VOORONDERZOEK BUITENPROGRAMMERING “HOLLAND OP Z’N MOOIST” -‐ Gemeentemuseum Den Haag ~ Input voor brainstorm ~ De ideeën van het vooronderzoek naar mogelijke activiteiten en evenementen in de buitenlucht in het gebied van Monster tot Meijendel zijn gegenereerd door en eigendom van HeideOrganiseert & GREAT Concepts ~ 10 december 2014 OP ZOEK NAAR DE BIJZONDERE VERHALEN: INLEIDING Den Haag en haar strand en duinen lijken een natuurlijke en passende combinatie. Als grootste kuststad aan de Noordzee zijn haar bewoners verwend met het goede wat stad en natuur te bieden hebben. Het appeal van water en duinen trekt bovendien in ieder seizoen zowel nationale als internationale bezoekers naar de kust. Het jonge gezin, op de fiets met picknickkleed in de mand, fietsend door de duinen richting het Zuiderstrand. De puberkids, chillend op bankjes in de duinen. De jongvolwassenen, feestend op het Noorderstrand met het zand tussen hun beslipperde tenen. Het oude stel, met tram 11 naar de boulevard voor een kopje koffie èn een blik op de horizon. Het Meijendel gebied, samen op de fiets richting de pannenkoekenboerderij en voor fanatieke fietsers de doorgang over het prachtig natuurpad richting Wassenaar. En door het hele jaar heen – zowel jong als oud -‐ flanerend op de nieuwe boulevard om een zout neusje en een zout visje te halen. Duinen en stranden zijn er, als een vanzelfsprekendheid. We genieten volop van wat de voortuin van Den Haag ons te bieden heeft. Maar hoe vanzelfsprekend is ons gebruik van deze natuur? Of hoe bedreigend? Als je hier goed naar kijkt, blijken natuur en mens zowel elkaars vriend als elkaars vijand.
DE BIJZONDERE VERHALEN A. De Zandmotor (Monster/ Ter Heijde) – “Building with Nature” Wat is het unieke verhaal? Elk jaar voert de zee zand weg van de Nederlandse kust. Rijkswaterstaat vult dat om de vijf jaar aan met zandstort op het strand en voor de kust. Zouden we dat niet doen, dan zou de zee een bedreiging vormen voor het westen van Nederland, dat beneden zeeniveau ligt. De vijfjaarlijkse zandsuppletie (zandstort) werkt, maar kan kustbescherming niet duurzamer en natuurlijker? Met de aanleg van de Zandmotor, niets meer, maar zeker ook niets minder dan een heus schiereiland voor de kust van Ter Heijde, wordt onderzocht of de natuur het zand zelf langs de kunst kan verspreiden. Het schiereiland – in de vorm van een haak -‐ steekt één kilometer ver in zee en is aan het strand twee kilometer breed. Het zand is door Sleephopperzuigers tien kilometer ver uit de kust vandaan gehaald. De Zandmotor is een mooi voorbeeld van bouwen met de natuur. Door in een keer een grote hoeveelheid zand te storten, voorkomen we herhaaldelijke verstoring van de kwetsbare zeebodem. De natuur legt het zand voor ons op de juiste plek. Ook biedt het gebied ruimte voor recreatie (watersport, wandelen) en worden er geregeld excursies georganiseerd. Of de Zandmotor een succes is, dat moet nog blijken. Wetenschappers onderzoeken of deze innovatieve methode van kustbescherming werkt, hoe ze het schiereiland kunnen beheren, welke diersoorten naar de Zandmotor komen en hoe bezoekers op de Zandmotor recreëren. De resultaten zijn tot op heden positief. Al leverde de verbreding van de kust wel kort een uitdaging in de waterzuivering op Meijendel waar het zoute water zich opeens met zoetwater bleek te mengen. Beheer en beïnvloeding van de kust blijkt maar weer een verfijnd proces. Wat zijn de mogelijkheden / unieke eigenschappen -‐ Behoud, beheer en gebruik gaan hier hand in hand. Nieuw land versus oud land -‐ Wetenschap, bedrijfsleven, overheden en gebruikers ontmoeten elkaar (o.a. TNO, RWS en TU Delft). -‐ Sport en onthaasten gaan hier samen -‐ Dit is een unicum in de wereld. De wereld kijkt naar dit experiment. Wat zou je kunnen doen -‐ Flash mob restaurant van 1000 personen (op een mooie dag, grote lunch met mensen die hun eigen spullen meenemen) -‐ Dit is tevens de start van de strandrestaurantweek Vast punt in de route tussen Monster en Meijendel
B. Natuurlijke waterzuivering door de duinen (Meijendel) Wat is het unieke verhaal? Al in 1874 begon de Haagse Duinwaterleiding (DWL, nu Dunea) met het winnen van drinkwater in de duinen. Omdat er rond 1900 teveel water aan de duinen werd onttrokken dan dat er bij kwam verdroogden de duinvalleien en verarmde flora en fauna. Ter aanvulling van de watervoorraad is de DWL rond 1955 begonnen om rivierwater uit de Lek (later de Maas) te infiltreren in duinvalleien en gegraven plassen. Dit bleek beplanting in het bestaande gebied te beïnvloeden. Afgelopen jaren zijn beheerders van het gebied begonnen om de duinen in oorspronkelijke staat terug te brengen. De infiltratieplassen – waar het groen begon af te sterven en bagger het water overnam – werden gebaggerd en opnieuw beplant. De tijdelijke schade van het zoute water (veroorzaakt door kustverandering Zandmotor) werd onderzocht en wordt momenteel bijgesteld. Een aantal delen van Meijendelgebied zijn wegens de waterzuivering niet toegankelijk voor publiek. Duinpassage is een natuurlijke zuiveringsmethode. Het alternatief voor de duinpassage is zuivering met behulp van chemicaliën. Drinkwater bereiden uit duinwater is een unieke methode in de wereld en iets waar we trots op zijn. De duinen zorgen voor een voorraad zoet water waarmee Dunea enige maanden vooruit kan. Het gebied Meijendel behoort tot de Jonge Duinen. Flora en fauna zijn uitzonderlijk rijk vanwege de afwisseling in vocht-‐, humus en kalkgehalte in de van oorsprong voedselarme bodem. Er komen meer dan 250 soorten vogels voor en ongeveer 100 soorten broeden er ook. Er zijn veel konijnen, muizen, spits-‐ en woelmuizen, vleermuizen en ook reeën, vossen, wezels, en op natte plaatsen padden en kikkers. In de omgeving zijn veel vogelwerkgroepen actief. Klein detail: Vincent van Gogh woonde een paar jaar in het Meijendel gebied. Activiteiten en bijzondere plekken: vogeluitkijkplaatsen, Watertoren, fietsroute, wandelroutes, paardenroutes, vennetjes, bezoekerscentrum, cafeetje in duinpan, Speelbos, GPS workshops in de natuur, pannnekoekenboerderij, bunkers. Wat zijn de mogelijkheden / unieke eigenschappen -‐ Behoud, beheer en gebruik leven hier op gespannen voet -‐ Wetenschap, bedrijfsleven, overheden gebruikers ontmoeten elkaar -‐ Een unicum in de wereld. Duinen die water zuiveren. Nergens anders ter wereld Wat zou je kunnen doen -‐ Educatie & kinderen -‐ Meten en Weten (rond water, is al heel veel educatief materiaal) -‐ Vast punt in de route tussen Monster en Meijendel
C. De duinen en haar historie (Westduinpark en ook andere plekken) De duinen laten zien hoe mens en natuur het gebied in afwisselende mate van elkaar overnemen1. 1. Bunkers in Atlantikwall -‐ vleermuishuis Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Den Haag – vergeleken met andere Nederlandse steden – zwaar getroffen. Gelegen op een strategisch cruciaal punt aan de Noordzee en dichtbij Londen en Duitsland, werd de stad grotendeels verwoest door zowel bezetter als bevrijder. Zo bleef het strand van Scheveningen tijdens de Duitse bezetting aanvankelijk toegankelijk voor het volk maar door de aanleg van de bunkers als onderdeel van de Atlantikwall werden in het voorjaar van 1942 de duinen en het strand tot verboden gebied (Sperrgebiet) verklaard. Later werd dit uitgebreid naar een groter deel van Scheveningen en westelijk Den Haag. Veel huizen werden gesloopt en zo'n 50.000 bomen in bossen en plantsoenen gerooid. Na de oorlog trachtte men zoveel mogelijk verdedigingswerken op te ruimen. Waar ze niet echt in de weg stonden bleven bunkers staan omdat opruimen hier niet gesubsidieerd werd. Daarom liggen de voornaamste restanten in natuurgebieden. In 1996 plaatsten de Burgemeester en Wethouders van Den Haag 17 afzonderlijke bunkers en 6 complexen op de Gemeentelijke monumentenlijst. Dit vanwege hun cultuurhistorische waarde en hun betekenis voor de wetenschap. Ondertussen is het grootste deel van bunkers weer overgenomen door de natuur – voornamelijk als behuizing door vleermuis koloniën. (beschermd in Natura 2000 programma): gericht op behoud en herstel van biodiversiteit.) 2. Westduinpark – blanke duintoppen? In het Westduinpark heerst een constante strijd tussen gebruik en beheer. Het Westduinpark en de Bosjes van Poot vormen samen het ruim 230 hectare natuurmonument Westduinpark. Het gebied verbindt Kijkduin met Scheveningen. Daarmee is natuurmonument Westduinpark het grootste groen gebied in Den Haag. Voor veel planten-‐ en diersoorten is het een belangrijk leefgebied. Het heeft een typisch oud duinlandschap met veel duinstruweel en duingrasland, afwisselende bijzondere begroeiing, waardevolle diersoorten. Toch werd het Westduinpark de afgelopen 50 jaar meer park dan duin. Daarom heeft de gemeente besloten om het gebied ecologisch te herinrichten. Het doel? Terug naar natuurlijke habitat zoals een duin hoort te zijn: leeg en met zandbestoven blanke duintoppen. Dit stuit bij de bewoners van omliggende gebieden wel tot protest: de zandbestuiving zorgt op dit moment nog voor zanderige paden. De Schotse buffels – een paar jaar geleden geherintroduceerd – zorgden voor een cultuurshock. Ook brengen de nieuwe plannen om de haven verder te bebouwen onrust bij liefhebbers van het Stille Strand achter het Westduinpark. Strijd tussen historisch behoud en gebruik van het duin is in dit gebied actueel en zichtbaar. Wat zijn de mogelijkheden / unieke eigenschappen -‐ Activiteiten: wandel en fietsroutes, ruiterpaden, een zandspeelplaatsen (oa De Berenkuil), mooie uitzichtpunten of het strandmuseum Jutterskeet Ome Jan. -‐ Den Haag Licht aan zee (lichtkunstwerk in de duinen of op zee in combinatie met een (Oerol)festival bij Zuiderstrandtheater (rond Genesis: door NT) 1 Leuk weetje: zo woonde Koningin Wilhelmina ooit in haar villa De Ruygenhoek (waarvan de naam werd gekozen omdat Wilhelmina het grappig vond dat buitenlanders deze naam niet konden uitspreken), totdat het huis in 1983 afbrandde.
D. Scheveningen – van vissersdorp naar badplaats (de haven & de boulevard) De lokale bevolking van de vissersplaats Scheveningen leefden ten tijde van de Haagse School van haring-‐ en garnalenvangst. Door het ontbreken van een haven konden normaal gekielde schepen echter Scheveningen niet aandoen. Noodgedwongen maakten de vissers daarom gebruik van bomschuiten en pinken, platte schepen die men het strand op kon trekken. De visafslag vond dan ook aan de kust plaats. Aan het einde van het seizoen lagen de schuiten daar echter niet veilig genoeg. Met paarden en mankracht sleepte men de loeizware boten hoog tegen de duinen aan. Toch verwoestte een storm in 1894 een groot deel van de vloot. Hierdoor werd langzaam maar zeker duidelijk dat een haven noodzakelijk was. De schilders van de Haagse School vonden dit echter niet een vooruitgang. Zij zagen de activiteiten van de arme vissers aan de kust als een mooi schilderachtig tafereel. Maar Scheveningen veranderde. Het transformeerde van een vissersdorp naar een plek van vertier. Hotels, restaurants, theater, casino’s en badhuizen trokken mondaine toeristen. Kinderen reden ezeltje op het strand en de boulevard was de ultieme plek om over te flaneren. Een aantal jaren terug bleek dat de boulevard van Scheveningen een van de ‘zwakke schakels’ langs de Nederlandse kust was. De waterkering voldeed niet meer aan de veiligheidsnormen. De zwakste plekken in Scheveningen lagen ter hoogte van de Keizerstraat, de Schuitenweg en de Jongeneelstraat. De kustversterking bij Scheveningen heeft ervoor gezorgd dat sinds 2012 Scheveningen niet langer een zwakke schakel is. De boulevard moest echter ook aantrekkelijk blijven om te wonen, werken en recreëren. Daarom werd Spaanse architect De Solà Morales aangetrokken om de nieuwe boulevard te ontwerpen. Een boulevard met verschillende hoogteniveaus, die voetgangers, fietsers en automobilisten van elkaar scheiden. De boulevard volgt het golvende verloop van de oude duinen en brengt Scheveningen Bad, Dorp en Haven dichter bij elkaar. Hij maakt daarbij gebruik van natuursteen, klinkers, groenstroken en schelpenasfalt ten behoeve van de uitstraling. Omdat de zeewering zich ín de nieuwe boulevard bevindt, mogen de losse onderdelen van de boulevard (zoals bruggen of kunstwerken) niet zwaarder zijn dan 700 kilo of ze moeten uit elkaar kunnen vallen in kleine onderdelen. Anders kan de boulevard bij een zware storm de dijk beschadigen. Ook diende het strand te worden verbreedt. Onder de boulevard ligt dus een bijzonder staaltje “Hollandse” innovatie. De nieuwe boulevard is begin april 2013 opgeleverd. Wat zijn de mogelijkheden / unieke eigenschappen -‐ Eten, recreëren en uitwaaien gaan hier samen -‐ De boulevard is een meesterwerk Wat zou je kunnen doen (voor de vuist weg) -‐ NK Flaneren in oude stijl; -‐ Beelden aan Zee -‐ Opvallend dat er sinds 2012 geen Open Havendagen meer zijn. -‐ Vast punt in de route tussen Monster en Meijendel
E. De Haagse Dierentuin Den Haag heeft geen dierentuin (meer). Denkt men. Maar duik eens de duinen in en ontdek de gevarieerde bewoners van deze bijzondere gebieden! Wist je bijvoorbeeld dat in het buitenduin vogels korte, harde geluiden maken terwijl vogels in het binnenduin (dichter begroeid) meer melodieus zingen? Alleen al in Meijendel komen er meer dan 250 soorten vogels voor en ongeveer 100 soorten broeden er ook. Er zijn veel konijnen, muizen, spits-‐ en woelmuizen, vleermuizen en ook reeën, vossen, wezels, en op natte plaatsen padden en kikkers. En de vochtige duinvallei de Natte Pan (Westduinpark) is een zeldzame kraamkamer voor planten en dieren – orchideeën, paddenstoelen, bijzondere vogels, vlinders, zandhagedissen, rugstreeppadden. In het gebied van Westduinpark leven bovendien Schotse Hooglanders en de begroeide bunkers bieden huisvesting voor een enorme vleermuispopulatie. Wat zijn de mogelijkheden / unieke eigenschappen -‐ Unieke biodiversiteit -‐ Mogelijkheden voor recreëren en behoud en beheer zijn spannend, maar kunnen wel Wat zou je kunnen doen (voor de vuist weg) -‐ NK Boomhutten bouwen (tevens hotel voor kinderen om ’s nachts wildlife te spotten. I.s.m. RTL 4 of met Freek Vonk)
-‐
Bijlage – activiteiten ideeën TOP 10 ideeën 1. Strandrestaurantweek: met opening van Flashmoblunch op bijvoorbeeld de Zandmotor. Wellicht in combinatie met de nationale picknickdag (of de door de ANWB georganiseerde dag van t park) 2. Den Haag Licht aan Zee: onthulling van het eerste (jaarlijks te vernieuwen) lichtmonument in de duinen. Opening is tevens startschot van het Den Haag Licht aan Zee festival 3. Educatie volwassenen en kinderen: Meten is weten. In samenwerking met TNO & RWS, AVN, SBB, DUNEA en VNM etc. gaan we meten hoe het gesteld is met de biodiversiteit. Ook is het mogelijk om op deze dag schelpen te zoeken,. Misschien geen vos of een hert, maar minstens zo bijzonder! 4. NK Boomhutten bouwen: Wie maakt een boomhut waar je ook echt kan blijven slapen? De mooiste boomhut wordt een blijvend hotel waar je uilen en herten kunt spotten en met jouw vrienden kunt blijven slapen. In samenwerking met Greenkids en RTL 4 wordt deze droom gerealiseerd. Ga mee op duinsafari en wordt ook jeugdboswachter voor 1 dag. 5. NK Zandkastelen bouwen: activiteit voor vader en kind / opa en kind. Wie maakt het sterkste strandkasteel? 6. Duinenmars en NL Schoon: Al wandelend de duinen schoonmaken! Dat is toch een ideale combi! 7. Tandemfietstocht door de duinen: met een stempelkaart langs de 11 mooiste plekken van Monster tot Meijendel 8. Vliegerfestival: tijdens dit evenement staat wind en zee centraal. Een activiteit voor jong en oud waar (hoe toepasselijk voor Den Haag als city of peace and justice, met het logo van een vlieger in het wapen) een extra dimensie aan kan worden gegeven 9. Amateurwedstrijd Duinschilderen: 100 kunstenaars worden geselecteerd om op 10 plekken in de duinen hun favoriete Haagse School Schilderij te schilderen 10. Kunst & Kitsch: Tussen kunst en kitsch in hemels gewelf (taxeer je hollands landschapje)
Overige ideeën -‐ Tentoonstellingen gemaakt door publiek -‐ Expo Boulevard (voor en/of door publiek) -‐ Nationale verhalenfestival op het strand / verhalen in/van het duin -‐ Hollands School IRL (bomschuit afmaken, zelf een Hollandse School doek namaken) -‐ Internetkunstenaar met thema duinkunst schilderen (online) -‐ Beach Olympics -‐ Waterproef / waterproof dag Bestaande events Van 01-‐apr 07-‐apr 12-‐apr 03-‐mei 05-‐mei 31-‐mei 01-‐jun 06-‐jun 13-‐jun 19-‐jun 26-‐jun 01-‐aug 15-‐aug 22-‐aug 22-‐aug 01-‐sep 01-‐sep 13-‐sep diverse data en activiteiten nog navragen ntb ntb ntb paar keer per jaar
Tot oktober 15-‐sep 16-‐mei 20-‐jun 16-‐aug 23-‐aug
Event speurtochten Haagse Natuurverkenners en WNF afdeling Den Haag Op het Duin -‐ HHM en Letterkundig Museum (incl buitenprogram) Duinenmars North Sea Regatta (eind mei) Bevrijdingsfestival Den Haag The Royal Ten Run Nachtstrandwandeling hoek van holland – scheveningen Haagse Bunkerdag vlaggetjesdag Scheveningen Volvo Ocean Race WK Beach Volleybal (in het centrum!) Schollenpop vuurwerkfestival Scheveningen Schevenings Historisch Festival vuurwerkfestival Scheveningen VISSCH festival vliegerfestival Scheveningen Natuurfeestdag – Meijendel (Dunea) Rondleidingen -‐ Meijendel 100 jaar Mesdag – Mesdag Collectie – Mesdag Museum (wellicht herhaling in 2015) Zandmotordag 2014 Zandmotor excursies (nog niet ingepland voor 2015) Vogelspot activiteiten diverse vogelspot verenigingen Rondleidingen Atlaticwall museum (paar keer per jaar)
