INHOUDSOPGAVE
Voorwoord
3
Wanneer moet je starten met voetcontrole bij kinderen en tieners met DM?
4
Voetverzorgingsadviezen voor kinderen en tieners met DM
5
Schoenadviezen voor kinderen en tieners met DM
6
Testinstructies voor sensibiliteitsonderzoek
7
Voetinspectie bij kinderen jonger dan 10 jaar, vanaf 2 jaar na diagnose DM
9
Voetscreeningsprotocol voor kinderen en tieners met DM
10
Uitleg van begrippen
11
VOORWOORD
Op de kinderleeftijd zien we gelukkig nog niet veel voetproblemen. Ook zie je bij mensen met DM type I veel minder complicaties op voetgebied in vergelijking met mensen met DM type 2. Toch is aandacht voor de voeten van kinderen en tieners met diabetes erg belangrijk. Tevens moeten we de kinderen aanleren hoe ze zelf een belangrijke rol kunnen spelen in het voorkomen van problemen op latere leeftijd. Er zijn een aantal risicofactoren die een rol spelen bij het krijgen van voetproblemen op de kinderleeftijd; Eeltvorming en verhoogde druk onder de voet Overgewicht De duur van de diabetes (in jaren) Hoog HbA1c Zwak sociaal milieu Leeftijd (met name pubers die ontkennen en schoenen dragen die niet passen bij hun voetvorm) • Vaatproblemen / angiopathie • Zenuwbeschadiging / neuropathie • • • • • •
De jonge huid bevat meer vocht en talg dan de oudere huid met als gevolg dat de jongere huid soepeler is en minder snel last heeft van eeltvorming. Kinderen hebben wel te maken met externe factoren die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van problemen aan de voeten. Te denken valt aan buiten spelen en daarbij meer kans hebben op stoten en of vallen met een beschadiging als gevolg. Het dragen van verkeerde of te kleine schoenen of sokken kan ook een oorzaak zijn van problemen. Denk hierbij met name aan voetballers, schaatsers, dansers, turnsters, beach volleyballers. In dit protocol vindt u preventieve en verzorgende adviezen rondom voeten bij kinderen en tieners met DM.
Deze handleiding is een initiatief van de Werkgroep Kinder Diabetes Verpleegkundigen, in samenwerking met Margreet van Putten en Miranda van Mol, beiden podotherapeut. Mede door de financiele ondersteuning en office support van Novo Nordisk is deze handleiding tot stand gekomen.
Voetscreeningsprotocol - -
WANNEER MOET JE STARTEN MET VOETCONTROLE BIJ KINDEREN EN TIENERS MET DIABETES MELLITUS
De voetscreening op risicofactoren start op de tienerleeftijd. De voetverzorgings- en schoenadviezen start al in de educatieperiode bij het stellen van de diagnose DM. Bij kinderen jonger dan 10 jaar dient men elke 2 a 3 jaar een voetinspectie te doen, vanaf 2 jaar na diagnose. In het screeningsprotocol staat bij punt 2 wat er dan gedaan moet worden. Bij kinderen vanaf 10 jaar moet elke 2 a 3 jaar een voetscreening uitgevoerd worden volgens het voetscreeningsprotocol.
Voetscreeningsprotocol - -
VOETVERZORGINGSADVIEZEN VOOR KINDEREN EN TIENERS MET DIABETES MELLITUS Je dient op de volgende punten te letten: ÿ Wekelijks de voeten inspecteren, ook aan de onderzijde van de voet ÿ Dagelijks de voeten wassen met lauw water ÿ De voeten goed afdrogen, ook tussen de tenen! Zie je dat je huid kapot is tussen de tenen, of heb je veel jeuk: ga dan naar de huisarts ÿ NOOIT voetbaden nemen indien de huid kapot is, of indien er sprake is van voetschimmel en/ of eczeem ÿ NOOIT op blote voeten lopen indien er sprake is van verminderd gevoel in de voeten ÿ Nagels recht afknippen NOOIT de hoekjes van de nagels wegknippen of nagels afscheuren. ÿ Draag goed passende sokken: je tenen mogen niet krom staan in je sokken als je ze aangetrokken hebt, dan zijn ze te klein! ÿ Draag goed passende schoenen ÿ Indien er sprake is van een wondje, dan is het raadzaam om te overleggen met het diabetes team.
Voetscreeningsprotocol - -
SCHOENADVIEZEN VOOR KINDEREN EN TIENERS MET DIABETES MELLITUS 1. De schoen moet de juiste lengte en breedte hebben. Controleer dit door een uitgeknipte omtrek van de voet (+ 1 cm extra lengte aan de voorzijde) in de schoen te schuiven. Dit moet zonder al te veel kreukels in en uit de schoen te schuiven zijn. 2. De schoen moet bij voorkeur op de wreef gesloten kunnen worden door middel van een veter- of klittenbandsluiting. 3. Het hielstuk dient stevig te zijn. 4. De hakhoogte van de schoen mag maximaal 2-3 cm zijn. 5. Het draagvlak van de schoen (en zeker dat van de hak) dient breed te zijn. 6. De schoen moet daar buigen, ter hoogte van de voorvoet, waar de afwikkeling plaatsvindt:
Goed!
Fout!
Teveel torsie! 7. H et gedeelte van de buitenzool tussen hak en bal van de voet moet stevig zijn en bestand zijn tegen torsie (= draaien in de lengterichting) 8. Koop schoenen aan het eind van de middag en niet ’s morgens vroeg 9. Het dragen van sportschoenen is goed voor kwetsbare voeten! 10. Schoenen tijdig en vaak genoeg vervangen, omdat kindervoeten snel groeien 11. Bij twijfel: laat schoenen controleren door een podotherapeut
Voetscreeningsprotocol - -
TESTINSTRUCTIE VOOR SENSIBILITEITSONDERZOEK NAAM
: ……………………………………………………………
PATIENT NUMMER
: ……………………………………………………………
DATUM ONDERZOEK
: ……………………………………………………………
1. Het onderzoek met het Semmes Weinstein monofilament (= oppervlakkige of beschermende gevoel) : • Gebruik het 10 grams monofilament • Eerst patiëntinstructie: voordoen op de onderarm (nabij de elleboog) of op de wang. • Vraag het kind de ogen te sluiten en “ja” te zeggen wanneer hij/zij het monofilament voelt. • Plaats het monofilament loodrecht op de huid (A) ‡ buig het in een C-vorm (B) en haal het weer weg.
• Test op de aangegeven plaatsen 3x ‡ 2 goede antwoorden is een “+m”; 1 of geen goed antwoord is een “-m“. Internationale Consensus
re voet : - aan de onderkant van de grote teen:………………… - onder de grote teen:…………………………………… - onder de kleine teen:………………………………….. li voet : - aan de onderkant van de grote teen:………………… - onder de grote teen:…………………………………… - onder de kleine teen:…………………………………...
Voetscreeningsprotocol - -
2 Het onderzoek met de stemvork (= diepe gevoel of vibratiezin):
• Sla de stemvork aan door beide armen naar elkaar toe te drukken en snel los te laten • Laat het kind op de pols of op de kin de trilling voelen • Opnieuw de stemvork aanslaan en starten met de test • Voorkom het aanraken van de U-vorm van de stemvork • Vraag het kind aan te geven, wanneer de trilling weg is • Geef aan met een “+v” , dat de vibratiezin in orde is ‡ een “-v” betekent afwezige of verminderde vibratiezin
Stemvorktest volgens Internationale Consensus: Plaats de trillende stemvork op de grote teen en vraag aan het kind of hij/zij de trilling voelt. Indien het antwoord ‘Ja’ is, is de test negatief, dwz er is geen afwijking in de vibratiezin geconstateerd
Bevindingen van de test: …………………………………………………
Voetscreeningsprotocol - -
VOETINSPECTIE BIJ KINDEREN JONGER DAN 10 JAAR, VANAF 2 JAAR NA DIAGNOSE DIABETES MELLITUS
NAAM
: ……………………………………………………………
PATIENT NUMMER
: ……………………………………………………………
DATUM INSPECTIE
: ……………………………………………………………
1. Voetinspectie Kijk en/of voel naar eeltvorming (“e”), roodheid (“r”) en wondjes (“w”) en noteer dat in het voetenschema.
2. Schoenlengte controle Maak van karton een omtrek van beide voeten, knip deze uit en pas de omtrekken in de schoenen. Let daarbij op de lengte en de breedte van de schoen. Bevinding: Rechter schoen lengte …………………………………… Rechter schoen breedte ……………………………………
Linker schoen lengte Linker schoen breedte
…………………………………... ……………………………………
3. Schoenadviezen Geef schoenadvies zoals op pagina 4 beschreven is.
Voetscreeningsprotocol - -
VOETSCREENNGSPROTOCOL VOOR KINDEREN EN TIENERS MET DIABETES NAAM
: ……………………………………………………………
PATIENT NUMMER
: ……………………………………………………………
DATUM SCREENING
: ……………………………………………………………
1. Anamnese: a. Zijn er momenteel voetproblemen? Ja/Nee ………………………………………………………………………………………… b. Is het kind onder behandeling van een podotherapeut? c. Is het kind eerder gescreend op voetproblemen? Zo ja, wanneer en door wie?
Ja/Nee Ja/Nee
………………………………………………………………………………………… 2. Kijk en/of voel naar eeltvorming (“e”), roodheid (“r”) en wondjes (“w”) en noteer dat in het voetenschema. 3. Testen van het beschermende en het diepe gevoel: Noteer in het schema een “m” voor een afwezige of dubieuze test met het monofilament. Noteer een “v” voor een afwezige of dubieuze vibratiezin:
4. Palpatie = voelen: a. Er is een temperatuursverschil tussen beide voeten b. De bloedvaten van de linkervoet zijn palpabel c. De bloedvaten van de rechtervoet zijn palpabel
Ja/Nee Ja/Nee Ja/Nee
5. Prayer’s sign is normaal
Ja/Nee
6. Patiënt draagt adequate schoenen
Ja/Nee
Voetscreeningsprotocol - 10 -
UITLEG VAN BEGRIPPEN Limited Joint Mobility Gewrichtsproblemen bij mensen met diabetes is een complicatie met de officiële naam Limited Joint Mobility (LJM), oftewel: beperkte gewrichtsbeweeglijkheid. Het gaat daarbij niet om de gewrichten zelf (zoals bij reuma het geval is), maar om het weefsel rondom de gewrichten. Er is te veel ‘verkeerd’ bindweefsel (“versuikerd” weefsel) en dat weefsel is dik en stug. Hierdoor zijn gewrichten pijnlijk, moeilijk of helemaal niet meer bewegen. Het is niet zo dat alleen mensen met diabetes deze klachten kunnen krijgen. Ze hebben er alleen wel meer kans op. De problemen kunnen zich, soms gelijktijdig, voordoen in handen, schouders, heupen en voeten. Een van de eerste symptomen is een verdikking van de huid rond gewrichten. Vaak ziet de huid er wasachtig uit. De gewrichten zelf kunnen pijnlijk en gezwollen zijn. Een simpele test om LJM op het spoor te komen, is om de handen tegen elkaar aan te drukken met een hoek van 90 graden tussen handen en onderarmen ( de zgn. Prayer’s sign). Lukt dit niet helemaal, en blijft er een ruimte over tussen de pinken, dan kan er sprake zijn van beperkte gewrichtsbeweeglijkheid. LJM treedt vaak op in combinatie met andere complicaties. Mensen die al langer problemen hebben met hun ogen, nieren of bloedvaten, hebben vaak ook last van een beperkte gewrichtsbeweeglijkheid.
Voetscreeningsprotocol - 11 -
