Inkomen en vermogen van ouderen: analyse en beleidsopties
Netspar bijeenkomst 20 november 2013
Opdracht IBO 65+ • In kaart brengen en beoordelen van de ontwikkeling van inkomens- en vermogensposities van 65+’ers en van de collectief gefinancierde instrumenten om deze groep te ondersteunen; • Formuleren van beleidsvarianten om de efficiëntie en transparantie van het instrumentarium te verhogen.
Aanpak IBO 65+ 1. Onderzoek en beschrijving bestaande studies en cijfers 2. Scenarioanalyse CPB naar toekomstige inkomens- en vermogenspositie 65+’ers 3. Doelstellingen inkomensbeleid ouderen en ingrijpen pensioenmarkt in beeld 4. (Economische) analyse bestaande regelingen: actueel – effectief – efficiënt – transparant? 5. Beleidsopties formuleren
Inhoud presentatie • Feitelijke ontwikkelingen – Verleden 1990-2010 – Toekomstverwachtingen 2010-2025
• Beleid – Analyse bestaand instrumentarium – Opties voor verbetering
Feitelijke ontwikkelingen verleden: 1990-2010
Inkomensontwikkeling 1990-2010 Mediane inkomensontwikkeling 1990-2010
24.000
5%
10%
22.000
14% 12%
20.000
5%
2010
19%
2000
8%
13%
18.000
1990
7% 13%
16.000
13% 14%
14.000
12.000 35-44 jaar
45-54 jaar
55-64 jaar
65-69 jaar
70-74 jaar
75+ jaar
Gestandaardiseerd besteedbaar huishoudinkomen, mediaan, naar leeftijdsgroep (euro’s in prijzen 2010) en procentuele stijging 1990-2000, 2000-2010
1990-2010: gunstige inkomensontwikkeling 65+’ers • Mediaan gestandaardiseerd beschikbaar inkomen 65+: reëel +26% versus 65-: reëel +18%. – Cohorteffect: nieuwe ouderen hebben hogere aanvullende pensioenen – Inkomensbeleid: ontzien AOW’ers door verhoging ouderenkortingen en MKOB en uitzonderingen
• Voor individuele ouderen (en jongeren) zijn cohorteffecten niet zichtbaar
Vermogensontwikkeling 1993-2010 Vermogensontwikkeling 1993-2010 140.000
1993
2000
2010
120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 35 - 44 jaar
45 - 54 jaar
55 - 64 jaar
65 - 74 jaar
Vermogensontwikkeling (totaal vermogen) voor verschillende leeftijdsgroepen, mediaan, euro’s in prijzen 2010
75+ jaar
Forse vermogensontwikkeling 65+’ers door huizenmarkt • Toename verschil met jongeren: – t.o.v. 1993 is het netto vermogen van ouderen gegroeid terwijl dat van jongere huishoudens is afgenomen.
• 40% van de ouderen beschikt over een vermogen van meer dan 200.000 euro • Cohorteffect: toename van het eigenhuizenbezit onder (nieuwe) ouderen • Ouderen hebben relatief veel geprofiteerd van de huizenprijsstijging jaren negentig.
Armoede onder ouderen het laagst (I)
Armoede onder ouderen het laagst (II)
Toekomstverwachtingen: scenario’s 2010-2025
Onderzoek CPB naar toekomstige inkomens- en vermogensontwikkeling • Dynamisch microsimulatiemodel • Koppeling diverse microbestanden • Zelfstandigen buiten beeld (gebrek aan informatie) • Aannames over gebeurtenissen op micro- en macroniveau • Macro-economische onzekerheden via 3 scenario’s • Horizon 2025 • Vergelijking 47-57 met AOW+
Scenario’s macro 2012-2025 Positief
Midden
Negatief
Mate van indexering pensioenen
76%
44%
4%
Huizenprijzen (reëel, 2025 vs 2012)
+10%
-5%
-20%
Contractlonen (mut p jr 2012-25)
3,25%
2,5%
1,75%
Inflatie (CPI mut p jr 2012-25)
2,5%
2%
1,5%
Rente (10-jr staat, niveau in 2025)
4,25%
3,5%
2,75%
Relatieve inkomenspositie ouderen verandert niet wezenlijk
Mediaan:
+4%
+5% +6%
+7% +3% +0%
+7%
+5%
+2%
+12% +7%
+3%
Besteedbaar huishoudinkomen (duizenden euro’s, in prijzen 2010), alleenstaanden en paren in 2010 en 2025 (drie scenario’s), leeftijdsgroep 47-57 en AOW+ Per boxplot van hoog naar laag: 75e percentiel, mediaan en 25e percentiel
15
Huizenmarkt beïnvloedt toekomstige vermogenspositie 47-57 en aow+
Totaal vermogen (duizenden euro’s, in prijzen 2010), alleenstaanden en paren in 2010 en 2025 (drie scenario’s), leeftijdsgroep 47-57 en AOW+ Per boxplot van hoog naar laag: 75e percentiel, mediaan en 25e percentiel 16
Beleidsanalyse
Doelstellingen ouderenregelingen 1. Ontzien van ouderen 2. Voorkomen armoede onder ouderen 3. Ingrijpen in pensioenmarkt ivm marktfalen: – Niet verzekerbaar: collectief langleven-risico, inflatie – Gedragsproblemen: kiezen van en houden aan optimale pensioenstrategie
Regelingen IBO 65+ • Specifiek voor 65+ • o.a. AOW, ouderenkortingen, MKOB, vrijstelling AOW-premie
• Met afwijkingen voor 65+ • o.a. huurtoeslag, eigen bijdrage AWBZ / WMO, uitzondering houdbaarheids-bijdrage, hogere vrije voet in box 3
• Fiscale subsidie en verplichtstelling pensioensparen
Selectie uit beoordeling: • AOW en sociaal minimum oud/jong • Pensioenstelsel • Verschillende vormen van vermogen
Sociaal minimum 2013
Index: sociaal minimum jongeren = 100
Verschil bijstand - AOW nu 15%
Bevindingen pensioenstelsel • AOW is essentieel onderdeel pensioenstelsel: – Risicospreiding (demografisch / rente)
• Omkeerregel – macro-economisch nuttig: match inkomsten met uitgaven – micro-economisch behulpzaam: draagvlak voor verplichting en ambitieniveau
• Maatvoering?
Bevindingen vermogen • Vermogen vertegenwoordigt inkomen en dus draagkracht • Verschillende vormen van vermogen ongelijk behandeld – 2e pijler – 3e pijler – Eigen huis – Overig vermogen
Beleidsopties
Beter richten inkomensondersteuning ouderen (I) Extra inkomensondersteuning voor ouderen lijkt niet meer nodig: • Afschaffen MKOB en ouderenkortingen • Gelijk schakelen sociaal minimum en AOW • Ontzie-regelingen binnen bestaande regelingen afschaffen • Fiscaliseren AOW-premie met terugsluis IB
Beter richten inkomensondersteuning ouderen (II) Als inkomensondersteuning voor ouderen toch gewenst is dan alleen voor ouderen die het echt nodig hebben: • Één inkomensregeling voor ouderen op huishoudenniveau, zowel inkomens- als vermogensafhankelijk
Efficiënter ingrijpen in pensioenmarkt • Sociaal minimum voor alle leeftijden geregeld => AOW-opbouw arbeidsgerelateerd? • Gedragsproblemen bij hogere inkomens minder pregnant (kunnen terugvallen op AOW, tweede pijler en eigen huis) => beperk subsidie 2e pijler
Vermogen: eigen huis • Overwaarde eigen huis mee laten tellen bij eigen bijdragen AWBZ en Wmo • Onderzoek toepasbaarheid Ierse model eigen betalingen langdurige zorg voor Nederland – In Ierland kun je eigen bijdrage betalen middels claim op eigen huis
• Overwaarde eigen huis laten meetellen bij vermogenstoetsen • Hillen-regeling afschaffen
Samenvatting • Groep ouderen had in afgelopen 20 jaar relatief gunstige ontwikkeling inkomen en vermogen • Relatieve positie verandert waarschijnlijk niet wezenlijk in komende 15 jaar • Doelstellingen ouderenregelingen gerealiseerd • Kan wel efficiënter en transparanter • Levensloop: ondersteuning 30-40 of 65+ ?
