Internationalisering 2008
Friends Maternity Clinic, Sawla, Ghana Keuzeonderwijs Verloskunde en Vrouwenziekten Auteur: Marijke de Vries en Sanne Franck Inleiding In de zomer van 2008 zijn wij als derdejaars geneeskunde studenten met z’n tweeën naar Ghana gegaan in het kader van het keuzeonderwijs van het derde jaar. Daar hebben we een maand meegekeken in een verloskunde kliniek op het platteland en een (literatuur)onderzoek geschreven over de beste methode van stuitbevalling op het Afrikaanse platteland. Ons ging het vooral om de bevallingen in de kliniek, maar naast bevallingen deed de verloskundige die ons begeleide ook alle eerstelijnszorg in de omgeving (consulten en kleine ingrepen). Ons idee om samen naar Ghana te gaan was eigenlijk al anderhalf jaar voordat we daadwerkelijk gingen ontstaan. Eén van ons heeft als kind een aantal jaar in Ghana gewoond en haar ouders kenden uit die tijd een aantal verloskundigen die in dat land een eigen kliniekje hadden opgezet. We wisten dus al waar we terecht konden.
Foto’s: Sanne Franck
Onze stage in Ghana is goed bevallen. We hebben veel indrukken opgedaan en het was vooral heel leerzaam om eens mee te maken hoe het er aan toe gaat in een kliniekje in zo’n gebied. Wel was het zo dat het aantal bevallingen dat we uiteindelijk hebben kunnen meemaken klein was. We hebben toen we ziekenhuizen in grotere plaatsen bezochten gemerkt dat het aantal bevallingen daar een stuk hoger was en achteraf hadden
Aangekleed voor de OK, Man met een hydrocele, tijdens ons bezoek aan het ziekenhuisje in Hwidiem.
Ghana - Sawla - KOW - V&V - de Vries en Franck - 20090303
Onverharde weg door de jungle.
1/7
Slaapkamer Sanne in Sawla Doris zit aan bed terwijl ik aan het infuus lig vanwege Malaria. Foto: Marijke de Vries we er dus misschien beter voor kunnen kiezen om onze stage in zo’n ziekenhuis te doen, omdat daar meer te zien is. Er waren wel regelmatig consulten en daar hebben we regelmatig mee meegekeken, maar omdat veel patiënten geen Engels spraken was het volgen van deze consulten moeilijk. Toch hebben we wel allebei zelf twee bevallingen kunnen doen en dat is natuurlijk een heel bijzondere ervaring die lang niet elke derdejaars student mee kan maken. Friends Maternity Clinic Sawla De kliniek waar we waren was een verloskundigenkliniek. Er werden maandelijks gemiddeld 10 tot 15 bevallingen gedaan. Daarnaast verzorgde de kliniek (zoals we in de inleiding al vertelden) de eerstelijnszorg voor Sawla en de omgeving. In Sawla zelf wonen ongeveer 20.000 mensen, met de omliggende dorpjes erbij is het inwonersaantal 80.000 mensen. In de kliniek was geen arts aanwezig. Het dichtstbijzijnde ziekenhuis was zo’n 20 kilometer verderop. Tijdens ons verblijf hebben we een aantal bevallingen meegemaakt, waarbij we mochten helpen en een aantal keer zelf het kindje mochten opvangen. Helaas hadden we een aantal keer miscommunicatie met het verplegend personeel. Zij zouden ons wakker maken als er een bevalling was, maar dat deden ze steeds pas op het moment dat het kind al bijna geboren was, zodat we steeds net op tijd waren om nog de nageboorte mee te maken. We hebben hiervan geleerd dat goede communicatie hard nodig is, want het bleek achteraf dat ze ons niet te vroeg wakker wilden maken omdat we dan te lang zouden moeten wachten. Nadat we ze hadden verteld dat het meemaken van bevallingen datgene was waarvoor we eigenlijk naar Afrika waren gekomen en dat we het echt niet erg vonden om een tijd te moeten wachten is dit gelukkig niet meer voorgekomen en konden we de bevallingen daarna van begin tot eind meemaken. Overdag (de meeste bevallingen waren ’s nachts) hebben we meegekeken met wat consulten. Helaas werden er in de streek waar we waren verschillende talen gesproken, maar spraken veel mensen geen Engels. Consulten waren voor ons dus vaak moeilijk te volgen, al heeft de vrouw die ons begeleidde zoveel mogelijk geprobeerd voor ons te vertalen. Vaak was het echter heel druk en kostte het teveel tijd om alles te vertalen. Naast consulten en bevallingen werden er ook kleine ingrepen gedaan, zoals hechten en besnijdenissen. Er was een laboratorium en apotheek bij de kliniek. Het was heel leuk om een dagje mee te lopen in het lab en te
Ghana - Sawla - KOW - V&V - de Vries en Franck - 20090303
2/7
zien dat mensen bij bijvoorbeeld verdenking op malaria meteen een bloedtest konden laten doen en een half uur later naar huis konden met de Foto: Marijke de Vries
juiste medicatie. Het grootste deel van ons onderzoek hebben we tijdens ons verblijf in Sawla kunnen schrijven. Thuis hadden we literatuur gezocht, dus met een hele stapel artikelen konden we in het zonnetje voor de kliniek zitten schrijven. We hebben verschillende verloskundigen in de omgeving geïnterviewd en data verzameld uit de administratie van de kliniek.
Polikliniek Kumasi, vier uur wachten om een dokter te spreken te krijgen.
Het zal niemand verbazen dat er een aantal grote verschillen waren met de gezondheidszorg in Nederland. Zo waren de materialen die ze hadden zeer beperkt. Er was geen computer, het laboratorium had verouderde apparatuur en bevallingen vonden plaats op een zeil op de vloer omdat er geen goede bevalstoel was. Ook de omgang met patiënten tijdens bevallingen was iets anders dan we gewend waren. Vrouwen mochten absoluut niet schreeuwen en als er niet hard genoeg geperst werd, werden ze op hun benen geslagen of werd er hard op de buik geduwd om het kind naar buiten te krijgen. Wat we een mooie truc vonden was om met een tang te dreigen een episiotomie te zetten als de bevalling niet snel genoeg vorderde… Ook de reis die vrouwen moesten maken om voor een bevalling bij de kliniek te komen was niet te vergelijken met de situatie in Nederland. Zo kwam er een meisje met volledige ontsluiting die achterop een fiets 18 kilometer had moeten reizen om bij de kliniek te komen. Sawla en Ghana
Foto: Sanne Franck
Het dorp waar we verbleven was vrij rustig. Er was één grote weg waaraan de meeste winkeltjes waren en verder waren er heel veel huizen en hutjes daaromheen waar de mensen woonden. Ghana zelf is een heel fijn land om te verblijven. De mensen zijn heel vriendelijk en de politieke situatie is rustig. Bereid je als je naar Afrika gaat er wel op voor dat je niet anoniem over straat kunt. Je zult overal herkend worden als blanke en dit wordt je dan ook vele malen per dag nageroepen! In totaal zijn we twee maanden in Ghana geweest. Eén maand hebben we in de kliniek doorgebracht, de andere maand zijn we het land doorgereisd. We zijn naar Mole Game Reserve geweest, een nationaal park in het noorden van het land waar veel wild is. Hier had je vanuit het zwembad uitzicht op een drinkplaats in de verte waar regelmatig olifanten en herten kwamen drinken. En op het dak van een Jeep op safari is een ervaring die we nooit zullen vergeten. In Kumasi (de op één na grootste stad) hebben we een uitgebreide rondleiding gehad door het ziekenhuis van een plaatselijke gynaecoloog. Als je graag een co-schap zou willen volgen in Ghana in bijvoorbeeld (kinder)chirurgie of gynaecologie is dit ziekenhuis een heel goede optie. De laatste dagen van onze reis hebben we aan de kust doorgebracht. Naast het bezoeken van slavenforten en een oud vissersdorpje was het natuurlijk ook heerlijk om tussen de kokospalmen in een hangmat op het strand bij te komen. Huisjes platteland Northern region
Ghana - Sawla - KOW - V&V - de Vries en Franck - 20090303
3/7
Voorbereiding Via Stichting Tro-Tro, een Nederlandse organisatie die een aantal verloskundigenklinieken in Ghana steunt, kregen we het telefoonnummer en adres van de verloskundige die ons uiteindelijk zou gaan begeleiden. Bellen bleek moeilijk, omdat de telefoon iedere keer dat we het probeerden buiten het bereik van het netwerk was. We hebben toen rond oktober een brief geschreven en hoewel briefverkeer tussen Nederland en Ghana niet heel snel gaat, lukte deze manier van communicatie gelukkig wel. De eerste brief terug was een heel enthousiaste reactie dat we van harte welkom waren. We hebben vervolgens contact opgenomen met dr. Schipper, die het keuzeonderwijs voor verloskunde en vrouwenziekten verzorgde en aan hem voorgelegd wat we wilden gaan doen. Om hiervoor studiepunten te kunnen krijgen moesten we een onderzoekje opzetten, dus daarvoor zijn we gaan nadenken over een onderwerp. We zijn literatuur gaan zoeken en hebben een onderzoeksvoorstel geschreven. Na een tweede gesprek met dr. Schipper was alles goedgekeurd en konden we verder met het organiseren van onze reis: tickets boeken, vaccinaties halen en over malariaprofylaxe na gaan denken. Het contact tussen onze begeleider in Ghana en ons verliep langzaam, dus het was maar goed dat we al vroeg in het jaar waren begonnen met het leggen van het eerste contact. Ook het zoeken van artikelen en een begin maken aan ons artikel kostte flink wat tijd, daarmee zijn we ongeveer anderhalve maand voor vertrek begonnen. Het was vervelend dat we veel artikelen die we graag hadden willen gebruiken niet konden openen via Pubmed (ook niet via de computerzalen op de universiteit). We hebben toen dr. Richardus, een tropenarts in het Erasmus MC gemaild die gelukkig wel bij deze artikelen kon. We hebben geen taalcursus gevolgd. De nationale taal is namelijk Engels en vooral in stedelijke gebieden spreekt bijna iedereen Engels. In het gebied waar de kliniek gelokaliseerd was, werden meerdere talen gesproken, dus was het voor ons onmogelijk om deze talen te leren.
Foto’s: Marijke de Vries
Als je zelf een stage in het buitenland wilt gaan doen raden wij je aan om ruim op tijd te beginnen met de voorbereidingen en genoeg speling in te bouwen voor als bijvoorbeeld een brief een keertje niet aankomt.
Verloskamer (op een zeiltje op de grond)
Ghana - Sawla - KOW - V&V - de Vries en Franck - 20090303
Typisch Afrikaans, alles op je hoofd
4/7
TZ (deegpap) maken op een bruiloft in Sawla Foto: Sanne Franck Daarnaast hebben wij het heel prettig gevonden om deze stage met z’n tweeën te doen. Dit is fijn tijdens het reizen en van bepaalde heftige ervaringen is het fijn om deze te kunnen delen. We zijn ook allebei flink ziek geweest en dan is het heel fijn dat je niet alleen bent in een vreemd land, maar dat er een vriendin in de buurt is die je kan verzorgen, geruststellen en die contact kan houden met je ouders. Reis en aankomst Maandag 7 juli 2008 zijn we vertrokken naar Ghana. Het weekend er voor heb ik bij mijn ouders gezeten om de laatste voorbereidingen nog te doen. Marijke was nog aan het verhuizen, wat voor haar wel stress met zich meebracht. Om half 3 ’s middags zou ons vliegtuig vertrekken vanaf schiphol. We vlogen met een klein vluigtuigje van Royal Air Maroc, dat niet de luxe heeft van een KLM-vliegtuig. Het inchecken ging niet heel vlot, waardoor we niet veel tijd hadden achter de douane en eigenlijk direct weg vlogen. In Cassablanca hebben we een tussen stop gemaakt van ongeveer 6 uur. Daarna konden we overstappen op een vliegtuig naar Accra. Het was de bedoeling om ongeveer 2 uur ’s nachts aan te komen, zodat de man van het Hostel dat ik gereserveerd had ons kon komen ophalen. Natuurlijk hadden we vertraging, in Afrika duurt alles altijd veel langer dan noodzakelijk, zodoende kwamen we rond half 4 aan in Accra. Het mannetje dat ons zou komen ophalen was nergens te bekennen dus zat er niets anders op dat met de eerste de beste taxichauffeur een deal te sluiten om ons naar het hostel te brengen. Dit was niet helemaal een succes, de auto hield er mee op en de taxi-chauffeur verdiende veel te veel geld aan ons. Achteraf is het allemaal goed gekomen. De man wist wel waar ons hostel was, ook al lag het niet in het centrum van de stad. Na een aantal reparatie-pogingen van de auto heeft hij een andere taxi voor ons geregeld. Maar toch moet je hier mee uitkijken. Mijn advies is om je aankomst overdag te plannen. Wij hebben voor deze vluchttijden gekozen omdat het goedkoop was en hebben minder nagedacht over de veiligheid. Boek op tijd als dat kan, want dan heb je nog alle keus en zijn de prijzen laag. Royal Air Maroc was goedkoop vanwege de tussenstop en het minder luxe karakter van de maatschappij. Echter heb ik verhalen gehoord dat het niet zo goed gaat met Royal Air Maroc en dat er een kans is dat ze over en tijd failliet gaan, Let hier op bij het boeken van je vlucht.
Ghana - Sawla - KOW - V&V - de Vries en Franck - 20090303
5/7
Op zich is Ghana wel een veilig land. Wij hebben ons daar als twee meiden niet onveilig gevoeld. Echter moet je niet ’s avonds alleen (of als twee blanke meiden) allerlei ondernemende dingen willen gaan doen, dan heb ik het vooral over de grote steden en in het bijzonder Accra. Verblijf We hebben een week over de reis van Accra naar Sawla gedaan. Dit omdat we eerst nog even wilden wennen aan het land voordat we meteen de kliniek in gingen. In Accra zijn we twee nachten verbleven in het hostel net buiten de stad. Het is toch wel lekker om dit buiten de stad te hebben aangezien Accra zelf echt super druk en vies is. Ons hostel was echt een plek om rustig aan het land te wennen. Daarna zijn we doorgereisd naar Kumasi, de tweede grote stad van Ghana die op onze route lag. Daar zijn we nog drie dagen gebleven in het huis van een Nederlands-Ghanees echtpaar. Ze zijn geboren en getogen in Ghana maar wonen inmiddels in Breda. Toevallig waren ze rond die tijd in Ghana op vakantie en konden we langskomen. We kenden hen via de ouders van Marijke. Ook ik had voor de aankomst in Ghana al kennis kunnen maken. Het verblijf daar was aangenaam, we hadden met zijn tweeën een kamer wat erg fijn was aangezien ik een heftige voedselvergiftiging had opgelopen. In Sawla kregen we allebei een eigen kamer in het huis van het hoofd verloskunde (Veronica) van de kliniek. Zij heeft de kliniek 20 jaar geleden zelf opgestart. De kinderen waren inmiddels het huis uit en haar man woonde voor zijn werk in Tamale, een grote stad 80 km verder op (een reis van 4 a 5 uur met de bus over een stoffige, hobbelige weg). Zodoende woonde ze alleen en stonden er twee kamers leeg. Aangezien het contact van te voren nog al moeilijk liep via de langzame post en slechte telefoonverbinding wisten we niet hoe het verblijf zou zijn. Wel wisten we dat we onderdak en eten van haar zouden krijgen tegen een vergoeding van 150 euro voor een hele maand. Het verblijf zelf was aangenaam, zeker als je erg ziek bent van de malaria is het fijn om een eigen kamer en bed te hebben i.p.v. een hotelkamer. Water moest gehaald worden uit een put, dan weet je dat stromend water een luxe is. We kregen drie keer per dag te eten. Het ontbijt bestond uit pap of wit brood met boter. ´s Middags werd er warm gegeten en ´s avonds ook. Het meest wat gegeten wordt zijn allerlei varianten van een deegbal met vlees, saus en groene bladeren (soort spinazie). Het enige waar wij ons nog wel eens aan konden storen was het bemoederende gedrag van Veronica.
Openbaar vervoer Kumasi Æ Sawla Lang wachten, veel straatverkopers Foto: Sanne Franck
Ghana - Sawla - KOW - V&V - de Vries en Franck - 20090303
6/7
Zij zelf was een queenmother, ze is van koninklijk bloed, en heeft veel status. Zodoende is het nog al een dominant persoon en is haar wil wet. Veel
Foto: Sanne Franck
jonge meiden in haar omgeving doen alles voor haar en zo ook voor haar gasten. Het is op een gegeven moment erg vermoeiend om niet je eigen was te mogen doen of je eigen bord naar de keuken terug te brengen. Kortom in Ghana wordt je als gast op je wenken bediend, wat wel even leuk is. In het kliniek hebben we meegelopen op de polikliniek, in het kleine laboratorium en de
Funeral, onder de paraplu loopt een chief of queenmother.
apotheek. Maar het ging ons vooral om de bevallingen die ´s nachts vaak plaats vonden. We hebben in totaal beiden twee bevallingen zelf gedaan. Helaas hebben we er niet meer gezien. Dit kwam vooral doordat de bevallingen erg snel gingen en het kind al geboren was voordat wij uit ons bed waren gehaald. Daarnaast hebben we veel aan onze scriptie gewerkt. De onderzoeksvraag was, Welke aanbevelingen ten aanzien van methode van bevalling (vaginaal of sectio caesarea) bij een aterme stuitligging zijn er voortgekomen uit de Term Breech Trial en in hoeverre zijn deze aanbevelingen van toepassing in een West-Afrikaanse plattelandskliniek?
In Sawla zelf hebben we een bruiloft en een begrafenis meegemaakt, zijn we meerdere malen naar de kerk en de markt geweest. Ook zijn we thuis bij mensen op bezoek geweest, een voorbeeld is de moeder van een van de jonge verloskundigen. In de kliniek gingen we namelijk veel om met Doris en Felicia (twee nog niet afgestudeerde verloskundigen van 19 en 21 jaar). De laatste drie weken hebben we gereisd en veel andere ziekenhuizen, klinieken en toeristische bezienswaardigheden bezocht. We verbleven in hostels, die niet altijd even schoon waren. Kosten Uitgaven
€
Vliegticket Visum Vaccinatiekosten Opleidingskosten aan buitenlandse instelling Kamerhuur Nederland Kamerhuur buitenland (maand kliniek) Eten (maand kliniek) Verzekeringen (reis en annulering) Vakantie/uitgaan/vervoer (voor twee maanden) Omwisselen traveller cheques Voorbereiding (deet, zonnebrand, zonnebankkuur, toiletartikelen, katoen shirt/broek etc.) Totaal
Inkomsten 800 50 256** 2x 265 150 50 140 700***
Studiefinanciering
€ 2x 245
OV-Jaarkaart Erasmus MC-vergoeding
250*
Subsidies
-
Onderhuur kamer Nederland
-
Spaargeld
400
Ouders
700
Inkomsten werk zorgtoeslag
449 2x 46
35 200
2381
Totaal
2381
* Achteraf na dit verslag verkrijgbaar. ** Verplichte vac. 145 waarvan 75% vergoed werd door de verzekering (rabiës was eigen keuze, kosten waren voor eigen rekening 212 euro) *** Laatste maand hebben we het meest gereisd, incl. kosten overnachtingen laatste maand .
Ghana - Sawla - KOW - V&V - de Vries en Franck - 20090303
7/7
