Interview met Patrick Vanouplines en Johan Vannieuwenhuyse Archief zoekt publiek Memorandum SA&S Crowdsourcing en crowdfunding

tijdschrift voor bibliotheek & archief

2014 | 2

Memorandum 2014

Periodiciteit: Maandelijks • maart 2014 • Afgiftekantoor: Turnhout • Erkenningsnummer: P802070

Politieke Standpunten opgemeten en toegelicht

Interview met Patrick Vanouplines en Johan Vannieuwenhuyse Archief zoekt publiek Memorandum SA&S Crowdsourcing en crowdfunding

META VVBAD viert 90 jaar tijdschrift

FUIF U

Ontmoet uw collega’s uit bib & archief eens op een andere manier

Vrijdag 25 april 2014 AFKIKKER Sint-Kwintensberg 52, 9000 Gent Inkom: vvk 7,50 €* • kassa 9,50 € Deuren: 21.00 u.

* Tickets verkrijgbaar via www.vvbad.be

editoriaal

VERANTWOORDELUKE UITGEVER Julie Hendrickx, Statiestraat 179, 2600 Berchem HOOFDREDACTEUR

Tot nut van ‘t algemeen Bruno Vermeeren, coördinator

Julie Hendrickx • [email protected] REDACTIE Klaartje Brits, Beatrice De Clippeleir, Gerd De Coster, Ann De Meulemeester, Ingrid De Pourcq, Noël Geirnaert, Myriam Lemmens, Kris Michielsen, Paul Nieuwenhuysen, Veronique Rega,

Het afscheidsinterview met Johan Vannieuwenhuyse, voorzitter van de VVBAD van 2007 t/m 2013 verschijnt tegelijkertijd met twee artikels naar aanleiding van de komende verkiezingen. Zie dat gerust als een eerbetoon, want voor Johan is belangen­ behartiging de kernopdracht van een beroepsvereniging. Hij maakte als voorzitter dan ook dankbaar gebruik van alle instrumenten waarover de vereniging beschikt om dossiers in beweging te krijgen.

Peter Rogiest, Saskia Scheltjens, Eva Simon, Patrick Vanhoucke, Bruno Vermeeren. REDACTIESECRETARIS Tom Van Hoye • [email protected] VRIJWILLIGERS Christin Ho en Nicolas Janssen

Studiedagen, onderzoeken, publicaties en contacten met pers en met politici horen daar allemaal bij. Zo was het tiende deel in de reeks Archiefkunde het resultaat van een onderzoek in opdracht van de Vlaamse overheid. Naar een Vlaams publiekrechtelijk archiefdecreet kreeg de vorm van een kant-en-klaar decreet, compleet met memorie van toelichting. Het voorbeeld toont meteen aan dat belangenbehartiging niet evident is. Een archiefdecreet kwam er wel, maar het zorgde vooralsnog niet tot de verhoopte juridische duidelijkheid. In de nieuwsrubriek leest u meer over de laatste ontwikkeling in het dossier.

REDACTIEADRES VVBAD • META Statiestraat 179, 2600 Berchem Tel. 03 281 44 57 [email protected] • http://www.vvbad.be/meta Reageer op Twitter: #overmeta ADVERTENTIES

Intensievere contacten met de politieke wereld zijn een ander voorbeeld. Vorig jaar kregen alle partijen ons memorandum in de bus en waar mogelijk, gingen we het ook persoonlijk toelichten. Een samenvatting van de reacties die we ontvingen, leest u verderop. De resultaten van onze besparingsmonitor leiden tot parlementaire vragen, onder meer dank zij een opiniestuk in De Standaard. Momenteel loopt de tweede editie van de besparingsmonitor. De politieke wereld en de pers blijven immers vragen naar de actuele stand van zaken.

Marc Engels • [email protected] LAY-OUT Marc Engels DRUK

Maar belangenbehartiging neemt ook andere vormen aan. Mede onder impuls van Johan werd Bibliotheek- & archiefgids omgevormd tot META en verhuisde Informatie naar Oostende en werd Informatie aan Zee. De hervorming ging op het moment zelf met de nodige onzekerheid gepaard. Uiteindelijk bevorderde ze de uitstraling van de vereniging.

EVM META verschijnt 9x per jaar, niet in januari, juli en augustus. META is een uitgave van de VVBAD en is begrepen in het lidmaatschap, maar is ook verkrijgbaar als abonnement. Meer informatie op http://www.vvbad.be/lidmaatschap. ISSN 2033-639X

Voor de werking van een beroepsvereniging telt de mening van de leden. Johan introduceerde dan ook de ledenbevragingen die de verschillende secties de voorbije jaren organiseerden. Als voorzitter stond hij op een nauwgezette opvolging van de resultaten. Hij was de eerste archivaris die algemeen voorzitter werd van onze vereniging en zette zich geregeld in voor domeinen waarbij hijzelf niet rechtstreeks betrokken was. Logisch, want, zoals hij schreef boven zijn woord vooraf in het jaarverslag van 2012, de VVBAD is er voor ‘het nut van ’t algemeen’. Daar heeft hij zich zeven jaar lang voor ingezet. We kunnen hem daar alleen maar dankbaar voor zijn.

META 2014 | 2 |

1

inhoud

META 2014/2 Jaargang 90 - maart 2014

vaste rubrieken 1 Editoriaal Tot nut van ‘t algemeen 4 Nieuws 7 Toepassing 24 Signalement Gedichtendag 2014

36

26 Etalage Bibliotheek van de Stichting Jan Palfyn

De Vraag Crowdsourcing in het stadsarchief: een return on investment? Marika Ceunen

27 Inzet Seppe Lenaerts 28

Over de schutting Het Vlaams Fonds voor de Letteren Koen Van Bockstal en Els Aerts

30 Trend Crowdfunding: met de pet rond op internet Sam Capiau en David Coppoolse

31 Uitgepakt API’s: sleutel tot data en diensten op het web

37

Het cijfer

37

Het plan

39 Kroniek • 30 jaar IBW • Studiereis vakgroep Film & Muziek • CoderDojo • International Council on archives

Henk Vanstappen

43 Recensies

“Stille weldoeners zijn er altijd geweest, maar zouden ze ook wel willen doen voor hun door besparingen getroffen bibliotheek?” 35 Column Geld gezocht Eva Simon

35 Citaat 2 | META 2014 | 2

44 Personalia 45

Zo gehoord Paul Buschmann

46 Terugblik Een trend van de jaren dertig: “het open-kast-stelsel in de praktijk” Julie Hendrickx

47 Activiteiten 48 Uitzicht

inhoud

De VVBAD trok met haar memorandum Bouwstenen voor de bibliotheek en het archief van de toekomst naar de politieke partijen en vroeg hen welke punten uit het memorandum ze graag zouden realiseren in de volgende beleidsperiode.

interview

14

Patrick Vanouplines & Johan Vannieuwenhuyse

“we hebben een goede naam en die moeten we blijven waarmaken”

artikels Wie bouwt er mee?

.............. 8

Bruno Vermeeren

Archief zkt. Publiek Jochen Vermote en Thomas Vervaet

Essay: Auteursrecht: een balans uit evenwicht Bruno Vermeeren

19

............ 19

............ 32

nieuws

Gopress voor bibliotheken: nu ook voor hoger onderwijs Na de openbare bibliotheken in het voorjaar, maken nu ook de instellingen van het hoger onderwijs de overstap naar het nieuwe platform Gopress. Reeds rond het begin van het millennium, sloot VOWB namens de wetenschappelijke bibliotheken een overeenkomst met Mediargus waarmee vrijwel alle studenten in het hoger onderwijs toegang kregen tot het digitale archief van de Vlaamse kranten en enkele Roularta-magazines. Dat hier een vraag voor bestond, bewijzen de gestaag stijgende gebruikscijfers. De interface bleef jarenlang ongewijzigd en beperkt tot de muren van de hogeschool of universiteit. De vraag naar thuistoegang werd echter luider en luider en in september 2011 werd een vernieuwd portaal gelanceerd. De gebruiker diende zich te registreren binnen de muren van de instelling en met zijn mailadres van de onderwijsinstelling, maar kon dan met zijn persoonlijke login gebruik maken van het krantenarchief van om het even waar en om het even wanneer. Het aanbod bleef beperkt tot

de oorspronkelijke bronnen, maar het gebruik werd flexibeler. Mediargus vervelde in de loop van 2012 echter naar Gopress. De openbare bibliotheken sloten een overeenkomst om vanaf medio 2013 naar dit portaal over te stappen. Vanaf 1 februari 2014 wordt Gopress ook voor de bijna 220.000 studenten aan de Vlaamse universiteiten en hogescholen de enige toegang tot het digitale Vlaamse nieuwsarchief. Bovendien wordt de content uitgebreid met een reeks Sanoma-magazines een aantal bijkomende Roularta-uitgaven en krijgen instellingen de mogelijkheid zelf nog te abonneren op bijkomende bronnen. Uiteraard is niet alles uit Mediargus verleden tijd. Gopress is in het kader van deze overeenkomst in eerste instantie een archiefdatabank. Dit betekent dat de twee recentste publicaties van elke krant of magazine niet opvraagbaar zijn in fulltext. Het systeem van webtrackers is overgenomen en geïntegreerd onder de vorm van websites. Hierdoor krijgt de gebruiker toch een volledig overzicht van het belangrijkste nieuws tot en met vandaag. Er zijn uiteraard een aantal nieuwigheden. Allereerst is er meer content opgenomen. Daarbij is de mogelijkheid om ook tweets van toonaangevende journalisten of mediaredacties op te nemen, zeker het vermelden waard. Verder wordt het mogelijkheid om artikels via diverse sociale media te delen. Ook via mail, sms en een persistente link kunnen artikels gedeeld worden. Verder krijgt elke gebruiker de mogelijkheid om artikels die niet in het basisaanbod zitten te bestellen en in de persoonlijke Gopress-omgeving te bewaren. Ten slotte is ook de interface sterk onderhanden genomen. Zo wordt het mogelijk om zoekresultaten te verfijnen op onderwerp of bron van de publicatie en kunnen de laatste tien zoekacties eenvoudig opnieuw opgeroepen worden. Stijn Meerssseman

Politiek vraagt betrouwbare cijfers In de commissievergadering van de commissie Cultuur, Jeugd, Sport en Media van 16 januari deelden enkele politici onze bezorgdheid over de daling van de bibliotheekbudgetten bij de lokale besturen, zoals eerder bleek uit onze Besparingsmonitor van vorig jaar.

Delva herhaalde dat vanaf 28 februari, wanneer de meerjarenplannen allemaal binnenkomen vanuit de gemeente, er meer zicht zal zijn op de situatie. Hij hoopt dat in de maand maart de cijfers samengevoegd kunnen worden en afgewogen worden.

Paul Delva vroeg minister Schauvliege De minister herhaalde in haar antof zij al een tendens ziet in de daling van woord haar standpunt in deze zaak: de budgetten. Ook Bart Caron deelde “We moeten consequent zijn. In het deze bezorgdheid en hij verwees ook decreet Lokaal Cultuurbeleid hebnaar de VVBAD-Besparingsmonitor. ben we meer autonomie en vertrouVolgens Caron zijn er wel nog meer cij- wen gegeven aan die lokale besturen. fergegevens nodig om conclusies te Je moet dan ook een stuk rekenen op kunnen trekken.

4 | META 2014 | 2

hun verantwoordelijkheid.” Volgens de minister is tot slot belangrijk dat de cijfers goed moeten worden bijgehouden en dat er lessen worden uitgetrokken. Dat is ook interessant voor latere gesprekken met de lokale besturen. Cijfermateriaal verzamelen blijft dus zeer belangrijk. Daarom organiseert de VVBAD ook dit jaar de Besparingsmonitor. We vragen aan alle instellingen om deze enquête één keer in te vullen: https://www.surveymonkey. com/s/6M66QPB. (TVH)

nieuws

Beroep tegen KB’s tot uitvoering Archiefwet verworpen Arrest van de Raad van State in verband met de federale Archiefwet en het Vlaamse Archiefdecreet, 10 januari 2014. Het beroep, ingesteld door het Vlaamse Gewest tegen de Koninklijke Besluiten van 18 augustus 2010 tot uitvoering van de Archiefwet van 1955, is verworpen. Wel wordt in het arrest uitdrukkelijk gesteld dat onder het begrip ‘archieven’ van de Koninklijke Besluiten niet zijn inbegrepen: de documenten van gemeenten, provincies en openbare besturen die aan hun controle of administratief toezicht zijn onderworpen en die nog een nut hebben voor de administratie en opgesteld zijn ter uitvoering van regelgeving waarvoor de gewesten thans bevoegd zijn. Het beroep was eind 2010 ingediend omdat de Vlaamse overheid vond dat de Koninklijke Besluiten bij de Archiefwet haar bevoegdheden inzake de ‘levende archieven’ aantastte. Johan Vannieuwenhuyse

LexisNexis Academic consortium Vlaanderen

Sint-Niklaas heeft meest auteursvriendelijke bib De Vlaamse Auteursvereniging (VAV) besliste dat de prijs voor meest auteursvriendelijke speler in het boekenvak dit jaar naar de stadsbibliotheek van Sint-Niklaas gaat. De bib van Sint-Niklaas wint de prijs voor hun Voorleestoer, een groot voorleesproject in samenwerking met alle secundaire scholen van SintNiklaas, waarbij 36 auteurs en 1300 scholieren werden betrokken. “We vinden het een hele eer om deze prijs in ontvangst te mogen nemen”, reageert de Sint-Niklase bibliothecaris Kirsten Janssens. “Het is een mooie pluim voor onze werking waarbij we zowel kinderen, jongeren, ouderen, laagen hooggeschoolden, met andere woorden een zo ruim mogelijk publiek, willen aanspreken. We willen uiteraard verder werken aan deze verdienste.” “VAV ijvert onder andere voor nauwere banden tussen al wie lokaal met literatuur en boeken bezig en begaan is”, verduidelijkt voorzitter Patrick De Rynck de beslissing. “De bib speelt een cruciale rol in zo’n netwerk. Het was overigens een moeilijke keuze: er zijn gelukkig nog veel sterke bibliotheken en bibliothecarissen.” De Vlaamse Auteursvereniging hoopt dat lokale besturen ook in moeilijke financiële tijden het belang van de bib zullen blijven erkennen en ondersteunen. “Behalve een culturele — is een bibliotheek ook een sociale speler”, klinkt het. Met het uitreiken van de prijs voor de meest auteursvriendelijke bibliotheek wil de Vlaamse Auteursvereniging een positief signaal geven. > Bron: BELGA

Na een jaar van overleggen en onderhandelen, werd op 1 januari 2014 een nieuw consortium boven de spreekwoordelijke doopvont gehouden. Die dag ging de tweejarige overeenkomst tussen LexisNexis en negen instellingen uit het Vlaamse hoger onderwijs van start. Het contract loopt over de jaren 2014 en 2015 en is het eerste jaar goed voor net geen 60.000 studenten, om in het tweede jaar de kaap van 100.000 studenten te ronden. Het contract omvat toegang tot LexisNexis Academic, goed voor bijna 15.000 internationale nieuws- en actualiteitsbronnen in diverse talen en zonder embargo. In het tweede contractjaar zal ook bedrijfsinformatie aangeboden worden aan de gebruikers.

De website verzamelt boeken in eenvoudig Nederlands. Met de website willen Stichting Lezen en Wablieft lezers helpen om een boek op maat te kiezen, en hen zo een — misschien wel eerste — positieve leeservaring in het Nederlands te bezorgen. Nedelandslezen.be bespreekt een selectie van boeken voor jongeren en volwassenen in eenvoudig Nederlands. De website is in de eerste plaats bedoeld voor docenten en cursisten uit het volwassenenonderwijs of de basiseducatie, maar daarnaast kan iedereen die in eenvoudig Nederlands wil lezen er terecht. Op Nederlandslezen.be staan boeken uit verschillende genres, en van een verschillende moeilijkheidsgraad. Bij elke boekentip vinden lezers en lesgevers de bibliografische referenties, een korte inhoud in makkelijk Nederlands en een fragment uit het boek. Docenten vinden ook een korte lestip bij elk boek.

Stijn Meersseman

> www.nederlandslezen.be is vanaf 4 februari online. De website groeit elke maand aan met

> Voor meer info: [email protected].

> Bron: www.nederlandslezen.be

Nederlandslezen.be gelanceerd Nederlandslezen.be, een website met boeken in makkelijk Nederlands, voor al wie Nederlands leert, is een initiatief van Stichting Lezen en Wablieft.

nieuwe titels. Heb je zelf een suggestie? Mail je tip dan door naar [email protected]

META 2014 | 2 |

5

nieuws

Bibliotheek van de Toekomst: van collectie naar connectie De bibliotheek moet zichzelf opnieuw uitvinden. De vergaande digitalisering van de samenleving, snelle maatschappelijke en economische veranderingen en een zich terugtrekkende Nederlandse overheid dwingen daartoe. Dit geeft alle reden om na te denken over de vraag hoe de openbare bibliotheek er in 2025 zal uitzien. Het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) heeft een externe commissie, onder leiding van Job Cohen, gevraagd om een toekomstperspectief te ontwikkelen voor de openbare bibliotheek in 2025. Wat zal haar maatschappelijke opdracht dan zijn? Hoe vult zij die concreet in en wat levert dit op voor individu en samenleving? In januari is de hieruit voortgekomen publicatie Bibliotheek van de toekomst - knooppunt voor kennis, contact en cultuur uitgebracht. Doel is  zowel bibliotheken en gemeenten, als de provinciale en landelijke overheid, houvast te bieden bij het maken van keuzes voor de toekomst. Daarnaast dient het ook als input voor discussie over toekomstige functies van de openbare bibliotheek en de invulling daarvan. De kern van de opdracht van de openbare bibliotheek in 2025 is bijdragen aan en de basis vormen voor de kennis- en informatiesamenleving. De bibliotheek is hierin een onmisbare schakel. De opdracht bestaat uit het stimuleren, ondersteunen, faciliteren en toerusten van burgers om mee te kunnen doen en bij te kunnen dragen aan de moderne kennissamenleving. In het verlengde daarvan speelt de bibliotheek een belangrijke sociaal-culturele rol. 

Publicaties De gehele publicatie, een verkorte ‘publieksversie’ en het trendrapport dat aan de basis ligt, kunt u vinden op www.siob.nl (onder het thema ‘Bibliotheek van de toekomst’) of aanvragen door een e-mail te sturen aan [email protected].

Discussieer mee! In 2014 zal het SIOB samen met de bibliotheken onderdelen uit dit toekomstperspectief verder uitwerken met nader onderzoek en concrete acties. Wilt u ook meedenken, ga dan naar het kennis- en innovatieplatform www.biebtobieb.nl en discussieer mee! Laura Lammers

DHBenelux 2014 Op 12 en 13 juni wordt in Den Haag de allereerste DHBenelux conferentie georganiseerd. Dit jaarlijkse evenement wil Digital Humanities onderzoek promoten in België, Nederland en Luxemburg. Het wil ook dienen als platform voor de snel groeiende gemeenschap van Digital Humanities onderzoekers om elkaar te ontmoeten, hun laatste resultaten en nieuwste projecten voor te stellen en te bediscussiëren. DHBenelux wordt georganiseerd door Huygens ING en de Nederlandse Koninklijke Bibliotheek. Het programma zal bestaan uit verschillende lezingen, een postersessie en demomarkt en een paneldiscussie over Digital Humanities. De keynote op de eerste DHBenelux is Melissa Terras (UCL). > Voor meer informatie: http://dhbenelux.org/dhbenelux-2014-conference/ > Bron: DHBenelux

6 | META 2014 | 2

Voorzie kaartlezers voor de eID Burgers kunnen toegang krijgen tot verschillende Belgische e G ove r n m e n t toepassingen, zoals Tax-on-Web, Mijndossier en Police on web. Dat kan via de elektronische identiteitskaart, maar ook via een federaal token, een kaartje met 24 codes. Hoewel de eID inmiddels goed ingeburgerd is, maken vele mensen nog altijd gebruik van het token om zich aan te melden, bijvoorbeeld omdat ze thuis niet over een kaartlezer beschikken. Om een token aan te vragen, moet een burger zich voortaan aanmelden met een eID. Hiervoor heeft hij dus toch een kaartlezer nodig en een computer waarop de eID-software geïnstalleerd is. Er wordt verwacht dat vele mensen een token zullen aanvragen op het moment dat de nieuwe versie van Tax-on-Web gelanceerd wordt. De federale overheidsdienst voor ICT Fedict geeft de openbare bibliotheken in Vlaanderen op als een plek waar de burger terecht kan om een kaartlezer te gebruiken en ondersteuning te vragen. Openbare bibliotheken doen er dan ook goed aan zich hierop voor te bereiden door kaartlezers en de nodige deskundigheid te voorzien. (BV)

nieuws

Vlaamse overheid activeert haar overheidsinformatie Vlaams minister van Bestuurszaken Geert Bourgeois lanceerde op Valentijn de strategie voor een informatiegestuurde overheid. De strategie benoemt zes doelstellingen en zet daar zes uitdagingen tegenover. De belangrijkste ambitie is om de eigen overheidsinformatie sneller terugvindbaar, breder toegankelijk en beter bruikbaar en herbruikbaar te maken. Zowel de Vlaamse overheid zelf als andere overheden, burgers en bedrijven zullen daarbij gebaat zijn. “We willen overheidsinformatie niet alleen archiveren maar vooral activeren”, vat Bart Severi samen. Zijn Coördinerende archiefdienst maakte op initiatief van de minister de informatiestrategie op en zal

deze uitwerken samen met het pas opgerichte Coördinatiecomité van de Vlaamse Dienstenintegrator. De strategie is voornamelijk gericht op de uitgebreide Vlaamse overheid. Maar de informatiediensten en instrumenten die ontwikkeld zullen worden, worden ook beschikbaar gesteld voor de lokale besturen. Eén van de meest in het oog springende uitdagingen is het project ‘Digitaal Archief Vlaanderen’, een gemeenschappelijke dienstverlening voor digitale archivering en ontsluiting. “Met het Digitale Archief Vlaanderen kunnen we digitale overheidsinformatie op een betrouwbare manier bewaren, verrijken, verbinden en ontsluiten”, licht minister Bourgeois toe.

De strategie zet ook de eerste stappen om een informatiemarkt te creëren, waarbij iedereen zicht krijgt op alle informatie waarover de volledige Vlaamse overheid beschikt. Bovendien kan iedereen deze hergebruiken voor commerciële of andere doeleinden. Daarnaast mikt de strategie op slimme digitalisering, waarbij een regelgevend kader voor substitutie, een beslissingsmodel voor handtekeningplaatsing en goede praktijken voor digitaalvriendelijke regelgeving worden onderzocht. > http://www.bestuurszaken.be/informatiege stuurde-overheid > Bron: Bestuurszaken

toepassing

Apps met dat ietsje extra Ilse Depré, De Bib Leuven

Je smartphone of tablet kan je normaal enkel met je vingers bedienen. Maar er zijn ook speciale pennetjes op de markt die interageren met het scherm, zoals de Maglus stylus, die ik in december onder de kerstboom vond en sindsdien niet meer kan missen. Zeker voor wie wel eens tekent of schetst op een tablet, is zo’n pen een aanrader. Ook in de sector van de mobiele games zijn er heel wat speeltjes ontwikkeld die interageren met je tablet of smartphone. Zo zijn er de AppMATes, miniatuurauto’s, gebaseerd op de Disneyfilm Cars, waarmee je op het scherm van je tablet kan rijden. Veelbelovend is ook het spel Anki DRIVE, waarmee je via een app op smartphone of tablet telegeleide auto’s stuurt

en letterlijk je woonkamer kan ombouwen tot een raceparcours. En dan verschijnen er ook steeds meer accessoires, die de ervaring van bepaalde apps op je tablet of smartphone moeten verbeteren. De AppBlaster Gun is een geweer waar je je iPhone kan in bevestigen, voor die extra game-ervaring. Sony lanceerde dan weer een cameralens om je iPhone of iPad om te bouwen tot een echt goed fototoestel. Maar de meest bizarre tool is toch wel de iPotty, een potje voor peuters met iPadhouder. Of hoe zindelijkheidstraining nog leuker kan worden! > Meer info en nuttige app: http://bibidee.blogspot.com

META 2014 | 2 |

7

artikel

Wie bouwt er mee? Bruno Vermeeren, VVBAD

Meer dan een jaar geleden begon de VVBAD aan haar memorandum voor de verkiezingen van dit jaar. Op Informatie aan Zee presenteerden we de tien prioriteiten onder de titel Bouwstenen voor de bibliotheek en het archief van de toekomst. De boodschap was niet in de eerste plaats bedoeld voor de bibliotheken, archieven en documentatiecentra in Vlaanderen, wel voor de politieke wereld. Na Informatie aan Zee vroegen we dan ook aan de politieke partijen welke punten uit ons memorandum zij willen realiseren in de volgende beleidsperiode. In dit nummer van META presenteren we graag de reacties die we mochten ontvangen. Op onze Algemene Ledenvergadering van 17 maart, kan u hierover met hen debatteren.

In hun antwoorden zingen Groen en sp.a de lof van cultuur in het algemeen. “Cultuur klopt in het hart van de samenleving, geeft vorm en betekenis aan individu én samenleving”, heet het bij sp.a. De socialisten stellen “met overtuiging dat net in barre tijden meer moet worden geïnvesteerd in cultuur.” Groen wil “alle vormen van informatie en cultuur bevorderen en betaalbaar maken voor iedereen.” CD&V is in de inleiding specifieker en “gelooft onverkort in het belang van bibliotheken, archieven en documentatiecentra. Niet alleen zijn ze het geheugen van onze samenleving, ze vormen tegelijk de poort naar de wereld en de toekomst. Een degelijke financiële ondersteuning van deze sectoren zal dus ook de komende jaren een noodzaak blijven.” N-VA ziet cultuur als “een uiting van identiteit en verbondenheid van een gemeenschap of volk” die tegelijk een deur moet openen naar andere culturen. Bibliotheken vervullen “daarbij een belangrijke eerstelijnsfunctie voor cultuurbeleving, persoonlijke ontwikkeling en taalbevordering.” Open Vld opent dan weer met een waarschuwing. De partij kan akkoord gaan met heel wat aanbevelingen uit ons memorandum “weliswaar binnen de perken van de begroting. Keuzes moeten gemaakt worden opdat de begroting in evenwicht blijft.” En dat is een stelling die ook N-VA onderschrijft.

8 | META 2014 | 2

artikel

> Lees ook p. 32

Tien prioriteiten 1. Bibliotheek- en archiefopleidingen op bacheloren masterniveau realiseren Bibliotheken en archieven hebben nood aan een

bibliotheek “zoals het emanciperend werken, de laagdrempeligheid en de educatieve functie, de toegang tot informatie…” blijven ook vandaag relevant. “Wij vinden het belangrijk dat alle niveaus dit belang blijven erkennen”, stelt de partij dan ook onomwonden.

drieledige opleidingsstructuur. Momenteel ontbreekt echter een bibliotheek- en een archiefopleiding op niveau 6 (bachelor). De bestaande post-academische vorming (PAVO) Informatieen Bibliotheekwetenschap (IBW) aan de Universiteit Antwerpen moet uitgebouwd worden tot een volwaardige masteropleiding. De bestaande master-na-masteropleiding Archivistiek en Hedendaags Documentbeheer (AHD) moet uitgebouwd worden als een masteropleiding die openstaat voor bachelors van uiteenlopende vooropleidingen.

CD&V en Open Vld onderschrijven het belang van voldoende, goed opgeleide en competente medewerkers. “Het beheer van informatie vraagt meer dan vroeger deskundigheid en uiteenlopende competenties”, stelt Open Vld. De partij kan de verdere uitbouw van bestaande opleidingen dan ook ondersteunen. CD&V en Open Vld leggen de verantwoordelijkheid bij de onderwijsinstellingen. Het beleid kan dit ter sprake brengen, maar niet opleggen. 2. De effecten van de beleidsprioriteiten en de beleiden beheerscyclus evalueren en zo nodig bijsturen De lokale besturen werken voor het eerst met de beleids- en beheerscyclus. Ze maken een globale strategische meerjarenplanning en rapporteren aan de Vlaamse overheid via de jaarrekening. Sectorale plannen en rapportering verdwijnen. De VVBAD vraagt aan de Vlaamse overheid om de effecten van deze nieuwe manier van werken op openbare bibliotheken in kaart te brengen, te evalueren en zo nodig bij te sturen.

Met een minister van Cultuur die recent nog een inspiratienota voor de openbare bibliotheek schreef, valt het niet te verwonderen dat CD&V voort wil werken aan de uitbouw van sterke openbare bibliotheken. De basisopdrachten van de

Ook Groen vindt de basisopdrachten van de bibliotheek belangrijk: werken aan cultuureducatie en cultuurparticipatie, aan leesbevordering en leesplezier, levenslang leren en e-inclusie. De partij erkent de rol van de bibliotheek als ontmoetingsplek en informatiecentrum. Samenwerking met het reguliere onderwijs is belangrijk. De digitale openbare bibliotheek moet verder uitgebouwd worden. Groen wil ook “een gemeenschappelijk lidmaatschap realiseren voor openbare bibliotheken in Vlaanderen”. De partij pleit verder voor kwalitatieve gunningcriteria voor leveringen aan scholen, openbare bibliotheken en overheidsinstellingen.

De VVBAD vroeg de politieke partijen naar hun standpunt over de prioriteiten uit haar memorandum. Vijf partijen namen de moeite om een antwoord te formuleren. Een samenvatting leest u in dit artikel, de volledige reacties staan op http://www.vvbad.be/ memorandum2014.

Sp.a wil “bibliotheken uitdagen om echte gemeenschapscentra te worden waar lezen, ontmoeten en eigentijdse toegang tot informatie voor iedereen kernwaarden zijn.” Uitleningen zijn er zoveel mogelijk kosteloos. De nabijheid van de bib is belangrijk. De uitbouw van de digitale openbare bibliotheek in Vlaanderen vraagt een aanpak van de verschillende bestuursniveaus. “Deze aanpak moet voor sp.a snel uitmonden in concrete resultaten en decretale verankering.” Een evaluatie van de nieuwe manier van werken volgens de beleids- en beheerscyclus, mogen we vrijwel zeker verwachten in de komende legislatuur. “Open Vld heeft steeds gepleit voor meer autonomie aan de lokale besturen en voor planlastvermindering.” De partij pleit voor vertrouwen in de lokale besturen, die er alle belang bij hebben om een goed uitgebouwd cultuur- en bibliotheekbeleid niet op de helling te zetten. In elk geval vinden de liberalen “(e)valuatie, monitoring en bijsturing van het beleid (…) essentieel”. Ook CD&V gaat uit van een sterk vertrouwen in de lokale besturen. Wel “moet er zoals gepland na drie jaar een eerste tussentijdse evaluatie in

META 2014 | 2 |

9

artikel

vanzelfsprekend dat ook onderwijsbibliotheken kunnen aansluiten op het platform. 4. Erfgoedbibliotheken uitbouwen tot een volwaardige sector binnen het Cultureelerfgoeddecreet Erfgoedbibliotheken moeten een volwaardige sector worden binnen het decreet en verdienen dus ook een indeling bij het Vlaamse, regionale of lokale niveau.

Evident, vinden Groen en sp.a: erfgoedbibliotheken moeten ingedeeld kunnen worden op Vlaams, regionaal of lokaal niveau en — bij een erkenning op Vlaams niveau — vanuit Vlaanderen gesubsidieerd kunnen worden. Erfgoedbibliotheken verdienen van N-VA een duidelijkere plaats binnen het erfgoedbeleid. De partij wil daartoe inzetten op “voor Vlaanderen relevante structurele samenwerkingen die inhoud en kwaliteit versterken, efficiëntie verhogen en kosten besparen”. 5. Een actieve rol opnemen bij de realisatie van één consortium voor de aankoop van elektronische informatie Er is in Vlaanderen nood aan één consortium

samenspraak met de sector gebeuren”, waarna een bijsturing kan volgen. En ook N-VA gelooft “sterk in de verantwoordelijkheidszin van onze gemeenten en steden”, maar vindt het “evenzeer logisch dat tussentijds gemeten wordt naar effecten op de culturele sector en dat er, indien nodig, wordt bijgestuurd”. Ook sp.a wil de beleidsprioriteiten voor openbare bibliotheken samen met de sector evalueren en zo nodig bijsturen.” Groen vindt de eerste signalen over de invoering van de beleidsen beheerscyclus (BBC) en de afschaffing van het cultuurbeleidsplan, niet zo positief. “Het is zeer de vraag of het schrappen van alle criteria m.b.t. personeel en middelen op termijn positief zal uitpakken. Groen zal de effecten van dichtbij monitoren.” 3. Het Vlaams E-boekplatform structureel financieren en uitbouwen 1 0 | META 2014 | 2

Het Vlaams E-boekplatform moet voor de

dat verantwoordelijk is voor de gezamenlijke

bibliotheeksector een sectoroverschrijdende

aankoop van elektronische informatie tegen

invulling krijgen. Ook onderwijsbibliotheken

gunstige voorwaarden en dat openstaat voor

moeten via het platform e-boeken kunnen uit-

alle geïnteresseerde non-profitbibliotheken.

lenen aan hun gebruikers. In samenwerking met de Vlaamse Erfgoedbibliotheek en het VIAA moet er een oplossing komen voor een duurzame bewaring van de publicaties die via het platform aangeboden worden.

Een prioriteit voor de sector, maar niet voor de politici. Geen enkele partij maakt er melding van. Zullen we dat maar positief bekijken? Wat we zelf doen, doen we beter?

CD&V vindt ondersteunen van het Vlaams-E-boekplatform onontbeerlijk, 6. Gelijke toegang tot gezien het toenemende belang van het informatie garanderen voor digitale. N-VA zou graag zien “dat het uit- onderzoekers en studenten lenen van e-boeken op dezelfde manier kan als andere boeken”. Een structurele Onderzoekers en studenten binnen een notondersteuning van het e-boekenplatform for-profitomgeving, moeten toegang krijgen is daarvoor nodig. Ook Groen, sp.a en tot dezelfde relevante informatie, ongeacht de Open Vld willen het platform verder uit- instelling waar ze werken. De Vlaamse overheid bouwen. Open Vld legt daarbij de nadruk moet hierin als neutrale speler een sturende rol op de publiek-private samenwerking op zich nemen. die schaalvergrotend en kostenbesparend werkt. Voor Open Vld en sp.a is het “Heel wat vooropgestelde maatregelen

artikel

kunnen ondersteund worden”, stelt Open Vld in haar antwoord, en dit is er één van. De andere partijen vinden het thema geen vermelding waard. 7. Een definitieve regeling uitwerken voor het opstellen van selectielijsten Het opstellen van selectielijsten is arbeidsintensief, maar bijzonder belangrijk voor een goede dagelijkse werking van een archiefdienst. Het is dan ook van groot belang dat de Vlaamse en de federale overheid onderling hiervoor een definitieve regeling uitwerken en deze op korte termijn in de praktijk brengen. In afwachting daarvan is de VVBAD bereid om het initiatief te blijven nemen voor het opstellen van selectielijsten. De VVBAD verwacht dan wel een financiële vergoeding voor de geleverde prestaties.

CD&V en Groen delen de bezorgdheid van de sector over de juridische onduidelijkheid voor publiekrechtelijke archieven. Ze onderschrijven onze eis voor afstemming tussen de Vlaamse en de federale overheid. CD&V bevestigt ook dat er een regeling uitgewerkt moet worden voor het opstellen van selectielijsten. 8. Werk maken van een auteursrecht in balans Culturele, wetenschappelijke en onderwijsinstellingen in Vlaanderen en hun gebruikers ijveren ‘voor een auteursrecht in balans’ dat het evenwicht tussen de belangen van de gebruikers en die van de rechthebbenden beter garandeert. Daarom ondertekende de VVBAD mee het memorandum van het Samenwerkingsverband Auteursrecht & Samenleving (SA&S) te lezen op www.auteursrechtensamenleving.be.

Auteursrecht is een heikel thema. Naast de (institutionele) gebruikers laten ook de auteurs en kunstenaars, de producenten en uitgeverijen en de beheersvennootschappen van zich horen. Dat getouwtrek laat zich voelen in de voorzichtige antwoorden van de partijen. Open Vld vindt dat de “bescherming van auteursrechten moet worden aangepast op een wijze die past bij de realiteit”. De klemtoon ligt daarbij op inning

en verdeling van de auteursrechten. De werking van de beheersvennootschappen kan duidelijk beter. De partij vraagt onder meer administratieve vereenvoudiging, duidelijke klachtenprocedures en transparantie bij de inning en de verdeling van de auteursrechten. Ook de N-VA pleit voor transparantie bij de beheersvennootschappen. Daarnaast willen de Vlaamsnationalisten dat “De auteursrechten voor bepaalde geschriften (regionale kranten, …) in de archieven en bibliotheken (…) herzien (worden) opdat ze blijvend betaalbaar geraadpleegd kunnen worden, maar met respect voor de erkenning van de auteur.” CD&V leidt het thema mooi in, maar blijft vaag met haar pleidooi voor evenwicht: “Er ontstaan constant nieuwe mogelijkheden van (her)gebruik en distributie van digitale informatie. Dit vraagt een permanente opvolging en regelmatige evaluatie van de auteurswetgeving door zowel de Europese, federale als Vlaamse overheid en dit zowel in het belang van de gebruikers als van de rechthebbenden. Bij de lopende herziening van de federale auteurswet staat CD&V voor een evenwichtige balans tussen beiden.” Groen “steunt de vragen van de auteurs over het leenrecht, maar wenst tegelijk geen grotere drempel in te voeren voor de gebruikers van bibliotheken, zoals leerlingen, studenten en onderzoekers.” De partij vindt ook dat het auteursrecht aangepast moet worden, zodat instellingen hun digitale collecties beter toegankelijk kunnen maken voor onderzoekers en voor het algemene publiek. Sp.a heeft het wel over de “onvervreemdbare rechten van scheppende en uitvoerende kunstenaar” en “een transparant, eerlijk en gemakkelijk systeem om die te innen”. De verzuchtingen van (institutionele)gebruikers komen bij de socialisten niet aan bod. Hooguit wordt de consument via specifieke sensibiliseringscampagnes bewust gemaakt van het belang van auteursrechten en naburige rechten voor auteurs, uitvoerders, uitgevers en producenten.

werk maken van de implementatie van het WIPO-verdrag (juni 2013) in onze nationale wetgeving. (…) Voor ons heeft iedereen recht op toegang tot informatie en op toegankelijke informatie in een aangepast leesformaat” zeggen de christendemocraten. Dat is een standpunt dat ook Groen deelt: “De bestaande uitzondering voor personen met een visuele beperking willen we verruimen naar personen met een leesbeperking.” De werking van Luisterpunt moet ook uitgebreid worden naar nieuwkomers, “mensen die leesbeperkt zijn in de Nederlandse taal.” 9. Een openaccessbeleid ontwikkelen en daarvoor de nodige middelen voorzien De VVBAD verwacht dat de Vlaamse en de federale overheid snel een openaccessbeleid ontwikkelen. Dat beleid moet garanderen dat publicaties die resulteren uit publiek gefinancierd onderzoek, vrij toegankelijk zijn. Zoals past bij een goed beleid, moet het duidelijkheid bieden over te meten resultaten, over de planning van de implementatie en over de vereiste budgetten. Op Europees niveau vraagt de VVBAD een goed uitgebouwde infrastructuur waarin Europees onderzoek wordt verzameld en ontsloten.

CD&V stelt als enige expliciet dat de Vlaamse overheid de komende jaren een openaccesbeleid moet ontwikkelen. “ook de overheid zelf moet de informatie die zij beheert ontsluiten en de door haar gefinancierde organisaties stimuleren de verworven informatie zo veel als mogelijk vrij toegankelijk te stellen.” 10. Het btw-tarief op elektronische publicaties verlagen De VVBAD pleit voor een verlaagd btw-tarief voor alle informatie (ook muziek en speelfilm) ongeacht of die op analoge of op digitale wijze aan het publiek wordt aangeboden.

Informatie toegankelijk maken voor “Op dit ogenblik is de invoering van een mensen met een leesbeperking, daar wil verlaagd btw-tarief voor de digitale vorm CD&V voor gaan. Dat zal een aanpassing in België niet mogelijk”, stelt Open Vld, van de Auteurswet vragen. “De federale “aangezien dit in strijd is met de Europese overheid moet (…) zo snel als mogelijk regelgeving.” De partij is wel van mening

META 2014 | 2 |

11

artikel

dat de invoering van een verlaagd btwtarief voor de digitale vorm op Europees niveau mogelijk gemaakt zou moeten worden en wil elk initiatief daartoe steunen.

en ondersteuning omvatten. Het materiaal dat

binnen het nieuwe netwerk dat nu ontstaat,

het VIAA bewaart en ontsluit moet breed toe-

moet expliciet benoemd worden.

gankelijk zijn, in het bijzonder via onderwijsinstellingen en openbare bibliotheken. Digitale bewaring vergt een langetermijnvisie en finan-

En meer …

ciële stabiliteit. Het is dan ook zorgwekkend dat voor het VIAA maar voor twee jaren budget

De reacties van de partijen beperken zich niet tot de prioriteiten die de VVBAD formuleerde, maar schuiven ook zelf punten naar voren die vaak elders bij onze aanbevelingen staan. Een integraal en samenwerkend bibliotheeknetwerk realiseren De VVBAD vraagt een integraal en samenwerkend bibliotheeknetwerk in Vlaanderen, waarin alle bibliotheektypes (openbare bibliotheken, bibliotheken van universiteiten, hogescholen, overheden, musea, not-for-profitorganisaties…) samenwerken, dat de burger toegang tot alle met overheidsmiddelen gefinancierde informatie in Vlaanderen garandeert.

“Gezien het toenemende belang van levenslang leren, heeft elke burger nood aan toegang tot alle - met overheidsmiddelen gefinancierde - informatie in Vlaanderen. Daartoe zijn afspraken tussen openbare bibliotheken en wetenschappelijke en gespecialiseerde bibliotheken aangewezen. Deze moeten garanderen dat de dienstverlening van de laatste groep aan haar primaire gebruikers (onderzoekers) niet in het gedrang komt, terwijl de burger toch kan beschikken over de informatie die hij nodig heeft. De VVBAD is in dit kader een belangrijke partner.” Met dit statement onderschrijft de sp.a een eis die niet voor het eerst in een VVBAD-memorandum staat. Een dergelijk integraal en samenwerkend bibliotheeknetwerk, dat de burger toegang tot informatie garandeert, is ook voor Open Vld evident.

voorzien is.

Het Vlaams Instituut voor Archivering (VIAA) haalde onze top tien net niet. De instelling die van de Vlaamse ministers Lieten en Schauvliege de duurzame digitale bewaring in Vlaanderen moet realiseren, kreeg maar financiering voor twee jaar. sp.a en CD&V bevestigen dat het VIAA financiële stabiliteit verdient. Open Vld pleit voor “een lichte structuur”. De drie partijen wijzen op het belang van de toegankelijkheid van het materiaal. “Deze instelling dient naast digitale bewaring het materiaal maximaal toegankelijk te maken en de opgebouwde kennis en expertise te ontsluiten”, stelt Open Vld. “Een belangrijke voorwaarde is wel dat in ruil voor de investering van publieke middelen het materiaal dat het VIAA bewaart, breed en educatief ontsloten kan worden”, heet het bij CD&V en sp.a vernoemt expliciet “onderwijsinstellingen en openbare bibliotheken” als partners.

VIAA

De N-VA legt een andere klemtoon: “een blijvende inspanning rond digitalisering van erfgoed, ook teksterfgoed, (is) essentieel”. Hier is een taak weggelegd voor het initiatief Digitaal Archief Vlaanderen en kan het VIAA, dat meewerkt aan het initiatief, als voorbeeld gelden. Maar er is geen ruimte voor een nieuwe mastodontinstelling. “De sterkte van de opgestarte structurele samenwerking van actoren is juist dat elk vanuit eigen expertise en mogelijkheden een bijdrage en meerwaarde kan leveren in een genetwerkt geheel en dat taakverdeling en bijkomende investeringen op maat en gericht kunnen gebeuren”, aldus de partij.

De diensten van het VIAA moeten toegan-

Mediawijsheid stimuleren

kelijk zijn voor alle culturele organisaties en archiefinstellingen, zowel privaatrechtelijk als

Het bevorderen van mediawijsheid is een

publiekrechtelijk. Die diensten moeten ruimer

opdracht voor onder meer de beleidsdomei-

zijn dan het beheer van een digitaal depot en

nen Onderwijs, Media en Cultuur. De rol van

onder meer ook expertisedeling, begeleiding

bibliotheken, archieven en documentatiecentra

1 2 | META 2014 | 2

Het net opgestarte kenniscentrum Mediawijs.be heeft het thema mediawijsheid meteen op de politieke kaart gezet. “Het bevorderen van mediawijsheid is een opdracht voor de beleidsdomeinen Onderwijs, Media en Cultuur”, zegt sp.a. Die partij wil ook de rol van bibliotheken, documentatiecentra en archieven binnen het nieuwe netwerk afbakenen. Dat is een standpunt dat ook Open Vld deelt, want de bibliotheek “is één van de plekken om mensen die niet of onvoldoende over digitale basisvaardigheden beschikken verder te helpen en de infobronnen op een juiste wijze te leren interpreteren.” Mediawijsheid en digitale geletterdheid zijn voor CD&V prioriteiten. “De digitale kloof moet weggewerkt worden, ook kwetsbare doelgroepen moeten voldoende mediatoegang hebben en voldoende mediageletterd zijn.” De partij vertaalt dat concreet in een internetaansluiting in elke Vlaamse woning en een coördinerende rol voor het kenniscentrum Mediawijs.be. De bibliotheek wordt niet expliciet genoemd. Binnen het cultureelerfgoedbeleid projectmiddelen voorzien voor collecties van landelijk belang De VVBAD vraagt de ontwikkeling van een waarderingskader dat de Vlaamse overheid in staat stelt om (deel)collecties van landelijk belang te detecteren en te ondersteunen. Op basis van dit waarderingskader kunnen impulsprojecten gesubsidieerd worden voor de aanpak van preservering en conservering, ontsluiting en digitalisering van erfgoedcollecties van landelijk belang.

N-VA hecht veel belang aan erfgoed. De partij ondersteunt de vraag naar bijkomende impulsen voor collectiebewaring, ontsluiting en digitalisering van erfgoedcollecties van landelijk belang. Daarnaast wijzen de Vlaams-nationalisten op de depotproblematiek: “In het kader van bewaring van fysiek erfgoed blijft de depotproblematiek ook een belangrijk aandachtspunt. De diverse opgestarte

artikel

initiatieven vanuit roerend en onroerend erfgoed, bestuurszaken, de provincies, maar ook vanuit de privésector, vereisen verdere investeringen en afstemming om de noden op de meest efficiënt mogelijke wijze in te vullen.” Ook de sp.a “pleit voor een sterk Vlaams beleid inzake erfgoed. Dat beleid moet krachtig inventariseren, wetenschappelijk onderzoek stimuleren en coördineren.” De socialisten “willen samen met professionele en vrijwillige krachten een groter draagvlak creëren m.b.t. erfgoed.” Ze willen ook het administratieve proces voor restauratie en conservatie vereenvoudigen. De Federaal Wetenschappelijke Instellingen (FWI’s) moderniseren De federale wetenschappelijke instellingen moeten hun middelen efficiënter aanwenden om hun taken te kunnen waarmaken binnen de brede bibliotheek- en archiefsector. De VVBAD rekent op een actieve samenwerking met instellingen uit de gemeenschappen op het vlak van internationale projecten, studiewerk, onderzoek en experimenten rond nieuwe ontwikkelingen en dit ten bate van de volledige informatiesec-

ook aansporen om hun middelen efficiënt aan te wenden om hun taken waar te maken in de brede culturele, bibliotheeken archiefsector.” En “de Koninklijke Bibliotheek moet haar rol als nationale bibliotheek ten volle waarmaken en een coördinerende en stimulerende rol opnemen voor de bibliotheken in België. Dat gebeurt nu onvoldoende.”

tor.

CD&V benadrukt de rijkdom van de collecties en de uitzonderlijke know-how binnen de FWI’s. “Om de vele troeven van deze instellingen te valoriseren, is er nood aan modernisering en dynamisering en vooral ook de ontsluiting van voor Vlaanderen belangrijk erfgoed”, stellen de christendemocraten. Het nieuwe culturele samenwerkingsakkoord met de Franse Gemeenschap biedt volgens hen mogelijkheden om samen te werken met de federale culturele en wetenschappelijke instellingen. De federale wetenschappelijke en culturele instellingen verdienen een eigen minister en een krachtig beleid, zegt Groen. Een noodplan “moet hen voldoende middelen garanderen, maar hen

N-VA stelt onomwonden dat de federale culturele en wetenschappelijke instellingen vierkant draaien, “een situatie die schade toebrengt aan erfgoed van Vlaanderen en de Franse Gemeenschap”. Beide deelstaten zouden “best zelf deze instellingen samen beheren met een duidelijke beheersovereenkomst die inzet op corporate governance en transparant beheer”. Tot slot vermelden we nog graag dat Open Vld ook andere vooropgestelde maatregelen steunt, “zoals het toegankelijk zijn voor het brede publiek van informatie beheerd door de Vlaamse instellingen, (…) het meer inspraak krijgen van de sector bij de verdere ontwikkeling van de databank Competent, de uitbreiding van het depot naar online publicaties, (…).”

Werk aan de winkel Met deze oplijsting van partijstandpunten is het werk niet afgelopen. Het memorandum zal voor de vereniging ook na de verkiezingen de leidraad blijven voor gesprekken met de verkozenen. We weten nu alvast waar we steun kunnen vinden voor onze voorstellen, en waar we beroep zullen moeten doen op onze overtuigingskracht.

> De volledige reacties van de verschillende politieke partijen leest u op http://www.vvbad.be/ memorandum2014

META 2014 | 2 |

13

Patrick Vanouplines & Johan Vannieuwenhuyse

“We hebben een goede naam en die moeten we blijven waarmaken”

interview

Interview: Julie Hendrickx, Nicolas Janssen en Bruno Vermeeren Foto’s: Benoit Vermeeren

Begin 2014 gaf Johan Vannieuwenhuyse (rechts op de foto) de fakkel van VVBAD-voorzitter door aan Patrick Vanouplines. We brachten Johan en Patrick voor een laatste keer samen op het VVBAD-secretariaat voor een gesprek over het verleden en de toekomst van de vereniging. Johan, sinds wanneer ben jij eigenlijk lid van onze vereniging? Johan: Die vraag kan ik niet oplossen. Ik weet niet wanneer ik juist lid ben geworden. Sinds 1921 dan? Johan: De archieven waren er toen nog niet bij. (lacht) In 1983 hebben de archivarissen zich aangesloten bij de vereniging. Weet je dan nog wanneer je je meer bent gaan engageren voor de vereniging? Johan: Ja, dat was in 1986 bij de oprichting van de werkgroep Gemeentearchieven. Ik was een van de eerste leden. Het kan toch zijn dat ik aanwezig was op die bewuste algemene ledenvergadering in 1983 waar de archivarissen bij de vereniging zijn gekomen. Patrick, jij bent ook al een tijd actief binnen de vereniging, niet? Patrick: Ik moest er toch ook even over nadenken. Ik was al lang actief maar dan via het lidmaatschap van de VUB, vanaf het moment dat ik in de bibliotheek ben beginnen werken, in 1992. Maar persoonlijk lid ben ik nog maar twee of drie jaar. Ik maakte me de bedenking “Potverdorie, moet ik eigenlijk ook geen persoonlijk lid zijn? Dan krijg ik META ook thuis toegestuurd!”. Echt actief worden binnen de vereniging is op een vreemde manier gebeurd bij mij. Ik nam al deel aan de vergaderingen van de sectie Wetenschappelijke en Documentaire Informatie (WDI), Willy Vanderpijpen was toen voorzitter. Plots werd ik toen voorzitter van het Vlaams Overlegorgaan inzake Wetenschappelijk Bibliotheekwerk (VOWB). Willy belde me toen op, hij zei: “Patrick, je weet toch dat je als je voorzitter bent van het VOWB, je dan ook automatisch voorzitter van de sectie WDI bent.” (lacht) Toen ben ik dus heel actief geworden binnen de VVBAD. Ik heb daar nadien nog eens met Willy over gesproken. “Dat was een mooie truc hé”, zei hij toen. (lacht) Johan, hoe ben jij voorzitter geworden van de sectie Archief & Hedendaags Documentbeheer (AHD)? Johan: Ik was bestuurslid vanaf 1 januari 1992. En vanaf ’98 ben ik sectievoorzitter geworden, voor negen jaar. Twee mandaats­ periodes en één jaar: dat extra jaar had te maken met Hilde Van Ongevalle, die mij toen opvolgde als sectievoorzitter. Zij had toegezegd voor het voorzittersmandaat op voorwaarde dat ze nog een jaar kon wachten. Geert (Puype nvdr.) ging toen akkoord om een jaar langer algemeen voorzitter te blijven. Maar toen gebeurde er zoveel dat er wel twee voorzitters nodig waren! (lacht). We zijn toen beiden eigenlijk constant bezig geweest met het personeel op het secretariaat en met onder meer Marc Storms die vertrok. Ik was daar intens bij betrokken ondanks het feit dat ik nog niet formeel algemeen voorzitter was.

Is de overgang van sectievoorzitter naar algemeen voorzitter meegevallen? Johan: Hoe is dat gegaan die overgang? Toen de kwestie van het voorzitterschap besproken werd in de Raad van Bestuur, waarin ik de sectie AHD vertegenwoordigde, heb ik gevraagd om die vergadering niet te moeten bijwonen. En aan elk lid van het sectiebestuur heb ik gevraagd wat ze van mijn eventuele kandidatuur vonden en of ze akkoord gingen. Zo ben ik voorzitter geworden, gesteund vanuit de sectie AHD. Iedereen van het sectiebestuur zei me dat ik die kans moest aangrijpen om als eerste archivaris-voorzitter van de vereniging te worden. Maar ook de steun van de andere secties waren belangrijk voor mij. Want ik was niet de eerste keuze! (geamuseerd) Er werd eerst gepeild naar de interesse in de secties Openbare Bibliotheken (OB) en WDI, en we waren eigenlijk op zoek naar een vrouwelijke voorzitter. We vonden het tijd dat er weer eens een vrouw aan het hoofd van de vereniging zou komen. Kris Clara was ook de eerste en enige vrouwelijke voorzitter tot hier toe? Johan: Dat klopt. De vrouwen die we toen aangesproken hebben, zagen het voorzitterschap niet zitten. Zo is men uiteindelijk bij mij terechtgekomen. En hoe kijk je nu terug op je voorzitterschap? Johan: Zo’n formele vraag kan alle kanten uit. (lacht) Er is enorm veel veranderd in die zeven jaar dat ik algemeen voorzitter was. In die zin dat we het secretariaat terug op de rails gezet hebben met een degelijk personeelskader en we geprofessionaliseerd zijn. Tien jaar geleden hadden we bijna geen mensen. We werkten in feite op een amateuristische manier. Nu is er een hoofdredacteur bijna voltijds met het tijdschrift bezig. Het tijdschrift zelf heeft een ander uitzicht gekregen. En ook de vereniging heeft een moderne uitstraling gekregen. Tot dan besteedden we vooral veel aandacht aan opleiding van de leden. We hebben het accent meer en meer gelegd op belangenbehartiging. Dat heeft natuurlijk ook te maken met het secretariaat dat daarvoor de nodige expertise heeft. We stonden vandaag (vrijdag 10 januari, nvdr.) nog in de krant, een mooi bewijs. We worden in de sector ook echt erkend als specialist. Men komt naar onze mening vragen. Een andere evolutie van de voorbije tien jaar is dat de vereniging meer intersectoraal is gaan werken? Johan: Ja, dat is inderdaad nog een aspect dat aan belang gewonnen heeft. Sowieso beklemtoont de Raad van Bestuur dit en zoekt het ook bewust naar mogelijkheden om intersectoraal te werken. Patrick: Inderdaad, vanuit de secties WDI en Hoge­ schoolbibliotheken (HSB) ligt het ook voor de hand dat we

META 2014 | 2 |

15

interview

samenwerken. We houden elkaar op de hoogte van elkaars activiteiten en we proberen regelmatig ook iets samen te doen.

aan nooit willen meewerken. Toen het decreet er was, is het Rijksarchief oppositie beginnen voeren.

Johan: Ik heb vanochtend het interview met Geert Puype in Bibliotheek- & archiefgids (2007/2) nog eens gelezen en toen kwam dat ook al ter sprake: de integratie van de sectie HSB in WDI, en of dat in de toekomst niet op de agenda zou komen. Maar het is nog niet gebeurd.

Maar ondertussen is er wel een Vlaams Archiefdecreet. Is het een stap vooruit? Johan: Het is natuurlijk een stap vooruit. Maar ik vrees dat we in een impasse terechtkomen en dat we met twee van elkaar afwijkende regimes geconfronteerd gaan worden: voor het documentbeheer en voor het archiefbeheer. Dat is nu al enigs-

Patrick: Daar wordt inderdaad al lang over gesproken maar ik weet niet of het momenteel opportuun is om daar stappen voor te ondernemen. We worden op dit ogenblik geconfronteerd met de integratie van de academische hogeschoolopleidingen in universiteiten. Er zijn dus wel wat veranderingen in het landschap. Misschien moet dat eerst bedaren. Dan kunnen we terug gaan zoeken naar de optimale vorm. Belangenbehartiging is meer naar voor gekomen de laatste jaren, wat waren zoal de hete hangijzers? Johan: De opleidingen, denk ik. Daar is heel wat werk verzet. Via overleg met de opleidingen zelf. En ook naar de beroepsprofielen is er heel wat aandacht gegaan. Patrick: Dat is ook iets dat me nauw aan het hart ligt die beroepsprofielen. Maar ook de juridische aspecten zijn een belangrijk aspect van belangenbehartiging. Daar wordt hard aan gewerkt door het Samenwerkingsverband Auteursrecht & Samenleving, waar ook de VVBAD een actief lid van is.

“Dat deze vereniging goed kan optreden voor alle subsectoren. Dat is het aller­ belangrijkste.”

Johan: Het is natuurlijk ook een complex probleem, die opleidingen. Er komen tegengestelde belangen aan bod: de discussie over het gewenste opleidings­ niveau, een beroeps- of bacheloropleiding. We hebben daar nu een standpunt ingenomen maar ik durf eigenlijk niet zeggen dat iedereen daar honderd procent achter staat. Groeit daar niet meer en meer consensus rond? De vraag is alleen of het realistisch is. Patrick: Elke verandering is moeilijk.

Johan: Het zijn vaak ook de opleidingen zelf die voor hun eigen belangen opkomen. Dat is ook een probleem. Een ander aspect van belangenbehartiging — als ik kijk naar de archiefsector — is hetgeen we gedaan hebben rond het Archiefdecreet. Dat is meteen ook een antwoord op een mogelijke  vraag of er dingen zijn waarvan ik spijt heb. Ja, namelijk dat het Archiefdecreet voor een groot deel de mist is in gegaan. We zijn daar in een tegenstelling terechtgekomen die we eigenlijk hadden moeten vermijden. Als je het traject van het Archiefdecreet kon overdoen, wat zou je dan anders aanpakken? Johan: Ik weet niet of we het anders zouden kunnen aanpakken. We zijn gestart met het volledige Vlaamse archiefveld rond de tafel te verenigen. Maar het Rijksarchief heeft van begin af 1 6 | META 2014 | 2

zins een realiteit. En wat gaat Vlaanderen dan doen? Enkel het documentbeheer organiseren? Je kan dan alleen maar hopen dat voor de selectie dezelfde afspraken gemaakt worden voor het archiefbeheer als voor het documentbeheer. Als beide regelrecht tegen elkaar in gaan, waar gaan we dan eindigen … Maar de bevoegdheid rond archieven, die dan duidelijk culturele materie zijn, zal vroeg of laat naar Vlaanderen toekomen, dat lijkt mij onvermijdelijk. Er is alvast een stap vooruit gezet, Vlaanderen heeft verantwoordelijkheid genomen, of willen nemen. Johan: Er is ondertussen al zoveel over gezegd. Allicht zijn er nog andere zaken met betrekking tot belangenbehartiging die we met succes hebben afgehandeld. Op het vlak van erfgoed hebben we toch ook een belangrijke inbreng gehad. Patrick: En onze memoranda. Johan: Daarbij stel ik mij soms de vraag of die de belangrijkste impact hebben voor externen dan wel voor intern gebruik? Ik denk dat het oplijsten van de werk- en aandachtspunten nog belangrijker is binnen de vereniging dan om op korte termijn en direct zichtbaar de politiek te bewegen.

interview

Met de verkiezingen van 2014 zal het de eerste keer zijn dat we het memorandum zo intens opvolgen. We zijn met de belangrijkste politieke partijen rond de tafel gaan zitten. Dankzij die gesprekken weten we wie welke standpunten steunt. Dat is een goede basis om na de verkiezingen opnieuw in gesprek te gaan met de verkozenen en de relaties te versterken. Patrick: Ik zie dat in ieder geval als een belangrijk werkdocument. Als je zegt dat de memoranda nu intenser opgevolgd worden, hoe werd er dan vroeger te werk gegaan? Johan: Niet op dezelfde manier. Voor de verkiezingen van 2012 werd de tekst enkel gepubliceerd en verzonden naar de politieke secretariaten. Kan je de VVBAD vandaag moeilijker negeren als voordien? Johan: Van buitenaf? Ja, dat denk ik wel. We staan meer in de pers: De Standaard, De Morgen, de kwaliteitskranten eigenlijk. Ook de VRT hebben we al een aantal keren weten te bereiken. Johan: We worden toch gezien als expert. Patrick: Ik denk dat je het ook breder moet bekijken, het is een sector die als belangrijker wordt ervaren en waar meer aandacht aan besteed wordt. Johan: Maar het is vanuit de werking van de VVBAD dat die aandacht gegroeid is. Johan, heb je de sector ook zien veranderen tijdens je voorzitterschap? Johan: Openbare bibliotheken beantwoorden niet langer aan het beeld van de klassieke bibliotheek. Ik zie dat ook in mijn gemeente. Naast boeken uitlenen, organiseren ze daar veel andere publieksactiviteiten. Mijn kijk op de wetenschappelijke bibliotheken is helaas wat minder. En wat archieven betreft, is de sector eigenlijk compleet veranderd. De laatste vijf jaar werden ingenomen door de omslag van papier naar digitaal. Ik wil daarbij nog eens herhalen, zoals ik onlangs nog deed op de reflectiebijeenkomst rond Archieven2020, dat de sector nooit de culturele werking van archieven mag verwaarlozen. Als dat gebeurt, dan worden archieven uit de markt weggespeeld. Als men in concurrentie treedt met de communicatie- of de kwaliteitsambtenaar in de gemeente, dan zal de archivaris de duimen leggen. Dat culturele luik van archieven, ook digitale archieven, daar moeten we op blijven inzetten. Het Archiefdecreet helpt daar in mee. De ontwikkelingen rond het Cultureel-erfgoeddecreet van de laatste jaren, plaatsten het culturele aspect van archief toch ook nadrukkelijker in de pers? Johan: Dat klopt, ook omdat anderen mee op die kar springen en cultureel erfgoed nadrukkelijk op de kaart willen zetten. Ik denk dan onder meer aan de musea, die sowieso een grotere impact hebben dan archieven. Is die culturele archiefwerking niet meer iets voor grotere archieven? Johan: Dat zou ik niet zeggen. In kleine gemeenten kan je ook veel doen. Ik vind dat een archivaris in een kleine gemeente

evengoed archiefbeheer en culturele archiefwerking moet kunnen combineren. Het is wel eigen aan onze vereniging en de bibliotheek- en archiefsector dat we op de wip zitten tussen verschillende beleidsdomeinen. Cultuur en Bestuurszaken voor de archief­ sector en Cultuur en Onderwijs voor de bibliotheeksector. We zitten gedeeltelijk onder het cultureel erfgoed en gedeeltelijk onder het lokaal cultuurbeleid. Dat weerspiegelt zich ook in de steunpunten, er is er geen enkel dat echt een één-op-één aanspreekpunt is. Heb je dat ooit als een probleem gezien? Johan: Nee, niet echt. Je gebruikt die zaken die je nodig hebt en vanuit je eigen kracht neem je die dingen mee die nuttig kunnen zijn. In cultureel erfgoed ga je zover mee als je wil. Voor lokaal cultuurbeleid is dat misschien ook wel zo. Wat zit er in de toekomst nog aan te komen voor de sector bibliotheek-archief-documentatie en voor ons als vereniging? Patrick: Voor de VVBAD denk ik dat het belangrijk is om het wetenschappelijk projectwerk VOWB goed te integreren binnen de vereniging. Voorlopig zijn we nog bezig met het uitwerken van modellen en hoe die zouden kunnen werken. Kan dat een intersectorale werkgroep worden? Misschien wel. Maar niets ligt vast. Patrick, wat ligt jou nauw aan het hart als kersvers voorzitter? Patrick: Dat deze vereniging goed kan optreden voor alle subsectoren. Dat is het allerbelangrijkste. Ik kom zelf uit de sectie Wetenschappelijke Bibliotheken, maar wil voor alle secties openstaan en ik hoop ook op input van die andere secties. Uiteindelijk heeft elke voorzitter zijn bagage. Johan, hoe heb jij dat ervaren? Johan: Ik volgde in die jaren steeds de bibliotheekwerking in mijn eigen gemeente, ik was er voorzitter van de beheerraad. Daardoor had ik constant zicht op waar de openbare bibliotheek mee bezig was. Wetenschappelijke bibliotheken zijn mij minder vertrouwd, maar je krijgt input van het secretariaat en de sectievoorzitter. Je zou natuurlijk een vergadering van een specifieke sectie kunnen bijwonen, maar je kan moeilijk alle secties en commissies gaan aflopen. Patrick: Dat is natuurlijk een probleem van tijdsbesteding. Hoe combineer je het voorzitterschap eigenlijk met je eigen baan? Patrick: Goede vraag, die stel ik mezelf ook! Johan: Ik heb dat van meet af aan voorgelegd aan mijn bestuur. Ik heb daar nadrukkelijk en formeel op papier toelating voor gevraagd en gekregen. En je hebt op je eigen dienst de juiste mensen nodig waarop je kan steunen en vertrouwen. Dat zijn de belangrijkste dingen in het evenwicht tussen je eigen werkplek en de vereniging. Er gaat dan ook een groot deel vrije tijd naartoe? Johan: (lacht) Daar gaat inderdaad een groot deel vrije tijd naartoe. Maar dat bepaal je uiteraard zelf voor een stuk. Het is ook de vraag wat je zelf doet en wat je door anderen laat doen. Het is een kwestie van geven en nemen. Waar ik wel veel aandacht aan besteedde, net als in mijn professioneel werk, is het beantwoorden van vragen. Als iemand een vraag stelt, wil ik die zo snel mogelijk verder helpen. Directe respons is belangrijk zodat iedereen verder kan en je geen zaken tegenhoudt. Soms moet je al eens zaken opzoeken en iets rustig bekijken, maar dat sluit kort op de bal spelen niet uit.

META 2014 | 2 |

17

INTERVIEW

Patrick: Dat is ook mijn bedoeling als voorzitter. Er zitten ook wat meer representatieve taken bij, die wat verder van de dagelijkse werking staan. Johan: Ja, het is natuurlijk belangrijk dat je als voorzitter bij die zaken betrokken bent en dat je aanwezig bent als er gepraat wordt met politieke partijen bijvoorbeeld. Maar als voorzitter hoef je daarom niet steeds het voortouw te nemen. We hebben daar binnen de VVBAD tegenwoordig meer aandacht voor dan vroeger. Dat is professionalisering volgens mij: het feit dat er meer en nauwkeuriger wordt opgevolgd. Dat vraagt natuurlijk weer meer tijd. Wat heb je geleerd uit je voorzitterschap? Johan: Ik heb er veel uit geleerd. Hoe discussies in goede banen te leiden bij het voorzitten van vergaderingen bijvoorbeeld. Ik vond dat vooral moeilijk wanneer er grote tegenstellingen waren, waar we bijna niet uit kwamen. Dan moet je als voorzitter ter plekke een compromis uitwerken en voorleggen. En soms moet je ook standvastig zijn en doorduwen. Eén van de belangrijke taken van een voorzitter is opvolging, de vraag die ik het meest stelde was: “Hoe ver staat dit of dat dossier?” Patrick, heb je het voorzitterschap meteen geaccepteerd toen ze je het voorstelden? Patrick: Ik was enthousiast, maar ik heb wel even bedenktijd gevraagd om in te schatten wat me te wachten zou staan. Ik ben nog steeds even enthousiast maar het was een weloverwogen beslissing. Het klinkt hoogdravend, maar ik vind dit wel een hoogtepunt in mijn carrière. Ik bouw verder op de ervaring die ik opdeed als voorzitter van het VOWB. Corrigeer me als ik het fout aanvoel, maar ik heb de indruk dat binnen de VVBAD veel taken gezamenlijk gedaan worden door de coördinator, Bruno, en de voorzitter daar waar bij VOWB veel meer bij de voorzitter terechtkwam. Johan: Ja, het is meer sturen, opvolgen en af en toe eens meegaan voor specifieke zaken. Johan, heb jij nog een ultieme goede raad voor Patrick? Johan: Ik heb er al zoveel gegeven. (lacht) Patrick: (lacht) Dat is waar. Waarvoor dank! Johan, zijn er zaken die je je altijd zal herinneren? Johan: Het hele gebeuren. De successen, maar ook de zaken die er allemaal niet van gekomen zijn. De tijdelijke projecten die we steeds hebben weten binnenhalen, dat vond ik ook altijd een belangrijk iets. Rond het Archiefdecreet hebben we bijvoorbeeld mensen kunnen tewerkstellen. Ook rond de Topstukkenlijst. Dat is achteraf wel wat stilgevallen. En nu toch weer met het ‘imago­ traject’ dat er aan komt. Als je verwijst naar dingen die je niet kon realiseren, denk je dan aan iets specifiek? Johan: De opleidingen. Hoewel er daar nog veel rond gebeurt. De contacten met het departement en de Administratie Onderwijs zijn een braakliggend terrein en dat is misschien wel een van de redenen waarom we dat niet geregeld krijgen. Het is alleszins nog een aandachtspunt. Al hebben we met de acties rond de beroepskwalificatiedossiers bij onderwijs wel een duidelijk punt gemaakt. Patrick: We hebben een goede naam en die moeten we blijven waarmaken. 1 8 | META 2014 | 2

Patrick, het voorzitterschap is voor een periode van vier jaar. Zijn er zaken die je concreet wil gerealiseerd zien aan het einde van die periode? Patrick: Ja, dat is eigenlijk vragen hoe ik de toekomst van de vereniging inschat. In eerste instantie denk ik dan aan het project ‘imago’. Ook de integratie van het wetenschappelijk projectwerk van de bibliotheken in de VVBAD. Ik voel daarbij ook aan dat ik kan steunen op een uitmuntend secretariaat. De grootste uitdaging zal het tijdsgebruik zijn. Hoe dat gaat verlopen, kan ik nog niet inschatten. Maar ik ga eerst vooral wat kijken, leren, aanvoelen en misschien nog eens contact opnemen met Johan. (lacht) En wat de beoogde winst betreft: ervaring opdoen. Heel persoonlijk dus. Mijn persoonlijke aanpak zal wel iets verschillen van die van Johan. Waar ik de nadruk op wil leggen, zoals eerder al gezegd, is het gelijk behandelen van alle subsectoren. En wat ik persoonlijk het belangrijkste vind, zijn de personen die het werk moeten doen. Je kan ze zien op het secretariaat, maar het zijn ook onze leden. Je moet ze in de watten kunnen leggen door goede kwaliteit te leveren. Dat gaat natuurlijk hand in hand. Mooi gezegd. Johan, wat ga jij nu doen met al je vrije tijd? Johan: Oei, oei, oei. (lacht) Patrick: Hoeveel heb je eigenlijk laten vallen? Johan: Ja, ik ga mijn werkzaamheden in Brugge langzaamaan beginnen afronden. Ik heb nog maximaal twee en een half jaar te gaan. Maar het vereist wat voorbereiding om dat allemaal op een goede manier over te dragen. Daarnaast ben ik ook bezig met de 175-jarige viering van het Genootschap voor Geschiedenis in Brugge. We hebben plannen om een colloquium in te richten in mei. En voor de rest ga ik al nadenken over wat te doen als ik mijn vrouw vervoeg die al gepensioneerd is. En laat iets weten als ik nog iets kan doen voor de vereniging. Ik zit niet op een andere planeet hé. (lacht) Blijf je nog actief in de sectie Archief en Hedendaags Documentbeheer? Johan: Normaal gezien niet. Ik ga mijn mandaat als bestuurslid niet terug opnemen. Als iemand van de Provinciale Archiefdienst West-Vlaanderen dat zou opnemen, zou dat Isabelle (Verheire, ndvr.) zijn. Maar zolang we nog zoveel tijd aan de selectie­lijsten moeten spenderen, zal dat niet lukken. Als je het niet in de gaten houdt, ben je snel fulltime bezig met externe taken en kan je je eigen werk niet meer doen. Maar dat is een kwestie die ik graag opgelost zou zien, die selectielijsten. Binnen de sectie AHD zal ik niet meer actief zijn. Soms moet je jezelf wat meer op de achtergrond plaatsen. Hoewel ik het zelf nooit vreemd heb gevonden dat Geert in de Raad van Bestuur actief is gebleven. Integendeel, dat was interessant om die ervaring af en toe mee te kunnen nemen. Patrick: En dan om af te ronden, de vraag die jullie niet durfden te stellen: “Patrick, welke van jouw hobby’s ga je minder doen?” (lacht) Johan: (lacht) Ja, welke hobby ga je laten vallen? Patrick: Ik dacht er sinds deze zomer eigenlijk aan om weer meer met sterrenkunde, een hobby van mij, bezig te zijn. Maar dat zal voor later zijn, vrees ik. (lacht)

artikel

Archief zkt. Publiek Gebruik van Facebook in archiefinstellingen

Jochen Vermote, stadsarchief Ieper en Thomas Vervaet, FelixArchief Antwerpen

Tot voor kort was de (fysieke) leeszaal het enige kanaal waarmee archivarissen in dialoog gingen met de burgers of archiefgebruikers. Nieuwe verwachtingen van de gebruikers dwingen de archieven meer en meer in de richting van digitale oplossingen. De bouw van een virtuele leeszaal, naast de bestaande fysieke leeszaal, is dan ook één van de vooruitgeschoven aandachtspunten in de Innovatieagenda Archieven 2020 1. Hierbij stelt men verschillende oplossingen voor, zoals het aanbieden van uiteenlopende diensten voor de burgers, met onder andere publieksvriendelijke toegangen op archieven, digitale bronnen, materiaal voor het onderwijs, scannen-opaanvraag, interactie met de online gebruikers zoals een chatmodule als vraagbaak, enz. Op die manier kan het raadplegen van archieven volledig digitaal verlopen.

Deze virtuele ruimte kan bovendien ook worden uitgebreid naar andere taken van de archiefinstelling, zoals de brede publiekswerking of het promoten van de archieven of geschiedenis van de streek of thema. Een tweede aandachtspunt van Archieven 2020 is het vergroten van het archiefbewustzijn. Burgers vinden de weg niet naar

het archief omdat het voor hen niet duidelijk is wat een archief is. Ze verwachten dat een archief ontoegankelijk is en dat ze een afspraak nodig hebben om binnen te mogen. Bovendien bestaat het beeld dat archieven het exclusieve speelterrein zijn van historici en genealogen. Burgers moeten leren dat archieven openbare instellingen zijn en dat er voor hen relevantie informatie te vinden is.

META 2014 | 2 |

19

artikel

Is er een publiek voor archieven? Het PRISMA-onderzoeksproject van FARO tussen 2009 en 2011 bracht op een kwantitatieve wijze het brede potentieel voor de lokale archiefinstellingen in kaart. Grosso modo is een kwart van de modale (volwassen) Vlaming sterk tot zeer sterk geïnteresseerd in diverse erfgoedthema’s 2. De geschiedenis van de streek, stad, gemeente of straat boeit zelfs 34 tot 44 procent van de respondenten sterk tot zeer sterk 3. Een Nederlandse studie gaf aan dat een kwart tot een derde potentiële gebruikers van een archief kunnen zijn  4. Voor lokale overheidsarchieven moet dit als muziek in de oren klinken.

“Sommige berichten worden door duizenden personen bekeken, iets waar je op het gewone web maar van kan dromen.”

2 0 | META 2014 | 2

Het overgrote deel van dit potentieel publiek vindt echter niet de weg door de eerder aangehaalde gebrekkige kennis van archieven of door de complexe manier van zoeken in een archief. Een genealoog of heemkundige is inhoudelijk sterk betrokken bij zijn onderzoeksonderwerp en zal hierover goed nadenken. Hij of zij heeft een specifieke vraag en zoekt hierop een antwoord door gebruik te maken van de websites en databanken van archiefinstellingen. Het grootste deel van de burgers met een interesse in lokale geschiedenis zal op een ongerichte manier op zoek gaan naar informatie. Hun noden worden niet gedekt door de veelheid aan beeldbanken en archiefbanken die niet aansluiten op hun kennisniveau. Ze wensen op een laagdrempelige, duidende manier in contact te komen met historische informatie. Nederlandse studies omschrijven deze gebruikers als ‘snackers’ of ondiepe gravers 5. De lokale archiefinstellingen moeten dan ook alle zeilen bijzetten om deze snackers aan te spreken op hun interesses. Digitaal is hierbij het nieuwe normaal. En uiteraard kan je dan niet om Facebook heen. Facebook, en andere sociale media, kunnen voor de archiefinstellingen een uitgelezen instrument vormen om het stoffig imago op te poetsen en de burgers met een niet-structurele historische interesse te bereiken. Daarnaast past het opzetten van een sociale mediastrategie door

lokale archiefinstellingen perfect in de profileringsdrang van steden en gemeenten. Bovendien helpt het verspreiden van historische kennis aan het versterken van het gemeenschapsgevoel. Door via sociale media zoals Facebook de gemeenschappelijke geschiedenis van de ruimte en personen te benadrukken, dient het archief nogmaals de maatschappij waarvan het pretendeert het geheugen te zijn.

Facebook in Ieper & Antwerpen Facebook is zeer gebruiksvriendelijk en het plaatsen van een bericht of het opladen van een foto vergt geen of weinig technische kennis. De snelheid waarmee berichten kunnen geplaatst worden en de spontaniteit van Facebook zorgen voor een vlotte en efficiënte communicatie met een breed publiek. Facebook kan een ideaal instrument zijn voor de promotie van het archief en de geschiedenis van de stad, streek of een thema. Dit vergt een andere, meer laagdrempelige benadering van het archief, afgestemd op de interesses van de burger. De Facebookpagina’s van Ieper en Antwerpen zijn sinds 2011 uitgegroeid tot één van onze belangrijkste communicatiekanalen. Al vanaf de start richten we ons met laagdrempelige berichten naar de grote groep geïnteresseerden in de geschiedenis van de stad. We trachten via een mengelmoes van ludieke en inhoudelijke berichten een zo divers mogelijke groep te bereiken 6. Door de gigantische collecties is het eenvoudig om archieffoto’s te linken aan de actualiteit. Een kwalificatie voor de wereldkampioenschappen voetbal wordt aangegrepen voor het posten van een foto van de lokale voetbalclub. Of we posten een foto van een 19e-eeuws terras naar aanleiding van een hittegolf. We betrekken de burgers in onze communicatie. We laten hen stemmen, vragen om hun mening of we laten hen foto’s posten. Deze ontstane dialoog wordt ook door hun kennissen gevolgd waardoor zowel de interactie als het netwerk

Artikel

van het archief groter wordt. Daarnaast maken we ook gebruik van de kennis van het netwerk voor het beschrijven van foto’s. Het lokaliseren, dateren of identificeren van personen op foto’s gebeurt doorgaans vrij vlot via Facebook.

Stadsarchief Ieper Naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Draait de Commerce’ over de winkelfaçades in Ieper zijn we op de Facebookpagina op een meer gestructureerde manier te werk gegaan. We organiseerden een ‘raad het plaatje’, de brochure stelden we integraal beschikbaar, we plaatsten foto’s van de bestickerde etalages van de leegstaande winkelpanden én de

Hiernaast is Facebook ook heel toegankelijk voor het verspreiden van evenementen, het delen van fotoalbums en voor het beantwoorden van vragen van burgers die je enkel via Facebook weten te bereiken.

verschillende mediareportages werden gedeeld. Facebook vormde op die manier een aanvulling op de klassieke kanalen voor de promotiecampagne.

Door het enorme succes van Facebook, staken onze pagina’s dit jaar de websites ruim voorbij qua bezoekcijfers. Sommige berichten worden door duizenden personen bekeken, iets waar je op het gewone web maar van kan dromen. Het beheer van de Facebookpagina’s is binnen beide archiefinstellingen aan verschillende personeelsleden toegekend. Er zijn geen geformaliseerde afspraken gemaakt over een beurtrol of publicatieritme. We proberen het spontane karakter van Facebook te respecteren, maar zorgen er wel voor dat er regelmatig een bericht op de pagina wordt gepost. Op die manier blijf je vers in het geheugen van de burger.

Raamsticker van een leegstaand handelspand in de Diksmuidestraat (Stadsarchief Ieper).

FelixArchief Interactie is zeer belangrijk voor het FelixArchief. Bij de opening van onze FelixShop

Veel van de frequent geraadpleegde collecties of archieven zijn reeds gedigitaliseerd en kunnen zonder veel extra moeite worden geplaatst op Facebook. Tijdens de dagdagelijkse taken zoals inventarisatie, voorbereiding van tentoonstellingen, enz. worden er interessante of leuke vondsten gedaan. Regelmatig wijzen vrijwilligers ons op een interessante foto. Ook de ‘likes’ van de pagina brengen spontaan zelf fotomateriaal aan. Stof genoeg om een pagina mee te vullen. Deze worden centraal verzameld en op het juiste tijdstip in een statusbericht verwerkt. Het is zelfs mogelijk het tijdstip waarop een bericht mag worden gepubliceerd in te stellen. De totale tijdsbesteding blijft op deze manier binnen de perken. We schatten deze op circa 5 à 10 minuten per dag. Het valt niet te verwonderen dat foto’s beter scoren dan geschreven tekst.

speelden we hier nauw op in. We lieten de burger zelf beslissen welke postkaartjes we zouden verkopen. Ze kregen de mogelijkheid om hun favoriete postkaarten uit een selectie te ‘liken’. De twintig populairste kaarten verschenen als postkaart en zijn nu te koop in onze FelixShop. Of hoe digitaal en analoog hand in hand kunnen gaan.

Postkaarten te koop in de Felixshop, gekozen door de burgers.

Postkaarten te koop in de Felixshop, gekozen door de burgers.

META 2014 | 2 |

21

artikel

“Facebook, en andere sociale media, kunnen voor de archiefinstellingen een uitgelezen instrument vormen om het stoffig imago op te poetsen.”

10 facebooktips voor archieven: • Wees niet bang om te proberen! Varieer in je posts en tast af wat je Facebookvolgers liken. Berichten met een vleugje humor doen het meestal nog het best. • Werk met afbeeldingen. Visuele content doet het altijd beter. • Wees beknopt! Lange teksten schrikken af. • Reageer op berichten van andere pagina’s waar jouw publiek zit. • Kies je moment om berichten te publiceren goed uit. Woensdag is doorgaans een goede dag om berichten te posten of publiceer berichten ergens rond de middag of late namiddag. • Maak gebruik van de functionaliteit berichten plannen en geef meerdere collega’s een beheerdersrol. Zo valt de interactie niet stil bij een dagje vakantie. • Lok je publiek uit zijn kot. Stel vragen, wees uitdagend, organiseer een wedstrijd, enz. • Zorg voor conversaties en reageer altijd snel en vlot. Facebook is voor de meesten ontspanning en ze willen rustig keuvelen over geschiedenis. • Kies voor een mooie bannerfoto en een in het oog springende of herkenbare profielfoto. • Haal de mosterd bij pagina’s van andere archiefinstellingen. Ze hebben vaak leuke ideeën.

2 2 | META 2014 | 2

artikel

die manier krijg je een inzicht in je fans: hoe oud zijn ze, welk geslacht hebben ze, waar komen ze vandaan, enz. Net zoals websitestatistieken zijn ze niet eenvoudig te interpreteren maar zijn ze wel indicatief.

Bericht van 27 december 2013 (stadsarchief Ieper).

Facebook fungeert dan ook als een soort verlengde van een beeldbank. De frequentie waarmee een beeldbank wordt bezocht door het publiek zal in ieder geval veel lager liggen dan de frequentie waarmee de leden van Facebook hun profiel ‘checken’. Als archiefinstelling kan je dan op dagelijkse basis gebruik maken van een platform langs waar je honderden of meer personen kan bereiken. Facebook is helaas voor nog heel wat archieven een onbekende wereld. Toch overtreft het succes van onze Facebookpagina onze wildste verwachtingen. Deze vorm van online tentoonstellen is de perfecte manier om burgers met onze collectie te laten kennismaken. Het stadsarchief van Ieper en het FelixArchief blijven in de toekomst alleszins inzetten op Facebook en tasten ook af wat we met anders sociale netwerken zoals Twitter en Instagram kunnen bereiken.

Circa 75 procent van de via Facebook bereikte personen woont in het brede werkingsgebied van het archief. De andere toppers zijn de grote centrumsteden waar jongeren uit de streek studeren of voormalige inwoners wonen. Met andere woorden, via Facebook bereik je makkelijk de lokale bevolking. Ter vergelijking: 46 procent van de bezoekers in de Ieperse leeszaal komt uit de streek rond Ieper 7. We bereiken als archiefinstelling van een lokale overheid de burgers relatief gezien makkelijker via Facebook dan via de leeszaal. De grote genderongelijkheid die het leeszaalbezoek typeert is niet terug te vinden in de Facebookstatistieken. In de digitale wereld vinden evenveel mannen als vrouwen de weg naar het archief. Dat de jongere leeftijdscategorieën sneller de weg naar onze pagina vinden zal gezien het medium niet verbazen. Een groot deel van de fans is jonger dan 35 jaar. We merken wel dat de oudere leeftijdscategorieën het beter doen wanneer we naar de betrokkenheid kijken, d.w.z. het liken van, het reageren op of het delen van de berichten op de Facebookpagina. Onze vrouwelijke fans zijn blijkbaar ook digitaal mondiger dan de mannen aangezien zij voor meer dan de helft van de likes, reacties en shares verantwoordelijk zijn.

We kunnen dus concluderen dat het publiek op Facebook grondig verschilt van de leeszaalbezoekers. Uit ervaring kunnen we ook stellen dat het twee afzonderlijke werelden zijn. Enerzijds zijn er maar weinig leeszaalbezoekers die ons via Facebook volgen. Anderzijds zijn er niet veel fans die de weg naar onze leeszaal hebben gevonden. Zij hebben ook geen nood aan het uitvoeren van historisch onderzoek, maar wensen toch op een luchtige manier te worden geïnformeerd over de lokale geschiedenis. Facebook en andere sociale media zijn een goede aanvulling op de leeszaal.

Andere sociale media Het gebruik van sociale media in Vlaamse archiefinstellingen beperkt zich vooral tot Facebook. Het FelixArchief onderhoudt een Twitteraccount. Het stadsarchief Ieper heeft ook een account maar gebruikt dit amper. Twitter is een ideale tool om contacten met andere archief- of informatieprofessionals te onderhouden. Burgers worden maar moeizaam bereikt. Er zijn nog verschillende sociale media die het ontdekken waard zijn, voornamelijk die waarmee je met beeld of filmmateriaal aan de slag kan gaan zoals Instagram, YouTube, Flickr, Pinterest, enz. Het is zaak om binnen deze veelheid aan sociale media een goede mix te zoeken waarmee je je doel of doelpubliek op een efficiënte manier kan bereiken.

Statistieken Vanaf het ogenblik waarop je 50 likes hebt verzameld voor je pagina, kan je gebruik maken van de Facebookstatistieken. Op

Bereikte personen in de voorbije 28 dagen (stadsarchief Ieper).

META 2014 | 2 |

23

Gedichtendag 2014

signalement

2 4 | META 2014 | 2

signalement

Gedichtendag in de openbare bibliotheek van Hoogstraten Het muziekcollectief Reinout met Nevenwerking bezorgde op 30 januari, Gedichtendag, bezoekers een totaalervaring op het drielandenpunt van woordkunst, video en rock-’n-roll, performancepoëzie. Een 150 leerlingen uit de derde graad proefden vandaag van een stukje eigentijdse poëzie: “If you don’t understand it, just feel it!”

Foto’s: Marijke Rits

META 2014 | 2 |

25

etalage

Bibliotheek van de Stichting Jan Palfyn Luc de Broe

Luc de Broe werkt na zijn loopbaan in de farmaceutische sector als vrijwillig medewerker Custos van de bibliotheek van de Stichting Jan Palfyn met de sectie boeken over Medische Ethiek en Geschiedenis van de Geneeskunde in het Kenniscentrum Gezondheidszorg Gent (KCGG) UGent. Wanneer werd de Stich­ ting Jan Palfyn opgericht? De Stichting Jan Palfyn (Collegium MedicoHistoricum Flandriense) werd als instelling van openbaar nut, bij notariële akte opgericht op 12 juni 1991. Het Museum van de Geschiedenis der Geneeskunde maakt sinds 30 mei 2013 deel uit van de museale collecties van de UGent. Haar bibliotheek vormt een geheel met de historische afdeling van de Biomedische Bibliotheek van het huidig KCGG.

Luc de Broe werkte jarenlang in een farmaceutisch bedrijf maar is gepassioneerd door boeken.

“Ik heb diverse systemen en dragers van informatie zien komen en vooral gaan. Alleen een boek blijft bestaan en blijft steeds leesbaar.”

2 6 | META 2014 | 2

Wat is de opdracht van de Stichting en hoe wordt die ingevuld? De Stichting stelt zich tot doel te fungeren als (a) studie-, informatie-, documentatie- en ontmoetingscentrum voor de geschiedenis van het medisch onderwijs en onderzoek, van de gezondheids- en ziekenzorg en van de medische cultuur; (b) een instelling voor het onthalen, bewaren en in stand houden van het medisch-historisch patrimonium in de Vlaamse Gemeenschap; (c) een organisme voor dienstverlening bij wetenschappelijk onderzoek en voorlichting van de gemeenschap en van de instanties, verantwoordelijk voor bovengenoemde materies. Heeft u zelf een bibliotheekachtergrond? Mijn bibliotheekachtergrond is niet ontstaan uit een professionele opleiding in het bibliotheekwezen maar uit interesse voor boeken sinds mijn start in de humaniora. Sedert het begin van mijn beroepsleven in de farmaceutische industrie had ik ook altijd de medischfarmaceutische bibliotheek onder mijn vleugels. Naast de actuele literatuur hield ik ook altijd de historische achtergrond goed bij. Nu vindt men

soms iets opnieuw uit, omdat men het verleden niet kent. Hoe bent u bij de Stichting Jan Palfyn terechtgekomen? Toen ik tijdens mijn beroepsleven elke week in de biomedische bibliotheek langs kwam voor de consultatie van de actuele bibliografie bracht ik steeds een bezoekje aan de historische sectie. Zo kwam ik te weten dat de toenmalige conservator van de historische sectie een mutatie had gekregen naar de bibliotheek van een andere faculteit. De historische sectie werd dus gesloten omdat men niet langer wilde investeren in die afdeling. Ik ging toen net met brugpensioen en sprak daarover met een emeritus in de Palfyn Stichting. Ik stelde voor om als vrijwilliger die sectie verder open te houden gedurende twee halve dagen per week. Hoe ervaart u zelf de impact van uw vrijwilligerswerk? Via de Stichting Jan Palfyn worden regelmatig vragen gesteld in verband met de geschiedenis van de geneeskunde. De vrijwillige medewerkers van het Museum van de Geschiedenis van de Geneeskunde vragen ook regelmatig naar informatie over de objecten van het museum of over biografieën van de pioniers van de geneeskunde en farmacie. Dan kan ik een beroep doen op de 10.000 boeken van de stichting en de meer dan 10.000 boeken die werden afgevoerd uit de verschillende deel­bibliotheken van de diensten in het Universitair Ziekenhuis. Het is steeds met genoegen dat ik mensen kan helpen bij hun opzoekingswerken, in het bijzonder studenten met hun paper, master- of doctoraatsthesis. Vooral mensen uit de richting geschiedenis zijn een dankbare doelgroep, want die vertrouwen nog steeds op originele, geschreven bronnen. Internet is een gelukkige aanwinst in deze jachtige en vluchtige tijd, maar een boek lijkt een langer leven beschoren te zijn. Ik heb de pc’s en internet weten geboren worden en leren gebruiken. Ik heb ook diverse systemen en dragers van informatie zien komen en vooral gaan. Alleen een boek blijft bestaan en blijft steeds leesbaar.

inzet

Seppe Lenaerts:

“Je kan je blik enorm verruimen door over de grenzen van de eigen bibliotheek te kijken” Hoe ben je in de bibliotheeksector terecht– gekomen? Ik ben al van jongs af aan heel erg geïnteresseerd in boeken. Ik was dan ook een fervent bibliotheekbezoeker. Tijdens mijn adolescentie is de interesse verschoven van literatuur naar muziek. Mijn goede voornemen voor 2014 is om ze dit jaar wat evenwichtiger te combineren. Hoe lang ben je al actief binnen de VVBAD? Wat was je motivatie om lid te worden? Ik probeer sinds 2010 mijn steentje bij te dragen in de vakgroep Muziek. De vakgroep werd ondertussen omgedoopt tot de vakgroep Muziek & Film omdat we aanvoelden dat er nood was om ook de belangen van de filmafdelingen mee op te nemen. Er waren voor mij verschillende redenen om me voor de vakgroep te engageren: je kan je blik enorm verruimen door over de grenzen van de eigen bibliotheek te kijken, je wisselt ideeën uit met gelijkgestemde zielen en je kan bijdragen tot de verdere ontwikkeling van de AVM-sector. Dat er nog geen afvaardiging vanuit onze bibliotheek was, heeft natuurlijk ook meegespeeld. De vakgroep is sinds 2010 trouwens fors uitgebreid, meer en meer bibliotheken stuurden een afgevaardigde.

Nu is dat gelukkig meer en meer wel het geval. Onze sector evolueert momenteel met lichtsnelheid, een grote uitdaging maar eveneens een uitgelezen kans. Aan ons om deze kans met beide handen stevig vast te grijpen. Als je de tijdlijn van de BAD-sector ziet, zitten we in een kantelperiode. Zowel op financieel en technologisch vlak als op personeelsgebied. Zoals de meeste vakgenoten ben ik benieuwd naar wat de toekomst brengen zal. En heeft de VVBAD voldoende ingespeeld op al die veranderingen? We voelen ons als vakgroep goed gesteund en ondersteund door de VVBAD. In het bijzonder Klaartje Brits en Bilen Sonakalan verdienen een extra pluim. Soms miste ik wel wat meer vuur in de verdediging van de bibliotheekwereld door de VVBAD naar de buitenwereld toe, binnen de BAD-sector gebeurde dit wel met glans. Misschien heeft dit ook te maken met het feit dat bibliotheken, archieven en documentatiecentra nog altijd een beetje stiefmoederlijk behandeld worden door beleidsmakers. We blijven hopen dat hier vanaf 2014 stilaan verandering in komt.

Wat heb je meegemaakt met de vakgroep dat je altijd zal bijblijven? Wat haal je er voor jezelf uit, zowel persoonlijk Ik onthoud zeker de studiedag ‘Oog en oor op de toekomst’ die we als vakgroep op 30 mei als professioneel? Allereerst ben ik blij dat ik de kans gekregen 2013 organiseerden. De opkomst was hoog, de heb om deel uit te maken van deze vakgroep. activiteiten interessant en het enthousiasme bij Het was een zeer leerrijke periode, ook mijn tijd zowel de deelnemers als bij ons — de organiseals voorzitter. Het heeft me als bibliotheekme- rende vakgroep — was groot. Al van bij de voordewerker ook extra gevormd en dat is zeker bereidingen hebben we als groep geprobeerd een verrijking. Ik kan iedereen aanraden om een aantrekkelijke dag aan te bieden en ik denk lid te worden van een VVBAD-vakgroep. Niet we in die opdracht geslaagd zijn. Het deed me te vergeten, heb ik er ineens een hoop leuke plezier dat iedereen in de vakgroep zijn beste contacten met collega’s aan over gehouden. beentje voorzette en dat we als groep met een Tegelijkertijd hoop ik stilletjes dat ik zelf ook activiteit konden uitpakken die gezien mocht worden. Bij deze nog eens een welgemeende een positieve bijdrage heb kunnen leveren. ‘dankjewel’ aan de deelnemers en aan onze leden. Wat me zeker ook bijblijft is de hechtHoe heb je de BAD-sector zien evolueren? heid en de gedrevenheid van onze vakgroep. Van stoffige, obscure gebouwtjes — waar de geur van papier rook naar meer — gerund door Ik heb er, zoals reeds gezegd, veel leuke conbijklussende schoolmeesters naar open gebou- tacten aan over gehouden. Een warme groep wen met een moderne instelling. Bibliotheken, waar veel afgelachen werd. Bedankt aan alle archieven en documentatiecentra waren vroe- collega’s en ik wens de vakgroep bij deze nog ger niet altijd de meest uitnodigende plekken. veel mooie jaren toe.

“Onze sector evolueert momenteel met lichtsnelheid, een grote uitdaging maar eveneens een uitgelezen kans.”

Seppe Lenaerts is collectie­ vormer Muziek in de openb a re

bibliotheek

va n

Turnhout. Hij was tot vorig jaar voorzitter van de vakgroep Muziek & Film, een onderdeel van de sectie Openbare Bibliotheken van de VVBAD. Diane Nys (OB Kontich) volgt Seppe op als voorzitter. In z’n vrije tijd houdt Seppe zich, hoe kan het ook anders, ook nog bezig met muziek, film, boeken en met fotografie.

META 2014 | 2 |

27

over de schutting

Het Vlaams Fonds voor de Letteren Koen Van Bockstal en Els Aerts, VFL

Wanneer werd het Vlaams Fonds voor de Letteren opgericht? Het Vlaams Fonds voor de Letteren (VFL) is een initiatief van het Vlaams Parlement en de Commissie Cultuur. Het VFL werd decretaal opgericht op 30 maart 1999, maar was pas echt operationeel vanaf 1 januari 2000.

Uitgevers Vereniging) werk gemaakt van het ‘modelcontract voor Nederlandstalige uitgaven’. Dat garandeert minimaal dat een aantal belangrijke auteursrechtelijke principes duidelijk en op een billijke wijze worden gerespecteerd en vergoed. • Als een van de eerste Europese letterenfondsen koos het VFL er van bij het begin voor om ook Vlaamse kwalitatieve strips te proWat is jullie opdracht en hoe vullen jullie die moten in Europa en de wereld. Auteurs als in? Brecht Evens, Judith Vanistendael, Olivier “Het VFL steunt de Nederlandstalige letteren en Schrauwen hebben hun wereldwijde succes de vertaling in en uit het Nederlands van liteuiteraard te danken aan hun uitzonderlijke rair werk in de brede zin van het woord. Op die talent, maar met zijn kordate en innovatieve manier helpt het ook om de sociaaleconomiaanpak heeft het VFL hen mee internationaal sche positie van Vlaamse auteurs en vertalers op de kaart gezet. te verbeteren.” Zo staat het in ons decreet. Het VFL verleent subsidies, informatie en documen- • Samen met de VAV en Boek.be was het VFL de drijvende kracht bij de oprichting van het tatie. We organiseren en financieren projecten, ‘BoekenOverleg’, waarvan ook de VVBAD lid samenwerkingsplatforms en andere initiatieven. is. Dat platform verenigt alle relevante spelers uit de boekensector in Vlaanderen en Wat hebben jullie al kunnen verwezenlijken? behartigt de gezamenlijke belangen. Enkele van onze belangrijkste realisaties: • Elk jaar investeert het VFL gemiddeld 1,4 miljoen euro rechtstreeks in auteurs. Na veer- Welke evoluties bemerken jullie in het literaire klimaat? tien jaar draait de volledige systematiek van Het boek als cultuurproduct heeft niet langer subsidiëring dan ook als een goed geoliede machine. We werken met negen vaste en een geprivilegieerde status en moet concurretwee ad hoc adviescommissies, die jaarlijks ren met digitale media, sociale media, games, zo’n 3000 subsidiedossiers behandelen. 23 film, sport en andere mogelijkheden om vrije tijd op een zinvolle manier in te vullen. Daarom subsidielijnen bieden een antwoord op de vragen van onze doelgroep en achterban. moeten we zorgen voor een duidelijkere comVoor gemiddeld 125 auteurs zorgt het VFL municatie over de meerwaarde van een boek. voor een belangrijke aanvulling op hun regu- Ook uitgevers worden kieskeuriger in hun uitlier inkomen, waardoor ze tijd kunnen vrijma- geefbeleid. Onder invloed van het algemene ken om zich ten volle met creatie bezig te economische klimaat en de winstmarges die onder druk staan, bestaat de kans op verschrahouden. ling van het aanbod. • De jongste jaren besteedden we minstens 225.000 euro aan gemiddeld 110 vertalingen van Vlaamse literatuur in 25 verschil- Hoewel de aandacht voor literatuur in de tralende talen. Vanaf dit jaar zetten we boven- ditionele media onder druk komt te staan, is dien ook actiever in op de aanwezigheid van de populariteit van literaire manifestaties nog nooit zo groot geweest als vandaag. Literaire Vlaamse auteurs op buitenlandse podia en evenementen trekken overal te lande bijzonder festivals en in residenties. • Ons Vertalershuis biedt sinds 2009 gratis veel publiek en er komen maandelijks nieuwe initiatieven bij. Daarbij sluit ook de opmars verblijf en een onkostenvergoeding aan twee vertalers, die gedurende een maand worden van leesclubs en leeskringen aan. Steeds meer ondergedompeld in een Vlaams taal- en cul- komen groepjes vrienden of buren op regeltuurbad. Zij komen in Antwerpen in alle rust matige tijdstippen samen om op informele en sereniteit werken aan een vertaling van wijze te discussiëren over een boek of auteur. een Nederlandstalig werk in een andere taal. Anderzijds ontwikkelden ook bibliotheken en • Het VFL heeft samen met de VAV (Vlaamse cultuurhuizen zoals Bozar en Passa Porta initiAuteursvereniging) en de VUV (Vlaamse atieven in die richting. 2 8 | META 2014 | 2

over de schutting

> Lees ook p. 32

Het huis ‘Lente’ in de Generaal van Merlenstraat in Berchem waar het Vlaams Fonds voor de Letteren is gehuisvest.

“Hoewel de aandacht voor literatuur in de traditionele media onder druk komt te staan, is de populariteit van literaire manifestaties nog nooit zo groot geweest als vandaag.”

regeling ook open voor zorginstellingen, cultuur- en gemeenschapscentra, leesclubs en kunstencentra. • Minstens even belangrijk voor de blijvende en duurzame aandacht van literatuur, auteurs en vertalers is onze subsidieregeling voor literaire manifestaties en organisaties. Via een sterk literair middenveld en een aantal gedreven organisaties eist literatuur in allerlei presentatievormen haar terechte plek op in de culturele en activiteitenagenda van steden en gemeenten. • De aandacht voor het boek in het algemeen en voor literatuur in het bijzonder bij de media is voor het VFL een prioriteit. Er zijn regelmatige contacten met de VRT en met de dag- en weekbladen over hoe zij op een blijvende, duurzame en liefst wervende wijze aandacht aan auteurs en literatuur willen besteden. • Leesplezier is een essentiële voorwaarde voor een gezond en dynamisch klimaat voor auteurs en literatuur. In onze nauwere samenwerking met de Stichting Lezen zullen we daar de komende jaren nog meer aandacht aan besteden. Maar ook afstemming met de onderwijssector is een belangrijke voorwaarde om dit mee te helpen realiseren.

Welke raakvlakken zijn er met de BAD-sector? De BAD-sector is net zoals het VFL een actief lid van het BoekenOverleg en dus verdediHoe speelt het Fonds hierop in? • Bijna 30 procent van de Vlamingen leest gen we samen de eisen van ons memorandum nooit een boek. Het memorandum van het ‘Boeken op Tafel’. Samen met de BAD-sector BoekenOverleg 2014 pleit dan ook voor een zijn we ons ook bewust van en bezorgd over imagocampagne ter promotie van het lezen, de dreigende verschraling bij de bibliotheken. Die kiezen er, begrijpelijk, voor om in crisistijlenen en kopen van boeken. • Om uitgevers de kans of mogelijkheid te bie- den zo weinig mogelijk in de personeelskosden om ook minder evidente literaire genres ten, maar eerder in werkingskosten te snijden. als poëzie, essay, biografie te blijven uitgeven, Auteurslezingen dreigen hiervan een eerste kunnen ze bij het VFL een beroep doen op slachtoffer te worden. productiesubsidies. Vanuit diezelfde optiek Financiële ondersteuning en het mee mogelijk riep het VFL enkele jaren geleden ook een boekhandelsregeling in het leven. We sti- maken van auteurslezingen is een kerntaak van muleren boekhandels om activiteiten met het VFL, maar hiernaast bieden we ook inhouauteurs te organiseren, en geven hen een delijke steun. Hoewel bibliothecarissen zelf over aantal gratis boeken die tot stand zijn geko- een schat aan kennis en ervaring beschikken, merken we een stijgende vraag naar tips voor men met steun van het VFL. interessante auteurslezingen. Niet alleen lezin• Tot voor kort waren de gesubsidieerde auteurslezingen gereserveerd voor bibliothe- gen over WOI zijn momenteel gegeerd goed, ken, scholen, leesclubs en sociaal-culturele ook de vraag naar jong talent (zowel bij illustratoren als bij auteurs) is opmerkelijk. verenigingen. Sinds vorig jaar zetten we die

META 2014 | 2 |

29

trend

Crowdfunding: met de pet rond op internet Sam Capiau en David Coppoolse, Vlaamse Erfgoedbibliotheek vzw

Het komt de laatste tijd veel in de media als een innovatieve manier van fondsenwerving: crowdfunding is cool. Van schaatser Bart Swings tot de nieuwssite Apache.be: allemaal zoeken ze geld voor hun project bij ‘de crowd’. Rondgaan met de pet is van alle tijden. In de 19e eeuw werd de sokkel van het Vrijheidsbeeld al gefinancierd met honderdduizend dollar die werd opgehaald bij gewone New Yorkers. Is ‘crowdfunding’ niet gewoon een hippe naam voor ‘inzamelactie’? geografische beperkingen wegvallen, kun je zelfs wereldwijd op zoek naar mensen die wel een beetje geld in je project willen steken. Wie een idee wil laten financieren, kan terecht op speciale sites als Kickstarter of Indiegogo. Je brengt daar je plan aan de man met een wervende beschrijving en een reclamefilmpje. Een teller geeft aan of je project op weg is naar het benodigde bedrag.

Crowdfunding ontstond een jaar of tien geleden in de creatieve sector. Muzikanten, filmmakers en schrijvers ontdekten dat ze met financiële steun van hun fans werk konden maken zonder afhankelijk te zijn van platenmaatschappijen, studio’s of uitgeverijen. Het idee sloeg al snel over naar commerciëlere initiatieven. Ondernemers begonnen de filosofie van ‘vele kleintjes’, vroeger voorbehouden aan goede doelen, te gebruiken om alternatieve financieringsbronnen aan te boren.

Via Facebook en Twitter probeer je mensen enthousiast te maken en naar je projectpagina te leiden. Wie zich laat overtuigen, kan meteen online betalen. Via je projectpagina en sociale netwerken hou je je micro-investeerders op de hoogte van de fondsenwerving. En van de uitvoering van je plannen, als de centen er eenmaal liggen.

Boekensteun geeft om boeken, AppsFunder is er voor software-ontwikkelaars, SonicAngel voor musici en Sandawe voor striptekenaars. Growfunding/BXL probeert inspirerende stadsprojecten in Brussel te financieren.

Het innovatieve aspect van crowdfunding? Het gebruik van sociale media om betrokkenheid te creëren bij een project, op een manier zoals dat vroeger gewoon niet kon. Vandaag kun je tweeten voor de poen.

Andere initiatieven gaan breder: Look&Fin richt zich op jonge, innoverende bedrijven, Angel.me op de creatieve sector. MyMicroInvest mikt op een mix van crowdfunding en professionele investeerders. Bij CroFun kan je dan weer met allerlei projecten terecht: zakelijk, creatief of voor het goede doel.

In vele smaken Traditioneel probeert een ondernemer bij een bank of grote investeerder kapitaal te vinden voor een project. Momenteel is het voor start­ ups en kleine ondernemers moeilijk om op die manier aan geld te komen. Maar in de crowd, de brede massa, zit een groot potentieel aan kleine investeerders. Het is relatief gemakkelijk iemand te overtuigen om een micro-investering te doen. Het risico is immers klein. Maar hoe verzamel je genoeg van die kleintjes om aan voldoende kapitaal te komen?

Tweeten voor de poen

Bij commerciële crowdfunding leveren ondernemers steeds een ‘harde’ tegenprestatie aan de investeerders: ze krijgen het nieuwe album, het innovatieve product of een aandeel in de winst. Daarnaast is er een ‘softere’ vorm ontstaan, waarbij gezocht wordt naar donateurs. De gulle gevers dragen in de eerste plaats bij omdat de initiatiefnemer of het project hen nauw aan het hart ligt. Deze vorm vinden we vooral in de culturele sector. Een voorbeeld is Boekensteun, een initiatief van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek en het Vlaams Fonds voor de Letteren.

Internet maakt het mogelijk om micro-investeerders op een vlotte manier te bereiken. De communicatie tussen ondernemers en mogelijke geldschieters is heel direct. En doordat

Aan de eerste Belgische platformen zien we trouwens dat crowdfunding bestaat in vele smaken. Sommige sites zijn heel specifiek:

3 0 | META 2014 | 2

“Internet maakt het mogelijk om microinvesteerders op een vlotte manier te bereiken.”

Trend of hype? Is crowdfunding een kortstondige hype of een langdurige trend? In Nederland is de groei alvast explosief: in 2012 werd 2,5 miljoen euro opgehaald, in 2013 al 32 miljoen. Ook bij ons begint de crowdfundingindustrie zich te ontwikkelen. Hoe duurzaam die ontwikkeling is, zal blijken als het nieuwtje er vanaf is.

uitgepakt

API’s: sleutel tot data en diensten op het web Henk Vanstappen, PACKED vzw

Stel: je hebt de bibliografische beschrijvingen van duizenden boeken uit je bibliotheek netjes ingevoerd. Op je website wil je die data tonen, aangevuld met biografische gegevens over de auteur en een afbeelding van de cover. Vroeger betekende dit dat je alles in je eigen database moest invoeren en beheren, maar nu is dit snel bij elkaar geprogrammeerd. Het sleutelbegrip daarbij is Application Program Interface of API. Wat is een API? Het woord API wordt meestal gebruikt in de context van het web, maar in het algemeen is een API een geheel van afspraken die vastlegt hoe twee software componenten met elkaar communiceren. Of het nu gaat om een pc die met een webcam communiceert, of twee websites die gegevens uitwisselen: telkens worden data uitgewisseld of bepaalde taken uitgevoerd, zonder menselijke tussenkomst.

Eenvoudige standaarden voor webAPI’s zijn RSS en OAI-PMH, waarmee gegevens uit een database kunnen worden opgehaald. Hierbij verloopt de communicatie dus in één richting. De meeste webAPI’s worden tegenwoordig ontwikkeld volgens representational state transfer (REST). REST is niet zozeer een standaard, maar een geheel van principes. Bij RESTful webservices gebeurt de uitwisseling steeds via een HTTP-request (het protocol dat gebruikt wordt op het web) en het antwoord wordt steeds bezorgd in de vorm van een XML of JSON bestand.

Conclusie API’s zijn niet meer weg te denken uit het web, maar moet je nu zelf met API’s aan de slag? Niet meteen. Maar het is zeker handig om de voorkeur te geven aan software die een API ondersteunt. Zo vermijd je het gebruik van een log, duur alles-in-een systeem. Wanneer je data online publiceert, voorzie dan een RESTful webAPI, waarmee je gegevens als open data ter beschikking kan stellen. Omgekeerd kan je eigen data verrijken door de (open) data van andere bronnen ermee te combineren.

API’s werken dus als doorgeefluikjes van informatie of functionaliteit, zonder dat de ontwikkelaars moeten weten hoe de software exact werkt. Daardoor wordt het eenvoudig om een modulaire architectuur te ontwikkelen: in plaats van één softwarepakket dat in alle functies moet voorzien, worden functies à la carte toegevoegd door programma’s met elkaar te laten communiceren. Is een component verouderd of ontoereikend, dan wordt die vervangen door een andere. Zo maakt het registratiesysteem CollectiveAccess gebruik van een open­ sourceprogramma Imagemagick om beelden te bewerken.

zoeken.bibliotheek. be maakt gebruik van webAPI’s om bibliotheekrecords te verrijken met afbeeldingen en recensies.

Een tweede voordeel is dat derden via het web gemakkelijk gebruik kunnen maken van dezelfde data of functies. Dat is vooral het geval bij publieke, webgebaseerde API’s (webAPI’s). Een voorbeeld is de Librarything API, die op basis van een ISBN een volledige beschrijving van een boek bezorgt. Soms worden op basis van dergelijke webservices volledige websites gevuld (mashups). > Dit artikel werd bezorgd door PACKED vzw dat als experti-

Standaarden

secentrum digitaal erfgoed kennis, ervaring en deskundig-

Om het gebruik van API’s te vereenvoudigen zijn een aantal standaarden bepaald.

Vragen voor PACKED vzw zijn welkom via [email protected].

heid omtrent digitaal erfgoed centraliseert en verspreidt.

META 2014 | 2 |

31

“De ‘diligente zoektocht’ naar rechthebbenden die instellingen volgens de richtlijn moeten uitvoeren, vraagt veel werk en maakt massadigitalisering onbetaalbaar.”

essay

> Lees ook p. 8 en 38

Auteursrecht: een balans uit evenwicht Bruno Vermeeren, VVBAD

Over recht wordt vaak gesproken in termen van evenwicht. Vrouwe Justitia draagt niet voor niets een weegschaal. Dat geldt ook voor het auteursrecht, waar de traditie wil dat er een evenwicht gezocht wordt tussen de rechten van de rechthebbenden (auteurs, uitgevers, producenten, uitvoerende kunstenaars …) en van de gebruikers. Dat zoeken naar evenwicht leidt ook tot de nodige vaagheid in de antwoorden van de politieke partijen op het memorandum van de VVBAD, zoals u elders in dit nummer kan lezen. In weerwil van het gangbare discours, zit het evenwicht tussen de belangen van gebruikers en rechthebbenden niet ingebakken in het auteursrecht. Het uitgangspunt is immers dat het auteursrecht exclusief toekomt aan de rechthebbenden. De belangen van de gebruikers worden gegarandeerd door welomschreven beperkingen en uitzonderingen op de rechten van de auteurs. Dat houdt in dat als er nieuwe vormen van distributie of gebruik ontstaan, zoals nu in onze netwerkmaatschappij het geval is, gebruikers hiervoor telkens uitdrukkelijk toestemming moeten vragen. Dat leidt dan bijvoorbeeld tot moeilijke onderhandelingen tussen uitgevers en bibliotheken over het uitlenen van e-boeken. Daar bestaat immers geen wettelijke uitzondering voor.

Leenrecht voor e-boeken en andere uitzonderingen Nieuwe vormen van gebruik van auteursrechtelijk beschermd werk, zijn momenteel niet mogelijk zonder toestemming van de rechthebbenden. SA&S is dan ook van oordeel dat er een uitbreiding van de bestaande uitzonderingen moet komen. Momenteel springt vooral het leenrecht voor e-boeken in het oog, nu zowel in Nederland als in Vlaanderen systemen voor het uitlenen van e-boeken gelanceerd worden. Bibliotheken moeten zelf kunnen beslissen welke e-boeken ze willen opnemen in hun collectie en tegen welke voorwaarden ze die willen uitlenen. Uiteraard moet daar een leenvergoeding tegenover staan, zoals ook nu voor papieren boeken het geval is.

Voor een auteursrecht in balans De belangrijkste beperking is die van de tijd. Het auteursrecht is niet eeuwigdurend, maar beperkt tot zeventig jaar na overlijden van de auteur. Na die periode komt het beschermde werk in het publieke domein en kan het vrij gebruikt worden. Die zeventig jaar is een uitbreiding t.o.v. de Conventie van Bern uit 1886 (de laatste versie die door België werd geratificeerd is die van 1971) die de bescherming beperkt tot vijftig jaar na overlijden en illustreert de voortdurende expansie van het auteursrecht wereldwijd. In hun memorandum Voor een auteursrecht in balans pleiten de leden van het Samenwerkingsverband Auteursrecht & Samenleving (SA&S), waar ook de VVBAD deel van uitmaakt, dan ook voor grenzen aan de uitbreiding van het auteursrecht. Zo zou het principe van de beschermingsduur op een heel andere manier geregeld kunnen worden. Het octrooirecht, waar vaak grote commerciële belangen mee gemoeid zijn, voorziet maar in een beschermingsduur van twintig jaar. Waarom zou het auteursrecht dit voorbeeld niet kunnen volgen? Die periode zou verlengd kunnen worden op voorwaarde dat de auteur zijn werk na afloop van deze twintig jaar laat registreren. Dat zou meteen het voordeel hebben dat er een register bestaat van beschermde werken. Instellingen zouden dus nooit meer in onzekerheid verkeren over de status van een werk en ook de rechthebbenden zouden in principe altijd eenvoudig traceerbaar zijn.

SA&S geeft ook andere voorbeelden van wenselijke uitzonderingen. Zo mogen bibliotheken en archieven delen van hun collectie waarop auteursrecht rust, digitaliseren. Ze mogen deze echter alleen maar ter beschikking stellen van hun gebruikers op terminals in hun gebouwen. Gebruikers verwachten echter dat deze ook online beschikbaar zijn. De Auteurswet moet daarnaast meer mogelijkheden bieden voor het behoud en het digitaal beschikbaar maken van erfgoedcollecties voor niet-commercieel gebruik. Ook een uitbreiding voor mensen met een leesbeperking is wenselijk. De bestaande uitzonderingen kunnen bovendien uitgehold worden. Momenteel kunnen bepaalde rechten voorzien in de Auteurswet ongedaan gemaakt worden door contracten of licenties. Dat is uiteraard onaanvaardbaar: alle uitzonderingen moeten van ‘dwingend recht’ zijn en voorrang krijgen op contractuele bepalingen. Rechthebbenden kunnen digitaal materiaal ook beschermen met kopieerbeveiliging (Digital Rights Management of DRM). Dat maakt het bijvoorbeeld moeilijk om kopies te maken voor preserveringsdoeleinden, ook al mag dat volgens de Auteurswet wel. SA&S vraagt dan ook dat de Auteurswet zo aangepast wordt dat technische beschermingsmaatregelen omzeild kunnen worden wanneer instellingen van een legitieme uitzondering gebruik wensen te maken.

META 2014 | 2 |

33

essay

Het Angelsaksische ‘copyright’ gaat op een andere manier om met uitzonderingen. Een ‘fair use’-bepaling maakt het voor instellingen mogelijk om auteursrechtelijk beschermd materiaal op nieuwe manieren te gebruiken, op voorwaarde dat ze de commerciële belangen van de rechthebbenden niet schaden. In geval van betwisting, is het de rechter die beslist of er inderdaad sprake is van ‘geoorloofd gebruik’. Ook bij ons zou een dergelijke ‘open norm’ welkom zijn, vindt SA&S. Criteria die kunnen meespelen om te beslissen of het gebruik fair is, zouden onder meer de aard van het gebruik zijn (educatief, niet-commercieel) en het effect van het gebruik om de potentiële markt of waarde van het beschermde werk.

langer op de agenda staat. Het blijft vaak onduidelijk welke auteurs aangesloten zijn bij een beheersvennootschap, welke licenties en tarieven deze hanteert en welk repertoire en welke rechten zij vertegenwoordigt. SA&S zou graag zien dat de toekomstige Europese richtlijn over de collectieve beheersorganisaties deze verplicht om alle noodzakelijke informatie over hun diensten te verschaffen en om hun licentievoorwaarden te baseren op objectieve criteria. Er moeten aangepaste tarieven voorzien worden voor cultureel of educatief gebruik zonder commercieel doel. Er moet werk gemaakt worden van één loket dat doorverwijst naar de juiste beheersvennootschap om rechten te klaren.

Toegang tot informatie

Transparante beheersvennootschappen is een concrete vraag die, samen met uitbreiding van de uitzondering voor mensen met een leesbeperking, op steun kan rekenen van verschillende politieke partijen, zoals uit het artikel ‘Wie bouwt er mee?’ elders in dit nummer van META blijkt. Maar verder blinken de partijen uit in vaagheid. Zo is het bijzonder teleurstellend dat geen enkele partij zich uitspreekt over een leenrecht voor e-boeken, een thema dat momenteel hoog op de agenda staat en waar de VVBAD in de komende weken nog actie rond zal voeren.

Digitalisering is een belangrijke opdracht voor bibliotheken, archieven en erfgoedinstellingen. Voor werken waarop nog auteursrecht rust, zowat alles wat in de twintigste eeuw geproduceerd werd, is daarvoor toestemming van de rechthebbenden vereist. Zeker bij massadigitaliseringsprojecten is vaak niet meer te achterhalen wie die rechthebbenden zijn. Europa keurde in 2012 wel een Richtlijn Verweesde Werken goed, maar deze is in de praktijk onwerkbaar. De ‘diligente zoektocht’ naar rechthebbenden die instellingen volgens de richtlijn moeten uitvoeren, vraagt veel werk en maakt massadigitalisering onbetaalbaar. SA&S vraagt een meer laagdrempelige invulling van de diligente zoektocht. De richtlijn moet overigens nog omgezet worden in Belgisch recht. Uiteraard moet de institutionele gebruikers daarbij betrokken worden.

Met een consultatie over de herziening van het auteursrecht, staat het thema ook op de Europese agenda. De consultatie bood instellingen en organisatie de kans om de problemen waarmee zij geconfronteerd worden, over te brengen aan de Europese Commissie. SA&S formuleerde een modelantwoord en

“Het octrooirecht, waar vaak grote commerciële belangen mee gemoeid zijn, voorziet maar in een beschermingsduur van 20 jaar. Waarom zou het auteursrecht dit voorbeeld niet kunnen volgen?” Ook de herziene richtlijn op hergebruik van overheidsinformatie moet nog omgezet worden in Belgisch recht. De richtlijn verplicht overheden om informatie waarvan zij zelf het auteursrecht bezitten, ter beschikking te stellen voor hergebruik. SA&S vindt dat deze omzetting rekening moet houden met de specifieke opdrachten en noden van de instellingen, met hun precaire publieke financiering en met de praktische uitvoerbaarheid van de maatregelen. Concreet betekent dat onder meer dat de financiering op lange termijn van de databanken gegarandeerd is. Een open-databeleid moet ook ruimte geven aan de ontwikkeling van diensten door publieke instellingen. Die moeten kunnen aangerekend worden aan de afnemers. Net zoals de VVBAD in haar eigen memorandum, vraagt SA&S de garantie dat onderzoek gefinancierd met publieke fondsen altijd in open access beschikbaar wordt gesteld. Uitgevers zouden bovendien ook hun datacollecties, zoals reeksen foto’s, teksten en video’s, open moeten stellen voor datamining, zelfs als ze nog beschermd worden door het auteursrecht. Op die manier komen deze gegevens beschikbaar voor wetenschappelijk onderzoek.

riep bibliotheken, archieven en erfgoedinstellingen op om te antwoorden op de bevraging. De consultatie bevatte enkele zorgwekkende vragen. Stel u voor dat het linken naar een website of naar andere content die beschermd wordt door het auteursrecht alleen nog mogelijk is met uitdrukkelijke toestemming van de rechthebbenden. Het hele functioneren van het internet wordt meteen onderuit gehaald. De kans dat het zover komt, lijkt niet groot. Maar het feit alleen dat de Europese Commissie de optie vermeldt, illustreert dat sterke krachten ijveren voor een verdere uitbreiding van het auteursrecht. Waakzaamheid blijft dan ook geboden. De consultatie zal ongetwijfeld leiden tot verder overleg op Europees niveau. Europese richtlijnen en internationale verdragen moeten omgezet worden in nationale wetgeving. In die omstandigheden is een krachtenbundeling zoals die van het Samenwerkingsverband Auteursrecht & Samenleving, absoluut noodzakelijk. SA&S wordt gedragen door FARO, Bibnet en — sinds kort — de Vlaamse Universiteiten en Hogescholen Raad (VLUHR). Joris Deene, de jurist in dienst van SA&S weet nog even wat gedaan … > www.auteursrechtensamenleving.be

Transparante beheersvennootschappen Transparantie van de beheersvennootschappen — Sabam en Reprobel zijn allicht de meest bekende — is een thema dat al 3 4 | META 2014 | 2

COLUMN

Geld gezocht Eva Simon

Stille weldoeners zijn er altijd geweest, maar zouden ze ook wel willen doen voor hun door besparingen getroffen bibliotheek? Steenrijke bejaarden die een rigoureuze fooi achterlaten op de krantenleestafel. Vijftigers die hun pas ontvangen erfenis liever uitdelen aan de medewerkers van de bib dan aan hun kinderen. Puissante tweeverdieners die geldenveloppen tussen de boeken verbergen. Een actiegroep van leesgrage pubers die ‘s nachts overal te lande eurobiljetten in terugbreng­ bussen deponeert. Onmogelijk dat de gebruiker zijn kapitaal met de arme bibliotheek wil delen. Hij gaat juist naar de bib, omdat hij geen frank wenst uit te geven. Oude boeken doneren, dat wel, maar grote sommen geld overmaken? Toch komt er op een dag misschien een mecenas langs die een cheque uitschrijft. Een captain of industry, katholiek of bikkelharde ‘Wolf of Wall Street’. Wie weet wie zich allemaal het lot van de bibliotheken aantrekt. Wie weet wie zomaar

de ontoereikende aankoopbudgetten zal komen aanvullen. Rijkaards genoeg bij wie het geweten knaagt, omdat ze in een ver verleden net iets te veel bladzijden uit boeken hebben gescheurd. Op een dag schenken zij hun hele hebben en houden weg. Aan de bibliotheek! Een fortuin zo groot dat zelfs Rem Koolhaas het nieuwe gebouw wil komen ontwerpen. In de toekomst laten topmanagers hun excessieve opzegvergoedingen niet zomaar meer vallen. Ze storten hun vertrekpremie integraal door. Naar de plaatselijke bibliotheek! In ruil mag zo’n man op zijn minst een weekje als vrijwilliger meedraaien. Hij moet toch kunnen ervaren hoe nodig zijn centen zijn. Liefst onder het toeziend oog van een VTMcameraploeg. Wie weet welke miljonairs het zich allemaal persoonlijk aantrekken dat het met de bibliotheken bergafwaarts gaat. Zal het ooit zover komen: de openbare bibliotheek als charitatieve instelling waaraan men zijn vermogen weggeeft? Krijgt deze sector weldra ook een crowdfundingplatform, druk bezocht

Eva werkt als docente aan de Bibliotheekschool Gent en vermaakt zich onder het motto ‘informatie organiseren is een kunst’ met sociale media en metadata. In 2010 stond ze aan de wieg van de Vlaamse Bib Web Awards. Eva is al jarenlang actief in de VVBAD. Ze is redactielid van META en de Wegwijzer voor bibliotheken & documentatiecentra.

door champagne slempende burgers? Besparingen zijn één ding, maar daarom beginnen geloven in met gouden kettingen omsnoerde weldoeners? De openbare bibliotheken zijn vooralsnog niet het voorwerp van mecenaat. Niets belet hen verder te dromen van de altruïstische prins in de witte Porsche.

minds citaat

Library

Here is where people,

One frequently finds, Lower their voices,

And raise their minds. Richard Armour, Light Armour

META 2014 | 2 |

35

DE VRAAG

Crowdsourcing in het stadsarchief: een return on investment? Marika Ceunen, stadsarchief Leuven

In 2004 zette het stadsarchief van Leuven zijn eerste stappen in crowdsourcing. Het begon met enkele vrijwilligers die kwamen helpen bij het schonen van archief. Vijf jaar geleden startten we ook in het kader van het digitaliserings- en ontsluitingsproject van de Leuvense schepenbankregisters (Itinera Nova) een vrijwilligerswerking op. Momenteel zijn hiervoor meer dan 50 vrijwilligers actief. Speciaal voor deze crowdsourcing hebben we een website en een op maat ontwikkelde transcriptietool laten maken (www.itineranova.be). De basis van en absolute voorwaarde voor elke vrijwilligerswer- team en vereist ook goede afspraken. Voor de coaching van de Itinera Nova vrijwilligers volstaat een voltijdse projectmedewerker king is een win-winsituatie. Voor onze sterk gediversifieerde vrijwilligersgroep betekent dat meer dan alleen maar het bie- nog nauwelijks. We bieden hen een opleiding in het transcriberen van 15e-eeuws ambtelijk den van een zinvolle Middelnederlands aan vrijetijdsbesteding met en een online bijschomaatschappelijk engalingsaanbod (tutorial. gement. Onze vrijwilliitineranova.be). Zowel gers willen hun talenten online (via de NING) als benutten, nieuwe vaaroffline vormen de vrijdigheden ontwikkelen willigers een (h)echte en in hun vrije tijd een gemeenschap. Jaarlijks uitdaging aangaan, zonorganiseren we voor en der harde verplichtingen met hen een uitstap naar en waarbij ze vooral zelf een ander archief en een de intensiteit en duur etentje. Daarnaast zijn er kunnen bepalen. Dat ze ongeveer acht Meet-IN’s op die manier ook ‘conper jaar: vergaderingen tact met het verleden’ DO’s en DONT’S van crowdsourcing waarop de organisatoervaren en het archief rische en inhoudelijke en zijn werking van bin• Maak duidelijke en voor alle vrijwilligers gelijke afspraken over prakaspecten van het schenenuit leren kennen, tische zaken zoals de zones in de werkruimten waar zij al dan niet penbankproject met hen speelt zeker ook mee (cf. toegang toe hebben, de koffie die ze wel of niet krijgen, de manieren besproken worden en zij vimeo.com/65506256). waarop ze feedback mogen verwachten… hun visie en voorstellen • Geef de vrijwilligers een contract, waarin bepaald is welke activiteiten kunnen geven. Dat kost Voor het archief zit de onder hun vrijwilligerswerk vallen, hoe ze daarbij verzekerd zijn, op allemaal werktijd van de ‘win’ niet alleen in het feit welke faciliteiten ze aanspraak kunnen maken. archiefstaf, maar zonder dat door de vrijwilligers • Stimuleer hun leergierigheid, maar leg ze niet op. ondersteuning en investaken worden opgeno• Voorzie in mogelijkheden tot sociaal contact. Vrijwilligers die elkaar tering werkt crowdsourmen die anders niet of hebben leren kennen, stimuleren en ondersteunen elkaar ook wedercing niet. veel trager zouden uitzijds. gevoerd worden. Zij zijn • Beschouw vrijwilligers niet als werknemers die je evalueert op basis Zonder onze vrijwilligers ondertussen ook echte van taakafspraken, maar als bondgenoten die soms scherp kunnen zou de werking van het ambassadeurs van het analyseren wat goed en wat minder goed loopt in de professionele Leuvens stadsarchief stadsarchief geworden. werking. vandaag veel beperkter Zij dragen onze werking • Durf verantwoordelijkheid uit handen geven, maar behoud de controle en veel minder zichtbaar uit in brede lagen van de en beslissingsbevoegdheid. zijn. Ze vervangen niesamenleving, bij mensen • Creëer de sfeer en omstandigheden die je als mogelijke vrijwilliger zelf mand binnen het profesdie anders wellicht nooit hoopt te vinden in een organisatie. sionele archiefteam en iets over een archief, zijn • Voorzie overleg- en inspraakmogelijkheden via online groepscommunemen de onderbemanwerking en zijn nut zounicatie en op georganiseerde momenten. ning ook helemaal niet den horen. weg maar ze dragen wel op een unieke en comMaar de meerwaarde plementaire wijze bij tot van deze win-win bestaat uiteraard alleen als een return on investment. De vrijwilligerswer- de hedendaagse werking én netwerking van ons gemeenschappelijk archief. Voor ons zijn de crowdsourcende vrijwilligers dus king vergt permanente aandacht en opvolging, brengt extra taken met zich mee, vraagt een duidelijke contactbereidheid van het niet meer weg te denken uit een 21e-eeuwse archiefwerking. 3 6 | META 2014 | 2

Het cijfer / Het plan

222 Minstens 222 organisaties in Vlaanderen en Brussel werken aan mediawijsheid, volgens de meest recente veldstudie van Mediawijs.be, het kenniscentrum mediawijsheid (in samenwerking met partner CEMESO-VUB). Aan de hand van een online vragenlijst, die door 222 spelers werd ingevuld, inventariseerde en beschreef Mediawijs.be de organisaties in het mediawijsheidsveld. Dat veld blijkt zeer divers te zijn, met actoren uit verschillende beleids- en maatschappelijke velden, zoals het sociaal-cultureel werk, het jeugdwerk en de media. Ook de bibliotheken zijn goed vertegenwoordigd in de databank. Maar liefst de helft van de lokale organisaties gaf aan een bibliotheek te zijn. Verder staat bij heel wat organisaties mediawijsheid niet centraal in de werking, maar maakt het wel een wezenlijk onderdeel uit van de activiteiten. Dit toont aan dat mediawijsheid een zaak is die verschillende organisaties aanbelangt. Het mediawijsheidsveld doet het zeker niet slecht, zo blijkt uit deze studie. Er zijn heel wat organisaties die op verschillende manieren werken aan mediawijsheid. Toch vallen er ook enkele hiaten te identificeren. Zo vallen mensen met een beperking vaak uit de boot en ligt de nadruk hoofdzakelijk op digitale media. De mediawijze organisaties werden tevens online beschikbaar gesteld aan de hand van een sectorkaart op Mediawijs. be. Deze kaart geeft een mooi geografisch overzicht van de actoren in het veld. Bovendien kan je door bepaalde filters in te stellen (zoals doelgroep, focus of media) heel eenvoudig naar organisaties zoeken. Ook het rapport zelf zal binnenkort te downloaden zijn op de site.

Een nieuwe start voor het wetenschappelijk bibliotheekwerk Op 16 oktober 2013 besliste de Algemene Vergadering van de vzw Vlaams Overlegorgaan inzake Wetenschappelijk Bibliotheekwerk (VOWB) om deze vereniging op te heffen. Daarmee komt een einde aan een belangrijk stuk bibliotheekgeschiedenis, dat op een andere plek in META zeker nog aandacht verdient. Dat de Algemene Vergadering het VOWB in vereffening stelde, betekent niet dat zij de activiteiten van deze vereniging zinloos of voorbijgestreefd vond. Integendeel. Tijdens dezelfde bijeenkomst besliste zij ook om de activiteiten van het VOWB in de toekomst elders onder te brengen. Het consortiumgedeelte, voor de gezamenlijke aankoop van toegang tot wetenschappelijke informatiebronnen, wordt overgedragen aan Elektron vzw. Elektron zal hiertoe haar statuten wijzigen en wordt daarmee de enige consortiumvereniging in Vlaanderen. Het projectwerk van het VOWB wordt ondergebracht bij de VVBAD. Momenteel zijn er twee lopende projecten: enerzijds Ok!pi2 dat statistische gegevens verzamelt over wetenschappelijke bibliotheken in Vlaanderen in functie van benchmarking en belangenbehartiging en anderzijds het depotproject waarbij wetenschappelijke bibliotheken afspraken maken over het bewaren van wetenschappelijke tijdschriften in gedrukte vorm (een pilootproject rond biomedische collecties werd met succes afgerond en er is belangstelling om soortgelijk werk voor andere onderwerpsdomeinen te doen). De VVBAD bekijkt nu hoe de overdracht van het wetenschappelijk projectwerk best geregeld kan worden. Er wordt gezocht naar financiering om de bestaande projecten te kunnen voortzetten en om nieuwe projecten te kunnen opstarten. Binnen de VVBAD zal een gepaste structuur moeten opgezet worden. Het VOWB telde onder haar leden immers zowel hogescholen en universiteiten als andere wetenschappelijke bibliotheken. Vertegenwoordigers zetelden er met een mandaat van hun instelling. Binnen de VVBAD zijn deze instellingen aanwezig in de sectie Hogeschoolbibliotheken en in de sectie Wetenschappelijke en Documentaire Informatie; daarin kunnen leden ook als persoonlijk lid deel uitmaken van een bestuur. Een werkgroep onderzoekt toekomstgerichte scenario’s. De nieuwe structuur moet in elk geval duidelijke, bindende afspraken mogelijk kunnen maken tussen instellingen onderling zodat het projectwerk in Vlaamse wetenschappelijke bibliotheken in de beste omstandigheden kan voortgezet worden. Wordt ongetwijfeld vervolgd…

Jana Bens, Onderzoekster Veldstudie Mediawijsheid

Bruno Vermeeren Met dank aan Trudi Noordermeer en Patrick Vanouplines

META 2014 | 2 |

37

kroniek

30 jaar IBW: Europeana Datamodel en zijn potentieel voor Digital Humanities.

Antwerpen – 20 december 2013 Roxanne Wyns is business consulent voor de museum­sector bij KU Leuven spinoff LIBIS Bibliotheek­automa­ tisering. Zij vervangt prof. Stefan Gradmann (directeur Universiteitsbibliotheek KU Leuven), die wegens gezondheidsproblemen verstek moest geven. De focus van deze lezing wordt daarom beperkt tot het Europeana Datamodel (EDM). In deze lezing worden antwoorden gegeven op vragen zoals: Wat is Europeana? Wat is hun datamodel? Waarom heeft Europeana behoefte om een dergelijk datamodel (EDM) op te stellen? Wat zijn de voor- en nadelen van een EDM? Europeana is een portaalsite en heeft als doel het cultureel erfgoed van Europa samen te brengen. Het stim u l e e r t b ove n d i e n e e n nauwe samenwerking tussen musea, bibliotheken en archieven. Aggregatoren (leveranciers van objecten en hun metadata) — nationaal, regionaal (bijv. Erfgoedplus), maar ook op institutioneel vlak — vormen een trechter om de verschillende formaten samen te brengen tot één formaat. Aanvankelijk (tot 2011) werd er gewerkt met het ESEmodel (Europeana Semantic Elements) met Dublin Core als basis, maar dit veroorzaakte heel wat verlies van datarijkdom. Er was bovendien slechts één visualisatie per beschrijving mogelijk. In het strategisch plan voor de periode 2011-2015 worden de positieve aspecten, zoals aggregatie, verder uitgebreid. Europeana wil de samenwerking tussen de verschillende 3 8 | META 2014 | 2

organisaties bevorderen en tracht het portaal nog beter toegankelijk te maken voor iedereen met een interesse voor erfgoed. Daarnaast zijn er nieuwe prioriteiten waarbij Europeana de focus legt op Linked Open Data (gebaseerd op semantic web technologie) en hergebruik van deze data. Er komt meer nadruk op kwaliteit, onder andere door het introduceren van een star rating system en door toevoeging van permalinks naar de oorspronkelijke data. Er wordt bovendien meer aandacht besteed aan een meertalig platform en copyright. Ten slotte wordt er gewerkt met thema’s, bijv. Europeana 1914-1918, Europeana Fashion... Het Europeana Data Model (EDM) vervangt het ESEmodel en zorgt ervoor dat Europeana past in een linked-data-omgeving. Dit datamodel zorgt voor een verrijking van de metadata. Bovendien wordt er een onderscheid gemaakt tussen het object zelf en de digitale representatie, waardoor er verschillende afbeelding­en aan één beschrijving kunnen toegevoegd worden. Met semantic web technologie worden er links gelegd tussen de verschillende records en naar thesauri door middel van URI’s. Ook hiërarchische relaties — een sterk punt uit de archiefsector — en meertalige trefwoorden worden toegevoegd. De basis van EDM wordt gevormd door verschillende standaarden: Open Archives Initiative Object Reuse and Exchange (OAI-ORE, een protocol dat standaarden definieert voor de beschrijving en uitwisseling van web

resources), Dublin Core (eenvoudig en stabiel, maar niet rijk genoeg), SKOS (Simple Knowledge Organization System), CIDOC conceptual reference model en RDF (Resource Description Framework; maakt gebruik van XML en URI’s). Hiermee komen we naadloos terecht in de Web 3.0-omgeving waarbij geen documenten (gemaakt door mensen) maar data (gegenereerd door machines en verrijkt met context en betekenis) centraal staan. Andere voorbeelden van platformen/portalen die gebruik maken van RDF zijn thepund.it en reasearchspace.org (British Museum). Het was een vrij technische voordracht, degelijk en getuigend van grote expertise maar weinig opiniërend. Werner Beyens en Marleen Marynissen

kroniek

Studiereis vakgroep Film & Muziek Rotterdam – 16 januari 2014

Begin januari bezochten 16 collega’s van de vakgroep Film & Muziek de Centrale Discotheek van Rotterdam, de grootste muziekcollectie van Europa waar 400.000 cd’s, goed voor 4,5 miljoen tracks, beluisterd kunnen worden. Het businessmodel steunt op vier pijlers. Blikvanger is het Muziekcentrum waar iedereen, lid of niet, gebruik kan maken van 24 pc’s om de gehele collectie te beluisteren. Alle cd’s kunnen aangevraagd worden waarna ze binnen enkele minuten door magazijnpersoneel klaargelegd en opgehaald kunnen worden. Een derde service is IBL, waarbij dagelijks honderden cd’s verstuurd worden naar alle deelnemende Nederlandse bibliotheken. Ook digitale IBL is al mogelijk. Ten slotte is de CDR bezig met Emuziek waarbij bibliotheken het volledige pakket in hun eigen lokalen gratis kunnen aanbieden maar ook waarbij bibliotheekleden thuis, mits bepaalde restricties, een deel van de totale collectie kunnen beluisteren.

smaakverbreding) en over de mogelijkheid om dezelfde digitale diensten ook in Vlaanderen te kunnen aanbieden. De vakgroep heeft zich voorgenomen om druk te zetten op de bevoegde instanties om fondsen vrij te maken, de auteursrechten te regelen om het gehele CDR-aanbod ook aan onze Vlaamse gebruikers aan te bieden. Met dank aan Rotterdam voor de professionele, inspirerende maar ook hartelijke ontvangst (én de lekkere taartjes) Chris Vandenbroucke Foto’s: Karen Destoop

Achter de schermen, zagen we de hoesjesfotografen, de catalografen en de rippers aan het werk. Niet alleen van hun gestroomlijnde en efficiënte werkwijze maar ook van de technische uitleg waren we onder de indruk. En ook de cijfertjes: alle cd’s sinds 1983, sinds een paar jaar ook de Belgische, werden aangekocht, jaarlijks worden er 200.000 cd’s verwerkt en wekelijks worden nieuwsbrieven verstuurd. Tijdens de koffiebreak mocht de vakgroep vragen stellen en ervaringen uitwisselen. De discussie ging voornamelijk over het verschil tussen CDR en streamingsites als Spotify e.a. (meerwaarde van CDR is de catalogus, de thesaurus en het gidsfunctie, de

META 2014 | 2 |

39

kroniek

CoderDojo

Openbare Bibliotheek Ieper – 1 februari 2014

Zaterdagmorgen 9 uur in de bibliotheek van Ieper: 25 kinderen/jongeren (de jongste is 7, de oudste 15, én opvallend: nogal wat meisjes!) — 8 coaches (mentors, ‘sensei’s’…) — heel wat papa’s, mama’s, opa’s — en bibliotheek­ medewerkers (‘cook’, fotograaf, coach, hulpje) -allemaal even enthousiast! CoderDojo kan beginnen. Iedereen aan een laptop — vijf minuten uitleg — allemaal aan de slag. En spelenderwijs leren coderen, programmeren: een spelletje maken, een website bouwen, een robot instructies geven, een app ontwikkelen. De coaches lopen rond — geven hier en daar een tip, of halen even de handen door het haar als één van de kinderen zelf met een onverwachte oplossing komt — kennis delen is de beste manier om kennis op te doen. Ontdekken dat programmeren vooral logica is, alles in de juiste stappen ontleden. Meteen resultaat

zien. Tegen de middag is er showtime — kom vooraan en toon wat je gemaakt hebt! Ongelooflijk hoe dat meisje van 7 gegroeid is! De toekomst is digitaal. Programmeren zal meer dan ooit een basisvaardigheid worden. De discussie of dat ook op school moet, is de laatste tijd volop in de pers gekomen. CoderDojo is een wereldwijde non-profitbeweging die aan kinderen tussen 6 en 18 jaar de kans wil bieden om te ervaren dat leren programmeren (en ruimer ICT — en STEM = Science, Technology, Engineering, Mathematics) superleuk is. CoderDojo vond zijn oorsprong in 2011 in Ierland — waaide begin 2013 over naar Vlaanderen — loopt intussen in 14 gemeenten en de wachtlijsten zijn eindeloos. De principes zijn eenvoudig — alles gebeurt op vrijwillige basis, alles is gratis, de nadruk ligt op open source.

De rol van de bibliotheek daarbij? De zaak begon te rollen na een mailtje van de leadcoach (die man was zelf nog maar en paar maand aan boord van de CoderDojoboot gestapt!) die op zoek was naar een gratis ruimte in Ieper en na een tip ook aan de bibliotheek gedacht had. Hij vond in ons een al even enthousiaste partner — het stadsbestuur gaf meteen groen licht — enthousiasme is een lopend vuurtje blijkbaar. En dus wordt een deeltje van de bibliotheek één zaterdagmorgen per maand omgetoverd in een dojo — er is altijd al wifi — en wij zorgen voor koffie/ontbijt voor de coaches, een drankje, stukje cake, chips voor de kids. Wat krijgen we in ruil? Een flinke veegbeurt die het beetje stof

dat hier en daar nog ligt de deur uit jaagt! Want het was toch even met de ogen knipperen toen een paar dagen vóór de eerste dojo plaatsgreep er een artikel in de krant stond waarin de journalist tot twee keer toe “bibliotheek” en “stoffig imago” in dezelfde zin schreef. Excuseer? Heel erg stoffige journalistiek: wie in een doorsnee Vlaamse bibliotheek binnenwandelt, weet meteen dat deze sector de voorbije jaren heel erg innovatief en creatief bezig is — wat niet van alle sectoren gezegd kan worden. De kernopdracht van de bibliotheek is onveranderd: kansen bieden, mogelijkheden voorzien (of ook nog: de mogelijkheid bieden om kansen te grijpen) — vooral dan aan wie die kansen anders heel moeilijk krijgt. We doen dit met de collectie en zullen dit ook blijven doen. Maar we doen dit ook door ruimte te bieden voor ontmoeting, voor ontdekking. Door workshops en tentoonstellingen. Door discussie en coaching. Met informatie vervat in de materialen — maar ook met de kennis en vaardigheden van personeel én gebruikers. Er is nog altijd “uitlenen” — er is vooral ook “delen”. CoderDojo past perfect in deze invulling. Eddy Barbry > http://tinyurl.com/ouyvnkb

40 | META 2014 | 2

kroniek

International Council on archives Brussel – 23 en 24 november 2013

Een unieke kans voor veel sommige maar niet alle van Belgische archivarissen: een deze euvels verklaren. congres van de International Het programma was erg Council on Archives in onze eigen hoofdstad. Voor vele gevuld en ik zal mij dan ook Belgische archivarissen was moeten beperken tot enkele dit hoogstwaarschijnlijk het zaken die mij persoonlijk zijn enige ICA-congres waaraan ze opgevallen. De lezingen over ooit zullen deelnemen. En het het hergebruik van overthema van het congres gaat heidsinformatie en de daarmij als overheidsarchivaris ter aan gelinkte ‘Open Data harte: 1) de mogelijkheid tot Movement’ waren voor mij het afleggen van verantwoor- een eerste concrete aanrading (accountibility), 2) trans- king met deze problematiek. parantie alias openbaarheid De Europese regelgeving over het hergebruik van overheidsvan bestuur (transparency) en informatie is in België omge3) de toegang tot informatie. Het congres begon voor mij zet in wetten en decreten, persoonlijk met een valse maar deze kwestie bleef voor noot: de inschrijvingen verlie- mij tot nog toe nogal mystepen bijzonder stroef. Daarna rieus. Het is mij nu duidelijk mochten verschillende deel- dat de archivarissen een zeer nemers, waaronder onder- belangrijke rol te spelen hebben in deze hele problemagetekende, niet meer binnen in de aula, zogezegd omdat tiek. De data die men publiek deze volzet zou zijn. Achteraf ter beschikking stelt, dienen konden we dan vernemen dat immers voorzien te worden de aula helemaal niet vol zat. van de nodige contextgegeDe openingsceremonie en vens zodat de gebruiker goed de keynotesprekers, kortom weet wat hij van deze data kan de hele zaterdagvoormiddag, verwachten en welke illusies hebben we dan maar gemist. hij zich vooral niet over deze Ook uit andere aspecten kon data dient te maken. De archimen opmaken dat de organi- varis is vaak ook het enige persatie het niet gemakkelijk had: soneelslid van een organisade chaos ‘s zaterdags bij het tie dat een organisatiewijd en intellectueel (en dus niet loubuffet, die de volgende dag ter technisch) overzicht heeft dankzij een betere organisatie uitbleef, de onhandige manier (of zou moeten hebben) van waarop de vergaderdocumen- de gegevens die in een organisatie aanwezig zijn. ten voor de deelnemers aan de Algemene Vergadering van het ICA zijn verdeeld, het Naast de problematiek van de feit dat we nog steeds de tek- ‘open data’, blijkt ook passieve sten en presentaties van het openbaarheid van bestuur in Congres niet kunnen raadple- vele landen nog steeds een gen op internet, de onduide- belangrijk thema. Er zijn lijkheid over de vraag of er al natuurlijk de spanningsvelden dan niet handelingen van het tussen de openbaarheid van bestuur en andere basisrechcongres zullen gepubliceerd worden. Het onverhoopte suc- ten van de burger, zoals de bescherming van de private ces van het congres, dat veel meer deelnemers had aan- levenssfeer, die volgens mij getrokken dan verwacht, kan de andere basisrechten van

de burger die men als archivaris dient te verdedigen te vaak overvleugelt. Hieraan wijdden verschillende sprekers bijdragen. Maar daarnaast blijkt dat in veel landen de burger de passieve openbaarheid van bestuur ondanks de wetgeving ter zake moeilijk kan afdwingen. Een vraag is ook of de openbaarheid van bestuur aan de andere kant niet zorgt voor ‘lege archieven’, waarbij de politici en/of ambtenaren zich bewust zijn van de mogelijkheid dat documenten ooit zullen vrijgegeven worden en als reactie daarop veel minder aan archiefstukken toevertrouwen dan in het verleden. Joris Vanderborght > Lees ook de opinie van Dr Graham Dominy, voormalig nationaal archivaris van Zuid-Afrika: http://tinyurl. com/dominy > Meer verslagen van het ICA congres en over het ‘reflectiemoment over het belang en de betekenis van gemeentearchieven’ vindt u terug op onze website

META 2014 | 2 |

41

recensies

Het boek in Vlaanderen sinds 1800: een cultuurgeschiedenis In 1984 kwam Ludo Simons, emeritus hoogleraar boek- en bibliotheekwetenschap en oud-bibliothecaris van verschillende Vlaamse culturele instellingen, voor de dag met het eerste deel van zijn studie Geschiedenis van de uitgeverij in Vlaanderen. Terwijl boekwetenschapper Simons in dit overzicht uitsluitend aandacht had voor het Vlaamse uitgeefvak in de 19e eeuw, completeerde hij zijn omvangrijke eenmansstudie in 1987 met een tweede volume dat zich volledig toespitste op de 20e eeuw. Vreemd genoeg was er tot dan toe in Vlaanderen op dit terrein nauwelijks enige voorstudie gedaan. Simons’ titanenarbeid werd onverwijld verheven tot standaardwerk en achteraf terecht bekroond met velerlei prijzen. Op vraag van uitgeverij Lannoo is er nu deze grondig herziene en sterk uitgebreide versie van dit alom bejubelde naslagwerk dat in historische analyse en gedetailleerde volledigheid veruit onevenaarbaar is. Deze keer schenkt Simons extra aandacht aan de ontwikkeling van de boekhandel, de lectuurvoorziening, de leescultuur en de complexe interactie met de Nederlandse uitgeverswereld. De ondertitel, die eigenlijk een veel groter terrein impliceert dan ook werkelijk door de ex-bibliothecaris behandeld, moet de cultuurhistorische dimensie van het boek in de Vlaamse emancipatiestrijd nog meer in de verf zetten. Terwijl de allereerste Vlaamse uitgevers zich in de eerste 42 | META 2014 | 2

helft van de 19e eeuw voornamelijk specialiseerden in vertalingen van Franse boeken, beperkten de weinige auteurs die toch in het Vlaams schreven zich aanvankelijk tot volksboeken, devote verhaaltjes en almanakken. In Vlaanderen kon men amper lezen of schrijven en romans werden er dan ook voornamelijk uitgegeven bij financiële gratie van drukker en uitgever. Zo gaat het verhaal dat Hendrik Conscience, van wie algemeen wordt aangenomen aan de wieg te hebben gestaan van de Vlaamse literatuur, zijn debuut In ’t Wonderjaer (1837) uitsluitend heeft kunnen realiseren met geldelijke steun van de Belgische vorst Leopold I. Zelfs Guido Gezelle en Stijn Streuvels moesten, in de hoop van hun pen te kunnen leven, aankloppen in Nederland dat in die tijd zijn markt accuraat afschermde van Vlaamse boeken. Tenzij door Nederlandse uitgevers op de markt gebracht of door Nederlandse critici vakkundig de hemel in geprezen, was het slechte imago van het Vlaamse boek in Nederland toen al een feit. In tegenstelling tot de situatie in Nederland en die in de andere ons omringende landen, is het boek in Vlaanderen altijd heel erg verbonden geweest met diverse maatschappelijke stromingen. Zo waren idealisme en ideologie bij ons, meer nog dan louter commerciële overwegingen, een sterke motivatie voor het stichten van een Vlaams boekenbedrijf. In dit verband ziet Simons de Vlaamse Beweging en de taalstrijd veruit als de belangrijkste motoren van het boek als belangwekkende speler in de geschiedenis van de Vlaamse emancipatie. Uitgevers als

Joris Lannoo, Eugène de Bock, Maurits de Meyer en Albert Pelckmans waren doordrongen van het idee dat zij een rol hadden te spelen op weg naar een ‘Vlaamser’ Vlaanderen. Daarnaast vormden ook de Katholieke Kerk, de socialistische arbeidersbeweging en andere geledingen in de samenleving aparte zuilen die zorg droegen voor een eigen boekcultuur. Door het decreet van 1978 op de openbare bibliotheken werd zelfs de lectuurvoorziening in het bibliotheekwezen grotendeels ideologisch ingekleurd. Naast dergelijke geschiedkundige ontwikkelingen van het boek en het boekenvak krijgen ook de mensen en de bedrijven achter de boeken in deze herziene editie hun plaats. Zo passeren ruim 700 Vlaamse uitgeverijen, waarvan de helft pas na 1945 het levenslicht zagen, en de meer dan 1500 personen die hierbij betrokken waren de revue. Terwijl de meeste van de kleine boekbedrijven enkel heel summier ter sprake komen, worden de grote vernieuwers van het boekenvak voorgesteld aan de hand van uitvoerige biografische informatie in dikwijls lezenswaardige essayistische passages. Op treffende wijze typeert Simons hun activiteiten en ambities en worden de namen en boeken van hun voornaamste auteurs secuur vermeld. Deze immense studie laat zien dat zowel koopen vaklieden, idealisten als opportunisten het uitgeven van boeken van meet af aan als een verdienstelijke nevenactiviteit beschouwden. Terwijl het boek de laatste vijftig jaar voornamelijk werd overgeleverd aan diverse marktstrategieën die het in alle stadia

van zijn bestaan als ‘product’ deed veranderen (denken we maar aan het luisterboek, het e-boek en de hype van de bestsellers), verschrompelden ideologieën, verdampten boekhandels tot ketens en gingen uitgeverijen op in concerns. Ook deze voorbeelden van veranderingen komen, net als de regionale verschillen in Vlaanderen en de sporen die twee wereldoorlogen op het Vlaamse boekenvak nalieten, in dit veelzijdige naslagwerk tussendoor aan bod. Bovendien is de meeste opgenomen informatie door de uitgebreide persoonsregister met een rist uitgevers, boekhandelaren, drukkers, ontwerpers, auteurs, illustratoren en boekverenigingen snel terug opspoorbaar. Bij de start van haar legislatuur ontving huidig Vlaams cultuurminister Joke Schauvliege deze toonaangevende studie uit handen van boek.be, de Vlaamse koepelvereniging van het boekenvak. Hopelijk is deze geschiedenis, waarin de lezer warm wordt gemaakt voor de grote maatschappelijke rol die het boek, als uniek medium van kennisoverdracht, tot nog toe heeft gespeeld en nog spelen zal, geen al te stoffig leven beschoren in de boekenkasten van haar kabinet. Bjorn Verlinden > Het boek in Vlaanderen sinds 1800: een cultuurgeschiedenis / L. Simons. – Tielt: Lannoo, 2013. – 639 p. : ill.

recensies

Buiten zinnen van leeswoede: de vrolijke avonturen van een boekenneuroot Beste Jan, Voor mij ligt deel 5 al van je cyclus Het menselijk tekort bij een teveel aan papier, die je bij elkaar schrijft over je boekenneurose, en ik beken dat ik nog altijd de vorige delen niet gelezen heb. Ondertussen is nummer 6 verschenen, heb je delen 7 en 8 (en verder?) in de steigers staan, maar opnieuw beken ik dat die, net als de eerste vier, aan mij zullen voorbijgaan. Jammer, want het onderwerp van deze reeks ligt me na aan het hart. Ook ik heb veel te veel boeken, zegt mijn vrouw, en slechts één bescheiden huis. En ja: ook ik heb veel van wat op mijn planken staat, nog niet gelezen… Deze vaststellingen, en nog veel méér de symptomen die ik hier uit schaamte niet wil beschrijven, zijn duidelijk: déze Jan is ook een boekenneuroot. Ondanks de lovende woorden die veel collega’s hebben geschreven over de reeds verschenen titels in je cyclus, vrees ik, Jan, dat er wellicht nóg meer mensen door jouw friendly fire op pijnlijke plekken geraakt geweest zijn, maar daar wellicht zedig over zwijgen (want spreken betekent dan toch: jezelf te kijk zetten als boekengek!?). Maar omdat ikzelf hierboven tóch al uit de boekenkast gekomen ben, veroorloof ik me wèl een paar punten van kritiek. Een aantal keer heb ik geprobeerd je boekje volledig te lezen, maar het is me niet gelukt. Het navertellen van

typische neurotenmening plotlijnen (van boeken of van over gevormd die absoluut films: het maakt niet uit), is enkel interessant in het pro- niet met jouw of mijn leesergrammaoverzicht van de bio- varing strookt. Ik weet het, dit scoop of de uitgeversbrochu- is een gevaarlijk overtrokken veralgemening, maar ik had res op de boekenbeurs. Laten we wel wezen: een boekenjun- bijvoorbeeld de pech dat ik net Een boekenkast vol geeskie heeft geen enkel boek op ten van Jacques Bonnet gelede rekken staan omwille van zen had toen ik aan jouw boek een verhaaltje alléén (behalve begon. Het was in je eerste misschien De vertellingen van hoofdstuk, de 17e brief, dan duizend-en-één-nacht… ). Je ook een déjà-vu van hier tot zal boekengekken of argeloze aan het rek met afgevoerde lezers ook niet uit hun tent lokken door uit je meest dier- werken in ons archief, want bijna alle boekverhaaltjes bare titels hele lappen tekst uit deze brief haal je uit het over ettelijke pagina’s heen te citeren. Zoals je ongetwij- — overigens prima — werkje van Bonnet. Wellicht zullen de feld weet, ligt de echte magie van het lezen in het zelf ont- echte boekenfanaten op hun honger blijven zitten, want dekken van een tekst, pagina na pagina, woord na woord. die willen vooral onontgonnen Toegegeven: soms kan één zin, gebied ontdekken. Ik vrees dat ten hoogste één goed geko- dit binnen ons taalgebied bijzen paragraaf het wonder ver- zonder moeilijk zal zijn, want mijn ervaring als marien bibliorichten, en je in een nieuwe thecaris bijvoorbeeld leert me wereld lokken, zoals hier: dat de ‘zee-afficionados’ van de Lage Landen alles wat over “Je weet niks van me af als zee en kust in het Nederlands je geen boek hebt gelezen verschijnt al lang kennen voor dat De avonturen van Tom ik er nog maar de hand op kan Sawyer heet, maar dat geeft niet” (de eerste zin uit De lot- leggen. gevallen van Huckleberry Finn, een boek dat me lang gele- Ook niet onbelangrijk is dat ik den onstuitbaar in het univer- vruchteloos gezocht heb naar iets nieuws, een inzicht dat sum van Mark Twain gesleurd me verrast, een controversiële heeft). Meer moet en mag dat uitspraak waar ik me zou kunsoms niet zijn. nen tegen afzetten met een Het wordt al helemaal vreemd ‘Tuizentfloot-Aha!’, een vonk die me als lezer onweerstaanals je overvloedig citeert uit boeken-over-boeken, para- baar verder trekt in de tekst of het besproken onderwerp. graaf na paragraaf, waarbij De loutere uittreksels, plotbehet vaak zeer onduidelijk is schrijvingen, korte inhouden waaruit het citaat komt, en van (meestal) B-films, en een of het überhaupt een citaat zeldzame poging tot definitie betreft. Boeken-over-boeken: van een literair genre zijn voor ofwel interesseert dit de lezer mij absoluut onvoldoende om geen meter (ik schat ongeveer 99 procent van de wereld­ je hele reeks te willen lezen, en om reikhalzend uit te kijbevolking), ofwel heeft hij ze ken naar je volgende deeltje. al allemaal zelf gelezen (zoals jij, ik en nog een paar Jannen) Nogmaals jammer, want ik en heeft hij er zijn eigen zéér

denk dat er echt wel plaats is voor Nederlandstalige boeken over boekengekte en al haar vreemde uitwassen. Buiten zinnen van leeswoede heeft me echter niet overtuigd dat dit de manier is om met het onderwerp om te gaan. Ik wil wel afsluiten met een uitnodiging, Jan: er staat altijd een streekbier naar keuze voor je klaar in genoemde bruine kroeg aan de kust, mocht je me over deze recensie de bol willen wassen! Jan Haspeslagh > Buiten zinnen van leeswoede: de vrolijke avonturen van een boekenneuroot / Jan Van Herreweghe.Harelbeke: De Gebeten Hond. 2012.141 p.- ISBN 978-90-801616-5-8

META 2014 | 2 |

43

Personalia

Op 31 januari 2014 ging Willy Le Loup, conservator bij Musea Brugge, op pensioen. Hij werd dan 65 en mag na een carrière van bijna 39 jaar in de Brugse bibliotheek- en museumwereld genieten van heel veel nieuwe vrije tijd. Willy studeerde af als licentiaat in de oudheidkunde en kunstwetenschappen en startte zijn Brugse loopbaan al in 1975 als adjunct-bibliothecaris bij de Openbare Bibliotheek. In 1978 maakt hij de overstap naar de Brugse Musea, waar hij de opdracht heeft het Steinmetzfonds te beheren: deze kostbare prentencollectie moet worden geïnventariseerd, geordend en gecatalogiseerd. Het is de start van een mooie carrière binnen de museumcollecties van de stad. In het kader van zijn oorspronkelijke opdracht publiceert Willy al in 1979 een heus boek over de Engelse prentenliefhebber en -verzamelaar John Steinmetz en zijn collectie. Later volgen nog verschillende publicaties van zijn hand over prentkunst en drukkunst in Brugge en daarbuiten. In 1981 verzorgt Willy de tentoonstelling ‘Vlaamse kunst op perkament’, en niet veel later volgt zijn vaste benoeming bij het stadsbestuur en daarmee de verantwoordelijkheid voor

Bibnet, gesubsidieerd door de Vlaamse overheid om haar beleid voor de digitale bibliotheek te ondersteunen en uit te voeren, stelde een jaar geleden Bart Beuten aan als opdrachthouder voor het uitwerken van een interbestuurlijk draagvlak voor de verdere ontwikkeling van de digitale bibliotheek. Het bestuur van Bibnet besliste onlangs om deze opdracht als prioritair binnen haar integrale werking onder te brengen. Bart Beuten werd daarom toegevoegd aan de directie van Bibnet. Samen met operationeel directeur Jan Braeckman staat Bart Beuten vanaf nu als directeur strategie & financiën in voor de leiding van Bibnet.

44 | META 2014 | 2

het Gezellemuseum, het Brugse prentenkabinet (waar ook de museum­bibliotheek is gehuisvest) en het Historisch Fonds van de Bibliotheek. Deze afdelingen blijven de rode draad door zijn verdere loopbaan vormen: Willy behartigt ze steevast, ook als hij eind de jaren 1990 wordt gevraagd het Groeningemuseum als conservator te leiden. Hoewel deze job tijdelijk is, gidst hij dit topmuseum professioneel en moeiteloos door 2002, wanneer Brugge Culturele hoofdstad van Europa is. In de jaren 2000 kan het Gezellemuseum ook een aantal vernieuwingen ondergaan en tot op vandaag zijn er steeds fijne tentoonstellingen over Gezelle maar ook over dichtkunst of boekencollecties. Willy blijft verder streven naar een betere huisvesting voor de uitzonderlijke prentencollectie van de stad. Met het vertrek van Willy verdwijnt een specialist uit de Brugse professionele museumwereld: Willy ademde prent- en drukkunst en hij kent de collectie als zijn broekzak. We wensen Musea Brugge dan ook een even begeesterde curator voor de prentencollectie, zodat deze niet aan zijn lot wordt overgelaten. En Willy bedanken we voor zijn jarenlange inzet en we wensen hem natuurlijk een deugddoend pensioen! Veronique De Boi

Sylvie Dhaene wordt de nieuwe directeur van Stichting Lezen. Ze volgt Majo De Saedeleer op die in de zomer op pensioen gaat. Op dit moment is Sylvie Dhaene directeur van het museum en kenniscentrum Huis van Alijn in Gent. Ze verdiende haar sporen in de erfgoedsector en is voorzitter van het Circuscentrum vzw. In 2010 kreeg ze de prijs voor meest verdienstelijke cultuurmanager van het jaar van het Fonds voor Cultuurmanagement van de Universiteit Antwerpen. Begin september treedt ze aan.

Joke D’Hoore werkt sinds begin februari deeltijds op het VVBADsecretariaat. Als administratief medewerker is ze h e t a a n s p re e kpunt bij de vereniging. Achter de schermen zorgt ze ook voor de dagelijkse boekhouding en het leden- en adressenbeheer. Je kunt haar bereiken op het VVBAD-secretariaat op maandag, woensdag en vrijdag.

zogehoord

Paul Buschmann:

“Ik ben een discokikker, gevangen in het lichaam van een bibliothecaris” Heb je een favoriete groep/zanger/zanPrisencolinensinainciusol mijn kinderen dus om zich te bezondigen geres? van Adriano Celetano. aan illegaal downloaden. Uiteraard luisteOp dit ogenblik is dat wellicht Avishai Telkens wanneer ik de video- ren ze niet. Misschien wel omdat ik onvolCohen (de bassist, niet de trompettist). clip op YouTube bekijk, doende financiële middelen ter beschikking stel… Ik had ook kunnen antwoorden: Esbjörn overweeg ik een carrièreswitch. Ik beken: Svensson Trio (EST), maar jazz moet je ik ben een discokikker, gevangen in het vooral toch live meemaken. En dan heeft lichaam van een bibliothecaris. Het is niet Wat is je meest gespeelde nummer in iTunes? Avishai Cohen het grote voordeel dat eenvoudig, maar ik leer er mee leven. Het zal wellicht wel iets zijn van Avishai hij nog leeft. Een kenmerk dat Esbjörn Cohen zijn. Per slot van rekening staat Svensson helaas al enkele jaren onthij ook ergens vooraan in het alfabet beert. Mijn stil verdriet: ik zal EST “ai ai smai sesler en verschijnt hij zo wat sneller op de nooit live gezien hebben. Enkele jaren eni els so co uil piso ai display van de iPod. Weer een groot geleden zou ik ook Abdullah Ibrahim in de col men seivuan voordeel dat Esbjörn Svensson mist. geantwoord hebben. Maar toen zag En voor Youn Sun Nah is dat alfabet ik hem live aan het werk... Wat een prisencolinensinainciusol ol rait” al helemaal een volledige ramp. knorpot! Ik kan sindsdien nog maar nauwelijks iets van hem horen. Dat Adriano Celetano Hoe en waar luister je naar muziek? komt ervan wanneer je twee maanOp de trein met de iPod. Kwestie den lang uitkijkt naar een concert en dan merkt dat je held een tirannieke Wat was het eerste plaatje dat je ooit van niet gestoord te worden door al die medereizigers met van die vervelende brombeer is. Jazz is trouwens mijn favo- kocht? riete genre. En dat steeds meer en meer. Let’s dance van David Bowie (de single). oortjes in. De aanval is de beste verdeIk neem sindsdien (1983) deze uitnodi- diging. Zeker in deze oorlog om rust en Wat is je favoriete album aller tijden? ging van David nauw ter harte en heb stilte. Zo dreigt de situatie op de trein Wellicht het volgende album dat ik zal reeds menig dansvloer onveilig gemaakt natuurlijk helemaal uit de hand te lopen. kopen. Anders zou ik er geen geld aan (letterlijk). Mijn dansstijl laat zich het En verder natuurlijk ook thuis. De volumeuitgeven, dat spreekt voor zich. En voor beste omschrijven als ‘enthousiast’. Maar knop open. En dan… let’s dance! wie dit antwoord niet bevredigend vindt: zoals Samuel Beckett ooit zei: “dance first, Welke artiest zou je tot slot willen aanE.S.T. live in Hamburg. Door BBC verko- think later”. raden aan de META-lezers? zen tot beste jazzalbum van het eerste Avishai Cohen, Esbjörn Svensson Trio decennium. Wie zijn wij om de BBC tegen Hoe kom je aan je muziek? te spreken? Het liefst koop ik cd’s. Ik ben nogal een (EST), en vorige week live gezien: Youn tactiel mens. Aan illegaal downloaden Sun Nah. Ga dat zien, ga dat zien! En steun ook de plaatselijke middenstand: Heb je een ‘foute’ plaat waar je stiekem heb ik een kleine hekel. Ik zie hier op mijn wel eens naar luistert? werkplek elke dag jongeren die hopen om Jef Neve. Maar ga vooral naar de optreEén van de fouten die in mijn gene- later te kunnen leven van hun creativiteit. dens. Zeker bij jazz ervaar je als publiek tisch profiel is ingebakken, is mijn Het enige wat hun droom zal beschermen zo de magie die ontstaat wanneer er zwak voor goed gemaakte slechte tegen de boze buitenwereld is de dunne samen wordt gemusiceerd en geïmpromuziek. Ik hoop dat dit tussen ons blijft: mantel van het auteursrecht. Ik verbied viseerd.

paul Buschmann Paul Buschmann is bibliothecaris aan HoGent, school of arts. Hij ging als jonge knaap zijn tante helpen in de boekerij van Deurne. Sindsdien is het niet meer goed gekomen. Hij werkte reeds in een boekerij, een mediatheek, een open leercentrum, een studielandschap en nu in een bibliotheek. Hij is wellicht nog een paar andere benamingen vergeten.

META 2014 | 2 |

45

TERUGBLIK

Een trend van de jaren dertig: “het open-kast-stelsel in de praktijk” Julie Hendrickx

In deze rubriek kijken we terug op 90 jaar verenigingstijdschrift. Deze week: de jaren dertig. Hulplokaal 5 van de Stedelijke Volksboekenrijen in Antwerpen op het Stuivenbergplein experimenteerde vanaf 1936 met het open-kast-stelsel en Ad Moons berichtte over hun bevindingen in Bibliotheekgids 1939/4. “De eerste dagen van de openstelling waren wel wat ongewoon. Sommige lezers waren verlegen om van de geboden vrijheid gebruik te maken. Anderen misten het zelfvertrouwen om op eigen vleugels te vliegen. De zelfbewusten stortten zich op de boekenrekken met een nauwelijks bedwongen vreugdekreet.” Verschillende eisen en hoofdbrekers over de open kast werden besproken: de keuze van

het lokaal, de inrichting en bemeubeling, catalogisatie en de plaatsing van de boeken. Maar het voordeel van de open kasten voor het personeel werd hen al snel duidelijk. De eeuwige twistappel tussen lezers en bibliotheekbedienden viel weg: er kon niet meer geprutteld worden tegen de bediende omdat hij – zogezegd– een boek niet wou geven of niet de moeite nam om er naar te kijken. Ook hun slordig ingevulde

De woelige jaren dertig

In de Bibliotheekgids van 1939, nummer 6, werd een oproep gepubliceerd van het Willemsfonds. Tijdens WOI verzamelde het Willemsfonds van Brussel 4000 boeken die verdeeld werden onder krijgsgevangenen in Duitsland. In totaal kregen 40 kampen een kist met een honderdtal lees- en studieboeken. Ook nu weer wilde het Willemsfonds “goede Vlaamsche boeken” verzamelen. Dit ‘Boek voor den Soldaat’ legde in 1939 op vele leden van de Raad van Bestuur extra beslag. In een ‘Verslag, verweerschrift en Oproep’ excuseerde het toenmalige bestuur zich voor het niet laten doorgaan van de geplande Algemene Vergadering rond kerstmis 1939. Dat bestuursleden steeds vaker in beslag genomen worden door andere bezigheden, zoals lezingen maar ook het ‘Boek voor den Soldaat’, was een van de redenen om de Algemene Vergaderingen af te gelasten. Bovendien was het beroep van bibliothecaris toen in de meeste gevallen geen betaalde baan maar een “magerbedeelde bijbetrekking”. Door de onvoorspelbaarheid

verlanglijstjes moesten lezers “Omstandigheden die de lezer vanaf dan zelf ontraadse- begunstigen, maar de statistiek benadelen.” Boeken, op len. Het moeilijke zoeken was voortaan voor eigen rekening. die manier uitgekozen, werden

De nieuwe inrichting van hulplokaal 5.

Ondanks dat het wachten aan vaker uitgelezen. Vroeger ont‘het winket’ vanwege een of vingen lezers dikwijls een boek twee lastige klanten (waar- dat hen maar half beviel. En door de rij wachtende verder dat de dag nadien werd ingeaandikte), wel eens zorgde ruild voor een ander. voor frustraties, vaarde de Met de invoering van het sfeer in hulplokaal 5 er wel bij. De omgang tussen biblio- open-kast-stelsel viel het de bibliotheekbedienden pas theekbedienden en lezers was aangenamer en makkelijker op hoe kieskeurig lezers op dan voordien. En de bedien- hun boeken kunnen zijn. En den waren toegankelijker: een- hoe ze zich gemakkelijk laten beïnvloeden door het uitzicht. tje zat aan de balie en eentje in de leeszaal, een wimmer avant Nieuwe boeken en onaanla lettre. Het was duidelijk te geraakte boeken, deden het merken dat de lezers zich veel altijd goed. meer op hun gemak voelden in de bib. De mond-tot-mond- Voor- en nadelen overwogen: reclame deed ook zijn werk en “Wij meenen dat de ‘open kast’ een heel deel nieuwe lezers een grooten stap is, de lezer tegemoet.” liet zich inschrijven.

van de politieke en economische omstandigheden vragen ze zich af of de ontmoetingsmomenten in het voorjaar van 1940 zullen doorgaan. > Bibliotheekgids 1939/6

46 | META 2014 | 2

Tegelijkertijd registreerde men echter een daling in de uitleencijfers door de open kast. De lezer kan voor het uitlenen elk boek aan de tand voelen.

> Bibliotheekgids 1939/4.

> Zie ook p. 48

Activiteiten

De nieuwste onderzoekslijnen in archiefland

FAAD-studievoormiddag 29 maart 2014

De opleiding Archivistiek en Hedendaags Documentbeheer bestaat 25 jaar! Wat kan deze opleiding voor jouw archiefdienst betekenen? Misschien meer dan je denkt. Kom er achter tijdens de jaarlijkse FAAD-studievoormiddag op zaterdag 29 maart. Concreet komen de nieuwste (internationale) wetenschappelijke ontwikkelingen en de onderzoekslijnen van de opleiding aan bod. Voor veel archiefdiensten lijkt dit een ver-van-mijn-bed-show maar dit is dé kans om weer helemaal mee te zijn. Ongetwijfeld zijn er heel wat raakpunten met je dagdagelijkse archiefwerking. Zoek ze uit en gebruik ze om een stagevoorstel bij de opleiding in te dienen. Met een beetje geluk verwezenlijkt een stagiair dan jouw project. Aansluitend kan je vragen stellen aan de sprekers tijdens een debat.

Programma 9.30 u. 10.15 u. 10.45 u. 11.15.u. 11.45 u. 12.15 u. 12.30 u.

Verwelkoming met koffie en woordje van de voorzitter Dieter Diane ‘Over de bomen en het bos: issues in records management’ (Bart Ballaux, Vrije Universiteit Brussel) ‘Archieven als ruïnes, hooimijten en ijsbergen. Enkele onderzoekslijnen uit de ‘klassieke’ archiefwetenschap’ (Eddy Put, Vrije Universiteit Brussel) Pauze ‘Verzoenen van vraag en aanbod: stages bij de Vlaamse overheid’ (Bart Severi, Coördinerende archiefdienst Vlaamse overheid) Voorstelling van het stagesysteem van de opleiding Archivistiek en Hedendaags Documentbeheer (Frank Scheelings, Vrije Universiteit Brussel) Debat

Praktisch Datum Plaats Prijs Inschrijven

29 maart 2014, van 9.30 u. tot 13.00 u. Vrije Universiteit Brussel, campus Etterbeek, Promotiezaal: D.2.01 Deelname aan de studievoormiddag is gratis. Inschrijven doe je door te mailen naar [email protected]. Je inschrijving wordt door Wendy Van de Camp behandeld. Uiterlijke inschrijvingsdatum: 20 maart 2014. Na de studievoormiddag is er de mogelijkheid om te lunchen in taverne Phare (vlak naast het station van Etterbeek). Dit is op eigen kosten. Inschrijven op voorhand is niet noodzakelijk. Indien je met de auto komt en/of een aanwezigheidsattest wil, gelieve dit te melden bij de inschrijving.

Activiteitenkalender 14.03

Reading promotion in Finland (Sari Sulkunen, Universiteit Jyväskylä)

Archiefles begrepen?

Workshop over hoe je als archiefspecialist effectief les kan geven aan archiefvormers



UA – 30 jaar IBW

17.03

Algemene Ledenvergadering

VVBAD 17.03

Als archivaris geef je vaak les of instructies aan archiefvormers over hoe ze archief moeten klaarmaken voor overdracht, hun informatiebeheer moeten organiseren of hoe ze best omgaan met hun dossiers en documenten. Je boodschap simpel en begrijpelijk overbrengen is niet altijd even eenvoudig. Hoe zorg je ervoor dat je opleiding zijn doel bereikt en blijft hangen? Als vakidioot verval je immers gemakkelijk in een vaktechnische aanpak en taal. De leerstof blijft zo niet plakken en het zal de niet-specialist niet motiveren om er mee aan de slag te gaan. In deze workshop bekijken we onder leiding van een professionele coach hoe je zo’n opleiding best aanpakt. Welke werkvormen kan je gebruiken? Hoe breng je je boodschap effectief over en hoe kan je mensen overtuigen? Hoe ga je om met weerstaand of desinteresse bij de Chinese vrijwilligers die in je les zitten? Je leert waar je op moet letten en hoe je een boeiende en ook effectieve opleiding kan maken. Deze workshop is een organisatie van de werkgroep Automatisering van de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie (VVBAD). Er zijn slechts 20 plaatsen. Leden van de VVBAD krijgen voorrang.

Literatuurlijk! Speciaal voor ouderen



Bibliotheekschool Gent

25.03

Spelenderwijs Mediawijs. Over games als tool in educatieve context

LINC 04.04

Information retrieval: van specialiteit tot commodity (Eric Sieverts, Universiteitsbibliotheek Utrecht)



UA – 30 jaar IBW

23.04

Vijfde publieksmoment



Cultuurforum 2020

Cultuurforum 2020

Praktisch Datum Plaats Prijs Inschrijven

6 juni 2014 van 9.00 u. tot 17.00 u. Ellipsgebouw, Koning Albert II-laan 35, 1030 Brussel 110 euro (leden)/140 euro (niet-leden) www.vvbad.be/activiteiten

Uw activiteit in deze kalender? Meld ze aan via onze website http://www.vvbad.be/activiteiten

META 2014 | 2 |

47

uitzicht

Op 20 oktober 1929 brachten een veertigtal Nederlandse bibliothecarissen een bezoek aan Antwerpen. Op het programma stond een bezoek aan het museum Plantijn-Moretus, met rondleiding door Dr. Maurits Sabbe. Van daar ging het gezelschap richting Stedelijke Hoofdboekerij op het Conscienceplein via de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, het Steen, de Grote Markt en de Carolus Borromeuskerk. Een rondleiding in de Volksboekerij sloot het bezoek af.

> Lees ook p. 46

48 | META 2014 | 2

De juiste informatie bij de juiste persoon Adlib Bibliotheek catalogiseert meer dan boeken alleen. Adlib Bibliotheek vormt de kern van een compleet informatieen kenniscentrum. Desgewenst kunt u deze kern uitbouwen met de uitleen-, bestel- en tijdschriftenmodules, of met vragenregistratie, SDI, full-text search en verschillende online services. Iedere vorm van informatie wordt zo op maat gemaakt voor uw gebruikers. Niet voor niets is Adlib Bibliotheek in gebruik bij vele mediatheken, bedrijven, (hoge)scholen, en juridische en overheidsinstellingen.

Adlib Bibliotheek

Veelzijdig Overzichtelijk Aanpasbaar aan alle soorten publicaties Internetmodules: SDI attenderen, Online reserveren en Full text zoeken Eenvoudig titelbeschrijvingen ontlenen Makkelijk rapporteren Geïntegreerde aanvullende modules: Bestelmodule, Uitleenmodule en Tijdschriftenmodule Meertalig Internationale standaarden SRU, ISBD/AACR2, Z39.50 MARCXML, OAI-PMH en meer Integreerbaar met Adlib Museum en Adlib Archief tot één ‘crossdomain’ systeem API-koppelingen Keuze databases MS SQL Server, Oracle, Adlib Internet ready.

Adlib Information Systems +31 (0)346 586800 [email protected] www.adlibsoft.com

Slim raadplegen van Kranten archieven  sneller doorzoeken van archief door indexering (door OCR techniek)  clipping van advertenties en artikelen  aangeleverd in elk gewenst bestandsformaat

GMS Digitaliseert Edisonweg 50d

Telefoon: 078-6931300

2952 AD Alblasserdam

[email protected]

gmsnl.com

Eindelijk inzicht in collectiebeleid en -planning.

V-eyeQ is een applicatie voor collectiebeheer en -planning. Met V-eyeQ kunnen bibliotheken aanzienlijke besparingen realiseren door middel van een efficiënter collectiebeleid. Ze kunnen het gebruik van de collecties intensiveren en op elk moment instant-inzicht krijgen in hoe de collectie presteert. Contact: [email protected]