• INLEIDING • RIDDERROUTE • TOREN ROUTE + FILM
macht van zijn graafschap te vergroten. Floris bouwde niet alleen het Muiderslot, bij de monding van de rivier de Vecht en aan de vroegere Zuiderzee, maar ook vijf dwangburchten in West-Friesland bij Medemblik, Alkmaar en Wijdenes. Bovendien was Floris de bouwheer van de grote Ridderzaal in Den Haag, nog altijd het hart van het Haagse Binnenhof. Floris woonde meestal in het grafelijk paleis in Den Haag.
INLEIDING HET KASTEEL
Het Muiderslot is één van de oudste en best bewaarde kastelen van Nederland. Het vierkante kasteel met zijn ronde hoektorens en poorttoren is in alle opzichten het voorbeeld van een ‘echt kasteel’. Bij het betreden van het terrein word je meteen door maar liefst 48 schietgaten in het vizier gehouden! Met het ophalen van de brug was het kasteel vroeger geheel afgesloten. Het Muiderslot heeft een bijna vierkante grondvorm van 32 x 34 meter, met op de hoeken zware ronde torens. Op sommige plaatsen zijn de muren ruim anderhalve meter dik. De woonvertrekken van het Slot bevinden zich aan de achterkant, aan de zijde van het IJsselmeer, de vroegere Zuiderzee. Het Slot is gebouwd op zand. Zoals ze vroeger wel zeiden: ‘op staal gefundeerd’, want zand vormt een stabiele ondergrond. In het zand is de fundering aangebracht. Bij het Muiderslot hoorde ook een voorburcht, een aantal huisjes van boeren en arbeiders die voor het kasteel werkten, in ruil voor bescherming. De voorburcht bevond zich op de plek waar nu de tuinen zijn. De geschiedenis van het Muiderslot gaat terug tot in de middeleeuwen.
Toen hij amper twee jaar was, volgde Floris V zijn vader op als graaf. Zijn vader koning Willem II was vermoord tijdens zijn strijd tegen de West-Friezen. De jonge graaf werd opgevoed door zijn tante Aleid van Avenes. Hij kreeg les van de beroemde schrijver Jacob van Maerlant. Zo kreeg de kleine Floris het verhaal over de Griekse koningszoon Alexander voorgelezen, die eerwraak moest nemen op zijn vermoorde vader. Floris was zich al jong bewust van zijn status en taak als koningszoon. Op zijn twaalfde jaar, toen de volwassen leeftijd, werd hij officieel graaf. Hij trouwde met Beatrijs, de dochter van de graaf van Vlaanderen. Ze kregen zeven kinderen, van wie er maar één ouder werd dan tien jaar: Jan. Floris was een goede strateeg. Hij had veel contact met de Engelse koning Edward, zijn bondgenoot Hij reorganiseerde het graafschap en nam de adel bestuurlijke taken af. Hij verhief een aantal boeren en burgers in de adelstand, wat hem de bijnaam ‘der keerlen God’ en populariteit bij het volk opleverde. De dadendrang van de graaf was groot. In 1283 gaf hij zijn oude leermeester Van Maerlant opdracht om een complete
FLORIS V (de Vijfde)
Rond 1285 werd het Slot gebouwd in opdracht van Floris V, graaf van Holland en Zeeland. Hij regeerde als een vooruitstrevend vorst, vastbesloten om de 1
Kaart met het Muiderslot, 17e eeuw
Het Muiderslot vanuit de lucht
Graaf Floris V (de Vijfde)
wereldgeschiedenis te schrijven, de Spieghel Historiael. Eerder gaf Floris al de opdracht aan een kroniekschrijver om de geschiedenis van het Hollandse gravenhuis in de volkstaal te schrijven. Deze Rijmkroniek kan worden gezien als het eerste Nederlandse geschiedenisboek. Na Floris’ dood zette Melis Stoke dit werk voort, waarin hij ook het leven en de dood van Floris V beschrijft. Met zijn strategische acties zette Floris veel kwaad bloed. De edelen wilden wraak en smeedden een complot met instemming van de Engelse koning. Sinds Floris een verbond met de Franse koning sloot, wilde ook hij Floris een lesje leren. Floris werd in 1296 tijdens een valkenjacht door zijn eigen edelen ontvoerd en gevangen gezet in het Muiderslot. Hij zat er vijf dagen vast, totdat zijn ontvoerders met hem op de vlucht sloegen voor te hulp schietende boeren. Bij Muiderberg werd Floris op brute wijze vermoord door waarschijnlijk Gerard van Velsen.
Met het ophalen van de brug werd het kasteel vroeger afgesloten. Boven de poort is het wapen van de graven van Holland te zien. De deuren van de poort waren er toen niet. Links onder de poort zit een grijze steen met diepe groeven. Dit was een slijpsteen voor de zwaarden. De waterput, midden op de binnenplaats, is ruim honderd jaar geleden gebouwd door restauratiearchitect Cuypers. De oorspronkelijke middeleeuwse waterput zie je bij de trap naar de Ridderzaal, in de hoek van de Taveerne. Daar haalde je vroeger schoon regenwater naar boven, dat was gefilterd door het zand. Het bijzondere is dat deze waterput van drie kanten bereikbaar is: van buiten, vanuit de vroegere bakkerij in de kelder, en vanuit de keuken op de bel-etage. De stenen eretrap werd vroeger alleen gebruikt door de graaf of kasteelheer en zijn hoogste gasten. De vergulde leeuwtjes verwijzen met hun schilden naar het wapen van Floris V, graaf van Holland, de bouwheer van het kasteel.
Het Muiderslot, toen nog vier hoektorens met muren ertussen, werd daarna met zwaar geschut belegerd door de Utrechtse bisschop Willem Berthout van Mechelen en grotendeels verwoest. Vanaf 1370 werd het weer op de oude fundering opgebouwd, verhoogd en uitgebreid tot het kasteel zoals het er nu nog staat. Wel werd het door de eeuwen heen diverse malen aangepast. In de gemetselde steenlagen zijn die verschillende bouwfases als bouwsporen herkenbaar. (Zie de Film in de Kapel/Filmzaal.)
De moord op Floris V
Info: Onder de bogen ligt nog een aantal echte stenen kogels, zogenoemde ‘kloten’. De kogels werden gebruikt voor middeleeuwse wapens als slingerblijden en katapults. Met zo’n steen kon een gat in een muur worden geslagen. De grote stenen zijn met beitels rond gemaakt. Afgeschoten stenen werden opgehaald om opnieuw te gebruiken. Dat gebeurde door het ‘kllootjesvolk’, mensen die erop uitgestuurd werden om dit te doen. Zij droegen de stenen in grote leren zakken, de ‘klootzakken’.
DE POORT EN DE BINNENPLAATS Bouw: het Muiderslot was in zijn eerste vorm een soort ommuurd kampement met vier ronde hoektorens. De krijgstenten van de soldaten stonden op wat nu de binnenplaats is. Het ging allereerst vooral om de ommuring, die bood veiligheid. Pas naderhand werden de andere delen toegevoegd, zoals de Poorttoren waar je via de Ophaalbrug onderdoor naar binnen komt.
De verschillende bouwstadia van het Muiderslot
2
pe punten aan de binnenkant werd hij een aantal keer voortgerold. Of hij dit overleefd heeft, is niet bekend. De straffen hadden ook een maatschappelijke functie. Kwam je iemand tegen met een brandmerk of een afgehakt oor, dan had je te maken met een dief of minimaal een godslasteraar. De strop was een vaak voorkomende doodstraf. Na de executie liet men het lijk van de misdadiger dagenlang aan de galg bengelen. In de loop van de 19e eeuw werden de lijfstraffen afgeschaft.
Deze route heeft als thema het leven in de Riddertijd, met speciale aandacht voor graaf Floris V, de bouwheer van het Muiderslot. Ook wordt de hoogste toren beklommen, de Westertoren van 25 meter hoog.
Kerker
Bouw: De deur aan de rechterkant is de ingang naar de Kerker. Die deur was vroeger zwaar vergrendeld. Bij elke toren zat meestal een kerker. Dit is de enig overgebleven kerker van het Muiderslot. Vroeger was deze dieper en liep bij hoog water (van de Zuiderzee) onder water.
Floriskamer (38 treden)
Bouw: Allereerst is de loop van de wenteltrap opvallend. De treden draaien rechtsom, en dat heeft een defensieve reden. Bij een bestorming waren de verdedigers in het voordeel, omdat de rechtshandige vijand met een zwaard in zijn hand niet ver kwam bij het beklimmen van deze nauwe wenteltrap. Het deurtje halverwege was vroeger de enige toegang – via de lange open weergang – tot de Zuidertoren aan de overkant. De trap in de onderste kamer van de Zuidertoren bestond nog niet, dus er was geen verbinding binnendoor.
Info: Een kerker had in die tijd een andere betekenis dan de gevangenis vandaag. Mensen zaten er in ‘voorlopige hechtenis’ opgesloten, in afwachting van hun berechting of definitieve straf. In de Kerker zijn een gemakje (wc), een schandblok en handboeien te zien. Martelen vond in de middeleeuwen volop plaats om tot bewijs of bekentenis te komen. Pijnbanken, duimschroeven en vuurpoken werden gebruikt om de ‘juiste’ bekentenis af te dwingen. Zwangere vrouwen en personen onder de veertien jaar waren van martelen vrijgesteld. Van ellende gaf men vaak maar toe, ook al was men onschuldig. Uit archieven weten we dat er in het Muiderslot een pijnbank heeft gestaan.
Tong doorboord
Brandstapel
Tong doorboord
Brandstapel
Brandmerken
Handvoet boeien
Brandmerken
Handvoet boeien
Onthoofding
Straf moord op Floris V
Onthoofding
Straf moord op Floris V
Duim eraf
Martelen
Duim eraf
Martelen
Oog eruit
Afkopen
Oog eruit
Afkopen
Middeleeuwse straffen
Info: Volgens oude beschrijvingen heeft graaf Floris V (de Vijfde) in deze torenkamer gevangen gezeten. Er wordt verder beweerd dat zijn bloed altijd in de vloer blijft zitten: hoe je ook poetst en boent, de bloedvlek komt altijd weer terug. Maar zoals vaker gebeurt met verhalen uit het verleden: er wordt ook het nodige bij gefantaseerd. Het is nog maar de vraag of deze kamer al bestond in de tijd van de graaf.
De vonnissen waren niet mis: oog om oog, tand om tand. In de middeleeuwen werden spiegelende straffen opgelegd. Dat wil zeggen dat de straf samenhing met het vergrijp, de daad waarvoor men gestraft werd. Dat waren vaak lijfstraffen of de doodstraf. In geval van diefstal werd de hand eraf gehakt, spionnen raakten een oog kwijt, valse muntsnijders een duim, iemand die probeerde te vluchten een voet. De vermoedelijke moordenaar van Floris V, Gerard van Velsen, zou zijn berecht in een prikton. Opgesloten in een ton met scher-
Floris werd tijdens een valkenjacht overmeesterd en ontvoerd naar zijn eigen kasteel. Ze hielden hem hier vijf dagen gevangen. Daarna sloegen de edelen met hem op de vlucht voor de boeren die hun graaf kwamen bevrijden. Bij Muiderberg kwam een eind aan zijn leven. Dat gebeurde in 1296. (Luister naar het lied in de Floriskamer, zie ook bij Inleiding – Floris V (de Vijfde). 3
Westertoren
Nok westertoren (45 treden
geluid. De toren dreigde van het woongedeelte af te scheuren! De slotgracht werd gedempt en het hele gebouw werd voorzien van een zwaar cementen korset. Maar de toren staat nog steeds scheef…
hoger) Bouw: Wat opvalt in deze ruimte is de 14e-eeuwse kapconstructie. Deze bestaat uit twee elkaar haaks kruisende balken en daartussen vier ‘zwaarden’, houten verbindingsbalken. Zij houden als spaken in een wiel de muren bij elkaar. De constructie is volledig van hout, ook de pen-en-gat verbindingen. De kleine krassen in het hout zijn telmerken. De kapconstructie is niet hier gemaakt, maar kant en klaar voorbereid in een overdekte werkplaats. Elke pen heeft zijn eigen maatvoering, alles moest precies passen. Daarom kreeg elk onderdeel een telmerk. Balk na balk werd omhoog gehesen en als een puzzel in elkaar gezet. Ambachtelijk vakwerk.
Info: Deze torenkamer werd in de jaren vijftig van de vorige eeuw nog bewoond door de zoon van de Slotbewaarder. De trap hier naartoe is nieuw (2006), voorheen waren de kamers alleen via de Westertoren bereikbaar. Maar om de Westertoren open te stellen voor publiek, waren er nieuwe trappen nodig. Het Muiderslot is door de eeuwen heen aangepast aan de eisen van de tijd.
Nok van de Westertoren
Voorzolder
Bouw: De doorgang door de muur van de Westertoren leidt naar de zolder van het woongedeelte. De wand hier tegenover is de brandmuur van het oorspronkelijke gebouw. Deze dikke muur beschermde het woongedeelte tegen uitslaande brand vanuit de Westertoren. Op de brandmuur rust een van de twee trapgevels die op het dak te zien zijn. De schoorsteenkanalen van de onderliggende vertrekken lopen door deze brandmuur heen. Dit zolderdak is een ‘standaard’ Nederlandse middeleeuwse houten kap. Deze kap is weliswaar niet meer echt middeleeuws, maar een 19e-eeuwse reconstructie. De steile kapconstructie was om te voorkomen dat water, sneeuw of regen, door het dak sloeg. De ruimte onder de kap was ook een isolatielaag, waardoor het in de zomer beneden niet al te warm werd en ’s winters niet al te koud.
Info: De Westertoren gaat door voor de oudste, hoogste en scheefste toren van het Slot. De klim wordt dubbel en dwars beloond. Bij helder weer is er een prachtig uitzicht, over de rivier de Vecht en het IJsselmeer, de vroegere Zuiderzee, het forteiland Pampus, IJburg en andere delen van Amsterdam. Het Muiderslot staat op een heel strategische plek aan het water. Vroeger was hier een tol in de Vecht, waar schepen tol moesten betalen om naar Utrecht te varen. Oorspronkelijk was de omloop hierboven een open weergang op de één meter dikke muur van de toren. De panorama-presentatie laat het voortdurend veranderende uitzicht van de Westertoren zien. (Zie de kaarten en afbeeldingen en de toelichting erbij.)
Hoge torenkamer
Bouw: Opvallend in deze ruimte zijn de zeer lange muurstijlen, de verticale deels ingemetselde muurbalken. Die zijn bedoeld om het muurwerk van de toren stabiliteit te geven. De rollen zijn hier dus omgedraaid. Het zijn niet de dikke muren die de balken verstevigen, maar juist de muurstijlen die voorkomen dat de muren scheefzakken. Want in de loop van de eeuwen is de Westertoren behoorlijk scheefgezakt. Daarom werd in de loop van de jaren vijftig van de vorige eeuw de noodklok
Info: Hier staat een kist, als voorbeeld van de kisten van Floris die achterbleven nadat hij ontvoerd en uiteindelijk vermoord werd. Hij had van alles bij zich, van een zilveren servies en een trictracspel tot een paardenharnas, een enorme verzameling spullen. Een beschrijving van deze inventaris is bewaard gebleven. In de kist zijn nu spullen te zien, die te maken hebben met de legende van de Meermin van Muiden. 4
Plattegrond van de Westertoren
De vroegere open weergang
Balken van de toren
Kemenade, kledingkamer
negen oude plees en gemakjes, waarvan er vijf van binnenuit zichtbaar zijn.
Bouw: In deze kamer was het vroeger goed uit te houden. De open schouw zorgde voor voldoende warmte. De 15e-eeuwse zandstenen schouw met mooie gebeeldhouwde kopjes behoort tot de oudste interieurstukken van het kasteel. De kamer heeft échte vensterbanken. Geen slechte plek voor een uurtje handwerken in de zon.
Info: In de Wapenzaal staat een aantal authentieke wapens en harnassen opgesteld in de vitrine. Deze wapens werden gebruikt om de orde te handhaven of om het kasteel te verdedigen in tijd van oorlog. (Zie verder de informatie bij de vitrine.) In de Wapenzaal kan iedereen zijn vaardigheden testen: o.a. zwaardheffen, boogschieten en meedoen aan een toernooi. Een middeleeuws steekspel met lansen is levensecht uitgebeeld. Daag je tegenstander uit!
Info: De term ‘kemenade’ is een typisch 19e-eeuws kastelenbegrip. Het is een verbastering van het woord kemenata en betekent een ‘verwarmbaar vertrek’. De Kemenade was het vertrek voor de burchtvrouwen en bevond zich meestal naast de zaal op de begane grond. De deur in de doorloop geeft binnendoor toegang tot de Floriskamer. Deze aangrenzende torenkamer heeft waarschijnlijk gediend als een zogenaamd ‘boudoir’ voor de burchtvrouwen, een soort damessalon. Er zijn nu drie 14e-eeuwse kostuums te zien: van twee edellieden, zoals een graaf en een gravin, en van een nar. Wie wil eens proberen hoe dat was…
Het gemakje in de Wapenzaal heeft een deur, maar de meeste gemakjes waren vroeger zonder deur. Mensen deden hun behoefte dus open en bloot. Afzonderen was eerder verdacht, je kon wel een enge ziekte hebben. Gesprekken werden gewoon voortgezet. En dan plons, de behoefte kwam gewoonweg in de Slotgracht terecht als voedsel voor de vissen. Wcpapier was er nog niet. Om de twee jaar kwam een ‘veegploeg’ van de voorburcht om de gracht uit te baggeren.
Wapenzaal
Kostuums van een graaf en gravin
Harnas en wapens
Grote overdekte weergang
Grote overdekte weergang
Bouw: De omvang van deze ruimte, de Wapenzaal, was gelijk aan de hieronder gelegen Ridderzaal. In kastelen werden vaak grote zalen gebouwd, die naderhand weer met gangen en losse houten wandjes in kleine kamertjes werden opgedeeld. De structuur van de grote ruimte bleef op die manier intact. In de middeleeuwse archieven wordt gesproken over een ‘waakzolder’ op het Muiderslot. Dat zou heel goed deze ruimte kunnen zijn geweest, met de kleine kamertjes.
Bouw/info: De houten balken, zogenaamde kortelingen of hordijzen, werden in de gaten door de muren naar buiten geschoven. Op die manier kon men aan de buitenzijde van de muur een tijdelijke weergang maken, zowel aan de pleinkant ter verdediging van de toegang tot de Ridderzaal, als aan de buitenzijde van het kasteel ter verdediging van een eventuele aanval vanaf het water.
Hordijzen uit de kasteelmuur
Het meest opvallend hier zijn de enorme gebogen balken, spantbenen, naar de kap. Vroeger werd de kromming gemaakt door bomen met warmte te bewerken of door hele bossen scheef te laten groeien. De jonge bomen werden al direct scheef getrokken. Deze techniek werd in de bouw toegepast tot ongeveer 1550. Daarna werden gebogen spantbenen alleen nog maar toegepast in de scheepsbouw.
Deze woonvleugel van het Slot is door de eeuwen heen steeds verder opgehoogd. Oorspronkelijk waren er meer ramen, waarvan een aantal in de 19e eeuw dichtgemetseld is. De ramen waren eerst niet van glas, maar van varkensblaas gemaakt. Glas stamt van ongeveer 1400. In de linkerhoek, naast de Noordertoren, zit een gemakje. Het Muiderslot telt nog 5
Grote overdekte weergang en keukens eronder
Het rookkanaal in deze ruimte is het grootste van het hele kasteel. Hierin komen meerdere rookkanalen samen. Van de grote keukenschouw hier beneden en de naastgelegen Bisschopskamer (te zien in de Rondleiding Gouden Eeuw). Ook de luchtafvoer van de oude ovens in de voormalige bakkerij, helemaal beneden in de kelder, voeren door dit kanaal. De dikke muur is de oorspronkelijke brandmuur tussen de overdekte weergang en de daarachter gelegen Slotkapel.
Info: De meeste kastelen hadden een eigen huiskapel, met een huisaltaar. Die werd door de eigen kapelaan bediend. Bij veel kastelen zie je dat de kapelaan direct boven de poort is gehuisvest. Ook in het Muiderslot is de Kapelaanskamer nog te zien, toen de Michaelskapel genoemd. Michael is immers de bewaker van de hemelpoort. Wanneer je met slechte bedoelingen onder de kapelaanskamer doorliep, dan was je zo goed als verstoten uit de kerk.
Jachtkamer
Bouw: Deze torenkamer werd nog tot in de jaren zestig van de vorige eeuw bewoond door de slotbewaarder. Gelet op de aanwezigheid van een vaste vuurplaats, is het altijd een woonvertrek geweest. Op prenten en tekeningen uit de 18e eeuw is het rechter vensterkozijn zelfs uitgebouwd geweest tot erker. Kijk nog maar eens naar de schilderijen in de Slotkapel, daarop is de erker te zien (zie Slotkapel/Filmzaal). Het venster biedt een prachtig uitzicht op het IJsselmeer en het forteiland Pampus.
De kapel is als filmzaal in gebruik. Getoond wordt de bouwgeschiedenis van het Muiderslot. Ook is een tijdsbalk te zien, met alle hoogte- en dieptepunten uit de zeven eeuwen geschiedenis van het Slot. Aan de muren hangen schilderijen van het Muiderslot door de eeuwen heen.
Muiderslot, Oostertoren
De Orde van St. Jacob
Werkvertrek P.C. Hooft
Bouw: Aan de aanwezigheid van de schouwen te zien, was de Oostertoren van oudsher in gebruik als woontoren. Ook is er een gemakje naast de kamer, dat wijst op de woonfunctie van de toren. Deze toren heeft trouwens als enige nog een open weergang bovenop. Dat is van buitenaf goed te zien.
Info: De harnassen in de vitrine zijn 16e-eeuwse Italiaanse pronkharnassen. Ze werden gedragen bij feestelijke en officiële gelegenheden. Bijvoorbeeld bij de benoeming van een ridder, waarbij de ridderslag werd uitgebracht. Die bestond uit een tikje met een zwaard op de schouder. Floris de Vijfde werd in 1278 tijdens een toernooi in Den Bosch tot ridder geslagen. Hij was toen 22 jaar. Later richtte hij een eigen ridderorde op: de Orde van St. Jacob, waarvan in deze kamer een plaquette te zien is (bij binnenkomst links van de deur).
Info: Dit was nu het werkvertrek van de beroemde dichter en geschiedschrijver P.C. Hooft. Een beetje verscholen bevindt zich rechts naast de deur, van twee kanten bereikbaar, een gemakje of wc’tje. P.C. Hooft leefde in de 17e-eeuw, de Hollandse Gouden Eeuw van rijkdom en voorspoed. Hooft was de zoon van de Amsterdamse burgemeester C.P. Hooft en studeerde rechten in Leiden. Op 18 mei 1609 werd hij, mede dankzij de verdiensten van zijn vader, door de Staten benoemd tot baljuw van Naarden en Gooiland, drost van Muiden, kastelein van het Huis te Muiden, hoofdofficier der stad Weesp, van Weesperkarspel en Hoog-Bijlmer en kolonel der Schutterij van Muiden. Een omvangrijke taak dus. Het Muiderslot was zijn ‘dienstwoning’. Hooft schreef in deze kamer grote delen van zijn Nederlandsche Historiën, de ge-
FILMZAAL/SLOTKAPEL EN WERKKAMER P.C. HOOFT
Slotkapel
Bouw: Met de uitbreiding van de noordoostvleugel van het Slot in 1386 werd dit vertrek mogelijk als Slotkapel ingericht. In de jaren vijftig van de vorige eeuw is de kapel gerestaureerd, waarbij de kapel weer het blauwe hemelgewelf en het sterrenpatroon terugkreeg. 6
Tijdbalk in de Slotkapel
Werkvertrekvan P.C. Hooft
De beëdiging van Hooft
Info: In een ruimte zoals deze verbleven de soldaten die om de zoveel tijd de wacht moesten lopen. Zij sliepen op strozakken. Hun proviand is in de soldatenkist te zien. Aan het rek hangen enkele verdedigingswapens, zoals een boog en zwaarden. Hiermee moesten zij het kasteel verdedigen tegen de vijand. Door de toegevoegde kijkvensters is iets te zien van vijandelijke troepen die in aantocht zijn… Zij hebben speciale aanvalswapens bij zich, zoals een evenhoge, een soort verrijdbare toren die voor een kasteelmuur geplaatst werd.
schiedenis van de 80-jarige Opstand. Vanaf zijn lessenaar had hij prachtig uitzicht op de toenmalige Zuiderzee. Verder kon hij van hieruit genieten van zijn tuinen rondom het kasteel. De pruimenboomgaard is recent gerestaureerd en aangeplant met maar liefst achttien historische pruimensoorten. Met de komst van Hoofts tweede vrouw, Leonora Hellemans, werd de oude middeleeuwse burcht verbouwd tot het Hoge Huys te Muiden. Voor zover mogelijk werd het Slot aangepast aan de wooneisen. Het werd onder andere voorzien van nieuwe vensters en kloosterkozijnen, de keuken werd verplaatst naar de bel-etage, én er kwam een aanbouw van een overdekte stenen galerij op de binnenplaats, op de plek van de huidige stenen trapopgang naar de Ridderzaal.
Dak van het hoge woongedeelte
Herautenkamer
Bouw: De vensters van de Herautenkamer kijken zowel uit op de oude voorburcht (de vroegere huisjes voor het kasteel) als op de binnenplaats van het kasteel. De stenen in dit vertrek zijn nog de middeleeuwse, van omstreeks 1500. Achter het afgesloten deurtje links bevindt zich een gemakje, een uitbouwtje dat buiten aan de muur hangt. Tegenwoordig is het een uilenkast. De nauw toelopende nis in de zuidmuur is een schietgat voor een handkanon. Het is gericht op de stenen doorgang in de muur bij de ingang (en de kassa).
Deze route heeft als thema de verdedigingsfunctie van het Muiderslot. De Torenroute loopt van de Oostertoren via de Poorttoren en de moderne loopbrug naar de Zuidertoren.
Overdekte weergang
Info: De heraut was een belangrijke figuur in de middeleeuwen. Hij wist alles van wapenschilden en vlaggen. De gegevens en afbeeldingen hield hij bij in een Wapenboek. Op de kaart is te zien hoe de Lage Landen in de 13e eeuw verdeeld waren in graafschappen, hertogdom en bisdom. Aan de wand hangen vaandels met de wapens van Floris de Vijfde, graaf van Holland en Zeeland. Overal waar zich een gemakje bevindt, werd gewoond. Meestal met meerdere mensen in één vertrek. Men woonde en sliep hier bij elkaar en at van de gezamenlijke pot mee. Wanneer je hier werkte, dan was je in feite in de kost. Je had een onderkomen, voedsel en éénmaal in de week werd brood gebakken. Eigenlijk was het kasteel een dorp op zich. De bewoners van het Slot en de voorburcht vormden een soort gemeenschap.
Bouw: Op deze weergang wanen we ons echt in de middeleeuwen. Maar helaas, deze weergang is in de 19e eeuw gereconstrueerd. De gehele kapconstructie is daarbij vernieuwd, De sporen van de oorspronkelijke kap zijn nog te zien op de kopse muren van de Poorttoren en de Oostertoren. De oude kap was lager en steiler dan de huidige kap. Vroeger had de weergang geen borstwering met kantelen en schietgaten. Toch zijn de toevoegingen in deze ruimte interessant. Zij illustreren de restauratieopvattingen van de 19e eeuw, om het kasteel er zoveel mogelijk ‘middeleeuws’ uit te laten zien. Maar de kanteelvensters en de schietgaten zijn hier onterecht en onjuist gereconstrueerd. Probeer maar uit, ze zijn veel te laag in verhouding tot de vloer. 7
Overdekte weergang
Wapen van Floris V
De lage landen in de tijd van Floris
Herautenkamer
Weergang poorttoren
Zuider- of waaktoren was uitsluitend te bereiken via de hoge Westertoren aan de overkant. Om te voorkomen dat de vijand bij een overval het gehele kasteel in één keer zou kunnen overmeesteren. Daarom zijn de weergangen bewust in stukken opgedeeld. Vanaf deze weergang was de toegang tot de Poorttoren te controleren en te verdedigen. In 2006 werd de nieuwe loopbrug toegevoegd.
Bouw: Dit is het defensieve hart, het meest strategische punt van het kasteel. Rondom gesloten kanteelvensters en volop kleine schietgaten. De muren zijn zo’n meter dik. De kapconstructie is authentiek, met oude spanten. Aan de voorkant van het kasteel zit de grote mezekouw. Qua omvang en grootte uniek in Nederland! De mezekouw bestaat uit drie grote werpgaten aan de voorzijde van het Slot. De gaten bevinden zich lijnrecht boven de ophaalbrug. Vanaf hier werden de projectielen door de mezekouw naar beneden geworpen.
Info: Op de weergangen werd vooral wacht gelopen. De kantelen op de weergangen hebben twee functies: kijken en schieten. De openingen tussen de kantelen bieden volop zicht. De schietgaten zijn geplaatst in de kantelen zelf. Zij boden de soldaten veiligheid en bescherming tijdens het gevecht. Zij zijn in het midden iets ronder en lopen scherp toe. Die ronding geeft het wapen meer bewegingsvrijheid om scherp te kunnen richten.
Naast de grote mezekouw bevindt zich in dit vertrek nog een vierde verborgen werpgat. Het ligt rechts, in de zuidwesthoek van de weergang. Dit werpgat controleerde, of beter gezegd: verdedigde, de toegang tot de poorttoren vanaf de Doodlopende weergang (4). In het kanaal zit een kleine knik waardoor de stenen beneden precies hun doel konden treffen.
Vanaf de Doodlopende weergang heb je goed uitzicht over het land richting Muiderberg, de tuinen en links de Valkerij. De tuinen werden aangelegd op het terrein van de voormalige voorburcht. Die was in de middeleeuwen, evenals het Slot, omringd door een gracht. Vanaf de Lange open weergang heb je uitzicht op de rivier de Vecht, het stadje Muiden en de grote ‘Zeesluis’. Vroeger stond de Vecht in open verbinding met de Zuiderzee.
Info: Deze ruimte valt te vergelijken met de control room van een luchthaven of winkelcentrum. Alles wordt op afstand in de gaten gehouden. Tegenwoordig met op afstand bedienbare camera’s, vroeger met het menselijk oog. Volgens de romantische heldenverhalen werd de vijand vroeger van hieruit overgoten met hete olie en pek. Een onaangenaam, maar erg kostbaar onthaal! In de dagelijkse praktijk van het middeleeuwse krijgsbedrijf zullen keien, bakstenen en hete brij naar beneden gekieperd zijn. Ieder kan zijn eigen verdedigingskracht testen met het werpspel dat in twee van de werpgaten gemaakt is. Houd zoveel mogelijk vijandelijke soldaten tegen.
Muurwachtersverblijf
Werpgaten in de Poorttoren
Slotbrug van boven af (uit spel)
Lange weergang
Doodlopende weergang
Bouw: Dit is de Zuidertoren. Deze hoge toren was met het zogenoemde ‘muurwachtersverblijf’ de oude waaktoren van het kasteel. De hoogte van de ruimte heeft alles te maken met de hoogte van de weergang en de wens om de toren zo hoog mogelijk te maken. Zowel deze ruimte, als het ‘brugwachtersvertrek’ hier beneden, heeft een schouw. Ook in deze torenkamer is weer een gemakje te vinden. Waarschijnlijk had deze ruimte de functie van het lokaal van de (muur)wacht.
Doodlopende weergang en lange weergang
Bouw: Dit is geen constructiefout! Deze Doodlopende weergang illustreert juist het kenmerk van het Slot: een weerbare verdedigingsburcht. De verbinding loopt niet voor niets op de Zuidertoren dood. De 8
Zuidertoren
In de Torenmuur bevinden zich meerdere kijk- en schietgaten. Het dubbel uitgevoerde kijkgat is heel zeldzaam. Het kijkgat biedt zicht op het begin- en het eindpunt van de slotbrug. Ernaast bevindt zich een schietgat voor een haakbus, een middeleeuws handkanon. Vanuit dit verblijf kon men niet alleen de slotbrug in de gaten houden, maar ook de hele rivier de Vecht. Wanneer de schipper geen tol wilde betalen, dan kon zijn schip vanaf hier tot zinken worden gebracht. Het schaalmodel van het Muiderslot laat de werking zien van de verschillende delen of compartimenten van het Slot in de middeleeuwen. Ieder deel kon afzonderlijk worden verdedigd als het moest.
spel. Het luik bedekt de enige toegang tot de hieronder gelegen, zogenoemde, ‘vergeetkerker’. Via een rondgemetselde uitsparing in het plafond van de kerker werden gevangenen voor onbepaalde tijd opgeborgen. Ontsnappen uit deze gevangenis was onmogelijk. Info: In deze kamer wordt alle opgedane kennis getest in een spel. Wat weet je van de aanvals- en verdedigingswapens en het gebruik ervan? Het spel daagt uit om het Muiderslot te verdedigen tegen vijandelijke troepen die van alle kanten aankomen. Het kasteel wordt in delen verdedigd, waarbij de soldaten verschillende wapens kunnen gebruiken. Help het Slot te verdedigen! En voorkom zo een slechte afloop, zoals die in 1296. (Zie verder bij Inleiding – Floris V (de Vijfde).)
Info: Hoe werkte de haakbus? De haak van het handkanon werd in de houten balk van het schietgat gedrukt. Zo kon de enorme terugslag na de explosie deels opgevangen worden. Het losse kruit ging in de loop, werd aangestampt en met een prop op z’n plek gehouden. De stenen kogel werd ervoor geladen en na de ontsteking van de lont afgevuurd. Het ontploffingsgevaar, door de ongelijke samenstelling van het buskruit, maakte de eerste kanonnen bijna net zo gevaarlijk voor de schutters als voor de vijand!
Het schoolbezoek aan het Muiderslot bestaat, behalve uit het bezoek aan de Middeleeuwse Routes, ook uit een bezoek aan de historische Tuinen (tegenover het kasteel) en de Valkenier (op het Theaterbastion). Een rondje over de vestingwallen om het kasteel is ook een aanrader.
Brugwachtersverblijf
Het Muiderslot vanaf de Vecht
Dubbel schietgat
Kerker met Angstloch
Slag om het Slot-spel
Bouw: De trap tussen dit vertrek en het bovengelegen wachtersverblijf was er niet in de middeleeuwen. Deze ruimte was vroeger uitsluitend bereikbaar vanaf de binnenplaats. Bij een eventuele bestorming en inname van de Poorttoren en de binnenplaats bleven de muurwachters onkwetsbaar. De Zuidertoren was onneembaar, zonder eerst de strategisch lastige Westertoren te veroveren. Dit vertrek heeft rondom veel openingen. Deze waren echter niet voor het licht, maar vooral voor het zicht! Het is en blijft tenslotte een wachtersruimte. Ook hier weer iets écht middeleeuws: het angstloch. Dit is het houten luik op de vloer, half onder de tafel met het zwaard-
© Tekst en illustraties: Stichting Rijksmuseum Muiderslot, 2006, herzien in 2011 Deze lesbrief is uitsluitend bestemd voor gebruik op school, ter voorbereiding van het bezoek aan het Muiderslot. Voor andere toepassingen dient vooraf schriftelijk toestemming te worden aangevraagd. Alle rechten voorbehouden. Stichting Rijksmuseum Muiderslot Herengracht 1 1398 AA Muiden www.muiderslot.nl
[email protected]
9
Brugwachtersverblijf
