Invoering van Triple-P in Fryslân Evaluatieonderzoek Triple P: methodiek voor opvoedingsondersteuning
Projectleider: Irene Permentier Minoropdrachten studenten NHL Hogeschool Leeuwarden, februari 2013
Colofon Opdrachtgever GGD Fryslân, Mw. T. van der Wal Financier GGD Fryslân Projectleiding Mw. I.M. Permentier, MSc, docent NHL Hogeschool Projectuitvoering Mw. M. Braaksma, NHL Hogeschool, minoronderzoek opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Mw. L. Breen, NHL Hogeschool, minoronderzoek opleiding Pedagogiek Mw. R. Haaima, NHL Hogeschool, minoronderzoek opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Mw. C. de Haan, NHL Hogeschool, minoronderzoek opleiding Pedagogiek Mw. N. Nijsing, NHL Hogeschool, minoronderzoek opleiding Pedagogiek Mw. L. Pettinga, NHL Hogeschool, minoronderzoek opleiding Pedagogiek Mw. M. Schutter, NHL Hogeschool, minoronderzoek opleiding Pedagogiek Mw. S. Roerdink, NHL Hogeschool, minoronderzoek opleiding Pedagogiek Mw. N. Wobben, NHL Hogeschool, minoronderzoek opleiding Pedagogiek Mw. S. Zitman, NHL Hogeschool, minoronderzoek opleiding Pedagogiek
2
Inhoudsopgave
Inleiding ........................................................................................................................................................... 4 1
Triple P .................................................................................................................................................... 6 1.1
Wat is Triple P? ...................................................................................................................................... 6
1.2
Triple-P in de provincie Fryslân ............................................................................................................. 7
2
Onderzoeksopzet ................................................................................................................................... 12
3
Resultaten ............................................................................................................................................. 15
4
3.1
In hoeverre is Triple P ingevoerd op niveau 1 in de provincie Fryslân? ................................................ 15
3.2
In hoeverre is Triple P ingevoerd op niveau 2 in de provincie Fryslân? ................................................ 18
3.3
In hoeverre is Triple P ingevoerd op niveau 3 in de provincie Fryslân? ................................................ 22
3.4
In hoeverre is Triple P ingevoerd op niveau 4 en 5 in de provincie Fryslân? ........................................ 24
Conclusies en aanbevelingen ................................................................................................................. 27 4.1
Conclusies ............................................................................................................................................ 27
4.2
Aanbevelingen ..................................................................................................................................... 29
Literatuuropgave............................................................................................................................................ 32 Bijlage I Toelichting begrippen en afkortingen
3
Inleiding In deze publicatie vindt u een evaluatie van de invoering van Triple P, een programma voor opvoedingsondersteuning, in de provincie Fryslân.
Triple P in Fryslân Met de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (in vervolg WMO) in 2007 kregen de gemeenten een wettelijke taak om op preventie gerichte ondersteuning te bieden aan: jeugdigen met problemen met opgroeien ouders en opvoeders met problemen met opvoeden Daarnaast zijn in 2009 met de Wet publieke gezondheid (WPG) advies, instructie, voorlichting en begeleiding bij opvoeding opgenomen in het basistakenpakket van de jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar (Nederlands Jeugd Instituut, z.d. [a]). Er was behoefte aan een duidelijke visie en een plan van aanpak voor een meer structurele en effectieve aanpak van gezond leven in de provincie Fryslân. Dit was in 2007 de aanleiding voor de toenmalig 31 Friese gemeenten in 2007 voor een Masterplan Gezond Leven met opvoedingsondersteuning als één van de thema’s (Masterplan gezond leven Friesland, 2007). Friese gemeenten constateerden namelijk dat zij geen consistent beleid voerden op het terrein van een gezonde leefstijl en opvoedingsondersteuning, en dat in de uitvoering sprake was van een ‘projectencarrousel’. Op het gebied van opvoedingsondersteuning kon de afstemming en samenwerking tussen de organisaties beter. Er was nog geen sprake van een sluitende aanpak, gezamenlijke visie en een doorgaande lijn bij de aanpak van opvoedingsproblematiek. Dit resulteerde enerzijds in een tekort in aanpak en bereik, en anderzijds in overlap en dubbelingen (De Ruijsscher & Van der Wal, 2009). Op initiatief van het Masterplan Gezond Leven Friesland en de uitvoeringsorganisaties van de Jeugdgezondheidszorg (in vervolg JGZ) heeft GGD Fryslân ingezet op invoering van Triple P (De Ruijsscher & Van der Wal, 2009). Voortkomend uit de behoefte van gemeenten en ouders in de provincie Fryslân, is in 2008 een convenant opgesteld tussen de provincie Fryslân en de toenmalig 31 Friese gemeenten. In dit convenant zijn er afspraken gemaakt over een gezamenlijk basismodel van de Friese Centra voor Jeugd en Gezin (in vervolg CJG’s) in de provincie Friesland, met als kernpartners de Jeugdgezondheidszorg (JGZ), Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW) en MEE Friesland. Hierbinnen zijn er gezamenlijke afspraken gemaakt over het zoveel mogelijk eenduidig invoeren van Triple P en andere methodieken en instrumenten (Provincie Fryslân, 2012). De GGD Fryslân is in 2009 van start gegaan met het implementeren van het programma Triple-P in de provincie Fryslân. Er werd gekozen voor een kleine start binnen vier ‘koplopergemeenten’, om ervaringen op te doen voor eventuele uitbreiding over andere gemeenten. Na een overwegend positieve evaluatie is de implementatie van het programma Triple-P in de provincie Fryslân verder uitgebreid in de jaren 2010, 2011 en 2012 (Van Diepen & De Boer, 2010).
4
Doelstellingen van deze implementatie zijn: Provinciebreed aanbod van het effectieve programma voor opvoedingsondersteuning Triple P op alle niveaus Effectieve ketensamenwerking in Friesland op het gebied van opvoedingsondersteuning. Vraagstelling Met deze evaluatie wordt inzicht geboden in hoeverre het programma Triple P geïmplementeerd is in de provincie Fryslân van 2010 tot en met 20121. In deze evaluatie is per interventieniveau van Triple P onderzocht in hoeverre Triple P ingevoerd is bij betrokken organisaties in Friesland en hoe ouders de Triple P interventies ervaren. Op twee interventieniveaus is geïnventariseerd wat de ervaringen zijn van professionals met Triple P. Daarnaast zullen er aanbevelingen worden gedaan voor verdere implementatie. Onder invoering in organisaties wordt in dit onderzoeksrapport de definitie uit het Projectplan Implementatie gebruikt (De Ruijsscher & Van der Wal, 2009): De methode Triple P is opgenomen in de standaard werkwijze, medewerkers zijn geschoold en geaccrediteerd, de officiële Triple P- materialen worden gebruikt, een systeem voor nascholing en intervisie is geregeld. Ook is er een duidelijke coördinator, trekker of aandachtsfunctionaris aan te wijzen die de voortgang bewaakt en onderhoudt. En dat dit alles duidelijk zichtbaar is in de werkplannen en begroting van organisaties.
Leeswijzer In hoofdstuk één kunt u meer lezen over de achtergrond van het Triple P opvoedprogramma (ook Positief Opvoeden genoemd) en de invoering hiervan in de provincie Fryslân. De wijze waarop het onderzoek uitgevoerd is, wordt kort besproken in hoofdstuk twee. In hoofdstuk drie worden de resultaten van deze evaluatie gepresenteerd. Ten slotte vindt u in hoofdstuk vier de conclusies van het onderzoek en aanbevelingen voor verdere implementatie.
1
Kort na de presentatie van het implementatieplan is de start van de implementatie een jaar uitgesteld. Hiertoe loopt het implementatietraject niet van 2009 tot en met 2011, maar van 2010 tot en met 2012.
5
1
Triple P
1.1
Wat is Triple P?
Triple P is een Australisch opvoedprogramma en staat voor Positief Pedagogisch Programma. Het doel van Triple P is de preventie en aanpak van psychosociale problemen bij kinderen. Dit doel wordt nagestreefd door opvoedingsondersteuning te bieden aan ouders (Speetjens, De Graaf & Blokland, 2007). Geaccrediteerde professionals, professionals die succesvol één van de trainingen van Triple P hebben afgerond, bieden ouders handvatten waarmee zij de ontwikkeling van hun kinderen positief kunnen beïnvloeden (Speetjens et al., 2007). Het opvoedprogramma richt zich op ouders met kinderen van 0 tot 16 jaar. Ondersteuning volgens het opvoedprogramma richt zich op ouders die informatie wensen over opvoeden tot ouders met kinderen met meervoudige gedragsproblemen. Triple P wordt uitgevoerd door lokale en regionale instellingen op het gebied van jeugdgezondheidszorg, jeugdwelzijnswerk, (school)maatschappelijk werk, onderwijs, kinderopvang, jeugdzorg of geestelijke gezondheidszorg (Triple P Nederland, z.d.[a]). Triple P hanteert vijf basisprincipes voor positief opvoeden. Deze principes zijn gericht op specifieke risico- en beschermende factoren die de ontwikkeling van kinderen beïnvloeden. De vijf principes zijn: Kinderen een veilige en stimulerende omgeving bieden Kinderen laten leren door positieve ondersteuning Aansprekende discipline hanteren Realistische verwachtingen hebben van het kind Als ouder goed voor jezelf zorgen (Speetjens et al., 2007). Triple P heeft vijf opeenvolgende niveaus van ondersteuning (interventie) met verschillende aanbiedingsvormen. Deze ondersteuning loopt op van het eerste interventieniveau, een publiekscampagne om te informeren en toe te leiden, tot intensieve gezinsondersteuning op het vijfde interventieniveau. Het interventieniveau dat ingezet wordt, hangt af van de voorkeuren en behoeften van de ouders, maar ook van de hoeveelheid steun die de ouders nodig hebben (Turner, Sanders & Markie-Dadds, 2007, pp. 3-4). De opeenvolgende niveaus zorgen binnen Triple P voor een keten van opvoedingsondersteuning vanuit dezelfde basisprincipes waardoor ouders eenduidig advies en steun krijgen (De Graaf, Speetjens, Smit, De Wolff & Tavecchio, 2008 [a]). Triple P: Een evidence-based opvoedprogramma Triple P is een evidence-based opvoedprogramma, gebaseerd op meer dan dertig jaar empirisch en klinisch onderzoek dat wereldwijd is uitgevoerd (Triple P, z.d.). Uit twee metastudies volgt dat de gedragsproblemen bij kinderen afnemen en het opvoedgedrag door ouders verbeterd bij begeleiding op interventieniveau 4 (De Graaf et al., 2008 [a]; De Graaf, Speetjens, Smit & Tavecchio, 2008 [b]). In Nederland zijn er diverse effectstudies gedaan naar het Triple P programma. Resultaten tonen aan dat het opvoedingsgedrag, de competenties en de tevredenheid van ouders duidelijk meer verbeteren bij ouders die het Triple P programma volgden, dan bij ouders die het reguliere aanbod kregen (Blokland & Van Rijn, 2009). 6
De trainingen, verzorgd door het Nederlands Jeugdinstituut, vormen in Nederland de enige manier om toegang te krijgen tot de interventies en materialen van het Triple P programma. Beroepskrachten die een training hebben gevolgd verwerven hun accreditatie en worden geregistreerd als Triple P-uitvoerder, waardoor ze gecertificeerd zijn om Triple P op een bepaald niveau uit te voeren. Triple P is een programma met een vast stramien. Zo bestaat het opvoedprogramma op niveau 3 uit vier sessies met een vaststaande structuur.
1.2
Triple-P in de provincie Fryslân
Verloop implementatie Triple P in provincie Fryslân De aanleiding tot het invoeren van Triple P op provinciaal niveau was een matige afstemming en samenwerking tussen instellingen op het gebied van opvoedondersteuning. Er was geen sluitende aanpak, gezamenlijke visie en doorgaande lijn bij de aanpak van opvoedingsproblematiek. Op basis van werkbezoeken en literatuurstudies is in 2007 door zowel gemeenten, de provincie als organisaties al uitgesproken dat het de voorkeur heeft Triple P te implementeren. Eerst werd Triple P op interventieniveau 1 tot en met 3 geïmplementeerd bij vier ‘koplopersgemeenten’ van september 2008 tot december 2010. Na evaluatie van deze pilot werd een projectplan geschreven voor de implementatie van Triple P van 2009 tot 2011 over de gehele provincie Fryslân (De Ruijsscher & Van der Wal, 2009). Hieronder vindt u een overzicht van het verloop van deze implementatiefasen. De kwantitatieve en kwalitatieve resultaten van deze invoering vindt u in hoofdstuk 3.
Figuur 1.1: Koplopersgemeenten implementatie Triple P 2008-2010
7
Fase 1: Ondersteuning bij besluit Het verstrekken van informatie over de mogelijkheden van Triple P (Triplep-nederland, z.d. [b]). Het starten van samenwerkingsprocessen met sleutelfiguren binnen de instellingen waar mee samengewerkt gaat worden. Er zijn veel inspanningen geleverd door de projectleider om voor draagvlak te zorgen. De projectleider, Tryntsje van der Wal, nam initiatief om Triple P te bespreken en informatie hierover te presenteren in gezamenlijke vergaderingen, zowel op bestuurlijk niveau (met wethouders Volksgezondheid) als op ambtelijk niveau (de regionale beleidsoverleggen op het gebied van Volksgezondheid). Ook heeft de projectleider, per gemeente contact gehad met de beleidsambtenaren op het gebied van jeugd/CJG, de coördinatoren CJG, kernteams CJG en wethouders. Dankzij de verstrekte informatie en door eerdere eigen ervaringen met Triple P onderstreepten de meeste Friese gemeenten het nut van Triple P. De financiële mogelijkheden waren bij sommige gemeenten erg beperkt (T. van der Wal, persoonlijke mededeling, 3 december 2012). Fase 2: Opstarten en invoeren Er een implementatieplan geschreven wordt. Er een projectleider aangesteld wordt. In het ontwikkelde implementatie plan uit 2009 staan duidelijk de aanleiding, de eerdere ervaringen in de pilot, doelstellingen, doelgroepen en betrokken actoren genoemd. Daarnaast staat duidelijk beschreven dat de GGD Fryslân en het hieruit samengestelde Kennis en Adviesteam Positief Opvoeden de verantwoordelijkheid draagt voor het behalen van de volgende prestatie-indicatoren bij het aflopen van de projectperiode: Afspraken tussen de belangrijkste ketenpartners over het aanbod van Triple P in Friesland op alle niveaus. Het gaat in ieder geval om: JGZ, (school)maatschappelijk werk, MEE en Jeugdhulp Friesland. Bureau Jeugdzorg geeft indicaties af voor interventie op niveau 4 en 5. Triple P (op niveau 1 tot en met 3) is ingevoerd in de Jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar in Friesland. Triple P is ingevoerd bij minimaal Jeugdhulp Friesland, MEE en (school)maatschappelijk werk. Triple P (op niveau 1 tot en met 3) is op maat ingevoerd in minimaal 20 gemeenten vanuit het Centrum voor Jeugd en Gezin en waar mogelijk bij de basisvoorzieningen (kinderopvangorganisaties, peuterspeelzalen, onderwijs). Opvoedingsinformatie over “Positief Opvoeden” (Triple P niveau 1) is voor alle Friese ouders beschikbaar via de (provinciale/ lokale) website CJG. Fase 3: Uitvoering en kwaliteitsbewaking Niveau 1 tot en met 3 In 21 van de 27 Friese gemeenten zijn door CJG’s en hun kernpartners (maatschappelijk werk organisaties, welzijnsorganisaties, Jeugdgezondheidszorg) onderdelen van Triple P op de niveaus 1 tot en met 3 uitgevoerd.
8
Niveau 1: Populatiegerichte strategie Met niveau 1 richt Triple P zich via publiekscampagnes op ouders die interesse hebben in de opvoeding en de ontwikkeling van hun kind(eren). Deze strategie heeft ten doel om basisprincipes van positief opvoeden kenbaar te maken aan een brede doelgroep. Daarnaast wil niveau 1 de voorzieningen toegankelijker maken vergroten en de drempel voor het zoeken van hulp bij opvoedingsproblemen verlagen (Nederlands Jeugdinstituut, 2006). In de provincie Fryslân is aan niveau 1 vorm gegeven op provinciaal en gemeentelijk niveau, met: De website Positief Opvoeden met toegevoegde Friese content, indien gewenst gekoppeld aan CJG-websites. Campagne- en informatiemateriaal Positief Opvoeden Tipkrant Positief Opvoeden Bannerpakket dat geplaatst kan worden op eigen website door organisaties die met Triple P werken Website voor Triple P getrainden Betrokken organisaties: Kennis en Adviesteam Positief Opvoeden (GGD Fryslân) JGZ Friese CJG’s Niveau 2: Voorlichtingsactiviteiten Ouders die gerichte vragen hebben over gedrag en/of over de ontwikkeling van hun kind kunnen middels voorlichtingsactiviteiten antwoorden verwerven. Niveau 2 is een korte informatieve opvoedingsvoorlichting die gegeven wordt door de jeugdgezondheidszorg, peuterspeelzalen, kinderopvang, naschoolse opvang, scholen en het (jeugd)welzijnswerk. In één à twee gesprekken die tien minuten duren, kunnen ouders persoonlijk of telefonisch advies krijgen, waarbij ze eventueel schriftelijke informatie op maat kunnen krijgen. (Nederlands Jeugdinstituut, 2006). In de provincie Fryslân krijgt niveau 2 vorm op gemeentelijk niveau. Gemeenten worden aangemoedigd om toewijzers op te leiden in Triple P. Niveau 2 krijgt vorm in: Groepsaanbod: Lezingencyclus over Positief Opvoeden georganiseerd door CJG’s, uitgevoerd door de JGZ Individuele korte voorlichting: Consultatiebureaus en een aantal basisvoorzieningen van gemeenten (een tiental kinderopvangorganisaties, peuterspeelzalen en basisscholen) Betrokken organisaties: CJG’s JGZ (lezingen en individuele voorlichting op consultatiebureaus) Kinderopvangorganisaties: Catalpa Drachten, Stichting Kinderopvang Achtkarspelen (in vervolg SKA), Stichting Kinderopvang Leeuwarden (in vervolg SKL), Kinderopvang Zuidwest Friesland, enkele kleinere kinderopvangorganisaties Peuterspeelzalen: Maatschappelijke Onderneming Smallingerland (in vervolg MOS) Basisscholen
9
Niveau 3: Gericht individueel en groepsadvies Op niveau 3 worden gerichte adviezen gegeven in de vorm van individuele pedagogische advisering. Ouders die zich zorgen maken over gedrags- en ontwikkelingsproblemen van hun kind(eren), kunnen hierbij hulp krijgen. In ongeveer vier sessies van dertig minuten wordt gericht advies gegeven over bijvoorbeeld slaapproblemen, agressie van kinderen of ruzie tussen kinderen. Tijdens deze sessies wordt gekeken naar het ontstaan van de problematiek, naar de aard hiervan en er worden opvoedingsstrategieën besproken. De laatste bijeenkomst staat in teken van terugkijken naar de afgelopen periode en de afronding. Wanneer blijkt dat er meer hulp nodig is, dan wordt er verwezen naar een intensiever ondersteuningsaanbod, niveau 4 of niveau 5 (Nederlands Jeugdinstituut, 2006). In de provincie Fryslân wordt aan niveau 3 vormgegeven op provinciaal niveau. Daarnaast kunnen gemeenten besluiten middelen beschikbaar te stellen aan partners van het CJG en tot slot kunnen organisaties ook zelf tot scholing op niveau 3 besluiten en hiervoor middelen aan te vragen bij de provinciale projectgroep. Niveau 3 krijgt vorm in: Individuele adviesgesprekken: JGZ, Stichting Maatschappelijk Werk Friesland (in vervolg SMWF), Timpaan Welzijn, Cedin Groepsaanbod: Workshops Positief Opvoeden over vier onderwerpen georganiseerd door CJG’s, uitgevoerd door de JGZ Betrokken organisaties: CJG’s JGZ Kinderopvangorganisaties; Catalpa Drachten, Stichting Kinderopvang Achtkarspelen (in vervolg SKA), Stichting Kinderopvang Leeuwarden (in vervolg SKL), Kinderopvang Zuidwest Friesland, enkele kleinere kinderopvangorganisaties Peuterspeelzalen; Maatschappelijke Onderneming Smallingerland (in vervolg MOS), enkele kleinere peuterspeelzaalorganisaties Basisscholen Niveau 4 en 5 Niveau 4: Oudertrainingen - Groepscursus Ouders van kinderen met matige tot ernstige/meervoudige gedragsproblemen kunnen hulp krijgen op niveau 4. Bij meervoudige gedragsproblemen kan gedacht worden aan agressief gedrag, gedragsstoornissen en leerstoornissen. Ouders krijgen op niveau 4 een uitgebreide training in opvoedingsvaardigheden. In acht tot tien individuele bijeenkomsten van ongeveer anderhalf uur, worden opvoedingsvaardigheden uitgebreid en gegeneraliseerd. Op niveau vier is ook een groepsgericht aanbod mogelijk. Het groepsgericht aanbod bestaat uit acht sessies, waarbij de training begint met vier groepsbijeenkomsten van twee uur. Ouders leren over de basisprincipes van opvoeden en over verschillende opvoedingsstrategieën. Hierna volgen drie telefonische sessies van 15 tot 30 minuten die gericht zijn op het toepassen van de aangeleerde vaardigheden in de thuissituatie. Als laatst volgt een slotbijeenkomst (Nederlands Jeugdinstituut, 2006). Betrokken organisaties: Jeugdhulp Friesland 10
MEE Friesland Tjallingahiem Kinnik Zo!Zorgoplossingen Niveau 5: Gezinsinterventie De gezinsondersteuning biedt hulp bij ernstige gedragsproblemen van het kind en disfunctioneren van het gezin. Er wordt rekening gehouden met de beïnvloeding van het pedagogisch handelen van de ouders. Niveau 5 is een intensieve individuele training van ongeveer elf sessies van een uur en richt zich op gedragsproblemen van het kind in combinatie met problemen van de ouders, bijvoorbeeld relatieproblematiek, stress en depressie. Niveau 5 wordt ingezet, wanneer blijkt dat niveau 4 geen of niet voldoende verbetering heeft opgeleverd in het gedrag van kinderen. De vier modules van niveau 5 bouwen op wat ouders op niveau 4 hebben geleerd en bieden meer ondersteuning bij de toepassing van vaardigheden in moeilijke situaties. Deze vier modules zijn gericht op het bieden van hulp in moeilijke opvoedingssituaties, gedragsproblematiek van het kind en het disfunctioneren van het gezin (Nederlands Jeugdinstituut, 2006). Betrokken organisaties Jeugdhulp Friesland (sinds 2011) Kinnik (sinds 2012) Zo! Zorgoplossingen (sinds 2012)
11
2
Onderzoeksopzet
In dit hoofdstuk zal per interventieniveau van Triple P kort toegelicht worden hoe de kwantiteit en kwaliteit van de implementatie onderzocht is. Er wordt kort beschreven welke onderzoeksmethoden ingezet zijn; welke respons verkregen is en welke obstakels zich voordeden in het onderzoeksproces. Niveau 1 Om zicht te krijgen op de invoering van Triple P op niveau 1 is er voor de volgende onderzoeksmethoden gekozen: Organisaties: Bij organisaties (CJG) op niveau 1 is er gekozen voor documentenanalyse van gegevens van GGD Fryslân en gestructureerde digitale vragenlijsten aan de 18 coördinatoren van de 19 CJG’s2 die Triple P implementeren. Hiermee is onderzocht in hoeverre Triple P op niveau 1 ingevoerd is. Uiteindelijk hebben 6 coördinatoren deze digitale vragenlijst ingevuld en betrof de respons 33,3%. Ouders: Bij ouders zijn gegevens over hun kennis, ervaringen en mening over Triple P op niveau 1 verzameld met gestructureerde vragenlijsten die face-to-face afgenomen zijn. De onderzoekspopulatie bestaat uit ouders die (ook) kinderen hebben jonger dan 12 jaar. Er is gekozen om het onderzoek uit te voeren in Leeuwarden en Menaldumadeel omdat een aselecte steekproef uit de verschillende gemeentelijke basisadministraties niet haalbaar bleek te zijn vanwege het krappe tijdsbestek en de medewerking van gemeenten. Leeuwarden is een stedelijke gemeente waar de campagnematerialen op een andere manier verspreid zijn dan in de landelijke gemeente Menaldumadeel. Mogelijke verschillen tussen plattelands- en stedelijke gemeente en de verschillende verspreidingswijze van de campagnematerialen konden achterhaald worden. Op verschillende tijdstippen zijn de vragenlijsten afgenomen bij 582 ouders die bij basisscholen en in winkelcentra benaderd werden. Niveau 2 Organisaties: Op niveau 2 is bij de organisaties die Triple P aanbieden onderzocht in hoeverre Triple P ingevoerd is door analyse van documenten van GGD Fryslân over lezingen en de door de medewerkers gevolgde trainingen op niveau 2, waar ook de medewerkers op de consultatiebureaus toe behoren. Daarnaast is bij drie van de vier grotere kinderopvangorganisaties en peuterspeelzaalorganisaties die met Triple P werken, onderzocht in hoeverre Triple P ingevoerd is. Deze informatie is verkregen door een schriftelijke vragenlijst af te nemen bij de managers van de drie organisaties. Professionals: De ervaringen van professionals die geschoold zijn op niveau 2 zijn onderzocht in de kinderopvang en peuterspeelzalen. De ervaringen van de 46 geaccrediteerde medewerkers van drie verschillende Friese kinderopvangorganisaties en peuterspeelzaalorganisaties zijn onderzocht in 16 semi-gestructureerde interviews. Hiervan zijn 8 interviews afgenomen bij de peuterspeelzaalorganisatie en 8 bij twee kinderopvangorganisaties zodat er een vergelijking mogelijk was tussen ervaringen op het niveau van de werksoort en de organisatie. Ouders: De tevredenheid van ouders met Triple P niveau 2 is onderzocht binnen het groepsgerichte aanbod: de lezingen. Dit is onderzocht met gestructureerde vragenlijsten tijdens 2
CJG Frankeradeel en CJG Schiermonnikoog hebben besloten Triple P niet te implementeren.
12
13 lezingen in 2011 en 2012 die door 652 ouders ingevuld zijn. In totaal zijn er tussen 2010 en 2012 91 lezingen gehouden die door 3785 mensen zijn bijgewoond (het aantal Friese burgers dat de lezingen heeft bijgewoond is vermoedelijk lager, het betreft telkens een cyclus van drie lezingen waarvan elk van de lezingen deels door dezelfde mensen zal zijn gevolgd). Niveau 3: JGZ, SMWF en Timpaan Welzijn Organisaties: Om de mate van invoering van Triple P in beleid, organisatie en uitvoering bij de JGZ in kaart te brengen, is er een telefonisch interview afgenomen met de coördinator van JGZ. Aanvullend zijn documenten van de JGZ met betrekking tot scholingsgegevens en het aanbod van workshops gebruikt. De invoering van Triple P in SMWF en Timpaan Welzijn is onderzocht door 10 semi-gestructureerde interviews af te nemen bij geaccrediteerde maatschappelijk werkers van SMWF en Timpaan Welzijn. Ouders: De ervaringen van ouders met Triple P niveau 3 bij JGZ zouden onderzocht worden met gestructureerde digitale vragenlijsten. Jeugdverpleegkundigen die provinciebreed zich richten op 4-19 jarigen en de verpleegkundigen voor 0-4 jarigen uit twee van de zes regio’s stemden in om bij uitvoering van een Triple P begeleiding in het najaar van 2012 ouders een uitnodiging aan een tevredenheidsonderzoek te overhandigen en in te laten vullen. De reactie van de ouder zou vervolgens verstuurd worden naar de onderzoekers. Het streven was dat elke verpleegkundige 2 ouders benaderde, waardoor er circa 80 ouders zouden worden gevraagd en er naar schatting 40 ouders zouden meewerken aan het onderzoek. Omdat er weinig antwoordformulieren werden geretourneerd aan de NHL, heeft de opdrachtgever van GGD Fryslân Tryntsje van der Wal de verpleegkundigen een herinnering gestuurd en is er telefonisch contact gezocht met de verpleegkundigen. Uiteindelijk zijn er slechts 5 ouders bereid gevonden om mee te werken aan het tevredenheidsonderzoek. Om meer en diepgaandere informatie te verkrijgen van de respondenten is er niet een gestructureerde digitale vragenlijst afgenomen, maar een semigestructureerd telefonisch interview onder ouders die ondersteuning hebben gekregen op niveau 3 bij JGZ. Verpleegkundigen gaven de volgende redenen voor het niet terugsturen van het antwoordformulier, omdat: regelmatig een huisbezoek niet meer nodig is, omdat ouders zich met een meegegeven tipsheet redden; er regelmatig onderdelen uit Triple P gebruikt, maar het geen officieel Triple P traject is; ouders zijn niet geschikt om te benaderen; er weinig opvoedvragen zijn in de categorie 4-19 jaar. Professionals: De ervaringen van de professionals die geschoold zijn op niveau 3 zijn onderzocht onder maatschappelijk werkers. Bij 10 van de 21 maatschappelijk werkers van SMWF en Timpaan Welzijn met een accreditatie voor Triple P op niveau 3 zijn semi-gestructureerde face-to-face interviews afgenomen. Niveau 4 Organisaties: Op niveau 4 is de mate van invoering van Triple onderzocht door telefonische interviews af te nemen onder de coördinatoren van de deelnemende instellingen3. Dit zijn Jeugdhulp Friesland, Kinnik, Tjallingahiem en Zo!-zorgoplossingen. 3
MEE Friesland is niet in dit onderzoek meegenomen aangezien zij niet via GGD Fryslân het opvoedingsprogramma Triple P gebruiken, maar in het kader van een effectiviteitsonderzoek vanuit het UMCG.
13
Ouders: Om de mate van tevredenheid van ouders over de methode en de begeleiding van Triple P niveau 4 te onderzoeken, is er bij 5 ouders die ondersteuning kregen bij Jeugdhulp Friesland een telefonisch interview afgenomen. In totaal hebben 91 ouders op niveau 4 ondersteuning gekregen, waarvan 19 bij Jeugdhulp Friesland. Er is gekozen voor de organisatie die al vroeg in het project is ingestroomd om de tevredenheid onder ouders te onderzoeken. Van de 16 ouders die schriftelijk benaderd zijn, waren 8 weigeringen en 3 ouders waar geen contact mee is gekregen. Niveau 5 Organisatie: De mate van invoering van Triple P op niveau 5 is onderzocht met een telefonisch interview met de coördinator van Jeugdhulp Friesland. Bij de andere aanbieders van Triple P niveau 5, Kinnik en Zo! Zorgoplossingen, is hier vanaf gezien, aangezien bij hen in 2012 pas de eerste zes medewerkers geaccrediteerd zijn. Ouders: Er is vanaf gezien om te onderzoeken wat de ervaringen van ouders zijn met Triple P interventies op niveau 5. Nog maar één ouder heeft bij Jeugdhulp Friesland namelijk een traject op niveau 5 aangeboden gekregen.
14
3
Resultaten
3.1
In hoeverre is Triple P ingevoerd op niveau 1 in de provincie Fryslân?
Niveau 1 van Triple P is een populatiegerichte strategie van meerdere interventies die door verschillende organisaties uitgevoerd worden, op provinciaal niveau door GGD Fryslân JGZ en op gemeentelijk niveau door de Centra voor Jeugd en Gezin. Invoering op het niveau van de provincie, CJG en gemeente GGD Fryslân heeft er voor gezorgd dat de website Positief Opvoeden een Friese content heeft. Hiermee is lokale opvoedingsinformatie beschikbaar voor alle ouders in Fryslân. Daarnaast is, voor gemeenten die hier middelen beschikbaar voor stelden, via het Kennis en Adviesteam Positief Opvoeden, voorlichtingsmateriaal van Triple P aangeleverd. In Fryslân zijn er 21 CJG’s die verdeeld zijn over de 27 Friese gemeenten. De mate van invoering van Triple P op niveau 1 varieert per gemeente en per Centrum voor Jeugd en Gezin en haar kernpartners. Negentien CJG’s en hun kernpartners implementeren in 25 Friese gemeenten onderdelen van Triple P op niveau 1. Zo zijn er 190.000 Tipkranten verspreid in 2011 en 2012. In 2011 door 7 CJG’s in 10 gemeenten; in 2012 door 15 CJG’s in 18 gemeenten. 19 CJG’s hebben een duidelijke link op de website naar www.positiefopvoeden.nl en geven ten minste digitaal toegang tot Tipkranten en tips. Een verdeling van de mate van invoering op niveau 1 over de verschillende gemeenten is te zien in figuur 3.1. Hierbij is de mate van invoering gebaseerd op het uitbrengen van tipkrant in 2011, in 2012, de wijze van verspreiding en de vindbaarheid van Triple P op de CJGwebsite.
Grotendeels ingevoerd
Niet ingevoerd Figuur 3.1: Mate van invoering Triple P op niveau 1 naar CJG
15
Van de 18 coördinatoren van de Friese Centra voor Jeugd en Gezin hebben 6 coördinatoren de digitale vragenlijst ingevuld. Uit deze onderzoeksgegevens gecombineerd met de gegevens uit analyse van documenten van GGD Fryslân volgt dat er bij de CJG’s niet altijd zicht is op de verankering van Triple P in de werkwijze van haar kernpartners. Geen van de respondenten heeft de taken van de CJG betreffende Triple P opgenomen in de begroting of werkplannen. Hierbij kunt u denken aan de aanstelling van een coördinator; verspreiding van campagnematerialen; organisatie van lezingen of workshops. De zelfgerapporteerde motivatie om te werken met Triple P is redelijk (gemiddeld rapportcijfer 7). Ervaringen ouders Van de ouders met kinderen jonger dan 12 kent 13% Triple P (of Positief Opvoeden). Van de mensen die Triple P kennen, kent 88 % het van familie en vrienden (zie figuur 3.2).
Figuur 3.2: Hoe kent u Positief Opvoeden (meerdere antwoorden mogelijk)
Van de voorlichtingsmaterialen kent 60 % van degene die bekend is met Triple P de Tipkrant en de folders van Triple P (zie figuur 3.3).
Figuur 3.3: Welke materialen kent men? (meerdere antwoorden mogelijk)
16
Van de respondenten die Triple P kennen, heeft in Leeuwarden een groter deel de Tipkrant gezien dan in Menaldumadeel (zie figuur 3.4).
Figuur 3.4: Heeft u de Tipkrant wel eens gezien?
De voorlichtingsmaterialen van Triple P worden door de ouders die hier bekend mee zijn met een ruim voldoende beoordeeld (zie tabel 3.1).
Tabel 3.1: Waardering van voorlichtingsmaterialen Triple P N Gemiddeld rapportcijfer Posters 26 6,9 Folders 46 7,1 Flyers 63 7,0 Persartikelen 12 6,9 Tipkrant 46 7,1 Uiterlijk Tipkrant 40 7,3 Website 23 7,3 Uiterlijk website 23 7,6
17
Van de ouders die bekend zijn met Triple P en met de Tipkrant maakt 62% gebruik van de informatie in de Tipkrant over opgroeien en opvoeden. Van de ouders die Triple P en de website kennen, maakt 91% gebruik van de informatie over opgroeien en opvoeden die hierop beschikbaar is (zie figuur 3.5).
Figuur 3.5: Frequentie gebruik informatie over opgroeien/opvoeden.
De opvoedtips, artikelen hierover en de doorverwijzing bij problemen worden gemiddeld met ruim een 7 beoordeeld door de ouders (zie tabel 3.2). Ouders geven de informatie over de lezingen een ruim voldoende. Daarnaast is het opvallend dat alle ouders die bekend zijn met Triple P aangeven te weten waar zij heen kunnen met hun opvoedvragen.
Tabel 3.2: Waardering van opvoedingstips Triple P N Gemiddeld rapportcijfer Tips over opgroeien/opvoeden 24 7,5 kinderen Artikelen over 21 7,2 opgroeien/opvoeden kinderen Doorverwijzing bij problemen bij 20 7,2 het opgroeien/opvoeden kinderen
3.2
In hoeverre is Triple P ingevoerd op niveau 2 in de provincie Fryslân?
Niveau 2 is een korte informatieve opvoedingsvoorlichting die gegeven wordt door de jeugdgezondheidszorg, peuterspeelzalen, kinderopvang, naschoolse opvang, scholen en het (jeugd)welzijnswerk. Daarnaast bestaat niveau 2 uit een groepsaanbod: lezingen over positief opvoeden.
18
Invoering op het niveau van de provincie, CJG en gemeente Het aanbod op niveau 2 bestaat in Fryslân uit het aanbod van korte, individuele adviesgesprekken provinciebreed door de JGZ (in de consultatiebureaus); het aanbod van korte, individuele adviesgesprekken bij basisvoorzieningen in 10 gemeenten en uit lezingen in 13 gemeenten (zie tabel 3.3). In totaal zijn er door 10 gemeenten middelen beschikbaar gesteld om Triple P in te voeren in een deel van de basisvoorzieningen. Zo zijn er bij 4 grote kinderopvangorganisaties en één grote peuterspeelzaalorganisatie medewerkers geschoold en bij een aantal kleinere organisaties voor kinderopvang en peuterspeelzalen. De lezingen Positief Opvoeden worden door 13 gemeenten aangeboden en uitgevoerd door pedagogen van JGZ. In deze lezingen staan de kracht van positief opvoeden, het stimuleren van zelfvertrouwen en sociale vaardigheden en het bevorderen veerkracht centraal. De lezingen hebben tussen 2009 en 2012 3785 bezoekers gehad. Aangezien de lezingen meestal in een serie van drie aangeboden worden door het CJG, en ouders waarschijnlijk meerdere lezingen bijwonen, zal het aantal ouders dat de lezingen bijgewoond heeft lager uitvallen. In vijf gemeenten is een deel van de werknemers van de basisvoorzieningen geschoold in Triple P én worden de lezingen op niveau 2 aangeboden.
Tabel 3. 3: Aanbod en aanbieders niveau 2 Individuele adviesgesprekken basisvoorzieningen Gefaciliteerd door
10 Gemeenten
Individuele adviesgesprekken consultatiebureaus JGZ
Lezingen Positief Opvoeden
Organisator
10 Gemeenten, 8 CJG's
JGZ
10 CJG's
Aanbieders
JGZ
JGZ
Aantal interventies
4 grote kinderopvangorganisaties, 1 grote peuterspeelzaalorganisatie (+ kleinere) basisscholen Onbekend
Onbekend
91
Aantal ouders
Onbekend
Onbekend
3785 bezoekers
13 Gemeenten
In de provincie Fryslân hebben tussen 2009 en 2012 297 professionals een training op niveau 2 gevolgd (zie tabel 3.4).
Tabel 3.4: Scholing professionals niveau 2 JGZ artsen en pedagogen Kinderopvang, psz
2009
2010
2011
2012
Totaal
14
38
11
2
65
7
26
84
61
178
13
14
13
40
12
1
14
Onderwijs Overig
1
19
Invoering van Triple P in Kinderopvang- en peuterspeelzaalorganisaties Van de vier grootste kinderopvang- en peuterspeelzaalorganisaties met medewerkers die geschoold zijn in Triple P Niveau 2 hebben drie deelgenomen aan een onderzoek onder de medewerkers en managers naar de invoering van Triple P in de eigen organisatie. Dit zijn de kinderopvangorganisaties SKA en Catalpa Drachten en de peuterspeelzaalorganisatie van MOS. De methode Triple P is gedeeltelijk ingevoerd in de kinderopvang- en peuterspeelzaalorganisaties. Bij SKA is 13 % van het personeel geschoold, bij Catalpa Drachten 26% van de werknemers met vast contract en bij MOS 100 % van de werknemers. In geen van de organisaties is een systeem voor nascholing of een systeem voor intervisie geregeld. Enkel Catalpa heeft een coördinator voor Triple P aangewezen, dit is echter niet bekend bij de medewerkers. De methode Triple P is vooral bij de peuterspeelzaalorganisatie MOS opgenomen in de standaardwerkwijze. Triple P is binnen MOS de meest gebruikte methode voor opvoedingsondersteuning. Twee van de drie organisaties geven aan naast de Triple P methode te werken met andere methodes en hulpprogramma’s die zich met opvoedondersteuning bezig houden. Alle organisaties geven aan dat zij de inhoud van de methode goed vinden en dat het voor hun medewerkers een aanvulling is in het werken met kinderen en ouders. Medewerkers van SKA gebruiken Triple P amper. De strakke opzet van de methode die niet passend is binnen hun eigen werkwijze wordt als reden gegeven. Door alle 8 medewerkers van de kinderopvangorganisaties wordt het lastig gevonden om Triple P toe te passen. Alle 8 geven hiervoor als reden dat er nauwelijks tijd is voor voorlichtingsgesprekken met ouders binnen het werk. Eén van de kinderopvangorganisaties heeft aangegeven op zoek te zijn naar een andere methode die flexibeler ingezet kan worden.
Tabel 3.5: Invoering Triple P bij kinderopvang- en peuterspeelzaalorganisaties Medewerkers geaccrediteerd Gebruik officiële materialen Nascholing Intervisie Coördinator Triple P Opname in standaard werkwijze
Opgenomen in werkplan/begroting
Catalpa Drachten 10 (26% vast contract) M.n. Tipsheets Nee (invoering) Nee Nee (komt nog) Aanvulling op andere methoden
SKA 6 (13%)
MOS 30 (100%)
Nee Nee Nee Nee Nauwelijks, past niet
M.n. Tipsheets en Tipkrant Nee Nee Nee + Naast andere methoden
Ja, in begroting
Nee
Impliciet in pedagogisch beleidsplan
Ervaringen professionals kinderopvang- en peuterspeelzaalorganisaties Bij een deel van de professionals van drie van de vier grootste kinderopvang- en peuterspeelzaalorganisaties die Triple P geschoold zijn, is naar de ervaringen gevraagd. Zestien van de 46 geaccrediteerde professionals in de organisaties SKA, Catalpa Drachten en de peuterspeelzaalorganisatie van MOS zijn geïnterviewd. 11 van de 16 professionals maken gebruik van de Triple P methode op niveau 2. Bij SKA gebruikt geen van de professionals Triple P. Alle medewerkers passen de Triple P interventies toe op hun eigen manier. Niet alle richtlijnen voor de interventies worden uitgevoerd zoals voorgeschreven in de methode. 20
Het gemiddelde cijfer dat professionals voor de methode geven, verschilt per organisatie (van 5,9 bij SKA tot 7,6 bij MOS). 11 van de 16 medewerkers geeft aan dat Triple P aansluit op de behoeften van ouders. Acht van de tien medewerkers ervaren een verbetering in de competenties van ouders. De ervaringen van medewerkers verdeeld naar soort opvang (peuterspeelzaal en kinderopvang), zijn als volgt: • In de peuterspeelzaalorganisatie werken 7 van de 8 medewerkers vanuit de Triple P methode. De voorlichtingsgesprekken hebben bij 5 van de 8 medewerkers plaats tijdens de haal- en brengcontacten of bij een aparte afspraak. De medewerkers gebruiken de methode maandelijks. • In de kinderopvangorganisaties werken 4 van de 8 pedagogisch medewerkers vanuit de Triple P methode. Dit zijn de medewerkers van Catalpa Drachten. Zij maken eens per maand of minder gebruik van Triple P. De gesprekken hebben bij alle medewerkers die Triple P toepassen plaats bij tien minuten gesprekken en bij 3 van de 4 wordt hier een aparte afspraak voor gemaakt. Alle medewerkers van de kinderopvangorganisaties geven aan dat er weinig tijd is om ouders ondersteuning te bieden. Alle medewerkers van SKA geven aan dat Triple P niet aansluit bij hun werkwijze. Er is te weinig gelegenheid om voorlichtingsgesprekken met ouders te voeren. Ervaringen ouders De ervaringen van ouders met Triple P op interventieniveau 2 zijn onderzocht bij 13 lezingen in 2011 en 2012. De algemene inhoud is door 76 % van de 652 respondenten als goed tot uitmuntend beoordeeld. De lezingen worden interessant gevonden door de ouders (89%, n=649). Negenentachtig procent (n=646) van de ouders heeft meer inzicht gekregen hoe het kinderen hulp kan bieden bij het aanleren van vaardigheden. Ouders vinden dat ze genoeg uitleg en voorbeelden hebben gekregen tijdens de lezing, al noemen enkele ouders dit als een aspect wat nog uitgebreider zou kunnen. Met name het praten met andere ouders in het tweede deel van de lezing wordt door ouders gewaardeerd (84%, n=259). De organisatie van de lezing is door 58% (n=176) beoordeeld als goed tot uitmuntend. Bijna driekwart van de ouders (n=173) weet door het bijwonen van de lezing beter waar zij terecht kunnen met opvoedvragen of –problemen. De algemene inhoud van de lezing wordt significant lager beoordeeld als de groepsgrootte groter wordt (r=-0.291, P<0.01, n=487). Wat opvalt is dat op alle onderdelen de beoordeling significant lager is bij een lezing voor meer dan honderd ouders.
21
3.3
In hoeverre is Triple P ingevoerd op niveau 3 in de provincie Fryslân?
Op niveau 3 worden gerichte adviezen gegeven in de vorm van individuele pedagogisch advisering. Ouders die zich zorgen maken over gedrags- en ontwikkelingsproblemen van hun kind(eren), kunnen hierbij hulp krijgen. In ongeveer vier sessies van dertig minuten wordt gericht advies gegeven over bijvoorbeeld slaapproblemen, agressie van kinderen of ruzie tussen kinderen. Daarnaast is er een groepsaanbod in de vorm van workshops. Invoering op het niveau van de provincie, CJG en gemeente In de provincie Fryslân wordt aan niveau 3 vorm gegeven op provinciaal niveau. Daarnaast kunnen gemeenten besluiten middelen beschikbaar te stellen aan partners van het CJG. De gemeenten kunnen CJG’s ook middelen ter beschikking stellen om zelf workshops aan te bieden (welke gehouden worden door JGZ). Tot slot kunnen organisaties ook zelf tot scholing op niveau 3 besluiten en hiervoor middelen aanvragen bij de provinciale projectgroep: Binnen één CJG worden workshops aangeboden (uitgevoerd door JGZ) Binnen de JGZ is Triple P een methode voor opvoedingsondersteuning Binnen Stichting Maatschappelijk Werk Friesland (in vervolg SMWF) is Triple P niveau 3 een methode voor opvoedingsondersteuning Binnen Timpaan Welzijn is Triple P niveau 3 een methode voor opvoedingsondersteuning Binnen het schoolmaatschappelijk werk van Cedin is Triple P niveau 3 een methode voor opvoedingsondersteuning In de provincie Fryslân hebben tussen 2009 en 2012 240 professionals een training op niveau 3 gevolgd (zie tabel 3.6). Tabel 3.6: Scholing professionals niveau 3 JGZ verpleegkundigen, pedagogen 0-12 jarigen
2009
2010
2011
2012
Totaal
37
47
52
6
142
4
22
26
16
1
29
20
20
JGZ verpleegkundigen 12-16 jarigen Maatschappelijk werk
5
7
Gezinscoaches Overig
6
5
12
23
Invoering van Triple P in JGZ Op provinciaal niveau is JGZ, welke Triple P als opvoedingsprogramma gebruikt, in alle gemeenten vertegenwoordigd. In alle gemeenten biedt JGZ op interventieniveau 3 individuele adviesgesprekken aan, ook in een tienervariant. Inmiddels hebben circa 450 ouders op deze wijze opvoedondersteuning gekregen. In één gemeente heeft JGZ workshops aangeboden aan 40 ouders. Van alle medewerkers binnen JGZ is sinds juni 2009 70% geschoold en geaccrediteerd op niveau 3. Triple P is de standaard werkwijze die gebruikt wordt in de organisatie voor opvoedondersteuning, er is een systeem voor intervisie geregeld en is er een coördinatiegroep aanwezig die onder andere verantwoordelijk is voor het bewaken en onderhouden van de voortgang van de implementatie. Er is geen systeem voor nascholing geregeld. Triple P is opgenomen in de begroting van de JGZ en de werkplannen (zie tabel 3.7). 22
Tabel 3.7: Invoering Triple P bij JGZ Medewerkers geaccrediteerd Gebruik officiële materialen Nascholing Intervisie Coördinator Triple P Opname in standaard werkwijze
151 (70%, alleen medewerkers in vaste dienst) Ja Nee Ja Ja Triple P is standaardmethode voor opvoedingsondersteuning methoden
Opgenomen in werkplan
Ja, alle onderdelen zijn opgenomen in werkplan. Te weten: Aantal geschoolde en geaccrediteerde medewerkers, Type Triple , Gebruik materialen Triple P, Systeem voor nascholing, systeem voor intervisie, coördinator Triple P
Opgenomen in begroting
Ja
Ervaringen ouders Van de 5 ouders geven 4 ouders aan positieve ervaringen te hebben met de adviesgesprekken. De andere ouder vond Triple P in eerste instantie onduidelijk en verwachtte hapklare adviezen. Gemiddeld wordt voor het programma Positief Opvoeden het cijfer 7,6 gegeven en voor de begeleiding van verpleegkundige een 8,6. Invoering van Triple P in SMWF en Timpaan Welzijn Bij SMWF zijn elf professionals geaccrediteerd voor Triple P, niveau 3 Basiszorg. Van deze elf professionals zijn vijf geïnterviewd. Bij Timpaan Welzijn zijn tien professionals geaccrediteerd voor Triple P, niveau 3 Basiszorg, waarvan vijf geïnterviewd zijn. Eén van de respondenten van Timpaan Welzijn heeft intervisie gehad in het eerste jaar na de accreditatie. Bij SMWF hebben de in 2010 en 2011 geaccrediteerde respondenten in het eerste jaar na de accreditatie wel intervisie gehad. Eén respondent van SMWF, ook geaccrediteerd in 2010, heeft geen intervisie gehad. Nascholing wordt in beide organisaties niet verzorgd (zie tabel 3.8). Binnen beide organisaties is een coördinator of vertegenwoordiger aanwezig is die de voortgang omtrent Triple P bewaakt en onderhoudt. Tabel 3.8 : Invoering Triple P in maatschappelijk werk organisaties SMWF
Timpaan Welzijn
Medewerkers geaccrediteerd
11
10
Gebruik officiële materialen
Ja
Ja
Nascholing
Nee
Nee
Intervisie
Niet meer
Nee
Coördinator Triple P
Ja
Ja
Opname in standaard werkwijze
Aanvulling op andere methoden
Aanvulling op andere methoden
Opgenomen in werkplan/begroting
Nee
Ja
23
Triple P sluit volgens vier van de vijf respondenten goed aan op de visie van Timpaan Welzijn. Beide gaan uit van de kracht en zelfstandigheid/zelfredzaamheid van de ouders. De andere respondent vindt de integrale werkwijze botsen met de strikte uitvoering die Triple P voorschrijft. De methodiek Triple P past binnen de visie van SMWF, maar niet in de zin dat Triple P alles omvattend is. Het is niet de enige methodiek die wordt toegepast. Eén respondent is hier neutraal in. Deze geeft aan dat de methodiek niet haaks staat op de visie, maar dat het ook niet met elkaar overeenkomt. Bij SMWF zijn kosten van de Triple P methodiek niet opgenomen in de begroting, terwijl dit bij Timpaan Welzijn wel het geval is. Bij Timpaan Welzijn is er een persoon aangewezen die de materialen en hulpmiddelen beheert en besteld. Ervaringen professionals SMWF en Timpaan Welzijn Bij de organisaties SMWF en Timpaan Welzijn zijn 21 professionals geschoold en geaccrediteerd op niveau 3 Basiszorg van Triple P. Het gemiddelde rapportcijfer dat de respondenten geven voor de gehele Triple P methodiek is een 7,5. De respondenten van SMWF geven een 6,9 en de respondenten van Timpaan Welzijn een 8. Alle respondenten geven aan dat zij Triple P een mooie manier van werken vinden. Triple P wordt een praktische, concrete en eenduidige methode genoemd met een goede opbouw en een overzichtelijke structuur. Met deze methode kunnen zij concreet en op een positieve manier aan opvoedproblemen werken. De respondenten vonden de materialen eenduidig en uitnodigend, iets wat je er snel even bij pakt. Alle respondenten die (voldoende) met Triple P werken, zien een verbetering in de opvoedcompetenties van de ouders. Respondenten vinden dat Triple P te weinig ingaat op de diepere lagen van de problematiek, waardoor de methode niet overal ingezet kan worden. Zo mist een respondent het systemisch kijken in de methode. Daarnaast vinden alle respondenten dat Triple P (op niveau 3) onvoldoende te bieden heeft als er naast opvoedproblemen ook andere problemen spelen. Een aantal respondenten ervaart het systeem rond Triple P als ingewikkeld. Negen van de 10 respondenten gebruiken zelden de gehele methode, de andere respondent gebruikt deze nooit. Van Triple P passen negen van de tien respondenten losse interventies toe en gebruiken bij voorkeur de tipsheets en de Triple P folders. De DVD wordt als verouderd ervaren. “Ik zou het handig vinden als ik daar ook stukken uit zou kunnen gebruiken, dat het niet zo strikt van A tot Z toegepast zou moeten worden. Volgens een losser stramien.”
3.4
In hoeverre is Triple P ingevoerd op niveau 4 en 5 in de provincie Fryslân?
Invoering op niveau 4 en 5 op organisatieniveau In totaal zijn er binnen Jeugdhulp Friesland, Kinnik, Tjallingahiem en Zo!-zorgoplossingen 23 medewerkers geschoold en geaccrediteerd op Triple P niveau 4 (zie tabel 3.9). Zij zijn bevoegd om ondersteuning te bieden in individuele sessies en het groepstraject. Inmiddels hebben 91 ouders/verzorgers in de provincie Friesland ondersteuning op niveau 4 ontvangen. Binnen Jeugdhulp Friesland zijn op niveau 4 van de 65 ambulante medewerkers 8 medewerkers geschoold op niveau 4 en 2 medewerkers geschoold op niveau 5. Bij Jeugdhulp Friesland is een coördinator aangesteld, er is geen nascholing en intervisie geregeld. Ten slotte wordt er per hulpvraag beoordeeld welke methode het best past. Triple P is niet de standaard werkwijze binnen de organisatie. 24
Binnen Kinnik zijn er 3 geaccrediteerde medewerkers op niveau 4 en 3 geaccrediteerde medewerkers op niveau 5. Er is een coördinator aanwezig en een systeem voor intervisie. Verder is er geen systeem voor nascholing. Daarnaast is de methode voor een groot deel opgenomen in de begroting en werkplannen en men streeft ernaar om Triple P voor 100% in te zetten bij opvoedvragen/problemen. Binnen Tjallingahiem zijn 7 van de 24 medewerkers binnen het team gezinsbegeleiding geschoold en geaccrediteerd. Daarnaast is er een coördinator aanwezig en is er intervisie geregeld. Ook is er een coördinator aangesteld, is Triple P voor het overgrote deel zichtbaar in de begroting en werkplannen. Er is geen systeem voor nascholing aanwezig. Triple P is niet de standaard werkwijze binnen Tjallingahiem. Binnen Zo!-zorgoplossingen zijn er 5 van de 9 medewerkers geaccrediteerd op niveau 4. Drie medewerkers zijn geaccrediteerd op niveau 5. Er is een coördinator aanwezig, die (alleen) zorg draagt voor de registratie en monitoring en de projectleider rapporteert. Er is geen systeem voor nascholing en de methode is niet opgenomen in de werkplannen en begroting. Iedere medewerker binnen Zo!-zorgoplossingen werkt namelijk als Zelfstandige Zonder Personeel (ZZP'er) en is dus zelf verantwoordelijk over zijn/haar budget en keuze van methoden. Triple P is niet de standaard werkwijze. Jeugdhulp Friesland, Kinnik, Tjallingahiem en Zo!-zorgoplossingen bieden alleen ondersteuning aan middels Triple P niveau 4 individuele sessies. Jeugdhulp Friesland biedt op niveau 4 tevens het groepstraject aan. Op niveau 5 bieden Kinnik, Zo! Zorgoplossingen en Jeugdhulp Friesland ondersteuning aan. Jeugdhulp Friesland doet dit middels keuzemodules.
Tabel 3.9: Invoering Triple P op niveau 4 en niveau 5 Jeugdhulp Friesland 8 op niv 4, + 2 op niv 5
Kinnik 3 op niv 4 + 3 op niv 5
Tjallingahiem 7 op niv 4
Zo! Zorgoplossinge 5 op niv 4 + 3 n niv 5 op
Type methode
Niv 4: Individueel + groepstraject Niv 5: keuzemodules
Niv 4: Individueel
Individueel
Individueel
Nascholing Intervisie Coördinator Triple P in Opname standaard werkwijze
Nee Nee Ja Aanvullend, niet meest gangbare methode.
Nee Ja Ja Aanvullend, voornemens meest gangbare methode.
Nee Ja Ja Aanvullend, niet meest gangbare methode.
Nee Ja Ja Aanvullend, niet meest gangbare methode.
Opgenomen in werkplan
Ja, alle bovenstaande aspecten m.u.v. nascholing
Ja, alle bovenstaande aspecten m.u.v. nascholing
Ja, alle bovenstaande aspecten m.u.v. nascholing
Nee
Medewerkers geaccrediteerd
25
Ervaringen ouders Alle 4 de ouders die op niveau 4 begeleid zijn door Jeugdhulp Friesland geven aan dat zij een goed gevoel hebben overgehouden aan de groepssessies. De DVD werd als verouderd ervaren. De deelnemende ouders hebben de algehele opvoedondersteuning gemiddeld het cijfer 8,8 gegeven en de begeleiding van de Triple P professional een 8,6.
26
4
Conclusies en aanbevelingen
4.1
Conclusies
De centrale onderzoeksvraag luidt: In hoeverre is de methode Triple P geïmplementeerd in de provincie Friesland? De implementatie van de methode voor opvoedingsondersteuning Triple P van 2010 tot 2012 in de provincie Fryslân is succesvol te noemen. Opvoedingsinformatie is voor Friese ouders toegankelijk en toegespitst op de Friese context. De methode is door de organisatie GGD Fryslân JGZ provinciebreed neergezet. Alle jeugdverpleegkundigen en pedagogen die in vaste dienst zijn bij de JGZ zijn geschoold in deze methodiek voor opvoedingsondersteuning. Ouders die op consultatiebureaus komen, op school een afspraak met de jeugdverpleegkundige hebben, kunnen naar behoefte opvoedingsondersteuning krijgen. De JGZ biedt de opvoedondersteuning aan op niveau 2 (lezingen, korte voorlichtingsgesprekken) en niveau 3 (adviesgesprekken en workshops). Gemeenten en Centra voor Jeugd en Gezin De Centra voor Jeugd en Gezin organiseren in Fryslân de populatiecampagne van Triple P op niveau 1, het aanbod van lezingen op niveau 2 en het aanbod van workshops op niveau 3. De mate waarin deze aspecten aangeboden worden door de CJG’s is mede afhankelijk van de middelen die ter beschikking worden gesteld door de gemeenten. Negentien van de 21 Centra voor Jeugd en Gezin in Fryslân hebben Triple P in enige mate ingevoerd (in 25 van de 27 gemeenten). Zes van de 21 CJG’s bieden Triple P op niveau 1 niet of nauwelijks aan. De contactpersoon voor Triple P van het CJG is slechts beperkt op de hoogte van de activiteiten van kernpartners en de basisvoorzieningen met betrekking tot Triple P. De organisatie van de populatiecampagne en het aanbieden van lezingen en workshops is niet geborgd in de CJG’s. Er is geen beleid opgenomen over het gebruik van Triple P en kosten voor Triple P zijn niet opgenomen in de begroting. Tussen de gemeenten zijn grote verschillen in de mate waarin Triple P geïmplementeerd is. Dertien gemeenten hebben lezingen aangeboden, en tien gemeenten hebben middelen beschikbaar gesteld voor scholing van een deel van de werknemers van basisvoorzieningen. Organisaties Om de invoering van Triple P in organisaties te waarderen is gekeken in hoeverre de organisaties aan de volgende definitie voldoen: De methode Triple P is opgenomen in de standaard werkwijze, medewerkers zijn geschoold en geaccrediteerd, de officiële Triple P- materialen worden gebruikt, een systeem voor nascholing en intervisie is geregeld. Ook is er een duidelijke coördinator, trekker of aandachtsfunctionaris aan te wijzen die de voortgang bewaakt en onderhoudt. En dat dit alles duidelijk zichtbaar is in de werkplannen en begroting van organisaties (De Ruijsscher & Van der Wal, 2009) .
27
Kijkend naar de organisaties die Triple P aanbieden op niveau 2, 3, 4 en 5 (met uitzondering van de basisvoorzieningen) zien we dat al deze instellingen een coördinator hebben aangesteld die zaken rondom de methode coördineert. Binnen de JGZ is Triple P vrijwel volledig geïmplementeerd en een groot deel van de medewerkers geschoold. Triple P is de methode voor opvoedingsondersteuning voor de JGZ. Enkel de nascholing is niet geregeld. Bij de organisaties die Triple P op niveau 4 en/of 5 aanbieden zijn enkele medewerkers geschoold. Triple P is voor deze organisaties aanvullend op het bestaande aanbod van andere methoden. Triple P is op de meeste punten goed geborgd in deze organisaties. Nascholing is echter bij geen van deze organisaties geregeld of opgenomen in het beleid. Bij Jeugdhulp Friesland is vooralsnog geen intervisie georganiseerd. Basisvoorzieningen In tien gemeenten zijn middelen beschikbaar gesteld waarmee 304 medewerkers van (een deel van) de basisvoorzieningen geschoold zijn in Triple P op niveau 2 of niveau 3. Uit onderzoek bij drie kinderopvang- en peuterspeelzaalorganisaties en twee organisaties voor (school)maatschappelijk werk volgt dat de invoering beperkt is. Bij de kinderopvang- en peuterspeelzaalorganisaties (SKA, MOS en Catalpa) loopt het aandeel geschoolden uiteen van 13 tot 100 %. Bij de organisaties ontbreken nascholing en intervisie. Catalpa heeft een coördinator aangesteld, SKA en MOS hebben geen coördinator aangesteld. De methode is bij geen van deze organisaties opgenomen in de standaard werkwijze, begroting en de werkplannen. Uit onderzoek bij twee organisaties voor maatschappelijk werk (SMWF en Timpaan Welzijn) volgt dat de methode slechts ten dele verankerd is in werkplannen en begrotingen. Nascholing en intervisie ontbreken. Wel hebben beide organisaties Triple P in de standaard werkwijze opgenomen, en worden de materialen van Triple P gebruikt. Er is een vertegenwoordiger aanwezig die de voortgang rondom Triple P bewaakt en onderhoudt. Tevens is Triple P deels zichtbaar in de hulpverleningsplannen van de respondenten. Professionals Waar de meeste professionals in organisaties voor kinderopvang, peuterspeelzaal en maatschappelijk werk sympathiseren met de basisprincipes van Triple P en verbeteringen zien in de opvoedcompetenties van ouders, wordt de toepassing van het Triple P stramien binnen het werk als moeilijk ervaren. De professionals binnen kinderopvang- en peuterspeelzaalorganisaties gebruiken de methode Triple P niet zoals voorgeschreven in de methode. Dit vloeit voort uit tijdgebrek en het feit dat ouders en medewerkers de kinderopvang en peuterspeelzaal niet zien als een hulpverlenende instantie. De methode wordt niet vaak gebruikt door de medewerkers. Met name de medewerkers in de kinderopvang vinden de methode moeilijk in te passen in hun huidige werk. Ook bij SMWF en Timpaan, die binnen het maatschappelijk werk met Triple P niveau 3 werken, wordt Triple P niet gebruikt zoals bedoeld. Dit komt doordat de methode niet aansluit bij de problematiek van de doelgroep. Zo komt de enkelvoudige problematiek van bijvoorbeeld een nietzindelijk of driftig kind weinig voor. Er is vaker sprake van opvoedingsproblematiek in een situatie waar ook sprake is van relatieproblemen of financiële problemen. Er wordt dan door de maatschappelijk werkers voor gekozen om losse interventies toe te passen, omdat dat beter past bij de werkwijze van de respondenten en bij de hulpvragen van de cliënten. De gehele methode wordt zelden gebruikt door de maatschappelijk werkers. 28
Ouders Slechts 13% van de ouders met kinderen jonger dan 12 in de provincie Fryslân is bekend met Positief Opvoeden. Een aanzienlijk deel van de ouders die via de publiekscampagne op niveau 1 bekend zijn met Positief Opvoeden maakt gebruik van de informatie bij het opvoeden van de kinderen. De ouders die op niveau 2 in de vorm van lezingen hebben gehad zijn hier tevreden over. De lezingen, en dan vooral de groepsgesprekken, worden gewaardeerd. Er zijn aanwijzingen dat ouders die opvoedondersteuning hebben gehad op niveau 3 door de JGZ en op niveau 4 door Jeugdhulp Friesland hier erg tevreden over zijn. Ouders die ondersteuning op niveau 3 hebben ontvangen, gaven de algehele methode gemiddeld het rapportcijfer 7,6. Ouders die de groepssessies op niveau 4 hebben gevolgd gaven gemiddeld het cijfer 8,8.
4.2
Aanbevelingen
Hieronder volgt een aantal aanbevelingen. Eerst een aantal algemene aanbevelingen en vervolgens aanbevelingen naar interventieniveau.
Aanbevelingen over kwaliteitszorg Nascholing Nascholing is slechts binnen één deelnemende instelling op niveau 2, 3, 4 en 5 geregeld. Om de kwaliteit van de uitvoering van het Triple P programma te waarborgen is nascholing onontbeerlijk. Het bezuinigen op nascholing (en intervisie) zal consequenties hebben voor de kwaliteit van de uitvoering van interventies. Het advies is om dit ook in de andere instellingen te organiseren en op te nemen in het beleid en de begroting. Intervisie Intervisie over de toepassing van Triple P wordt bij de JGZ, Kinnik, Tjallingahiem en Zo! Zorgoplossingen toegepast. Met het oog op het behoud van de kwaliteit van opvoedondersteuning wordt aanbevolen dat ook bij de andere organisaties tijd, ruimte en middelen hiervoor worden gereserveerd. Bij Jeugdhulp Friesland en SMWF is vanuit de medewerkers ook aangegeven dat er behoefte is aan intervisie. Dit zou geïntegreerd kunnen worden in bestaande intervisie-bijeenkomsten. Ook door het agenderen van Triple P op overleggen en op functioneringsgesprekken kan de wijze van uitvoering besproken worden. Flexibel gebruik van Triple P opvoedprogramma Zowel bij kinderopvangorganisaties, peuterspeelzaalorganisaties en instellingen voor maatschappelijk werk vinden professionals het Triple P opvoedprogramma een te star stramien waar de specifieke hulpvragen en ondersteuningsbehoeften van ouders niet altijd in passen. Er dient ruimte te worden geboden om de interventie ‘flexibel’ toe te passen, waarbij de kwaliteit van de interventie niet wordt aangetast. Op dit moment worden elementen van de verschillende interventies al naar eigen goeddunken ingezet. Of de kernelementen van de methodiek hiermee onaangetast blijven, is niet bekend. Er is een nascholings workshop bij het NJI ‘Triple P en flexibiliteit’ welke gericht is op het flexibel en effectief toepassen van Triple P. Het is belangrijk dat organisaties deze organiseren voor de medewerkers. 29
Materialen Triple P Ouders en professionals vonden de dvd’s die gebruikt zijn bij de ondersteuning op niveau 3 en niveau 4 gedateerd. De dvd heeft meer effect als deze beter aansluit bij ouders en dan wellicht vaker ingezet worden. Een verzoek om bijstelling zou gedaan moeten worden bij het NJI en Triple P Communications. De materialen en de hulpmiddelen die organisaties en professionals nodig hebben voor het optimaal uitvoeren van het Triple P programma,vinden organisaties duur. Er kan besproken worden met Triple P International dat er kopieën gemaakt mogen worden van bijvoorbeeld Tipsheets en flyers of dat deze digitaal beschikbaar gesteld mogen worden aan ouders.
Aanbevelingen voor Triple P op niveau 1: Duurzame inzet CJG’s voor Positief Opvoeden Om opvoedingsvragen en problemen te normaliseren is een populatiecampagne belangrijk. Deze campagne is nu onvoldoende geborgd in CJG’s die Triple P niet opgenomen hebben in beleid of als begrotingspost. Dit draagt als risico in zich dat de commitment naar het programma Triple-P in vergetelheid raakt en staat of valt met een gemotiveerde CJG-staf. In de CJG’s zal de taakomschrijving met betrekking tot Triple P opgenomen dienen te worden in beleidsstukken en de begroting. Bekendheid met Triple P (Positief Opvoeden) Dertien procent van de ouders in Fryslân kent Triple P. Met inzet van sociale media is een groter deel van de ouders te bereiken. Aanbevelingen voor Triple P op niveau 2: Op organisatorisch niveau randvoorwaarden scheppen Binnen de kinderopvangorganisaties dienen randvoorwaarden geschept te worden zodat de werknemers daadwerkelijk voorlichtingsgesprekken kunnen uitvoeren. Anders heeft Triple P enkel meerwaarde door de manier van benaderen die de medewerkers zelf toepassen in het werken met kinderen. De financiële middelen van de gemeenten zijn bij onvoldoende randvoorwaarden wellicht effectiever anders in te zetten. Eén duidelijke coördinator aanwijzen De organisaties MOS en Catalpa die werken met Triple P op niveau 2, wordt aangeraden om een coördinator aan te wijzen en hier helder over te communiceren. De coördinator kan Triple P regelmatig agenderen op overleggen, zodat Triple P blijft leven bij de geaccrediteerde medewerkers en hun collega’s. Quickscan ter beoordeling kans succesvolle invoering Gemeenten zullen voordat zij middelen beschikbaar stellen voor scholing van medewerkers van basisvoorzieningen de haalbaarheid van een succesvolle invoering kritisch moeten beoordelen. Hierbij zal gelet moeten worden op de motieven van het management, het 30
draagvlak onder werknemers en de praktische toepasbaarheid van de methode in de werkwijze van de organisatie. Aanbevelingen voor Triple P op niveau 3 (maatschappelijk werk): Vervolgonderzoek naar aansluiting van Triple P niveau 4 of hoger bij taken maatschappelijk werk. Door maatschappelijk werkers wordt aangegeven dat de opvoedingsondersteuning op niveau 3 niet toereikend is bij de frequente meervoudige problematiek. Op basis van vervolgonderzoek kan bepaald worden of het bijscholen van maatschappelijk werkers naar niveau 4 hen voorbereid op passende opvoedingsondersteuning en nog binnen de taakopdracht van maatschappelijk werk valt of dat er in deze gevallen doorverwezen dient te worden voor de opvoedproblematiek.
De aanbevelingen voor Triple P op niveau 4: Aanhoudende aandacht samenwerking met ketenpartners die toeleiden naar niveau 4 De invoering van Triple P verliep moeizaam bij de organisatie die Triple P als eerste invoerde op niveau 4, Jeugdhulp Friesland. Ouders werden weinig doorverwezen vanuit maatschappelijk werk en vanuit JGZ. De recente start van een pilot bij JGZ om de doorverwijzing te verbeteren, biedt veel perspectief. Intervisie Tjallingahiem toespitsen op aanpassingen Triple P voor aansluiting doelgroep Om de kwaliteit van Triple P te waarborgen is het raadzaam voor werknemers bij Tjallingahiem om aanpassingen die nodig zijn om Triple P toe te passen bij ouders met een verstandelijke beperking onderling te delen. Bij aanhoudende vragen kan contact met NJI en Triple P Communications worden opgenomen om te verzoeken voor een aanvullend aanbod.
31
Literatuuropgave Blokland,G. & Rijn,J. van (2009). Positief opvoeden, Triple P voor alle ouder s. Geraadpleegd via: http://www.nji.nl/triplep/download/0212SR_Factsheet_A4_2.pdf De Graaf, I., Speetjens, P., Smit, F., Tavecchio, L. (2008 [a]). Effectiveness of the Triple P Positive Parenting Program on behavioural problems in children. A meta-analysis. Behaviour Modification, 32, 714-35. De Graaf, I., Speetjens, P., Smit, F., Tavecchio, L. (2008 [b]). Effectiveness of the Triple P Positive Parenting Program on parenting. A meta-analysis. Family Relations, 57, 553-566. De Ruijsscher, K. & Van der Wal, T. (2009). Projectplan Implementatie Triple-P in Friesland. Masterplan gezond leven Friesland (2007). Korte samenvatting. Geraadpleegd via: http://www.ikpfryslan.nl/files/5312/definitief_Voorstel_Masterplan_Gezond_Leven_versie_0507200 7_doc.pdf Nederlands Jeugd Instituut (2006). Triple P – Samenvatting. Geraadpleegd via:http://www.nji.nl/smartsite.dws?id=37990&recordnr=66&adlibtitel=Triple%20P&setembe d= Nederlands Jeugd Instituut (z.d.[a]). Opvoedingsondersteuning. Rijksbeleid. Geraadpleegd via: http://www.nji.nl/eCache/DEF/5/634.html Provincie Fryslân (2012). Beleidskader Jeugdzorg 2013-2014. Geraadpleegd via: http://www.fryslan.nl/jeugdzorg Speetjens, P., Graaf, I. de, & Blokland, G. (2007) Het fundament van Triple P. JeugdenCo, (02), 6-18. Triple-P Nederland (z.d.[a]). Voor welke organisaties. Geraadpleegd via: http://www.triplepnederland.nl/nl-nl/triple-p-in-het-kort/voor-welke-organisaties/ Triplep-Nederland (z.d.[b]). Implementatie in 4 stappen. Geraadpleegd via http://www.triplepnederland.nl/nl-nl/werken-met-triple-p/implementatie-in-4-stappen/ Turner, K.M.T., Sanders, M.R. & Markie-Dadds, C. (2007). Niveau 3 Triple P Een overzicht. Handboek voor begeleiders van Triple P Basiszorg. (pp. 3-4). Brisbane: Australian Academic Press. Van Diepen, G. & De Boer, Y. Evaluatieonderzoek implementatie Triple P in Fryslân. Geraadpleegd via: http://www.ggdfryslan.nl/744/triple-p-positief-opvoeden/files/Evaluatierapport_Triple_P_2010.pdf Van der Wal, T. Persoonlijke mededeling. 3 december 2012.
32
Bijlage I
Toelichting begrippen en afkortingen
AMW CJG JGZ MOS SKA SMWF WMO WPG
Algemeen Maatschappelijk Werk Centrum voor Jeugd en Gezin Jeugdgezondheidszorg Maatschappelijke Onderneming Smallingerland Kinderopvang Achtkarspelen Stichting Maatschappelijk Werk Friesland Wet Maatschappelijke Ondersteuning Wet publieke gezondheid
Kernpartners CJG
maatschappelijk werk organisaties, welzijnsorganisaties, Jeugdgezondheidszorg kinderopvangorganisaties, peuterspeelzalen, onderwijs Opvoedingsprogramma. Ook wel Positief Opvoeden genoemd.
Basisvoorzieningen Triple P
33
