht, waarin uitgebreid wordt stil gestaan bij de activiteiten van overlast gevende Irish Travellers zorgt ook voor geschokte reacties. In de uitzending wordt duidelijk hoe veelal ouderen voor duizenden euro’s opgelicht worden door zogenaamde klusjesmannen. Zowel de financiële als emotionele impact op de slachtoffers is groot. In de uitzending blijkt dat de daders afkomstig zijn uit de zogenaamde Irish Traveller gemeenschap, een groep die in de zomermaanden meer en meer de oversteek maakt van Groot-Brittannië naar Nederland. Ze verblijven op campings en zijn vanuit daar werkzaam door het gehele land. In de uitzending geeft de politie aan dat ze veelal het toekijken heeft, aangezien ze geen aanknopingspunten ziet om over te gaan tot strafrechtelijke vervolging omdat het veelal een civiele overeenkomst betreft. Met als gevolg dat mensen benadeeld worden en het gevoel hebben dat de politie hen in de kou laat staan. Daarnaast worden er in die uitzending de eerste vermoedens van zwaardere criminaliteit onder Irish Travellers uitgesproken. Een werknemer uit Oost-Europa komt aan bod en vertelt hoe hij jarenlang stelselmatig 1

2

Krantenbericht Algemeen Dagblad, 2 september 2014. http://www.ad.nl/ad/nl/1012/ Nederland/article/detail/3734857/2014/09/02/Eigenaresse-camping-niet-bang-tijdensoverval-Schiet-maar.dhtml. Uitzending 7 oktober 2011 & 1 november 2011.

14

Irish Travellers

is uitgebuit door een groep Irish Travellers. Deze signalen van mensenhandel worden als zeer verontrustend ervaren, maar hierop wordt op dat moment nog weinig actie ondernomen. 1.1.2

Uitblijven van beleid

Naar aanleiding van deze uitzending van Tros Opgelicht worden er vanuit politiek Den Haag Kamervragen3 gesteld aan de minister van Veiligheid en Justitie. De minister geeft aan op dat moment geen noodzaak te zien in een gezamenlijke ketenaanpak en is er van overtuigd dat de problematiek bekend is bij de hulpverlenings- en opsporingsdiensten en dat men grip op de situatie heeft. Omdat slachtoffers (nu) vaak onwetend zijn waar ze met hun angst, klachten of aangifte terecht kunnen, wordt er in de Kamervragen ingegaan op het belang van een centraal melden informatiepunt met een landelijke coördinatie. Dit kan tegelijkertijd zicht geven op de omvang van de problematiek op nationaal niveau. De minister geeft aan dat hier geen urgentie voor is en dat de betrokken partners al samenwerken waar dat nodig is4. Ondanks de uitzending van Tros Opgelicht, daaropvolgende mediaberichten en de Kamervragen wordt er niet over gegaan tot verdere acties. 1.1.3 Gebrek aan kennis Deze televisie-uitzending blijkt een tipje van de sluier opgelicht te hebben van een groter onderliggend probleem. Bij verschillende opsporingsen hulpverleningsinstanties komen vervolgens vragen en verontrustende signalen binnen omtrent de aanwezigheid van en problematiek door Irish Travellers. Aangezien er tot nu toe weinig kennis en ervaring lijkt te zijn bij politie en ketenpartners is het onduidelijk waar men met deze vragen terecht kan en klopte men aan bij de Politieacademie. De behoefte aan gefundeerde kennis waarmee de gesignaleerde problematiek omtrent Irish Travellers begrepen en aangepakt kan worden, heeft de Politieacademie doen besluiten om dit verkennende onderzoek uit te voeren.

3 4

Zie bijlage 1. https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kv-tk-2011Z21826.html.

1. Inleiding

15

1.2 Doelstelling en uitvoering van het onderzoek. Dit onderzoek betreft een verkennend onderzoek waarbij de vermeerdering van kennis en inzicht aangaande (criminaliteits-) problematiek onder Irish Travellers centraal staat. De doelstelling van dit onderzoek is drieledig, namelijk: (a) het vergroten van kennis over de achtergronden van Irish Travellers en daarbij (b) inzicht krijgen in de motieven en beweegredenen voor hun verblijf in Nederland, en (c) het in kaart brengen van de rol die de politie vervult ten aanzien van criminaliteit en overlast onder Irish Travellers. De insteek van het onderzoek is breed en verkennend. Maar aangezien de politie een rol in dit vraagstuk vervult en zij veelal vanuit haar taak als ordehandhaver en hulpverlener als eerste met mogelijke problematiek in aanraking komt, ligt bij de uitvoering van dit onderzoek het accent op de rol van de politie in relatie tot de aanwezigheid van Irish Travellers in Nederland. Dit zien we terugkomen in de volgende onderzoeksvragen. De onderzoeksvraag van het rapport luidt Wat is er bekend over Irish Travellers en op welke wijze komen zij in aanraking met politie op het gebied van opsporing en hulpverlening? De daarbij horende deelvragen zijn als volgt gedefinieerd 1. Wat is er bekend over de achtergronden en kenmerken van de Irish Travellers? 2. Welke push en pull factoren functioneren als drijfveren voor Irish Travellers om naar Nederland te komen? 3. Welke problematiek doet zich voor bij Irish Travellers en in welke mate is deze groeps-specifiek? 4. Wat is de rol van de politie in de aanpak van de mogelijke problematiek? En, welk beleid wordt er gevoerd omtrent de aanwezigheid van Irish Travellers?

16

Irish Travellers

5. Welke werkwijzen en ontwikkelde kennis uit het buitenland kunnen voor de Nederlandse situatie handvatten bieden in de aanpak van de problematiek en omgang met de groep? Om de onderzoeksvraag en de bijbehorende deelvragen te beantwoorden is er data verzameld door middel van het bestuderen van literatuur en beleidsevaluaties, diepte interviews, deelname aan internationale expertmeetings en analyse van politiesystemen. Deze worden hierna kort besproken. Literatuur Er is gestart met literatuurstudie. Het blijkt dat met name antropologische literatuur inzicht biedt in de achtergrond van de Irish Travellers. Vanuit de antropologie is er relatief veel aandacht (geweest) voor de bijzondere positie van deze groep in zowel de Ierse als Britse samenleving. Daarnaast is er een wetenschappelijke discussie over het sociaalwetenschappelijke construct ‘etniciteit’ in relatie tot de Irish Travellers. Deze discussies zijn veelal treffend maar daardoor ook beladen en meer dan eens gekleurd door de persoonlijke achtergrond van de auteur. Dit brengt direct een limitatie van veel van de beschikbare literatuur naar boven. Deze beperking is zo goed als mogelijk in acht genomen bij de bestudering van de literatuur. Verder is er gebruik gemaakt van sociaalwetenschappelijke literatuur, dit heeft met name gefungeerd als achtergrond. Evenwel is er voor gekozen om bij sommige gedeelten in het rapport deze theorieën nader toe te lichten om bepaalde verschijnselen te duiden. Beleidsevaluaties Naast wetenschappelijke bronnen is er ook gebruikt gemaakt van beleidsevaluaties die inzicht bieden in de weten regelgeving die in GrootBrittannië en Ierland bestaat rondom deze groep. In Nederland kennen we (nog) geen beleid omtrent deze groep, dus is er hiervoor uitgeweken naar het buitenland. Wel bestaat er binnen enkele politie eenheden een speciale aanpak omtrent de groep en de daarmee geassocieerde criminaliteit. Deze lokale beleidsinitiatieven zijn ook bestudeerd.

1. Inleiding

17

Interviews In totaal zijn er 17 interviews afgenomen met deskundigen uit het werkveld die zowel binnen als buiten het politieapparaat werkzaam zijn. De interviews zijn allemaal face-to-face afgenomen waarbij een semigestructureerd interview protocol is gehanteerd. Naast de interviews met politiemensen (8) zijn er interviews gehouden met vertegenwoordigers van gemeenten (2), de Belastingdienst (1), Koninklijke Marechaussee (2), campingeigenaren (2) en Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2). Er is voor gekozen om ook respondenten buiten het politieapparaat te betrekken bij het onderzoek omdat de problematiek waarop ingezoomd wordt, niet louter taak is van de politie. Middels de sneeuwbalmethode ontstond er een steeds duidelijker beeld van andere instanties die, in verschillende hoedanigheid, rondom deze thematiek actief zijn. Binnen de mogelijkheden van het onderzoek is getracht met deze instanties in contact te komen en hun bevindingen in kaart te brengen. Op deze manier ontstaat er een breder perspectief dan alleen voor de politie zichtbaar is en daarmee een completer beeld van de thematiek. Binnen de politie zijn met name wijkagenten geïnterviewd omdat zij veelal waardevolle informatie en kennis bezaten over de situatie op de campings of andere verblijfplaatsen van overlastgevende groepen. Daarnaast hadden zij ook het meest directe contact en waren zij goed op de hoogte van ontwikkelingen in en rondom deze groepen. Ook zijn er binnen de politie verschillende analisten gehoord. De soms gefragmenteerde informatie die binnen de politiesystemen verspreid zat, is door hen bij elkaar gebracht of inzichtelijk gemaakt voor verdere analyse. Gezien de onderzoeksvraag zou het voor de hand liggen dat we ook Irish Travellers zelf zouden bevragen. Uiteindelijk is er voor gekozen om dit niet te doen. Enerzijds is deze beslissing gedwongen tot stand gekomen vanwege het gesloten karakter van de groep en de daaruit voortvloeiende moeizame toegankelijkheid. Ook geen van de wijkagenten bleek redelijk contact te onderhouden met leden van de groep, waardoor wijkagenten niet konden dienen als een zogenaamde gatekeeper. Behalve het ontoegankelijke karakter hebben we er ook om een andere reden van af gezien interviews af te nemen bij Irish Travellers. Zoals elke etnische groep kennen Irish Travellers een grote diversiteit, het is niet waarschijnlijk dat degene die in Nederland verblijven allemaal tot eenzelfde familie of clan behoren. Om die reden is het dan ook niet mo-

18

Irish Travellers

gelijk een persoon aan te wijzen die als vertegenwoordiger kan dienen. Hiermee zou onterecht een beeld ontstaan dat uitspraken algemeen geldend zijn voor de gehele groep. (Inter)nationale expertmeetings Naast de gestructureerde interviews is er drie keer deelgenomen aan vergaderingen of meetings georganiseerd door politieteams of andere samenwerkingsverbanden binnen het Nederlandse politieapparaat die zich bezig houden met de thematiek. Gezien het internationale karakter van zowel de groep als de problematiek is er ook aandacht gegeven aan het internationale perspectief. Tweemaal is er deelgenomen aan een meeting waar vanuit een internationaal gezelschap de thematiek besproken en bediscussieerd werd. Naast de informele momenten op deze beide meetings is er met enkele personen doorgesproken over de besproken thema’s. Hierbij ging het om een hoofdinspecteur van de Belgische federale politie, een politiecommissaris van de Duitse politie, een analist van de Finse politie en meerdere mensen vanuit Groot-Brittannië die werkzaam zijn bij verschillende veiligheidsdiensten. Een van de meetings betrof een internationale conferentie georganiseerd door Operation Liberal, wat een speciale unit van de Britse politie betreft. De informatie van deze conferentie heeft een interessante bijdrage geleverd aan het internationale perspectief van het onderwerp. Maar bovenal biedt de kennis en informatie die men in Groot-Brittannië bezit inzichten voor de Nederlandse situatie. Hetgeen bekend is in Groot-Brittannië, waaruit al verschillende goede werkwijzen zijn ontstaan, biedt voor Nederland nuttige handvatten in de aanpak en bestrijding van de problematiek die we zien. Analyse politiesysteem Ondanks dat het een kwalitatieve studie betreft, is er een voorzichtige kwantitatieve analyse gedaan in de politiesystemen. Met het analyseprogramma BRAINS5 is een analyse uitgevoerd die inzicht zou moeten geven in onder andere het aantal mutaties waarbij Irish Travellers betrokken zijn, trends over de tijd en periodieke verschuivingen. 5

BRAINS (Basaal Recherche, Analyse & Informatie Systeem) kan uit de politiesystemen kwantitatieve data genereren en kan daarmee op een snelle manier gegevens zichtbaar maken die anders lastig te doorgronden zijn. BRAINS is ontwikkeld ten behoeve van de verbetering van opsporingsprocessen en een nieuw te realiseren registratie- en opsporingssysteem voor de Nederlandse politie (Domenie, Leukfeldt, Toutenhoofd-Visser & Stol, 2009).

1. Inleiding

19

Het programma BRAINS kent echter verschillende beperkingen; het gebruik ervan is niet in alle politieregio’s goed ingebed en daarnaast sterk afhankelijk van hetgeen gemuteerd wordt door de politieagent (Domenie, Leukfeldt, Toutenhoofd-Visser & Stol, 2009). Met de thematiek van dit onderzoek is dit een grote beperking. De zaken waarbij de Irish Travellers betrokken zijn, kennen geen eenduidige term. Daarnaast is de benaming van de groep ook nogal discutabel. Allereerst worden er vele spellingsvormen van ‘Irish Traveller’ gebruikt, maar ook andere benamingen zoals Ierse klusjesmannen of Tinkers komen terug in de registratiesystemen. Daarnaast is maar de vraag of de politieagent het van belang acht of überhaupt waarneemt dat het hier gaat om individuen afkomstig van de Traveller gemeenschap. Aan de andere kant wordt ook snel een generalisatie slag toegepast en onterecht dingen geschaard onder de vlag van Irish Traveller. Ook kan de vraag gesteld worden of het wenselijk is om een dergelijke categorisering toe te passen. Met al deze vragen in het achterhoofd zullen de gegevens die de BRAINS analyse heeft opgeleverd met grote voorzichtigheid gepresenteerd worden en ook als dusdanig geïnterpreteerd moeten worden. Er is voor gekozen om deze gegevens wel mee te nemen in deze verkenning, omdat zij ondersteuning bieden aan de kwalitatieve analyse en, met alle beperkingen in acht genomen, bepaalde signalen inzichtelijk kunnen maken. Om een beeld te krijgen van de aard en omvang van de criminaliteit waarmee Irish Travellers geassocieerd worden, zijn ook politieregistratiesystemen geraadpleegd. Zoals eerder is gezegd is de registratie6 van de criminaliteit waar deze groep mee geassocieerd wordt vrij dubbelzinnig. Ook blijkt dat oplichtingspraktijken niet eenduidig worden geregistreerd. De zoekslag die gemaakt moet worden om de juiste informatie te filteren uit de politieregistratie systemen is dan ook vrij complex en bij voorbaat onvolledig. Ondanks deze onvolledigheid biedt het wel enig inzicht in het soort meldingen waarbij er gesproken wordt over Irish Travellers. Daarnaast is er veel additionele informatie uit deze registratiesystemen te halen die een waardevolle aanvulling bieden op het empirisch materiaal.

6

Hierbij wordt het incidentenregistratiesysteem van de politie, BVH (Basisvoorziening Handhaving) bedoeld.

20

Irish Travellers

1.3 Leeswijzer Dit rapport geeft inzicht in de achtergrond en leefwijze van Irish Travellers en gaat specifiek in op welke manier politie in Nederland in aanraking komt met de groep. Gezien de afkomst van de groep en de aard van de problematiek wordt hierbij extra aandacht gegeven aan de situatie in Groot-Brittannië en de lessen die we vanuit daar kunnen leren. Het rapport kent de volgende opbouw. In hoofdstuk 2 wordt de historische achtergrond van de groep beschreven. Daarnaast wordt er in gegaan op enkele dominante thema’s uit de literatuur. Het hoofdstuk sluit af met een kijk op het beleid uit de afgelopen decennia in Groot-Brittannië en Ierland omtrent de accommodatie van de groep. Hoofdstuk 3 bespreekt de huidige situatie in Groot-Brittannië omtrent het thema overlast en criminaliteit. Hierin komt uitvoerig aan bod waar Britse veiligheidsdiensten de afgelopen jaren mee geconfronteerd zijn. Met de kennis van hetgeen in Groot-Brittannië naar voren is gekomen, kijken we verder naar de situatie in Nederland. In hoofdstuk 4 staat de aard en omvang van de migratie centraal, waarna in hoofdstuk 5 verder wordt ingegaan op de overlast en criminaliteit die Nederlandse professionals signaleren. Afsluitend komt in hoofdstuk 6 het beleid en het effect van de aanpak van de gesignaleerde problematiek in zowel Groot-Brittannië als Nederland aan bod. De lessen die we vanuit Groot-Brittannië, waar men al decennia lang bezig is met de aanpak van de problematiek, kunnen leren worden besproken. Het hoofdstuk wordt afgesloten met de wensen en behoeften die bij professionals in Nederland leven. Vanuit hier volgen enkele aanbevelingen voor de toekomst.


2.


2.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden enkele thema’s besproken die meer inzicht geven in de leefwijze en achtergrond van Irish Travellers in het algemeen. Deze thema’s worden belicht omdat er nog relatief weinig over de groep bekend is in Nederland. Dit hoofdstuk voorziet in informatie die nuttig kan zijn voor de professionals in de praktijk om een completer beeld te krijgen van de groep. Middels literatuurstudie zijn de volgende thema’s tot stand gekomen die achtereenvolgens besproken worden; oorsprong en afkomst; etniciteit; leefwijze en kenmerken van de groep; en het gevoerde beleid van de afgelopen decennia. 2.2 Oorsprong en afkomst De historische achtergrond van Irish Travellers is een veel besproken en betwist punt in zowel de wetenschappelijke literatuur als in het politieke en maatschappelijke discours. Zover bekend, is er geen eenduidig antwoord te geven op de vraag wat de exacte origine is van de groep. De verklaringen over de ontstaansgeschiedenis van Irish Travellers zijn dan ook veelal omstreden en verbonden aan bredere sociale relaties. Daarmee moeten onderstaande theorieën niet gelezen worden als sluitend en allesomvattend, maar kunnen deze ‘uitleg’ geven over de positie die Irish Travellers tegenwoordig bekleden in zowel Ierland en Groot-Brittannië als in andere Europese landen. Er zijn verschillende theorieën, vanuit tal van invalshoeken, die aangedragen worden als geldend. Enkele daarvan kennen een bepaalde dominantie, deze zullen hieronder uiteengezet worden om een inzicht te geven in het historische perspectief van Irish Travellers. 2.2.1 Verklaringen rondom het ontstaan van de groep Een verklaring die wordt aangehangen door een breed spectrum van wetenschappers, is de verklaring waarbij de grootschalige hongersnood van 1840 in Ierland ten grondslag ligt aan het ontstaan van deze noma-

24

Irish Travellers

dische groep. Halverwege de negentiende eeuw werd Ierland getroffen door de zogenaamde ‘Great Famine’. Als gevolg van een aardappelziekte mislukte 90% van de aardappeloogst in Ierland. Op dat moment was de Ierse bevolking grotendeels afhankelijk van aardappelen voor haar voedselvoorziening. Met het mislukken van de aardappeloogst ontstond er dan ook een directe schaarste in de voedselvoorziening van miljoenen Ieren. Tezamen met het uitbreken van de tyfus en een cholera epidemie in dezelfde periode, zorgde dit voor meer dan een miljoen doden. Naast deze hongersnood was het voor veel boeren niet meer mogelijk om de huur op te brengen die hun landheren eisten. Deze boeren werden verdreven van hun erf en waren zodoende genoodzaakt een ‘zwervend bestaan’ te gaan leiden. De verruiling van een sedentair voor een nomadisch bestaan had in deze overtuiging dan ook geenszins iets van doen met ‘a way of life’ die cultureel ingebed zou zijn, maar was een puur economische noodzaak. De groep die zich heden ten dagen identificeert als Irish Traveller, zouden dan ook afstammelingen zijn van deze verdreven boeren ten tijden van de Engelse koloniale dominantie halverwege de negentiende eeuw (McCann, Ó Síocháin & Ruane, 1996). Ondanks dat bovengenoemde theorie de boventoon voert als verklaring voor de ontstaansgeschiedenis, ontbreekt historisch wetenschappelijk onderzoek dat ondersteuning geeft aan deze theorie (Ní Shuinéar, 2004). Om deze reden zullen ook andere verklaringen aan bod komen. Bovengenoemde verklaring omhelst de tijdspanne van de koloniale bezetting. Daarmee zou de wanneer vraag van de ontstaansgeschiedenis van de Irish Travellers beantwoord zijn. Andere theorieën stellen echter dat het bestaan van de Irish Travellers een veel langere geschiedenis kent. MacNeill (1968) stelt dat Irish Travellers afstammelingen zijn van de zogenaamde ‘klinkers’ (semonrige). In de voorchristelijke periode maakten zij deel uit van een minderheidskaste in de samenleving. De ambachten die Irish Travellers veelal uitoefenden (klinken, ketellapper) waren allen ambachten die in het dun bevolkte Ierland snel waren geklaard. Ondanks dat hun ambacht destijds een zeer waardevolle rol speelde, hadden zij toen al een inferieure status. Deze theorie zou het huidige sentiment tegenover Irish Travellers, dat veelal negatief is, vanuit een historisch perspectief kunnen verklaren (Barnes, 1975). Gmelch & Gmelch (1976) complementeren de theorie van Barnes met een uitleg voor de nomadische aard van de groep. De lage bevolkingsdichtheid had tot gevolg dat men genoodzaakt was om van stad naar stad te trekken om

2.


25

te kunnen voorzien in levensonderhoud. De geschiedschrijving van deze nomadische tinkers gaat terug tot aan de vijfde eeuw en gaat er daarmee vanuit dat de historie van de Irish Travellers vele malen ouder is dan verondersteld wordt door de aanhangers van de ‘Great Famine’ theorie. Op basis van deze theoretische scan kunnen we concluderen dat de theorieën over de oorsprong van de Irish Travellers erg uiteenlopend zijn en velen een poging doen om de groep nader te verklaren aan de hand van hun geschiedenis. Maar enige vorm van consistentie in deze theorieën ontbreekt echter. 2.3 Erkenning Naast de discussie over de origine van de groep bestaat er ook een, met name antropologische, discussie over het concept ‘etniciteit’ in relatie tot Irish Travellers. Dit rapport heeft niet de functie om uitgebreid bij dit thema stil te staan. Wel is deze discussie te dominant om hieraan voorbij te gaan. De vraag over etniciteit is er een die teruggaat naar het fundament van de groep en is sterk verweven met haar huidige maatschappelijke positie. Het sociaal wetenschappelijke construct etniciteit is onderhevig aan discussie en er bestaat geen eenduidige uitleg over de operationalisatie van het begrip. Wat voorop staat is dat het in de kern gaat over de identificatie van bepaalde gedeelde kenmerken en gedragingen die overeenkomstig zijn voor leden van een groep, en waarmee ze zich onderscheiden ten opzichte van andere groepen of individuen. Hierbij hebben we het bijvoorbeeld over een onderscheidende taal, culturele gebruiken en specifieke organisatiestructuur binnen de eigen groep (Amnesty International, 2012). Het vaststellen van iemands etniciteit is veelal lastig. Zeker bij van oorsprong nomadische groepen zoals Irish Travellers kan het doorgaans niet afgeleid worden uit de nationaliteit of het herkomstland. Dit doet zich niet alleen voor bij Irish Travellers, ook bij bijvoorbeeld Roma is etniciteit een complex vraagstuk. Bij deze groep is de discussie over etniciteit er één die al vele jaren de gemoederen bezighoudt. De diversiteit binnen de groep en het mobiele karakter, wat zorgt voor een verstrooiing van de groep over verschillende landen, resulteert in grote verschillen in bijvoorbeeld taal en levensbeschouwelijke oriëntatie (Sollie et al, 2013). Daardoor kunnen we niet spreken over dé Roma of dé Irish Traveller.

26

Irish Travellers

Vaststelling van de etniciteit van Irish Travellers zal, behalve wanneer het op basis van zelfidentificatie plaatsvindt, subjectief en willekeurig zijn. Wanneer hier de veel gehoorde definitie aangehangen wordt ‘een Engels sprekend persoon, met een bepaalde achternaam, afkomstig uit een bepaalde wijk en kledingstijl’ kan dit enggeestig werken en wordt er volledig voorbij gegaan aan de identiteit van het individu (Amnesty International, 2010). Maar de ambiguïteit is groot. Enerzijds zien we vaak bij dergelijke groepen dat ze niet gestigmatiseerd willen worden als aparte groep, maar tegelijkertijd wel erkenning vragen van hun identiteit die direct gelieerd is aan hun afkomst en daarmee verbonden aan hun etniciteit. Deze spagaat is sterk van toepassing op Irish Travellers in zowel de Ierse als Britse maatschappij. Hieronder wordt ingegaan op deze discussie, de stand van zaken en wat de implicaties hiervan zijn. 2.3.1

Een aparte status

Over het algemeen lijken Irish Travellers sterk te verlangen naar de officiële erkenning als etnische groep. In Groot-Brittannië is de groep wel bij de wet erkend als etnische minderheid, in Ierland kent de groep deze status niet (Power, 2004). Belangenverenigingen van Irish Travellers benadrukken dat het niet zozeer gaat over de labelling en status als aparte etnische groep, het gaat des te meer over erkenning van de overheid. Maar deze erkenning gaat hand in hand met het wel of niet benoemd zijn als etnische minderheid, wat er voor zorgt dat deze status wel degelijk van betekenis is. De behoefte aan de status van etnische groep wordt zogezegd ingegeven door het verlangen naar erkenning. Council of Europe, European Commission against Racism and Intolerance en verschillende Irish Travellers belangen organisaties7 hebben veelvuldig onderzoek gedaan naar de positie van Irish Travellers in de maatschappij. Deze rapporten laten allen een achtergestelde en benadeelde positie zien. Volgens deze rapporten ervaren Irish Travellers ongelijkheid als het gaat om de beschikbaarheid van bronnen zoals inkomen, banen, onderwijs en huisvesting. Maar ook de mate waarin Irish Travellers invloed kunnen uitoefenen op de maatschappij wordt als ongelijk ervaren. Door het gebrek aan specifieke erkenning, voelen ze zich geen volwaardig partner in het maatschappelijke debat. 7

Irish Traveller Movement & Traveller Movement.

2.


27

Daarnaast zou erkenning een belangrijke bijdrage kunnen leveren in de relatie tussen de Irish Travellers en de rest van de samenleving (COE, 2012). Vanuit dit perspectief wordt de erkenning van de Irish Traveller etniciteit gezien als eerste stap naar een gelijkwaardige positie van Irish Travellers in de maatschappij. De Ierse belangenorganisatie Irish Traveller Movement (ITM) voert al jarenlang een actieve lobby voor de wettelijke erkenning als etnische minderheidsgroep. Ondanks dat Council of Europe en de United Nations een petitie8 hebben getekend waarin wordt gepleit voor deze erkenning en ook erkend wordt dat de situatie van Irish Travellers in de Ierse samenleving op veel punten niet conform de universele rechten van de mens is, wil de Ierse regering nog geen aparte status toekennen aan de groep. Zoals gezegd hebben Irish Travellers in Groot-Brittannië sinds 2000 wel een aparte etnische status. Deze status zou moeten werken als kapstok waaronder verschillende plichten, maar met name speciale rechten en erkenning, aan op te hangen zijn. Ironisch genoeg is de positie van de Irish Travellers in Groot-Brittannië veelal niet veel beter dan die van hun groepsgenoten in Ierland (Power, 2004). 2.4 Sociaal demografische positie De aanwezigheid en integratie van Irish Travellers in de Ierse maatschappij is geen ongecompliceerd proces. De effecten hiervan zijn één op één terug te zien in de sociaaleconomische en demografische cijfers van de Irish Travellers. Zo hebben verschillende studies het verband tussen de geïsoleerde positie, met de daarbij behorende gevolgen, van de Irish Travellers en economische mogelijkheden aangetoond (National Advisory Committee on drugs, 2008; Morris & Clements, 2001, 2002; Kenrick & Clark, 1999). Maar ook bijvoorbeeld op het gebied van gezondheid lijkt er een negatief effect te zijn. De sociale exclusie die Irish Travellers ondervinden heeft negatieve gevolgen op hun gezondheid (National Advisory Committee on drugs, 2008).

8

http://www.ipetitions.com/petition/itmethnicity/

28

Irish Travellers

2.4.1 Enkele cijfers op een rij Het Central Statistics Office9 van Ierland heeft in 2011 uitgebreid de situatie van de groep op tal van vlakken bestudeerd. Aan de hand van relevante thema’s zullen deze gegevens kort besproken worden. De structuur van de Irish Traveller populatie wijkt sterk af van die van de totale Ierse populatie. Opvallend is de gemiddelde leeftijd van de groep die op 22.4 jaar ligt, ter vergelijking ligt dit voor de algemene populatie op 36.1 jaar. Dit hangt sterk samen met het hoge geboortecijfer van Irish Travellers. Gemiddeld krijgt een vrouw uit de gemeenschap vijf kinderen, tegenover 2.9 kinderen bij niet-Traveller vrouwen. Daarnaast heeft de lagere levensverwachting van Irish Travellers ook invloed. Gemiddeld overlijden Irish Travellers 11 jaar eerder dan de rest van de Ierse populatie. Zoals we zien is de gezinssamenstelling sterk afwijkend, maar ook de woonsituatie kent een andere vorm. In lijn met het principe van een nomadische leefstijl heeft slechts een beperkte groep Irish Travellers een koophuis. Waar bij de rest van de populatie 69 procent beschikt over een eigen huis, is dit bij Irish Travellers slechts 20 procent. Ten opzichte van 2006 is het aantal Irish Travellers die in een huis wonen met 29 procent wel sterk toegenomen. Aangenomen wordt dat deze personen eerder in een caravan verbleven en ze er derhalve in voorzieningen sterk op vooruit zijn gegaan. Wel is er nog een grote slag te slaan; bij het Census onderzoek in 2011 bleek dat nog steeds één op de drie Traveller huishoudens geen beschikking heeft over leidingwater en riolering. Ondanks vele inspanningen lijkt de arbeidsparticipatie niet te zijn toe genomen, deze lijkt zelfs verslechterd. In 2006 was 74.9 procent werkloos, in 2011 was dit percentage toegenomen tot 84.3 procent. Het aantal vrouwen dat geen werk heeft ten behoeve van het huishouden en de zorg voor de kinderen is een keer zo hoog als bij niet-Traveller vrouwen. Ook wat betreft onderwijsparticipatie blijft de groep erg achter. 55 procent van de Irish Travellers beëindigt zijn of haar schoolcarrière voor het vijftiende levensjaar. Slechts drie procent studeert na zijn of haar achttiende nog door, terwijl dit bij de rest van de populatie voor 42 procent geldt. Hoewel de cijfers sterk achter blijven bij de totale populatie is er wel een verbetering zichtbaar ten opzicht van 2006. 9

Vergelijkbaar met het Nederlandse Centraal Bureau voor de Statistiek.

2.


29

Waar in 2006 slechts 3.6 procent van de Irish Travellers het voorgezet onderwijs voltooide, was dit in 2011 meer dan verdubbeld naar 8.2 procent. De cijfers die hierboven gepresenteerd zijn, moeten met uiterste voorzichtigheid geïnterpreteerd worden. De conceptualisering van het begrip Irish Traveller is bijvoorbeeld sterk onderhevig aan de mate van zelfidentificatie. Of iemand zichzelf als Irish Traveller identificeert heeft grote invloed op de representativiteit van de gegevens. Een vertekening is snel ontstaan wanneer personen die uit een Irish Traveller gezin afkomstig zijn volwaardig participeren in de maatschappij maar zich niet als dusdanig identificeren. Wat echter wel met enige zekerheid uit deze cijfers gelezen kan worden is dat Irish Travellers wat betreft onderwijsen arbeidsparticipatie sterk achter blijven, dit een negatieve invloed heeft op de sociaaleconomische positie en dat daarnaast de gezondheid van de groep kwetsbaar is ten gevolge van zowel interne als externe factoren. 2.5 Een nomadisch bestaan Nomadisme speelt een centrale rol in het bestaan en begrijpen van de Irish Traveller community. Ondanks dat de benaming van de groep, Travellers, al een reizend bestaan impliceert, wordt er in dit rapport bewust gekozen voor de term nomadisch in plaats van ‘travelling of reizend’. Wanneer Irish Travellers spreken over ‘travelling’ bedoelen zij daarmee namelijk iets anders dan wanneer niet-Travellers deze term gebruiken. Veel mensen met een sedentair bestaan reizen meer dan menig Irish Traveller, maar dat maakt hen nog niet nomadisch (McDonagh, 1994). De differentiatie zit hem in het gegeven dat mensen met een sedentair bestaan reizen om van A naar B te komen. Bij een nomadische groep zoals de Irish Travellers is het fysieke gedeelte van reizen slechts een aspect van een alles omvattende mind-set. Nomadisme gaat niet zozeer over reizen, maar impliceert een bepaalde levensvisie, een houding ten opzichte van de basale elementen in het dagelijks leven, zoals werk, huisvesting en sociale relaties. In de literatuur worden, in relatie tot Irish Travellers, verschillende vormen van nomadisme onderscheiden. Net als bij het vraagstuk over de origine van de groep is hier niet een lijn in te ontdekken, maar wel heeft het een dusdanige invloed op de positie van Irish Travellers heden ten dage, dat het van belang is stil te staan bij deze dominante levensstijl

30

Irish Travellers

en de consequenties hiervan. Okely (1996) noemt Irish Travellers een unieke groep die niet te passen is binnen de klassieke jagers-verzamelaars nomadische groepen. Irish Travellers vormen een groep die een afhankelijkheid van en verwevenheid met de sedentaire maatschappij kent en niet zoals andere nomadische groepen zelfvoorzienend is. Irish Travellers springen van origine vaak in op de hiaten van het vraag-enaanbodsysteem van het sedentaire systeem. Ze voorzien in goederen en diensten waar plots vraag naar is en geen of ontoereikend aanbod voor bestaat. Aangezien Irish Travellers voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van het aanbieden van hun diensten daar waar de vraag ligt in de samenleving, is een zekere mate van flexibiliteit en mobiliteit noodzakelijk. Het is volgens Okely dan ook niet zozeer dat de nomadische levensstijl een keuze is geweest van de groep, maar zij is tot stand gekomen vanuit een bepaalde noodzaak. Dit sluit nauw aan bij de visie van Acton (as cited in McCann, Ó Síocháin & Ruane, 1996) die Irish Travellers economische nomaden noemt. Een Irish Traveller kent nagenoeg nooit een vast beroep waarbij hij werkzaam is voor een werkgever. Ondanks dat de groep in de volksmond ook vaak ‘Tinkers’ genoemd wordt, wat terug gaat naar de twaalfde eeuw toen ze veelal beroepen uitoefenden als ketellapper, tinsmid en hoefsmid, is het niet zo dat ze door de jaren heen altijd dezelfde beroepen hebben uitgeoefend. De vraag wat je doet staat bij hen niet centraal, als het maar past binnen de steeds veranderende omgeving en het voorziet in financiële middelen. Deze flexibiliteit heeft er voor gezorgd dat Irish Travellers in tal van beroepstakken actief zijn geweest. In die zin is het nomadische bestaan essentieel om economisch te overleven (McDonagh, 1994). Naast de economische functie van het nomadisme kent het nog tal van andere functies. Zo heeft het onder andere veel invloed op de constructie en ontwikkeling van sociale relaties. Door het trekkende leven komen families veelvuldig in contact met andere families, veelal is dit op gelegenheden zoals bruiloften of begrafenissen. Families ontmoeten elkaar hier om vanaf daar, al dan niet tijdelijk, gezamenlijk verder te trekken. Het contact tussen verschillende families, zelfs families die het grootste gedeelte van het jaar een sedentair bestaan leven, blijft op deze manier hecht en er ontstaat een grote sociale cohesie. De sociale cohesie binnen de groep zorgt ook voor een sterke mate van sociale controle. Binnen de gemeenschap gelden er vele wetten en regels die het dagelijks leven van de groep leidt en bepaalt. De omgang met elkaar en met niet-Travellers is geconstrueerd

2.


31

rondom bepaalde regels en codes. Deze codes bakenen heel duidelijk het veld af tussen hen en de rest. De bescherming van de eigen identiteit is dusdanig belangrijk dat het dagelijks handelen voortdurend in het teken staat van dit principe. De verwevenheid van de families brengt met zich mee dat elke (mis)stap gemonitord wordt door de familieleden. Het passen binnen de contouren van de door de gemeenschap gestelde regels is dusdanig belangrijk dat wanneer men hier buiten treedt, sancties zullen volgen wat in de ergste gevallen kan betekenen dat men verstoten wordt uit de gemeenschap (McDonagh, 1994). Ook dan biedt het nomadische bestaan uitkomst. Wanneer relaties onder druk komen te staan of er familievetes ontstaan, biedt de nomadische levensstijl een natuurlijk ontsnappingsmechanisme. Dat het nomadische leven een grote waarde kent is ook te zien aan de materiële verschijningsvorm. Het geld wordt uitgegeven aan hetgeen ze mee kunnen nemen wanneer ze onderweg zijn. Het belangrijkste goed voor hen daarbij is hun mobiele huis, veelal een caravan. Deze caravans en de bijbehorende auto’s zijn tegenwoordig dan ook veelal dure en luxe wagens. Vanuit verschillende aspecten vormt het nomadisme een kernpunt in het Irish Traveller bestaan. Ondanks deze belangrijke functie wordt door de sedentaire samenleving veelal de waarde hiervan onderschat. Volgens verschillende antropologen (Kenny, 1994; James, 2006; McDonagh 1994) wordt de historische waarde van deze groep in de samenleving, het opvullen van de hiaten in het vraag en aanbod systeem van een steeds complexer wordende samenleving, onderschat of niet eens benoemd. Het wordt veelal zelfs afgedaan als bezwaarlijk en gecriminaliseerd. Daarmee wordt het aspect dat werkt als stuwende kracht achter de gehele Irish Traveller identiteit, door de sedentaire samenleving getransformeerd tot een middel wat hun onderdrukking en een inferieure status bezorgt. Door de criminalisering van hun nomadische bestaan wordt vrijwel elke vorm van rondtrekken voor de groep onmogelijk, gedwongen vertrek is veelal de enige vorm van nomadisme die de groep nog ondervindt.

32

Irish Travellers

2.6 Een complexe positie in een sedentaire maatschappij Wat we zien is dat de sociaal maatschappelijke positie van Irish Travellers nog steeds ver achter loopt in vergelijking met de rest van de Ierse populatie10 . Niet alleen ten opzichte van de blanke Ierse bewoners, ook ten opzichte van andere minderheidsgroepen in de Ierse samenleving is er nog een grote inhaalslag te maken voor Irish Travellers. Ten grondslag aan deze achterstand ligt een dynamisch en complex proces, waarbij tal van actoren in een continu veranderend speelveld met elkaar acteren en dat wordt gestuurd door politieke en maatschappelijke tendensen. Hierbij is een rol weggelegd voor de gemeenschap zelf, die sterk vasthoudt aan eigen tradities en een gesegregeerd bestaan prefereert waarbij weinig ruimte is voor inmenging van buitenaf. Evengoed wordt er vanuit overheden een tegenstrijdig beleid gevoerd waarbij er enerzijds ruimte wordt gegeven aan Irish Travellers maar anderzijds wetgeving wordt ontwikkeld die specifiek lijkt op te treden tegen de aanwezigheid van Irish Travellers. Daarnaast zorgt het afwijkende normen en waardenpatroon met hun van origine nomadische leefstijl, voor frictie in de samenleving. De sedentaire maatschappij heeft zich ontwikkeld als een dominant concept en is houdbaar door de creatie van grenzen en territoria waarvan het concept van de natiestaat een uitvloeisel is. Zo ook is de Ierse en Britse samenleving ingericht op een sedentair bestaan en dit is het normatieve kader van waaruit weten regelgeving tot stand komt. Vanuit dat kader conflicteert het nomadische bestaan van de Irish Travellers met de gesettelde samenleving (James, 2005). Het concept van ‘afgebakende beleidsvoering’ waarbij territoriale grenzen bepalend zijn is dan ook moeilijk implementeerbaar in de leefsituatie van de Irish Travellers en daarmee logischerwijs ook weinig succesvol. Vanuit het sedentaire bestaan ontstaan er zowel natuurlijke als onnatuurlijke afbakeningen op verschillende niveaus van de publieke ruimte. Irish Travellers gaan echter zonder daar beducht op te zijn veelal letterlijk in tegen deze afbakeningen en verstoren daarmee de georganiseerde ruimte van de sedentaire maatschappij. Deze verstoring zorgt voor een plek in de marge van de samenleving, zowel sociaal-economisch als fysiek. De groep is vaak aangewezen op plekken aan de rand van de stad met beperkte voorzieningen.

10 Central Statistics Office, Census 2011.

2.


33

2.7 Beleid In deze paragraaf zal verder in worden gegaan op het beleid dat de afgelopen decennia is gevoerd omtrent de aanwezigheid van Irish Travellers. Met name het vraagstuk rondom de huisvesting van de groep vormt een terugkerend onderwerp voor politici en beleidsmakers. De situatie in Groot-Brittannië en Ierland zal uiteengezet worden om een beeld te krijgen van de beleidssituatie aldaar. Deze kent over de tijd een opvallend verloop, waarbij het maatschappelijke sentiment een belangrijke factor is. We wijken uit naar deze landen omdat Nederland geen beleid kent aangaande Irish Travellers. Een speciaal beleid of erkenning zoals we dat bijvoorbeeld hebben gehad bij de Marokkaanse gemeenschap in Nederland is (nog) geen onderdeel van discussie. Dit heeft voornamelijk te maken met het feit dat we nog niet in grote mate geconfronteerd worden met de groep en ze zich (nog) niet permanent gevestigd heeft in Nederland. In Ierland en Groot-Brittannië zien we daarentegen wel wetgeving die duidelijk zijn ontstaansrecht kent door de aanwezigheid van de Irish Travellers. Het ontstaan van deze wetgeving past in de tendens van de wens naar erkenning door zowel het maatschappelijke als politieke discours. Maar tegelijkertijd reflecteert het ook de maatschappelijke veranderingen waarbij er een negatief sentiment heerst richting Irish Travellers. Vanaf midden jaren zestig ontstaat een steeds groter bewustzijn van de aanwezigheid van de Irish Travellers in zowel de Ierse als Engelse maatschappij. Tot die tijd was er nooit expliciet aandacht besteed aan de aanwezigheid en de daarbij horende rechten en plichten van Irish Travellers. In die tijd ontstaan verschillende Traveller organisaties die zich inzetten voor de belangen van Irish Travellers. Hierbij gaat het met name over de huisvesting, ofwel het gebrek hieraan. De behoefte naar meer en betere plekken die men als standplaats voor haar caravans kan gebruiken is groot. De voorziening van deze standplekken hangt nauw samen met het algemenere debat dat gevoerd wordt rondom Irish Travellers. Hun mobiele levensstijl, die vraagt om een aparte vorm van huisvesting, past slecht in het systeem dat ingericht is op een sedentair bestaan. Deze frictie heeft grote invloed op de houding van beide groepen jegens elkaar, maar ook op het beleid ten aanzien van de Irish Travellers. De ontwikkeling en hoe deze tot stand is gekomen, wordt hierna besproken.

34

Irish Travellers

2.7.1 Ierland In 1963 verscheen in Ierland het rapport ‘Report of the Commission on Itinerancy’. In die periode percipieerde de Ierse overheid de aanwezigheid van Irish Travellers meer en meer als een ‘sociaal probleem’. Hierbij ging het met name om hun nomadische bestaan en de daarbij behorende problematiek. Veel van de Irish Travellers leefden destijds in caravans langs de weg en werden daarmee als last gezien voor de ordehandhaving. Dit door de Ierse overheid ervaren probleem zou opgelost moeten worden met beleid wat zich laat vatten in termen van assimilatie en vestiging. Het advies van het Report of the Commission on Itinerancy luidde dan ook om de Travellers in sociale huurwoningen te plaatsen en daarmee assimilatie in de gesettelde samenleving te bevorderen. In de jaren na de verschijning van het rapport lag de focus op het accommoderen van Irish Travellers in sociale huurwoningen. Dit rapport heeft in de navolgende jaren een raamwerk geboden voor de aanpak van Traveller kwesties. Gepleegde interventies werden dusdanig benaderd dat het ging om interventies ‘voor’ in plaats van ‘met’ Irish Travellers (Conway, 2004). Irish Travellers, met hun afwijkende leefpatroon, werden nadrukkelijk behandeld als inferieure burgers die tegen hun eigen leefgewoonten in bescherming moesten worden genomen. Bij een evaluatie in 1982 bleek het gevoerde beleid echter weinig succesvol te zijn geweest; ondanks dat het aantal Irish Traveller gezinnen in de sociale huurwoningen sterk was toegenomen was het aantal Irish Travellers langs de weg niet afgenomen en het aantal op halting sites sterk toegenomen. In navolging van het rapport van de Commission on Itinerancy verscheen er in 1983 een nieuw rapport11 waarbij ogenschijnlijk meer aandacht was voor de eigen identiteit van Irish Travellers. Er werden scherpe kanttekeningen geplaatst bij het assimilatiebeleid van de jaren zestig. Integratie werd het nieuwe sleutelwoord, waarbij wederzijds respect en acceptatie centraal zouden moeten staan. De term Itinerant werd vervangen voor Traveller, waarmee erkenning werd gegeven aan de onderscheidende identiteit van de groep. Ondanks dat erkend werd dat Travellers onderworpen werden aan vooroordelen, haatzaaiing en ongelijke behande11 The Report of the Travelling People Review Body (1983)

2.


35

ling was er vanuit de regering veel terughoudendheid om te spreken over discriminatie tegen de groep. Dit had tot gevolg dat er geen antidiscriminatie wetgeving ontstond en Irish Travellers niet erkend werden als een officiële etnische minderheid (Council of Europe, 2013). De eigenschappen die gemeenschappelijk zijn voor Irish Travellers werden eerder gezien als keuzes dan als onderdeel van de eigenheid en identiteit van de groep (Norris & Winston, 2005). Het beleid dat zich in de jaren ’80 ontwikkelde gaf meer ruimte aan Irish Travellers om met hun eigen identiteit deel te nemen in de maatschappij. Maar daarnaast waren de tegemoetkomingen ook omwikkeld met verschillende kanttekeningen. Een van de tegemoetkomingen richting de Irish Travellers was de voorziening in meer serviced halting sites waar men naast een standplaats ook gebruik kon maken van basisvoorzieningen zoals gas, water en licht. Maar al snel werd er een maximum gesteld aan het aantal plaatsen en werd er slechts een vergunning verstrekt wanneer het aantoonbaar gemaakt kon worden dat een sedentair bestaan in een sociale huurwoning niet haalbaar was (Norris & Winston, 2005). Net als na de verschijning van het rapport Report of the Commission on Itinerancy, vond er enkele jaren later een evaluatie plaats om in kaart te brengen of de nieuwe aanpak tot gevolg had dat de afstand die de Irish Travellers tot de sedentaire maatschappij hadden verkleind was. In navolging van de eerste evaluatie bleek ook nu dat het aantal Irish Travellers op halting sites was toegenomen. Ook het aantal in sociale huurwoningen was gestegen, maar tegelijkertijd leefden ongeveer nog steeds hetzelfde aantal Irish Travellers in caravans langs de weg. Het beoogde doel, het reduceren van het aantal Irish Travellers die op niet-geautoriseerde plekken leefden, was nog steeds niet behaald (Power, 2004). Ondanks dat de situatie van Irish Travellers in de Ierse samenleving niet drastisch verbeterd was, waren de rechten die Irish Travellers opeisten wel op de politieke agenda gekomen. In 1993 werd er een Task Force on the Travelling Community opgericht. Een van de meest in het oog springende punten was de erkenning van de discriminatie die Irish Travellers ondervonden. Deze Task Force onderschreef het bestaan van discriminatie, iets waar de Irish Traveller community zich jarenlang hard voor had gemaakt. In dit rapport werd gepleit voor meer aandacht voor de cultuur van Irish Travellers en daarnaast voor Traveller specifieke accommoda-

36

Irish Travellers

ties waarbij rekening werd gehouden met hun levensfilosofie en ze niet argeloos in sociale huurwoningen onder gebracht zouden worden. Met name op het punt dat Irish Travellers een onderscheidende identiteit hebben die ondersteund moet worden door overheidsbeleid, week dit rapport duidelijk af van de voorgaande twee (National Advisory Committee on Drugs, 2006). Uit bovenstaande beknopte uiteenzetting van het gevoerde beleid in Ierland wordt duidelijk dat het beleid door de jaren heen verschillende accenten heeft gekend maar dat continu de nadruk heeft gelegen op het nomadische bestaan en daarmee op het accommoderen van de groep. Bij de beleidsvorming werd er steeds meer toegekomen aan de wensen van de groep en werden gemeenten gedwongen faciliteiten te bieden ten gunste van Irish Travellers. Maar tegelijk met deze positieve trend kent Ierland een steeds regressievere ontruimingswetgeving12 waardoor gemakkelijker en sneller gedwongen ontruimingen van Traveller standplaatsen zijn toegestaan. Deze wetgeving is veelvuldig toegepast ondanks dat gemeenten er vrijwel niet in zijn geslaagd om juiste alternatieven te bieden voor Travellers (Council of Europe, 2013). Het gebrek aan juiste alternatieve accommodatie, de ferme ontruimingsacties en de afstand tussen de gesettelde samenleving en de Irish Travellers zorgden voor wederzijdse rancune. De wetgeving die in het leven is geroepen om de positie van de Irish Travellers te verbeteren lijkt in de praktijk geen duurzame verbetering voor de Travellers teweeg te hebben gebracht. 2.7.2 Groot-Brittannië Groot-Brittannië kent een vergelijkbare geschiedenis omtrent het beleid aangaande Irish Travellers. Ondanks dat we spreken over Irish Travellers leeft een groot deel van de groep in Groot-Brittannië. Deze migratie van Ierland naar Groot-Brittannië is volgens Gmelch & Gmelch (1985) een adaptiestrategie als antwoord op de toenemende urbanisatie, mechanisering van de landbouw en steeds verdergaande industrialisatie in Ierland. Als gevolg van de afnemende economische mogelijkheden in een steeds meer ontvolkt gebied en gecontracteerde landbouwgronden, zochten de Irish Travellers hun heil in Groot-Brittannië.

12 Public Order Act 1994.

2.


37

Net als in Ierland is de huisvesting van de groep een veel betwist punt. Ook hier gaat het over de inbedding van een mobiele groep in een sedentair systeem. Veel Irish Travellers hebben in Groot-Brittannië gedwongen hun nomadische levensstijl achter moeten laten en wonen nu permanent in een vaste huisvestingsvorm. Naast de families die er voor hebben gekozen om het gehele jaar door in een huis te wonen, zijn er ook veel die zomers terugvallen op hun nomadische bestaan. Dit is tegelijkertijd ook de groep die in deze periode hun weg zoekt naar het Europese vasteland om daar met verschillende werkzaamheden de kost te verdienen. Ook Groot-Brittannië kent een vrij restrictief beleid aangaande de voorziening van standplaatsen voor Irish Travellers. De Public Order Act (1985) zette de beginselen van een feitelijk verbod op nomadisme. De Criminal Justice and Public Order Act (CJPOA) van 1994 zette voorgaande wet nog meer kracht bij. Met de invoering van de CJPOA kwam er een eind aan de wettelijke taak van gemeentes om standplekken te faciliteren, met als gevolg dat er geen compensatie kwam voor plekken die gesloten werden en er niet werd toegekomen aan de populatiegroei van de groep (Power, 2004). In tegenstelling tot Ierland, heeft Groot-Brittannië sinds 2000 Irish Travellers wel erkend als etnische minderheid. Deze status impliceert een zekere erkenning en respect voor de culturele identiteit van de groep. Daarbij zou het de zekerheid moeten geven dat dit respect gereflecteerd wordt bij beleidsmatige beslissingen van de overheid en andere publieke organen (Human Right Commission, 2004). Deze juridische erkenning loopt echter niet parallel met de feitelijke situatie. De status van etnische minderheid geeft ze volgens de Race Relations Act een gelijkwaardige erkenning en bescherming van hun cultuur en tradities, maar ironisch genoeg wordt juist deze traditionele levensstijl veelal nog steeds gecriminaliseerd door de publieke opinie.

38

Irish Travellers

2.8 Tot slot Het beleid in zowel Ierland als Groot-Brittannië laat een tweeledige tendens zien; enerzijds krijgt de groep meer en meer erkenning als aparte groep en is zij institutioneel beter ingebed. Maar het maatschappelijke sentiment staat hier haaks op, de weerstand van het dominante discours is groot en heeft een grote invloed op de feitelijke situatie van Irish Travellers in beide maatschappijen. Ondanks vele inspanningen is de leefsituatie van de groep dan ook niet noemenswaardig verbeterd.


3.


3.1 Inleiding Dit hoofdstuk gaat in op de huidige situatie rond Irish Travellers in Groot-Brittannië. Door middel van literatuurstudie, die in voorgaand hoofdstuk uitvoerig is besproken, is er gepoogd kennis en inzicht te geven in de leefstijl en achtergronden vanuit een sociaal-antropologisch oogpunt. Deze kennis kan een bijdrage leveren voor degenen die in contact komen met de groep en op zoek zijn naar achtergrondinformatie. Deze achtergrondinformatie is echter niet afdoende om inzicht te krijgen in de huidige Nederlandse situatie omtrent het thema overlast en criminaliteit. Omdat er vanuit de Nederlandse situatie hierover weinig kennis beschikbaar is, zijn we hiernaar in andere Europese landen op zoek gegaan. Het blijkt dat in omringende landen beter zicht is op wat er gaande is. Met name Groot-Brittannië loopt qua kennis en ervaring voorop en biedt voor Nederland interessante inzichten. Zodoende is dan ook besloten hier uitvoerig aandacht aan te besteden, waarna in het volgende hoofdstuk de Nederlandse situatie wordt besproken. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de onderzoeksresultaten van het onderzoek, de gepresenteerde inzichten zijn afkomstig van interviews die zijn gehouden met (buitenlandse) functionarissen werkzaam in het veiligheidsdomein en de evaluatie van actuele beleidsstukken. 3.2 Inzichten vanuit Groot-Brittannië We spreken continu over Irish Travellers, maar deze benaming lijkt enigszins misleidend te zijn omdat een groot gedeelte van de groep woonachtig is in Groot-Brittannië en ook veelal een Brits paspoort heeft13. De schatting van het aantal Irish Travellers in Groot-Brittannië is vrij precair en onvolledig omdat hierbij geen rekening wordt houden met 13 In Groot-Brittannië wordt er veelal gesproken over ‘Travellers’. In sommige literatuur wordt dit als verzamelnaam gebruikt voor meerdere mobiele groepen, maar in de volksmond bedoelt men hiermee de groep die in Nederland beter bekend staat als Irish Travellers. Wanneer er in dit rapport gesproken wordt over Travellers wordt er dan ook gedoeld op de specifieke groep Irish Travellers.

42

Irish Travellers

Irish Travellers die door verscherpte weten regelgeving noodgedwongen over moesten stappen op een sedentair bestaan (Power, 2004). In de meeste recente schatting van de Britse overheid wordt er gesproken over 14.73614 Travellers . Ondanks dat het een relatief kleine groep behelst, is hun aanwezigheid al decennia lang een actueel vraagstuk in zowel het maatschappelijke als politieke discours. Ons onderzoek kent een brede aanvliegroute, maar het thema veiligheid en criminaliteit heeft gedurende de interviews en meetings met de professionals altijd centraal gestaan. Dit is immers het thema waarbinnen de te beantwoorden vraagstukken liggen en waarmee het overgrote deel van de betrokken professionals belast is. Gedurende de rest van dit onderzoek zal dan ook hier specifiek aandacht naar uitgaan. In Groot-Brittannië wordt al verscheidende jaren intensief onderzoek gedaan naar de vraagstukken binnen het thema veiligheid en criminaliteit omtrent Irish Travellers. Dit betekent niet automatisch dat hun aanpak en wat daar werkt, als blauwdruk voor Nederland geldt. Maar het kan wel vanuit een internationaal perspectief kennis en inzicht verschaffen waar dit onderzoek naar op zoek is. We spreken in de volgende paragrafen over overlast en criminaliteit waarbij Irish Travellers betrokken zijn. Het gaat hierbij niet om de groep als geheel, maar over die individuen of gezinnen die geassocieerd worden met bepaalde vormen van criminaliteit. Het zijn vooral personen uit deze families met wie de veiligheidsdiensten in aanraking komen. Hiermee wordt duidelijk dat we niet spreken over Irish Travellers in zijn algemeenheid, maar over diegene die bekend zijn bij de veiligheidsdiensten.

14 Retrieved from: www.housing.odpm.gov.uk/information/index14.html

3.


43

3.2.1 Overlast Een eerste punt is de buurtoverlast. Omwonenden van Travellerkampen ervaren veel overlast in de vorm van geluid, vuil of intimidaties. Straten of soms hele wijken waar de kampen staan worden in de greep gehouden door overlastgevende Irish Travellers. Zo worden lokale ondernemers bevangen door intimiderende groepen jongeren. ‘Ze nemen op die momenten gewoon de winkel over, dan komen ze met een grote groep tegelijk binnen. Al de andere klanten zijn spontaan weg en ze rekenen één ding af terwijl er nog veel meer in hun zakken zit. Maar ja, ondernemers houden hun mond…ze zijn bang’. 15 Daarnaast lijkt er weinig gezag voor lokale autoriteiten te zijn. Met regels wordt nonchalant omgesprongen en autoriteit van buiten de gemeenschap wordt niet geaccepteerd, aldus een interviewrespondent. Wat opvallend is dat er veel wordt gesproken over de overlast– op basis van signalen van de politie – die door kinderen wordt veroorzaakt. Het gaat daarbij om bijvoorbeeld kinderen die autorijden zonder rijbewijs, zowel verbaal als fysiek agressief gedrag vertonen, vernielingen aanrichten en betrokken zijn bij winkeldiefstal (respondent 2, National Conference). Een ander punt van overlast betreft het overtreden van de bouwvergunning regels. De vergunningen voor de meeste Traveller-kampen in GrootBrittannië zijn door gemeenten verleend in het kader van de verplichting dat er een minimum aantal plaatsen voor Travellers aanwezig moet zijn. De uitoefening van deze vergunning wordt echter meer dan eens misbruikt, waardoor er kampen ontstaan die vele malen groter zijn dan toegestaan is (Race Equality Foundation, 2009). Los van het gegeven dat er gebouwd wordt buiten de vastgestelde grenzen, levert het veelal ook situaties op waar de voorzieningen ontoereikend zijn met als gevolg dat velen leven met beperkte voorzieningen en slechte hygiëne (respondent 3, National Conference). De laatste jaren zien we dat er door gemeenten hard wordt opgetreden tegen de illegale uitbreiding van de kampen. Het laatste middel hierbij is gedwongen ontruiming van het gehele kamp. Dit gaat veelal gepaard met veel stennis en gewelddadigheid.16

15 Interview Britse politieagent, National Conference Oxford, mei 2014. 16 Zie kader met krantenbericht.

44

Irish Travellers

BASILDON - Onder massale belangstelling en protest heeft de politie in het zuidoosten van Engeland woensdag een ontruimingsoperatie uitgevoerd in een uitgestrekt woonwagenkamp. Een politiemacht sloeg met stokken en gebruikte stroomstootwapens om bewoners en betogers te verdrijven. De bewoners bekogelden de politie met onder meer stenen en flessen toen de ontruiming begon. Ook zetten ze twee oude caravans midden op de weg en staken die in brand. Bij de toegangspoort van het kamp hadden ze een stellage van 12 meter hoog gebouwd om de ontruimers tegen te houden. Journalisten spraken van een chaotische situatie. De politie wist in de loop van de dag alle barricades op te ruimen, ondanks heftig verzet. Procedures Het Dale Farm-kamp van circa 400 rondtrekkende Ierse ‘Travellers’ nabij Wickford in het graafschap Essex was jarenlang inzet van juridische procedures. Het begon met de aankoop van een stuk grond door 49 Travellers. Maar toen het kamp almaar uitbreidde, besloot de overheid tot ontruiming. De bezwaren tegen ontruiming werden maandag in laatste instantie afgewezen. De politie sloot de elektriciteit in het kamp af. Verscheidene gemaskerde activisten die de bewoners steunen, zijn gearresteerd.17 17

3.2.2 Criminaliteit De groep blijkt specifiek met bepaalde vormen van criminaliteit geassocieerd te worden. Uit onze gesprekken met Britse professionals blijkt dat de grootschalige en langdurige politieoperaties van de afgelopen jaren een belangrijke rol hebben gespeeld bij het in kaart brengen van de criminaliteit waaraan bepaalde families zich veelvuldig schuldig maken. Om zicht te krijgen op deze criminaliteit worden hieronder enkele van deze politieoperaties nader besproken. Op deze manier worden niet alleen de criminele activiteiten van de groep duidelijk maar wordt tegelijkertijd stil gestaan bij de werkwijze van de Britse veiligheidsdiensten. Operation Liberal- distraction burglary In 1998 startte de Britse politie met Operation Liberal. Deze operatie fungeerde toen als nationale intelligence eenheid die zich specialiseerde in het verkrijgen, onderzoeken en analyseren van intelligence in relatie tot distraction burglaries (Operation Liberal, 2000). Operation Liberal is tot stand gekomen vanuit een kennishiaat aangaande, in die tijd, een nieuwe vorm van diefstal die gepaard ging met afleidingsmanoeuvres en oplichting. In Groot-Brittannië werd het geschaard onder de naam 17 http://www.nu.nl/buitenland/2645304/britse-politiemacht-ruimt-enorm-woonwagenkamp.html

3.


45

doorstep crime18 en distraction burglary.19 In Nederland kennen we geen vertaling van deze termen, maar enige vergelijking met de ‘babbeltrucs’ die we in Nederland kennen (zie ook Klomp et al, 2014) kan gemaakt worden. Interessant is dat vrij snel een overeenkomst werd ontdekt in de zaken waarvan gedacht werd dat deze op zichzelf stonden. De modus operandi vertoonde soms tot in detail overeenkomsten en de daders bleken afkomstig uit dezelfde families. Dit betroffen families uit de Irish Traveller gemeenschap. Een politieagent, werkzaam in Leictershire (Groot-Brittannië), vertelt hoe zij werden geconfronteerd met deze nieuwe vorm van oplichting door hoofdzakelijk Irish Travellers. ‘We waren eigenlijk totaal verrast. In een kort tijdsbestek kregen we meldingen van mensen, veelal ouderen, die eigenlijk niet echt beroofd waren maar tegelijkertijd wel vaak grote geldbedragen kwijt waren of waardevolle spullen uit huis weg waren. Heel geraffineerd en gecontroleerd vielen deze mensen ten prooi. Meestal werd er door een man aangebeld die er goed gekleed en verzorgd uit zag. Hij begon een verhaal over zijn aannemersbedrijf en dat hij had gezien dat de oprit, het voegwerk, schilderwerk of andere klussen aan huis gedaan moest worden. Met een interessant praatje en nog aantrekkelijkere prijsafspraak, gingen veel mensen daar op in. Wanneer de overeenkomst gesloten was, verschenen de klusmannen en gingen ze ogenschijnlijk aan de slag. Al snel dienen zich echter de problemen aan; er wordt om een fikse aanbetaling gevraagd, de klus valt duurder uit of er moet veel meer worden gedaan dan verwacht. Op duidelijke en veelal intimiderende wijze wordt verteld dat ze geld nodig hebben en dat de prijsafspraak verhoogd wordt, soms wel tot het tienvoudige. Uiteindelijk weten de ‘klusjesmannen’ zich een buitenproportioneel hoog geld bedrag eigen te maken zonder dat er ook maar iets is gedaan. Naast de financiële schade is de impact op de mensen enorm. In je eigen huis, met je eigen toestemming word je beroofd waar je bij staat20.’ 18 Onder doorstep crime wordt het volgende verstaan: “When someone tries to sell you something or gets you to sign up for something in your home, someone else’s home or your place of work, they may be a genuine salesperson, but sometimes it’s a scam”. Retrieved from: http:// www.adviceguide.org.uk/wales/consumer_w/consumer_different_ways_of_buying_e/consumer_buying_on_the_doorstep_e/consumer_doorstep_crime_e/doorstep_crime.htm. 19 Onder distraction burglary wordt het volgende verstaan: “Distraction burglary is a form of burglary where the offenders trick or dupe the occupant or distract them, allowing co-offenders to gain access and commit burglary. The elderly are particularly vulnerable to distraction burglary”. Retrieved from: https://crimestoppers-uk.org/keeping-safe/burglary/. 20 Interview Britse politieagent, National Conference Oxford, mei 2014.

46

Irish Travellers

In 1998 is Operation Liberal gedefinieerd als ‘an initiative to tackle distraction burglary offences’ (Operation Liberal, 2000). De focus lag duidelijk bij het aanpakken van deze inbraak- en oplichtingszaken met de typerende modus operandi. Met de tijd werd duidelijk dat de betrokkenheid van Irish Travellers niet op toevalligheid berustte. Deze kennis heeft geresulteerd in een specificatie van de doelstelling van Operation Liberal. Naast de focus op distraction burglaries, werd er nu gespecificeerd naar deze vorm van criminaliteit gepleegd door ‘travelling criminals’ (Operation Liberal, 2011). Met het uitbreiden van de doelstelling, werd de complexiteit van de aan te pakken problematiek ook groter. Enerzijds was duidelijk vanuit welke hoek de daders afkomstig waren, maar dit zorgde er ook voor dat er daarmee deuren werden geopend naar andere vormen van criminaliteit waarbij Travellers betrokken zijn. De focus die nu kwam te liggen op de ‘travelling criminals’, was met name gericht op de Irish Traveller gemeenschap. Hier schuilt het gevaar dat de groep als geheel gestigmatiseerd wordt en wordt beschouwd als crimineel. Door de vertegenwoordigers van Operation Liberal wordt echter duidelijk benadrukt dat men zich slechts concentreert op die individuen of gezinnen die zich bezighouden met criminele activiteiten en het geen operatie is gericht op de Irish Traveller gemeenschap als groep. ‘We are talking about the criminals, not about the whole group21 .’ 3.2.3 Georganiseerde criminaliteit Gaandeweg Operation Liberal komt er steeds meer zicht op de criminele activiteiten van de groep en wordt duidelijk dat dit zich niet beperkt tot oplichtingszaken. Om zicht te krijgen op dit bredere perspectief wordt er ‘afgestapt’ van distraction burglary als leidend element. In de meest recente publicatie van Operation Liberal (mei 2014) wordt het als volgt omschreven: ‘We are looking to bring influence to a wider offending profile, concentrating on the same group of criminals (travelling criminals) but regardless of the criminality’. De Britse veiligheidsdiensten spreken over een veelvoud van criminele activiteiten waarbij Irish Travellers betrokken zouden zijn. Men gaat er vanuit dat er bepaalde kernactiviteiten bestaan, maar dat er daarnaast 21 Strategisch directeur Operation Liberal, National Conference Oxford, mei 2014.

3.


47

ook in wordt gespeeld op datgene ‘wat op hun pad komt’. Het meest in het oog springend en op dit moment interessant voor de Nederlandse situatie, zijn bijvoorbeeld de betrokkenheid bij voertuigen diefstal, identiteitsfraude, mensenhandel, chantage en witwaspraktijken. Deze informatie is gebaseerd op onderzoek uitgevoerd door Operation Liberal zelf, aangevuld met onderzoek van andere veiligheidsdiensten zoals de Britse centrale veiligheidsdienst voor georganiseerde misdaad (SOCA22 ), United Kingdom Border Agency (UKBA) en de Anti-terrorisme eenheid (CTIUs23 ). Maar ook als we naar een breder internationaal perspectief kijken, komen deze activiteiten naar voren. Zo rapporteert de Finse inlichtingen en Analyse veiligheidsdienst 26 zaken waarbij Irish Travellers betrokken zijn en waarvan ten minste 14 zaken betrekking hebben op georganiseerde criminaliteit (Southern PCB Criminal Intelligence and Analysis Centre, 2010). Ook in België zijn er verschillende zaken bekend waarbij Irish Travellers betrokken zijn bij vormen van georganiseerde criminaliteit. Met name arbeidsuitbuiting, mensenhandel en witwasserij zijn daar veel gehoorde zaken (Paulussen, 2007). De professionals geven aan dat het ondanks concrete aanwijzingen of zelfs bewijzen erg lastig is om tot feitelijke aanhouding over te gaan. Ondanks dat er in Groot-Brittannië al meerdere jaren achter elkaar intensief onderzoek wordt gedaan, is het nog steeds complex om de verwevenheid van de betrokken families te doorgronden. Op geraffineerde wijze wordt er misbruik gemaakt van elkaars identiteiten, verschuilt men zich achter namen van broers, ooms en neven en bestaat er een communicatienetwerk dat er voor zorgt dat ze op het juiste moment zich elders begeven.24 Daarnaast is de sociale controle en cohesie dusdanig groot dat men vrijwel nooit afvallig zou zijn naar de eigen groep. Er heerst een ongeschreven regel die er voor zorgt dat men niks loslaat over zaken die intern spelen, al helemaal niet als deze zich afspelen in de marge van het wetboek.25 Desalniettemin zijn de Britse veiligheidsdiensten er in geslaagd om tot enkele succesvolle operaties te komen die laten zien dat bepaalde families betrokken zijn bij georganiseerde vormen van criminaliteit.26 22 23 24 25 26

Serious and Organised Crime Agency. Counter Terrorism Intelligence Units. Interview rechercheur Britse politie, National Conference Oxford, mei 2014. Interview rechercheur Britse politie, National Conference Oxford, mei 2014. Zie kader.

48

Irish Travellers

Operation Tundra In 2010 wordt er door de Britse politie gestart met een onderzoek naar mensenhandel en arbeidsuitbuiting waarbij Traveller familie Connor de hoofdrol speelt. Dit onderzoek wordt gestart naar aanleiding van de vondst van het stoffelijk overschot van een man waarvan bekend was dat hij lange tijd werkzaam was voor de familie Connor. Niet ver van het kamp waar de Connor familie woont, wordt het lichaam van de vermiste man gevonden onder een zeil, weggestopt achter een oude caravan. Daarnaast bleek dat in al de jaren van zijn vermissing gebruik werd gemaakt van de uitkeringstegoeden van de man. Deze bleken opgenomen te worden door een lid van de Connor familie. Naar aanleiding van deze gegevens is een uitgebreid onderzoek gestart naar mensenhandel, arbeidsuitbuiting, oplichting en chantage door de familie Connor. Gedurende het onderzoek kwamen er vele mogelijke slachtoffers in beeld die allemaal jarenlang uitgebuit zijn door de familie. Deze slachtoffers waren echter allemaal dusdanig geïndoctrineerd, mentaal en fysiek mishandeld en geïntimideerd door het machtsvertoon van de familie dat het moeilijk zou worden om bewijs te verzamelen. Daarom werd er besloten een andere methode toe te passen. Twee jaar lang werd het kamp uitvoerig in de gaten gehouden door surveillance. Vanuit de lucht werd het kamp ook in de gaten gehouden en zo werd duidelijk dat fluctuerend zo’n 20 tot 40 ‘werkers’ aanwezig waren op het terrein van de familie. Deze mannen werden weggestopt op een apart gedeelte van het terrein waar ze met minimaal zes personen in kleine, oude caravans verbleven. Het betroffen allemaal kwetsbare mannen van middelbare leeftijd die voordat ze bij de Connor familie kwamen werken al met problemen kampten. Zonder uitzondering waren de mannen zwaar verwaarloosd, vermagerd en in zowel mentaal als fysieke slechte gezondheid. Ze werkten zeven dagen in de week voor de familie zonder dat daar enige vergoeding tegenover stond. Na twee jaar lang uitvoerige surveillance en diepgaand onderzoek, vond er in maart 2012 een grote inval plaats op het kamp van de familie Connor. Met de inval werden er ruim 20 slachtoffers aangetroffen, drie miljoen aan tegoeden en werden er 5 verdachten aangehouden. Ook bracht het onderzoek aan het licht dat ze veel gebruik maakten van identiteitsfraude. Bij willekeurige controles gebruikten dezelfde personen soms wel drie verschillende identiteiten. Dit betroffen vaak broers of neefjes met vrijwel identieke namen en een overeenkomstig uiterlijk. Hoe geraffineerd de familie te werk ging bleek ook uit het feit dat de busjes die voor de werkzaamheden werden gebruikt, om de zoveel tijd andere bestickering kregen. Dat er sprake was van een structurele uitbuitingsituatie bleek uit het gegeven dat er mannen waren die al meer dan 25 jaar voor de familie werkten. Zij waren dusdanig in de ban van de familie dat zij de situatie als ‘normaal’ geïnternaliseerd hadden. In totaal zijn de vijf verdachten berecht voor 16 jaar cel, waarvan 6,5 jaar voor het hoofd van de familie, de vader. In deze zaak is voor de eerste keer op een dusdanig grote schaal onderzoek gedaan naar de criminele activiteiten van een Traveller familie. De duur van de uitbuiting, oplichting en chantage, de grootte van de geldbedragen en de betrokkenheid van de gehele familie laat zien dat het een bepaalde mate van georganiseerdheid kent die zich niet laat vergelijken met de enkele oplichtingszaken waarvan men aan het begin van Operation Liberal slechts zicht op had. Het is volgens de hoofdinspecteur van het onderzoek ook een utopie om te denken dat dit soort activiteiten zich beperken tot deze familie. Ondanks dat er geen uitgebreid onderzoek naar is gedaan, is wel aangetoond dat de betrokkenheid van andere families elders in het land waarschijnlijk is.27 27

27 Presentatie National Conference Oxford, mei 2014.

3.


49

Bovenstaande casus illustreert de wijze waarop Britse veiligheidsdiensten geconfronteerd worden met criminaliteit waarbij Irish Travellers betrokken zijn. Met name de grootschaligheid en georganiseerdheid bevestigen de vermoedens dat het gaat om georganiseerde criminele activiteiten. 3.2.4 Uitbuiting van Oost-Europeanen Een belangrijk punt in deze casus is de uitbuitingsituatie en de slachtoffers die hierbij betrokken zijn. Al deze mannen bevonden zich voordat zij gerekruteerd werden door de Connor familie, al in de marge van de maatschappij. Veelal hadden ze te kampen met verslaving, mentale beperkingen of financiële problemen. In deze case betroffen het allemaal mannen van middelbare leeftijd met een Britse nationaliteit. Maar naast deze case, zijn er meer van dergelijke zaken bekend. Veelal iets kleiner in omvang, maar met dezelfde aard. Zo onderzocht de politie van North Yorkshire drie mannen die verdacht werden van oplichtingspraktijken. Dit drietal heeft in het tijdsbestek van een paar maanden meer dan 100.000 pond buit weten te maken. Bij nader onderzoek bleek dat deze zaken allemaal met elkaar in verband stonden. Maar ook onderzoek naar de samenstelling van het drietal legde steekhoudende elementen bloot. De regie lag bij één persoon. Hij was ogenschijnlijk de baas, maar werd zelf ook weer aangestuurd door een meerdere van bovenaf. De regievoerder en zijn hogere baas waren afkomstig uit de Irish Traveller gemeenschap. De andere man was de zogenaamde ‘helping hand’ van de baas en als laatste was er de ‘slave’. Deze man werd ook daadwerkelijk zo genoemd door de andere twee en vervulde ook duidelijk deze rol. Hij werd nauwelijks betaald, moest gevaarlijke werkzaamheden verrichten en de achterbak van de werkbus was zijn onderdak. Ook hier werd er ingespeeld op de kwetsbare situatie van de man, opgepikt in een gaarkeuken en in grote financiële problemen. Maar een saillant detail is zijn Oost-Europese afkomst. De keuze voor Oost-Europeanen blijkt geen uitzondering te zijn. Waar eerder altijd werd gewerkt met mensen vanuit de eigen gemeenschap, lijkt er meer en meer gebruik te worden gemaakt van OostEuropeanen die een kwetsbare positie bekleden. De marginale positie zonder veel toekomstperspectief maakt ze een gemakkelijke object voor uitbuiting. Deze situatie is niet uniek voor Groot-Brittannië; ook in de Scandinavische landen, België en Duitsland zien we de uitbuiting van Oost-Europanen door Irish Travellers veelvuldig gebeuren. Een politie-

50

Irish Travellers

beambte van de Belgische federale politie vertelt over de schrijnende situatie van de uitbuiting van Oost-Europese, veelal illegale, migranten. ‘Het is ongehoord hoe er met deze mensen wordt omgegaan, zwaar verwaarloosd…alsof deze mensen geen waardigheid verdienen. De eerste keer weet je niet wat je meemaakt als je zo’n stel Roemenen aantreft. En ze krijgen niks betaald he, soms een heel klein beetje maar dan moeten ze er ook nog hun eten en drinken van betalen..’ Een bijkomend probleem is dat de bewoners van de huizen waar zogenaamd geklust wordt niet alleen opgelicht worden door de Irish Travellers, maar ook bestolen worden door de uitgebuite Oost-Europeanen. Als gevolg van de erbarmelijke situatie waarin deze werkers verkeren, proberen de Oost-Europeanen op deze manier nog iets aan gewin voor zichzelf te generen. 3.2.5 Van nationaal naar internationaal Gedurende dit onderzoek werd keer op keer de fluïditeit van de problematiek en de betrokken individuen duidelijk. Deze fluïditeit past bij de aard van de betrokkenen; de mobiliteit die zij van oorsprong kennen, zien we één op één terug in hun criminele activiteiten. De focus van de veiligheidsdiensten op hetgeen zich binnen de Britse landsgrenzen afspeelde, bleek dan ook achterhaald. De criminele activiteiten strekken zich uit tot ver in, en zelfs buiten, Europa. Deze ontwikkeling is wederom door Operation Liberal opgepakt, het internationale karakter is momenteel de pijler waarop gericht wordt. “It is acknowledged within the international intelligence community that large-scale UK Organised Crime is being exported to Europe. UK Traveller OCGs are extending their geographic reach beyond the UK to take advantage of the ease of travel within the EC countries to commit crime and potentially to reduce their chance of being caught ” 28 Behalve dat bovenstaand citaat het internationale karakter van de criminaliteit uiteenzet, komt ook naar voren dat de activiteiten inmiddels geschaard worden onder zogenaamde Organised Crime Groups (OCG), ofwel Criminele Samenwerkingsverbanden (CSV). In het volgende kader wordt een case uiteengezet die het internationale karakter, de georganiseerdheid en de fluïditeit illustreert van een dergelijk CSV afkomstig uit de Irish Traveller gemeenschap. 28 Operation Liberal, 2013.

3.


51

Operation Oakleaf Onder leiding van Europol gaat in 2010 ‘Operation Oakleaf’ van start met als doel het coördineren van de informatie over de zogenaamde ‘Rathkeale Rovers’. Naar aanleiding van signalen van de Britse politie werd besloten een internationaal onderzoek te starten waarbij in totaal achttien landen29 betrokken zijn. De Rathkeale Rovers is een criminele organisatie die bestaat uit een aantal hechte clans die gevestigd zijn in Groot-Brittannië en Ierland. Leden van deze groep hebben historische en familiale banden met de stad Rathkeale in Ierland en maken deel uit van de Irish Traveller gemeenschap. De clans zijn gestructureerd op basis van familierelaties en hiërarchie. De basis van de groep ligt zogezegd in GrootBrittannië en Ierland, maar ze is actief in heel Europa. Het is een groep die bekend staat om haar agressieve houding en ondoorgrondelijkheid. Veel van de leden hebben dezelfde naam, ze zijn vaak slecht gedocumenteerd en meer dan eens hebben ze hun naam laten veranderen om hun identiteit nog verder te maskeren. Naast hun identiteit wisselen ze ook makkelijk en snel van vervoersmiddelen. Hierdoor is het zicht op hun activiteiten erg lastig. Operation Oakleaf is gestart om de internationale coördinatie van informatie te leiden, om vanuit daar een internationaal zicht te generen op de criminele activiteiten van de groep. De groep maakt zich schuldig aan tal van criminele activiteiten. Net als dat we eerder zagen, maken de personen die deel uitmaken van de Rathkeale Rovers zich veelvuldig schuldig aan oplichting. Het verkopen van namaakproducten onder de naam van een erkend A-merk en oplichting met asfaltering zijn zaken die door geheel Europa bekend zijn. Ook georganiseerde drugshandel en witwasserij wordt niet gemeden. Maar het meest in het oog springend is de betrokkenheid van de Rathkeale Rovers bij de stroperij, diefstal, transport en distributie van neushoorn hoorns. Na de eerste meldingen vanuit verschillende landen in 2010 en de uitwisseling en analyse van informatie, wordt het bestaan van een wereldwijd netwerk in de handel van neushoorn hoorns bevestigd en wordt duidelijk dat de Rathkeale Rovers hier een prominente rol in vervullen. Het is niet geheel duidelijk hoeveel neushoorn hoorns de groep zich eigen heeft gemaakt. Maar als er gekeken wordt naar het aantal diefstallen en inbraken waarbij de groep betrokken is, zijn er in ieder geval 22 hoorns gestolen. In totaal zijn er in heel 2011 60 hoorns in Europa gestolen. Lang niet bij al deze zaken heeft men kunnen aantonen dat Rathkeale Rovers betrokken waren, maar er bestaan wel sterke vermoedens dat bij veel meer dan de 22 bewezen gevallen de groep betrokken is. De hoorns hebben een gemiddelde waarde van 125.000 euro, wat maakt dat de buit in de miljoenen euro’s loopt. Verspreid over Europa zijn verschillende clans actief, meestal in hun eigen specifieke regio. Zo heeft elk gebied in Europa een clan die daar de boventoon voert. Maar daarnaast zijn er enkele clans die door geheel Europa actief zijn en waarvan men vermoed dat zij de regie vormen achter het complete netwerk.30 29 30

29 België, Tsjechië, Denemarken, Finland, Frankrijk, Duitsland, Ierland, Italië, Nederland, Zweden, Groot-Brittannië en Noorwegen, Oostenrijk, Denemarken, Portugal, Spanje, Zwitserland en de Verenigde Staten.. 30 Europol, 2010; Europol, 2011; National Conference 2014.

52

Irish Travellers

De vraag die rijst is wat de relatie is tussen de Rathkeale Rovers en de Irish Traveller gemeenschap. Deze vraag is tweeledig; allereerst wat is de relatie met individuen die een Irish Traveller achtergrond hebben en ook betrokken zijn bij criminele activiteiten? Daarnaast is de vraag in welke zin de Rathkeale Rovers zich verbonden voelen met de Irish Traveller gemeenschap en handelen vanuit deze identiteit. Europol31 beschrijft dat sommige activiteiten van de Rathkeale Rovers uitbesteed worden aan personen die niet behoren tot de Rathkeale Rovers maar wel deel uitmaken van de Irish Traveller gemeenschap. Dit is echter nog geenszins algemeen geldend en voordat hier concluderende uitspraken over gedaan kunnen worden zal er verder onderzoek nodig zijn. 3.2.6 Samengevat We zien dat de situatie in Groot-Brittannië ons leert dat de ontwikkeling van de problematiek waarmee de Irish Travellers geassocieerd wordt, erg dynamisch en complex is. Bepaalde individuen en families zijn bij een verscheidenheid aan criminele activiteiten betrokken wat het operationele onderzoeksveld voor de veiligheidsdiensten breed maakt. Ook is het nog onduidelijk in welke mate verschillende criminele activiteiten, en de daarbij betrokken personen, gelieerd zijn aan elkaar. De politieoperaties die in Groot-Brittannië uitgevoerd zijn, hebben al wel laten zien dat de scope verbreed moet worden en dat men vanuit een multidisciplinair en internationaal kader moet handelen. De verbindingen die door deze politieoperaties zijn gelegd tussen de verschillende incidenten, hebben er voor gezorgd dat de delicten worden behandeld als de handelingen van een crimineel samenwerkingsverband en daarmee op internationaal niveau geagendeerd zijn.

31 Europol, 2011


4.


4.1 Inleiding Nu duidelijk is waarmee Britse veiligheidsdiensten geconfronteerd worden omtrent de problematiek van Irish Travellers, zijn de eerste handvatten geboden voor Nederlandse professionals. De Britse situatie is echter niet één op één te kopiëren naar Nederland. We hebben hier te maken met andere omstandigheden en een andere omvang. Daarom wordt in dit hoofdstuk ingezoomd op waar Nederlandse professionals mee te maken hebben. Zoals gezegd staat de kennis omtrent Irish Travellers in Nederland nog in de kinderschoenen. Het hieronder geschetste beeld is dan ook verkennend van karakter. Allereerst wordt een algemeen beeld gegeven van de aard en omvang van de migratie. Er is gekozen voor een multidisciplinaire aanpak; niet alleen binnen de politie zijn mensen bevraagd, ook vertegenwoordigers van ketenpartners zijn betrokken. De centrale vraag in dit onderzoek is een veiligheidheidsvraagstuk, maar los hiervan is het ook wenselijk om een algemener beeld te krijgen op de aanwezigheid en activiteiten van de groep. Zo is er gesproken met de Belastingdienst, Koninklijke Marechaussee, campingeigenaren, Inspectie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Douane, gemeente ambtenaren, een veiligheidscoördinator en met het Regionaal Informatie en Expertise Centra (RIEC). Vertegenwoordigers van deze instanties zijn geïnterviewd en daarnaast is met tal van hen veelvuldig telefonisch en email contact geweest over actuele ontwikkelingen. Deze vertegenwoordigers hebben allen vanuit hun eigen discipline en ervaring bijgedragen aan de vorming van een algemeen beeld over de aanwezigheid van de groep in Nederland.

56

Irish Travellers

4.2 Aard en omvang van de migratie De aanwezigheid van Irish Travellers in de Nederlandse samenleving is niet iets van de laatste jaren. Sinds begin jaren negentig is het bekend dat gedurende bepaalde periodes van het jaar Irish Travellers tijdelijk de oversteek maken naar het Europese vaste land. De families komen veelal in groepen, via de ferry van Newcastle naar IJmuiden, in Nederland aan. Gedurende het hele jaar zien we Irish Travellers in Nederland, maar er is een sterke piek in het voorjaar. Gedurende de zomermaanden verblijven ze hier, waarna in het najaar de oversteek terug wordt gemaakt. We spreken dan ook van tijdelijke migratie, zover bekend is er nog geen sprake van permanente vestiging in Nederland. 32

Tabel 1 Lijngrafiek incidenten door het jaar heen in de periode van 2009 t/m 2013 270 260 250 240 230 220 210 200 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Per edt_jaar het aantal per edt_maand

1404031 Lijngrafiek maandern vs jaren

0

01

02

03

04 2009

05 2010

06 edt_maand 2011

07 2012

08

09

10

11

12

2013

De aard van de migratie is erg uiteenlopend. Veelal wordt door de Irish Travellers zelf aangegeven dat men hier is om vakantie te houden. Daarnaast reizen gezinnen naar Nederland om familieleden die hier verblijven te bezoeken. Maar bovenal lijken economische motieven 32 Interview vertegenwoordiger Koninklijke Marechaussee, mei 2014.

4.


57

aan de migratie ten grondslag te liggen. Op zoek naar een nieuwe bron van inkomsten trekt men naar het Europese vasteland. Irish Travellers geven aan dat de mogelijkheden wat betreft werkgelegenheid in GrootBrittannië en Ierland de laatste jaren sterk zijn afgenomen. De oorzaak hiervoor is lastig te bepalen. Enerzijds kan de economische crisis van invloed zijn. Maar het is ook niet ondenkbaar dat problemen met de lokale bevolking een rol spelen (Sollie et al, 2013). De veranderde wetgeving omtrent de standplaatsen van Irish Travellers, de verscherpte aandacht door de veiligheidsdiensten en de ervaren discriminatie zijn factoren die van invloed kunnen zijn op het migratiegedrag van de groep. Over de omvang van de groep in Nederland kunnen moeilijk uitspraken gedaan worden en daarbij is het de vraag of dit wenselijk is. Aangevoerd zou kunnen worden dat het in kaart brengen van de omvang een beter zicht geeft op de groep en zo beter de eventuele problemen in kaart gebracht kunnen worden. Dit argument werd bijvoorbeeld gebruikt in de gemeenten Ede en Enschede omtrent het in kaart brengen van de Roma gemeenschap aldaar. Deze vorm van etnische registratie stuitte uiteraard op veel kritiek aangezien etnische registratie in Nederland verboden is (Sollie et al, 2013). Een vergelijkbare situatie zou zich voor kunnen doen bij Irish Travellers. Naast deze wettelijke bepaling lijkt het ook absoluut niet wenselijk, het gevaar dat excessen worden veralgemeniseerd is een niet te onderschatten punt. Wel bestond in dit onderzoek de behoefte om op basis van een kwantitatieve analyse de veranderingen over de tijd in kaart te brengen. Voor deze analyse is het politie-registratiesysteem BVH geraadpleegd. Een kanttekening die hier gemaakt moet worden, is dat de output van de analyse sterk afhankelijk is van de input van de persoon die muteert. Alleen de mutaties die binnen de gestelde zoekopdracht33 vielen, zijn meegenomen in deze analyse. Aangezien er geen eenduidige terminologie bestaat voor de groep en daarnaast de verschillende benamingen ook nog verschillende spellingsvormen kennen, is het onmogelijk om alle mutaties waarbij een Irish Traveller betrokken is, te vatten binnen de zoekopdracht. Vanwege de beperkingen van een dergelijke analyse is besloten geen concluderende uitspraken te verbinden aan de gegevens, maar ze wel te presenteren om een indicatie te geven van trends over de tijd. 33 Zie bijlage 2 voor gehele zoekopdracht.

58

Irish Travellers

Met het analyseprogramma BRAINS is een analyse uitgevoerd over de periode 2009 tot en met 2013. Gedurende deze vijf jaar is het aantal mutaties per maand, per jaar en per eenheid in kaart gebracht. In lijn met de ervaringen van de geïnterviewde politiemensen, zien we in deze periode een toename van het aantal mutaties waarbij Irish Travellers betrokken zijn. Waar er in 2009 318 mutaties bekend zijn, is dit aantal in 2013 bijna verzesvoudigd. We zien met name in de zomermaanden een sterke piek, in juli 2013 waren er 270 mutaties. Een andere opvallende verandering is de stijging van het aantal mutaties in de eerste maanden van het jaar. Waar eerder in januari en februari nog nauwelijks melding werd gemaakt van incidenten, zien we de laatste jaren ook in die maanden een noemenswaardig aantal mutaties. Dit is in lijn met de ervaringen van campingeigenaren, vroeg in het seizoen worden campings al bezet door Irish Travellers. De periode dat ze naar Nederland toe komen lijkt dus vervroegd. Daarentegen is er in alle geanalyseerde jaren in oktober een sterke daling te zien. In de maanden november en december worden er nauwelijks mutaties gemaakt. Dit kan te verklaren zijn vanuit de ‘feestmaand’ december. Traditioneel is dit de maand voor Irish Travellers dat bruiloften plaatsvinden. De trouwerij is een belangrijk moment in het leven van Irish Traveller vrouwen. Als we naar de politie-eenheden kijken zien we verspreid door het land duidelijke verschillen. In bepaalde regio’s zijn opvallend meer mutaties gemaakt.34 Maar ook binnen eenheden zijn er verschuivingen zichtbaar. Zo is er in de eenheid Amsterdam van 2009 tot en met 2012 een heel geleidelijke stijging te zien. In 2013 verdubbelt het aantal mutaties echter opeens, van 69 in 2012 naar 159 in 2013. Ondanks dat dit niet in toon is met de eerdere jaren, is dit wel te verklaren vanuit lokale ontwikkelingen. Amsterdam had in 2013 te maken met een zeer grote groep Irish Travellers. Deze groep is veelvuldig in contact geweest met politie en andere veiligheidsdiensten. De plotselinge stijging van het aantal mutaties in Amsterdam is dan ook waarschijnlijk verklaarbaar door de aanwezigheid van deze specifieke groep.

34 Zie tabel 2.

4.


59

Tabel 2 Aantal bekende incidenten per politie eenheid 2009 t/m 201335 Absolute aantallen incidenten eenheden versus jaren 2009

2010

2011

2012

2013

Amsterdam

24

47

90

69

159

Haaglanden

15

72

115

144

197

Limburg

57

58

64

144

113

Midden Nederland

14

92

139

155

320

Noord Holland

20

110

82

278

151

Noord Nederland

42

28

78

104

67

Oost Brabant

39

67

53

106

114

Oost Nederland

84

120

140

201

283

Rotterdam

12

66

119

128

161

Zeeland West Brabant

68

101

136

144

91

Zoals gezegd zijn de verschillen per eenheid groot. Uit Noord-Nederland en Oost-Brabant zijn er bijvoorbeeld relatief weinig mutaties bekend. De geografische ligging ten opzichte van Groot-Brittannië is hierbij waarschijnlijk van grote invloed. Ondanks dat de groep zeer mobiel is, hebben ze een sterke voorkeur om in de kustprovincies neer te strijken. Daarnaast speelt natuurlijk de aanwezigheid van de havens een rol. Ook midden-Nederland laat veel mutaties zien. Hiervan is bekend dat er veel campings in deze omgeving zijn die uitgekozen worden door Irish Travellers als verblijfplaats. Als de groep eenmaal een camping heeft waar ze naar haar wensen goed kan verblijven, komt ze daar veelal het daaropvolgende jaar weer terug. Wat niet buiten beschouwing mag blijven, is dat de verschillen tussen eenheden ook mede verklaard kunnen worden door de mate van bekendheid van de thematiek binnen de eenheid. Wanneer politieagenten zich de thematiek eigen hebben gemaakt en dit actief communiceren binnen de eenheid, kan dit resulteren in een groter bewustzijn bij collega’s. Dit bewustzijn kan zich vertalen naar meer mutaties. Daarnaast kan het omgekeerde ook van toepassing zijn, als men zich er niet bewust van is, is de kans ook kleiner dat het als dusdanig gemuteerd wordt.

35 De gegevens zijn afkomstig uit de BRAINS analyse.

60

Irish Travellers

4.2.1 Huisvesting Met personenauto’s, caravans en bestelbussen komen ze naar Nederland. Ondanks dat er bepaalde regio’s in Nederland zijn waar ze meer gezien worden, reizen ze het gehele land door. Op tal van verschillende plekken strijken ze neer, veelal in groepen, om daar voor een bepaalde periode te verblijven. De voorkeur lijkt uit te gaan naar de kleinere, boerencampings. In eerste instantie zijn het veelal zo’n vier caravans die neerstrijken, maar gedurende de week wordt dit vaak uitgebreid met andere familieleden en ontstaat er een grote groep.36 Naast de campings kiezen ze ook voor openbare, niet geautoriseerde plekken. Zo zijn verschillende gemeenten al eens geconfronteerd met de komst van een groep Irish Travellers. In 2013 ontstond deze situatie in Amsterdam. Op een braakliggend terrein stonden opeens tal van caravans van Irish Travellers. Nog voordat de gemeente hierop kon reageren, groeide de groep uit naar zo’n 40 caravans. Waar de groep bekend staat om het verblijf in haar caravans, zien we in de kustregio’s ook een nieuwe ontwikkeling. Deze regio beschikt veelvuldig over huurappartementen voor toeristen waar tegenwoordig ook Irish Travellers gebruik van maken.37 4.2.2 Dagelijkse activiteiten Door Irish Travellers zelf wordt aangegeven dat ze hier zijn voor vakantiedoeleinden. Dit strookt echter niet met de signalen en ervaring van de professionals. Door hen wordt aangegeven dat er inderdaad gezinnen zijn die op de campings verblijven en daar vakantie houden, maar het merendeel lijkt zich overdag bezig te houden met kluswerkzaamheden. De vele klusbussen die vanuit Groot-Brittannië via de ferry in Nederland aankomen bevestigen dit. Deze klusbussen zijn voorzien van allerlei gereedschap dat je normaliter niet gebruikt voor vakantiedoeleinden.

36 Interview voorzitter VEKABO, maart 2014. 37 Interview wijkagenten Team Kennemerkust, april 2014. .

4.


61

Los van de aanwezigheid van de klusbussen wordt er ook door het hele land geadverteerd met flyers en posters. Veelal gaat het om klussen zoals bestrating, dakdekken en schilderwerk. Deur aan deur wordt bij mensen aangebeld of men interesse heeft voor deze diensten. Het is zelden zo dat alleen de mannen naar Nederland komen, meestal betreffen het hele gezinnen. De vrouwen hebben de taak om de caravan netjes te houden, zij zijn de hele dag druk in de weer met schoonmaken en de oppas voor de kinderen. De kinderen variëren erg in leeftijd, van baby’s van een paar maanden oud tot pubers die met de vaders meegaan op pad voor klussen. Een vraagstuk rond de aanwezigheid van kinderen in een leerplichtige leeftijd, is hun schoolverzuim. Veelal verblijven de kinderen meerdere maanden in Nederland en gaan in deze periode niet naar school. Meerdere professionals hebben hun zorg hierover uitgesproken. In het volgende hoofdstuk zal hier nader bij stil worden gestaan. Samengevat mag aangenomen worden dat de stijging in het aantal mutaties waarbij Irish Travellers betrokken zijn, duidt op een toename van de aanwezigheid van de groep in het algemeen. De periode dat de migratie naar Nederland plaatsvindt is vrij constant, de grootste piek zien we tussen april en september. Wel lijkt het ‘seizoen’ eerder te beginnen, in plaats het voorjaar komt men nu ook al in februari naar Nederland. De groep verblijft grotendeels op campings maar daarnaast wordt er ook naar andere plekken uitgeweken zoals huurappartementen of openbare, ongeautoriseerde plekken. De reden van de tijdelijke migratie is verschillend, Irish Travellers zelf geven ze aan dat ze hier voornamelijk voor vakantiedoeleinden zijn, maar het beeld dat naar voren komt doet anders vermoeden.

62

Irish Travellers


5.


5.1 Inleiding In hoofdstuk 4 is een algemene beschrijving gegeven van de aanwezigheid van Irish Travellers in Nederland. In veel gevallen gaat deze aanwezigheid onopgemerkt voorbij en doen zich geen noemenswaardige problemen voor. Maar in sommige gevallen doet de aanwezigheid meer stof opwaaien, daar wordt in dit hoofdstuk verder op ingegaan. Bepaalde families zorgen de laatste jaren voor veel onrust bij zowel politie als burgers. Zoals we ook in de Britse situatie hebben gezien, zijn deze families betrokken bij tal van criminele activiteiten. Wijkagenten die te maken hebben met overlastgevende Irish Travellers hebben er hun handen vol aan. De onrust wordt met name bij hen gevoeld, maar zij krijgen moeilijk grip op de situatie. Enerzijds komt dit voort uit het bestaande kennishiaat over de groep, anderzijds omdat het problematiek betreft die de mogelijkheden op lokaal niveau overstijgt. Bovendien is de mobiliteit van de groep zo groot dat het vrijwel onmogelijk lijkt om dit zonder structurele aanpak op een hoger niveau aan te kunnen pakken. Deze onrust wordt niet alleen gevoeld bij de politie. Gedurende het onderzoek zijn er verschillende andere ketenpartners naar voren gekomen die op hun eigen terrein belast zijn met overlastgevende Irish Travellers. Zonder dat men zich bewust is van elkaars inspanningen, ontwikkelen ze vrijwel allemaal een eigen aanpak of beleid. Deze initiatieven zijn meestal effectief op de zeer korte termijn; er wordt lokaal een speldenprik uitgedeeld, maar ook bij deze organisaties ontbreekt nog een structurele aanpak. Naast de opsporingsen veiligheidsdiensten wordt ook de burger meer en meer geconfronteerd met de problematiek. Met name ouderen worden doelbewust gekozen als slachtoffer. In dit onderzoek is niet gesproken met slachtoffers maar uit de interviews met politie en vertegenwoordigers van andere ketenpartners blijkt dat de impact op slachtoffers erg groot is. Deze verontrustende signalen vanuit verschillende hoeken van de samenleving maken duidelijk dat er dringend behoefte is aan een

66

Irish Travellers

duidelijker zicht op de situatie. Met dit onderzoek is er een eerste slag gemaakt om de gefragmenteerde informatie door het land verspreid bij elkaar te brengen en te vatten in een meer complementair beeld. De resultaten hiervan worden hierna besproken. Ondanks dat er getracht is een zo compleet mogelijk beeld te schetsen en de daarbij behorende instanties te betrekken, is onderstaande probleemschets ook onderhevig aan beperkingen. De mogelijkheden van het onderzoek lieten het niet toe om ieder aspect van de problematiek uit te lichten. Ongeacht deze beperkingen zal de probleemschets hieronder een verkennende beschrijving geven van de Nederlandse situatie. 5.2 Overlast De aanwezigheid van Irish Travellers in de Nederlandse samenleving is onderwerp van gesprek geworden naarmate er steeds meer verontrustende signalen bij de politie binnen kwamen. De gegevens uit het politieregistratiesysteem en de gesprekken die gevoerd zijn met politiemensen, laten zien dat de meldingen die bij de politie binnen kwamen in eerste instantie met name gingen over relatief kleine vormen van overlast. Geluidsoverlast op campings of rondslingerend vuil was op dat moment de aard van de meldingen. Maar met de toename van het aantal Irish Travellers, lijkt ook de overlast in aard en omvang toe te nemen. Zoals eerder ook al is aangegeven kan de toename in het aantal meldingen waarbij Irish Travellers betrokken zijn ook voortkomen uit een groter bewustzijn bij de opsporingsdiensten. Het gegeven dat andere partijen zoals gemeenten, de Belastingdienst en de Koninklijke Marchechaussee de laatste jaren ook bezig zijn om handen en voeten te geven aan de gesignaleerde problematiek, versterkt echter de vermoedens dat de overlast daadwerkelijk is toegenomen. In de zomer van 2013 wordt de gemeente Amsterdam geconfronteerd met de aanwezigheid van een grote groep Irish Travellers. Deze case38 laat zien dat de omvang van de groep en de daarbij behorende vraagstukken door de tijd heen complexer zijn geworden. De case laat zien dat opsporingsen handhavingsdiensten nog relatief onbekend zijn met de aanwezigheid van deze mobiele groepen en de geassocieerde problematiek. Ook belichten we de rol van de verschillende ketenpartners. 38 Zie kader.

5.


67

De gemeente Amsterdam wordt medio 2013 geconfronteerd met de aanwezigheid van een grote groep Irish Travellers die neerstrijken op een braakliggend terrein aan de rand van de stad. In eerste instantie wordt er niet direct door een handhavende instantie gereageerd. De politie krijgt nog geen meldingen binnen en de gemeente verkeert in een spagaat: op hetzelfde terrein verblijft ook al langere tijd een Roma familie en een groep stadsnomaden. De aanwezigheid van deze twee groepen werd gedoogd zolang er geen overlast veroorzaakt zou worden. Maar met de komst van de Irish Travellers wordt de omvang plots van andere orde, met zo’n 40 caravans vormen ze een imposant gezelschap. Men realiseert zich dat deze situatie niet houdbaar is, maar op dat moment is de groep Irish Travellers echter al dusdanig gesetteld dat ze niet meer zomaar vertrekt. De noodzaak om tot actie over te gaan wordt groter wanneer er meer en meer meldingen binnenkomen van ondernemers uit de naburige omgeving van overlast en kleine diefstallen. Het benzinestation in de buurt wordt veelvuldig bezocht door grote groepen Irish Travellers die asociaal en intimiderend gedrag vertonen en zich schuldig maken aan diefstal. Een kartcentrum in de buurt van de Irish Travellers ondervindt veel overlast door de aanwezigheid van de groep. De situatie is dusdanig geëscaleerd dat personeel van de kartbaan zich zowel fysiek als emotioneel bedreigd voelt. Er wordt meerdere malen aangifte gedaan van bedreiging en uiteindelijk ziet de kartbaan geen andere optie dan het inhuren van twee beveiligers met een hond om de veiligheid van het personeel te kunnen garanderen. De politie krijgt ook melding van overlast door de kinderen. Naar schatting zijn er ongeveer 50 kinderen aanwezig, waarvan het overgrote deel overlast veroorzaakt. Vrouwelijke stadsnomaden voelen zich geïntimideerd door de jongens, er wordt door minderjarigen in auto’s gereden op de openbare weg, stenen gegooid naar auto’s en meerdere kinderen worden opgepakt voor diefstal van fietsen. Veelal betreffen dit kinderen die nog niet de leeftijd van 12 hebben bereikt. De toenemende overlast en klachten zorgen ervoor dat er een onhoudbare situatie ontstaat en er overgegaan wordt tot handhavende acties. Er wordt een multidisciplinaire aanpak gestart, naast de politie en gemeente worden ook de GGD, Dienst Stadstoezicht, leerplichtambtenaren en Jeugdzorg betrokken. Door alle verschillende ketenpartners wordt er contact gezocht met de groep en worden maatregelen aangekondigd. Zo wordt de leerplichtambtenaren betrokken omdat er kinderen aanwezig zijn in de leerplichtige leeftijd en milieudiensten van de gemeente omdat men grote hoeveelheden afval produceert en dumpt. Uiteindelijk wordt op last van de burgemeester een ontruiming aangekondigd. Onder aanvoering van de gemeente wordt deze actie op poten gezet. In samenspraak met alle partijen is er een plan van aanpak uitgewerkt waarbij elke partij een verantwoordelijkheid kent. Jeugdzorg en de GGD zijn verantwoordelijk voor de opvang van de kinderen, politie is aanwezig mocht het uitlopen op escalatie en er zijn gemeentelijke handhavers aanwezig voor de bestuurlijke handhaving namens de gemeente. De algehele leiding van de inzet ligt bij de veiligheidscoördinator van het westelijkhaven gebied. De ontruiming wordt zowel persoonlijk als schriftelijk medegedeeld aan de Irish Travellers en er wordt duidelijk gemaakt wat de eventuele consequenties zijn. Een dag voor de ontruimingsdatum kiezen de Irish Travellers er echter voor om te vertrekken. Een grote vuilniscontainer vol afval achterlatend, vertrekt de groep met onbekende bestemming. 39

39 Interviews met professionals die betrokken waren bij deze case, maart 2014.

68

Irish Travellers

Wat we hier zien is dat een grote groep Irish Travellers op ongeautoriseerd terrein neerstrijkt en door de ontoereikende kennis bij de betrokken instanties, de gelegenheid krijgt om zich tijdelijk te vestingen op een plek waar dat wettelijk niet is toegestaan. Uit de gesprekken met betrokken wijkagenten blijkt dat deze groep heel geraffineerd om wist te gaan met de ruimte die werd gegeven door de betrokken partijen. In eerste instantie werd door zowel gemeente als politie de dialoog aangegaan. De ervaring is dat men in eerste instantie erg welwillend lijkt en bereid lijkt om afspraken te maken. Maar als snel werd steeds duidelijker dat het berust op het zogenaamde ‘mooi weer spelen.’ Tal van voorbeelden zijn er van afspraken die keer op keer niet worden nagekomen. Een van de wijkagenten vertelt een treffend voorbeeld. ‘Het was weer raak, de kinderen van de Irish Travellers hadden weer een fiets gestolen. Eén van de jongens werd opgepakt en in verzekering gesteld. Normaal de stoerste van de groep maar nu tranen met tuiten. Hij kon absoluut niet zonder zijn moeder. Nou, dat is dan ook wel sneu voor zo’n jochie. We besloten dat hij naar huis mocht en zich de volgende ochtend om negen uur met zijn moeder zou melden op bureau. Natuurlijk niemand te bekennen de volgende dag. We zijn die kant op gereden en hij lag gewoon nog te slapen in een caravan en de vrouw die de vorige dag nog zijn moeder was bleek opeens helemaal zijn moeder niet te zijn. Allemaal krokodillentranen, waaraan zogenaamde ouders willens en wetens meewerken.’ 40 In de case van Amsterdam hebben we gezien dat de meldingen met name betrekking hadden op overlast en bedreigingen. De overlast van geluid en vuil is een veel gehoord probleem. Met name op campings loopt het regelmatig volledig uit de hand. Ondanks dat hun caravan altijd strak en schoon is, wordt er rondom de staplaats vaak enorm veel rotzooi gecreëerd. Veel campings spreken ook over vernielingen in het toiletgebouw en andere faciliteiten die de camping biedt. Sigaretten die worden uitgedrukt op het sanitair, ontlasting die overal wordt achtergelaten en spiegels die worden kapot geslagen zijn geen uitzondering. Op sommige campings wordt het dusdanig vervuild of beschadigd dat al het sanitair vervangen moet worden41 .

40 Interview wijkagent Team WesterHavens, maart 2014. 41 Interview voorzitter VEKABO, maart 2014

5.


69

Ondanks dat VEKABO42 , de vereniging voor plattelandsaccommodaties, haar leden adviseert uiterst waakzaam te zijn met het aannemen van dergelijke groepen, zijn de meningen en ervaringen van campingeigenaren uiteenlopend. Er zijn campings die niks aan te merken hebben op de aanwezigheid van Irish Travellers of de groepen toch accepteren uit financiële noodzaak. De afweging is dan ook een lastige; enerzijds kent men de verhalen van de grote groepen Irish Travellers die dusdanig veel overlast veroorzaken dat andere gasten wegblijven. Aan de andere kant levert het vroeg in het seizoen inkomsten en zijn er daarnaast uiteraard families die zich volkomen keurig gedragen. 5.3 Oplichting In overeenstemming met de Britse situatie lijken de mannelijke Irish Travellers zich ook in Nederland veelal bezig te houden met schilderwerkzaamheden, bestrating en buitenshuis schoonmaakwerk. Naast deze klussen aan huis, wordt er verspreid door het land ook melding gemaakt van asfalteringswerkzaamheden. Het is lastig om een objectief beeld te vormen van de werkzaamheden die Irish Travellers verrichten. Er zijn veel gevallen bekend waarbij mensen voor grote bedragen zijn opgelicht zonder dat er daadwerkelijk werkzaamheden zijn verricht. Maar daarnaast is het goed om in acht te nemen dat er ook meldingen worden gedaan door verontruste buurtbewoners terwijl degene waarbij de werkzaamheden zijn verricht tevreden is over de werkwijze en het resultaat. In sommige gevallen zijn zowel burgers als opsporingsdiensten geneigd de werkbussen van de Irish Travellers in combinatie met een Brits kenteken één op één te associëren met oplichting. De ervaring leert dat het goed is om alert te zijn op verdachte signalen maar daarbij niet voorbij te schieten aan het beoogde doel. Desalniettemin betekent dit niet dat de oplichtingszaken waar bepaalde Traveller families zich schuldig aan maken, gebagatelliseerd kunnen worden. Ook in Nederland neemt deze vorm van oplichting zorgwekkende vormen aan, inmiddels zijn er zaken bekend waarbij de schade oploopt tot honderdduizend euro.

42 VEKABO is een vereniging van eigenaren van vakantieverblijven, logies en ontbijt, groepsaccommodaties en kampeerbedrijven op het platteland; zowel in Nederland als in het buitenland.

70

Irish Travellers

Zonder uitzondering zijn er in alle provincies in het land meldingen bekend waarbij mensen zijn opgelicht door Engels sprekende klusjesmannen. Een politieagent werkzaam in de kustregio vertelt wat zij de afgelopen jaren zijn tegengekomen. ‘Vaak zijn ze gewoon echt heel brutaal, terwijl er eentje aanbelt zit de ander al op het dak. Met mooie praatjes, folders van een gerenommeerd bouwbedrijf en een aantrekkelijke prijsafspraak krijgen ze veel mensen zover om met hen in zee te gaan. In eerste instantie lijkt het allemaal goed, maar vaak wordt men al snel bedonderd. Altijd zien we dat er contante aanbetalingen gedaan moeten worden en dat er opeens veel extra werk is. Zodra er betaald is, vertrekken ze met de noorderzon’. 43 De ervaringen van deze politieagent komen overeen met verhalen van andere professionals, de mutaties in het politieregistratiesysteem en mediaberichten. Overal in het land wordt een soortgelijke werkwijze gemeld. Een van de opvallende dingen is dat er gebruik wordt gemaakt van de naam of zelfs gehele folders van gerenommeerde Nederlandse bouwbedrijven. Deze bouwbedrijven staan vaak goed aangeschreven waarmee het lijkt alsof je met een betrouwbaar bedrijf te maken hebt. Zo maken deze klusjesmannen misbruik van de naam van andere bouwbedrijven en misleiden ze daarmee de potentiele klant. De hoogte van het schadebedrag loopt sterk uiteen, maar er lijkt wel een bepaalde trend zichtbaar te zijn. De meldingen uit de beginjaren dat deze vorm van oplichting bekend is, gaan in de meeste gevallen over relatief kleine bedragen. Ook de professionals uit het werkveld spreken over oplichting waarbij het gaat om bedragen tussen de 200 tot maximaal 1000 euro. Er lijkt echter een verharding op te treden in de werkwijze. Meer en meer komen er zaken aan het licht waarbij de oplichting oploopt tot in de tienduizenden euro’s met excessen die oplopen tot honderdduizend euro.44 Recentelijk is er in Amsterdam een zaak aan het licht gekomen waarbij duidelijk wordt hoe schrijnend deze vorm van oplichting is vanuit zowel financieel maar ook emotioneel oogpunt.45

43 Interview wijkagent Team Kennemerland, april 2014. 44 Interview analisten en teamchef Team Amstelveen, april 2014. 45 Zie kader..

5.


71

In het voorjaar van 2014 meldt een 78- jarige man zich bij de eenheid Amsterdam om melding te doen van oplichting. Eind 2013 zijn er bij hem in de straat schilders aan het werk. Wanneer de man de schilders passeert wordt hij aangesproken met de vraag of hij ook interesse heeft in schilderwerkzaamheden aan zijn woning. De man stemt toe en ze komen een prijs van 4000 euro overeen. De afspraak is mondeling afgesproken en er worden geen nadere afspraken gemaakt over de betalingswijze. Voordat de man er erg in had stond er een steiger in zijn tuin met de naam van een steigerbouwbedrijf uit de buurt. Op een zeker moment komt één van de klussers naar de man toe met een foto van zogenaamd zijn dak. Het laat een dak zien dat in erg slechte staat verkeert en direct hersteld moet worden. De man gaat wederom akkoord zonder dat er een duidelijke prijsafspraak wordt gemaakt. Achteraf verklaart de man dat hij niet eens weet of het dak op de foto wel zijn eigen dak betrof. Uiteindelijk moet de man 6000 euro betalen voor de herstelwerkzaamheden van het dak. Dit wordt betaald, maar een paar dagen later verschijnt er een andere klusser die zegt dat de dakreparatie 40.000 euro heeft gekost. Op intimiderende wijze wordt hem medegedeeld dat dit bedrag direct betaald moet worden. Volgens de gedupeerde herhaalt deze intimidatie en bedreiging zich meerdere keren, wat er voor zorgt dat het totale bedrag wat hij heeft afgestaan oploopt tot boven de honderdduizend euro. Getuigen die zijn gehoord bij buurtonderzoek verklaren ook dat de man meerdere keren onder druk hoge bedragen heeft moeten pinnen. Zowel de gedupeerde als buurtbewoners verklaren dat de betalingen werden geïnd door Engels sprekende mannen, waarna de klussen werden gedaan door OostEuropeanen. Nadat de man melding heeft gedaan op het bureau van oplichting verschijnen een paar weken later dezelfde klusjesmannen weer bij zijn woning. De politie weet drie mannen aan te houden met de Engelse nationaliteit. Het voertuig van de drie wordt in beslag genomen omdat deze niet juist geregistreerd is. Daarnaast worden er elf autosleutels, acht mobiele telefoons en heroïne aangetroffen. 46

De bedragen die genoemd zijn in deze case lijken vooralsnog excessen te zijn, maar wel zijn er meerdere zaken bekend waarbij de schade oploopt tot tienduizenden euro’s. De werkwijze van de groep wordt steeds geraffineerder. Ze weet doelbewust haar slachtoffergroep uit te kiezen, maakt op sluwe wijze gebruik van de naam van erkende bouwbedrijven en verricht schijnwerkzaamheden. Maar ook de georganiseerdheid van de groep neemt toe. Er is een duidelijke hiërarchie zichtbaar, de Engelsen/ Ieren die de klussen binnen halen en het geld innen en de werkers met een Oost-Europese nationaliteit of de jongere jongens uit de Irish Traveller gemeenschap. Professionals spreken ook meermaals over de slechte fysieke gezondheid van veel van de werkers. Maar niet alleen de hoogte van de bedragen is toegenomen, ook de werkwijze heeft een zorgwekkende wending genomen. Net als bij de case in Amsterdam zien we dat er veel sprake is van bedreiging en intimidatie 46 Interviews met professionals die betrokken zijn bij deze zaak, april/mei 2014.

72

Irish Travellers

tegen de slachtoffers wanneer het aankomt op betalen. Als er niet direct betaald wordt, wordt het slachtoffer dusdanig onder druk gezet dat er geen andere optie lijkt te zijn. Slachtoffers worden onder dwang meegenomen naar de pinautomaat om hoge bedragen af te staan, er wordt gedreigd met represailles of er wordt ingebroken. Ondanks dat het voor de slachtoffers vaak een traumatische ervaring is, wordt er nog maar weinig aangifte gedaan. Wanneer het kleine bedragen betreft, zijn mensen zich er niet eens altijd bewust van dat ze opgelicht zijn. Ze leggen de schuld bij zichzelf neer omdat ze denken dat ze verkeerde afspraken hebben gemaakt. Verder houden mensen hun mond ook uit eigen belang, het is immers laakbaar om te vertellen dat je mensen zwart laat werken. Daarnaast heerst er veel angst en schaamte. Mensen durven vaak geen aangifte te doen uit angst voor de groep. De intimiderende werkwijze heeft vaak dusdanig veel impact dat veel slachtoffers liever zwijgen. Ook schamen veel mensen zich, zij zijn immers de afspraken aangegaan en worden opgelicht en bestolen waar ze zelf bij zijn. Hierdoor blijft een groot gedeelte van de zaken buiten het zicht van opsporingsen handhavingsdiensten. De politie gaat er vanuit dat deze vorm van criminaliteit een groot dark number kent. Wanneer er wel aangifte wordt gedaan, dient er zich een ander veelgehoord probleem aan. In veel gevallen heeft de politie het idee dat ze met lege handen staat in deze oplichtingszaken. De overeenkomst die wordt gesloten tussen het potentiële slachtoffer en de klussers is een civielrechtelijke overeenkomst waar de politie niet bij kan optreden. Dit resulteert in onvrede bij zowel burger als politie. De politiemensen waarmee gesproken is, geven allemaal aan dat het voor hen vaak onduidelijk is wat ze met de zaken kunnen en het daardoor een stille dood sterft. Burgers voelen zich niet gehoord door de politie terwijl ze wel voor duizenden euro’s geld afhandig is gemaakt. Deze lacune geeft juist oplichters de gelegenheid om ongestoord verder te gaan met hun oplichtingspraktijken. Naast de politie spelen ook andere ketenpartners een belangrijke rol bij het in kaart brengen en aanpakken van deze criminaliteit. Zo blijkt dat in sommige delen van het land de Belastingdienst zich ook bezighoudt met dit onderwerp. Ongeacht of ze zich schuldig maken aan oplich-

5.


73

tingspraktijken moeten de klussende Irish Travellers omzetbelasting betalen over hun werkzaamheden. Mobiele fiscale surveillance-teams van de Belastingdienst houden ondernemersactiviteiten in de gaten en zorgen voor het onderhouden en versterken van de naleving van hun fiscale verplichtingen. In verschillende regio’s is er door deze surveillance teams extra aandacht geweest voor Irish Travellers. Als duidelijk is dat ze werkzaamheden verrichten, wordt een aangifte uitgedeeld. Pas wanneer deze is ingevuld kan de Belastingdienst omzetbelasting innen. Aangiftes die worden uitgereikt bij de controles worden vaak vriendelijk aangenomen maar vervolgens nooit ingevuld. Een bijkomend probleem is dat werkwijze van de Belastingdienst niet ingericht lijkt te zijn op deze groepen die snel van woonplaats wisselen. Binnen de mogelijkheden probeert men altijd zo actueel mogelijk te werken maar men zit vaak vast aan regelgeving en termijnen. Gedurende de betalingstermijn zijn ze al lang weer vertrokken waardoor ze niet meer traceerbaar zijn voor eventuele vorderingen. Zo’n drie jaar geleden heeft de Belastingdienst een actie opgezet om wel direct over te kunnen gaan tot vordering. De surveillance-teams namen ter plekke de gegevens op, er werd een aangifte uitgereikt en die aangifte werd ook gelijk weer ingediend waardoor het bedrag direct invorderbaar zou zijn. Maar deze actie liep stuk op het gegeven dat er te weinig mogelijkheden waren om de klussers echt te laten betalen, ze zijn weer niet traceerbaar en veelal worden er valse gegevens opgegeven47. Wat we zien is dat er door meerdere instanties vele inspanningen worden gedaan om grip te krijgen op de groep en de bijbehorende problematiek. Ondanks de lokale successen lijken de criminele Irish Travellers nog altijd de opsporingsen handhavingsdiensten een stap voor te zijn. De doelmatigheid waarmee ze te werk gaan, de inzet van bedreiging en intimidatie en hun vluchtige karakter zorgen ervoor dat ze door de mazen van de wet hun winsten weten te halen.

47 Interview vertegenwoordiger Belastingdienst, maart 2014.

74

Irish Travellers

5.4 Arbeidsuitbuiting Tijdens de gesprekken die zijn gevoerd met professionals uit het werkveld is er steeds aandacht geweest voor de samenstelling van de groep. Hieruit kwam naar voren dat naast de eigen familieleden, ook opvallend vaak Oost-Europeanen zich ophouden bij de groep. In het voorgaande hoofdstuk is dit fenomeen ook besproken en zoals het nu lijkt beperkt dit zich klaarblijkelijk niet tot de grenzen van Groot-Brittannië. Op de campings waar ze verblijven, tijdens de kluswerkzaamheden en bij politiecontroles wordt er door Nederlandse professionals vaak gesproken over Oost-Europeanen. Wijkagenten signaleren de aanwezigheid van Oost-Europeanen op en rondom de campings waar Irish Travellers verblijven. Sommige wijkagenten lijken nog weinig zicht te hebben op de verhouding tussen de twee groepen, anderen zijn daar echter veel duidelijker over. Zo vertelt een wijkagent uit Amersfoort wat hij ziet gebeuren op een camping in zijn werkgebied: ‘Er zwerven vaak Oost-Europeanen rondom de Travellers, Polen, Roemenen… Van de campingeigenaar heb ik begrepen dat die al de hele tijd met ze meereizen. Maar die jongens hebben geen menswaardig bestaan hoor, ze worden harstikke uitgebuit door de Travellers. Soms moeten ze gewoon slapen achterin de bus, ze krijgen niet eens een fatsoenlijke slaapplek. Maar hoe en wat precies, ik weet het niet. Wel is duidelijk dat die Roemenen het onderspit moeten delven .’48 Ondanks dat meerdere professionals deze aanwezigheid signaleren, wordt er nog maar weinig gereageerd op de signalen. Een professional werkzaam op het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid vertelt het verhaal van een Oost-Europeaan die werkzaam was voor Irish Travellers. ‘Er wordt melding gemaakt dat een caravan zich zou ophouden op een plek waar dat niet is toegestaan. De politie gaat kijken en treft daar naast de caravan ook nog twee witte Transit busjes aan. De politie inspecteert de busjes waarbij er wordt gezegd: ‘wat een tering zooi zeg, ik zou mijn hond hier nog niet laten verblijven.’ Dit wordt gezegd terwijl er in datzelfde busjes twee Polen en een Roemeen letterlijk tussen de verfbussen en vieze vodden liggen. Wanneer aan hen wordt gevraagd van wie de caravan is wordt er geantwoord met: ‘die is van onze baas, we moeten voor hem werken.’ Het antwoord van de politie luidt dat de caravan weg moet, die staat op een plek waar dat niet is 48 Interview wijkagent team Soestkwartier, april 2014.

5.


75

toegestaan. Vervolgens vertrekt de politie zonder enig acht te slaan op de Polen en de Roemeen achterin het busje.49 ’ In deze situatie wordt er geen aandacht gegeven aan de aanwezige OostEuropeanen. Het bestaande kennishiaat lijkt ook hier weer de reden te zijn dat men niet de juiste signalen oppakt en hier adequaat op reageert. Bovenstaande situatie is een fragment uit een case50 waarbij een Roemeen aangifte heeft gedaan van arbeidsuitbuiting door Irish Travellers. Deze uitbuiting vond plaats in Nederland en is, zover bekend, de eerste zaak waarbij een Irish Traveller in Nederland wordt aangeklaagd voor mensenhandel en arbeidsuitbuiting. Deze zaak is opgepakt door de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Inspectie SZW) waarbij twee rechercheurs maandenlang bezig zijn geweest om zicht te krijgen op de zaak. Uit de gesprekken met deze rechercheurs blijkt hoe complex de situatie is, zo zijn zij bijvoorbeeld al maanden bezig geweest om de identiteit van de betrokken Irish Travellers vast te stellen. In samenwerking met Groot-Brittannië en Europol en via een internationaal opsporingsbevel is uiteindelijk de identiteit vastgesteld en de verdachte aangehouden. Een ander probleem was de angst die vaak regeert bij zowel slachtoffers als bij de mensen die klussen aan huis hebben laten verrichten. Naast de Roemeen waren er nog meerdere Oost-Europeanen die ook langere tijd in dezelfde uitbuitingssituatie hebben verkeerd. Van hen is echter uiteindelijk niks meer vernomen. Dit is in overeenstemming met de ervaringen van rechercheurs werkzaam bij het Expertise Centrum Mensenhandel en Mensensmokkel. Ook hier zijn de afgelopen jaren enkele signalen binnen gekomen over de uitbuiting van Oost-Europeanen door Irish Travellers. Maar al deze zaken zijn op niks uitgelopen omdat de slachtoffers het keer op keer, waarschijnlijk ingegeven door angst, af lieten weten. Zoals eerder aangegeven pikken slechts weinig professionals de signalen van uitbuiting op. De professionals die zijn gesproken en wel op de hoogte zijn van de actuele ontwikkelingen rondom de problematiek, geven dit aan als een groot gemis.

49 Interview rechercheurs Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid, april 2014. 50 Momenteel is deze zaak nog in behandeling en kan er dan ook niet in detail worden getreden over de exacte toedracht van de uitbuiting en betrokkenen.

76

Irish Travellers

‘Op deze manier spelen zich op klaarlichte dag schrijnende uitbuitingssituaties af, wat voor de ogen van onze mensen gebeurt. Het is geen kwestie van niet willen, het is een kwestie van niet weten. En daar kunnen, en moeten we iets aan doen.’ 51 Gedurende het onderzoek werd duidelijk dat niet alleen bij de politie het gevoel leeft dat de signalen van arbeidsuitbuiting adequater opgepakt moeten worden. Ook organisaties als de Koninklijke Marechaussee, Inspectie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Belastingdienst zouden graag meer en beter inspelen op de problematiek. Maar net als bij de politie stuit men erop dat er nog te weinig handvatten zijn om er concreet mee aan de slag te gaan. Bij de case die behandeld is door Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid hebben we gezien dat wanneer er mogelijkheden en middelen beschikbaar worden gesteld, het kan resulteren in concrete resultaten. 5.5 Andere vormen van criminaliteit Een ander veel gehoord probleem is fraude met identiteitsbewijzen en voertuigdocumenten. Irish Travellers lijken er alles aan te doen om hun ware identiteit achter te houden voor instanties. Op campings schrijven zich bijvoorbeeld maar slechts enkele leden van de familie in en in sommige gevallen worden de identiteitsbewijzen van de OostEuropeanen gebruikt als inschrijving. De dominantie van de groep zorgt ervoor dat dit op campings veelal maar oogluikend wordt toegestaan. Ook bij verkeerscontroles is het nogal eens de vraag of de juiste persoon de juiste documenten laat zien. De familienamen en voornamen zijn veelal hetzelfde waardoor het erg lastig is om te doorgronden waar er wordt gefraudeerd met persoonsdocumenten. Met voertuiggegevens wordt ook volop gefraudeerd. Hier weten ze ook weer misbruik te maken van het kennishiaat bij zowel politie als de Koninklijke Marchaussee. Er is veel onduidelijk over de exacte weten regelgeving omtrent voertuigdocumenten afkomstig uit Groot-Brittannië. Bij controles worden incomplete documenten getoond maar door het kennishiaat wordt hier nog niet adequaat tegen opgetreden.

51 Interview rechercheurs Inspectie SZW, april 2014.

5.


77

Behalve documentfraude maakt men zich ook in Nederland schuldig aan vormen van georganiseerde criminaliteit. Professionals van zowel de politie als van de Koninklijke Marchaussee vermoeden dat ze op grote schaal betrokken zijn bij witwasserij, drugshandel en de smokkel in verboden goederen. ‘Ik denk als je de buitenkant van die sleurhutten er af haalt, dat de inhoud dan niet onder doet voor menig museum.’52 Deze vermoedens zijn gebaseerd op informatie afkomstig van andere Europese collega’s en de inzichten van de professionals zelf. Enkele professionals uit Nederland wisselen intensief informatie uit met Groot-Brittannië en Ierland. Daarnaast zijn er uit andere Europese landen signalen dat de groep betrokken is bij grootschalige smokkel van verboden goederen en dat er grote sommen contant geld van het Europese vasteland naar Groot-Brittannië en Ierland worden vervoerd. De professionals die op de hoogte zijn van deze informatie geven allemaal aan dat het een illusie is dat deze praktijken zich niet in of via Nederland afspelen. Deze informatie is echter allemaal nog gebaseerd op vermoedens en wordt niet onderbouwd met steekhoudend onderzoek. Wel wordt de urgentie gevoeld om onderzoek te starten dat verder rijkt dan de oplichtingszaken waar nu de focus op ligt. De mogelijkheden en middelen die daar op dit moment beschikbaar voor zijn, zijn echter nog ontoereikend om in deze behoefte te voorzien. In hoofdstuk zes wordt verder ingegaan op de behoeften en wensen van professionals omtrent de aanpak van deze problematiek. 5.6 Samengevat Allereerst is het duidelijk geworden dat we slechts zicht hebben op een beperkt gedeelte van de problematiek die zich afspeelt rondom de aanwezigheid van Irish Travellers in Nederland. Dit heeft meerdere, complexe oorzaken. Enerzijds komt dit omdat het om een relatief recente ontwikkeling gaat, maar ook speelt de ondoorgrondelijkheid van de groep een rol. Als er al onderzoek wordt ingesteld, kunnen veiligheidsdiensten maar heel moeilijk grip krijgen op de familiestructuren waarbinnen de criminaliteit vaak georganiseerd is. Ook de aard van de criminaliteit maakt het lastig. Waar er altijd vanuit is gegaan dat men 52 Interview wijkagenten Team Kennemerland, april 2014.

78

Irish Travellers

zich focust op de specifieke oplichtingszaken, blijkt nu dat ze zich ook schuldig maken aan tal van andere criminele activiteiten. Dit komt nog maar moeizaam aan het licht omdat slechts een beperkt aantal mensen in Nederland alert is op deze signalen. De urgentie ervan is nog niet doorgedrongen tot een hoger niveau, waardoor de mogelijkheden en middelen nog niet afgestemd zijn op de meest actuele ontwikkelingen. De overlast die een veel genoemd punt is, gaat met name over vuil- en geluidsoverlast op campings of andere terreinen waar de groep verblijft. Meer dan eens loopt dit dusdanig uit de hand dat campings een heel seizoen er hinder van ondervinden, of erger; de camping moeten sluiten. Bij deze overlast zijn opvallend vaak kinderen betrokken. Maar ook zijn deze kinderen betrokken bij diefstallen, fysiek geweld en intimidatie. De Irish Travellers staan in Nederland ook wel bekend als de zogenaamde ‘Ierse klusjesmannen’. Deze naam hebben ze te danken aan de werkzaamheden die ze huis aan huis verrichten. Er zijn veel gevallen bekend dat hierbij sprake is van oplichting. Onder valse voorwendselen wordt er begonnen aan klussen in en rondom het huis. Hierbij worden de namen van erkende bouwbedrijven misbruikt, financiële afspraken niet nagekomen en schijnwerkzaamheden verricht. De slachtoffergroep zijn veelal ouderen die niet meer bij machte zijn om zelf de klussen op te knappen. Er lijkt een verharding op te treden in de modus operandi, intimidatie en bedreiging wordt ingezet als pressiemiddel om de absurde bedragen los te krijgen. Ondanks dat mensen voor duizenden euro’s worden opgelicht, is er een lage aangiftebereidheid. Angst en schaamte zorgen ervoor dat men huiverig is om aangifte te doen. De verharding zien we ook bij de inzet van de klusjesmannen. Waar eerder gebruik werd gemaakt van klussers afkomstig uit de eigen gemeenschap, worden nu Oost-Europeanen uitgebuit. Deze mannen moeten werken onder erbarmelijke omstandigheden en zonder financiële vergoeding. Veelal hebben ze geen onderdak en worden ze zowel mentaal als fysiek mishandeld. Er zijn nu enkele zaken bekend over deze vorm van mensenhandel, maar ook hier lijkt er zich nog veel onder de radar af te spelen. Naast deze arbeidsuitbuiting zijn er ook signalen van andere vormen van georganiseerde criminaliteit. Dit is echter nog te fragiel om hier verder uitspraken over te doen. Wel is het belangrijk dat deze signalen alom bekend worden en er alertheid gecreëerd wordt.


6.


6.1 Inleiding De onderzoeksvraag van dit rapport betreft wat er bekend is over Irish Travellers in Nederland en op welke wijze zij in aanraking komen met politie. Inmiddels is er in de voorgaande hoofdstukken een antwoord gegeven. Literatuurstudie heeft inzicht gegeven in de leefwijze en achtergronden van de groep en de gesprekken met professionals hebben inzichtelijk gemaakt in welke hoedanigheid de groep in aanraking komt met politie en andere betrokken ketenpartners. Nu dat in kaart is gebracht lijkt het goed om te kijken naar wat er de afgelopen jaren aan beleid is gevoerd om de problematiek die we signaleren aan te pakken en wat hier de effecten van zijn geweest. Daarna worden er vanuit de geleerde lessen aanbevelingen gedaan voor een duurzame aanpak in de toekomst. Een beleid rondom de aanwezigheid van Irish Travellers zoals we dat in Groot-Brittannië en Ierland hebben gezien, kennen we niet in Nederland. Ook op het gebied van de aanpak van de problematiek is er op nationaal niveau geen beleid of aanpak bekend. Wel bestaan er bij zowel de politie als andere ketenpartners op lokaal niveau initiatieven, maar deze kennen geenszins de omvang die ze zouden moeten hebben wil er succes op de lange termijn geboekt kunnen worden. Om deze reden kijken we wederom naar de situatie in Groot-Brittannië. Wat is daar het effect geweest op de criminaliteitsontwikkeling? En, welke lessen kunnen we hieruit trekken? De aandachtspunten die hieruit volgen zijn toepasbaar op de Nederlandse situatie waarmee een eerste handreiking wordt gedaan aan politie en andere ketenpartners. Afsluitend komt aan bod waar op dit moment de obstakels en actiepunten in Nederland liggen. Deze zijn tot stand gekomen aan de hand van de ervaringen van de gesproken professionals.

82

Irish Travellers

6.2 Wat kunnen we leren uit Groot-Brittannië? Uit gesprekken met professionals die werkzaam zijn bij Britse veiligheidsdiensten blijkt dat hun inzet van de afgelopen vijftien jaar vruchten heeft afgeworpen. Op verschillende fronten zijn er successen geboekt. Zo spreekt de hoofdofficier van Operation Liberal van een afname van 75% van het aantal slachtoffers van oplichtingszaken aan huis. Deze typische vorm van oplichting, veelal gepleegd door leden van de Irish Traveller gemeenschap, is dusdanig aangepakt dat de resultaten elke verwachting hebben overtroffen. Om dit te bereiken is er gekozen voor een tweeledige aanpak. Er is zowel aandacht besteed aan de slachtoffer- als daderkant. De grootste slag is geslagen op het moment dat verschillende politie-eenheden in het land de individuele zaken bij elkaar hebben gebracht en hierin een overeenkomstige modus operandi ontdekten. De onderlinge verwevenheid van de daders is op deze manier in kaart gebracht en de organisatiestructuur achter deze oplichtingszaken werd duidelijk. Uiteindelijk heeft dit erin geresulteerd dat deze zaken worden behandeld als de verdiensten van een crimineel samenwerkingsverband en niet als een op zichzelf staande oplichtingszaak. Het belang hiervan is groot; net als in Nederland stonden Britse veiligheidsdiensten vaak met lege handen wanneer het ging om de aanpak van de oplichtingszaken. Ondanks dat er voor tienduizenden euro’s mensen werden opgelicht, kon de politie niks doen omdat het een civielrechtelijke overeenkomst betrof. Nu in Groot-Brittannië deze activiteiten geschaard worden onder georganiseerde criminaliteit is dat dilemma opgelost en hebben de veiligheidsdiensten handvatten voor de aanpak. Ook heeft dit er voor gezorgd dat het prioriteit heeft gekregen op het hoogste nationale niveau. Dit zorgt er vervolgens weer voor dat de langdurige, intensieve politieoperaties die er rondom de aanpak van de criminaliteit lopen, al vijftien jaar ondersteuning krijgen in de vorm van financiën en mankracht.

6.


83

6.2.1 Gezamenlijke ketenaanpak Een ander aspect is de multidisciplinaire aanpak die we in GrootBrittannië zien. Meerdere malen wordt dit door de professionals in Groot-Brittannië benadrukt: ‘Chain is the only way forward.’ 53 Zowel op lokaal als op nationaal niveau moet de samenwerking tussen de verschillende ketenpartners gezocht worden. Lokaal gaat het bijvoorbeeld om een intensieve informatie-uitwisseling tussen de wijkagent en de thuishulp van ouderen. Wanneer er zich afwijkende signalen voordoen, worden deze onderling gecommuniceerd en wordt een melding gemaakt voor extra alertheid. Daarnaast wordt er op lokaal niveau ook een beroep gedaan op buurtbewoners. In wijken waar veelvuldig slachtoffers vallen door de oplichtingspraktijken, wordt er aan de jongere buurtbewoners gevraagd om waakzaam te zijn op de aanwezigheid van ongewenste personen en de politie tijdig te waarschuwen.54 De mobiliteit van de criminelen zorgt ervoor dat alleen een aanpak op lokaal of regionaal niveau niet afdoende is. Daarom moet ook de samenwerking op landelijk niveau gezocht worden. Zoals gezegd is de samenwerking tussen de politie-eenheden essentieel. In de beginjaren is er te rigide vastgehouden aan regio-, eenheids- of landsgrenzen. Deze vorm van criminaliteit kent geen grenzen en weet goed gebruik te maken van de lacunes in onze systemen die veelal wel ingericht zijn op basis van grenzen. Een politieofficier uit Groot-Brittannië legt dit uit: ‘Wij maar denken dat we de familie goed aangepakt hadden, na een paar maanden restrictief beleid te hebben gevoerd waren er nog nauwelijks meldingen waarbij ze betrokken waren. Maar in plaats van dat ze gestopt waren met hun activiteiten, waren ze natuurlijk gewoon 100 km verderop aan de slag. Misschien naïef, maar ons systeem is zo ingericht dat wij het dan niet meer zien en het daarmee opgelost lijkt.’55 Hoewel de politie in Groot-Brittannië op dit gebied nu intensief samenwerkt, zijn ook daar de processen soms nog slecht op elkaar afgestemd. Het grootste gemis dat genoemd wordt, is dat registratiesystemen het nog steeds niet toelaten om op nationaal niveau een zoekslag te maken.

53 Presentatie hoofd officier Operation Liberal, National Conference Oxford, mei 2014. 54 Presentatie hoofd officier Operation Liberal, National Conference Oxford, mei 2014. 55 Presentatie Britse politieagent, National Conference Oxford, mei 2014.

84

Irish Travellers

Hierdoor vindt de uitwisseling van informatie nog altijd plaats met tussenkomst van personen, wat als tijdrovend en omslachtig wordt ervaren. De samenwerking op nationaal niveau heeft de verwevenheid van de netwerken achter de oplichtingszaken aan het licht gebracht, maar daarbij ook de aanzet gegeven tot nader onderzoek naar de criminele activiteiten van bepaalde families. De intensiviteit van deze onderzoeken past niet binnen de mogelijkheden van regionale eenheden en daarmee is de prioritering naar nationaal niveau een belangrijke stap geweest. De omvang en de resultaten van de operaties naar bijvoorbeeld grootschalige arbeidsuitbuiting en internationale smokkel zijn eerder in dit rapport gepresenteerd. 6.2.2 Preventie en samenwerking In de aanpak is er ook aandacht voor (potentiële) slachtoffers. Veel aandacht hierbij gaat uit naar preventie. Via lokale media, wijkagenten, ouderenhulp, familieleden en gemeenten worden met name ouderen intensief voorgelicht wat ze moeten doen als ze in een dergelijke situatie belanden. Gemeenten die veel last hebben van de problematiek organiseren speciale avonden voor ouderen, waarbij in de vorm van rollenspelen wordt geoefend hoe zij zich weerbaar kunnen opstellen. Politie maakt gebruik van lokale media om ouderen in te lichten wanneer er meldingen binnen komen van oplichting. Een andere opvallende samenwerking is die met de financiële sector. In Groot-Brittannië zijn er veel gevallen bekend waarbij ouderen onder dwang grote geldbedragen moesten opnemen. Met lokale banken zijn er afspraken gemaakt dat er melding wordt gedaan wanneer er opvallend hoge bedragen worden gepind door oudere mensen. In 2013 heeft dit ertoe geleid dat in Schotland bij sowieso tien slachtoffers een tweede grote geldtransactie geblokkeerd kon worden.56 Om de criminele families hard te treffen, is er in Groot-Brittannië ingespeeld op het ontnemen van materiële goederen. Hiermee wordt niet alleen een financiële slag geslagen, maar ook treft het de criminelen hard in hun aanzien. Het afnemen van geld, auto’s en andere luxe goederen wordt volgens de Britse politie gezien als een effectieve maatregel.

56 Presentatie Ruth Andrews, National Conference Oxford, mei 2014.

6.


85

De successen die in Groot-Brittannië zijn geboekt lijken groot. Zoals gezegd wordt er door de Britse veiligheidsdiensten gesproken van forse afname van het aantal oplichtingszaken. De verschillende betrokken ketenpartners hebben jarenlang hard opgetreden en daarmee een signaal afgegeven aan de criminelen. Ondanks deze successen is er ook een keerzijde zichtbaar. Waar de groep zich eerder concentreerde op deze oplichtingszaken, lijkt het harde optreden ervoor gezorgd te hebben dat ze hun activiteiten hebben verlegd. Enerzijds zijn de criminele activiteiten verbreed naar zwaardere en georganiseerde vormen van criminaliteit, daarnaast heeft het strakke beleid ervoor gezorgd dat de criminelen hun activiteiten hebben verplaatst naar het Europese vaste land. Met deze constatering wordt gelijk de volgende stap in de aanpak duidelijk, samenwerking op internationaal niveau. Meer en meer wordt er samengewerkt op internationaal niveau, veelal op initiatief van GrootBrittannië. De urgentie van de problematiek is ook bij Europol bekend en zij speelt dan ook in verschillende operaties een coördinerende rol. Tegelijkertijd stuit de uitwisseling van informatie op internationaal niveau ook nog op veel weerstand. Zo geven verschillende professionals uit Nederland aan dat juist de communicatie en uitwisseling van informatie met Groot-Brittannië erg moeizaam is. 6.3 Concrete aandachtspunten Niet voor niets is er in dit rapport veel aandacht voor de situatie en ervaringen vanuit Groot-Brittannië. Hetgeen daar aan kennis is opgedaan, kunnen we vertalen naar concrete handvatten voor Nederlandse professionals. Wanneer we dit in hoofdlijnen samenvatten, komen we tot de volgende punten: • Samenwerking en informatie-uitwisseling binnen organisaties. Om op nationaal niveau zicht te krijgen op de situatie moeten regionale eenheden samenwerken en informatie delen. Hiermee wordt voorkomen dat de mobiliteit van de criminelen als achterdeur wordt gebruikt om de dans te ontspringen. • Integrale aanpak. De problematiek waar we het over hebben betreft niet louter het terrein van de politie. De verschillende terreinen waarop zich problemen voordoen, vraagt om interventies vanuit verschillende ketenpartners. Daarnaast is de uitwisseling van informatie tussen deze ketenpartners een cruciale stap om zicht en grip te krijgen op de situatie.

86

•

•

•

•

•

•

•

Irish Travellers

rensoverschrijdende aanpak. Aanpak op lokaal of regionaal niveau G creëert het zogenaamde waterbedeffect waarmee de problematiek niet wordt aangepakt, het wordt slechts verschoven. Op nationaal niveau moet er beleid ontwikkeld worden, dat op lokaal en regionaal niveau geïmplementeerd wordt. Van incidenten naar probleemgerichte aanpak. Voorkom een aanpak waarbij zaken individueel en geïsoleerd worden onderzocht. Een gecoördineerde aanpak op nationaal niveau maakt inzichtelijk of op zichzelf staande meldingen mogelijk deel uitmaken van de activiteiten van een crimineel samenwerkingsverband. Overeenkomstigheden in modus operandi kunnen hierbij een belangrijke indicator zijn. Focus op de crimineel, niet op de criminaliteit. De verscheidenheid aan criminele activiteiten waaraan leden van de groep zich schuldig maken, maakt het noodzakelijk dat er met een brede scope wordt gekeken. Wanneer er slechts wordt gekeken naar specifieke delicten, bestaat het risico dat daarmee andere activiteiten over het hoofd worden gezien. Aandacht voor vervalsing van persoonsgegevens. Doordat de criminaliteit sterk georganiseerd is binnen de familie wordt er veel misbruik gemaakt van persoonsgegevens. Met voornamen, achternamen en geboortedatums wordt veelvuldig gewisseld. Om dit aan te pakken is het van belang dat in de onderzoeken aandacht is voor familiale banden en de verwevenheid met de criminaliteit hiervan. Aandacht voor slachtoffers. Slachtoffers van de oplichtingszaken zijn vaak erg angstig en er heerst schaamte. Door aandacht aan deze groep te geven kan het onveiligheidsgevoel afnemen en de aangiftebereidheid toenemen. Wees alert op slachtoffers van arbeidsuitbuiting. Wees kritisch naar wie welke rol vervult omtrent de oplichtingszaken. Een groot gedeelte van de klussers lijkt zelf ook slachtoffer te zijn van de activiteiten van criminele Irish Travellers. Behandel hen niet als dader, maar als slachtoffer mensenhandel. Wees alert op onrechtmatige generalisatie. Door de jaren heen is Operation Liberal steeds specifieker geformuleerd en is er een duidelijke focus ontstaan. Dit is een proces geweest waarbij continu aandacht is geweest voor de framing van de potentiële daders. Ondanks dat er een duidelijk afbakening heeft plaatsgevonden naar de

6.


87

Traveller gemeenschap, gaat het altijd nog om de criminele individuen en niet om de groep als geheel. Wanneer dit altijd in ogenschouw wordt genomen, wordt voorkomen dat andere leden van de Traveller gemeenschap onterecht last ondervinden. 6.4 Huidige situatie in Nederland Gedurende dit onderzoek is onder andere getracht inzichtelijk te maken waar de wensen en behoeftes van de Nederlandse professionals liggen. Deze wensen en behoeftes maken direct duidelijk waar op dit moment nog de verbeterpunten liggen. Hierbij moet in acht worden genomen dat het onderzoeksveld waar we over spreken nog relatief jong is en het daarmee nog niet is doorgedrongen tot op beleidsniveau. De punten die hieronder naar voren komen, zijn dan ook gebaseerd op de ervaringen van de gesproken professionals en niet op basis van een beleidsevaluatie. De aanwezigheid van Irish Travellers in de Nederlandse samenleving stuit nog op veel onduidelijkheden. Over het algemeen zijn de opsporingsen veiligheidsdiensten wel bekend met de groep, maar ontbreekt het bij alle gesproken instanties nog aan gedegen kennis en inzicht. Wel is er een sterke behoefte aan informatie die verder strekt dan lokaal niveau. Men lijkt zich er meer en meer van bewust dat het geen lokaal probleem betreft. Maar ondanks dit besef wordt er tot op heden nog wel zeer lokaal gehandeld. Deze lokale initiateven zijn een eerste stap in de aanpak van de problematiek, maar vooralsnog lijkt dit een speldenprik te zijn. Daarnaast creëert het een waterbedeffect, de gemeente waar ze weg moeten stuurt in feite het probleem door naar de volgende gemeente. De aanpak die op dit moment op lokaal niveau wordt ingezet, laat zich het best omschrijven als ‘wegpest-tactiek’. Alle professionals die pogingen hebben ondernomen om de problematiek aan te pakken, geven aan dat herhaaldelijk controleren op kleine overtredingen de meeste vruchten afwerpt. De overlastgevende personen worden structureel in de gaten gehouden en gecontroleerd waarbij de tolerantiegrens laag is. Voertuigen worden staande gehouden en gecontroleerd op details, op campings wordt intensief gepatrouilleerd en de activiteiten van de groep worden nauwlettend in de gaten gehouden. De ervaring van professionals is dat ze zich op een gegeven moment dusdanig in hun vrijheid beperkt

88

Irish Travellers

voelen, dat ze de keuze maken om te vertrekken. Wanneer de verschillende opsporingsen handhavingsdiensten op de huid van de overlast gevende Irish Travellers blijven zitten, lijkt de aanpak dus succesvol. Maar ook in deze is het slechts een tijdelijke oplossing die het probleem niet aanpakt maar verschuift. Op dit moment zorgen de beperkte middelen en mogelijkheden ervoor dat politie wel voor deze aanpak kiest. Met name bij de politie wordt aangegeven dat ‘iets doen, nog altijd beter is dan niets doen.’ Het effect van dit beleid is niet alleen minimaal wat betreft de aanpak van de problematiek, het lijkt ook zeer demotiverend te werken voor de wijkagenten die veelvuldig belast worden met de problematiek. Zij worden vaak als eerste en vrij intensief geconfronteerd wanneer er overlast of criminaliteit ontstaat. Veelvuldig doen zij pogingen om grip te krijgen op de groep, maar hebben het gevoel dat dit nog weinig uitricht. Dit lijkt te komen doordat de problematiek een veel grotere scope behelst dan haalbaar is op wijkniveau. Daarnaast is er nog dusdanig veel onduidelijk dat voor velen niet duidelijk is waarmee ze precies geconfronteerd worden. Er wordt door leidinggevenden nog te weinig erkenning gegeven aan de signalen die wijkagenten oppakken. Gevolg hiervan is dat hun inspanningen weinig uitrichten en het probleem niet de urgentie krijgt die het verdient. Meerdere wijkagenten hebben aangegeven dat allereerst de problematiek geprioriteerd moet worden op een hoger niveau, voordat zij daadwerkelijk iets kunnen uitrichten. Deze houding lijkt zorgwekkend en bovenal geeft het een averechts signaal af. Op dit moment weten de overlastgevende Irish Travellers zeer geraffineerd gebruik te maken van deze lacune en de mazen van de wet te betreden. Tegelijkertijd legt dit ook bloot waar een grote slag te slaan valt. Wanneer bij het eerste contact direct een duidelijk signaal afgegeven kan worden, wordt de ruimte die de overlastgevers nu pakken ingeperkt. De ervaring van alle gesproken professionals is dat de groep een grote antipathie heeft tegen bemoeienis van buitenaf en veelal snel vertrekt wanneer dit veelvuldig gebeurt. Het averechtse effect dat nu gecreëerd wordt, kan mogelijk tegengegaan worden wanneer er op structurele basis en landelijk niveau in de beginfase direct duidelijke signalen afgegeven worden.

6.


89

Een ander aspect dat momenteel de boventoon voert, is het gebrek aan signalering van de problematiek. Meer en meer komt aan de oppervlakte wat er zich afspeelt omtrent de aanwezigheid van Irish Travellers in Nederland. Maar deze kennis zit wel geconcentreerd en gefragmenteerd bij bepaalde professionals in het land. Ondanks dat zij trachten deze kennis veelvuldig te delen, is op dit moment nog maar bij enkele politie-eenheden en andere ketenpartners duidelijk wat de aard is van de problematiek. Zo worden signalen van georganiseerde vormen van criminaliteit nog onbewust genegeerd omdat men zich alleen focust op de oplichtingszaken aan huis. En ook daar is nog een slag te slaan, het verdient de voorkeur om deze oplichtingszaken te bekijken vanuit een nationale zienswijze in plaats van elke zaak afzonderlijk. Mogelijke overeenkomstigheden kunnen daarmee ontdekt worden en een beter zicht geven op de problematiek. Om een eenduidig beeld te krijgen is het van belang dat professionals op een lijn liggen wat betreft de operationalisatie van de problematiek. Meer dan eens kwam in dit onderzoek naar voren dat men het begrip (Irish) Traveller verschillend interpreteert. Generalisatie naar andere mobiele groepen komt veel voor en er ontstaan vooroordelen die geen enkel fundament kennen. Dergelijk ‘waarheden’ ontstaan in de wandelgangen en worden nogal eens klakkeloos overgenomen. Willen we een valide beeld krijgen dan moet hier uiterst voorzichtig mee om worden gesprongen om verkeerde interpretaties te voorkomen. Uit de registratiesystemen van de politie blijkt dat er tal van verschillende termen worden gehanteerd om de betrokkenheid van Irish Travellers te duiden. Het Nationaal Vreemdelingen Informatie Knooppunt (NVIK) heeft naar aanleiding van deze onduidelijkheid en dit onderzoek, in april van dit jaar een aandachtsvestiging verstuurd waarin de urgentie van juiste rapportering benadrukt wordt. Deze aandachtvestiging heeft een nationaal bereik en wordt ook verspreid bij andere betrokken ketenpartners. Dergelijk initiatieven lijken een eerste stap naar een aanpak op nationaal niveau. Als laatste verdient de wens van een structurele, integrale aanpak de aandacht. Zoals eerder is aangegeven, lijkt het onmogelijk om grip te krijgen op de problematiek zolang opsporingsen hulpverleningsinstanties slechts binnen hun eigen organisatie blijven opereren. Zonder uitzon-

90

Irish Travellers

dering geven de professionals aan dat op dit moment hun inspanningen (te) weinig resultaat geven omdat de samenwerking met andere partners er niet is, of van slechte kwaliteit. Wel bestaat de wil om dit te verbeteren, zo zijn inmiddels naar aanleiding van dit onderzoek de eerste contacten gelegd tussen politie, Koninklijke Marchaussee en Inspectie SZW om hiervoor een mogelijke samenwerking aan te gaan. 6.4.1 Aanbevelingen voor Nederlandse professionals Wanneer we dit samenvatten komen we tot de volgende aandachtspunten voor de aanpak en het beleid in Nederland • Verbreding en verdieping van kennis. Om dit moment is er nog een te groot kennishiaat omtrent de aanwezigheid en problematiek van Irish Travellers in Nederland. Dit staat de ontwikkeling van beleid in de weg. Dit onderzoek betreft het eerste onderzoek op nationaal niveau, maar is geenszins allesomvattend of compleet. Verder onderzoek is dan ook gewenst om de aspecten die in dit onderzoek niet aan bod zijn gekomen verder te belichten. • Focus op problematische familienetwerken. De geschetste problematiek speelt zich nagenoeg altijd af in familieverband. Zo is er bijvoorbeeld nog een grote slag te slaan op het gebied van het in kaart brengen van specifieke criminele families. Hierbij kan migratiegedrag door middel van Automatic Numberplate Recognition (ANRP) in beeld worden gebracht en kan de koppeling met andere criminele (familie-)netwerken inzichtelijk worden gemaakt.. • Van lokaal naar nationaal. Lokale initiatieven kosten veel inspanning maar geven weinig resultaat. De problematiek laat zich niet vangen door aanpak op lokaal niveau. De mobiliteit vraagt om een grensoverschrijdende aanpak. Een nationale aanpak is vereist willen we grip krijgen op de situatie. • Internationale verbindingen zoeken. Een volgende stap is het opzetten van kwalitatief goede samenwerking met andere Europese landen. Hierbij kunnen Europol en Interpol een rol vervullen. • Informatiedeling. Zowel binnen de eigen organisatie als met externe partners moet de informatieuitwisseling beter. Op dit moment concentreert de informatie zich nog te veel bij bepaalde personen.

6.


•

•

•

•

91

I ntegrale aanpak. De problematiek behelst tal van verschillende terreinen wat ervoor zorgt dat ook meerdere organisaties een verantwoordelijkheid hebben. Op dit moment wordt nog teveel vanaf een eigen eiland gewerkt, waardoor werk dubbel wordt gedaan of juist blijft liggen omdat geen van de partijen zich verantwoordelijk voelt. Faciliteren van middelen. Veel professionals geven aan dat ze op dit moment nog te beperkt zijn in hun mogelijkheden doordat geld en middelen tekort schieten. Hierdoor hebben zij het idee dat hun inspanningen tevergeefs zijn. Erkenning door leidinggevenden. Leidinggevenden erkennen niet altijd de inspanningen van de professionals en de urgentie van de problematiek. Dit komt geenszins voort uit onwil, maar het kennisgebrek zorgt ervoor dat men niet de urgentie van bepaalde signalen ziet. Weet waar je over praat. Om de validiteit te bewaken is het van groot belang dat men spreekt over dezelfde problematiek en dezelfde betrokken personen. Dit voortkomt zogenaamde ‘appels met peren vergelijkingen’ en ongewenste generalisaties. 6.5 Tot slot

Dit onderzoek is voortgekomen uit de wens om het kennishiaat aangaande de aanwezigheid van Irish Travellers in Nederland in te vullen. Hierbij stond centraal op welke wijze politie in aanraking komt met de groep en welke problematiek gesignaleerd wordt. Om een zo compleet mogelijk beeld te schetsen is er ook aandacht besteed aan de historische achtergronden van de groep en de maatschappelijke positie. In Nederland is de aanwezigheid van de groep een relatief nieuw fenomeen wat resulteert in het ontbreken van beleid. Om dit op te vullen is er veelvuldig naar de situatie in Groot-Brittannië gekeken. Daar is men al meerdere decennia actief bezig met de accommodatie van de groep en de bijbehorende problematiek. De kennis die daar is vergaard heeft handvatten geboden voor de Nederlandse situatie. Op dit moment is de aanwezigheid nog omgeven met veel vraagtekens maar tegelijkertijd heeft dit onderzoek ook aan het licht gebracht dat er behoefte is aan verder onderzoek. Zowel op operationeel, tactisch als strategisch niveau wordt aangegeven dat ontwikkeling van kennis en kunde omtrent dit onderwerp wenselijk is. Dit onderzoek is een eerste stap in

92

Irish Travellers

die richting. Vanuit hier kunnen er verdere lijnen uitgezet worden door de politie en betrokken ketenpartners. De koers die nu uitgezet lijkt te zijn, waarbij de bewustwording van een gezamenlijke verantwoordelijkheid een grote rol speelt, biedt perspectief voor een nationale, integrale aanpak.

Literatuur

93

Literatuur Acton, T. (1994b). Modernisation, Moral Panics and the Gypsies. Sociology Review 4: 24-28. Amnesty International (2010). Memo: Etnische registratie van Roma. Amsterdam: Amnesty International. Amnesty International (2012). Etnisch profileren onderkennen: De toets van de objectieve rechtvaardiging. Amsterdam: Amnesty International. Barnes, B. (1975). Irish Travelling People. In Rehfisch, F. Gypsies, Tinkers and other Travellers. London: Academic Press. Central Statistics Office (2012). Census 2011. Retrieved from: http:// www.cso.ie/en/media/csoie/census/documents/census2011profile7/ Profile,7,Education,Ethnicity,and,Irish,Traveller,entire,doc.pdf. Commission on Itinerancy (1963). Report of the Commission on Itinerancy. Dublin: Stationery Office. Conway, P. (2004). Traveller Horses, Local Authorities and Public Policy in Contemporary Ireland. Nomadic Peoples 4, 8 – 1. Council of Europe (2012). Framework Convention for the protection of National Minorities. Strasbourg: Council of Europe. Domenie, M.M.L., Leukfeldt, E.R., Toutenhoofd-Visser, M.H. & Stol, W.Ph. (2009). Werkaanbod cybercrime bij de politie. Een verkennend onderzoek naar de omvang van het geregistreerde werkaanbod cybercrime. Leeuwarden: NHL. Gmelch, S. & Gmelch, G. (1976). The Emergence of an ethnic group: The Irish Tinkers. Anthropological Quarterly 49, 225 – 38

94

Irish Travellers

Helleiner, J. (2000). Irish Travellers. Toronto: University of Toronto Press. James, Z. (2005). Eliminating Communities? Exploring the Implications of Policing Methods Used to Manage New Travellers. International Journal of the Sociology of Law 33, 159–68. James, Z. (2006). Policing Space. Managing New Travellers in England. British Journal Criminology 46, 470–485. Kenrick, D. & Clark, C. (1999) . Moving On: The Gypsies and Travellers of Britain. Hatfield: University of Hertfordshire Press. Klomp, M., Klein Haneveld, R. & Kop, N. (2014). Babbeltrucs bij diefstal uit woning. Tijdschrift voor de politie 76, 20 – 21. McCann, M., Ó Síocháin, S. & Ruane, J. (1996). Irish Travellers: Culture and Ethnicity. Belfast: The Queen University of Belfast. McDonagh, M. (1994). Nomadism in Irish Travellers Identity in McCann, M., Ó Síocháin, S. and Ruane, J. (Eds.) Irish Travellers: Culture and Ethnicity. Belfast: The Queen University of Belfast. Morris, R., & Clements, L. (2001). Disability, social care, health and Travelling people. Cardiff,: Traveller Law Research Unit. Morris, R., & Clements, L. (2002). At what cost? The economics of Gypsy and Traveller encampments. Bristol: Policy Press. MacNeill, E. (1968). Phases of Irish History. Dublin: Gill & Macmillan. Ní Shúinéar, S. (1994). Irish Travellers: ethnicity and the origins question. In McCann, M., Ó Síocháin, S. and Ruane, J. (Eds.) Irish Travellers: Culture and Ethnicity. Belfast: The Queen University of Belfast. National Advisory Committee on Drugs. (2008). Drug use in Ireland and Northern Ireland 2007-2008, Drug Prevalence Survey. Dublin: Governmental Publication.

Literatuur

95

Norris, M. & Winston, N. (2005). Housing and accommodation of Irish Travellers: From assimilationism to multiculturalism and back again. Social Policy and Administration 39, 802–821. Okley, J. (1996). Own or Other Culture. London: Routledge. Operation Liberal (2011). Travelling Criminals: International Borders RESTRICTED. Operation Liberal (2013). Travelling Criminals: International Border Review April 2013 - RESTRICTED. Paulussen, L. (2007). Strategisch rapport sedentaire dadergroepen RESTRICTED. Power, C. (2004). Room to Roam, England’s Irish Travellers. London: Irish Centre Housing. Race Equality Foundation. (2009). Better Housing Briefing 10: Gypsies, Travellers and Accommodation. London: Race Equality Foundation. Report of the Commission on Itinerancy. Stationery Office. Dublin: 1963. Sollie, H., Wijkhuijs, V., Hilhorst, W., Wal, R. & Kop, N (2013). Aanpak multi- problematiek bij gezinnen met een Roma-achtergrond. Een kennisfundament voor professionals. Den Haag: Boom Lemma Uitgevers.

96

Irish Travellers


97


Over het lectoraat Het lectoraat Criminaliteitsbeheersing & Recherchekunde verbindt wetenschap, politiepraktijk en politieonderwijs op het gebied van criminaliteit. Het lectoraat doet onderzoek naar de manier waarop de rechercheprofessie kan worden verbeterd, en ontwikkelt instrumenten die het beheersen c.q. bestrijden van criminaliteit effectiever maken. Hiervoor zoekt het lectoraat naar praktische oplossingen voor soms zeer complexe problemen. Om tot een gedegen onderbouwing van de werkmethoden en strategieën in de criminaliteitsbeheersing te komen werkt het lectoraat nauw samen met het rechercheveld en andere relevante partners. Het lectoraat geeft betekenis aan vernieuwing en verandering en draagt op die manier bij aan de ontwikkeling van het vakmanschap bij de recherche en in de opsporing.

Over de auteurs MSc Annemiek Dul, sociologe en als junior-onderzoeker werkzaam bij het lectoraat Criminaliteitsbeheersing & Recherchekunde. In 2013 studeerde zij af aan de Universiteit Utrecht met een onderzoek naar de invloed van interne dynamiek en sociale relaties op de aanwezigheid van mensenhandel binnen de Roma-gemeenschap. Dit onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met de Landelijke Eenheid en was het sluitstuk van de master Multiculturalism in comparative perspective. Voor het behalen van deze master heeft zij haar Bachelor Journalistiek cum laude afgerond. Hiervoor heeft zij in Suriname onderzoek gedaan in opdracht van het Surinaamse ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling.  Per 1 oktober 2014 is zij werkzaam als Adviseur Recherche bij de Koninklijke Marechaussee.

98

Irish Travellers

Dr. Nicolien Kop, psycholoog en lector Criminaliteitsbeheersing & Recherchekunde. Sinds begin jaren ’90 doet zij op breed terrein onderzoek bij en naar de politie. In 1999 promoveerde zij op een onderzoek naar de interactie tussen de politie en het publiek. Hiervoor draaide zij intensief mee in de noodhulp. Verder heeft zij (onder andere) onderzoek verricht ten behoeve van het Nationaal Dreigingsbeeld zware en/of georganiseerde criminaliteit, naar maatschappelijke trends en criminaliteitsrelevante factoren, naar de inzet van bijzondere opsporingsmiddelen, het runnen van informanten in de bovenwereld, het heimelijk gadeslaan van subjecten, criminele infrastructuren, het belang van diversiteit in het politiewerk, dilemma’s uit het schietdrama in Alphen aan den Rijn en naar de aanpak van multi-problematiek bij gezinnen met een Roma achtergrond. Verder is zij eindredacteur van het handboek ‘opsporing belicht’ en betrokken bij het onderwijs van de Politieacademie middels gastcolleges, begeleiding en examinering van studenten. Zij is sinds 2001 werkzaam aan de Politieacademie, daarvoor was zij als onderzoeker werkzaam bij het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael (1999–2001) en de Universiteit Utrecht (1992-1999). Walter Hilhorst, inspecteur van politie, begon zijn loopbaan in 1994 bij de politieregio Utrecht. Hij vervulde hier diverse functies in zowel de handhaving als de opsporing. Gedurende zijn loopbaan ontwikkelde hij een brede interesse voor maatschappelijke vraagstukken rondom multiprobleemgezinnen met een Roma-achtergrond. Door zich te verdiepen in cultuur, leefsituatie en gesignaleerde problematiek, ontwikkelde hij een visie op kennisopbouw over Roma in brede zin en specifiek over de aanpak van problematiek in deze context. Hij was initiator en projectleider van het project Kennisversterking Roma (2010-2014) dat in opdracht van het ministerie van Veiligheid en Justitie door de Politieacademie werd uitgevoerd en wat resulteerde in de publicatie: “Aanpak multi- problematiek bij gezinnen met een Roma- achtergrond”. In deze functie vervulde hij tevens een adviserende rol naar politie, gemeenten en rijksoverheid. Hij heeft vanuit dit project tevens het initiatief genomen om te komen tot een verkennend onderzoek naar de op veel punten vergelijkbare problematiek die door professionals met Irish Travellers wordt ervaren.


99

Bijlage 1. Kamervragen Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Datum 6 december 2011 Onderwerp Beantwoording Kamervragen over Ierse klusjesmannen in Nederland In antwoord op uw brief van 3 november 2011 deel ik u mee dat de schriftelijke vragen van de leden Recourt (PvdA) en Çörüz (CDA) over Ierse klusjesmannen in Nederland (ingezonden 3 november 2011) worden beantwoord zoals aangegeven in de bijlage bij deze brief. De Minister van Veiligheid en Justitie, I.W. Opstelten

Antwoorden op de vragen van de leden Recourt (PvdA) en Çörüz (CDA) aan de Minister van Veiligheid en Justitie over Ierse klusjesmannen in Nederland (ingezonden 3 november 2011) Vraag 1 Bent u op de hoogte van de uitzendingen van Tros Opgelicht 1) waarin aandacht werd besteed aan Ierse klusjesmannen die in Nederland actief zijn met strafbaar gedrag? Zo ja, heeft u inzicht in het aantal groepen dat actief is en de omvang van deze groepen? Vraag 2 Deelt u de mening dat het ongewenst is dat deze mensen hun oplichterspraktijken in Nederland uitoefenen, waarbij mensen bijvoorbeeld worden geprest vele duizenden euro’s te betalen voor het schoonmaken van een dakgoot en er zelfs aanwijzingen zijn voor moderne slavernij? Kunt u uw antwoord toelichten?

100

Irish Travellers

Antwoord op vragen 1 en 2 Ik ben op de hoogte van de uitzendingen. Het verschijnsel van rondtrekkende Ierse klusjesmannen die aan de deur hun diensten aanbieden is bekend. Ik beschik niet over gegevens over het aantal groepen dat actief is of hun omvang. Ik deel de mening dat bij de in de uitzendingen beschreven handelwijzen sprake is van onwenselijk gedrag. Consumenten worden mogelijk onheus bejegend door agressieve handelspraktijken of bijvoorbeeld misbruik van omstandigheden. In sommige gevallen zou sprake kunnen zijn van strafbaar gedrag. Van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Staatssecretaris van Financiën heb ik vernomen dat sprake is geweest van respectievelijk overtreding van de arbeidswetgeving door klusjesmannen afkomstig uit Ierland en het niet afdragen van omzetbelasting in Nederland. Hiertegen is door de Arbeidsinspectie respectievelijk de Belastingdienst opgetreden. Vraag 3 Bent u ervan op de hoogte dat hierdoor vooral bij ouderen en bij mensen die afgelegen wonen een grote maatschappelijke onrust ontstaat? Zo ja, wat kunt u of wat doet u om deze maatschappelijk onrust weg te nemen? Antwoord Eventuele onrust en voortduring van de praktijken kunnen in dit geval het beste voorkomen worden door voorlichting te geven. Hiertoe zijn door de politie waarschuwingen afgegeven. Verder heeft de Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie mij meegedeeld dat naar aanleiding van de betreffende televisieuitzendingen consumenten ook via het informatieloket ConsuWijzer worden geïnformeerd over zaken waar ze bij verkoop aan de deur op moeten letten.1 Vraag 4 Bent u van mening dat dit een probleem van lokale bestuurders is? Of bent u van mening dat het onverstandig is het de aanpak van deze praktijken aan lokale bestuurders over te laten omdat die in de meeste gevallen niets anders kunnen doen dan de Ieren wegsturen waarna ze zich tijdelijk in een andere gemeente vestigen? Zo neen waarom niet? Antwoord De onderhavige problematiek raakt niet de verantwoordelijkheid van lokale bestuurders. Ik verwijs verder naar mijn antwoord op vragen 1 tot en met 3.


101

Vraag 5 Op welke manier kan worden voorkomen dat gedupeerden belemmeringen ondervinden bij het doen van aangifte bij de politie? Deelt u de mening dat een centraal meldpunt hierin kan voorzien? Antwoord Als mensen zich bedreigd voelen, kunnen zij het alarmnummer van de politie bellen of aangifte doen. Een centraal meldpunt is daarvoor niet noodzakelijk. Vraag 7 Bent u bereid deze groepen klusjesmannen, zodra ze ons land binnen komen, te verstaan te geven dat hun bedrijfspraktijken hier ongewenst zijn en daarbij direct de belastingdienst, de vreemdelingendienst en andere relevante instanties in te schakelen? Zo ja, bent u bereid die informatie, waaronder informatie in andere EU-landen, hierbij te betrekken? Zo nee waarom niet? Antwoord Het is niet mogelijk om deze personen bij het binnenkomen van ons land erop te wijzen dat zij zich hebben te houden aan verschillende verplichtingen, aangezien voor personen met de Ierse nationaliteit binnen de Europese Unie vrij verkeer van diensten bestaat en aan de grens niet wordt geconstateerd dat zij hier komen om als klusjesman te werken. Het is daarom ook niet mogelijk om uitvoeringsinstanties van hun binnenkomst op de hoogte te stellen. Vraag 6 Is het verstandig de informatie die er in de verschillende gemeentes en bij politiekorpsen over deze groepen is, centraal te registreren en de acties centraal te coördineren? Vraag 8 Bent u bereid te onderzoeken of ook op andere wijze integraal kan worden opgetreden tegen dergelijke groepen? Zo nee, waarom niet? Antwoord op vragen 6 en 8 De betrokken handhavende diensten kunnen ingrijpen als zij op de hoogte raken van een vermoeden jegens een identificeerbare persoon van een overtreding die binnen hun takenpakket valt. Diensten die willen samenwerken, weten elkaar te vinden. Mij hebben geen signalen

102

Irish Travellers

bereikt die nopen tot het ontwikkelen van een centrale registratie of landelijke coördinatie. 1) 7 oktober en 1 november 2011


103


((traveler OR travelers OR tinker OR tinkers OR medetraveller OR medetraveler OR medetravelers OR medetravellers OR traveller OR travellers OR travler OR travlers OR TFFT OR “T.F.F.T.” OR *nomaden* OR “ierse zigeuners” OR “schotse zigeuners” OR “engelse zigeuners” OR rondtrekken* OR rondreizend* OR klusjesman OR klusjesmannen OR klussen OR klussende OR klusser OR “gevels reinigen” OR “gevel reinigen” OR hoveniers OR hovenier OR hovenierswerk OR gevelreinigen OR gevelreiniger OR gevelreiniging OR “grind verkopen” OR “grint verkopen” OR dakdekke* OR dakreinig* OR dakbedekker OR dakbedekken OR dakbedekking OR dakwerke* OR asfalteren OR asfalteerders OR asfalteerwerk* OR steigerwerk* OR “schoon te maken” OR schoonmaakwerkzaamheden OR schilderklus* OR schildersklus* OR schilderwerk* OR “aangeboden diensten” OR “diensten aanbieden” OR “diensten aangeboden” OR “als schilder voordeed” OR “als schilder voordoen”) AND (opdringerig OR opdringerige OR “stuur aan de rechterkant” OR “stuur rechts” OR schotse OR schotland OR engeland OR “gebrekkig engels” OR “alleen engels” OR “spreken engels” OR “spraken engels” OR engelssprekende OR engelsprekende OR engelse OR engelsen OR engelstalig OR engelstalige OR engelstaligen OR grootbrittannie OR “groot-brittannie” OR brits OR britse OR “brits koninkrijk” OR iers OR ierse OR ieren OR ierland OR irish OR brittish OR british)) NOT (formuliertypePVVERHOOR OR formuliertypeVERHOOR OR formuliertypeVERHOORGETUIGEMETAFGESCHERMDGEDEELTE OR formuliertypePVVANAANGIFTEALGEM OR engelsesleutel OR “engelse sleutel” OR datatraveler OR “data traveler” OR “Traveler Cheques” OR TRAVELLERSCHEQUES OR TRAVELERCHEQUE OR travellercheques OR “Traveler Checks” OR “Traveller Checks” OR “Ras : Irish Tinker” OR “Type: TRAVELLER” OR “Type: STYLE TRAVELLER” OR (“Soort: VEE” AND “Type: IRISH TINKER”) OR litouw* OR pools OR poolse OR pool OR polen OR bosnie OR bosnisch OR bosnier OR tsjechisch OR tsjechische OR tsjech OR tsjechen OR slowaak OR slowaaks OR slowaakse OR slowaken OR hongaar OR hongaars OR hongaarse

104

Irish Travellers

OR hongaren OR sloveen OR sloveens OR sloveense OR slovenen OR letland OR “nationaliteit: letse” OR estnische OR estland OR roemeen OR roemeens OR roemeense OR roemenen OR oostblok OR bulgaren OR bulgaar OR bulgaarse OR bulgaars OR “oost-europees” OR “oosteuropese” OR oosteuropese OR ROMA OR tinkerdag OR “Frugal Traveler” OR “Stena traveller” OR tinkerbell OR “achternaam: ENGELSEN” OR engelsche OR “van ierland” OR “Adres : Ierse” OR “adr.strt.: Ierse” OR “adr.strt.: Engelse” OR “Adres: Engelse” OR “van engeland” OR mutatienr2212091761

Colofon

Uitgave Politieacademie Lectoraat Criminaliteitsbeheersing & Recherchekunde [email protected]

Datum

oktober 2014

Oplage

250 exemplaren

Productiebegeleiding

Communicatie & Marketing Politieacademie

Fotografie

Beeldbank politie

Vormgeving

CLIC-design BV, Enschede

Drukwerk

De Bink, Leiden

c 2014 Politieacademie Behoudens door de wet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder schriftelijke toestemming van de Politieacademie, die daartoe door de auteurs met uitsluiting van ieder ander onherroepelijk is gemachtigd.

106

Irish Travellers

107

Dit onderzoek is ontsproten uit de politiepraktijk. Problematiek die geassocieerd wordt met Irish Travellers blijkt veel (politie-) professionals een doorn in het oog. Tegelijkertijd is er een gebrek aan kennis over de achtergronden van Irish Travellers en ontbreekt inzicht in de aard van de problematiek. In dit rapport worden de resultaten van verkennend onderzoek gepresenteerd. Dit biedt handvatten voor beleid en het handelen van professionals.

14-079

Centraal in het onderzoek staat op welke wijze politie in aanraking komt met de groep en welke problematiek gesignaleerd wordt. Om een zo compleet mogelijk beeld te schetsen is er ook aandacht besteed aan de historische achtergronden van de groep en de maatschappelijke positie. In Nederland is de aanwezigheid van de groep een relatief nieuw fenomeen wat resulteert in het ontbreken van beleid. Om dit op te vullen is er veelvuldig naar de situatie in GrootBrittannië gekeken. Daar is men al meerdere decennia actief bezig met de accommodatie van de groep en de bijbehorende problematiek. De kennis die daar is vergaard biedt handvatten voor de Nederlandse situatie. Het laat ook zien dat er nog meer onderzoek nodig is om te komen tot een nationale, integrale aanpak vanuit alle verantwoordelijke ketenpartners.

www.politieacademie.nl

Irish Travellers; wat weten we er van?

Recommend Documents