Inleiding...4. Hoofdstuk 1: Werking van de Commissies van Toezicht...6

CENTRALE TOEZICHTSRAAD VOOR HET GEVANGENISWEZEN – JAARRAPPORT 2006

Inleiding..................................................................................4 Hoofdstuk 1: Werking van de Commissies van Toezicht.................6 1. Vergaderingen: Frequentie en belangrijke agendapunten .....6 2. Werking maandcommissaris .............................................6 3. Samenwerking gevangenisdirectie – Commissie ..................7 4. Samenwerking met het administratief, medisch en psychosociaal personeel ......................................................8 5. Samenwerking tussen de Commissies en externe diensten ...8 6. Werkingsmiddelen...........................................................9 7. Vormingsmogelijkheden................................................. 10 8. Door de Commissies van Toezicht ontvangen klachten....... 10 Hoofdstuk 2 : Vaststellingen aan de hand van de jaarverslagen van de Commissies van Toezicht .................................................... 16 Titel 1. Gegevens met betrekking tot de inrichting ...................... 16 1. Bestemming van de inrichting......................................... 16 2. Populatie...................................................................... 17 2.1. Overbevolking......................................................... 17 2.2. De gevolgen van de overbevolking ............................ 17 3. Personeel ..................................................................... 18 3.1. Opleidingen ............................................................ 18 3.2. Onderliggende verhoudingen .................................... 19 3.3. Absenteïsme ........................................................... 19 4. Infrastructuur ............................................................... 20 4.1. Werkplaatsen .......................................................... 20 4.2. Bezoekruimten ........................................................ 20 4.3. Veiligheid ............................................................... 21 4.4. Toegankelijkheid en gebruik ..................................... 21 Titel 2. Leven in de gevangenis ................................................ 21 1. Materiële omstandigheden – Levensomstandigheden in de gevangenis ...................................................................... 21 1.1. De voeding van de gedetineerden ............................ 21 1.2. De hygiëne in de inrichting ..................................... 22 1.3. De kledij............................................................... 23 1.4. Celruimte ............................................................. 23 1.5. Het aanwezig sanitair buiten de cel (wc, douche, lavabo) 24 1.6. De mogelijkheden van de kantine ............................ 24 PV1 – jvdw 00081

1


1.7. De wandeling ........................................................ 25 1.8. Het steunfonds ...................................................... 25 2. Gezondheidszorg en –bescherming.................................. 26 2.1. Aanwezigheid van artsen in de algemene geneeskunde, geneesheren-specialisten en verzorgend personeel ............ 26 2.2. Externe gezondheidszorg.......................................... 27 2.3. Preventieve gezondheidszorg en informatie ................ 28 2.4. Medische ruimten .................................................... 28 2.5. Medisch geheim ...................................................... 28 2.6. Verdeling en verbruik van geneesmiddelen ................. 29 3. Onthaal en informatie ................................................... 29 3.1. Rechten en plichten van gedetineerden ...................... 29 3.3 Procedure van de vervroegde invrijheidstelling ............. 31 3.4 Geneesheer – psychosociale dienst ............................. 31 3.5 Familie .................................................................... 32 4. Contacten met de buitenwereld ...................................... 32 4.1. Bezoek................................................................... 32 4.2. Telefoon ................................................................. 33 4.3. Briefwisseling.......................................................... 33 5. Regime ........................................................................ 34 5.1. De samenlevingsvoorwaarden ................................... 34 5.2. Activiteiten voor bepaalde doelgroepen ...................... 35 5.3. Incidenten .............................................................. 35 5.4. Het gebruik van dwangmiddelen, veiligheidsmaatregelen en afzonderingsregimes .................................................. 36 5.5. Toepassing van de tuchtprocedure............................. 37 5.6. De tuchtsancties...................................................... 38 5.7. Inspraakmogelijkheden ............................................ 38 5.8. Klachtmogelijkheden................................................ 38 5.9. Eerbiediging van de privacy. ..................................... 39 6. Arbeid ......................................................................... 39 6.1. Arbeidsmogelijkheden .............................................. 39 6.2. Ongevallen ............................................................. 40 6.3. Arbeidsaanbod ........................................................ 40 6.4. Aard van de arbeid .................................................. 40 6.5. Arbeidsverdeling...................................................... 40 7. Ontspanning................................................................. 40 8. Godsdienst en levensbeschouwing................................... 43 Titel 3: Gegevens met betrekking tot reclassering en herstel ....... 45 1. Opleiding ..................................................................... 45 1.1 Algemene opleiding .................................................. 45 1.2. Beroepsopleiding ..................................................... 46 PV1 – jvdw 00081

2


1.3. De organisatoren van de opleidingen ......................... 48 1.4. Deelname aan het opleidingsaanbod .......................... 49 1.5. Bekendmaking van het opleidingsaanbod ................... 51 1.6. Beantwoordt het aanbod aan de behoeften? ............... 52 1.7. Infrastructuur ......................................................... 54 1.8. Gedetineerden die de opleidingen voltooien ................ 54 een gebrek aan motivatie of interesse, vaak verband houdend met de detentieomstandigheden;........................ 55 overplaatsing naar een andere gevangenis; ................. 55 2. Hulpverlening – Behandeling en individuele begeleiding ..... 55 3. Herstel ........................................................................ 62 Hoofdstuk 3: Algemeen besluit en aanbevelingen ....................... 65 Bijlagen ................................................................................ 69

PV1 – jvdw 00081

3


Inleiding

De

Commissies

van

Toezicht

en

de

Centrale

Toezichtsraad

voor

het

Gevangeniswezen werden opgericht door het K.B. van 4 april 2003 tot wijziging van het K.B. van 21 mei 1965 houdende algemeen reglement van de strafinrichtingen. Het behoort tot de opdracht van deze organen om toezicht te houden op de bejegening van de gedetineerden en de naleving van de ter zake geldende voorschriften. Het betreft een onafhankelijk toezicht ten opzichte van de penitentiaire administratie. Dit betekent niet dat de toezichtorganen zich actief mengen in het lokaal of centraal beleid. Wel dienen waarnemingen gerapporteerd te worden aan de minister van Justitie en het federaal Parlement en worden adviezen geformuleerd over penitentiaire aangelegenheden.

De

leden

van

de

Commissies

van

Toezicht

zijn

zodoende

bevoorrechte

waarnemers van het gevangeniswezen. Door hun opdrachten dragen zij bij tot een betere werking van de gevangenissen. Belangrijke voorvallen en incidenten die zich voordoen in de inrichting waaraan zij verbonden zijn en die mogelijk wijzen op een slechte werking van de inrichting worden niet alleen geïdentificeerd en geïnventariseerd. Steeds wordt er, in overleg met de directie, de centrale administratie en de Centrale Raad, naar een oplossing gezocht. Hierbij vertrekken de commissieleden vanuit de opvatting dat elke mens uniek is en respect verdient voor zijn waardigheid en voor de uitoefening van zijn rechten, dat niemand kan herleid worden tot de daden die hij heeft gesteld en dat iedere samenleving moet zorgen voor een maximaal welzijn van al haar leden.

Het K.B. van 4 april 2003 stelt dat bij elke gevangenis, zowel arresthuizen als strafinrichtingen, een Commissie Van Toezicht dient opgericht. Elke Commissie dient minimaal zes en maximaal tien leden te tellen, waaronder ten minste één magistraat, één advocaat en één arts. Zij zijn benoemd voor een periode van vier jaar.

Tot op heden is er in elke gevangenis een Commissie van Toezicht opgericht, met uitzondering van de ‘Instelling voor Sociaal Verweer’ te Paifve. Ook in de gevangenis van Aarlen is geen Commissie actief: het toezicht in Aarlen combineren met de toezichtsopdracht in de gevangenis van Namen blijkt voor PV1 – jvdw 00081

4


één en dezelfde Commissie niet haalbaar. Er kan eveneens de vraag gesteld of er geen nood is aan de oprichting van een commissie van toezicht in de gesloten jeugdinstelling te Everberg.

Zoals verder in dit rapport blijkt, kampen de Commissies van Toezicht met heel wat werkingsproblemen toe te schrijven aan een gebrek aan omkadering. Tot op heden functioneren zij op louter vrijwillige basis. Dit gegeven maakt het erg moeilijk om in alle inrichtingen tot de installatie van een voltallige, actieve Commissie te komen. Deze problematiek werd reeds in het jaarrapport 2005 aangekaart. Tot op heden werden hierop echter geen afdoend antwoord gegeven.

In dit kader dient vermeld dat de Basiswet Gevangeniswezen aankondigt dat, eens het beklagrecht voor gedetineerden in werking is getreden, in de schoot van elke Commissies van Toezicht een formele Klachtencommissie zal moeten worden opgericht. Deze zal de rol van formele klachtencommissie opnemen. In de schoot van

de

Centrale Raad

zal

een

Beroepscommissie worden

opgericht. Dit

vooruitzicht, met name de oriëntering van de Commissies en Centrale Raad naar een formele rechtscolleges, zet de nood aan professionalisering en een betere omkadering van deze organen nog meer in het licht.

PV1 – jvdw 00081

5


Hoofdstuk 1: Werking van de Commissies van Toezicht

1. Vergaderingen: Frequentie en belangrijke agendapunten De Commissies van Toezicht vergaderen minimum één keer per maand. Gedurende deze vergaderingen wordt voornamelijk aandacht besteed aan het functioneren van de Commissie, de bevoegdheden, het penitentiair beleid en de ontvangen klachten. Eveneens wordt aandacht besteed aan actuele onderwerpen hetzij

van

feitelijke,

hetzij

van

juridische

aard

zoals

bijvoorbeeld

de

drugproblematiek, het geweld, het aantal zelfmoorden en dergelijke meer. Daarnaast wordt in vele Commissies kennis gemaakt met andere actoren die binnen de gevangeniswereld werkzaam zijn.

2. Werking maandcommissaris Elke Commissie duidt maandelijks een ‘maandcommissaris’ aan1. Het behoort tot de taak van de maandcommissaris om erop toe te zien dat het welzijn van de opgesloten personen in acht wordt genomen. Deze maandcommissaris bezoekt in principe wekelijks de gevangenis en heeft daarbij aandacht voor de brieven en klachten van gedetineerden. Tevens bezoekt hij de personen die zich in de strafcel bevinden, maakt hij een rondgang in de inrichting en controleert hij specifieke aspecten binnen de inrichting zoals de hygiëne in de keuken, nazicht en netheid van het sanitair, brandveiligheid, veiligheid in de werkhuizen, het verloop van de nieuwe disciplinaire procedure en dergelijke meer. Wanneer de klachten eerder structurele problemen betreffen, zal de maandcommissaris zo veel mogelijk gegevens verzamelen om de Commissie op de eerstvolgende vergadering grondig in te lichten.

1

K.B. van 4 april 2003 tot wijziging van het K.B. van 21 mei 1965 houdende algemeen reglement van

de strafinrichtingen, zoals gewijzigd door het K.B. van 29 september 2005. PV1 – jvdw 00081

6


Het verslag van al deze verrichtingen wordt tijdens de maandelijkse vergadering voorgebracht en besproken. De vergadering beslist nadien welk gevolg dient te worden

voorbehouden

aan

de

individuele

klachten.

Aan

de

betrokken

gedetineerden wordt, indien nodig, steeds schriftelijk het gevolg meegedeeld dat aan hun klachten en/of probleem werd gegeven.

Gelet op het groot aantal gedetineerden, het vrijwilligersstatuut van alle commissieleden en hun drukke beroepsbezigheden, is het volgens de Commissie te Brugge echter niet haalbaar om de gevangenis wekelijks te laten bezoeken door een maandcommissaris. Dit wekelijks bezoek lijkt ook in de gevangenis te Antwerpen moeilijk vol te houden wegens de serieuze onderbezetting van deze Commissie. De Commissies van Nijvel, Ittre en Jamioulx melden dat er maandelijks met twee maandcommissarissen wordt gewerkt.

3. Samenwerking gevangenisdirectie – Commissie Uit de jaarverslagen blijkt dat de samenwerking tussen de Commissies en de gevangenisdirecties ook in het jaar 2006 over het algemeen vlot is verlopen. De meeste Commissies vermelden dat hun voorzitter maandelijks door de directeur wordt ontvangen. Tijdens deze vergadering haalt de voorzitter de verslagen aan die door de commissarissen zijn opgesteld en vraagt hij verduidelijkingen aan de directie over de vermelde punten of worden ontvangen klachten met hem besproken. Daarenboven bestaat de mogelijkheid om gerichte vragen te stellen en belangrijk nieuws te vernemen. De gevangenisdirectie neemt indien nodig de nodige stappen om een probleem onmiddellijk op te lossen (indien deze niet van structurele of budgettaire aard zijn). Sommige

gevangenisdirecties

stellen

daarenboven

een

vergaderzaal

ter

beschikking in de gevangenis zelf (Antwerpen, Brugge, Sint-Gillis, Ieper…).

De samenwerking met de gevangenisdirectie te Merksplas daarentegen leek enige tijd verzuurd. Voornamelijk ten gevolge de heisa en de persaandacht eind 2006 naar aanleiding van klachten die de Commissie ontving over mishandelingen en onregelmatigheden

in

deze

strafinrichting,

was

het

de

ervaring

van

de

commissieleden dat zij niet altijd de volledige en juiste informatie kregen die werd gevraagd.

PV1 – jvdw 00081

7


Ook de Commissie te Gent betreurt dat zij zelden spontaan op de hoogte werd gesteld van informatie die haar aanbelangt. De samenwerking verloopt enkel retroactief naar aanleiding van bepaalde vragen of klachten.

4. Samenwerking met het administratief, medisch en psychosociaal personeel Voor wat betreft de samenwerking tussen de Commissie en het administratief, medisch en psychosociaal personeel melden de meeste Commissies van Toezicht dat deze niet systematisch, maar wel op een vlotte en constructieve manier verloopt.

Vooral de Commissie te Verviers meldt ons evenwel een zwakke samenwerking: « Pour ce qui concerne la collaboration avec le personnel administratif (y compris les agents) la Commission de Verviers nous informe une très bonne collaboration avec certains. Mais, une attitude de méfiance (voir boycott) de la part d’autres, ceux-là meme qui sont opposés à toute forme d’évolution ou de changements et qui sont souvent aussi à la base de mouvements de mécontentement et qui constituent en outre un noyeau dur gangrenant les bonnes volontés. Avec le personnel médical, la commission nous informe d’une collaboration faible et équivoque ».

De Commissie te Gent ondervindt meer problemen in de samenwerking met de psychosociale diensten: “Met de PSD daarentegen is geen samenwerking aangezien de directie beslist heeft geen rechtstreekse communicatie toe te laten met de PSD. Vragen aan de PSD moeten via de directie gesteld worden.”

5. Samenwerking tussen de Commissies en externe diensten Op vele plaatsen is er overleg of samenwerking tussen de Commissie van Toezicht en de dienst Justitieel Welzijnswerk uitgebouwd. De Commissie van Hasselt startte in het jaar 2006 met de samenwerking met externe diensten, net zoals de Commissies te Antwerpen, Gent en Mechelen die contact opnamen met het Justitieel Welzijnswerk. De Commissie te Nijvel meldt dat er contacten zijn met de vzw ‘la Touline’ (Service d'Aide aux Détenus). PV1 – jvdw 00081

8


6. Werkingsmiddelen De Commissies van Toezicht evenals de Centrale Toezichtsraad betreuren ten zeerste dat er ook in het jaar 2006 geen minimaal werkingsbudget (voor telefonie, papier, postzegels…) werd voorzien. Elk lid van de Commissies en Centrale Raad draagt zelf de kosten die hij of zij maakt voor de uitvoering van de opdracht.

De bevoegdheden van de Commissies en de taken voor de leden krijgen een steeds grotere omvang doch, daar wordt anderzijds geen honorering voor voorzien. Nog steeds wordt met andere woorden te veel vrijwilligheid verwacht vanwege de commissieleden waardoor het niet evident is om nieuwe leden te rekruteren.

Daarenboven rijst de vraag naar de verzekering van de leden van de Commissies en de Centrale Toezichtsraad. Immers, tot op de dag van vandaag zijn deze leden niet verzekerd voor de taken en bevoegdheden die ze in het kader van hun benoeming uitvoeren.

Voor wat betreft de zitpenningen van de secretarissen is er wel beterschap opgetreden aangezien de betalingsachterstand tot en met het jaar 2006 werd weggewerkt.

De

terugbetaling

van

de

verplaatsingsvergoedingen

van

de

commissieleden daarentegen verliep chaotischer en onregelmatiger. Nog steeds werden commissieleden die hun aanvraag hebben ingediend niet uitbetaald.

Het is onontbeerlijk dat er voor de leden wordt voorzien in een redelijke onkostenvergoeding (zitpenning). Wanneer voldoende financiële en materiële middelen worden ter beschikking gesteld, zal ook de zoektocht naar voldoende leden vergemakkelijken. Reeds een positief vooruitzicht is evenwel de belofte vanwege het kabinet van de minister van justitie om aan alle Commissies een laptop en een printer ter beschikking te stellen.

PV1 – jvdw 00081

9


7. Vormingsmogelijkheden Ook voor wat betreft de vormingsmogelijkheden werd door de bevoegde minister van justitie nog geen budgetten vrij gemaakt die het voor de commissieleden mogelijk maken om zich voor vormingen in te schrijven. Wenst men met andere woorden een vorming of studiedag bij te wonen, zijn de leden op eigen initiatief aangewezen en dragen ze hiervoor zelf voor 100% de kosten.

Nieuwe regelgeving wordt wel steeds aan de voorzitters van de Commissies kenbaar gemaakt vanuit het Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen en vanwege de Centrale Toezichtsraad. Maar, met het oog op de tenuitvoerlegging van de wet Dupont en de desbetreffende uitvoeringsbesluiten, werd nog steeds niet voorzien in een noodzakelijke vorming voor de commissieleden.

8. Door de Commissies van Toezicht ontvangen klachten

Tabel 1: aantal klachten ontvangen door de Commissies van Toezicht

Commissie van Toezicht

Aantal ontvangen klachten in 2006

Oudernaarde

14

Dendermonde

40

Turnhout

22

Merksplas

98

Antwerpen

100

Brugge

1822

Hasselt

152

Gent

90

Mechelen

34

Wortel

24

Hoogstraten

0

Doornik

198

Nijvel

50

Verviers Vorst-Berkendael

2

150 à 200 0 tot 8 per maand

Dit betreft zowel klachten van het jaar 2005 als het jaar 2006. PV1 – jvdw 00081

10


Zoals kan vastgesteld in voorgaande tabel is het aantal klachten dat door de verschillende

Commissies

van

Toezicht

in

2006

werd

behandeld

zeer

uiteenlopend; variërend van geen ontvangen klachten tot een 200-tal. In Dendermonde is een aanzienlijke stijging in het aantal ontvangen klachten gerapporteerd (in 2005 werden door deze Commissie slechts 7 schriftelijke en enkele mondelinge klachten ontvangen). Van de Commissies die niet zijn opgenomen in voorgaande tabel ontving de Centrale Toezichtsraad geen cijfergegevens.

De behandelde klachten zijn zeer divers. In bijlage 2 is een overzicht opgenomen van de belangrijkste klachten die per Commissie werden ontvangen. Het is evenwel betreurenswaardig te moeten vaststellen dat de meeste klachten, net zoals in 2005, nog steeds betrekking hebben op:

-

De concrete leefomstandigheden van de gedetineerden ten gevolge van de problematische overbevolking3

Figuur 1: overzicht overbevolkingsproblematiek op 1 maart 20064

3

Overzicht van de overbevolkingsproblematiek per gevangenis: zie bijlage 2.

4

De cijfers omtrent de gevangenispopulatie in dit onderdeel zijn afkomstig van: FOD Justitie, Justitie

in cijfers 2006, Brussel, 2006, http://www.just.fgov.be/img_justice/publications/pdf/182.pdf; Cijfers DG Penitentiaire Inrichtingen PV1 – jvdw 00081

11


900

Werkelijk aantal gedetineerden Voorziene capaciteit

800

700

600

500

400

300

200

100

De

gevangenispopulatie

blijft

de

laatste

tien

jaren

gestaag

toenemen.

Onderstaande cijfergegevens tonen aan dat het aantal gedetineerden gedurende de laatste zeven jaren is blijven stijgen tot zelfs 9.635 gedetineerden. Dit terwijl de voorziene gevangeniscapaciteit slechts 8.492 plaatsen bedraagt. Tabel 2: gevangenisbevolking per categorie op 1 maart van het desbetreffende jaar5

Jaar

Voorlopig

Veroordeelden

Geïnterneerden7

Diversen8

Totaal

E.T9.

5

Cijfergegevens vanwege de FOD Justitie, DG Penientiaire Inrichtingen.

6

In toepassing van de wet op de voorlopige hechtenis

7

de geïnterneerden opgesloten in de inrichtingen tot bescherming van de maatschappij van Doornik

en Bergen zijn niet inbegrepen. 8

Ter beschikking van de regering: minderjarigen en geïnterneerde landlopers, recidivisten en

gewoontemisdadigers, vreemdelingen ter beschikking van de dienst Vreemdelingenzaken, voorlopig geplaatste minderjarigen, opgeslotenen op bevel van de waterschout, (geschorste) voorwaardelijk PV1 – jvdw 00081

12

Wortel

Vorst

Verviers

Turnhout

Sint-Hubert

Sint-Gillis

Ruiselede

Paifve

Oudenaarde

Nijvel

Namen

Merksplas

Mechelen

Marneffe

Leuven-H

Leuven-C

Lantin

Jamioulx

Ittre

Ieper

Hoogstraten

Hoei

Hasselt

Gent

Doornik

Dinant

Dendermonde

Brugge

Bergen

Antwerpen

Andenne

Aarlen

0


gehechten6 2000

3.023

4.900

640

125

8.688

12

2001

2.951

4.776

675

142

8.544

22

2002

3.238

4.497

644

226

8.605

167

2003

3.680

4.807

718

103

9.308

286

2004

3.614

4.713

783

135

9.245

278

2005

3.550

4.830

856

139

9.375

277

2006

3.530

5.082

862

161

9.635

337

Deze overbevolking, gekoppeld aan de veelal verouderde infrastructuur, zorgt dan ook vaak voor moeilijke leefomstandigheden voor de gedetineerden en moeilijke werkomstandigheden voor het personeel (cf. de geregelde rellen alsook stakingen bij het personeel)

-

De hygiëne en kwaliteit van de kleding

Meerdere gedetineerden klaagden ook in 2006 over te weinig kledij, kledij in slechte staat, onaangepaste kledij of kledij die onvoldoende snel ververst wordt. In Merksplas hadden enkele klachten ook betrekking op de infrastructuur en hygiëne in de gevangenis (schimmelvorming, externe bediening van het licht,…),

-

Het gebrek aan werk voor de gedetineerden

Het gebrek aan werk voor gedetineerden werd meermaals aangeklaagd. Een voldoende werkaanbod is nochtans essentieel voor de sociale rehabilitatie van de gedetineerde. Het is dan ook wenselijk dat op het centraal niveau, desgevallend

in

samenwerking

met

de

gewestelijke

overheid,

afdoende

oplossingen worden gevonden om het werkaanbod binnen de gevangenissen uit te breiden.

-

De kwaliteit van de medische en psychologische dienstverlening

Een opvallende vaststelling is dat bijna alle Commissies melding maken van het groot aantal klachten dat betrekking heeft op de werking van de psychosociale en medische dienst. De personeelskaders van de medische en psychosociale diensten

(verplegers,

psychologen,

maatschappelijk

assistenten,….)

zijn

vrijgestelden, voorlopig opgeslotenen in afwachting van de vi, personen veroordeeld in het buitenland, voorlopig aangehoudenen met het oog op herroeping probatie. 9

Niet inbegrepen in de kolom totaal. PV1 – jvdw 00081

13


onderbezet waardoor deze diensten onder zeer grote druk moeten werken. Dit laat zich voelen bij de behandeling en voorbereiding van allerhande dossiers welke bij gebrek aan personeel soms onredelijk lang op zich laten wachten. Gedetineerden

moeten

daarenboven

steeds

rekening

houden

met

lange

wachtlijsten wanneer het gaat om contactnamen voor medische zorgen of contactnamen met de psychosociale dienst. De organisatie van andere nuttige en noodzakelijke activiteiten voor de gedetineerden komt hierdoor in het gedrang. Het is dan ook aangewezen dat de verantwoordelijke overheden er een prioriteit van maken om de personeelskaders verder in te vullen, desgevallend uit te breiden, zodat de werkdruk voor de diverse personeelsleden draaglijker wordt en de dossiers binnen een redelijke termijn kunnen worden afgewerkt.

-

De toepassing van tuchtsancties

Er werden verschillende klachten geuit met betrekking tot de toepassing van tuchtsancties.

In

de

meeste

gevallen

had

de

klacht

betrekking

op

de

disproportionaliteit van de sanctie.

-

Het voedsel en de voedselbedeling

Andere vaak wederkerende klachten hadden voornamelijk betrekking op het voedsel en de voedselbedeling.

-

Het gebrek aan informatie

Een behoorlijk aantal contactnemingen vanwege gedetineerden had eveneens tot doel de hulp in te roepen van de Commissie met het oog op het bekomen van informatie. De Commissie van Gent stelt in haar jaarverslag dat de meeste klachten of vragen het gevolg lijken te zijn van een gebrek aan transparantie bij de besluitvorming ten aanzien van de gedetineerden. Gedetineerden weten niet altijd wanneer een bepaalde beslissing tegen hen werd genomen waardoor ze zich steeds meer naar de Commissie van Toezicht richten indien ze meer informatie wensen te ontvangen over het bezoek, het intrekken van voorwaardelijke invrijheidstelling of voorlopige invrijheidstelling, het toegepaste regime en de reden daarvan, de tucht, de transfers en dergelijke meer. Communicatie blijft net zoals in 2005 met andere woorden een belangrijk werkpunt

binnen

de

verschillende

penitentiaire

instellingen.

Genomen

beslissingen ten aanzien van gedetineerden dienen duidelijker te worden gemotiveerd. PV1 – jvdw 00081

14


PV1 – jvdw 00081

15


Hoofdstuk 2 : Vaststellingen aan de hand van de jaarverslagen van de Commissies van Toezicht Dit hoofdstuk schetst een beeld van het actuele leven in de Belgische gevangenissen. Er wordt ingegaan op de concrete levensomstandigheden in de inrichtingen en de wijze waarop gedetineerden bejegend worden. Deze foto is gemaakt op basis van individuele klachten en meldingen van gedetineerden bij de Commissies van Toezicht ontvangen in 2006, alsook op informatie verkregen tijdens de wekelijkse bezoeken van de maandcommissarissen van de Commissies in de verschillende gevangenissen en een aantal inspectiebezoeken van de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen.

Titel 1. Gegevens met betrekking tot de inrichting

1. Bestemming van de inrichting Tegenover 2005 is er met betrekking tot de bestemming van de inrichtingen in 2006 niets gewijzigd. De meeste gevangenisinstellingen zijn gesloten inrichtingen die stervormig werden gebouwd en vaak verschillende afdelingen hebben. Uit de jaarverslagen blijkt dat de meeste inrichtingen nog steeds zowel dienst doen als arresthuis en als strafinrichting. In

de

Belgische

gevangenissen

worden,

zoals

overal,

de

mannelijke

gedetineerden gescheiden van de vrouwelijke. Een aantal inrichtingen hebben een aparte vrouwenafdeling. Alleen de gevangenis van Berkendael is uitsluitend bestemd voor vrouwelijke gedetineerden. In twee inrichtingen is er ook een echte ziekenhuisafdeling

(Sint-Gillis en

Brugge). In de psychiatrische annex van sommige arresthuizen, bevinden zich een groot aantal personen in afwachting van hun doorverwijzing, bijvoorbeeld in Antwerpen en Vorst. Dit gebrek aan een aangepaste behandeling beantwoordt niet aan de eisen van een menswaardige detentie.

PV1 – jvdw 00081

16


2. Populatie Uit de dit jaar verkregen inlichtingen blijkt niet veel over de populatie en dit omdat vermoedelijk deze samenstelling niet substantieel gewijzigd is. Uiteraard met uitzondering van het steeds groeiend aantal gedetineerden. Het merendeel van de Belgische gevangenen is mannelijk en wat de leeftijd en nationaliteit betreft, merkt men een duidelijk onderscheid tussen de verdachten en de niet-definitief veroordeelden enerzijds en de definitief veroordeelden anderzijds. 2.1. Overbevolking Ondanks de steeds wederkerende problemen, persberichten, parlementaire vragen en dringende en gevaarlijke toestanden blijft de overbevolking in de Belgische gevangenissen, een enorm probleem. Nochtans stelt dit probleem zich niet in alle gevangenissen: kleinere instellingen hebben er minder mee te kampen. De overbevolking is vooral terug te vinden in instellingen die dienst doen als arresthuis en die vele voorlopig gehechten opsluiten. Deze instellingen kennen een

groot

verloop

en

worden

dagelijks

geconfronteerd

met

nieuwe

aangehoudenen die uiteraard onmiddellijk moeten opgenomen worden. De instellingen in de grote steden zoals Antwerpen, Brussel (Vorst, Sint-Gillis) en Gent, kampen nog steeds met een méér dan structureel probleem van overbevolking. 2.2. De gevolgen van de overbevolking De gevolgen van deze overbevolking zijn uiteraard op vele vlakken voelbaar. Zo moeten gedetineerden op de grond slapen en is er niet voldoende sanitaire voorziening (Mechelen), is er een gebrek aan linnen en matrassen en wordt ook een gebrek aan stoelen in de cel (Berkendael en Vorst) vastgesteld. Er zijn eveneens geen aparte faciliteiten voor rokers voorzien. Dit leidt tot problemen waar rokers en niet-rokers samen op cel moeten zitten (Ieper). Er wordt vaak enkel in een aparte rookruimte voor het personeel voorzien. In Vorst en Berkendael wordt hiervoor een celruimte ingenomen, waardoor deze niet voor de eigenlijke bestemming kan gebruikt worden.

PV1 – jvdw 00081

17


Bovendien zijn de gevolgen van de overbevolking in alle instellingen nefast voor een goede werking van de inrichting. Immers, heel wat cellen zijn overbevolkt waardoor de leefbaarheid van de gedetineerden onder de grens van het aanvaardbare ligt. Bovendien komen hierdoor ook de meest elementaire rechten van de gevangenen in het gedrang (beperkte douches, onvoldoende hygiëne, beperkt bezoek, slapen op matrassen op de grond, beperkte bewegingsruimte enz.) wat uiteraard tot gevolg heeft dat er spanningen ontstaan tussen gedetineerden onderling en met het personeel. Ook voor het personeel is deze overbevolking niet werkbaar. Demotivering en stakingen zijn bijgevolg niet te vermijden. Overbevolking zorgt immers voor heel wat stress bij zowel de gedetineerden als bij het personeel met alle gevolgen van dien. De problemen hebben eveneens hun weerslag op het absenteïsmecijfer bij het personeel.

3. Personeel Tegenover vorig jaar werd geen nieuwe informatie verkregen met betrekking tot personeelsinzet,

waaruit

kan

afgeleid

worden

dat

de

situatie

niet

sterk

evolueerde. De Centrale Toezichtsraad heeft weet van uitbreidingen van personeel in de loop van 2006, dit meestal ten gevolge van acties van personeel of problemen met gedetineerden in de gevangenis zelf. Deze

kleine

personeelsuitbreidingen

in

enkele

gevangenissen

hebben

het

algemene probleem echter niet opgelost: in elke instelling wordt geklaagd over een groot tekort aan personeel (directie, penitentiaire beambten, psychosociaal en medisch personeel). Men beseft evenwel heel goed dat dit voornamelijk te wijten is aan een budgettair probleem. 3.1. Opleidingen Dit jaar werden er meer opmerkingen gemaakt over de opleiding van het personeel en dit in negatieve zin. Zo vermeldt Ittre ondermeer dat het gebrek aan opleiding van het personeel gevolgen heeft voor de verhouding

met de

gedetineerden en tussen het personeel onderling.

PV1 – jvdw 00081

18


Het volgen van een opleiding kan echter wel voor problemen zorgen omdat het personeel dan wordt gemist en er soms verre verplaatsingen voor nodig zijn. Hierdoor gaat heel wat tijd verloren. De commissie van Nivelles merkt bv op : de meeste penitentiaire beambten “cherchent un emploi, pas un travail”.

Er wordt aangegeven dat 10% van de

beambten nooit een boek zou lezen en geen eenvoudige tekst kan schrijven. 3.2. Onderliggende verhoudingen Uit de rapporten van de diverse plaatselijke Commissies van Toezicht blijkt dat de problematiek rond het personeel ook de situatie van de gedetineerden treft. In Dendermonde zijn er bv. klachten over gezagsmisbruik en het feit dat de verhouding personeel/gedetineerden sedert de “grote ontsnapping” er niet op vooruit is gegaan.

Wat

de

verhoudingen

van

het

personeel

met

de

directie,

collega’s

en

gedetineerden betreft, valt op dat de evaluatie dit jaar aanzienlijk minder gunstig is dan vorig jaar en dat onderlinge wrijvingen zich meer manifesteren en tot problemen leiden.

In Nivelles was de toestand voor 18 april 2006 nogal extreem door de situatie van de directeur en de plaatselijke Commissie stelt dat er helemaal “geen piloot meer in het vliegtuig was”. Eveneens in Nivelles kan men spreken van verschillende clans en wordt o.m. de positie van de directeur geraakt door de macht van de vakbonden. 3.3. Absenteïsme Enkel de Commissie van Nivelles maakt in haar jaarverslag een opmerking over absenteïsme

dat

20%

zou

bedragen

(10

%

zieken

en

10

%

pré

gepensioneerden). De desorganisatie zou demoraliserend werken. Voor het overige zijn er geen nieuwe opmerkingen gegeven; de toestand is gelijklopend met die in 2005. In sommige instellingen is er nog sprake van absenteïsme gebaseerd op de zogenaamde “verworven rechten” en stelt men dat er nood is aan een meer doorgedreven ziektecontrole. Ook blijkt het ziekteverzuim in sommige instellingen samen te vallen met geweigerde verlofdagen.

PV1 – jvdw 00081

19


4. Infrastructuur Op enkele uitzonderingen na zijn de meeste instellingen zeer oud. Dit heeft uiteraard zijn weerslag op de volledige infrastructuur die niet is aangepast aan de moderne tijd en een archaïsche indruk geeft. In de loop van 2006 zijn in diverse instellingen renovatiewerken bezig of net afgerond. Heel wat van de aangekondigde en beloofde renovaties laten echter op zich wachten of worden gewoon doorgeschoven naar een later moment. In Dendermonde werden een aantal aanpassingen gedaan naar aanleiding van de ontsnapping; blijkbaar moet er eerst iets ernstigs gebeuren voor men een initiatief neemt. In Leuven-Centraal zijn in vleugel F geen toiletten en verzakt de keukenvloer door de onderliggende gangen van ratten. De Centrale Toezichtsraad heeft bij diverse bezoeken in meerdere instellingen moeten vaststellen dat de situatie onaanvaardbaar is met middeleeuwse toestanden: geen stromend water op cel, een toiletemmer die één maal per 24 uur mag geledigd worden, schimmel in douches waardoor de cellen ernaast aangetast en onbruikbaar worden...

De toestand in sommige gevangenissen doet soms denken aan de situatie van huurders van huisjesmelkers of onhygiënische restaurants. 4.1. Werkplaatsen Hoewel de meeste inrichtingen over een werkplaats voor de gedetineerden beschikken, is dit in de arresthuizen meestal niet het geval. Dit is vermoedelijk te verklaren door de snelle doorstroming van gedetineerden. Over het algemeen zijn er geen opmerkingen over deze werkplaatsen. 4.2. Bezoekruimten Op een aantal uitzonderingen na beschikt elke instelling over een bezoekruimte voor

het

gewone

bezoek,

het

intiem

bezoek,

het

kinderbezoek

en

gespreksruimtes voor advocaten en hulpverleners. Sommige commissies klagen echter aan dat er onvoldoende ruimte is. Hierbij wordt in eerste instantie blijkbaar geraakt aan de ruimte voor advocaten en externe hulpverleners. Dit is bijvoorbeeld het geval in de gevangenis te Sint-Gillis.

PV1 – jvdw 00081

20


4.3. Veiligheid Voor wat de veiligheid van de instellingen betreft (arbeidsplaatsen, beveiliging, brandbeveiliging e.d.m.), dient de Centrale Toezichtsraad vast te stellen dat er niet veel gewijzigd is tegenover 2005. De brandveiligheid laat in de meeste instellingen te wensen over en hoewel iedereen de gevaren kent, wordt er niets gedaan om de toestand te verbeteren. Samenhangend met de brandveiligheid dient ook vastgesteld te worden dat de elektriciteit niet naar behoren en conform de regels werkt en dat de meeste intercoms hun nut verloren door gebrek aan herstellingen en onderhoud. Er kan de vraag gesteld of er eerst ongelukken moeten gebeuren voor er iets aan deze problematiek wordt gedaan. 4.4. Toegankelijkheid en gebruik Uitgezonderd de bemerkingen die verder worden gemaakt onder meer met betrekking tot de hygiëne, zijn er zo goed als nergens klachten met betrekking tot het gebruik, uitrusting, onderhoud, en toegankelijkheid van de ruimtes. Wel wordt de vraag gesteld wat men kan en mag verwachten in een gevangenis en op basis waarvan men het bovenstaande dan moet evalueren. Ook wordt over het algemeen gesteld dat het wenselijk zou zijn om de mogelijkheden van het bezoek uit te breiden en een aangepaste infrastructuur te voorzien aan de huidige tijd.

Titel 2. Leven in de gevangenis

1. Materiële omstandigheden – Levensomstandigheden in de gevangenis 1.1. De voeding van de gedetineerden In de meeste inrichtingen is de kwaliteit van de voeding aanvaardbaar. Er wordt rekening gehouden met dieetvoeding en met religieuze voedingsvoorschriften. Toch hebben enkele commissies van toezicht vastgesteld dat er onvoldoende fruit en/of groenten op het menu staan (Ittre, Doornik, Sint-Gillis, Vorst, LeuvenCentraal), dat de individuele porties te klein zijn (Lantin, Jamioulx, Verviers, Ittre, Sint-Gillis, Vorst) of nog dat het eten te koud wordt opgediend (Sint-Gillis, Vorst, Jamioulx).

De Centrale Raad stelt vast dat in vergelijking met vorig jaar meer

PV1 – jvdw 00081

21


Commissies melden dat er onvoldoende eten bedeeld wordt, hetgeen totaal onaanvaardbaar is. De commissies van Hoogstraten, Verviers, Dendermonde, Vorst en Wortel klagen terecht de lage voedingsprijs aan. Deze zou reeds gedurende jaren vastgesteld zijn op iets meer dan 3 euro. Deze Commissies pleiten voor het optrekken van het voedingsbudget. Bovendien zou het

voedingsbudget moeten berekend

worden op basis van de normale capaciteit van de inrichting en niet op basis van de reële capaciteit, wat leidt tot moeilijkheden in geval van grote overbevolking. 1.2. De hygiëne in de inrichting In de meeste inrichtingen heeft de hygiëne te lijden onder de verouderde infrastructuur en de permanente overbevolking. Zo worden in Jamioulx, Lantin, Sint-Gillis, Leuven en Vorst grote problemen gemeld rond

de

aanwezigheid

van

heel

wat

ongedierte

(muizen,

ratten,

kakkerlakken,…) en schimmel op de celmuren en in de douches. Deze onhygiënische

en

mensonwaardige

toestand

werd

in

de

beide

Brusselse

gevangenissen eveneens vastgesteld door de Centrale Toezichtsraad tijdens een in 2006 uitgevoerd inspectiebezoek. In de inrichtingen te Turnhout, Jamioulx en Lantin werd eerder reeds de keuken, na een inspectie door de bevoegde diensten, afgekeurd.

In Turnhout zijn de

werken aan het nieuwe keukencomplex momenteel volop aan de gang en in Jamioulx worden er werkzaamheden gepland in 2008. Voor Lantin wordt er geen melding gemaakt van enig plan in die richting. Ook in St-Gillis stelt de Commissie van Toezicht zich heel wat vragen bij de hygiëne in de keuken. De Commissie van Vorst daarentegen meldt een lichte verbetering in vergelijking met vorig jaar. In de inrichtingen van Vorst, Sint-Gillis en Doornik wordt de erbarmelijke staat van de strafcel aangekaart, meer in het bijzonder de staat van de matrassen en de ondraaglijke geur die er heerst. De mogelijkheden op persoonlijke hygiëne bij een verblijf in de strafcel laat ook te wensen over: geen wissel van ondergoed, niet kunnen beschikken over een tandenborstel, geen of althans geen dagelijkse douchemogelijkheid.

PV1 – jvdw 00081

22


Andermaal beklemtoont de Centrale Toezichtsraad dat onderhouds-, sanitaire- en verzorgingsproducten zoals tandpasta, zeep, wc-papier, bleekwater en dergelijke meer, gratis ter beschikking moeten gesteld worden van de gedetineerden met het oog op hun persoonlijk onderhoud en het onderhoud van hun leefruimte. In de meeste inrichtingen moeten deze producten aangekocht worden via de kantine.

Hierdoor

worden

de

gedetineerden

die

niet

beschikken

over

bestaansmiddelen gediscrimineerd. 1.3. De kledij

Slechts in een kleine minderheid van de inrichtingen is er voldoende en degelijk materiaal voorhanden.

In de meeste inrichtingen is de gevangeniskledij echter

oud, in slechte staat en zijn de juiste maten niet altijd beschikbaar. De voorraden zijn zeer klein of uitgeput. Het bestellen en aankopen van kledij verloopt via het centraal bestuur, maar er wordt slechts traag en onregelmatig geleverd. In de gevangenis van Verviers was de situatie dermate dat de Commissie de hulp ingeroepen heeft van het Rode Kruis. De commissie van Dendermonde blijft zich vragen stellen

omtrent de hygiëne

van kledij en beddengoed. Zo worden dekens en schoeisel van de ene naar de andere gedetineerde doorgegeven zonder enige reiniging. In Doornik mogen gedetineerden hun eigen kledij dragen maar blijkt het onderhoud van de kledij ter plaatse zeer moeilijk te verlopen wegens een gebrek aan wasautomaten. De Commissie van Merksplas betreurt dat er geen eenduidige nationale richtlijn bestaat met betrekking tot de mogelijkheid om persoonlijke sportschoenen te dragen. De Commissies van Gent en Sint-Gillis maken melding van het feit dat persoonlijke kledij van gedetineerden wel eens verloren gaat in de inrichting. 1.4. Celruimte

De basisuitrusting van de cel is, voor zover deze bevolkt wordt door het voorziene aantal gedetineerden, in de meeste inrichtingen in orde. Dit is evenwel niet het geval voor de meeste arresthuizen waar een chronische overbevolking heerst. Vaak moet men improviseren door matrassen (als deze er al zijn) op de grond te PV1 – jvdw 00081

23


leggen in veel te kleine cellen. Bv In Vorst moeten de gedetineerden soms op de grond op een deken slapen. Sommige Commissies (Verviers, Dendermonde, SintGillis) vermelden dat beschadigingen aan het meubilair niet steeds hersteld of vervangen worden. Een inventaris opmaken bij de ingebruikname van de cel zou naderhand discussies over beschadigingen kunnen vermijden. Bepaalde cellen van de gevangenissen van Hoogstraten, Leuven-Centraal, Turnhout, Vorst, Merksplas, Namen, en Doornik beschikken anno 2006 nog steeds niet over de nodige sanitaire voorzieningen.

Op deze afdelingen zijn er

geen WC’s op de cellen noch stromend water. Men maakt er nog gebruik van WCemmers en kruiken met water. Het spreekt voor zich dat deze toestand mensonwaardig is. De Commissie van Gent meldt dat door de overbevolking gedetineerden op één cel verblijven met geïnterneerden met ernstige psychiatrische aandoeningen. Vermelden we nog dat niet-rokerscellen niet voorzien zijn in de strafinrichtingen. 1.5. Het aanwezig sanitair buiten de cel (wc, douche, lavabo)

In de meeste inrichtingen voldoet het sanitair aan de vereisten. Toch zijn er overal

wel wat terugkerende kleine mankementen: lekkende kranen, verstopte

WC’s, schimmels in de douches,… In de gevangenissen van Sint-Gillis, Doornik, Vorst,

Marneffe

en

Jamioulx

daarentegen

worden

grote,

onaanvaardbare

mankementen gemeld op het vlak van het aantal beschikbare douches, over de staat

waarin

deze

zich

bevinden

(volledig

met

schimmels

bedekte

doucheruimtes!) en over hun onderhoud. De toevoer van te koud of te warm water in de douches is een probleem in Sint-Gillis en Lantin. 1.6. De mogelijkheden van de kantine

De meeste Commissies geven aan dat er zeer ruime kantinemogelijkheden zijn en hebben geen klachten ontvangen over de organisatie ervan. Alleen in Antwerpen, Vorst en Doornik is het aanbod, vooral van verse producten, te beperkt. In Antwerpen zijn er ook problemen met de leveringstermijnen. In Ittre en Vorst stellen de Commissies vast dat de aangerekende prijs niet altijd overeen stemt met de geleverde hoeveelheid.

PV1 – jvdw 00081

24


Een

andere

belangrijke

vaststelling

is

dat,

met

uitzondering

van

de

gevangenissen te Nijvel, Hoogstraten en Andenne, de Commissies van toezicht vaststellen dat de kantineprijzen in quasi alle inrichtingen te hoog zijn. Een aantal Commissies suggereert dan ook terecht om witte producten aan te bieden of om beroep te doen op goedkopere winkelketens. Ook voor wat betreft de prijs die gedetineerden moeten betalen voor de huur van een TV-toestel en/of elektrische kookplaat is de Commissie van Doornik de mening toegedaan dat deze prijs niet in verhouding staat tot de kostprijs van deze toestellen in de handel. 1.7. De wandeling

In alle inrichtingen hebben de gedetineerden de mogelijkheid om dagelijks te wandelen op de binnenplaats. De duur van de wandeling varieert naargelang de inrichting van 1 uur (in Vorst) tot 4 uur (in Hasselt). Wel merkt de Commissie van Sint-Gillis op dat de individuele wandeling voor gedetineerden op strafcel niet mogelijk is. Tijdens de weekends of in de zomermaanden worden in de meeste inrichtingen nog bijkomende wandelingen georganiseerd. 1.8. Het steunfonds

Het steunfonds kan enerzijds worden aangewend voor de individuele financiële steun

van

behoeftige

gedetineerden

maar

anderzijds

ook

voor

bepaalde

betalingen ten voordele van de gedetineerden (treinticket bij vrijstelling, tussenkomst in reiskosten van familieleden, financiering van socio-culturele activiteiten ten voordele van de gedetineerden, aankoop sportinfrastructuur, …). De criteria voor de toegankelijkheid evenals de frequentie van het gebruik van het steunfonds zijn in de meeste inrichtingen echter niet duidelijk en weinig transparant. De wijze waarop behoeftige gedetineerden geholpen worden varieert sterk van inrichting tot inrichting. Zo krijgt een gedetineerde in Sint-Gillis bijvoorbeeld 1 euro belwaarde per week en 5 euro sociale kantine per maand.

In

Andenne

daarentegen kunnen behoeftige gedetineerden 45 euro per maand krijgen waarover ze vrij kunnen beschikken. Diverse Commissies maken de bedenking PV1 – jvdw 00081

25


dat het niet duidelijk is welke criteria gebruikt worden om minder begoeden te definiëren en te selecteren. Opgemerkt wordt dat op sommige plaatsen de toegekende hulp net volstaat voor het huren van een TV–toestel. In Vorst is het huren van een TV-toestel zelf verplicht en wordt de huurprijs aangerekend aan elke individuele gedetineerde ook al verblijft hij samen met twee andere gedetineerden op een matras op de grond van een overvolle cel.

2. Gezondheidszorg en –bescherming 2.1. Aanwezigheid van artsen in de algemene geneeskunde, geneesherenspecialisten en verzorgend personeel

Zoals in 2005, kan de aanwezigheid van de artsen in de algemene geneeskunde en

hun

prestaties

als

bevredigend

worden

omschreven,

behalve

in

de

arresthuizen waar de uren waarover zij beschikken ontoereikend zijn om voldoende tijd te besteden aan de nieuwe en de overige gedetineerden. Dit leidt tot talrijke klachten.

Net zoals in 2005 klagen de Commissies erover dat de psychiatrische zorgen ontoereikend zijn. De uren toegewezen aan de psychiaters zijn ruim onvoldoende, gelet op het groot aantal opgesloten verslaafden en het gegeven dat de gevangenispopulatie met meer ernstige psychiatrische stoornissen te maken krijgt. De oorzaak van deze tekortkomingen moet worden gezocht in de gebrekkige financiering van de gezondheidszorgen in het gevangeniswezen.

Verschillende Commissies stellen de ontoereikendheid van de kinesitherapie en de tandverzorging aan de kaak. Er is zeer veel vraag naar tandverzorging. Wat deels is toe te schrijven aan een gebrek aan tandverzorging voorafgaand aan de detentie, een slechte mond- en tandhygiëne te wijten aan het gebruik van drugs of slechte socio-economische omstandigheden.

Vaak is er ook een tekort aan verplegend personeel dat gewend is in een strafinrichting

te

werken.

De

vervanging

door

uitzendpersoneel

leidt

tot

problemen inzake efficiëntie en financiering. PV1 – jvdw 00081

26


Zoals in 2005 hebben de stakingen van het bewakingspersoneel nefaste gevolgen voor de gezondheidszorg; enkel zeer dringende zaken worden dan opgevolgd.

De artsen, psychiaters en tandartsen werden met meer regelmaat uitbetaald dan in 2005. De betrokken diensten moeten ertoe worden aangemoedigd een beleid te voeren dat de dienstverleners op financieel vlak eerbiedigt. De achterstallen ten aanzien van de leveranciers daarentegen blijven hoog, zodanig dat bepaalde ondernemingen weigeren nog medisch materiaal te leveren zolang de uitstaande rekeningen niet betaald zijn.

Dit verstoort vanzelfsprekend de werking van de

medische diensten. 2.2. Externe gezondheidszorg

Zoals in 2005 doen weinig gedetineerden een beroep op een externe arts van hun keuze, waarschijnlijk wegens financiële redenen. Om redenen van plaatselijke organisatie moet soms weken of maanden gewacht worden op overbrenging naar het ziekenhuis voor een raadpleging of onderzoek. De wachttermijnen voor de gedetineerden zijn langer dan voor de lokale bevolking. De gezondheid van de gedetineerden blijkt niet altijd een prioriteit te zijn. De gelijkwaardigheid van de verzorging wordt niet nageleefd, en lijkt enkel vanzelfsprekend te zijn voor het medisch korps. Verschillende actoren en elementen zijn betrokken bij de organisatie en de verwezenlijking van de uithalingen: ziekenhuis,

lokaal bestuur, griffie, veiligheidsdiensten, beschikbaarheid in het vakbondsgeschillen…

De

toestand

zal

steeds

slechter

worden

aangezien het aantal vragen om onderzoeken en advies stijgt omdat de geneeskunde evolueert.

Tijdens de uithalingen om medische redenen worden de gedetineerden van de gevangenis van Sint-Gillis systematisch geboeid en aan hun bed vastgemaakt tijdens een ziekenhuisopname. Dit is strijdig met de aanbevelingen van het CPT en getuigt van weinig eerbied voor de inherente waardigheid van de mens.

Zoals voorheen vindt het grootste deel van de invrijheidstellingen plaats zonder dat de medische dienst vooraf wordt gewaarschuwd, hetgeen schadelijk is voor de continuïteit van de zorgen, vooral voor patiënten die lijden aan chronische ziekten. PV1 – jvdw 00081

27


2.3. Preventieve gezondheidszorg en informatie

Zoals in 2005 wordt de informatie inzake preventie vaak enkel gericht gegeven of onder de vorm van een brochure of posters die te vaak eentalig zijn. Soms wordt de informatie door externe diensten verzorgd. De opsporing van tuberculose gebeurt in alle gevangenissen stelselmatig en in samenwerking met VRGT-FARES. Er is nergens voorzien in toelichting over tandhygiëne. De gedetineerden zouden over tandpasta en een tandenborstel moeten beschikken, ongeacht hun financiële mogelijkheden. Het is onaanvaardbaar dat niet-rokers niet kunnen beschikken over een rookvrije cel. 2.4. Medische ruimten

De medische ruimten zijn over het algemeen toereikend, behalve in Vorst waar de ruimten zeer klein zijn en wordt gekampt met onderbemanning.

De

Commissies te Merksplas, Andenne, Hoei en Marneffe maken dezelfde opmerking. 2.5. Medisch geheim

Het medisch geheim wordt over het algemeen in acht genomen in de gevangenissen. De vereiste vertrouwelijkheid wordt echter met de voeten getreden als de penitentiaire beambten ermee worden belast de geneesmiddelen te verdelen. Tijdens de onderzoeken die buiten de gevangenis worden uitgevoerd of tijdens een ziekenhuisopname, wordt het medisch geheim niet nageleefd omdat penitentiaire beambten verplicht aanwezig moeten zijn. De arts te Ieper beschikt nog steeds niet over een persoonlijke telefoon, waardoor hij moet bellen vanuit het kantoor van een penitentiair beambte, met het gebrek aan geheimhouding dat daarmee gepaard gaat.

Er bestaat een interpretatieverschil over het recht van toegang van de arts van de Commissie van toezicht tot het medisch dossier van een gedetineerde, zulks met zijn toestemming.

Dit zou de opdracht de naleving van de regels inzake

gezondheidszorg te controleren evenwel niet mogen hinderen:

een beperkte

toegang die de mogelijkheid biedt de gestelde vraag te beantwoorden, in aanwezigheid van of na contactname met de verantwoordelijke arts, moet mogelijk zijn. PV1 – jvdw 00081

28


2.6. Verdeling en verbruik van geneesmiddelen

In 2006 werd methadon in de gevangenis te Dendermonde steeds in de vorm van capsules voorgeschreven. Dat kan aanleiding geven tot handel en intoxicatie.

De geneesmiddelen worden nu voorgeschreven via een computerprogramma en dagelijks verdeeld in een persoonlijk medicijnendoosje, door een plaatselijke apotheker.

Elke

medische

dienst

beschikt

over

een

kleine

geneesmiddelenvoorraad voor de noodgevallen. Dankzij dit systeem zijn er minder vergissingen, maar het stelt de gedetineerden die overgeplaatst worden naar een andere gevangenis systematisch bloot aan een tijdelijke onderbreking van hun gebruikelijke behandeling. Dit kan zeer schadelijk zijn voor hun gezondheid.

Het voorschriftbeleid inzake methadon aan verslaafden is zeer uiteenlopend, in bepaalde

gevangenissen

zou

de

snelle

ontwenning

de

regel

zijn.

Meer

éénvormigheid in beleid terzake dringt zich op. De behandeling van verslavingen zou overal de taak van gespecialiseerde medico-psycho-sociale teams moeten zijn.

3. Onthaal en informatie 3.1. Rechten en plichten van gedetineerden

Het dagelijkse leven

in de gevangenis in 2006 biedt de gedetineerden

onvoldoende mogelijkheid om duidelijke informatie te krijgen over hun rechten en plichten. Ook over de vooruitgang op regelgevend en juridische vlak in het kader van de Basiswet Gevangeniswezen wordt onvoldoende geïnformeerd.

De duizend en één kleine details die zijn opgenomen in het specifieke reglement van een welbepaalde inrichting, zouden normaliter omschreven moeten zijn in het huishoudelijk reglement. Er worden stappen ondernomen opdat alle inrichtingen hierover zouden beschikken.

De Centrale Toezichtsraad stelt echter vast dat ondanks haar aanbeveling op dat vlak in haar jaarrapport 2005, de inrichtingen van Antwerpen, Doornik, Jamioulx, Sint-Gillis, Verviers en Vorst nog steeds niet schijnen te beschikken over een huishoudelijk reglement. PV1 – jvdw 00081

29


Het huishoudelijk reglement wordt nochtans beschouwd als een referentiewerk dat onmisbaar is voor alle partijen (personeel en gedetineerden). Van dat instrument wordt verwacht dat het behoorlijk wat verschillen wegwerkt die voortvloeien uit een gebrek aan regels, uit de invoering van persoonlijke regels, dan wel uit de persoonlijke interpretatie van regels die niet nauwkeurig genoeg zijn (Verviers). Te Sint-Gillis bijvoorbeeld varieert hetgeen intern is toegelaten in de cel zeer sterk door de afwezigheid van een huishoudelijk reglement.

Met de Commissie van Vorst kunnen we stellen dat “het onvoldoende informeren van gedetineerden over hun rechten en plichten zorgt voor veel onduidelijkheid en misverstanden en het kan bij de gedetineerden het gevoel opwekken of versterken dat beslissingen arbitrair genomen worden”.

In de meeste van de gevangenissen wordt aan nieuwe gedetineerden min of meer gedetailleerde basisinformatie gegeven in de vorm van een brochure over de rechten en de plichten in de inrichting. De kwaliteit van de geboden informatie en de regelmaat waarmee deze informatie verspreid wordt varieert echter sterk van inrichting tot inrichting. Zo blijkt in Vorst de ter beschikking gestelde informatiebrochure totaal ontoereikend en verouderd te zijn. Ook in Nijvel, Sint-Gillis en Lantin is de informatiebrochure moeilijk begrijpbaar en/of zijn er problemen met de verdeling.

Gelet op de diversiteit van talen onder de gedetineerden pleiten de meeste Commissies van Toezicht ervoor om de informatie beschikbaar te stellen in meerdere talen. Een aantal commissies wijzen ook op het probleem van ongeletterdheid onder de gedetineerden. Dit heeft een nefaste invloed op hun mogelijkheden om de ter beschikking gestelde informatie te begrijpen. In de gevangenis van Mechelen werd in 2006 het initiatief genomen om een maandelijks groepsonthaal te organiseren om er mee voor te zorgen dat iedere gedetineerde maximaal en correct geïnformeerd wordt over zijn rechten, plichten en mogelijkheden. De bestaande infobrochures werden geactualiseerd en worden aan iedere inkomende gedetineerde persoonlijk overhandigd. Vorst beschikt over een informatievideo in 5 talen met nuttige informatie over het detentieverloop. Hoewel deze video in principe aan alle binnenkomers moet vertoond worden, heeft de Commissie van Vorst ook dit jaar vastgesteld dat dit niet altijd het geval is. PV1 – jvdw 00081

30


3.2 Basiswet gevangeniswezen De structurele juridische vooruitgang inzake de interne rechtspositie van gedetineerden die met de Basiswet gevangeniswezen is geboekt, of wordt voorbereid, leidt vanzelfsprekend tot heel wat vragen en aanzienlijke bezorgdheid bij zowel het personeel als de gedetineerden. Hoewel in een aantal inrichtingen toelichting werd gegeven, blijkt de geboden informatie vaak onvoldoende toegankelijk of op maat van de gedetineerden (Dendermonde, Vorst, Ittre, Sint-Gillis, Doornik; ...). Verschillende Commissies (Leuven, Dendermonde) vragen dan ook

in de bibliotheek geactualiseerde,

toegankelijke juridische documentatie ter beschikking te stellen. 3.3 Procedure van de vervroegde invrijheidstelling

In de meeste inrichtingen ontvangen de gedetineerden bij hun aanmelding informatie over de procedure van de vervroegde invrijheidstelling.

In andere

inrichtingen wordt deze procedure, evenals andere elementen met betrekking tot het detentieverloop, slechts toegelicht op vraag van de gedetineerden of indien deze van toepassing is. 3.4 Geneesheer – psychosociale dienst

Volgens de wettelijke bepalingen moeten gedetineerden binnen de 24 uur gezien worden door de gevangenisdirecteur en de geneesheer van de inrichting. Vaak worden de gedetineerden binnen de vijf dagen ook gezien door de psychosociale dienst. Op deze regel worden weinig onregelmatigheden vastgesteld. De Commissie van Vorst meldt wel dat het onderzoek door een dokter eerder zeldzaam is en dat gedetineerden bij hun aankomst meestal gezien worden door een verpleegkundige. In Vorst worden nog andere onregelmatigheden bij het onthaal

vastgesteld.

Zo

zou

de

onthaalprocedure

niet

correct

verlopen:

gedetineerden zouden verplicht worden documenten te tekenen zonder ze gelezen te hebben en er zouden persoonlijke spullen van gedetineerden in de vuilbak gegooid worden in het bijzijn van de betrokken gedetineerden. Ook het onthaal van alle nieuwe gedetineerden door de psychosociale dienst blijkt in Vorst verre van automatisch en regelmatig te verlopen. De Commissie van Verviers merkt op dat het onthaal van nieuwe gedetineerden door de diverse diensten soms op zich laat wachten.

PV1 – jvdw 00081

31


3.5 Familie

De meeste Commissies zijn van mening dat er voldoende informatie verstrekt wordt aan de familieleden van gedetineerden. Zo bestaat er in een aantal inrichtingen een informatiebrochure ten behoeve van familieleden, kunnen de familieleden meestal

een onderhoud vragen met de directie of met de

psychosociale dienst, of kunnen ze terecht bij de diensten Justitieel Welzijnswerk van de Gemeenschappen. In een aantal inrichtingen zijn er specifieke projecten ten behoeve van familieleden van gedetineerden. In de gevangenis van Vorst organiseren de bicommunautaire diensten Justitieel Welzijnswerk elke voormiddag (met inbegrip van zaterdag) een onthaalpermanentie ten behoeve van familieleden in de wachtzaal van de gevangenis. In Jamioulx staat ook een dergelijk project in de steigers. Het “wachtzaal-onthaal” is een gezamenlijk project van de locale toezichtscommissie en van de VZW Espace Libre. In Oudenaarde wordt jaarlijks een onthaaldag voor familieleden georganiseerd. In Leuven Centraal en Hasselt organiseert

Justitieel

Welzijnswerk

een

praatgroep

voor

familieleden

van

gedetineerden. In Mechelen nam de herstelconsulente samen met het Stedelijk Cultuurcentrum Mechelen het initiatief om het kinderboek “Papa is weg” te realiseren via een praatgroep van vaders in de gevangenis. Met dit boek wordt er een instrument aangereikt aan iedereen die moet omgaan met kinderen wiens vader in de gevangenis zit.

4. Contacten met de buitenwereld 4.1. Bezoek

Aan de gedetineerden moet de mogelijkheid geboden worden om de contacten met hun familie en/of naasten, en dan voornamelijk met hun echtgenoot of partner en met hun kinderen, te onderhouden.

De interne bezoekfaciliteiten zijn over het algemeen vrij gunstig. In alle inrichtingen wordt familiebezoek, ongestoord bezoek (in de gevangenis van Vorst vanaf begin 2007) en extra kinderbezoek georganiseerd.

De materiële omstandigheden (bezoeklokalen) zijn doorgaans behoorlijk. De akoestiek in sommige spreekplaatsen achter glas is echter problematische (Vorst).

In diezelfde inrichting zijn er eveneens klachten over de beperkte PV1 – jvdw 00081

32


mogelijkheden van tafelbezoek in vergelijking met andere inrichtingen (slechts na 3 maanden voorhechtenis voor verdachten)

In Sint-Gillis zijn er nog steeds maar 4 spreekkamers beschikbaar voor het bezoek

van

advocaten,

politiediensten

en

externe

hulpverleners.

Deze

infrastructuur is absoluut ontoereikend voor een arresthuis met een reële capaciteit van 620 gedetineerden. Advocaten en externe hulpverleners ontvangen hun cliënten noodgedwongen aan een tafel in de gang, waar personeel en medegedetineerden constant voorbij lopen en een permanent lawaai is. Dit is ontoelaatbaar gezien de noodzakelijke vertrouwelijkheid van deze gesprekken.

Alle inrichtingen besteden de nodige aandacht aan het behoud van de kindouderrelatie.

In de meeste inrichtingen worden de speciale kinderbezoeken op

woensdagnamiddag begeleid en/of geanimeerd door hulpverleners van Relais Enfants-Parents of van de diensten Justitieel Welzijnswerk. In quasi alle inrichtingen worden gezamenlijke festiviteiten op touw gezet n.a.v. bijvoorbeeld Sinterklaas,

vader-

en/of

moederdag,…

In

11

inrichtingen

praatgroepen voor gedetineerde vaders of moeders.

bestaan

ook

Deze worden meestal

georganiseerd door externe diensten zoals Relais Enfants-Parents of Justitieel Welzijnswerk. 4.2. Telefoon

In alle inrichtingen kunnen de gedetineerden dagelijks of om de twee dagen telefoneren op voorwaarde dat ze over voldoende belkrediet beschikken.

In 7

inrichtingen (Vorst, Sint-Gillis, Lantin, Doornik, Andenne, Mechelen en Ittre) vinden de Commissies dat de gesprekskosten veel te hoog liggen in verhouding tot telefoniekosten buiten de gevangenis. Dit is vooral een groot probleem voor buitenlandse

gedetineerden.

Meestal

is

de

telefoon

immers

hun

enig

communicatiemiddel met de buitenwereld en noodzakelijk voor de organisatie van hun terugkeer. De Commissie van Mechelen vraagt zich dan ook terecht af of voor de gevangenissen niet kan voorzien worden in een sociaal telefoontarief. 4.3. Briefwisseling

In alle inrichtingen is onbeperkte briefwisseling mogelijk. De binnenkomende post (met uitzondering van brieven van advocaten) wordt gecontroleerd. De uitgaande

PV1 – jvdw 00081

33


post wordt niet gecontroleerd en wordt derhalve gesloten afgegeven. In het algemeen zijn er geen misbruiken of schendingen van het briefgeheim gekend. In Ittre blijken de brieven van advocaten soms (per ongeluk) geopend te worden en in Doornik werden klachten geformuleerd met betrekking tot de interne briefwisseling. Zo blijken rapportbriefjes aan interne gevangenisdiensten of aan externe hulpverleners vaak “verloren” te gaan. De directie is aan deze klacht gedeeltelijk tegemoetgekomen via het installeren van brievenbussen waarin de gedetineerden

hun

brieven

aan

externe hulpverleners persoonlijk kunnen

deponeren.

5. Regime 5.1. De samenlevingsvoorwaarden

De samenlevingsvoorwaarden vormen de kern van de interne rechtspositie van gedetineerden. Het is namelijk de mate waarin gedetineerden met mekaar en met anderen in contact kunnen treden, die zal bepalen hoe de specifieke rechten, gunsten

en

plichten

kunnen

geconcretiseerd

worden.

Daarom

kunnen

samenlevingsvoorwaarden getypeerd worden met het begrip ‘regime’ in zijn specifieke betekenis van ‘de geldende vorm van samenleven in een bepaalde inrichting’. In de Belgische gevangenissen vindt de tenuitvoerlegging van vrijheidsbenemende straffen en maatregelen plaats in drie vormen: het gemeenschapsregime, het regime van de beperkte gemeenschap en het individueel regime. De eerste twee zijn de basisregimes, het derde is een uitzonderingsregime.

Eigenlijk is het op basis van de indeling en de bestemming van de inrichtingen dat de penitentiaire administratie het regime vaststelt. Zo kan men in de praktijk grosso modo stellen dat er een regime van gemeenschap heerst in de open en de halfopen

inrichtingen,

en

in

bepaalde

strafinrichtingen

voor

al

dan

niet

langgestrafte veroordeelden. In dit regime verblijven de gedetineerden in gemeenschappelijke werken leefruimten en nemen zij deel aan de in de gevangenis georganiseerde activiteiten. De directeur en/of het huishoudelijk reglement bepalen de tijdstippen en de omstandigheden waarin de gedetineerden op cel verblijven (bijvoorbeeld tijdens de avond en de nacht, tijdens de maaltijden en om redenen van een minimale bescherming van de privacy).

PV1 – jvdw 00081

34


In de arresthuizen heerst een regime van beperkte gemeenschap waarbij de gedetineerden in de cel blijven maar waarbij wel activiteiten worden aangeboden die zij in gemeenschap kunnen uitoefenen. Het individueel regime is een uitzonderingsregime en wordt enkel opgelegd om redenen van de handhaving van de orde en de veiligheid, vanwege tuchtredenen of om redenen van gerechtelijke of medische aard.

Het valt op dat in de meeste arresthuizen de cellen bezet worden door twee of meerdere gedetineerden. Ook in enkele strafinrichtingen worden noodgedwongen of op vraag van de gedetineerden de cellen gedeeld. 5.2. Activiteiten voor bepaalde doelgroepen

In een aantal inrichtingen zijn er onderwijsprojecten voor analfabeten. Deze projecten worden ondersteund door externe diensten. Ook zijn er in de meeste inrichtingen specifieke activiteiten voor gedetineerde vaders. In de inrichtingen voor vrouwen zijn de activiteiten specifiek gericht op de problemen en noden van de vrouwelijke gedetineerden. In zowat de helft van de gevangenissen zijn er activiteiten voor drugverslaafden. Het valt op dat er in meer en meer inrichtingen specifieke activiteiten voor anderstaligen worden georganiseerd (Ieper, Wortel, Antwerpen, Oudenaarde, Turnhout en Merksplas). Er zijn nergens specifieke projecten voor de uithandengegeven minderjarigen.

In bepaalde inrichtingen wordt geklaagd dat de middelen onvoldoende zijn om de gepaste activiteiten aan te bieden (o.a. Vorst, Berkendael en Sint-Gillis). Voor Sint-Gillis is dat volgens de Commissie van Toezicht ondermeer te wijten aan het feit dat de vakbonden gekant zijn tegen een te groot aanbod van activiteiten omdat daardoor de bewegingen van gedetineerden in de inrichting veel werk voor het personeel met zich zouden meebrengen. De Commissie van Vorst benadrukt dat het gebrek aan activiteiten en vorming de grote populatie van anderstalige gedetineerden sociaal isoleert. In Berkendael is er nood aan een “schrijver” voor de analfabete gedetineerden. 5.3. Incidenten

Een minderheid van de inrichtingen heeft te maken met ontvluchtingen. In de meeste gevallen leidt een poging tot ontvluchting tot een transfer naar een andere inrichting. Het kan ook aanleiding geven tot verscherpte controle of een PV1 – jvdw 00081

35


tuchtmaatregel. De massale ontsnapping in Dendermonde heeft geleid tot een versnelde aanpak van een aantal veiligheidsproblemen in deze inrichting.

In

tien

gevangenissen

hebben

er zelfmoorden

plaatsgevonden,

in

negen

inrichtingen is een gedetineerde een natuurlijke dood gestorven. Opvallend is dat bijna alle inrichtingen te maken hebben met geweld t.a.v. het personeel en de medegedetineerden. Geweld t.a.v. de bezoekers komt bijna niet voor en is dan nog meestal verbaal (Sint-Gillis, Oudenaarde en Nijvel). In de gevangenissen van Mechelen en Jamioulx heeft de Commissie er weet van dat het escalerende geweld te maken heeft met de drugtrafiek en de daarmee gepaard gaande rivaliteit tussen Oost-Europeanen en Marokkanen.

Sommige Commissies van Toezicht klagen erover dat zij geen of onvoldoende informatie krijgen over incidenten, of dat de informatie zelfs voor hen wordt achtergehouden (Verviers).

Een aantal Commissies van Toezicht schrijft bepaalde incidenten toe aan het gebrek aan opleiding van het personeel dat in sommige gevallen totaal verkeerd reageert (Hasselt). In Sint-Gillis zijn er zelfs gevallen gekend van conflicten tussen personeel (voornamelijk tussen Vlamingen en Walen), en staat één afdeling gekend voor racisme.

Vaak zijn de oorzaken van het geweld de overbevolking, het gebrek aan gelijkheid en rechtszekerheid, de dominantie van bepaalde gedetineerden over anderen die toch geen klacht durven indienen en zoals reeds gesteld de handel in verdovende middelen. In de open inrichtingen is bijna geen geweld t.a.v. het personeel gekend en is de agressie tussen de gedetineerden beperkt tot het verbale (fysieke agressie leidt in de open inrichtingen sowieso tot een transfer naar een gesloten inrichting). 5.4. Het gebruik van dwangmiddelen, veiligheidsmaatregelen en afzonderingsregimes

In alle inrichtingen wordt gereageerd op incidenten via de veiligheids- en tuchtmaatregelen. Het is de directeur die de beslissingen neemt. De Commissies van Toezicht hebben niet altijd zicht op de incidenten omdat deze vaak voor hen verborgen worden gehouden (Verviers, Oudenaarde, Gent). PV1 – jvdw 00081

36


In de meeste gevallen wordt wettig en rechtmatig omgegaan met het gebruik van deze maatregelen. Wanneer de Commissies klachten ontvangen, gaat het wel vaak over de duur van die veiligheidsmaatregelen, omdat de gedetineerden deze toch als zeer belastend ervaren. Ook wordt er af en toe geklaagd over het gebrek aan transparantie i.v.m. de reden, de tijdsduur en de verlenging van die maatregelen (Gent en Vorst).

De celinspecties worden in sommige inrichtingen niet op regelmatige wijze uitgevoerd. Soms gebeuren deze te drastisch in de zin dat de cel wordt overhoop gehaald. De Commissie van Ittre signaleert dat zij volgens de directie van de gevangenis niet gerechtigd zou zijn om toezicht te houden op de celinspecties. De isolatiecel of strafcel is in bepaalde inrichtingen niet menswaardig (Andenne, Marneffe, Sint-Gillis en Vorst). De zogenaamde naaktfouilles in Brugge, Turnhout en Merksplas waarborgen allerminst de bescherming van de privacy (zie recente veroordelingen door de rechter in kortgeding). De Commissie van Dendermonde en de Centrale Toezichtsraad blijven herhalen dat het gebruik van de waterspuit als dwangmiddel zeer laakbaar is. 5.5. Toepassing van de tuchtprocedure

Bij een inbreuk op de regels van het huishoudelijk reglement of van de penitentiaire regelgeving, en bij het plegen van strafbare feiten wordt een tuchtrapport opgesteld. Het zwaarst wordt gereageerd op fysieke agressie t.a.v. het personeel en de medegedetineerden. De directie en het personeel van sommige inrichtingen vinden de tuchtprocedure nogal zwaar en tijdrovend. Dit leidt soms tot een minder respect voor de rechten van verdediging (Sint-Gillis). Soms oordeelt de commissie dat er te vaak te hard wordt opgetreden voor kleine inbreuken en dat overleg een betere oplossing zou zijn (Brugge). De Commissie van Andenne vindt dat de straftoemeting in bepaalde gevallen te arbitrair is en dat het opstellen van een tuchtrapport varieert van beambte tot beambte. Een veel gehoorde klacht is dat de opsluiting in de strafcel voor de gedetineerde een zeer zware sanctie is die dan nog vaak gecombineerd wordt met een strikt individueel regime van enkele maanden.

De Commissie van Oudenaarde pleit ervoor dat aan het gevangenispersoneel een opleiding wordt gegeven i.v.m. de rechtspositie van gedetineerden uitgewerkt PV1 – jvdw 00081

37


door de Basiswet Gevangeniswezen, en inzonderheid over de tucht. Dit om een meer eenvormig tuchtbeleid te creëren. 5.6. De tuchtsancties

De waaier van tuchtsancties is groot: van het afnemen van gunsten tot de opsluiting in de strafcel. De nieuwe tuchtprocedure leidt tot een rechtvaardiger tuchtrecht. In Mechelen en Dendermonde is er een consequent tuchtbeleid: bepaalde overtredingen zijn gekoppeld aan bepaalde sancties (zogenaamde “spiegelende sancties”). De Commissie van Ittre vindt dat de stopzetting van een opleiding nooit als sanctie zou mogen uitgesproken worden. In de inrichtingen van Andenne, Marneffe, Vorst en Sint-Gillis vinden de Commissies het “cachot” ronduit middeleeuws. 5.7. Inspraakmogelijkheden

In de meeste inrichtingen zijn er geen inspraakmogelijkheden of is er geen overlegorgaan ingesteld dat advies kan geven over de zaken van algemeen belang van de gedetineerden. Inspraak beperkt zich dan tot een individuele vraag via een rapportbriefje aan de directie. In sommige gevangenissen zien bepaalde gedetineerden de opsluiting in de strafcel als enige mogelijkheid om de directie te kunnen spreken (Andenne en Vorst). De gevangenissen van Oudenaarde, Wortel, Leuven Hulp en Dendermonde kennen wel een (beperkt) systeem van inspraak.

Een aantal Commissies ziet in een overlegorgaan wel een meerwaarde om de sfeer in de inrichting te verbeteren en bepaalde problemen preventief te kanaliseren. Zij hebben ook de indruk dat er door de werking van hun Commissie ook op dat vlak inspraak via de gedetineerden komt. 5.8. Klachtmogelijkheden

In geen enkele inrichting bestaat een uitgewerkte procedure van klachtenrecht bij een onafhankelijke instantie, zoals dit in de toekomst door de Basiswet zal vereist worden. De klachten gaan nu via een rapportbriefje bij de directie. Sommige klachten gaan ook naar de Commissies van Toezicht die op een informele wijze tot een oplossing trachten te komen. Daarbij wordt in de meeste gevallen voldoende steun ontvangen vanwege de directie. Echter in bepaalde gevallen is het probleem structureel en kan er geen oplossing gevonden worden, bijv. gebrek PV1 – jvdw 00081

38


aan psychosociaal personeel (Hasselt). Ook worden soms klachten gericht aan de politiediensten en het parket.

In

sommige

inrichtingen

klagen

de

gedetineerden

dat

hun

klachten

via

rapportbriefje verdwijnen en niet tot bij de directie geraken of niet beantwoord worden (Sint-Gillis en Vorst). Sommige Commissies horen van de gedetineerden dat de penitentiair beambten het niet appreciëren dat zij klachten indienen (bijv. Oudenaarde), of dat er absoluut geen tegenspraak is (Ittre). 5.9. Eerbiediging van de privacy.

Er zijn in een minderheid van de inrichtingen klachten over de eerbiediging van de privacy. Wel zijn de Commissies er zich van bewust dat in een totaalinstituut als de gevangenis, de bescherming van de privacy niet gemakkelijk te waarborgen is. Zo is er de controle van

de briefwisseling, zijn er de

bezoekerslijsten met naam van de bezoekers en wordt het telefoongebruik gecontroleerd via de opgegeven telefoonnummers. Ook de fouilleringen, en vooral de naaktfouille, en de celinspecties worden door de gedetineerden soms als privacyschendend aangevoeld. Vooral wanneer die op een constante manier gebeuren zonder dat er ernstige aanwijzingen zijn.

Er stelt zich in sommige inrichtingen een probleem i.v.m. het uitlekken door het personeel van de strafbare feiten waarvoor de gedetineerden zijn opgesloten (bijv. in Verviers door de niet beveiliging van de informatica, misbruik door beambten in Gent en Sint-Gillis). Dit zijn uitzonderingsgevallen.

6. Arbeid 6.1. Arbeidsmogelijkheden

In alle inrichtingen zijn er arbeidsmogelijkheden in het huishoudelijk werk en in de werkplaatsen (zij het soms miniem). In Jamioulx, Dendermonde, Turnhout, Merksplas, Verviers en Mechelen geven de Commissies van Toezicht aan dat er ook kan gewerkt worden op cel. In Hoogstraten en Ruiselede is werk mogelijk in de landbouwbedrijven. De strafinrichting van Hoogstraten organiseert ook buitenstages.

PV1 – jvdw 00081

39


6.2. Ongevallen

Er vinden bijna geen arbeidsongevallen plaats. Hier en daar maken de Commissies gewag van kleine ongevallen (Vorst, Oudenaarde, Dendermonde en Ittre). De regels m.b.t. de arbeidsveiligheid worden gevolgd. 6.3. Arbeidsaanbod

In de meeste inrichtingen is het aanbod te beperkt, slechts in Hoogstraten en Ittre is het aanbod bevredigend. De andere inrichtingen kampen met een serieus tekort en de wachtlijsten zijn zeer lang. Sommige Commissies opperen daarbij het voorstel om de penitentiaire arbeid niet langer centraal te sturen maar meer bevoegdheid te geven aan de lokale directies. Wel dient de centrale administratie onderhandelingen aan te knopen met de sector of de middelen daarvoor ter beschikking te stellen. 6.4. Aard van de arbeid

De arbeid is meestal niet gevarieerd genoeg en richt zich bijna uitsluitend op laaggeschoolden. In de open inrichtingen is het werk meer gevarieerd, evenals in de gevangenissen van Berkendael, Wortel, Nijvel, Turnhout, Merksplas en Ittre. Er

wordt

vastgesteld

dat

de

geboden

gevangenisarbeid

gedetineerden

onvoldoende voorbereidt op het arbeidsleven buiten de gevangenis (immers onvoldoende

overeengestemd

met

de

gangbare

verwachtingen

op

de

arbeidsmarkt). 6.5. Arbeidsverdeling

Een aantal Commissies hebben klachten ontvangen met betrekking tot de arbeidsverdeling. Deze zou niet op een eerlijke manier gebeuren en er zou sprake zijn van favoritisme door de verantwoordelijke penitentiair beambten. Dit kon evenwel niet hard gemaakt worden. Wel pleiten bepaalde commissies voor een transparant systeem van de arbeidsverdeling en van de opmaak van de wachtlijsten. Transfers of tuchtsancties zouden geen invloed mogen hebben op de werkzekerheid.

7. Ontspanning Zoals vorig jaar reeds werd vastgesteld, beschikken alle gevangenissen over een minimum

aan

infrastructuur

voor

ontspanning

PV1 – jvdw 00081

(bibliotheek,

sportzaal, 40


wandelruimte). De kwaliteit en beschikbaarheid van de infrastructuur verschilt echter erg van gevangenis tot gevangenis.

De ontspanning van de gedetineerden bestaat vooral uit televisiekijken en de dagelijkse wandeling op de binnenplaats. Er moet worden onderstreept dat de televisie in de gevangenis niet gebruikt wordt als een instrument voor een gepland ontspanningsbeleid, maar als een accessoire dat zo goed als onmisbaar geworden is in de cel. Gezien gedetineerden hiervoor dienen te betalen is dit enkel beschikbaar voor diegenen die hiervoor geld ter beschikking hebben.

De Brusselse Commissies halen talrijke en terugkerende klachten aan van gedetineerden over het gebrek aan activiteiten (Vorst) en wijzen op de grote tekortkomingen op dat vlak voor bepaalde categorieën van gedetineerden (gedetineerden van de vleugels C en D in Vorst). Wat Sint-Gillis betreft moet worden vastgesteld dat er eigenlijk geen echte ontspanningsinfrastructuur aanwezig is.

In Vorst hebben de gedetineerden onder het individueel beveiligingsregime geen enkele activiteit, met uitzondering van een dagelijkse individuele wandeling van een uur. Blijkbaar worden ook voor gedetineerden op de psychiatrische annex erg weinig activiteiten georganiseerd wat het regime op deze afdeling bijzonder zwaar maakt. Wanneer een gedetineerde in de isoleercel wordt ondergebracht, leidt dat er eveneens toe dat hij niet meer mag wandelen. In Vorst kan niet worden gewandeld als het wandeluur samenvalt met een bezoek of een gesprek met de maatschappelijk werker.

De overbevolking in de gevangenissen heeft heel wat gevolgen voor de ontspanningsmogelijkheden voor gedetineerden. Te Lantin zijn de activiteiten afgeschaft, met uitzondering van die in het arresthuis. In Mechelen heeft de overbezetting in de ontspanningsruimten, tijdens de

weinige

spanningen.

openingsuren De

waarin

gevangenis

heeft

aanvankelijk een

voorzien

oplossing

PV1 – jvdw 00081

was,

uitgewerkt

geleid

tot

waarbij

het 41


tijdschema voor de avondwandeling dat normaliter enkel in de zomer geldt, het volledige jaar van kracht is.

Uit de beoordelingen van de verschillende commissies kan worden opgemaakt dat vooral activiteiten die geen groepsengagement op langere termijn vragen het meest gewaardeerd worden. Zo stijgt de vraag van de gedetineerden om individuele sporten te kunnen beoefenen, zoals fitness of powertraining, op zodanige wijze (deels ook door de overbevolking) dat de meeste inrichtingen moeite hebben om voldoende aanbod op dit vlak te verstrekken. Men moet het inderdaad stellen met een

sportinfrastructuur die maximaal

benut wordt

(Antwerpen, Verviers, Wortel, Nijvel, Ittre) of slechts een beperkte capaciteit heeft (Vorst, Mechelen). Het intensief gebruik van het materiaal voor deze sporten leidt tot slijtage wat regelmatig onderhoud en vervanging vraagt waarin niet altijd voldoende wordt voorzien (Vorst).

In de gevangenissen in het Franstalige landsgedeelte kan vooral het gebrek aan gezamenlijke activiteiten worden vastgesteld, of het nu om sport (Doornik: geen enkele teamsport) of om gezamenlijke ontspanning gaat (geen gezelschapsspelen in een gemeenschappelijke zaal te Sint-Gillis).

Bijna alle gevangenissen beschikken over een bibliotheek die bestemd is voor de gedetineerden. Het gebruik ervan is sterk afhankelijk van de inrichting, de aard van de aanwezige werken (stripverhalen, werken van een toegankelijk niveau, een aanbod in verschillende talen) en de motivatie van het personeel dat er is aangesteld. Een goede combinatie van deze factoren kan ertoe leiden dat van de bibliotheek regelmatig gebruik wordt gemaakt (Ittre).

Het

blijkt

dat

gedetineerden

sportactiviteiten

verkiezen

boven

culturele

activiteiten (muziek, toneel, zowel activiteiten als voorstellingen), die zeldzamer zijn en met externe actoren moeten worden opgezet. Bijgevolg wordt de culturele infrastructuur (bioscoop- en toneelzaal) soms slechts af en toe gebruikt (Mechelen, Verviers, Lantin:

toneelzaal wordt gerenoveerd). De weinige

voorstellingen te Verviers worden tot op zekere hoogte bijgewoond. In Jamioulx is daarentegen besloten de theatervoorstellingen volledig af te schaffen bij gebrek aan interesse van de gedetineerden. Ook de muziekvoorstellingen kennen er slechts een matig succes. PV1 – jvdw 00081

42


Over het algemeen wordt vastgesteld dat de georganiseerde activiteiten goed worden begeleid, vooral in Vlaanderen. Het belangrijkste aandachtspunt blijkt echter om een goede afstemming te vinden tussen vraag en aanbod.

8. Godsdienst en levensbeschouwing Zoals verwacht, bevestigen de nieuwe observaties van de Commissies de algemeen positieve vaststelling die ter zake eerder was gedaan.

Wat het aanbod aan vertegenwoordigers van erediensten of lekenconsulenten betreft, wordt meestal voldaan aan de verwachtingen in verband met de verschillende

overtuigingen,

althans

voor

de

belangrijkste

christelijke

godsdiensten (katholiek en protestant). In de gevangenis van Vorst zou een mank lopende organisatie er soms toe geleid hebben dat gedetineerden, die nochtans ingeschreven waren voor de eredienst, niet uit hun cel werden gehaald. Het gegeven dat dezelfde gedetineerde hier meer dan eens mee werd geconfronteerd, leidt evenwel tot twijfel over de legitimiteit van de motivatie («geen plaats meer ») aangevoerd als antwoord op de vragen om uitleg van de Commissie.

De situatie is problematischer voor de orthodoxen in sommige inrichtingen waar niets voor hen georganiseerd is (Vorst, Verviers). Soms krijgen ze de toelating, bij gebrek aan een betere oplossing, om de wekelijkse katholieke eredienst bij te wonen (Dendermonde).

Verviers betreurt de totale afwezigheid van een lekenconsulent, ondanks de verzoeken.

Wat de islamitische eredienst betreft, blijken heel wat inrichtingen niet of onvoldoende te beschikken over de diensten van een imam. De Commissie van Gent meldt dat er slechts een sporadische aanwezigheid is, in Vorst zou de werking van de imam volledig zijn stopgezet. In Mechelen werd de imam na ziekte niet vervangen. De Commissie te Sint-Gillis beklaagt dat de imams problemen ondervinden om de inrichting binnen te komen. Een bijkomend probleem in Sint-Gillis is dat de enige imam die toelating heeft om de PV1 – jvdw 00081

43


“terroristische” gedetineerden te ontmoeten niet naar deze inrichting komt. Enkele Commissies melden dat de imams nog wachten op hun officiële aanstelling (Oudenaarde,

Doornik). Enkele inrichtingen zouden niet beschikken over een

vertegenwoordiger

van

de

islamitische

eredienst

(Andenne,

Lantin).

In

Berkendael komt sinds mei een dame die de islamitische eredienst verzorgt.

In het algemeen bieden de strafinrichtingen de gedetineerden een aanpassing van het regime dat vereist is om de specifieke voorschriften van hun godsdienst na te leven. Er zijn hierop, bij wijze van uitzondering, enkele specifieke problemen gemeld: de onmogelijkheid om samen te bidden tijdens de ramadan (Hoogstraten) of de ongepaste onderbreking van het persoonlijk gebed dat sommige personeelsleden als voorwendsel gebruiken om de gedetineerde te straffen (bezoek, advocaat, telefoon, ...) (Doornik).

In 2006 zijn er geen specifieke problemen gemeld tijdens de ramadan. De gevangenissen

organiseren

zich

om

de

tijdens

die

periode

opgelegde

vastenschema’s na te leven, hetzij door een andere organisatie van de maaltijdbedeling, hetzij door de warme maaltijden twee keer te verdelen (Vorst), hetzij door de maaltijden “zo laat mogelijk” te bedelen (Sint-Gillis). De wijziging van het levensritme tijdens de ramadan sluit niet aan bij de interne werkwijze van de gevangenis wat maakt dat de staat van de cellen bezet door moslims soms te wensen overlaat op het vlak van hygiëne en sanitair (Mechelen).

Het bedrag van iets meer dan 3 euro per persoon voor het voorzien in dagelijks voedsel leidt ertoe dat het moeilijker wordt de religieuze voedselvoorschriften na te leven naarmate de beginselen die moeten worden nageleefd strenger worden. Wat de «koosjere» gerechten betreft, geëist door degenen die de joodse godsdienst belijden, meldt de Commissie van Hoogstraten dat beroep kan worden gedaan op speciaal voedsel dat niet in de gevangenis werd bereid. Voor het overige proberen de gevangenissen zo goed mogelijk in te gaan op de vragen om over een aangepast dieet te beschikken. Hiervoor wordt in drie opties voorzien:

normaal, vegetarisch

en

zonder

varkensvlees (Sint-Gillis). Voor

gedetineerden die de voorschriften van hun godsdienst zo strikt mogelijk willen naleven geeft dit echter niet steeds een volledig antwoord: er is een gebrek aan zekerheid dat het voedsel halal is, er is vraag naar voedsel dat niet in aanraking is geweest met varkensvlees,… (Vorst, Doornik). PV1 – jvdw 00081

44


Tot besluit kan worden gesteld dat het belangrijkste aandachtspunt waarop de Commissies wensen te wijzen de noodzaak is van de aanwezigheid in de gevangenis van voldoende bedienaars van de islamitische eredienst.

Titel 3: Gegevens met betrekking tot reclassering en herstel

1. Opleiding 1.1 Algemene opleiding

Met uitzondering van de gevangenis te Wortel bestaat de mogelijkheid om algemene opleidingen te volgen in alle gevangenissen. De Commissies actief in de Nederlandstalige gevangenissen melden dat de opleidingen, vooral georganiseerd door de Centra voor volwassenenonderwijs (CVO’s)

en

Centra

Basiseducatie

van

de

Vlaamse

Gemeenschap,

op

gestructureerde wijze en met succes verlopen. Het betreft doorgaans nietkwalificerende opleidingen die op vrij systematische wijze worden georganiseerd in onder meer de volgende materies: alfabetisering, Nederlands, Engels, Frans, Nederlands voor anderstaligen, informatica, sociale vaardigheden, begeleiding bij afstandsonderwijs,… De Commissies maken ook melding van de organisatie van meer gerichte cursussen

en

vormingen,

zoals

opvoeding

van

kinderen

(Dendermonde),

permanente vorming (Gent), modules voor de bewustmaking van de dimensie van het slachtoffer (Hasselt),…

De Commissies actief in de Franstalige gevangenissen melden dat de opleidingen, meestal niet-kwalificerend, op vrij systematische wijze worden georganiseerd in onder meer de volgende materies: alfabetisering, Frans, bijwerking, wiskunde, Frans voor anderstaligen, Nederlands, Engels, sociale vaardigheden, informatica, bedrijfskunde, begeleiding bij afstandsonderwijs,… Andere cursussen worden meer lokaal georganiseerd: begeleiding bij het behalen van het diploma lager onderwijs en lager middelbaar onderwijs (Jamioulx, Verviers en de Franstalige gedetineerden te Vorst); module hulp bij professionele re-integratie en workshop leren schrijven (afdeling veroordeelden Lantin); Spaans, Pools, sociaal recht en handelsrecht, individuele begeleiding bij de PV1 – jvdw 00081

45


voorbereiding op een assisenproces (de Franstalige gedetineerden te Vorst), een gedetineerde die examens geschiedenis aflegt als vrije student aan de ULB (zeer zelden!) (Ittre); relaxatie (arresthuis te Lantin); workshop lezen en schrijven (Ittre); toneel, yoga, aerobics, djembé (Berkendael); tuinieren (ook moestuin), gezelschapsspelen, sociaal schilderen (Vorst – psychiatrische afdeling); muziek; brevet van EHBO’er van het Rode Kruis (Doornik),…

Volgende

moeilijkheden

met

betrekking

tot

het

opleidingsaanbod

werden

aangekaart: -

het aanbod is de laatste jaren uitgebreid, maar voor heel wat gedetineerden stelt zich het probleem dat zij zich niet voor langdurige programma’s of modules kunnen inzetten vanwege een korte detentieduur, overplaatsingen,… (Antwerpen);

-

de opleiding informatica gegeven door de KULeuven werd stopgezet omdat de gedetineerden de cursusdocumenten onmogelijk konden ontvangen via internet (Leuven-Centraal);

-

er is een gebrek aan algemene opleidingen die toegang geven tot een beroep (Sint-Gillis).

Volgende positieve punten werden benadrukt: -

de inrichting te Hoogstraten beschikt over een uitgebreid intramuraal opleidingsaanbod dat geïntegreerd is in het open regime in deze inrichting;

-

verschillende onderwijsinstellingen gaan over tot evaluatietests om het niveau van de reeds verworven competenties te bepalen met het oog op een goede studiekeuze (Lantin, Doornik).

1.2. Beroepsopleiding

De meeste Commissies geven aan dat de mogelijkheid bestaat om een beroepsopleiding te volgen, zowel intra muros als extra muros.

In de Nederlandstalige inrichtingen worden opleidingen intra muros hoofdzakelijk georganiseerd te Hoogstraten. Dankzij het project “Buitenkans”, gesubsidieerd door het Europees sociaal fonds en gerealiseerd via een partnership met de penitentiaire beambten-technici, justititeel welzijnswerk en de VDAB, krijgen de gedetineerden de mogelijkheid een arbeidsintegratietraject in de bouwsector te volgen

(schilder-behanger,

elektricien,

metselaar,

PV1 – jvdw 00081

stukadoor).

De

VDAB 46


organiseert

tevens

opleidingen

tot

automecanicien,

magazijnier

en

heftruckchauffeur. Het onderwijs voor sociale promotie (OSP) geeft opleidingen tuinonderhoud, keukenhulp en informatica. De opleidingen ‘Kantoor’ en ‘Keuken’ worden georganiseerd in Oudenaarde. De meeste Commissies vermelden de mogelijkheid voor de gedetineerden om deel te nemen aan opleidingen extra muros. Deze worden voornamelijk georganiseerd door de VDAB, in sociale werkplaatsen en verwante bedrijven voor sociale economie of in andere opleidingscentra. Enkel gedetineerden onder het regime van beperkte detentie of onder elektronisch toezicht kunnen er aan deelnemen.

De VDAB voorziet met het programma « Aan de Bak » in detentieconsulenten die zetelen in de inrichtingen. Deze detentieconsulenten bieden de gedetineerden een begeleiding, oriëntering en desgevallend een opleiding aan bij de actieve zoektocht naar werk. Het programma wordt uitgevoerd in 8 gevangenissen in Vlaanderen. In

de

Franstalige

gevangenissen

sommen

verschillende

Commissies

de

mogelijkheden op tot het volgen van opleidingen intra muros, voornamelijk georganiseerd door het onderwijs voor sociale promotie: metselen (Jamioulx en Lantin),

vloeren

en

stukadoorwerk

(Verviers),

sanitair

(Jamioulx),

lassen

(Andenne), industriële metaalbewerking (Lantin/afdeling veroordeelden), koken (Andenne, Berkendael en Nijvel), bedrijfskunde (Jamioulx en Verviers), confectie (Lantin/vrouwenafdeling), informatica (Andenne, Berkendael, Lantin, Verviers), gelaatsverzorging/esthetiek (Franstaligen te Berkendael),…

De organisatie van beroepsopleidingen wordt door de Commissies en de Centrale Raad als zeer positief geëvalueerd, gezien de grote meerwaarde voor de reïntegratiekansen van de betrokkenen. Een officiële erkenning van de gevolgde beroepsopleiding blijkt erg motiverend te werken voor de deelnemers.

De

Commissies

wijzen

echter

op

de

volgende

zijn

beroepsopleidingen

lacunes

in

het

aanbod

beroepsopleidingen: -

in

arresthuizen

quasi

onbestaande

(Vorst/Berkendael); PV1 – jvdw 00081

47


-

in Mechelen hebben enkel gedetineerden die zich na vrijlating zullen huisvesten in Mechelen toegang tot de opleidingen extra muros van de VDAB;

-

ten gevolge van vakbondsacties en een akkoord terzake tussen het ministerie van

justitie

en

de

vakbonden

werd

een

aanzienlijk

deel

van

het

opleidingsaanbod in Sint-Gillis geschrapt, waaronder de beroepsopleiding tuinbouw; -

gedetineerden ervaren moeilijkheden om stages extra muros te lopen zolang zij niet onder het regime van beperkte detentie vallen (Verviers).

1.3. De organisatoren van de opleidingen

Over het algemeen organiseren voorzieningen van de gemeenschappen en gewesten onderwijs, vorming en opleidingen in alle inrichtingen. Een grote meerderheid van de inrichtingen doet eveneens een beroep op vrijwillige leerkrachten. Enkele gevangenissen zetten ook penitentiaire beambten in als monitor bij beroepsopleidingen (Hoogstraten, Nijvel).

In de Nederlandstalige gevangenissen zijn de organisatoren van het algemeen onderwijs- en vormingsaanbod: -

de centra voor volwassenenonderwijs (CVO’s) van de Vlaamse Gemeenschap die steeds meer kwalificerende en niet-kwalificerende opleidingen verstrekken in verschillende inrichtingen;

-

de Centra Basiseducatie;

-

privé-leerkrachten;

-

vrijwilligers via diensten justitieel welzijnswerk;

-

Afstandsonderwijs B.I.S. (Begeleid Individueel Studeren);

-

Vormingsinstelling ‘De Rode Antraciet’;

-

de VDAB.

Beroepsopleidingen worden aangeboden door: -

de VDAB (extra muros);

-

het onderwijs voor sociale promotie;

-

enkele penitentiaire beambten-technici die beroepsopleidingen begeleiden (Hoogstraten).

Beroepsoriëntatie en

arbeidstrajectbegeleiding worden aangeboden door

de detentieconsulenten van de VDAB in 8 inrichtingen.

PV1 – jvdw 00081

48


In de Franstalige gevangenissen zijn de organisatoren van het algemeen onderwijsaanbod: -

ADEPPI (Atelier d’éducation permanente pour personnes incarcérées), actief in 7 inrichtingen;

-

bepaalde diensten voor sociale hulpverlening aan gedetineerden (Lantin, Hoei);

-

enkele organisaties die in beperkte mate actief zijn in enkele strafinrichtingen (« Lire et écrire », Université du travail de Charleroi, CEFOC,…);

-

vrijwillige leerkrachten.

Inzake beroepsopleidingen (vooral vooropleidingen) is het onderwijs voor sociale promotie de belangrijkste actor van de Franse Gemeenschap. Op regelmatige basis zijn oriëntatieconsulenten van Forem aanwezig in de gevangenissen, hoofdzakelijk via de acties in het kader van het Europees project “RE-Insert” (begrotingslijn “Equal”). De Commissies van Nijvel en Doornik benadrukken een goede samenwerking tussen de verschillende aanwezige actoren.

In de Brusselse gevangenissen zijn de actoren voor algemene opleidingen quasi dezelfde als die in de Nederlandstalige en Franstalige gevangenissen. In het bijzonder in Vorst wordt echter een gebrek aan overleg en coördinatie tussen de verschillende buitendiensten vastgesteld, wat het gevolg is van een versnipperde aansturing vanuit de verschillende bevoegde overheden (Cocof, VGC, GGC, gemeenten,…).

Er

is

echter

geen

enkele

aanbodverstrekker

voor

beroepsopleidingen actief in de Brusselse gevangenissen.

Verschillende Commissies geven aan dat er bij de organisatie van opleidingen een gebrek aan medewerking van het penitentiair personeel ervaren wordt. Het is moeilijk lesgevers gemotiveerd te houden. Een aanvoelen dat de inrichting het organiseren van opleidingen niet ondersteunt dreigt demotivatie van lesgevers in de hand te werken (Andenne, Jamioulx). 1.4. Deelname aan het opleidingsaanbod

Ongeveer een derde van de Commissies stelt vast dat iedere gedetineerde die dit wenst, een opleiding kan volgen.

PV1 – jvdw 00081

49


In verschillende gevangenissen vermelden de Commissies het bestaan van selectiecriteria en beperkingen voor de deelname. In principe hebben de Commissies geen bezwaar tegen selectiesystemen op voorwaarde dat deze transparant zijn en berusten op objectieve criteria. Volgende selectiecriteria en beperkingen worden aangehaald: -

Dendermonde: selectie op grond van criteria inzake veiligheid, talenkennis en vaardigheden;

-

Hasselt: het principe is dat alle gedetineerden kunnen deelnemen aan de opleidingsactiviteiten maar het aanbod is gericht op specifieke groepen;

-

Ittre: selectiecriteria zijn de duur van de straf en de duur van de opleiding, tuchtmaatregelen gelden als uitsluitingscriterium en kunnen ook inhouden dat een reeds participerende gedetineerde de evaluatietest bij het beëindigen van de opleiding niet mag afleggen;

-

Jamioulx: slechts recht op twee keer drie uur algemene cursussen per week, geen toegang tot de beroepsopleidingen voor de gedetineerden in het afzonderingsregime;

-

Lantin: enkel toegang tot een opleiding middels akkoord van de directeur en de hoofdbewaarder, eventuele uitsluiting op basis van lichamelijke of geestelijke gezondheidsproblemen;

-

Mechelen en

Ieper:

enkel

veroordeelden

kunnen deelnemen aan een

opleiding; -

Sint-Gillis: toegang tot de opleidingen beperkt tot de gedetineerden van bepaalde afdelingen mits ten aanzien van hen geen tuchtsancties zijn genomen;

-

Doornik: beroepsopleidingen enkel toegankelijk voor veroordeelden, de keuze van een opleiding is onderworpen aan bepaalde voorafgaande vereisten geëvalueerd via een oriëntatietest;

-

Verviers:

vage

selectiecriteria

bekritiseerd

door

de

gedetineerden;

de

opleidingsmogelijkheden zijn beperkt voor de zedendelinquenten.

Een belangrijk knelpunt, aangekaart door verschillende Commissies, is dat werken in de gevangenis en het volgen van een (beroeps)opleiding met elkaar in concurrentie treden. Vermits de verloning van het werk veel hoger is dan de aanmoedigingspremie toegekend aan een

student-gedetineerde,

kiezen de

kansarme gedetineerden bij voorrang voor de gevangenisarbeid. Dit gaat ten PV1 – jvdw 00081

50


koste van het volgen van een vorming of opleiding in functie van de reïntegratie. Het is daarom aangewezen systemen uit te werken (halftijds werk/opleiding, opleiding na de werkuren,…) waardoor dit kan voorkomen worden. 1.5. Bekendmaking van het opleidingsaanbod

In de Nederlandstalige gevangenissen gebeurt de algemene bekendmaking van het opleidingsaanbod het vaakst via affiches, brochures, flyers en via ‘mond aan mond reclame’. Andere, meer specifieke bekendmakingprocedures worden vooral in bepaalde gevangenissen

of

voor

bepaalde

categorieën

gedetineerden

gebruikt:

de

bijzondere aandacht van de maatschappelijk werker van de PSD ten aanzien van de analfabeten (Dendermonde); een gesprek met de PSD en de culturele dienst (Gent); verschillende kanalen zoals het justitieel welzijnswerk, de VDAB en de PSD

(Hasselt);

de

oriëntatieconsulenten

onthaalbrochure (Hoogstraten);

van

interne

de

gevangenis

communicatie

en

de

(Leuven-Hulp);

communicatie via het videokanaal (Antwerpen, Hasselt, Mechelen); door het door justitieel welzijnswerk opgesteld programma (Wortel).

In de Franstalige gevangenissen geschiedt de bekendmaking via het aanplakken in de afdelingen of een ontmoeting met de lesgevers (Vorst, Jamioulx); folders verspreid

in

de

cellen

en

mondelinge informatie

van

de

PSD

(Lantin);

systematisch georganiseerde informatiesessies voor de “primaire” gedetineerden in het kader van het project van vleugel A en via ‘mond aan mond reclame’ voor de anderen (Franstaligen te Sint-Gillis); affiches, folders in alle cellen en informatiesessies

georganiseerd

door het

ADEPPI

(Doornik);

pedagogische

coördinator (Verviers). Een aantal Commissies wijzen echter op de volgende moeilijkheden: -

Gedetineerden inzonderheid

melden aan

de

dat

informatie

analfabete

niet

altijd

gedetineerden.

wordt

doorgegeven,

Penitentiaire

beambten

zouden de doorstroming van informatie belemmeren (Doornik). -

Er is nood aan een beter beheer van de bekendmaking en een meer doordacht beleid inzake informatieverstrekking; verouderde affiches moeten worden weggenomen gezien de grote hoeveelheid nutteloze informatie de aangeplakte relevante informatie ontkracht (Vorst / Berkendael).

PV1 – jvdw 00081

51


1.6. Beantwoordt het aanbod aan de behoeften?

Hoewel de Commissies bevestigen dat alle gedetineerden zonder beperkingen opleidingen kunnen volgen, maken zij meestal de aantekening dat het aanbod te beperkt is en niet of onvoldoende overeenkomt met de behoeften.

Enkel de Commissies te Gent en Hoogstraten zijn van oordeel dat de opleidingen aan de behoeften van gedetineerden voldoen. Enkel te Gent wordt aangegeven dat het aanbod ook toereikend is.

De Commissies wijzen op de volgende lacunes: -

Andenne: enkel algemene opleidingen die over het algemeen niet leiden tot een diploma of een getuigschrift, heel wat niet beantwoorde aanvragen en een zekere administratieve logheid;

-

Dendermonde: nood aan meer opleidingsprogramma’s die actief gericht zijn op de sociale reïntegratie;

-

Doornik: moeilijkheden om groepen op te richten aangepast aan de specifieke behoeften van de analfabete niet-Franstalige gedetineerden; grote vraag naar beroepsopleidingen en artistieke, sportieve en ludieke

activiteiten (potten

bakken en muziek) en minder vraag naar algemene cursussen; het belang om het aanbod uit te breiden, zeer lange wachttijden gelet op het onvoldoende aantal beschikbare plaatsen; -

Hasselt: het aanbod is te weinig structureel ingeplant en wordt bepaald door de financiële mogelijkheden en de tijd die de externe partners kunnen besteden aan de activiteiten intra muros, er is behoefte aan een ruimer en veelzijdiger aanbod “op maat”, een uitgebreider aanbod voor vrouwen en een groter aanbod taalcursussen voor anderstaligen;

-

Ieper: beperking van de opleidingsmogelijkheden deels te wijten aan het feit dat de inrichting een arresthuis is met een zeer wisselende bevolking en dat de directie vooral de nadruk legt op de veiligheid en het behoud van de rust in de gevangenis;

-

Ittre: een gebrek aan behoeftebepaling bij gedetineerden en afstemming van het opleidingsaanbod op de noden, gebrek aan aandacht voor continuïteit in het opleidingsaanbod bij vrijlating of overplaatsing;

-

Jamioulx:

een

gebrek

aan

opleidingen

voor laaggeschoolden

en

voor

buitenlandse gedetineerden, een tekort aan alfabetiseringsprogramma’s en PV1 – jvdw 00081

52


aan begeleiding bij afstandsonderwijs; de beschikbare budgetten voor vorming, opleiding en culturele activiteiten zijn ontoereikend; -

Lantin: noodzaak om te voorzien in een echt statuut voor de “studentgedetineerde” met een aangepast regime, gebrek aan een theoretische opleiding rijbewijs; onvoldoende schriftelijke follow-up van de cursussen wat ontmoedigend werkt, voor bepaalde opleidingen onvoldoende plaatsen terwijl andere cursussen niet beginnen door een gebrek aan inschrijvingen, nood aan een overplaatsingsbeleid voor gedetineerden die een opleiding willen volgen in een andere gevangenis;

-

Leuven-Hulp: een gebrek aan budgetten en organiserend personeel;

-

Mechelen: ontbreken van beroepsopleidingen, de plaatselijke VDAB oriënteert zich enkel op de gevangenen die belangstelling hebben voor reïntegratie in de regio Mechelen;

-

Nijvel: gebrek aan een basisaanbod, aan individuele opleidingstrajecten op maat en aan kwalificerende opleidingen;

-

Sint-Gillis: zeer beperkt opleidingsaanbod en gebrek aan beroepsopleidingen met als gevolg dat de meest gemotiveerde gedetineerden hun toevlucht nemen tot het afstandsonderwijs;

-

Verviers: gebrek aan onderwijs- en opleidingsaanbod op maat;

-

Vorst / Berkendael: de grote turnover van gedetineerden bemoeilijkt de organisatie van cursussen, de vraag is groter dan het aanbod, er worden vooral recreatieve activiteiten geboden, cursussen worden slechts tijdelijk en onregelmatig gegeven afhankelijk van de goede wil en de bereidwilligheid van de organisatoren, er is een gebrek aan lesgevers, cursussen en werkuren overlappen, er is nood aan een trajectmatige, modulaire aanpak op maat en afgestemd op het detentietraject.

Enkele Commissies geven

aan

dat

er de laatste jaren wel

aanzienlijke

inspanningen werden geleverd (Antwerpen, Hasselt), maar dat deze tot op heden nog ontoereikend blijven. Positieve ontwikkelingen zijn: -

Regelmatige behoeftepeilingen bij gedetineerden, waarvoor beroep wordt gedaan op onderzoeksgroepen – met hulp van de Vlaamse overheid – of thesisstudenten (Gent);

-

Perspectieven geboden in het kader van het ‘Vlaams Strategisch plan voor hulp- en dienstverlening aan gedetineerden’. Dit plan voorziet in een kwalitatieve en kwantitatieve uitbouw van het onderwijs-, opleidings- en PV1 – jvdw 00081

53


vormingsaanbod in de inrichtingen. Met dit plan wordt in het bijzonder beoogd het aanbod beter af te stemmen op de behoeften van gedetineerden (Hasselt). -

Organisatie van activiteiten na de werkuren zodat gevangenisarbeid en cursussen kunnen gecombineerd worden (Vorst);

-

Meer aandacht voor animatieactiviteiten, onder meer georganiseerd door de herstelconsulent (Doornik).

1.7. Infrastructuur

Minder dan de helft van de Commissies is van oordeel dat de infrastructuur voor onderwijs, vorming en opleiding voldoet.

De volgende infrastructurele moeilijkheden worden vermeld: -

Hasselt: de beschikbare ruimten zijn niet voldoende om het huidige aanbod ten uitvoer te leggen;

-

Dendermonde: de inrichting beschikt over een te beperkte en verouderde infrastructuur;

-

Vorst:

lessen

worden

gegeven

in

moeilijke

omstandigheden

in

een

gespreksruimte voor de advocaten, het lokaal in de cellenblok is moeilijk bereikbaar en de penitentiaire beambten verzetten zich tegen het gebruik ervan omdat het tot teveel toezichtwerk zou leiden; -

Lantin: er zijn geen ruimten beschikbaar in het arresthuis, in de afdeling voor veroordeelden

zijn

de

ruimten

gevestigd

in

een

celvleugel

die

voor

gedetineerden uit de andere afdelingen moeilijk bereikbaar zijn, bovendien is geen sanitair bij de lesruimten voorzien; -

Leuven-Hulp: er werden de laatste jaren belangrijke maar nog steeds ontoereikende inspanningen geleverd om de infrastructuur aan te passen;

-

Mechelen: er is slechts een kleine ruimte met een beperkt aantal oude computers ter beschikking;

-

Nijvel: de inrichting beschikt over onvoldoende leszalen welke niet rationeel gesitueerd zijn ondanks het feit dat de gevangenis in 1998 is uitgebreid en gerenoveerd.

1.8. Gedetineerden die de opleidingen voltooien

De meeste Commissies beschikken niet over uitgewerkte statistieken over het aandeel gedetineerden dat opleidingen voltooit. Zij kunnen bijgevolg enkel PV1 – jvdw 00081

54


informatie geven die gegrond is op informele contacten (het percentage gevangenen die de opleidingen voltooien, schommelt tussen 2 en 80%) of zij beschikken over helemaal geen informatie terzake.

De Commissie te Hasselt geeft in dit verband aan dat er in het kader van het Strategisch plan voor hulp- en dienstverlening aan gedetineerden instrumenten ontwikkeld worden die een betere opvolging van de participatie aan activiteiten zullen toelaten.

Als voornaamste redenen waarom gedetineerden opleidingen niet afronden, geven de Commissies de volgende motieven aan: -

een gebrek aan motivatie of interesse, vaak verband houdend met de detentieomstandigheden;

-

overplaatsing naar een andere gevangenis;

-

tucht- of veiligheidsredenen;

-

vrijlating;

-

de verplichting te kiezen tussen gevangenisarbeid en een opleiding.

Enkele Commissies vermelden bijkomende redenen zoals gedragsproblemen of problemen

van

psychosociale

aard

(Dendermonde,

Hasselt),

onvoorziene

technische redenen (Hoogstraten), conflicten met de andere cursisten of redenen van

groepscohesie

(Hoogstraten,

Doornik),

een

gebrek

aan

begeleiding

(Mechelen), een gebrek aan continuïteit in modules of interactie tussen verschillende opleidingsinstanties (Doornik) en veelvuldige overbrengingen naar het gerechtsgebouw (Vorst).

In dit kader dient vermeld dat er bij het uitstippelen van het penitentiair traject niet steeds voldoende rekening wordt gehouden met het opleidingstraject dat een gedetineerde doorloopt; bijv. gedetineerden overplaatsen op het einde van de opleiding of op de vooravond van een examen (Lantin).

2. Hulpverlening – Behandeling en individuele begeleiding

2.1. Intern aanbod (bijvoorbeeld de PSD)

PV1 – jvdw 00081

55


Wat het intern aanbod betreft, halen de commissies vrijwel enkel

de

Psychosociale Diensten (PSD) en hun officiële opdracht aan: onthaal en informatie,

begeleiding/oriëntering

van

het

detentietraject,

deskundigenopdrachten met het oog op het uitbrengen van advies inzake het toepassen

van

reclasseringsplan,

strafuitvoeringsmodaliteiten, de

doorverwijzing

van

de

uitwerking

seksuele

van

delinquenten

het naar

gespecialiseerde inrichtingen, de behandeling van drugsverslaafden door de psychiaters.

Vrijwel alle commissies klagen het personeelstekort en de overbelasting van de psychosociale diensten

aan, met

gevolgen

die verschillen

naargelang

de

gevangenis:

-

Brugge en Gent: weinig tijd voor hun opdrachten op het vlak van onthaal en individuele

begeleiding

gezien

quasi

alle

aandacht

gaat

naar

de

deskundigenopdrachten met het oog op reïntegratie; -

Dendermonde: gebrekkige voorlichting van de gedetineerden over de stappen die ondernomen moeten worden met het oog op hun voorwaardelijke invrijheidsstelling;

-

Vorst/Berkendael: gedetineerden voelen zich onvoldoende gesteund en evenmin behoorlijk geïnformeerd: vragen die zonder gevolg blijven of waarop de PSD een summier antwoord geeft, zodat de gedetineerden in het ongewisse verkeren over de behandeling van hun dossier; zij wenden zich tot bepaalde beambten, die zelf telefonisch contact opnemen met de PSD om de gedetineerden een meer nauwkeurige uitleg te geven;

-

Ittre: laattijdige maatschappelijke enquêtes van de PSD, waardoor de voorwaardelijke invrijheidsstellingen vertraging oplopen;

-

Jamioulx: weinig wisselwerking tussen het werk van de PSD en het opleidingstraject;

-

Sint-Gillis: behandeling van dossiers verdaagd op het personeelscollege, waardoor reclasseringsplannen in het gedrang komen en procedures niet op tijd afgerond zijn.

-

Verviers: het gevangenisreglement bepaalt dat de maatschappelijk werkers van de PSD de nieuwe gedetineerden moeten ontmoeten binnen 36 uur na hun aankomst, wat niet altijd het geval is; PV1 – jvdw 00081

56


-

Ieper:

oriëntatieopdracht

uitgevoerd

door

de

externe

diensten;

communicatieproblemen met niet-Nederlandstaligen.

Enkele commissies brengen ook de volgende positieve punten aan:

-

Hasselt: verhoogd aanbod inzake individuele psychosociale bijstand en intensievere follow-up van recidivisten;

-

Doornik: behoorlijke samenwerkingsstructuren tussen de Commissie van Toezicht en de interne diensten.

2.2. Extern aanbod (bijvoorbeeld Justitieel Welzijnswerk)

De commissies merken op dat in het algemeen: -

het belangrijkste externe aanbod voornamelijk komt van de diensten Justitieel Welzijnswerk (JWW), erkend door de Vlaamse Gemeenschap; de Services d’aide sociale aux détenus (SASD), erkend door de Franse Gemeenschap; en de bicommunautaire diensten voor justitiële welzijnswerk, erkend door de Gemeenschappelijke

Gemeenschapscommissie

(GGC)

van

het

Brussels

Hoofdstedelijk Gewest; -

andere organisaties een meer specifieke rol spelen.

Deze diensten doen al het mogelijke op het vlak van hulp- en dienstverlening aan gedetineerden ondanks hun soms geringe financiële middelen.

Sommige commissies formuleren de volgende opmerkingen: -

Vorst: goede of slechte coördinatie, naargelang het standpunt van de verschillende gesprekspartners, tussen de diensten voor sociale hulpverlening aan gedetineerden en justitiabelen van de verschillende gemeenschappen en de PSD; problematische toegankelijkheid tot de externe diensten waarbij de gedetineerden door een gebrek aan informatie geen weet hebben van het gevarieerde aanbod aan diensten;

-

Gent: bepaalde verzoeken om hulp zijn gericht aan de Commissie van Toezicht, waaruit zij afleidt dat het JWW niet bij machte is aan deze verzoeken te voldoen;

-

Ieper: werk van het JWW onvoldoende gesteund door de directie, die niet de nodige middelen verschaft voor een duidelijke werking in de inrichting; PV1 – jvdw 00081

57


-

Sint-Gillis: werking bemoeilijkt doordat

verwachte invrijheidsstellingen

uitblijven. Een en ander heeft te maken met het feit dat de PSD (onderbezet langs Franstalige kant) niet in staat is de dossiers voor te bereiden zodat deze verdaagd worden op het personeelscollege.

Sommige commissies sommen de volgende positieve punten op: -

Hasselt: het Departement Welzijn van de Vlaamse Gemeenschap heeft het "Strategisch Plan, Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden" in 2006 ten uitvoer gelegd in de gevangenis te Hasselt. Dit heeft in het kader van een algemeen actieplan (als organisatiekader voor inzonderheid de informatie, inschrijvingen, communicatie ten aanzien van de penitentiair beambten, indeling van de activiteiten in een algemene planning, onthaal van medewerkers van de verschillende diensten,….) in concreto geleid tot een intensievere hulpverlening en begeleiding in het inschakelingstraject, rekening houdend met de directe sociale omgeving van de gedetineerde. Op de verschillende deeldomeinen (opleiding, onderwijs, sport, bibliotheek, sociaal-cultureel werk, oriëntatie naar de arbeidsmarkt, begeleiding van de familie en kinderen van de gedetineerde, rechtsbijstand, schuldbemiddeling, opvang bij verslaving…) organiseerden werkgroepen de planning, uitvoering en evaluatie van de structuren. In de gevangenis werd een overlegstructuur opgericht om de gedetineerden ertoe aan te zetten gebruik te maken van het bestaande aanbod aan hulpverlening en diensten.

-

Vorst: sterk gewaardeerde aanwezigheid van de vrijwillige bezoekersdienst; de

diensten

justitieel

welzijnswerk

die

afhangen

van

de

diverse

gemeenschappen zullen in 2007 starten met een onthaal van de nieuwe gedetineerden. -

Mechelen: zeer actief JWW en regelmatige contacten met de gedetineerden;

-

Doornik: inspanningen, gestart in samenwerking met het Rode Kruis, ter verbetering van de opvang van de kinderen van de gedetineerden tijdens het wekelijks bezoek.

2.3.

Specifieke

infrastructuur

voor

de

verwezenlijking

van

de

hulpverlening

De overgrote meerderheid van de commissies is van mening dat de ruimten voor hulpverlening en bijstand, behandeling en individuele begeleiding ontoereikend PV1 – jvdw 00081

58


zijn, inzonderheid de ruimten bestemd voor de externe diensten. De commissies te Hasselt, Hoogstraten, Ieper, Jamioulx, Nijvel, Doornik, Sint-Gillis en Wortel wijzen nadrukkelijk op het plaatsgebrek. Het delen van de ruimten met andere diensten leidt vaak ertoe dat de vertrouwensbasis voor de gesprekken ontbreekt en dat er bij de gedetineerden verwarring over de rollen ontstaat.

Voorts uiten verschillende commissies specifieke kritiek over de infrastructuur van de inrichting(en) waar zij optreden: -

Vorst: om de gedetineerden te ontvangen, moeten de maatschappelijk werkers van de PSD prefabruimtes (“aquariums”) delen waar zij niet beschikken over al hun dossiers, terwijl de psychologen de gedetineerden in hun eigen kantoor kunnen ontvangen; de externe diensten zijn verplicht hun gesprekken te houden in piepkleine spreekkamers zonder verluchting;

-

Jamioulx en Doornik: beperkte toegang tot de telefoon;

-

Lantin: de gesprekken verlopen niet in een vertrouwelijke sfeer gelet op de slechte geluidsisolatie van de ruimtes.

In dat verband heeft de Centrale Toezichtsraad zelf in Sint-Gillis vastgesteld dat er een zodanig ruimtegebrek heerst dat tal van gesprekken in een gang moeten plaatsvinden.

2.4. Hoe wordt de post-penitentiaire fase voorbereid? (sociaal, familiaal, professioneel, medisch, huisvesting,…)

De commissies wijzen erop dat de voorbereiding van de invrijheidstelling verloopt via samenwerking tussen de PSD en de diensten justitieel welzijnswerk van de diverse gemeenschappen. Deze samenwerking is afhankelijk van de verschillende tijdstippen waarop de straf wordt geïndividualiseerd (uitgangsvergunningen, verloven, voorwaardelijke invrijheidstelling, beperkte detentie en elektronisch toezicht),

het

reclasseringsplan

en

de

eisen

van

de

commissies

voor

voorwaardelijke invrijheidstelling. Voor de meeste Commissies van Toezicht is de verstrekte hulpverlening over de ganse lijn onvoldoende.

Sommige commissie halen de volgende problemen aan: -

Brugge: follow-up is vaak beperkt tot adviezen en onderzoeken met het oog op reïntegratie; PV1 – jvdw 00081

59


-

Dendermonde: voornamelijk klachten over de PSD met betrekking tot de voorbereiding van de voorwaardelijke invrijheidsstelling: het is voor een gedetineerde

geen

eenvoudige

opgave

te

achterhalen

welke

stukken

noodzakelijk zijn en welke stappen ondernomen moeten worden; voornemen van de commissie om een vergadering met de PSD te beleggen om het te hebben over de noodzaak de gedetineerden beter voor te lichten over wat van hen

verwacht

wordt

met

het

oog

op

de

voorbereiding

van

hun

reclasseringsdossier; -

Vorst en Berkendael: in die inrichtingen, die in feite arresthuizen zijn, bestaat er amper enige voorbereiding op de post-penitentiaire fase; de PSD is niet bij machte deze fase op zich te nemen; de veroordeelden zijn nauwelijks op de hoogte van de voorwaarden voor de invrijheidsstelling en de mogelijkheden inzake hulpverlening.

-

Gent en Saint-Hubert: laattijdige goedkeuring van de uitgangsvergunningen en penitentiaire verloven, bijgevolg ondervinden de veroordeelden problemen bij

het

maken

van

de

nodige

afspraken

ter

voorbereiding

van

hun

reïntegratie; -

Ittre: voorbereiding van het ontslag uit de gevangenis met de externe diensten, de structuren zijn evenwel ontoereikend;

-

Jamioulx: bij de voorbereiding van de voorlopige invrijheidsstelling worden, in tegenstelling inspanningen

tot

de

voorwaardelijke

geleverd;

vaak

is

invrijheidsstelling,

er

geen

sprake

geen

van

ernstige

voortgezette

geneeskundige verzorging na de invrijheidsstelling; -

Lantin: herhaalde aanpassingen van het reclasseringsplan geëist door de commissie

voor voorwaardelijke invrijheidsstelling ondanks een vaak goede

begeleiding door SASD bij de uitwerking ervan, zodat de gedetineerde gedemotiveerd en ontmoedigd geraakt; -

Mechelen: gebrek aan opleidingsactiviteiten die nochtans een cruciale rol spelen in het integratieproces na het verlaten van de gevangenis;

-

Nijvel: vele gedetineerden voelen zich aan hun lot overgelaten bij de voorbereiding

van

hun

sociale

reïntegratie;

de

contacten

tussen

de

psychosociale diensten en de gedetineerden met het oog op hun reïntegratie zijn niet regelmatig of stelselmatig genoeg; -

Sint-Gillis: nood aan meer samenwerking tussen de PSD en de diverse voorzieningen voor sociale hulpverlening aan gedetineerden; PV1 – jvdw 00081

60


-

Saint-Hubert: de slechte werking van de commissie voor voorwaardelijke invrijheidsstelling heeft aanzienlijke gevolgen met betrekking tot de termijnen inzake voorwaardelijke invrijheidsstelling;

-

Verviers: de meeste gedetineerden hebben niet de mogelijkheid te werken in de

gevangenis,

wat

de

voorbereiding

op

het

beroepsleven

niet

vergemakkelijkt; de gedetineerden ondervinden grote moeilijkheden bij het vinden van huisvesting; er is onvoldoende coördinatie tussen PSD en SASD; -

Wortel: nood aan een kwaliteitsvol detentieplan, voorzien van professionele begeleiding en ondersteuning, wat thans niet het geval is;

Sommige commissies benadrukken de volgende positieve punten: -

Hasselt: intensieve samenwerking tussen het JWW en de PSD, in de eerste plaats gericht op de gedetineerden die 2 jaar van hun invrijheidsstelling verwijderd zijn, met betrekking tot de organisatie van de post-penitentiaire begeleiding:

structurele

samenwerking

dienstverleningsorganisaties

met

(ziekenhuizen,

verschillende

therapeutische

hulp-

en

gemeenschap,

ambulante hulp aan drugsverslaafden, opleiding en werk, wonen onder toezicht

en

begeleid

wonen);

proactief

aanbod

aan

familieleden

van

gedetineerden, met aandacht voor het sociaal netwerk van de gedetineerden (familiale

detentiebegeleiding,

praatgroepen

voor

familieleden,

kinderateliers,…); -

Hoogstraten: positieve rol van de stages die buiten de gevangenis in het kader van het project “Buitenkans” plaatsvinden; ontmoetingen die worden georganiseerd

met

externe

diensten

voor

residentiële

of

ambulante

begeleiding; -

Oudenaarde: regelmatige organisatie van een dag ter promotie van het onderwijs; aanwezigheid van de VDAB, die follow-up verzekert vanaf het verzoek tot en met de definitieve

inschakeling op de arbeidsmarkt;

ontwikkeling van nieuwe projecten die de opleiding en de gevangenisarbeid beter afstemmen op de huidige eisen van de arbeidsmarkt (bijvoorbeeld in de bouwsector); -

Doornik: nut van het informatieplatform met de externe actoren, die door de gedetineerden regelmatig kunnen worden geraadpleegd;

-

Wortel: de VDAB-consulent speelt een belangrijke rol bij de begeleiding van het professionele integratietraject. PV1 – jvdw 00081

61


3. Herstel Herstel van de schade ten aanzien van het slachtoffer is één van de doelstellingen bij de uitvoering van de vrijheidsberovende straf. In een herstelgerichte gevangenis worden gedetineerden op een respectvolle wijze aangesproken om stil te staan bij de gevolgen van de feiten en wordt hen mogelijkheden geboden om daadwerkelijk betekenisvolle stappen in herstel van de schade ten aan zien van het slachtoffer te zetten.

Sinds 2000 is in elke gevangenis een herstelconsulent, adviseur van de gevangenisdirectie, aangesteld. Deze dient het veranderingsproces naar een herstelgerichte gevangeniscultuur en –structuur te begeleiden.

Het valt op dat de Commissies van Toezicht in zeer verschillende mate rapporteren over de herstelactiviteiten in de gevangenis. Een aantal Commissies geeft een uitvoerig overzicht van het herstelaanbod, deelname hieraan en ervaart knelpunten. Anderen geven hierover niets weer. Dit zegt iets over de zichtbaarheid van het bestaande herstelaanbod, en de bekendheid hiervan bij de Commissies van Toezicht. Tegelijkertijd moet ook vastgesteld

dat

de

wijze

waarop

en

de

intensiteit

waarmee

aan

een

herstelgerichte strafuitvoering gewerkt wordt, zeer verschillend is van gevangenis tot gevangenis. De prioriteiten die herstelconsulenten hierbij leggen blijken erg te variëren.

Een aantal Commissies geeft aan dat de herstelconsulent in de gevangenis aan diverse werkgroepen en fora participeert. Gezien de nood aan inbedding van een meer herstelgerichte kijk en aanpak in de ganse organisatie van de gevangenis is deze ontwikkeling toe te juichen. Tegelijkertijd houdt een zeer brede insteek het risico in dat de functie van herstelconsulent wordt geherdefinieerd tot iets wat, hoewel misschien beantwoordend aan een lokale nood in de gevangenis, inhoudelijk zeer ver afwijkt van de kern van de opdracht: de uitvoering van de gevangenisstraf meer oriënteren naar herstel tussen dader, slachtoffer en samenleving.

PV1 – jvdw 00081

62


In de meeste gevangenissen organiseert en coördineert de herstelconsulent herstelgerichte activiteiten. Als belangrijkste herstelgerichte activiteiten worden de volgende aangehaald: -

gespreksgroepen (stilstaan

bij

voor de

gedetineerden

gepleegde

over

feiten

en

herstelgerichte de

thema’s

gevolgen

ervan,

detentiebeleving,…) -

vormingsprogramma’s zoals ‘Slachtoffer In Beeld’ en ‘Conflictbeheersing’

-

informatiesessies over relevante thema’s als slachtofferschap, burgerlijke partijstelling,

schuldenproblematiek,

juridische

gevolgen

van

de

veroordeling, … -

herstelbemiddeling tussen dader en slachtoffer.

Doorgaans worden hiervoor externe diensten ingeschakeld. Het is dan ook erg belangrijk dat de herstelconsulent een breed netwerk vormt met externe organisaties en voorzieningen die op dit vlak een bijdrage kunnen leveren.

Deze

(minimale)

activiteiten

worden

echter

niet

georganiseerd

in

alle

gevangenissen. Een aantal Commissies geeft aan dat er helemaal géén herstelactiviteiten georganiseerd worden (Niivel). Infrastructurele beperkingen en een enge focus op veiligheid worden hiervoor als redenen aangegeven. Ook laat de vervanging van de herstelconsulent vaak erg lang op zich wachten, waardoor de organisatie en continuïteit van herstelactiviteiten sterk in het gedrang komen (Sint-Gillis).

Wat de deelname van gedetineerden aan herstelactiviteiten betreft, wordt over het algemeen aangegeven dat deze bedroevend klein is, vergeleken met de totale gevangenispopulatie. Per activiteit worden doorgaans slechts kleine groepen van gedetineerden bereikt. Een aantal Commissies stelt vragen bij de interesse en de motivatie van de deelnemers. Er wordt de vraag gesteld of gedetineerden in deze ook niet actiever moeten aangesproken worden.

De kwaliteit van het geboden aanbod wordt door de Commissies van Toezicht niet in vraag gesteld.

Verschillende Commissies van Toezicht geven aan dat werken aan financieel herstel ten aanzien van het slachtoffer (vergoeding van de burgerlijke partij) een fundamenteel deel is van een herstelgerichte strafuitvoering. Er worden terzake PV1 – jvdw 00081

63


echter

een

aantal

structurele

knelpunten

vastgesteld.

De

te

betalen

schadevergoedingen zijn vaak zo hoog dat het voor velen niet realistisch is deze ooit volledig in te lossen. Tegelijkertijd beschikken de meeste gedetineerden niet over een inkomen en hebben zij vaak reeds schulden bij binnenkomst in de gevangenis. Bovendien is er een tekort aan gevangenisarbeid waardoor de mogelijkheden om af te betalen erg ingeperkt worden. En ook de voorbereiding van de reclassering of ondersteuning van het gezin kunnen een financiële inspanning van de gedetineerde vragen. Voorgaande elementen maken dat een aantal gedetineerden niet in de mogelijkheid verkeert om verantwoordelijkheid op het vlak van financieel herstel tijdens de gevangenisstraf op te nemen. Er is bovendien het aanvoelen dat in de gestelde verwachtingen aan gedetineerden niet

steeds

alle

verschillende

belangen

op

evenwichtige

wijze

worden

meegenomen.

Dit structurele probleem wijst ondermeer op de grote nood aan budgetbeheer en schuldbemiddeling in de gevangenis, waarbij het afbetalen van de burgerlijke partij een plaats kan krijgen binnen een globaal budgetbeheer of in een globale aanpak van een bredere schuldenproblematiek.

PV1 – jvdw 00081

64


Hoofdstuk 3: Algemeen besluit en aanbevelingen Ondanks de publicatie van de Basiswet Gevangeniswezen in het Belgisch Staatsblad van 1 februari 2005, is er nog steeds maar een kleine minderheid van de bepalingen van deze wet in werking getreden. De Centrale Raad dringt aan op een snelle uitvoering van alle bepalingen van de wet zodat de gedetineerden eindelijk een volwaardig juridisch statuut krijgen dat beantwoordt aan de eisen van een rechtsstaat.

Het

is

een

blijvende

vaststelling

dat

er

in

de Belgische gevangenissen

onvoldoende celcapaciteit is om de gedetineerden op een menswaardige manier op te sluiten. Deze overbevolking is hét pijnpunt van het gevangeniswezen en heeft zowel een nefaste invloed op de bejegening van de gedetineerden, op de werkomstandigheden van het personeel, op de interne en externe veiligheid, op de toegankelijkheid en werkbaarheid voor de bevoegde personen en diensten van buiten de gevangenis als op de vlotte behandeling van de dossiers inzake vervroegde invrijheidstellingen en alternatieve strafuitvoeringsmodaliteiten.

De Centrale Raad is geschokt bij diverse bezoeken aan meerdere instellingen te hebben vastgesteld dat de huisvestingssituatie van gedetineerden totaal onaanvaardbaar blijft met middeleeuwse toestanden: geen stromend water op cel, een toiletemmer die één maal per 24 uur mag geledigd worden, schimmel in douches waardoor de cellen ernaast aangetast en onbruikbaar worden en een gebrek aan licht en ruimte in de cellen. Ook op het vlak van brandveiligheid en elektriciteitsvoorzieningen worden onaanvaardbare situaties vastgesteld. Ondanks de gedane beloften van de beleidsverantwoordelijken, blijft de situatie nog steeds onverantwoord in het licht van de meest elementaire, menswaardige normen inzake hygiëne en veiligheid. De Centrale Toezichtsraad dringt er bij de bevoegde autoriteiten op aan om prioritair de noodzakelijke renovatie- en aanpassingswerken te laten uitvoeren. De gemiddelde kostprijs van één dag detentie overstijgt in de meeste gevangenissen 100 euro per dag. Slechts een bijzonder klein deel daarvan, iets meer dan 3 euro, wordt aangewend voor de voeding van de gedetineerden. Dit bedrag is reeds sedert jaren niet meer aangepast. De Centrale Raad pleit ervoor PV1 – jvdw 00081

65


dat de dagelijkse voedingsprijs regelmatig wordt aangepast aan de veranderde realiteit. Tegelijkertijd dienen de budgetten voor voeding gebaseerd op de reële gevangenisbevolking in plaats van op de voorziene gevangeniscapaciteit.

Het aanwenden van veiligheidsmaatregelen loopt niet in elke inrichting volgens de eisen van de rechten van de mens. Al te vaak leiden een cumul van verschillende maatregelen, een gebrek aan transparantie van de regelgeving en de uitvoering van deze maatregelen in niet aangepaste regimes in het algemeen of (isolatie)cellen in het bijzonder tot een inhumane detentie. Duidelijker geformuleerde regels inzake veiligheidsmaatregelen en –regimes die kenbaar zijn en die de rechten van verdediging waarborgen, zijn noodzakelijk.

In

bepaalde

gevangenissen,

vooral

de

arresthuizen,

is

het

aanbod

van

penitentiaire arbeid te beperkt waardoor wachtlijsten ontstaan. De arbeid is ook

meestal

monotoon

aanbevelingswaardig

om

en

enkel

zowel

de

gericht

op

centrale

laaggeschoolden. overheid

als

de

Het

is

lokale

gevangenisdirecties toe te laten en te stimuleren om arbeidsmogelijkheden aan te trekken. Alleszins dient de arbeidsverdeling tussen de gedetineerden eerlijker en doorzichtiger te gebeuren om favoritisme tegen te gaan.

Gevangenissen worden algemeen beschouwd als plaatsen die bedoeld zijn om delinquenten te straffen en om de maatschappij te beschermen. Daarbij wordt vergeten dat het ook plaatsen zijn waar aan gezondheidsbevordering en ziektepreventie moet worden gedaan. Om de geneeskunde in de gevangenis uit te oefenen, is ook een dosis luisterbereidheid en medeleven nodig. Dit vraagt eigenlijk om een apart gesprek, en dus om meer dan de enkele minuten die momenteel ter beschikking van de gevangenisarts staan. De gevangenisgeneeskunde moet dan ook worden opgewaardeerd door de toekenning van meer middelen en de opleiding van de artsen, bijvoorbeeld via een

specialisatiediploma.

Gedetineerden

vormen

immers

een

specifieke

bevolkingsgroep, die veel vaker dan normaal worstelt met acute of chronische drugsgerelateerde problemen. Weinig gedetineerden werden voor hun opsluiting medisch begeleid. Roken en slechte mondhygiëne zijn schering en inslag en ook psychiatrische aandoeningen komen veelvuldig voor.

PV1 – jvdw 00081

66


De doeltreffendheid en de veiligheid van de behandeling van het gebruik van opiaten via methadonprogramma’s is voldoende aangetoond in wetenschappelijke studies. Om het drugsgebruik in de gevangenissen te beperken, zou er een algemeen methadonbeleid moeten worden gevoerd en voorzien worden in de nodige psycho-medisch-sociale begeleiding, evenals in begeleiding na het verlaten van de gevangenis.

De Commissies van Toezicht en de Centrale Raad erkennen dat het integreren van een herstelgerichte benadering in een punitieve context enkel stapsgewijs kan groeien. Cultuurverandering is een proces dat tijd vraagt. Zowel in de lokale gevangenissen als op het centrale niveau vraagt dit blijvende inspanningen. Het is aanbevelenswaardig de rol van de herstelconsulent als begeleider van dit proces meer te expliciteren. De

wijze

waarop

strafuitvoering

en

gewerkt

de

intensiteit

wordt,

lijkt

waarmee

erg

te

aan

variëren

een van

herstelgerichte gevangenis

tot

gevangenis. Een specifieke lokale gevangeniscontext legitimeert eigen accenten. Het is echter aangewezen dat een minimaal programma uitgetekend en in alle gevangenissen uitgevoerd wordt. Financieel herstel dient hierin plaats te hebben, gekaderd in een globale benadering van de gedetineerde. Ook op dit terrein is samenwerking en afstemming tussen de verantwoordelijken van justitie en aanbodverstrekkers van de Gemeenschappen en de Gewesten noodzakelijk.

De

hulpverlening,

behandeling

en

individuele

begeleiding

van

gedetineerden is een gezamenlijke opdracht van de FOD Justitie en van de diensten van de diverse Gemeenschappen en Gewesten bevoegd voor hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Deze gezamenlijke opdracht wordt uitgevoerd vanuit een onderscheiden rol en onderscheiden taak. De Centrale Toezichtsraad dringt erop aan dat de diverse betrokken actoren meer overleg zouden plegen teneinde een efficiënte, effectieve en integrale hulp- en dienstverlening aan gedetineerden te realiseren in alle gevangenissen. Het is belangrijk dat deze samenwerking gebeurt op basis van gelijkwaardigheid van de diverse actoren onafgezien hun bevoegdheidsniveau.

Bij de afhandeling van de dossiers met betrekking tot een vervroegde invrijheidstelling en alternatieve strafuitvoeringsmodaliteiten worden in bepaalde gevangenissen niet steeds de tijdsvoorwaarden gerespecteerd. Hierdoor PV1 – jvdw 00081

67


komen de reclasseringsplannen van de gedetineerden in het gedrang. De Centrale Toezichtsraad dringt erop aan dat de FOD Justitie zo vlug mogelijk een geschikte oplossing vindt opdat met gedetineerden in alle gevangenissen binnen de gevraagde termijnen volwaardige dossiers kunnen opgebouwd worden.

De commissies stellen vast dat het inzake vorming in de gevangenissen ontbreekt aan een algemeen beleid en aan een gestructureerd en geïntegreerd aanbod afgestemd op de behoeften van de gedetineerden. De

Centrale

Toezichtsraad

stelt

daarom

voor

om

in

de

gevangenissen

vormingsactiviteiten te organiseren die aan minimum één van de volgende voorwaarden zouden voldoen: inspelen op de ontwikkeling van sociale en andere basisvaardigheden, het aanbieden van een gediversifieerd vormingsaanbod, aandacht voor korte leermodules, mogelijkheid tot het verwerven van een diploma of getuigschrift, afstemming op het aanbod buiten de gevangenis zodat bij vrijlating de continuïteit gegarandeerd wordt. Er moet ook nagedacht worden over de introductie van een statuut voor de “gedetineerde student”.

PV1 – jvdw 00081

68


Bijlagen Bijlage 1: Voorzitters van de Commissies van Toezicht en leden van de Centrale Toezichtsraad voor het gevangeniswezen

Naam voorzitter Willem Castelyns

Commissie van toezicht Antwerpen

Adres van de penitentiaire inrichting Gevangenis Antwerpen Begijnenstraat 42 2000 Antwerpen

Koenraad Stubbe

Brugge + Ruiselede

Penitentiair complex Brugge Lege Weg 200 8200 Brugge * Penitentiair landbouwcentrum Ruiselede Bruggesteenweg 128 8755 Ruiselede

Paul Putteman

Dendermonde

Gevangenis Dendermonde Sint Jacobstraat 26 9200 Dendermonde

Tom Vander Beken

Gent

Gevangenis Gent Nieuwe Wandeling 89 9000 Gent

Luc Smeets

Hasselt

Gevangenis Hasselt Zwarte Brugstraat 3500 Hasselt

Jan Leysen

Ieper

Gevangenis Ieper Elverdingsestraat 72 8900 Ieper

Henri Haex

Leuven (Centraal + Hulp)

Leuven Centraal Geldenaaksevest 68 3000 Leuven * Hulpgevangenis Leuven Maria Theresiastraat 74 3000 Leuven

Godelieve Meysmans

Mechelen

Gevangenis Mechelen Liersesteenweg 2 2800 Mechelen

De Smet Freddy

Oudenaarde

Strafinrichting Oudenaarde Bourgondiëstraat 4 9700 Oudenaarde

Paul Van Rompaey

Turnhout + Merksplas

Gevangenis Turnhout Wezenstraat 1 2300 Turnhout * Strafinrichting Merksplas Steenweg op Wortel 1 2330 Merksplas

Lucien Van Leuven

Wortel + Hoogstraten

Penitentiair schoolcentrum Gelmelstraat 131 2320 Hoogstraten

PV1 – jvdw 00081

69


Strafinrichting Wortel Koloniënlaan 17 2323 Wortel Réginald de Beco

Forest - Vorst

Gevangenis Vorst – Prison de Forest Avenue de la Jonction Verbindingslaan 52 1190 Brussel – Bxl * Prison Femmes – Vrouwengevangenis 44 rue Berkendaelstraat 1190 Brussel

Lieven RAL

Saint-Gilles – Sint-Gillis

Av. Ducprétiauxlaan 106 1060 Brussel - BXL

Bernard WOITRIN

Andenne + Huy + Marneffe

Prison d’Andenne 2 rue du Géron 5300 Andenne * Prison de Huy 4 rue de la Résistance 4500 Huy * Etablissement pénitentiaire école 208 rue du Sart 4210 Marneffe

Dominique Duchatel

Arlon

Prison d’Arlon 29 rue Léon Castillon 6700 Arlon

Roland Amir

Dinant + Saint Hubert

Prison de Dinant 1 place d’Armes 5500 Dinant * Prison de Saint-Hubert Thiers den Born 6870 Saint-Hubert

Jean-François Funck

Ittre

Prison d’Ittre 100 rue de Clabecq 1460 Ittre

Pierre Dandois

Jamioulx

Etablissement pénitentiare de Jamioulx 172 rue François Vandamme 6120 Jamioulx

Rita Vandeweyer

Lantin

Etablissement pénitentiaire de Lantin Rue des Aubépines 4450 Lantin

Yvon Stuaert

Mons

Prison de Mons 24 boulevard Winston Churchill 7000 Mons

Dominique Duchatel

Namur

Prison de Namur 7 place Abbé Joseph André 5000 Namur

Jean-Claude Liénart

Tournai

Prison de Tournai 1 rue du Chantier 7500 Tournai

Claude Spinoit

Nivelles

Prison de Nivelles 4 avenue du Burlet

PV1 – jvdw 00081

70


1400 Nivelles Thérèse Crespin

Verviers

PAS DE COMMISSION

Prison de Verviers 83 rue chaussée de Heusy 4800 Verviers

EDS Paifve

Etablissement de défense sociale Route de Glons 4452 Paifve

Leden van de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen Voorzitter:

Michel Rozie

Vice-voorzitter :

Nathalie Colette-Basecqz

Secretaris:

Lore Van Loock Johan Van De Winkel (v.a. november 2007)

Leden:

Yves Van Den Berge Alain Harford Martine Pieraerts Ann Collin Christian Berten Antoine Donot Marie-Sophie Devresse Tina Demeersman Georges Lejeune Julie Strypstein

Contactgegevens: Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen T.a.v. Johan Van De Winkel Waterloolaan 115 1000 Brussel Tel. : 02 542 75 15 [email protected]

Jaarrapport 206 gepubliceerd in januari 2008 PV1 – jvdw 00081

71


Bijlage 2: Overzicht van de ontvangen klachten per Commissie van Toezicht

Bevolking11

Prioritaire problemen volgens ontvangen klachten bij de commissies van toezicht vanwege de gedetineerden

Vrouwen

Mannen

Voorziene capaciteit

Boerderij

Drugproject

Psychiatrische annex

Ziekenhuis

Arresthuis

Verhoogde Veiligheid

Halve vrijheid

Werkelijk aantal

Capaciteit 200610

Aard instellingen

Strafuitvoering

Instelling

Brugge X

X

X

X

X

X

728

608

629

99

98

67

98

-

378

283

338

40

Ieper

X

X

Gent X

10 11

X

X

- Gebrek aan werk voor gedetineerden - klachten met betrekking tot comfort en eten - de kwaliteit van de medische en psychologische dienstverlening - vragen m.b.t. disproportionaliteit tuchtsancties - bezoekrecht - de concrete leefomstandigheden van de gedetineerden.en de problematische overbevolking - de hygiëne en kwaliteit van de kleding - de kwaliteit van de medische en psychologische dienstverlening - de hygiëne in het algemeen en kwaliteit van de kleding - bezoekrecht - de concrete leefomstandigheden van de gedetineerden.en de problematische overbevolking (samenleven met

Situatie op 1 maart 2006 Situatie op 1 maart 2006

72


Ruiselede Oudenaarde

X X

X X

X

51 149

48 132

51 149

X

Dendermonde

X

X

X

209

168

209

147

155

147

153

150

153

639

694

639

Hoogstraten X Wortel X

X

X

X

Merksplas X

geïnterneerden) - de kwaliteit van de medische en psychologische dienstverlening - het gebrek aan werk voor de gedetineerden - disproportionaliteit van de tuchtsanctie - Een behoorlijk aantal contactnemingen vanwege gedetineerden had eveneens tot doel de hulp in te roepen van de commissie met het oog op het bekomen van informatie NIET GEPRECISEERD - de kwaliteit van de medische en psychologische dienstverlening - disproportionaliteit van de tuchtsanctie - geweigerd ongestoord bezoek

- de hygiëne en kwaliteit van de kleding. - het gebrek aan werk voor de gedetineerden - te beperkt lessenaabod - de kwaliteit van de medische en psychologische dienstverlening - disproportionaliteit van de tuchtsanctie - tijdelijke ongemakken tengevolge stakingen - Voornamelijk indrukken van gedetineerden van mogelijke behandeling van racistische inslag - Voornamelijk indrukken van gedetineerden van mogelijke behandeling van racistische inslag - Incidenten tussen personeel en gedetineerden (klachten met betrekking tot bedreigingen, celcontrole en fouillering niet volgens regels, geweld…) - infrastructuur en hygiëne in de

73


Turnhout X

X

X

X

152

140

152

X

X

X

X

646

439

602

102

72

102

Antwerpen

Mechelen

X

X

Sint Gillis X

X

X

X

608 307

Leuven-Centraal X

502 315

608 307

44

gevangenis (schimmelvorming, bediening licht,…), - de kwaliteit van de medische en psychologische dienstverlening - disproportionaliteit van de tuchtsanctie - de kwaliteit van de medische en psychologische dienstverlening - disproportionaliteit van de tuchtsanctie - concrete leefomstandigheden van de gedetineerden.en de problematische overbevolking - te lang verblijf voor opname in psychiatrische instelling - disproportionaliteit van de tuchtsanctie - kantine - de kwaliteit van de medische en psychologische dienstverlening - concrete leefomstandigheden van de gedetineerden.en de problematische overbevolking - de kwaliteit van de medische behandeling - de kwaliteit van de kleding. - kantine - toepassing van de regelgeving - de concrete leefomstandigheden van de gedetineerden.en de problematische overbevolking - infrastructuur en hygiëne in de gevangenis (schimmelvorming, bediening licht,…)

- pestgedrag ten aanzien van gedetineerden - problemen met betrekking tot arbeid in de gevangenis - hygiëne laat vaak de wensen over - kwaliteit van de maaltijden

74


Leuven-Hulp X

X

178

149

178

X

445

450

422

23

X

645

469

567

78

209

202

209

359

319

318

337

269

337

Hasselt

X

X

Vorst X Tournai

X

Mons Jamioulx

X

X

X

X

X

X

X

X

41

- gebrek aan psychologische bijstand - de problematische overbevolking - gebrek aan werkplaatsen - lange wachttijden bij psychiater en tandarts - concrete leefomstandigheden van de gedetineerden.en de problematische overbevolking - de kwaliteit van de medische dienstverlening - incidenten tussen gedetineerden en tav personeel (pesterijen, grof gedrag, machtsmisbruik) - gebruik dwangmiddelen (afzondering in strafcel) - vragen mbt VI procedure - de concrete leefomstandigheden van de gedetineerden.en de problematische overbevolking - de hygiëne en kwaliteit van de kleding - voornamelijk het gedrag van bepaalde penitentiaire agenten (het lastig vallen van gedetineerden, discriminatie, wispelturigheid van disciplinaire rapporten, …) - het gebrek aan werk voor de gedetineerden - de kwaliteit van de medische en psychologische dienstverlening - disproportionaliteit van de tuchtsanctie GEEN JAARRAPPORT ONTVANGEN - de concrete leefomstandigheden van de gedetineerden (kosten kantine, ..) - de hygiëne (kakkerlakken) - kwaliteit van de kleding

75


- problematische medische zorgen - gebrek aan basisproducten (toiletpapier) - de meerderheid van de klachten hebben betrekking op de strengheid van de regels en de eis deze te moeten respecteren - Eveneens enkele klachten met betrekking tot de eenzijdige en onevenwichtige voeding - de kwaliteit van de medische en psychologische dienstverlening

Ittre X

X

396

420

396

X

X

220

192

220

X

218

140

194

Nivelles

Namur Dinant

Paifve

X

X

X

X

X

X

- relatie onder de gedetineerden, met de penitentiaire agenten en de directie

24

- onhandige/ onbekwame verdeling van de medicamenten

X

162

170

162

X

827

694

771

X X

123 79 383

131 64 396

123 79 383

X

222

194

222

Lantin

Marneffe Huy Andenne Verviers

X

X

X X X

X

X

X

X

- voeding GEEN JAARRAPPORT ONTVANGEN

X

56

- ongewone en onevenredige kosten van telefonie NOG GEEN COMMISSIE VAN TOEZICHT ACTIEF - de kwaliteit van de medische en psychologische dienstverlening - de hygiëne - de voeding - de prijzen van de kantine et de telefonie NIET GEPRECISEERD NIET GEPRECISEERD NIET GEPRECISEERD - de kwaliteit van de medische en psychologische dienstverlening - de hygiëne en kwaliteit van de kleding - gebrek aan werk voor gedetineerden - kantine - vertragingen in de dossiers en het opvolgen van de administratieve dossiers

76


Saint-Hubert

Arlon

X

245

282

245

X

119

111

119

- onhandige/ onbekwame verdeling van de medicamenten

- ongewone en onevenredige kosten van telefonie GEEN JAARRAPPORT ONTVANGEN

77

Inleiding...4. Hoofdstuk 1: Werking van de Commissies van Toezicht...6

Recommend Documents