tested 52
Intelligent luidsprekersysteem CAMBRIDGE AUDIO MINX Minx van Cambridge Audio is een high quality luidsprekersysteem van bescheiden afmetingen en leverbaar in verschillende configuraties. Hoewel de hier afgeleverde Minx-set niet vergezeld ging van de in de advertentie afgebeelde dame, wekte dit grafische werkje wel de nieuwsgierigheid op…
Minx is dus niet de naam van dit verleidelijk tegen de muur gevleide schepsel (fascinerend om te ontdekken welke luisterposities er allemaal mogelijk zijn voor audiofielen), maar Cambridge Audio claimt namelijk een volwassen en groots geluid uit deze kleine set. Vervolgens leert de tekst dat natuurwetten bepalen dat groots geluid uit een kleine set tot nu toe een illusie was. Jammer genoeg zijn die natuurwetten hier toevallig bekend. Die zeggen dat het al lang mogelijk is om een groots geluid uit kleine weergevers te halen. Dan moet je wel weten hoe je dat kunt realiseren. De vraag die deze review wil beantwoorden is dus of Cambridge Audio die truc daadwerkelijk heeft ontdekt. Constante factor
Langzamerhand worden de contouren van een nieuw audio-
functie van internet, zijnde de vrije (en gratis) uitwisseling van informatie, grotendeels veranderen in een systeem dat tegen betaling van alles beschikbaar stelt. Hoewel dat een beetje kort door de bocht is, wordt internet gewoon een winkel en daardoor wellicht minder interessant voor grote groepen consumenten. Naast het inhaken en meedoen met die nieuwe distributie en opslag, zullen er muziekliefhebbers en audiofielen zijn die daarnaast de klassieke technieken zullen blijven gebruiken. Platen, cd’s, dvd’s en blu-ray schijven zullen nog lang in gebruik blijven. Welke bron of distributiemethode je ook kiest, de constante factor blijft voorlopig dat deze nog steeds via dezelfde technologie hoorbaar worden gemaakt. Versterkers en luidsprekers zijn hierin de constante factor en hebben nog steeds een behoorlijke invloed op het kwaliteitsniveau waarop platen, cd’s en
hi-rez bestanden zich uiteindelijk manifesteren. Feitelijk is vandaag de dag het kwaliteitsniveau van versterkers en luidsprekers nog belangrijker dan pakweg vijftien jaar terug. De hi-rez soundtracks op blu-ray, het geluid vanaf sacd, grammofoonplaat en vastgelegd in 24bit-bestanden, vraagt om steeds betere versterkers en luidsprekers. Een andere min of meer constante factor blijft de ‘Waf’. De praktijk leert dat veel consumenten geen al te grote weergevers in het interieur willen of kunnen plaatsen.
tested
en videoparadigma duidelijk. De wereld schuift in de richting van portable devices, media-servers, netwerktechnologie en universeler bruikbare d/a-converters. Toch is het enige dat eigenlijk verandert de manier van opslag en distributie. Daar hoort dan het voordeel van een hogere resolutie bij, zowel voor audio- als videobestanden en de komst van nieuwe betaal- en verdienmodellen. Vroeger kocht je een plaat en schoof twee briefjes van tien gulden over (of onder) de toonbank. Diverse wetenschappers (zie Gerd Leonhard: ‘licensing systems’) hebben aangegeven dat er in de nabije toekomst abonnementssystemen komen voor online content. Voor een vast bedrag per maand of per jaar, kun je allerlei soorten content downloaden. Dat lost voor een gedeelte het probleem van piraterij op, waar contentleveranciers schade van (denken te) ondervinden. Aan de andere kant zal de
Minx
Getriggered door de komst van meerkanaalsgeluid op dvd en sacd, ontstond er een eerste golf van luidsprekersetjes met subwoofer en eventueel bijbehorende elektronica. Die waren van bescheiden afmetingen en de meesten presenteerden een zeer matige geluidskwaliteit, met name als gevolg van de bijgeleverde
53
NEXT
tested 54
subwoofer, die doorgaans een veredelde midrangedriver bleek te zijn. Slechts enkele fabrikanten kwamen met zeer goede miniatuur-theatersetjes. De afgelopen jaren is dit stof neergedaald, de meeste setjes zijn van de markt en er is nu ruimte voor een tweede golf van hoogkwalitatieve systemen. Wie ultiem van het blu-ray geluid wil genieten en toch geen ruimte heeft voor vijf, zeven of meer grotere luidsprekers, kan bijvoorbeeld terecht bij Cambridge Audio. Van het Minx-systeem zijn verschillende uitvoeringen. In deze review is geluisterd naar de stereoversie (Minx S322 met de X300 subwoofer en de Min 20 weergevers), maar er zijn ook theaterversies met meerdere satellieten (inclusief een center voor het spraakkanaal) en subwoofers in verschillende maten. De satellieten van de vijfkanaals Minx-systemen (S325 en S525) en de stereo S322 beschikken over twin drivers. De systemen zijn verkrijgbaar in white (high gloss) en black (high gloss). Er zijn floorstands, wall-mounts en table top stands leverbaar. Cambridge Audio positioneert het systeem dus duidelijk als een trendy oplossing met hoge geluidskwaliteit in een visueel kleine en on-
opvallende uitvoering. In feite vergelijkbaar met de topkwaliteit mini-systemen van verschillende fabrikanten tijdens de ‘eerste golf’. Naast de multichannel-sets, positioneert Cambridge het product ook duidelijk voor de stereo luisteraars. Het is niet verkeerd om de set te gebruiken vanuit een docking-station, de d/a-converter die online-bestanden omzet, een game-console of gewoon een traditioneel stereosysteem. Techniek
De drivers in de satellieten beschikken over door Cambridge Audio gepatenteerde ‘bending wave’ principes. Cambridge Audio gebruikt de zogenaamde Balanced Mode Radiator (BMR). Dat zou moeten leiden tot een groter frequentiebereik en tot een ruimtelijker geluid. Dat laatste wordt kennelijk veroorzaakt door de brede dispersie, waardoor er volgens Cambridge Audio ook geen opvallende hotspot is. De satellieten hebben een frequentiebereik van 130 Hz-20 kHz. Om het even wat diepte te geven: op de AES-conventie in oktober 2005 was een lezing over Balanced Mode Radia-
tors. Op dat moment bestond er alleen een wiskundig model van zo’n weergever en is een prototype gebouwd dat onderzocht is met Finite Element Analysis. Het gaat in principe om een vlak diafragma met de eigenschappen van een perfecte puntbron. In principe heeft zo’n driver een zeer vlakke on-axis response (zowel pressure als power). Ook heeft zo’n driver een wijde directivity, zelfs bij hoge frequenties. Hoorbare voordelen zijn dan ook een geluid dat ‘ruimtevullend’ is, maar ook een correct tijdgedrag over het frequentiebereik van de driver. Het aantal ‘bending resonanties’ in zo’n driver is overigens te controleren (en dus te minimaliseren) door bezig te gaan met de aspect ratio van zo’n paneel. In principe kan een BMR-diafragma voorzien worden van meerdere voicecoils (motorsystemen). De geluidsmatige omschrijvingen die Cambridge Audio toekent aan deze driver, komen dus overeen met wat vanuit de theorie mogelijk is. De FEA-resultaten uit het eerder genoemde onderzoek bevestigen dit ook. BMR-drivers zijn ook toegepast door NXT en eerder door Infinity in een aantal van haar topsystemen.
Luisteren
Voor het luisteren is meteen de meest ideale opstelling gekozen. In de praktijk zullen de weergevers wellicht tegen de muur worden geschroefd en/of
staat de subwoofer op een akoestisch minder voor de hand liggende plaats. In een vrije opstelling, samen met de 600p floorstands en met de subwoofer in de buurt van de weergevers (op de lijn waar ook de weergevers staan), komt zo’n systeem tot de beste prestaties. De aansturing speelt ook een rol. Daarom is gekozen voor elektronica die een optimale match vormt met de Minx. De subwoofer kan alleen op line-level aangesloten worden. Dat is wel een slimme keuze. Het voorkomt stress op de helpdesk, vanwege problemen die versterkers met zwevende uitgangen veroorzaken in combinatie met high-level ingangen. Ook is het vaak minder handig om dikkere luidsprekerkabels in de richting van zo’n woofer te dirigeren. Omdat de woofer doorloopt tot minimaal 130 Hz (het crossoverpunt met de satellieten), is zo’n woofer een directioneel hoorbare factor. Wie wil genieten van de best mogelijke resultaten dient de woofer dus in de buurt van de satellieten te plaatsen. Daarbij bepaalt die plaats ook nog hoe lineair de frequentiecurve is in relatie tot de akoestische ruimte. Dat vraagt om een beetje schuiven. In de luisterruimte werd gewoon een RTA gebruikt met een permanent display van het hele frequentiebereik. Door de woofer steeds een stukje te verplaatsen wordt dan de meest optimale situatie (in de gegeven omstandigheden) gevonden. Met deze
techniek wordt een permanent ruissignaal gebruikt. Later kunnen dan nog andere metingen worden gedaan. Op deze manier is ook het optimale crossover-punt te vinden en de niveau-instelling voor het laag. In een zo optimaal mogelijke situatie komt het Minx systeem tot aanzienlijke prestaties. Er is een behoorlijk niveau van integratie tussen de subwoofer en de satellieten. De subwoofer gaat diep en mist maar net het allerlaagste octaaf van Bela Flecks ‘Flight of the cosmic hippo’. Belangrijker is dat het laag goed gedefinieerd is, relatief snel, strak en met voldoende tonale discriminatie. De satellieten presenteren een fraaie stage. Hier is de claim van Cambridge Audio, dat er een ruimtelijke presentatie is zonder hotspot, niet helemaal geldig. Mijns inziens leidt de toepassing van een BMR-driver voor het hoog misschien theoretisch wel tot een brede dispersie, maar in de praktijk van de Minximplementatie is de afstraling wellicht iets nauwer omdat er toch in lichte mate sprake is van een hotspot. Lopend in een lijn langs het luidsprekerfront is op te merken dat de stage enigszins meebeweegt en dat het systeem niet helemaal hotspot-vrij is. Desondanks staat er toch op meerdere plaatsen een goed stereobeeld. In de hotspot is dat indrukwekkend, met een fraaie focussering en zo goed als het maar zijn kan. Dyna-
tested
Cambridge Audio heeft zelf patenten die betrekking hebben op het verminderen van bending waves. De subwoofers beschikken over een voorwaarts gerichte driver. Dat is technisch gezien een goede keuze. Subwoofers die naar de grond stralen, naar achteren gericht zijn of binnenin een behuizing gemonteerd zijn, veroorzaken altijd een tijdvertraging en onderscheiden zich zeker niet door ‘snelheid’ en ‘attack’. Daarnaast is er een Auxiliary Bass Radiator (= passieve radiator). Die straalt trouwens wel naar de grond. Met een ABR is het mogelijk om het gewenste laaggedrag binnen een kleinere behuizing te realiseren. Een DSP draagt verder bij aan de ‘performance uit een kleine behuizing’, maar het blijft volledig duister met betrekking wat de DSP in de subwoofer nou feitelijk doet. De X300 subwoofer uit de review-set heeft een -6 dB punt bij 33 Hz en het overnamepunt met de satellieten is variabel tussen de 50 en 200 Hz. De klasse-d versterker ontwikkelt 300 Watt, maar bij gebrek aan impedantiekarakteristieken, vervormingscijfers en een rendementsopgave is dat niet zo’n zinnig gegeven.
55
NEXT
tested
misch kan het systeem flink uithalen en door het ontbreken van filtering klinkt het hele gebied tussen de 130 Hz en 20 kHz mooi geïntegreerd. Luisterend naar het systeem onder optimale omstandigheden met betrekking tot aansturing, plaatsing en akoestiek, rechtvaardigt zeker de claim van Cambridge Audio dat je luistert naar een ‘groots’ geluid. Er staat absoluut een geluidsbeeld dat ook uit een tweetal vloerstaanders van pakweg 90-110 cm kan komen. Wie echt de noodzaak heeft om een zeer klein stereosysteem te willen plaatsen, zou kunnen perfectioneren door een tweede X300 aan te sluiten. Door de aanschaf van meerdere sets kunnen voor theatersystemen uitgebreider combinaties ontstaan. Een 7.2 of zelfs 7.4 configuratie kan met deze componenten absoluut tot indrukwekkende resultaten leiden. Conclusie
56
Het Minx-systeem kenmerkt zich door satellieten van uitstekende kwaliteit, een subwoofer die daar goed bij aansluit en een behoorlijke mate van integratie tussen die subwoofer en de kleine Min 20 weergevers. In ideale omstandigheden leidt dit tot een zeer goede weergavekwaliteit die, met optimaal bronmateriaal, ook zeker indrukwekkend is. Dat komt door het op intelligente wijze toepassen van een aantal beschikbare technieken op het gebied van luidsprekerbouw en elektronica. De toepassingen voor deze stereoset zijn legio. De standaard geluidskwaliteit van vlakke schermen zou hier aanzienlijk mee kunnen worden verbeterd. Deze set verdient derhalve een zeer positieve en gemeende aanbeveling. Terugkijkend naar de fraaie advertentie blijft het enige dilemma om te moeten kiezen tussen die dame of de luidsprekers… Ruud Jonker PRIJZEN CAMBRIDGE AUDIO MINX S322-SET (2X MIN 20 EN X300 SUBWOOFER) € 850,CAMBRIDGE AUDIO MINX MIN 20 € 140,CAMBRIDGE AUDIO MINX X300 SUB € 575,DIMEX, TEL: 070-4042647 E-MAIL:
[email protected], WWW.DIMEX.NL END
