Inhoudsopgave. Vorige pagina: Nieuwe Synagoge, Geschiedenis van de joden in Nederland, 1900-heden. Foto: Liselore Kamping

Jaarverslag

2007

Vorige pagina: Nieuwe Synagoge, Geschiedenis van de joden in Nederland, 1900-heden. Foto: Liselore Kamping

Robert Falk, Vrouw in rode jurk, 1918. Staats Tretjakov Galerie, Moskou.

Inhoudsopgave 4 7 10 12 14 17 24 26 32 34 37 46 48 50 53 54 56 62 64 69 74 76 78 80 86 88 90 92 96

Inleiding door Joël Cahen, directeur Financiële ondersteuning Vormgeversteam Vernieuwing Adriaan Ellligens Tentoonstellingen Eva Koppen en Bob van Toor Verkorte jaarrekening Henny Orri Communicatie Museumcollectie Kindermuseumteam Educatie Mediatheek Digitaal Monument voor de Joodse Gemeenschap Frans Weisz Evenementen Max van Rooy Wetenschap Wetenschappelijke commissies en samenwerkingsverbanden Personeel Personeelszaken Bezoekersaantallen Medewerkers Rondleiders Besturen Bouwteam Summary Colofon

Inleiding Het jaar 2007 is voor ons in de eerste plaats het jaar van de vol tooiing en opening van het vernieuwde JHM. Op 20 februari waren verbouwing en inrichting gereed en konden wij, precies 75 jaar na de officiële opening van het museum in 1932, het schitterende resultaat aan het publiek presenteren. De laatste fase bestond uit de oplevering van het vierde gebouw van ons complex met daaronder nu het BankGiro Loterij Prentenkabinet, het nieuwe Auditorium en op de galerijen van deze Nieuwe Synagoge de prachtige permanente tentoonstelling over de geschiedenis van de joden in Nederland in de twintigste eeuw. De doelstelling van de vernieuwing, het museum toegankelijker maken voor een breder publiek, lijkt met een record aantal bezoe kers in 2007 van 134.315 en 1.376.442 unieke bezoekers op de website, bereikt. Het succes danken wij aan de enorme inspanning van de staf en een zeer groot aantal externe betrokkenen, stakeholders in de ruimste zin van het woord. Aan allen wil ik in dit jaarverslag nogmaals mijn hartelijke dank betuigen.

Omgeving Met de voltooiing van onze verbouwing spannen wij ons ten zeer ste in voor onze omgeving, zowel in joodse zin als in algemeen culturele zin. Daarom hebben wij verschillende samenwerkings verbanden zoals met de Hollandsche Schouwburg en het Menasse ben Israel Instituut en verzorgen wij al meer dan twintig jaar het groepsbezoek aan de Portugees-Israëlitische Synagoge. Binnen de stichting ‘Groot Waterloo’ en ‘Plantage aan het Water’ werken wij aan de promotie van een tweede Museumkwartier in de stad. Wij proberen samen met de andere naburige culturele instellingen en de Hogeschool van Amsterdam, de gemeente Amsterdam te overtuigen om van het Mr. Visserplein een parel te maken. Tevens zetten wij ons in om in deze buurt de bestaande joodse cultuur campus te verstevigen – de plekken die refereren aan de joodse cultuur en geschiedenis met elkaar te verbinden – zodat, mede ter herinnering aan de vroegere bewoners van deze buurt, het culturele leven hier nog verder zal opbloeien.

Tentoonstellingen De openingstentoonstellingen met werk van de fotografen Robert Capa en Eva Besnyö bleken ongekend populair, zowel bij het pu bliek als de media. Ook het ‘machtige melodrama’ (NRC Handels blad) van Sarah Bernhardt verleidde velen tot een kijkje in de met mysteries omgeven geschiedenis van deze actrice. De tentoonstel ling Charlotte Salomon. Werk in uitvoering verschafte nieuwe in zichten in de werkwijze van deze bijzondere kunstenares bij de totstandkoming van haar magnum opus Leben? oder Theater? Ein singespiel (Leven? of Theater?), één van de topstukken uit onze eigen collectie. Tot slot kwamen aan het einde van het jaar Moderne Meesterwerken uit Moskou. Russisch–joodse kunstenaars, 1910-1940. Dit project was het resultaat van een langdurige samenwerking met de Staats Tretjakov Galerie en het A.A. Bachroesjin Centraal Nationaal Theatermuseum in Moskou. De tentoonstelling met schitterende werken van de Russisch-joodse avant-garde had enorme belang stelling en ging vergezeld van een prachtige catalogus.

Digitaal De digitale techniek werd ook dit jaar volop in onze organisatie ingezet en benut. Zo konden in de Mediatheek, dankzij een subsi die van de Stichting Collectieve Maror-gelden Nederland (COM), 8.000 foto’s gedigitaliseerd worden. De gehele historische foto collectie, bestaande uit 15.000 foto’s die een beeld geven van joden in Nederland sinds 1850, is nu voor iedereen toegankelijk via het internet. Ook de uitgebreide documentencollectie is in 2007 ontsloten en op internet beschikbaar. Op 23 oktober werd het Digitaal Monument voor de Joodse Gemeenschap in Nederland, www.joodsmonument.nl, overge dragen aan het JHM. Door deze overdracht kan veel informatie, aanwezig in het JHM, gekoppeld worden aan de informatie in het monument. Zo kan iedere omgekomene niet alleen met naam herdacht worden, maar ook met ten minste een deel van zijn of haar afgebroken levensverhaal.

4 jaarverslag jhm 2007

Kindermuseum Dit was ook het eerste volle jaar voor het nieuwe Kindermuseum dat al in december 2006 werd opengesteld. De familie Hollander

Inleiding 5

en Max de Matze bewonen nu de Obbene Sjoel en kregen in het afgelopen jaar al meer dan 190 groepen op bezoek. Thans wordt veel aandacht besteed aan publiciteit en marketing om dat aantal nog te vergroten. Het Kindermuseum als ontmoetingsplaats is in het afgelopen jaar een succes gebleken; de vele mogelijkheden die dit unieke concept biedt zullen wij zeker verder uitwerken. Ook biedt het Kindermuseum dit jaar al nieuwe mogelijkheden om met speciale activiteiten kinderen te betrekken bij de tijdelijke tentoonstellingen. Vermeldenswaard is het verjaardagsfeestje van een 85-jarige, dat op uitdrukkelijk verzoek in het Kindermuseum plaatsvond. Publicitair was het bezoek van de kritische jury van Avro’s Museumbende succesvol. Voor de midden- en bovenbouw van het basisonderwijs werden twee nieuwe educatieve programma’s ontwikkeld: Thuis bij de familie Hollander en Max de Matze en Max de Matze en zijn brood familie. Met dit lesmateriaal kunnen leerkrachten en leerlingen hun museumbezoek op school voorbereiden, verwerken en in een bredere context zetten. Ontmoetingen Het vernieuwde museum is het fundament waarop wij verder kunnen bouwen. Het beleid voor de komende periode is geformu leerd met de woorden verleiden, verbinden en ontmoeten. Hoe verleiden wij zoveel mogelijk mensen tot een bezoek aan het museum en hoe binden we die bezoekers, maar ook de buurt en de samenleving, aan het museum? En ten slotte: hoe geven we vorm aan een ontmoeting met de joodse cultuur en aan de ont moeting tussen verschillende culturen. Onze ambities zijn nog lang niet uitgeput en wij hopen samen met u verder te mogen en kunnen bouwen aan ons museum. Wij hopen dat in lijn met de oorspronkelijke functie van de vier oude synagogen – letterlijk plaatsen van samenkomst – het mu seum zich verder zal ontwikkelen tot een werkelijke ontmoetings plaats van mensen, culturen en ideeën. Joël Cahen, directeur


Financiële ondersteuning Subsidiënt Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Voor behoud, restauratie en uitbreiding van de collectie

Begunstigers Stichting Vrienden van het Joods Historisch Museum Stichting Maror-gelden Overheid Stichting Collectieve Maror-gelden Nederland Provincie Noord-Holland Bernard van Leer Foundation Frits and Rita Markus z.l. Stichting Will en Rita Jaeger Fonds Hein en Lilian Beuth Stichting Iton The Broere Charitable Foundation, in gratitude of the contribution of the Jewish people to Dutch Society Foundation for the Jewish Historical Museum in Amsterdam, Inc. Stichting Levi Lassen Mondriaan Stichting VSB Fonds Turing Foundation Kempen & Co Kardan N.V. Mozes Staszewski SNS Reaal Fonds Europese Commissie – Onderwijs & Cultuur Prins Bernhard Cultuurfonds Stichting Fondsenwerving Militaire Oorlogs- en Dienstslachtoffers Stichting Centraal Israëlitisch Weeshuis in Nederland Stichting Dioraphte Lexhanna Stichting Hovago Holding bv Stichting Democratie en Media Nederlands-Israëlietische Instelling voor Sociale Arbeid (NIISA) Financiële ondersteuning 7


cheque aan Joël Cahen en Ralph Levie van het jhm. Foto: Roy Beusker

Fondsen op naam beheerd door de Stichting Vrienden van het Joods Historisch Museum Familefonds Gompen Van Hessen Fonds Marcelle Hertzdahl Fonds Etty Hillesum Fonds Hans & Elly Jaffé Fonds Kahn Fonds Socher Kirzner & Fania Kirzner-Shusterman Fonds Helmuth Mainz & Lore Bacharach Fonds Gerard Metzelaar Fonds Prof. dr. Herman Musaph Fonds Inge & Alfred Nijkerk-von der Laden Fonds Edith & Harry Philips Fonds Sam Waagenaar Fonds Margot Rehfish en Fiep Westendorp Fonds Johanna Rebecca Wolff Fonds Het Joshua, Mila, Badu en Isi de Swaan Fonds Fredrik Polak en Griet Polak-Asscher Fonds

Ellen Damsma, managing director van de BankGiro Loterij, overhandigt de

Familie Baruch-Kapusta Stichting Plas en Plus Stichting Moojs Apax Partners Worldwide llp Lauren Nijkerk-Bogen Jaap en Anne Wertheim De Joodse Invalide Amsterdams Fonds voor de Kunst Ribbink – van den Hoek familie Stichting Mobeta bv AON Holdings bv Centraal Israëlitisch Weeshuis ‘Machseh Lajesoumiem’ Esther Dina Polak–van Vollenhoven Stichting ANNE FRANK – Fonds Basel Nettie van Zwanenberg Stichting Stichting Elise Mathilde Fonds Michael en Riet Mendel-Volgers SALOMON DE JONG Stichting Het Block Fonds, beheerd door het Prins Bernhard Cultuurfonds Russisch Cultuur Fonds, beheerd door het Prins Bernhard Cultuurfonds Stichting Dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds Stichting Sem Presser Archief Stichting Charlotte Salomon The Lucius N. Littauer Foundation Ketel One Vodka Rob Polak Leo S. Ullman Stichting K.F. Hein Fonds Elion Gerritzen Stichting McKinsey & Company Harry Citroen Edith en Loet Velmans Victor Halberstadt Klaas en Maja Kleiterp-van Raalte S. van Duin Fam. G. de Haas M. de Jong A. Kanter H.R. Ziekenoppasser Diverse particulieren

Financiële ondersteuning 9

Op 23 februari opende het geheel vernieuwde JHM, precies 75 jaar na de officiële opening van het museum in 1932. De vernieuwing van het JHM is voltooid met de opening van het door UNStudio ontworpen BankGiro Loterij Prentenkabinet met Auditorium, onder de Nieuwe Synagoge. In het Prentenkabinet kunnen kwetsbare werken worden geëxposeerd. Het Auditorium gebruikt het JHM voor evenementen op de zondagmiddag. Tevens werd de nieuwe vaste tentoonstelling over de geschiedenis van de joden in Nederland in de twintigste eeuw geopend die op de galerijen van de Nieuwe Synagoge tot leven komt in de moderne vormgeving van KOSSMANN.DEJONG exhibition archi tects. Met grote projecties op de wanden, historische filmbeelden en persoonlijke verhalen op touchscreens en een originele presentatie van typerende objecten worden de belangrijkste ontwikkelingen ge schetst in drie perioden: de vooroorlogse tijd, de Tweede Wereldoorlog en de periode na de oorlog tot en met het heden. Deze expositie is het vervolg op de opstelling op de galerijen van de Grote Synagoge die de periode 1600-1900 beslaat. Hiermee is de wens van het JHM in vervulling gegaan om de geschiedenis van de joden vanaf hun komst in Nederland tot de huidige tijd te tonen. Al eerder presenteerde het JHM het nieuwe Kindermuseum, de vaste opstellingen in de Grote Synagoge, de ruimte voor wisseltentoonstellingen, het Museumcafé, de Museumshop en het nieuwe entreegebied.


Auditorium, Foto: Liselore Kamping

Marit van der Meer, Monique Rietbroek, Barbara Herrmann, Karel Buijn, Donald Janssen

Vorige pagina: Vormgeversteam, v.l.n.r. Herman Kossmann, Hilje Oosterbaan, Victor Levie,

Architect: UNStudio, Amsterdam Tentoonstellingsvormgeving/Interieurarchitecten: Grote Synagoge: DJO (Donald Janssen Ontwerpers), Den Haag Nieuwe Synagoge, niveau beneden: UNStudio, Amsterdam Nieuwe Synagoge, niveau entree: UNStudio, Amsterdam Nieuwe Synagoge, niveau boven: KOSSMANN.DEJONG exhibition architects, Amsterdam Obbene Sjoel, Kindermuseum: ROO (Rietbroek Oudijn Ontwerpers) in samenwerking met Ram Katzir, Amsterdam Grafische vormgeving: MV Levievandermeer (Victor Levie, Marit van der Meer), Amsterdam Aannemer: B.V. Aannemersbedrijf Scheurer Bouwmanagement: PRC Bouwmanagement Constructies: Strackee BV Bouwadviesbureau Installaties: GTI

BankGiro Loterij Prentenkabinet, Foto: Liselore Kamping

Vernieuwing

Vernieuwing 13

De Grote Capa en de Kleine Besnyö Adriaan Ellligens

directeur Maria Austria Instituut/MAI

De Grote Capa boven en de Kleine Besnyö beneden in het vernieuwde Joods Historisch. Twee buurtkinderen uit het vroege Boedapest bijeen. De intieme ruimte van het nieuwe prentenkabinet van het Joods Historisch sloot naadloos aan bij de onbekende fotografie van Eva Besnyö die we op een bescheiden formaat wilden exposeren. Omlijst door de sobere tentoonstellingstypografie in een heldere kleurstelling van Victor Levie. Bij het samenstellen van het ruimtelijk concept van de expositie bestond het nieuwe Prentenkabinet alleen nog maar op papier! In de eerste besprekingen met het museum werd ons voorzichtig gevraagd of we het niet erg vonden dat Robert Capa bovengronds werd getoond als leidende expositie. Aardig museum toch, dat zulke vragen vooraf stelt. De gespierde fotografie van Robert Capa in de kloeke lijsten had overi gens de ruimte nodig. Er was een enorme mensenmassa op de gelijktij dige opening van beide exposities. Overigens was het niet de eerste keer dat we in het JHM exposeerden. Telkens krijgen we te maken met een solide team. Toppie. Dat een beamer wel eens niet wil communiceren met een laptop bij de aanvang van een lezing neem ik graag voor lief, want dat gebeurt zo ’n beetje bijna overal.


Robert Capa, Cornell Capa Photos by Robert Capa (c)2001/Magnum Photos

Tentoonstellingen Robert Capa. Retrospectief 23 februari tot en met 20 mei 2007 Projectleider: Bernadette van Woerkom Ruimtelijke en grafische vormgeving: MV Levievandermeer Deze tentoonstelling gaf een breed overzicht van het werk van Robert Capa (1913-1954), de legendarische oorlogsfotograaf en grondlegger van de moderne fotojournalistiek. Zijn foto’s van de Spaanse Burgeroorlog en D-day zijn in ieders geheugen gegrift en hebben ons beeld van de twintigste-eeuwse geschiedenis bepaald. De tentoonstelling werd samengesteld door Magnum, het be roemde fotobureau dat mede door Capa werd opgericht.

John Fernhout, Eva Besnyö, 1933/1934, © Maria Austria Instituut/MAI

Capa werd door Franse, Engelse en Amerikaanse fototijdschriften uitgezonden naar alle grote militaire conflicten van zijn tijd. Al in 1938 na de publicatie van zijn foto’s van de Spaanse Burgeroorlog riep de Britse Picture Post hem uit tot ‘the greatest war photograp her in the world’. Capa fotografeerde gevechtsacties aan de front linies, maar bracht ook het leed van de burgerbevolking in beeld. Als geen ander had hij oog voor de verwoestende invloed van oor log op het leven van gewone mensen. Zijn foto’s zijn soms hard en confronterend, maar vaker subtiel en ontroerend. Als sociaal bewogen fotograaf én als overtuigd antifascist beschouwde Capa zijn fotografie vooral als een wapen in de strijd tegen onrecht, vervolging en onderdrukking. Een van zijn bekende uitspraken was: ‘The war photographer’s most fervent wish is for unemployment.’ Eva Besnyö. Onbekende foto’s uit haar archief 23 februari tot en met 20 mei 2007 Projectleider: Bernadette van Woerkom Ruimtelijke en grafische vormgeving: MV Levievandermeer Aan het werk van Eva Besnyö (1910-2003) werden talrijke publica ties en tentoonstellingen gewijd. Toch werden na haar dood in 2003 nog vele onbekende, nooit gepubliceerde foto’s in haar archief gevonden. De tentoonstelling toonde een selectie, die de reputatie van Eva Besnyö als één van de grootste fotografen van Nederland bevestigde. Te zien waren onder andere vrouwenpor


Tentoonstellingen 17

tretten uit de jaren dertig, foto’s van de wederopbouw van Nederland en een reeks portretten uit de jaren veertig en vijftig van kunstenaars, schrijvers en acteurs onder wie Mary Dresselhuys, Leo Vroman en Otto Treumann. De tentoonstelling werd samengesteld in samenwerking met het Maria Austria Instituut (MAI) en Uitgeverij Voetnoot, waar tevens een publicatie bij de tentoonstelling verscheen. Sarah Bernhardt. De Kunst van het Grote Drama 15 juni tot en met 16 september 2007 Projectleider: Hetty Berg Ruimtelijke vormgeving: ROO (Rietbroek Oudijn Ontwerpers) Grafische vormgeving: MV Levievandermeer

Sarah Bernhardt heeft zelf rond haar persoon en afkomst vele mythen geschapen. Voor het eerst kwam nu bij de tentoonstelling in Amsterdam de ware toedracht rond haar afkomst aan het licht in een Engelstalige publicatie waarin Harmen Snel (Gemeente Amsterdam Stadsarchief) de achtergrond van Sarah’s Nederlandse familie onthult, The ancestry of Sarah Bernhardt. A myth unravelled. De actrice blijkt te stammen uit een familie die net zo kleurrijk genoemd mag worden als zijzelf. Bij de tentoonstelling verscheen de catalogus Sarah Bernhardt. The Art of High Drama, door Carol Ockman en Kenneth E. Silver, Yale University Press, New York 2005.

De tentoonstelling was de eerste overzichtstentoonstelling die ooit werd gewijd aan deze grote Franse actrice (1844-1923) en eerste internationale superster. De tentoonstelling werd samengesteld door The Jewish Museum New York, waar het één van de meest succesvolle exposities van de afgelopen jaren was.

Félix Nadar, Sarah Bernhardt, ca. 1860. Bibliothèque nationale de France

In de loop van een opmerkelijke zestigjarige carrière ontpopte ‘de goddelijke Sarah’ zich tot de belangrijkste tragédienne van Europa en Amerika. Haar naam werd synoniem voor acteren en had lang na haar dood wereldwijd nog bekoring voor acteurs en publiek. Bernhardt was een pionier in het gebruik van moderne technieken als fotografie waarmee zij haar beeld verspreidde. Ze was boven dien de eerste grote toneelactrice die in films speelde. Ruim tweehonderd spectaculaire en zelden getoonde voorwerpen brachten haar leven, roem en theatrale verschijning in beeld even als de mode, stijl en politiek in het fin de siècle. Naast schilderijen, foto’s, kostuums en Jugendstiltheateraffiches waren op de exposi tie persoonlijke bezittingen, een authentieke opname van haar stem en een keuze uit de films waarin ze speelde te zien. Sarah Bernhardt was de dochter van een Nederlands-joodse cour tisane in Parijs, maar katholiek gedoopt. Toch werd zij onverbidde lijk achtervolgd door de pers met haar veronderstelde joodse uiter lijk en gedrag. Tegelijkertijd was ze een gerespecteerde nationale figuur, die haar vaderlandslievendheid bewees aan Frankrijk tijdens de Frans-Pruisische Oorlog en de Eerste Wereldoorlog.



Charlotte Salomon, Verso van gouache uit Leven? of Theater?, 1940-1942 © Stichting Charlotte Salomon

Leven? of Theater? is het geschilderde autobiografische levensver haal van Charlotte Salomon. Van de 1.325 beschilderde bladen heeft Charlotte Salomon er zelf 769 genummerd. Deze serie vormt Leven? of Theater? De onge nummerde bladen zijn heel verschillend van karakter. Soms zijn het uitgewerkte schilderingen die Charlotte misschien op wilde nemen in de serie. Bij andere bladen heeft Charlotte heel duidelijk gemaakt dat ze niet in de serie horen door monden, handen en ogen af te plakken met strookjes papier. Ook krabbels, studies en teksten op de achterkant van veel bladen waren op de tentoonstelling te zien evenals een aantal ongenum merde transparante tekstbladen die over de schilderingen gelegd moeten worden. Bij binnenkomst was een zeven minuten durende introductiefilm over Charlotte Salomon en haar werk te zien. Verder werden er ruim honderd schilderingen van Charlotte Salomon én een bijzon dere aanwinst getoond: de reeds lang vermiste tekening van Grossmama die Charlotte in Zuid-Frankrijk maakte. Ook maakte het museum een keuze uit de vele publicaties over Charlotte en haar werk en een aantal affiches van de vele tentoonstellingen die er wereldwijd geweest zijn.

Charlotte Salomon (1917-1943). Werk in Uitvoering 15 juni tot en met 16 september 2007 Projectleider: Irene Faber Ruimtelijke en grafische vormgeving: MV Levievandermeer Introductiefilm: TWV Media De tentoonstelling toonde nooit eerder getoond werk als deel van of in relatie tot het bekende Leben? oder Theater? Ein singespiel (Leven? of Theater?) uit de collectie van het JHM. De achterkanten, schetsen, studies en de talloze door Charlotte ‘afgekeurde’ werken verduidelijkten Charlottes werkwijze en stijlontwikkeling en gaven een intiem beeld van Charlottes humor en gevoelige karakter.


Moderne meesterwerken uit Moskou. Russisch –joodse kunstenaars, 1910-1940 19 oktober 2007 tot en met 10 februari 2008 Projectleider: Edward van Voolen Ruimtelijke vormgeving: ROO (Rietbroek Oudijn Ontwerpers) Grafische vormgeving: MV Levievandermeer Met een unieke collectie schilderijen en tekeningen uit de periode 1910-1940 van belangrijke vernieuwende Russisch-joodse kunste naars, schetste de expositie het verhaal van de opkomst en onder gang van joodse kunstenaars in de Sovjet-Unie ten tijde van Stalin. De meeste werken waren nooit eerder in Nederland geëxposeerd. Schilderijen van wereldberoemde meesters als El Lissitzky en Isaak Brodsky kwamen naar Amsterdam, maar ook het werk van minder bekende kunstenaars als Natan Altman, Alexander Labas en Alexander Tysjler waren te zien. De expositie presenteerde


vrijheid van kunstenaars in hun stijl- en onderwerpskeuze ernstig beperkt. De ‘opvoeding’ van het volk stond hoog in het vaandel van de overheid en het socialistisch realisme begon hoogtij te vieren. Toch waren er ook kunstenaars die zeer goed gedijden onder dit nieuwe communistische mecenaat: zij ontwikkelden binnen het socialistisch realisme hun eigen stijl – openlijk of in het geheim.

Russisch-joodse kunst in al haar diversiteit: van de kubistische portretten van Robert Falk en het suprematisme van Ilja Tsjasjnik tot het socialistisch realisme van Jevgeni Katsman en het nonconformistische, verboden oeuvre van Solomon Nikritin. Vanaf 1910 bloeide de cultuur in Rusland op. Joodse kunstenaars als Lissitzky speelden een voortrekkersrol in de vernieuwing van de Sovjetkunst. Mede door hen kwam ook kunst met joodse thema’s in een nieuwe fase terecht. In de loop van de jaren twintig werd deze joodse culturele renaissance echter de kop ingedrukt en werd de


Isaak Brodsky, Lenin in het Smolny Instituut, 1930. Staats Tretjakov Galerie, Moskou

Natan Altman, Zelfportret, 1912. Staats Tretjakov Galerie, Moskou

De kunstwerken waren afkomstig uit de collecties van Staats Tretjakov Galerie en het A.A. Bachroesjin Centraal Nationaal Theatermuseum in Moskou. Bij de tentoonstelling verscheen een gelijknamige catalogus bij Waanders Uitgevers met bijdragen van Edward van Voolen, Hillel Kazovsky, Eva Koppen en Bob van Toor.


De grote leider toont uiteindelijk zijn gezicht Eva Koppen en Bob van Toor

medewerkers Moderne meesterwerken uit Moskou

Toen Lenin in 1917 na een zwerftocht door Europa aankwam in

Petrograd vestigde hij zijn hoofdkwartier in het Smolny Instituut.

De bolsjewistische revolutie verspreidde zich vanuit dit voormalige insti tuut voor adellijke jongedames over het gehele Russische rijk. Een jonge schilder was aanwezig om de communistische leider te portretteren.

Temidden van het revolutionaire gewoel in de straten van de voormalige tsaristische hoofdstad vormden de vertrekken van het instituut een

oase van rust. De joodse kunstenaar Isaak Brodsky werkte zijn schetsen uit 1917 meer dan tien jaar later uit tot het monumentale Lenin in het

Smolny Instituut, dat uitgroeide tot een icoon van de Sovjetschilderkunst. Wij werkten in het afgelopen jaar als stagiairs mee aan het tentoonstel lingsproject Moderne meesterwerken uit Moskou, waarin de opkomst en

ondergang van Russisch-joodse kunstenaars centraal stond. De realisa

tie van dit project vertoonde dikwijls overeenkomsten met de Russische Revolutie: soms liep het als een geoliede machine, soms ging het door

onverwachte problemen met horten en stoten vooruit. Toen de werken begin oktober in het museum afgeleverd werden bleek de gigantische

Lenin van Isaak Brodsky nog in een Moskouse hangar te staan. De grote leider weigerde tot na de opening zijn gezicht in het JHM te laten zien;

wij moesten het tot zijn komst doen met een projectie.

Het JHM was tijdens deze drukke periode ons eigen Smolny Instituut:

een omgeving waar je ondanks alle hectiek altijd een plek kon vinden

voor rust en overpeinzing. Lenin moet zich net als wij in dit bijzondere museum thuis hebben gevoeld.


Verkorte jaarrekening Balans per 31 december

Balans per 31 december activa

vaste activa Materiële vaste activa

vlottende activa Voorraden en onderhanden activiteiten

Vorderingen Debiteuren Op gelieerde rechtspersonen Overige vorderingen Overlopende activa Totaal vorderingen

Liquide middelen totaal activa

2007 €

2006 €

2.991.871

3.158.028

110.181

130.107

48.501 616.055 199.183 219.365

29.507 985.846 260.975 237.033

1.083.104

1.513.361

366.163

618.676

4.551.319

5.420.172

passiva

2007 €

2006 €

Eigen vermogen Besteedbaar vermogen Bestemmingsfonds ocw Overige reserves

- 78.327 682.891 30.130

- 108.438 936.964 30.130

Totaal eigen vermogen

634.694

858.656

Voorzieningen Pensioenen

167.000

167.000

2.925.241

3.081.113

346.375

603.895

71.213 211.712 195.084

76.442 307.178 325.888

824.384

1.313.403

4.551.319

5.420.172

Langlopende schulden Egalisatierekening investeringssubsidie Kortlopende schulden Crediteuren Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige schulden Overlopende passiva Totaal kortlopende schulden totaal passiva


Verkorte jaarrekening 27

Staat van baten en lasten

Staat van baten en lasten

2007 €

2006 €

2006 €

Salariskosten Afschrijvingen Huur Overige lasten

2.381.094 564.324 45.400 1658.097

2.319.959 212.373 45.400 1.293.346

Som der lasten

4.648.915

3.871.078

12.866

22.015

Exploitatieresultaat

- 223.962

- 27.961

Het resultaat is als volgt bestemd: Mutatie algemene reserve Mutatie bestemmingsfonds ocw

30.111 - 254.073

79.205 - 107.166

Exploitatiesaldo

- 223.962

- 27.961

lasten

baten Opbrengsten Directe opbrengsten Indirecte opbrengsten

502.998 14.265

346.094 6.510

Totaal opbrengsten

517.263

352.604

Bijdragen Subsidie ocw Subsidie overige overheden Overige subsidies en bijdragen

2.209.462 – 1.685.362

2.161.863 – 1.306.635

Totaal bijdragen

3.894.824

3.468.498

Som der baten

4.412.087

3.821.102


2007 €

Rentebaten/-lasten


Accountantsverklaring Het exploitatiesaldo is ten opzichte van 2006 afgenomen met € 196.001 Nadere analyse: Meer - opbrengsten - ontvangen subsidies en bijdragen

€ 164.659 426.326

€

590.985 Minder - rente

9.149 581.836

Per saldo hogere baten Hogere - salariskosten - afschrijvingen - overige lasten

Opdracht Wij hebben gecontroleerd of de in dit jaarverslag opgenomen verkorte jaarrekening van de Stichting Joods Historisch Museum te Amsterdam over 2007 op de juiste wijze is ontleend aan de door ons gecontroleerde jaarrekening 2007 van de Stichting Joods Historisch Museum. Bij die jaarrekening hebben wij op 10 april 2008 een goedkeurende accountants verklaring verstrekt. Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opstellen van de verkorte jaarrekening in overeenstemming met de grondslagen zoals gehanteerd in de jaarrekening 2007. Het is onze verant woordelijkheid een accountantsverklaring inzake de verkorte jaarrekening te verstrekken.

61.135 351.951 364.751

Per saldo hogere lasten

777.837

Per saldo lager exploitatiesaldo

196.001

Werkzaamheden Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig dienen wij onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de verkorte jaarrekening op de juiste wijze is ontleend aan de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie vol doende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel Naar ons oordeel is de verkorte jaarrekening 2007 in alle van materieel belang zijnde aspecten op de juiste wijze ontleend aan de jaarrekening. Toelichting Wij vestigen er de aandacht op dat voor het inzicht dat vereist is voor een verantwoorde oordeelsvorming omtrent de financiële positie en de resul taten van de stichting en voor een toereikend inzicht in de reikwijdte van onze controle de verkorte jaarrekening dient te worden gelezen in samen hang met de volledige jaarrekening, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij op 10 april 2008 verstrekte goedkeurende accoun tantsverklaring. Deze toelichting doet geen afbreuk aan ons oordeel. Amsterdam, 10 april 2008 mazars paardekooper hoffman n.v. Drs. R.P. Krouwer RA



Een collage van het leven van de grote actrice Henny Orri actrice

1987. Ik ben dan 40 jaar aan het toneel. Dat moest gevierd! Mijn man

werd gepolst. ‘Als we een stuk vinden voor haar en Willem Nijholt doet mee, zegt ze meteen ‘ja’, wist hij; ‘een hartewens van beiden nog eens samen op het toneel te staan”. Dat stuk werd gevonden: ‘Memoires

van Sarah Bernhardt’ van John Murrell. Een collage van het leven van de grote actrice Sarah Bernhardt met twee gelijkwaardige rollen

‘om je vingers bij af te likken’. Tragisch, komisch, melancholiek: een

toneelfeestje. Willem speelde behalve haar secretaris Pitou ook Oscar Wilde, een Moeder Overste en de impresario van Sarah met wie ze de halve wereld rondreisde. Ikzelf, als Sarah, fragmenten uit haar

glansrollen: Phèdre, Hamlet (met houten been!), de sterfscene van

‘La Dame aux Camélias’. Een jubileumfeestje. Eén van mijn mooiste

herinneringen uit die toen 40 jaar. Niet alleen door die grandioze avond in mei 1988 in de bomvolle Amsterdamse Stadsschouwburg en mijn portret door Louis Swagerman, maar ook door het samenspel met

Willem Nijholt. Willem, die mij – grand cavalier die hij is – ‘Madame’

noemde, en nog steeds wanneer wij elkaar zien: ‘Ah, Madame!’. Willem die alle verhalen over jaloerse acteurs logenstrafte, die alle voorstel lingen zichzelf was en bleef: groot acteur en een geweldige collega,

Willem door wie ik ongeremd kon zijn wie ik moest spelen: Sarah, het

toneelbeest, dankbaar voor haar talent en dankbaar aan haar publiek, zoals ik afgebeeld sta op het portret in de Stadsschouwburg.

Toen ik op die prachtige aan haar gewijde expositie rondliep kwamen al die gelukkige ‘memoires’ weer bij me boven.


Vanzelfsprekend trokken de heropening van het museum in februari en de daaraan verbonden tentoonstellingen Robert Capa, Retrospectief en Eva Besnyö, onbekend werk veel aandacht. Beide grootheden in de fotografie bleken ongekend populair te zijn, zowel bij de media als bij het publiek. Naast een item in het NOS Journaal kregen de vernieuwing en deze twee tentoonstellingen veel pers aandacht. ‘Het is weer zichtbaar een synagoge’ (de Volkskrant, 23 februari 2007), ‘Een weelde aan kwaliteit’ (Het Parool, 3 maart 2007), ‘Joods museum toont eindelijk het hele verhaal’ (Algemeen Dagblad, 21 februari 2007), ‘Geschiedenis die naar de keel grijpt’ (Trouw, 22 februar1 2007) en ‘Meesterlijke blik van Capa en Besnyö’ (Het Parool 3 maart 2007). De media-aandacht voor de andere tentoonstellingen in 2007 was eveneens groot. De tentoonstellingen Sarah Bernhardt. De Kunst van het Grote Drama en Charlotte Salomon. Werk in uitvoering werden als volgt aangehaald ‘Nooit genoeg van goddelijke tragédienne’ (Het Parool, 15 juni 2007), ‘Kampioen marketing’ (de Volkskrant, 12 juli 2007), ‘Machtig melodrama’ (NRC Handels blad, 13 juli 2007) en ‘… doen deze werken bijna pijn van schoon heid’ (Désanne van Brederode over Charlotte Salomon in Trouw, 14 juli 2007). Over Moderne meesterwerken uit Moskou. Russisch-joodse kunstenaars 1910-1940 werd onder meer geschreven: ‘Het Joods Historisch Museum toont met een intrigerende tentoonstelling het herschrijven van de kunstgeschiedenis’ (Trouw, 27 oktober 2007) en ‘Kleine meesters uit Moskou’ (De Telegraaf, 16 november 2007). Al deze aandacht is het zichtbare resultaat van toenemende aan dacht en inspanning op het gebied van publiciteit en marketing. Op internet is het JHM steeds vaker te vinden zoals bijvoorbeeld naast websites op blogs en internetnieuwspagina’s. Internationaal werd het JHM ook opgemerkt, met name in de Europese en Amerikaanse media. Onze maandelijkse digitale nieuwsbrief werd door zo’n 2.500 geïnteresseerden ontvangen en dat aantal neemt nog steeds toe.


Voor de televisie maakte omroep MAX opnamen in het museum voor het programma Sterren op het Doek van de BankGiro Loterij. Naast vrije publiciteit waren er natuurlijk ook onze eigen publici teitsmiddelen: museumkranten, flyers, brochures, een evenemen tenfolder, affiches, gevelbanieren en advertenties. Er zit inmiddels een gestage groei in de evenementenprogram ma’s bij de tijdelijke tentoonstellingen en de vaste opstelling. Nieuw is het Lia van Leer Filmprogramma dat in samenwerking met de Cinematheque Jerusalem werd georganiseerd. Getoond werden films van Israëlische en Palestijnse filmmakers. Een populair jaarlijks terugkerend evenement is de museumnacht, die dit jaar voor de achtste keer werd georganiseerd in 42 Amster damse musea. Het programma in het JHM stond in het teken van de tentoonstelling Moderne meesterwerken uit Moskou. De nacht werd door zo’n 1.900, vooral jonge, mensen bezocht. Een ander bijzonder evenement was het Mimoenafeest, een jaar lijks terugkerend joods-Marokkaans feest, dat op 12 april in het

Communicatie 35

de Amsterdamse rabbijn Eleazer Rokeach, Foto: Peter Lange

Bezoek van Rebbe Yissachar Dov Rokeach (II), de Belzer Rebbe, een verre nazaat van

Communicatie


Museumcollectie van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, Foto: Chris van Houts

Het JHM toont bijzonder en uniek erfgoed, fantastische en inspire rende kunst met spannende thema’s, maar bovenal is het een museum met verhalen die raken aan de ervaringen van zeer velen, jong en oud, uit binnenen buitenland. Het is onze taak om zoveel mogelijk mensen hun ervaringen met ons te laten delen.

repertoire van Sarah Bernhardt door tweedejaarsstudenten van de Theaterschool

Het samenwerkingsverband ‘Groot Waterloo’ is in 2007 aan de slag gegaan met internationale marketing en het zichtbaarder maken van de instellingen en de buurt rond het Waterlooplein. ‘Groot Waterloo’ bestaat uit de Hermitage Amsterdam, de Hortus Botanicus, de Portugees-Israëlitische Gemeente, Gassan Diamonds, Museum Het Rembrandthuis, Het Muziektheater en het JHM.

Sarah Bernhardt live: De Kunst van het Grote Drama, korte scènes uit het theater

JHM werd gevierd met 500 gasten. Tijdens de tentoonstelling over Sarah Bernhardt werd een speciale avond georganiseerd voor de theaterwereld met een voorstelling die bestond uit delen van toneelstukken die Sarah Bernhardt gespeeld heeft, uitgevoerd door studenten van de Theaterschool van de Hogeschool voor de Kunsten in Amsterdam.

Aanwinsten in 2007 Schenkingen • Mw. A. Akkerman: twee stillevens, geschilderd door Elias (Eduard) Veterman (1901-1946) • Mw. H. Berg: twee tentoonstellingsaffiches Joods Historisch Museum • Erven Meijer Bleekrode: afdruk van etsplaat Meijer Bleekrode portret Beethoven • Dhr. J.J. Cahen: talliettas, talliet, talliet katan en tefillientas met twee tefillien • Mw. I. Lopes Cardozo: gehaakt babymutsje en voorzijde geborduurd kussentje • Dhr. P. Cohen: huwelijksglas en drie nieuwjaarswensen • Dhr. J. Delfgaauw: objecten m.b.t. de padvinderij uit de nalatenschap van dhr. A. Spijer • Dhr. P. Dolk: vier sjofarot • Dhr. G.H. Drieënhuizen: zilveren beker uit het bezit van Marcel Alfred Aa (1931-1943) • Erven familie Faber: Fleco kledingborstel • Dhr. H. Fruithof: kunststof mezoeza • Dhr. G.M. Gerrits: souvenir met droogbloemen uit het Heilige Land in een album • Dhr. J. Groenteman: twee schoolplaten over het Heilige Land naar ontwerp H.J. van Lummel en een vlag van concentratiekamp Buchenwald • Dhr. F. Harwig: twee klerenhangers Centraal Warenhuis – Gebr. Zion – Eibergen • Stichting Vrienden van de schilder Martin Monnickendam: olieverf op papier, Vreugde der Wet, door M. Monnickendam (1874-1943) • Dhr. B. Houtkruyer: 17e-eeuwse kopergravureserie van 25 oudtestamentische boekillustraties • Dhr. en Mw. D. Kohnstamm: peintisserie Saskia Weishut Snapper (1938) • Interakt: affiche van documentaire over Leo Schatz (1918) • Joods Filmfestival: affiche • Mw. P. Katzenstein: zilveren bruidsring

Museumcollectie 37

Piet Cohen, Handwasbekkens.

Dhr. K. Kooper: 18de eeuwse koperen begrafenispenning Mw. J.R. Kirchheimer: poppenjurkje, -schoentje en -sokje, gebruikt in het voormalige Ned. Isr. Meisjesweeshuis in Amsterdam Dhr. E.K. Koopman: flesje voor puddingessence van Polak & Schwarz, en machineplaatje R.S. Stokvis & Zonen Dhr. A. van Kulik: collectebus Ned. Isr. Oude Mannen- en Vrouwenhuis en Ned. Isr. Ziekenhuis Amsterdam Dhr. I. Lipschits: chanoekia door Gabriël Barlag (1958) Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam: drie affiches betreffende nieuwbouw synagoge Mw. N. Mayer-Hirsch: poppenkastpoppen voor poerimfeest Stichting Mediamatic: T-shirt El Hema en draagtas Dhr. R. Metz: acht affiches ontworpen door Otto Treumann (1919-2001) en een oorkonde

David Abraham Bueno de Mesquita, Zelfportret. Aankoop met steun van de BankGiro Loterij

• • • • • • • • •

• • • • • • • • • • • • •


M&N: affiche ‘Light up Amsterdam’ Dhr. R. Norg: twee servetringen uit nalatenschap van Marcelle Hertzdahl (1923-2007) Dhr. R.L. van Oven: lakzegel opperrabbijn L.B. Schaap Mw. M. Pach: verpleegstersinsigne Israëlitisch Ziekenhuis Rotterdam uit nalatenschap van Trudel van Reemst de Vries Dhr. G. Polak: miniatuur sjabbatoven Dhr. H. Ree: diamantbewerkerskistje Dhr. J.M. de Rochemont: voormalig gastenboek Hollandsche Schouwburg uit nalatenschap van Mw. W. Meester Bibliotheca Rosenthaliana: letterdoos Dhr. en mw. I. Salomons: fragment betimmering van voormalige synagoge in Lochem Mw. E. Smalhout: servethouder, brievenhouder, zeven etuis en 6 stuks tekeningen en grafiek door Elie Smalhout (1889-1939) Dhr. C.A. Schreuder: hanger met davidster op kaartje van de N.I.Z.A.M Mw. B. Tanenbaum: bowlingpenning jeugdvereniging Moos! Dhr. M. Verkooy: diverse objecten met betrekking tot de diamantbewerking waaronder een weegschaal, slijpbril, twee gradenmeters, loep en een karaatzaadje

Museumcollectie 39

Aankopen met steun van de BankGiro Loterij • Vier zilveren besamiembussen met gegraveerde opschriften • Schilderij van terrasje door Louis Saalborn (1891-1957) • Schilderij met bloemstilleven door Louis Saalborn (1891-1957) • Geschilderd zelfportret D.A. Bueno de Mesquita (1889-1962) • Schilderij vissersvrouw door Louis Hartz (1869-1935) • Schilderij met fruitstilleven door Henriette Asscher (1858-1933) • Schilderij van stilleven met schildersattributen door Salomon Garf (1879-1943) • Tekening van gezicht op de Nieuwmarkt door Joseph Teixeira de Mattos (1892-1971) • Schilderij van binnenplaats boerenhof bij Elburg door Jacques Zon (1872-1932) • Schilderij van stilleven met poppen en trommel door Marianne Franken (1884-1945) • Schilderij met stilleven met kaas, boter en krant door Maria Catharina Boas-Zelander (1889-1943) • Gerestaureerd: schilderij van stilleven met gedekte tafel door Samuel (Mommie) Schwarz (1876-1942) Aankopen met steun van de Stichting Vrienden van het jhm • Tekening van naaiatelier door Eduard Frankfort (1864-1920) • Serie objecten, foto’s en documenten betreffende de Amster damse dropfabriek Atlas, uit de nalatenschap van Hugo van Win • Negen etalageblikjes met wikkel van Zwanenberg’s leverpastei • Houtsnede portret Emanuel Boekman door Meijer Bleekrode (1896-1943)


Aankoop met steun van de BankGiro Loterij

Dhr. E. van Voolen en mw. J. Frishman: Pesachschotel en drie handwasbekkens door Piet Cohen (1935) Dhr. en mw. J.A. de Vries: drie litho’s van stadsgezichten door Jehuda Pinkhof (1898-1943) Stichting Welzijn Binnenstad: zeven borduurwerkjes en negen tinnen bordjes afkomstig uit ‘Huize Henriëtte’, daarvoor gebruikt in de crèche aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam Mw. E. Wieberdink: winkelblik Betke’s Hollandsche Cacao Fabriek met weggeschilderde naam Mw. H. Wijngaarden-Pieper: mezoeza Mw. B. Wolff: linguaphonecursus Hebreeuws en mat-kot spel Mw. B. Wolff en mw. P. Katzenstein: pop door Noga Zohar

Besamiembussen met gegraveerde opschriften.

• • • • • • •

• • • • • •

Twee flessen met Polak & Schwarz; citroen- en aardbeienessence Ets van straathandelaars rond een handkar door Willem Klijn (1892-1961) Twee litho’s met tekstblad door Marianne van den Bergh (1948) Kistje met cliché’s drukkerij Joachimstal Poster uit 1958 met tekst Plant bomen in het Nederlandse woud 54 Foto’s van Emmy Andriesse, aankoop mogelijk gemaakt door de afd. Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Leiden en Joost Elffers

Aankoop met steun van de Stichting Vrienden van het jhm en de BankGiro Loterij • Getekende voorstudie voor schilderij Schrijven van de echtschei dingsbrief door Eduard Frankfort (1864-1920) Aangekocht en gerestaureerd met steun van het Marcelle Hertzdahl Fonds • Schilderij van standwerker Jacob Hollander op het Amstelveld door Karel Alexander August Jan Boom (1862-1943) Aankoop met steun van het Johanna Rebecca Wolff Fonds • Facsimile uitgave van een achttiende-eeuwse Esterrol uit de Gross Family Collection

Museumcollectie 41

Collectiemobiliteit Kortlopende bruiklenen aan derden (tentoonstellingen buitenshuis) • Tentoonstellingen Charlotte Salomon: Ulm: van oktober 2006 tot januari 2007; Innsbruck maart tot juni; Berlijn: augustus tot oktober, 272 gouaches • Hirsch-lamp en twee tegeltableaus in Amsterdams Historisch Museum voor de tentoonstelling Modehuizen van 11 april tot 29 augustus • Een jodenster in het Amsterdams Historisch Museum voor de tentoonstelling Geef mij maar Amsterdam van 8 september 2006 tot 27 maart • Tegeltableau Interieur synagoge Wagenstraat, Den Haag, in museum goudA Henri L.A. Breetvelt (1864-1923) Koning der Plateelschilders van 26 februari tot 13 juni • Een Tegeltableau aan het Nederlands Tegelmuseum Otterlo voor een tentoonstelling over Art Nouveau keramiek van de Fayence- en Tegel fabriek ‘Holland’ te Utrecht, van 15 oktober 2006 tot 12 februari 2007 • Schilderij van G.J. Staller aan het Drents Museum in Assen voor een tentoonstelling over Max Liebermann van 12 oktober 2006 tot 17 juni 2007 • Schilderij van Jan Voerman aan het Stedelijk Museum Kampen voor de tentoonstelling Voerman Verzameld / IJsselgezichten van 27 januari tot 8 juli • Negen foto’s van het Waterlooplein in Mozes en Aäronkerk van 11 januari tot 4 april


• • • • • •

Schilderij Portret van Spinoza Haags Historisch Museum, Den Haag, 14 december 2007 tot maart 2008 Schilderij Interieur van de Portugese Synagoge te Amsterdam door Emanuel de Witte voor een tentoonstelling in Shanghai van 4 oktober 2007 tot februari 2008, toegezegd door het Rijksmuseum, de eigenaar van het schilderij Schilderij Gezelschap door Leo Schatz aan Museum Henriëtte Polak, Zutphen van 6 maart tot 26 juni Borduurwerkje en miniatuurslofjes in Kamp Vught tot 17 april Zeven objecten in het Westlands Museum, Honselersdijk voor de tentoonstelling De joodse gemeenschap in het Westland, van 19 maart tot 29 oktober Schilderij, zes prenten, een lamp, een etrogtasje en twee schalen aan het Musée d’art et d’histoire du judaïsme in Parijs voor de tentoonstelling Rembrandt and the New Jerusalem van 28 maart tot 1 juli

Totaal 303 inventarisnummers

Museumcollectie 43

1940-1942 © Stichting Charlotte Salomon

Charlotte Salomon, Verso van gouache uit Leven? of Theater?,

Legaten • Dhr. J. L. de Groot: tekening van arbeider in de Borinage door Samuel (Mommie) Schwarz (1876-1942) en schilderij van tafereel in de Jodenbuurt door G.J. Staller (1880-1956) • Dhr. L. Hart: twee boeken en vier tekeningen: twee dorpsgezichten, een gezicht op een mediterraan plaatsje, portret Samuel (Mommie) Schwarz (1876-1942) en een etsje van een rivierlandschap, vervaar digd door Else Berg (1877-1942) • Mw. J. de Lange Wendels: houtskoolportret van zanger Ruben Gradmann door Fré Cohen (1903-1943) en daarbij enkele ex-librissen door Fré Cohen. • Mw. E.Ch. Moes: schilderij door Leo Schatz (1918) • Mw. E.J. Gomperts-Teixeira de Mattos: 17e eeuwse huwelijksakte van de familie Teixeira de Mattos

Langdurige bruiklenen aan derden • Heimat und Exil, Jüdische Emigration aus Deutschland nach 1933, Reizende tentoonstelling op diverse locaties in Duitsland, 29 september 2006 tot en met april 2008. Totaal 15 inventarisnummers

Emmy Andriesse, Henriëtte Davids (1888-1975)

Kortdurende bruiklenen van derden (tentoonstellingen in het jhm) Robert Capa. Retrospectief. 96 foto’s van Magnum, Parijs, 1 boek van Yara Brusse, Amsterdam, vijf boeken van Willem Diepraam, Amsterdam, een boek van Universiteitsbibliotheek Leiden Eva Besnyö. Onbekende foto’s 117 foto’s van Maria Austria Instituut, Amsterdam en diverse fotografen Sarah Bernhardt: de Kunst van het Grote Drama 140 objecten van vijftien buitenlandse bruikleengevers, dertien objecten van zes Nederlandse bruikleengevers Moderne meesterwerken uit Moskou. Joodse kunstenaars 1910-1940 79 bruiklenen van de Tretjakov Gallery, Moskou, 27 bruiklenen van het A.A. Bachroesjin Centraal Nationaal Theatermuseum, Moskou Totaal 479 objecten

Emmy Andriesse, Rosa Spier (1891-1967)

Langdurige bruiklenen van derden • Bibliotheca Rosenthaliana: gebedenboek uit 1692 door Asjer Ansjel en Issaschar Baer • Instituut Collectie Nederland: schilderij van stilleven met gedekte tafel door Samuel (Mommie) Schwarz (1876-1942) • Yaïr Aschkenasy: borstbeeld Spinoza • N.I.G. De Stedendriehoek Deventer: stoel gebruikt als sjivvestoel • Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam: granieten chanoekia door Marion Herbst (1944-1995) Totaal 5 objecten


Museumcollectie 45

Educatie

In 2008 zullen de eerste resultaten van het nieuwe beleid zichtbaar worden. Zo verschijnt er een boek met tekeningen van Fiep Westendorp waarnaar het atelier in het Kindermuseum


Foto: Chris van Houts

Ontmoetingen Ondertussen heeft de educatieve afdeling zich beraden op het beleid voor de komende jaren. Het resultaat is een vierjarenplan met de titel ‘Ontmoetingen’. De inzet van het plan is om het grote educatieve potentieel van het vernieuwde museum optimaal te benutten. Binnen het gevari eerde aanbod van het JHM in het algemeen richt de educatieve afdeling zich met het project ‘Ontmoetingen’ op de ontwikkeling van programma’s, producten en tentoonstellingen waarbij de unieke rol die het JHM kan spelen in het daadwerkelijk ontmoeten van een ander mens en/of een andere cultuur, zo goed mogelijk tot uiting komt. De ‘ontmoeting’ wordt het uitgangspunt van de educatieve programma’s in het JHM. De collectie en de tentoon stellingen worden gebruikt als instrument om mensen dichter bij elkaar te brengen.

is vernoemd en gedichten van Annie M.G. Schmidt. Het boekje wordt viertalig: Nederlands, Engels, Hebreeuws en Arabisch en op de bijgevoegde cd zal Dikkertje Dap in deze vier talen te beluis teren zijn. In de zomer van 2008 zal ook de nieuwe website van het Kinder museum gereed zijn. Een website die talloze interactieve mogelijk heden zal bieden om nader kennis te maken met de familie Hollander, hun achtergronden en ideeën. Meer achter de schermen wordt een uitgebreid trainingsprogram ma voor onze freelance begeleiders voorbereid dat ze het gereed schap aanreikt om daadwerkelijke ontmoetingen in het JHM te bewerkstelligen.

Kind in de studeerkamer van het Kindermuseum voor de door Eli Content beschilderde muur,

Voor de verwerking van het recordaantal aanvragen voor een bege leid programma werd de afdeling publiekscontacten verder uitge breid en geprofessionaliseerd. Ook werd een groep nieuwe rondlei ders opgeleid voor de begeleiding van de programma’s. Educatieve medewerkers bezochten een internationale conferentie in Berlijn over ‘Hands on’ in musea. Het hoofd van de educatieve dienst bezocht Kaapstad en Warschau om adviezen te geven over de mogelijkheden voor een kindermuseum aldaar.

Woerkom, Gittan von Raesfeld Meijer, Ram Katzir, Titia Zoeter

Batya Wolff, Monique Rietbroek, Petra Katzenstein, Josephine Oudijn, Marit van der Meer, Bernadette van

Vorige pagina: Kindermuseumteam, v.l.n.r. Annelie Spaans, Ischa Mulder, Margarethe Vrijhof, Roos Jackson,

Uit de inleiding van Joël Cahen werd al duidelijk dat de afdeling educatie zich heeft ingespannen om het eerste echte jaar van het JHM Kindermuseum goed te laten verlopen en aanvullend educatief materiaal te maken voor zowel leerlingen als leerkrachten. Met de tentoonstelling Moderne Meesterwerken uit Moskou sloot het Kinder museum met activiteiten aan bij de tentoonstelling. In het Fiep Westendorp Atelier stond een geklimatiseerde vitrine met daarin een werk van El Lissitzky uit de tentoonstelling. Met veel enthousi asme raakten de kinderen zo betrokken bij de tentoonstelling.

Educatie 49

Mediatheek Mediatheekbezoek en -gebruik De mediatheek grenst na de ingrijpende verbouwing van het mu seum, direct aan het Museumcafé, wat de zichtbaarheid van deze publieksafdeling sterk ten goede is gekomen. In 2007 bezochten bijna 1.600 mensen de mediatheek, waarmee, na een jaar van verbouwing en slechte bereikbaarheid, het niveau van 2005 weer bereikt is. Hoewel steeds meer informatie over joodse geschiedenis en cultuur op de JHM website te vinden is blijft het aantal informatie verzoeken per e-mail een constante stijging vertonen (nu ruim 1.600 per jaar). Het aantal behandelde informatieverzoeken van buiten (e-mail, telefoon en schriftelijk) is daarmee gestegen tot 2.200, een niet eerder bereikt aantal. Digitalisering fotocollectie Dit jaar is het digitaliseren van de hele collectie historische foto’s gerealiseerd. Van deze collectie waren nog ruim 8.000 foto’s niet digitaal aanwezig. Dit hebben wij dankzij een bijdrage uit de Marorgelden kunnen doen. Deze collectie bestaat uit circa 15.000 foto’s die een beeld geven van joden in Nederland vanaf circa 1850. Nu de fotocollectie gedigitaliseerd is, is deze ook op de website te zien. Het overgrote deel van de foto’s kan ook besteld worden. Ontsluiting joodse pers Gedurende het hele jaar is door een projectmedewerkster aan de ontsluiting van het NIW gewerkt. Alle berichten in het NIW tot 1910 zijn in de catalogus op www.jhm.nl terug te vinden op onderwerp, persoonsnamen en plaatsen. Dienstverlening via website In het voorjaar werd de website van het JHM uitgebreid met een toegang tot de foto- en documentencollecties. Dit betekent een belangrijke stap vooruit in de dienstverlening. Nu de fotocollectie zichtbaar is en ook de documenten op internet terug te vinden (gedeeltelijk al met een afbeelding) zijn deze collecties van het museum voor een wereldwijd publiek bereikbaar. Een aantal men sen in binnenen buitenland heeft zo al, tot hun eigen verrassing, foto’s en documenten van (verre) familie in onze collectie gevonden.


Bruiklenen De mediatheek heeft door het in bruikleen geven van boeken, documenten en/of foto’s medewerking verleend aan de volgende tentoonstellingen: - Verzetsmuseum Amsterdam. De ontdekking, van strip tot werkelijkheid (maart-mei 2007) - Jüdisches Museum Berlin. Charlotte Salomon, Leben? oder Theater? (augustus-november 2007)

Aanwinsten Literatuur De boekencollectie werd uitgebreid met 600 titels, waarvan de helft uit schenkingen bestond, de andere helft uit aankopen. Audiovisueel materiaal De collectie av-materiaal groeide met 75 dvd-producties en televi sie-uitzendingen en 10 radioprogramma’s. Daarnaast werden onge veer 50 recent verschenen cd’s met joodse muziek aangekocht. Naast deze reguliere uitbreiding van de collectie werden ook 130 video-interviews, opgenomen in het kader van de vaste tentoon stelling over de geschiedenis van Nederlandse joden in de twintig ste eeuw, beschreven en aan de collectie toegevoegd. Zo is dit unieke materiaal voor elke belangstellende toegankelijk. In samenwerking met het Feher Jewish Music Center van Beth Hatefutsoth, het Nahum Goldman Museum of the Jewish Diaspora in Tel Aviv, werd de cd Kamti Lehallel, I rise in Praise uitgebracht. De dubbel-cd introduceert de muzikale tradities van de SpaansPortugese gemeenten in Amsterdam, Londen en New York. Documenten- en fotocollectie De documentencollectie is in 2007 met 459 inventarisnummers uitgebreid en de fotocollectie met 354 inventarisnummers. Enkele bijzondere aanwinsten daaruit zijn: - een aanvulling op het reeds aanwezige archief van de bekende rechtsgeleerde Mr. Lodewijk Ernst Visser (1871-1942) en zijn familie. Op één van de foto’s hierin uit omstreeks 1895 zien we drie genera

Mediatheek 51

huis in Amersfoort, ca. 1895

De familie Visser in de tuin van hun

Digitaal Monument voor de Joodse Gemeenschap

ties van deze Amersfoortse familie in een tuin bijeen, met middenvoor de vader van Mr. Visser, Ernst Lodewijk Visser (1839-1908) en de groot vader Lodewijk Ernst Visser (1805-1900). Op de achterste rij staat (tweede van links) een nog jeugdige Mr. Visser. In het archief vinden we onder andere brieven die Visser aan het einde van de negentiende eeuw aan zijn verloofde en latere vrouw Cornelia Wertheim schreef. Daarnaast omvat dit archief een grote hoeveelheid reisbrieven die beide echtelieden elkaar schreven en waarin zij uitgebreid verslag doen van hun vele reizen naar onder andere Engeland, Frankrijk, Duitsland, Turkije en Italië.

De website van het Digitaal Monument heeft in 2007 ruim 65.000 bezoekers gehad, dat is 5.000 meer dan het jaar ervoor. In maart heeft een noodzakelijke update plaatsgevonden van de sterk verouderde software van de website. De aanpassingen vergroten onder meer het gebruiksgemak voor de redactie. Daarnaast zijn de verklarende teksten en de ‘routing’ op de web site aangepast en verbeterd.

- materiaal met betrekking tot de grafisch kunstenaar Elie Smalhout (1889-1939). Naast verschillende fotoalbums, die een beeld geven van zijn persoonlijke leven, omvat deze aanwinst een aantal fraai geïllustreerde brieven die Smalhout omstreeks 1925 aan zijn vrouw stuurde.

- het manuscript van het door David van Beetz in de onderduik geschreven en geïllustreerde kinderboek Jippie Jolig op Stap.


David van Beetz, Jippie Jolig op Stap

- het dagboek dat de latere arts Jaap Goudsmit (1895-1945) tussen 1910 en 1917 bijhield. Het ongeveer 1.000 pagina’s tellende dagboek geeft een boeiend beeld van het leven van een geassimileerde joodse scholier en student aan het begin van de twintigste eeuw. - archief en foto’s met betrekking tot de familie Menco, waarin onder andere veel materiaal over de vlucht van Adolf Menco naar Zwitser land en zijn vrouw Ans Hakkert die hij daar leert kennen.

Voor het Digitaal Monument, dat sinds maart 2006 bij het Joods Historisch Museum is ondergebracht, was 2007 het eerste ‘volle jaar’ bij het museum. Een belangrijk resultaat dit jaar was het doen teruglopen van de achterstand in de te verwerken berichten. Inzenders die in 2006 nog twaalf maanden geduld moesten hebben voordat hun bijdrage op de site terug te zien was, hoefden daar eind 2007 nog maar drie maanden op te wachten. Dit was mede het gevolg van de inzet, gedurende enkele maanden, van extra capaciteit bij de redactie. Er zijn in 2007 bijna 6.700 e-mailberichten verwerkt tegenover ongeveer 4.500 in 2006. Maandelijks krijgt de redactie een vrij constante stroom van circa 350 e-mails te verwerken.

Tijdens een goed bezochte bijeenkomst op 23 oktober heeft de stichting die het Monument tot dan toe formeel beheerde haar taken overgedragen aan het JHM. De nieuwe situatie geeft de mogelijkheid om het Monument verder te ontwikkelen. Een in december 2007 toegekende subsidie van de Stichting Collectieve Maror-gelden maakt het mogelijk de integratie van het Digitaal Monument en het museum verder gestalte te geven: waar mogelijk worden de personen in het monument gekoppeld aan foto’s en documenten in de collecties van het museum. Dit project zal in 2008 van start gaan.

Mediatheek 53

Before and after Charlotte Frans Weisz filmmaker

‘Eerste Liefdesverklaring’. Zo noemde Paula Salomon–Lindberg het, als je haar tijdens een gesprek een compliment maakte. Mijn eerste kennismaking met het Joods Historisch Museum dateert van eind 1972, toen Hans Roduin, de man, die mij in de oorlog als kind heeft laten onderduiken, me belde en me bevál nog diezelfde dag naar De Waag te gaan, waar voor het laatst de tentoonstelling Leben? oder Theater?, het levenswerk van Charlotte Salomon, te zien was. Dat bezoek veranderde mijn leven en leidde uiteindelijk tot de film ‘Charlotte’, die ik samen met Judith Herzberg in 1980 maakte. Nog steeds deel ik mijn leven op in twee periodes: ‘BC ’ en ‘AC’ (‘Before en After Charlotte’) en daarbij speelt het JHM een cruciale rol.

Twee jaar geleden werd me door het museum gevraagd om een

vijftal korte films te maken voor het – inmiddels nieuwe – Kinder museum. In elk van deze films, kunnen de bezoekers momenten uit het leven van de familie Hollander, ‘de vaste bewoners’ van het Kindermuseum, volgen.

Een deel van mijn jeugd ben ik opgevoed in een joods kindertehuis en associeerde ik ‘joods’ vooral met ‘ernst, rouw en herdenken’. Dat beeld is door de kennismaking met het JHM gewist. Tijdens de vele bezoeken aan het museum, valt me steeds weer op, hoe de gasten lijken te verschillen van de doorsnee museale bezoekers. Hoe hun kijken naar kunst en verleden, als het ware een gestolde vorm van leven, vervangen is door een kijken naar een leven, dat áchter het tentoongestelde schuil gaat. Als een be-ja-en van het leven. Het Joods Historisch is geen museum, maar familie geworden.


Evenementen Instaprondleidingen • De ‘joodse’ Rembrandt, Hoe joods was Rembrandt? • De eerste generaties Joden in Amsterdam 1600-1650 • Joden in de Gouden Eeuw • Het vernieuwde JHM • Hoge Feestdagen: inkeer en ommekeer • De geschiedenis van de joden in Nederland in de 20e eeuw • Chanoeka: licht op licht in de joodse traditie Wandelingen • Langs joodse thema’s in het werk van Rembrandt • Avondwandeling door de oude en nieuwe jodenbuurt • Walk through the former Jewish Quarter • Meijer, Menasse, Multatuli en meer, literaire avondwandeling alle door rondleiders van het JHM • Geen zorgen! Geen gemier! Bij ons een avond van plezier! Amsterdams theater en amusement in oorlogstijd door Judith Marseille Kinderevenementen • Schilderen als Rembrandt • Poeriem • Sjavoeot • Klezmer met kids • Toneel met Sarah • Dansende letters • Schilderen als Charlotte • Broodfamilie bakken • Trommel je tof • Pesach; Chad Gadja • Een bokje? Een bokje! Kinderatelier met Ceseli Josephus Jitta • Introductie in het Kindermuseum in het kader van de week van de geschiedenis • Muzikaal sprookje Chelm is overal – en andere joodse verhalen Familievoorstelling Riedel-Reiss


Ateliers • Schildersatelier Hedendaagse pupil van Rembrandt schildert drie nieuwe portretten van Ephraïm Bueno • Fotoatelier Sta model voor Rembrandt door Studio Rembrandt van Het Photografisch Atelier Inleidingen • Robert Capa • Eva Besnyö • Sarah Bernhardt • Moderne meesterwerken uit Moskou Lezingen • Rembrandt, Spinoza en Sjabtai Tsvi. De politieke strijd om hun gezamenlijke legende door David Wertheim, historicus • De mythe van de ‘joodse’ Rembrandt door Mirjam Alexander, tentoonstellingsmaker • De geschiedenis van het JHM, deel 1 door Julie Marthe Cohen, conservator • De geschiedenis van het JHM, deel 2 door Edward van Voolen, conservator • Het museumgebouw als kunstwerk door Max van Rooy, journalist/ schrijver • Hongaarse fotografie door Wim van Sinderen, conservator Fotomuseum Den Haag • Dr. Hartog de Hartog Lémon. Een joodse revolutionair in de Franse Tijd door Salvador Bloemgarten, historicus • Kabbalah and Philosophy in 17th Century Amsterdam: R. Abraham Cohen Herrera and R. Menashe ben Israel door prof. Moshe Idel, Max Cooper Professor of Jewish Thought, Department of Jewish Thought, Hebrew University, Jerusalem • Sarah Bernhardt, de Kunst van het Grote Drama door Harmen Snel, schrijver biografie Sarah Bernhardt, in het kader van het Holland Festival, in de Stadsschouwburg Amsterdam • Jiddisje Sjmoeëlboech door Ruben Verhasselt, vertaler Hebreeuws en docent Jiddisj • Jiddisje Liederen door Jan Waas, joodse muziekkenner. I.s.m. de Stichting Jiddisj

Evenementen 57

• • • • • • • • • • •

Germans, Jews and Antisemites – Trials in Emancipation door Shulamith Volkov, Universiteit Tel Aviv. In het Bungehuis, Universiteit van Amsterdam. I.s.m. het Goethe-Institut Amsterdam, het NIOD, het Duitsland Instituut Amsterdam, het Genootschap Nederland-Duitsland en de Universiteit van Amsterdam Het vernieuwde Joods Historisch Museum door Hetty Berg, museaal leider i.s.m. de Vrije Academie voor Kunsthistorisch Onderwijs Leven? of Theater? van Charlotte Salomon door Irene Faber, hoofd collectiebeheer Soldiers – dream, reality, dream. The photography of the Jewish soldier, 1905-2005 door Guy Raz, independent photographer and photography curator, Israel, moderator Tahl Kaminer, Technische Universiteit Delft Joods verzet in Europa door Arno Lustiger, historicus en schrijver. Moderator: Daniel Cil Brecher. I.s.m. het Goethe-Institut Amsterdam, het Duitsland Instituut Amsterdam, het Genootschap Nederland-Duitsland en de Hollandsche Schouwburg Alfred Wolfsohn, alias Amadeus Daberlohn, the man and his ideas door Sheila Braggins (Roy Hart Theatre) with the support of Clara and Paul Silber The Years of Extermination. Toward an Integrated History of the Holocaust door prof. dr. Saul Friedländer. Introductie door prof. dr. Johannes Houwink ten Cate. In de Aula van de Universiteit van Amsterdam. I.s.m. het Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies, het Duitsland Instituut Amsterdam, het Genootschap Nederland-Duitsland, het Goethe-Institut Amsterdam en het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie Leonard Freed (1929-2006). Een Amerikaan in Amsterdam door Wim van Sinderen, conservator Fotomuseum Den Haag Moderne meesterwerken uit Moskou door Edward van Voolen, conservator Thou Shalt Not Make Graven Images:Cartoon of the Yiddish Press door Eddy Portnoy, Jewish Theological Seminary, New York. I.s.m. de Stichting Jiddisj De vreemdeling en de Bijbel in joods perspectief door Edward van Voolen, conservator, in het kader van de Bijbel10daagse, i.s.m. het Nederlands Bijbelgenootschap


• • • • • • • • • •

Over vriendschap, artistieke verwantschap en ambitie: Kazimir Malevitsj, Theo van Doesburg en El Lissitzky door Linda Boersma, docent Geschiedenis en Kunstgeschiedenis, Universiteit Utrecht De Gouden Pauw is vervlogen. Moderne Jiddisje poëzie uit Rusland door Willy Brill, schrijver en vertaler Jiddisj Sarah Bernhardt. De Kunst van het grote drama door Aldwin Kroeze, docent van de Vrije Academie voor Kunsthistorisch Onderwijs Eva Menasse leest uit Vienna, gespreksleiding: Daniel Cil Brecher. I.s.m. het Goethe-Institut Amsterdam en de Stichting Cultuur & Kommunikation Melissa Müller leest uit: Alice Herz-Sommer: Ein Garten Eden inmitten der Hölle in het Goethe-Institut. I.s.m. Uitgeverij Artemis & Co., het JHM, het Goethe-Institut Amsterdam, het Genootschap Nederland-Duitsland en het Tsjechisch Centrum Muziek van de Russisch-joodse avant-garde in het begin van de twintigste eeuw door Leo Samama, musicoloog Jiddische geintjes in een Sovjet paradijs door Shlomo Berger, bijzonder hoogleraar Jiddische taal en cultuur, Universiteit van Amsterdam Debat: Rafael Seligmann over Joodse identiteit in Duitsland Gespreksleiding: Daniel Cil Brecher. I.s.m. het Goethe-Institut Amsterdam en de Stichting Cultuur & Kommunikation Interviewprogramma: Dansen in een dode stad met Daniëlle van den Bos, moderator Daphne Meijer, schrijver en journalist Geroofde kunst en goederen van Nederlandse joden in Palestina / Israël door Dhr. A. Roet in het kader van het symposium Borders en Boundaries

Films • Compilatie van oude filmopnamen van o.a. de opening op 3 mei 1987 en het 10-jarig bestaan in 1997 A Bridge to Peace ( 2006, Rob Simons, 54’) War Photographer (2001, Christian Frei, 96’) Charlotte (1980, Frans Weisz/Judith Herzberg, 93’) De liefde, mijn schat, is bodemloos (1980, Sabine Willman/ Oliver Heise, 68’) Open oog open Ik (2007, Shirley Barenholz/Ohad Ufaz, Joodse Omroep, 6o’)

Evenementen 59

Live muziek in het Museumcafé • Trio Fiddler on the Roof • Shura Lipovsky (Chanoeka)

Charlotte (1992, Richard Dindo/Lapsus, 52’) Paula Paulinka (1995, Christene Fischer-Defoy, 63’) Odessa, Odessa...! (2005, Michale Boganim, 102’) How to: Be or not to Be (wereldpremière, 2007, Erga Netz/ Abrahami-Netz TV Productions/Joodse Omroep, 80’) Man with a Movie Camera (1929, Dziga Vertov/Moskwood Media, 68’) Pantserkruiser Potjomkin (1925, Sergej Eisenstein/Moskwood Media, 71’) Lia van Leer Filmprogramma (i.s.m. Cinematheque Jerusalem) The Syrian bride (Israël, 2004, Eran Riklis, 97’) Late Marriage (Israël/Frankrijk, 2001, Dover Koshashvili, 102’) Broken Wings (Israël, 2002, Nir Bergman, 87’) Walk on Water (Israël, 2004, Eytan Fox, 104’) Atash (Israël/Palestina, 2004, Tawfik Abu Wael, 110’) The Summer of Aviya (Israël, 1988, Eli Cohen, 98’) Avanti Popolo (Israel,1986, Rafi Bukai, 84’) Short Films van de Sam Spiegel Film & Television School Jerusalem

Speciale evenementen • Shookbook, exchange market for second-hand books in Hebrew • Dialoog bij de soeka. Dag van de Dialoog • Museumnacht, gevarieerd programma met activiteiten in het Kindermuseum, vertoning van Pantserkruiser Potjomkin en optredens van Hoppa! Collective, Ad Visser en David Kweksilber • Verhaal en signeren, met Michiel Roscam Abbing, auteur van onder andere Rembrandt, leven en werk van de grootste schilder aller tijden, Rembrandts olifant en Rembrandt voor dummies • Speciale ontvangst voor familie en betrokkenen bij de vlucht van het schip ‘De Friso’ in mei 1940. Als eregast was aanwezig mevrouw Elly Irene McDonald-Klugkist, dochter van kapitein Jan Klugkist en zijn vrouw Elly Klugkist-Rens Cursussen • Moderne Meesterwerken uit Moskou, driedelige cursus van de NRC Academie, door drs. Aldwin Kroeze, kunsthistoricus; • Vaderlandse Geschiedenis door Peter Wagemakers, docent Vrije Academie • Joods Amsterdam, vijf museumrondleiding en buurtwande lingen door de Vrije Academie

Tawfik Abu Wael, Atash

•


Boekpresentaties • Joodse kunst en cultuur, auteur Edward van Voolen (Walburg Pers), aangeboden aan Antoine Bodar, hoogleraar christendom, cultuur en media (Tilburg) en Guus van der Hout, directeur Museum Catharijnenconvent (Utrecht) • Turbulente tijden van Harry Fields, Uitg. Verbum • Springlevend, literair magazine (Cefina), aangeboden aan Job Cohen, burgemeester van Amsterdam • Tanach. De nieuwe Bijbelvertaling, Uitgave van Ned. Bijbel genootschap en Stichting Sja’ar, uitgeverij Jongbloed, aan geboden door Judith Frishman aan Job Cohen. Programma: sprekers en muzikale fragmenten Hooglied van Jeff Hamburg door Leone Pameijer, fluit en Marcel Beekman, tenor • Bob Hanf (Uitgeverij Waanders), aangeboden aan Ed. van Thijn

Evenementen 61

Als een kristallijn uurwerk uit de kelderbodem Max van Rooy

architectuurcriticus

Om aan te geven dat Japanners de fijnzinnigste inpakkers ter wereld zijn en meesters in het woekeren met ruimte, wordt gezegd: men beheerst daar de kunst om een piano in een zakdoek te verpakken. Aan dit won derbaarlijke beeld moest ik denken toen ik in het voorjaar het zorgvuldig getransformeerde JHM bezocht. In het gloednieuwe auditorium zou ik een lezing houden over recente museumarchitectuur en de verbouw en reno vatie van het JHM door UNStudio (Ben van Berkel / Caroline Bos) moesten natuurlijk het sluitstuk van mijn voordracht vormen.

Het woord ‘spectaculair’ was onvermijdelijk in mijn verhaal dat vooral ging over het museumgebouw als autonoom kunstwerk, bijvoorbeeld het Guggenheim Museum in New York en Bilbao, Centre Pompidou in Parijs, het Groninger Museum en het Joods Museum van Libeskind in Berlijn. Spectaculair is ook het Mercedes-Benz Museum in Stuttgart dat UNStudio ongeveer in dezelfde tijd ontwierp als de ingrijpende JHM-plannen waarop het woord spectaculair nadrukkelijk níet van toepassing is. Het hechte conglomeraat van vier oude synagogegebouwen zou werkelijk architectonisch spektakel niet verdragen. De architect heeft hier eigenlijk het omgekeerde gedaan: zijn fenomenale technische vernuft waarmee hij op andere plekken in de wereld de gewaagdste constructies maakt, heeft hij hier gebruikt om orde en helderheid te scheppen. Om een museum winkel met geen enkele vermorste vierkante centimeter uit te vinden. Om een prentenkabinet als een kristallijn uurwerk uit de kelderbodem op te graven. En, heel knap, om letterlijk nieuw licht te brengen in het voorheen toch wel donkere, joodse hart van Amsterdam.


Wetenschap De medewerkers van afdeling Wetenschap waren intensief betrok ken bij de voorbereiding en het onderzoek voor de nieuwe perma nente tentoonstellingen. Ook waren zij nauw betrokken en afwis selend projectleider voor de tijdelijke tentoonstellingen. In 2007 startte ook een groot meerjarig onderzoeksproject ‘Van Mokum tot in de Mediene -joods ceremonieel erfgoed in Neder land’ in samenwerking met het NIK en gefinancierd door de Stich ting Collectieve Maror-gelden en de Mondriaan Stichting. De mede werkers van het JHM reizen door het land om de ceremoniële en synagogale objecten van alle NIK gemeenten in kaart te brengen. Doel van het project is tweeledig: het verwerven van kennis over joods erfgoed in Nederland en het vastleggen van deze kennis voor de toekomst alsmede het stimuleren van kennis van en zorg voor dit erfgoed. De nationale en internationale belangstelling en relevantie van het onderzoek naar de herkomst van objecten en het restitutiebeleid gerelateerd aan de kunstroof in de Tweede Wereldoorlog maakt ook onderzoek naar de eigen museale collectie wenselijk en noodzake lijk. Tijdens de oorlog werd het grootste deel van de museumcollec tie door de bezetters in beslag genomen. Slechts een klein deel kon na de oorlog worden gerecupereerd. Het onderzoek beoogt de op sporing van de vermiste objecten, het terugbezorgen van de na de oorlog teruggekeerde objecten aan de voormalige bruikleengevers of hun nabestaanden en het identificeren van voorwerpen die na de oorlog vanuit Duitsland ten onrechte in de museumcollectie werden opgenomen als eigendom maar afkomstig zijn uit voorals nog onbekende collecties. Daarin werkt het museum samen met musea, bibliotheken en archieven in zowel Nederland als daarbui ten. De verzamelde gegevens worden verwerkt in een database, die voor het publiek toegankelijk wordt gemaakt via de website van het museum.


Publicaties, voordrachten, externe projecten Edward van Voolen Publicaties: • Moderne meesterwerken uit Moskou: Russisch-joodse kunstenaars, 1910-1940 / Modern Masterpieces from Moscow: Russian Jewish artists, 1910-1940 (samensteller, editor), Waanders, Zwolle 2007 • ‘Joodse kunstenaars onder Stalin / Jewish Artists under Stalin’, in: E. van Voolen (samensteller/editor), Moderne meesterwerken uit Moskou: Russisch-joodse kunstenaars, 1910-1940 / Modern Masterpieces from Moscow: Russian Jewish artists, 1910-1940 (samensteller, editor), Waanders, Zwolle 2007, p. 23 – 29 • Charlotte Salomon Leben? Oder Theater? (Hrsg.), Prestel, München – Berlin – London – New York 2007 [tweede editie] • Lemma’s Hans Ludwig Cohn Jaffé, Jozef Israëls en Martin Monnickendam in: Rena Fuks-Mansfeld, Joden in Nederland in de twintigste eeuw: een biografisch woordenboek, Spectrum, Utrecht 2007, p. 53, 121-122, 147 • ‘Synagogen’, in: De Grote Bosatlas, Wolters-Noordhoff, Groningen 2007 • ‘Vorwort’, in: Jan Stoutenbeek/ Paul Vigeveno, Jüdisches Amsterdam, Wien 2007, p. 11-15 Voordrachten: • ‘Een zoektocht naar identiteit in de Israëlische kunst’, Studium Generale, Universiteit Leiden, 28 februari 2007 • ‘Joodse kunst en cultuur’, serie van zes lezingen, HOVO, Universiteit Leiden, 29 januari – 5 maart 2007 • ‘Charlotte Salomon Leben? Oder Theater?’, Eröffnungsvortrag Galerie im Taxispalais Innsbruck, 15 maart 2007 • ‘Abreise ins Exil: Einführende Bemerkungen zu Charlotte Salomon’, Konferenz Galerie im Taxispalais Innsbruck, 16 maart 2007 • ‘Joodse moderniteit in de kunst’, Katholieke Theologische Universiteit Utrecht, 5 juni 2007 • ‘Leben und Werk von Charlotte Salomon’, Eröffnungsvortrag Jüdisches Museum Berlin, 16 augustus 2007 • ‘The ’Jewish’ Rembrandt’, Universiteit van Amsterdam, Arabische talen en culturen, Rembrandthuis Amsterdam, 23 oktober 2007

Wetenschap 65

Hetty Berg Publicaties: • Judtih Frishman and Hetty Berg, editors, Dutch Jewry in an Cultural Maelstrom, 1880-1940, Amsterdam, 2007 • Harmen Snel, The ancestry of Sarah Bernhardt. A myth unravelled. (Marty Bax en Hetty Berg editors) Extern project: Penningmeester van de Association of European Jewish Museums Mirjam Alexander Publicaties: • ‘Les inscriptions hébraïques dans l’oeuvre de Rembrandt’, in: Rembrandt et la Nouvelle Jérusalem, (exh. cat.) Musée d’art et d’histoire du Judaïsme, Paris, 2007, pp. 54-71 • Lemma’s Otto Treumann en Sal Meijer in: Rena Fuks-Mansfeld, Joden in Nederland in de twintigste eeuw: een biografisch woordenboek, Spectrum, Utrecht, 2007 Voordrachten: • ‘Van Mokum tot in de Mediene- Joods ceremonieel erfgoed in Nederland’, Europese dag van het joods cultureel erfgoed, Amersfoort, 2 september 2007 Julie-Marthe Cohen Publicaties: • ‘The Sephardic communities of Amsterdam, London and New York’, bij CD: D. Halfon (et al.), Kamti Lehallel = I rise in praise: the musical tradition of the Spanish and Portuguese Jewish communities of Amsterdam, London and New York (Amsterdam, Tel Aviv, 2007), p. 11-21 • Lemma’s Paul Citroen, Lion Morpurgo en Izak Prins, in: Rena Fuks-Mansfeld, Joden in Nederland in de twintigste eeuw: een biografisch woordenboek, Spectrum, Utrecht, 2007 • ‘Judaism on display. The Origins of Amsterdam’s Jewish Historical Museum’, in: J. Frishman and H. Berg (eds.), Dutch Jewry in a Cultural Maelstrom, 1880-1940 (Amsterdam, 2007), p. 67-83


Voordrachten: • College: Instituut Collectie Nederland, studie textielrestauratie van de Opleiding Restauratoren, thema ‘religieus textiel’ aan derdejaars studenten, 4 december 2007 Externe projecten: • Secretaris van het Genootschap voor de Joodse Wetenschap in Nederland, sinds februari • Voorzitter van het Nederlands Genootschap voor Joodse Studiën, sinds september. • Association of European Jewish Museums, München, 17-20 novem ber, chair van werkgroep Provenance research – how to go about it en presentatie van Research on the collection of the Jewish Historical Museum in relation to the plunder of museum objects by the Nazi’s • Lid redactie Yearbook Studia Rosenthaliana Irene Faber Publicaties: • Lemma’s Jozeph Mendes da Costa, Eduard Frankfort en Isaac Israëls in: Rena Fuks-Mansfeld, Joden in Nederland in de twintigste eeuw: een biografisch woordenboek, Spectrum, Utrecht, 2007 Voordrachten: • ‘Charlotte Salomon: werk in uitvoering’, Vrije Academie voor Kunsthistorisch Onderwijs, JHM Amsterdam, 30 augustus 2007 Jelka Kröger Publicaties: • Lemma’s Else Berg, Mozes (Moos) Cohen en Samuel (Mommie) Schwarz in: Rena Fuks-Mansfeld, Joden in Nederland in de twintigste eeuw: een biografisch woordenboek, Spectrum, Utrecht, 2007 Joel Cahen Voordrachten: • ‘Esnoga, wereldwonder before or after other miracles’, Symposium ter gelegenheid van het 275-jarig bestaan van de Synagoge Mikve-Israel, Curaçao (NA), 21 april • ‘Borders and Boundaries in Dutch Jewish History’ (ter ere van prof. dr. D.F. Cahen), Weizmann Institute of Science, Rehovot, Israël, 15 augustus

Wetenschap 67

• ‘De Balfour declaratie en de Engelse diplomatie’, Opperrabijn Hirsch Instituut, Enschede, 29 november Ralph Levie Voordracht: • ‘Mokum aan de Amstel’ over de historische rol van joden voor de stad Amsterdam, Winteracademie, Mozeshuis. Bernadette van Woerkom Workshop ‘Een kijkje in de keuken’ over de organisatorische aspecten van het tentoonstellingen maken voor de sectie Historische en archeologische musea van de NMV. Daniel Metz Publicaties: • ‘Partij verloren…’, in: Misjpoge, jaargang 20 (2007), nummer 1. p 12-13 • ‘De Sterbebücher van Auschwitz’, in: Misjpoge, jaargang 20 (2007), nummer 2, p 58-59 • ‘Palestina Pioniers in Nederland’, in: Misjpoge, jaargang 20 (2007), nummer 3, p 93-95 • ‘Grote en kleine voetbalhelden’, in: Misjpoge, jaargang 20 (2007), nummer 4, p 131-134 Voordracht: • ‘Het Digitaal Monument online’. Limmoed, 21 januari Lonnie Stegink Voordracht: • ‘De Museumwebsite van het Joods Historisch Museum’, Reinwardt Academie, 31 mei Peter Buijs Voordracht: • ‘De documentencollectie van het Joods Historisch Museum: mogelijkheden en onmogelijkheden van genealogisch onder zoek’, Nederlandse Kring voor Genealogie, 21 oktober.


Petra Katzenstein Voordrachten: • ‘Het JHM Kindermuseum’, Reinwardt Academie, Mastermodule audience development, 30 januari • ‘Can children’s museums be places of examination on difficult and painful issues?’, Hands On! Europe conferentie, Berlijn, 6 tot 9 november

Wetenschappelijke commissies en samenwerkingsverbanden In samenwerking met de Universiteit van Amsterdam en de Ben-Gurion University of the Negev (Israël) organiseerde het Joods Historisch Museum van 4 tot 6 juli een internationaal congres over de Kabbala onder de titel: Kabbalah, wetenschap en actualiteit Het congres was geheel gewijd aan de wetenschappelijke studie van de Kabbala. Deskundigen uit Europa, Amerika en het Midden-Oosten bespra ken daarbij de invloed van de Kabbala op verschillende aspecten van de negentiende- en twintigste-eeuwse cultuur. In het kader van het congres gaf prof. Moshe Idel van de Hebrew University in Jeruzalem een lezing in het JHM (zie lezingen). Het Menasseh ben Israel Instituut (MbII) Voorzitter: prof. dr. I.E. Zwiep Secretaris-penningmeester: drs. J.J. Cahen Coördinator: dr. D.J. Wertheim (per 1 oktober) Uitvoerend secretaris: drs. M. Witvoet Het MbII is één van de wetenschappelijke verbindingen tussen het JHM en de academische wereld. Het museum participeert met de Universiteit van Amsterdam in het Menasseh ben Israel Instituut (MbII) voor joodse sociaalwetenschappelijke en cultuurhistorische studies en is gevestigd in het museum. Namens het JHM hebben drs. Joël Cahen en drs. R.C. MusaphAndriesse zitting in het bestuur. Op 29 mei organiseerde het MbII voor de vijfde maal de Leeser Rosenthal/ Juda Palache lezing. Ditmaal was het onderwerp ‘Jewish Art and the Making of the Medieval Prayerbook’ door dr. David Stern, Meltzer Professor of Classical Hebrew Literature aan de University of Pennsylvania in Philadelphia.

Wetenschap 69

Op 14 november vond de afronding plaats van het MbII-project ‘Biografisch Woordenboek’ met de presentatie van Joden in Nederland in de Twintigste Eeuw, een Biografisch Woordenboek, een naslagwerk met ruim 500 biografieën, geschreven door een groot aantal auteurs onder eindredactie van prof. dr. Rena FuksMansfeld en uitgegeven door Het Spectrum, alsmede de website www.jodeninnederland.nl, waarmee ook het digitale werkbestand van het project met nog eens ruim 5.000 biografieën voor het publiek beschikbaar is gekomen. Op 20 december werd voor de derde maal een colloquium Jiddisj georganiseerd, in de Doelenzaal van de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam. Het colloquium trok 50 belangstellenden. Het thema was dit jaar Jiddisje poëzie. Het programma omvatte drie lezingen: • Dr. Claudia Rosenzweig (Bar Ilan University, Ramat Gan, Israël) ‘From the square and the court to the private room: on the Yiddish version of the chivalric poem Bovo d’Antona • Drs. Oren Roman (Hebrew University, Jeruzalem, Israël) ‘The Song of Deborah in the Shoftim Bukh (Mantua, 1564)’ • Prof. dr. Chava Turniansky (Hebrew University, Jeruzalem, Israël) ‘Eyn hipsher zemer far khosn un kale: Jewish wedding songs in Early Modern Ashkenaz’ De bundels met de lezingen van de colloquia van de twee jaren daarvoor (2005 en 2006) werden in het najaar gepubliceerd en zijn bij het MbII te bestellen. Het catalogiseringsproject, de ontsluiting van hebraïca titels na 1.800 aanwezig in de collectie van de Bibliotheca Rosenthaliana, werd ook in 2007 voortgezet. Op 1 oktober trad dr. David Wertheim in dienst van het instituut als coördinator. David Wertheim studeerde geschiedenis en filoso fie aan zowel de Universiteit van Amsterdam als de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem en promoveerde in Utrecht op een on derzoek naar de joodse beeldvorming van Spinoza.


KNAW Commissie voor de Geschiedenis en de Cultuur van de Joden in Nederland Voorzitter: prof. dr. S. Leydesdorff Secretaris: drs. J.J. Cahen Borders and Boundaries in and around Dutch Jewish History 18 tot en met 21 november Organisatiecomité: prof. dr. Hans Blom (voorzitter), prof. dr. Judith Frishman, prof. dr. Ido de Haan, prof. dr. Irene Zwiep en drs. Joël Cahen Organisatie: drs. Samantha Burbidge en drs. Margreet Witvoet Jury Hartog Beemprijs: prof. dr. Judith Frishman (voorzitter), prof. dr. Wout van Bekkum en prof. dr. Ido de Haan De Commissie voor de Geschiedenis en de Cultuur van de Joden in Nederland organiseerde het elfde symposium over joodsNederlandse geschiedenis. Het symposium vond plaats in het Trippenhuis te Amsterdam en de geheel gerestaureerde synagoge van Enschede. Het thema ‘Grenzen’ werd door binnenen buitenlandse weten schappers vanuit diverse invalshoeken belicht. Aan de orde kwa men onder meer sociale en culturele grenzen, grensoverschrijd ingen, nationaliteiten en loyaliteiten. Het congres werd geopend met een lezing van keynote speaker Jonathan Boyarin, getiteld Borders and Boundaries of the Jewish and the Human. In het totaal spraken tijdens het symposium zeventien sprekers uit binnenen buitenland. Tijdens het symposium werd de Hartog Beemprijs (voor een recente Nederlandse doctoraalscriptie over joodse geschiedenis en cultuur) uitgereikt aan Barbara Tanenbaum en Liesbeth Schimmel voor hun scripties Rethinking Notions of Identity: Young Adults from Jewish-Christian Intermarriage in New York City resp. Towards a Future of Sincerity and Harmony. Dutch Jews and the Appeal of Reform Judaism. Dr. Salvador Bloemgarten ontving de Dr. Henriëtte Boas Prijs voor zijn boek Hartog de Hartog Lémon, 1755-1823. Joodse revolutionair in Franse Tijd.

Wetenschap 71

Prof. dr. Judith Frishman reikte het eerste exemplaar uit van de proceedings van het symposium van 2001, onder de titel Dutch Jewry in a Cultural Maelstrom 1880-1940 aan scheidend com missielid prof. dr. Hans Blom. Stichting Bijzondere Leerstoel Joodse Studiën Voorzitter: prof. dr. C.L. Davidson Secretaris: drs. J.J. Cahen Organisatie: drs. M. Witvoet In de maanden februari en maart gaf prof. dr. Evelien Gans, bijzon der hoogleraar ‘Hedendaags Jodendom, zijn geschiedenis en zijn cultuur’ een serie hoorcolleges over joodse geschiedenis in de twintigste eeuw, De eeuw van Jaap en Ischa Meijer Deel 1 (1912-1956). Met als rode draad het leven en werk van deze vader (historicus en dichter) en zoon (journalist en schrijver) werden de belangrijkste thema’s uit de joodse geschiedenis van Nederland behandeld. De nadruk lag op de twintigste eeuw maar startpunt vormde de emancipatie van de joden in 1796, gevolgd door onderwerpen als: assimilatie, antisemitisme, (joods) socialisme, zionisme, de sjoa, de periode van bevrijding en wederopbouw, de oprichting van Israël, joodse geschiedschrijving en cultuur, en de verhouding tussen joden en niet-joden en die tussen de joodse generaties na 1945.

Mimoenafeest in het JHM, Foto: Pauline Prior

De cyclus werd afgesloten met een filmavond op 22 maart Het college werd bezocht door 88 studenten.


Personeelszaken Personeelsopbouw 31-12-2007

mannen

vrouwen

totaal

aantal personen

32

41

73

aantal fte Formatie tijdelijk

17.69 7.17

15.05 9.36

32.71 16.53

type dienstverband vast tijdelijk

21 11

19 22

40 33

type aanstelling fulltime parttime

5 27

4 37

9 64

waarvan 11 oproepkrachten met een gezamenlijke formatie van 0,55 FTE

R.C. Musaph-Andriesse tijdens haar 80ste verjaardag

Vorige pagina: Joël Cahen met medewerkers van het JHM en

instroom: 26 uitstroom: 16 Ondernemingsraad Tot 20 december Jelka Kröger voorzitter Majenka de Hey secretaris Otto Visser lid Op 13 december hebben er OR-verkiezingen plaatsgevonden. De nieuwe Ondernemingsraad is op 20 december geïnstalleerd en ziet er de komende jaren als volgt uit: Aartjan Nooter voorzitter Ria Smit secretaris Carl Cabenda lid

Ziekteverzuim Het kort en middellang ziekteverzuim is 2,95 % en blijft ondanks een lichte stijging toch laag. totaal verzuim exclusief langdurend verzuim Opleidingen en Conferenties Ria Smit (financiële administratie) Jacqueline Hartgers (P&O) Daniël Bouw (communicatie) Aartjan Nooter (automatisering) Ralph Levie (directie-assistent)

2004 2005 2006 2007 5.59 7.09 2.46 2.95 1.04 1.08 1.74 2.35

Financiële Managementrapportage Preventiemedewerker Conferentie Communicating the museum Cross Media week Clore Leadership Programme

Verder werden de gebruikelijke herhalingscursussen voor de BHV gevolgd door de bedrijfshulpverleners Informatiebalie In de zomermaanden hebben alle medewerkers van het JHM bij wijze van proef een aantal malen achter de informatiebalie gezeten. Het doel hiervan was om vanuit de verschillende disciplines te zien hoe het entreegebied ‘werkt’ en deze ervaringen te evalueren. Er zijn op enkele kleine punten aanpassingen gedaan en voor de vele buiten landse toeristen is het belangrijk dat de audiotour is uitgebreid met de talen Spaans en Italiaans.

De OR en de directie zijn in 2007 zes maal bij elkaar geweest en er zijn vijf personeelsvergaderingen gehouden.


Personeelszaken 77

Bezoekersaantallen

januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december Totaal

Naar soort toegang 8.363 10.777 15.162 13.338 14.844 8.972 11.203 11.955 7.163 9.982 12.337 10.219 134.315

Volwassenen normaal tarief 29.926 13 t/m 17 jaar normaal tarief 2.287 6 t/m 12 jaar 4.202 Kinderen onder 6 jaar 1.006 65+ tarief 7.023 Algemene Museumkaart 40.408 Entree groep volwassenen 4.712 Entree onderwijsgroepen 10.443 Vrienden Joods Historisch Museum 2.748 International Youth Card 4.334 I Amsterdam Card 8.026 Holland Pass 76 Museumn8 1.867 Stadspas 1.336 CJP 101 Vereniging Rembrandt 793 Museumboot 72 Vrijkaart 119 Bezoek opening 2.451 Toegang Canal Bus Ticket 409 Show-your-Card 3.340 Overigen 8.636 134.315


Emmy Andriesse, Vijf kinderen in een raamhek, tijdens de bevrijding in 1945

Per maand

Medewerkers Management drs. Joël Cahen

algemeen directeur

mr. Gerrit Key drs. Hetty Berg MMA Petra Katzenstein

zakelijk leider museaal leider en projectleider vernieuwing hoofd Kindermuseum, Educatie en Hollandsche Schouwburg

Staffuncties drs. Ralph Levie pt directieassistent en fondsenwerving drs. Daniel Bouw hoofd communicatie mr. Jacqueline Hartgers pt beleidsmedewerker P&O en juridische zaken

Museale Zaken Communicatie drs. Daniël Bouw hoofd communicatie drs. Barbara Reuten medewerker communicatie drs. Annelie Spaans pt medewerker communicatie en Hollandsche Schouwburg Ilja van Nes pt coördinator evenementen drs. Titia Zoeter pt redacteur Margreet Udo pt redacteur (vervangend) van 1-10 tot 31-12 Wetenschap drs. Edward van Voolen pt conservator judaïca drs. Julie-Marthe Cohen pt conservator drs. Mirjam Alexander pt wetenschappelijk medewerker, conservator CEPIG (detachering JHM)


Collectiebeheer drs. Irene Faber pt hoofd collectiebeheer drs. Erik Koopman pt medewerker collectiebeheer Peter Lange pt medewerker collectiebeheer Netty Wenderich pt medewerker collectiebeheer drs. Roos Jackson pt medewerker collectiebeheer tot 8-3 Geert van den Brul pt medewerker collectiebeheer vanaf 1-3 drs. Jelka Kröger‑Verhorst pt wetenschappelijk medewerker collectie Mediatheek Lonnie Stegink pt hoofd mediatheek Helma Beeuwkes pt medewerker mediatheek dr. Peter Buijs pt medewerker mediatheek Anton Kras pt medewerker mediatheek drs. Jelka Kröger-Verhorst pt medewerker mediatheek drs. Anat Harel pt medewerker mediatheek vanaf 1-6 Educatie en Publiekscontacten drs. Annemiek Gringold-Martinot pt medewerker educatie en Hollandsche Schouwburg Judith Whitlau pt medewerker educatie en Hollandsche Schouwburg Batya Wolff pt medewerker educatie Tali Gross pt medewerker educatie tot 19-6 drs. Karolina Winkel pt coördinator publiekscontacten drs. Robyn van Rooijen pt medewerker publiekscontacten en Hollandsche Schouwburg tot 31-5 drs. Annelie Spaans pt medewerker publiekscontacten tot 1-7 Marianne Lezer-van Dijk pt medewerker publiekscontacten en Hollandsche Schouwburg tot 10-7

Medewerkers 81

Linda Andriesse pt medewerker publiekscontacten vanaf 16-7 drs. Daniëlle van den Bos pt medewerker publiekscontacten vanaf 1-6 Maria Ketzmerick vrijwilliger publiekscontacten tot 24-8 Inga Schlosser vrijwilliger publiekscontacten vanaf 11-9 Gittan von Raesfeld Meijer pt educatief medewerker en gastvrouw Kindermuseum Suzanne Grunfeld pt educatief medewerker en gastvrouw Kindermuseum drs. Samantha Burbidge pt educatief medewerker Kindermuseum en Hollandsche Schouwburg Tentoonstellingen en presentatie drs. Bernadette van Woerkom pt hoofd tentoonstellingen en presentatie drs. Ischa Mulder pt medewerker tentoonstellingen en presentatie Digitaal Monument voor de Joodse Gemeenschap drs. Daniël Metz pt coördinator digitaal monument dr. Serge ter Braake pt medewerker digitaal monument vanaf 1-9 drs. Anat Harel pt medewerker digitaal monument van 1-2 tot 1-6 drs. Barbara Tanenbaum pt medewerker digitaal monument tot 01-02 en van 1-7 tot 1-9 drs. Maarten Ternede pt medewerker digitaal monument tot 1-9 drs. Paul van Trigt pt medewerker digitaal monument vanaf 1-2


Bedrijfsvoering Automatisering drs. Aartjan Nooter Alex Bouwman

pt systeem- en netwerkbeheerder pt medewerker automatisering

P&O/Financiële administratie/Stichting Vrienden mr. Jacqueline Hartgers pt beleidsmedewerker P&O en juridische zaken Majenka de Hey pt assistent Stichting Vrienden en P&O Ria Smit‑Libert pt financieel administrateur Elma van Loenen-Eekhof pt administratief medewerker Secretariaat Guido Verboeket pt coördinator secretariaat drs. Machteld Kroonder pt medewerker secretariaat tot 1-10 Annette Zwar medewerker secretariaat vanaf 16-9 Robert de Bruyn medewerker postkamer secretariaat Technische Dienst Ted de Leeuw pt hoofd technische dienst Herman Bessels pt medewerker TD Alex de Leeuw pt medewerker TD Ruud Visser pt medewerker TD Niels Bakker pt medewerker TD vanaf 1-11 Bewaking Sjoerd de Vries hoofd René de Waardt pt assistent hoofdbewaker Carl Cabenda pt bewaker/suppoost drs. Monique Haan pt bewaker/suppoost Jan Henzen pt bewaker/suppoost Rob Kloek pt bewaker/suppoost Guus Bergman pt suppoost Martino Salamida pt suppoost David Warnink pt suppoost

Medewerkers 83

Oproepkrachten Kindermuseum Babette Berman Judith Breemer Yara Gomperts Yudith Guttman Judith Horenblas Annabel Jansen Robin de Munnik Sara Tas Daniil Umanski Pieter-Bas van Wiechen

Anniek Müller Maxim de Nooij Femke Schuiling Sara Tas Kim van der Veldt Maya Cohen-Mossek Elleke de Groot Geerte Visser

tot 22-4 vanaf 1-7 vanaf 6-11 vanaf 10-2 vanaf 20-1 vanaf 7-2 vanaf 16-10 vanaf 7-2 tot 29-4

Oproepassistenten Kindermuseum Lea Abram vanaf 22-12 Dayah Gay vanaf 22-12 Nora van der Horst vanaf 22-12 Yonathan Rubens vanaf 22-12

Stagiaires Boukje Kassenaar Eva Koppen Bob van Toor Bo Naarden


Kindermuseum promotiefilm tot 1-10 Project Moderne Meesterwerken uit Moskou tot 31-12 Project Moderne Meesterwerken uit Moskou 24-4 tot 31-12 afdeling Collectie en Mediatheek tot 2-2

Het Museumcafé tijdens een opening

Projectmedewerkers Marga Pepping pt project beschrijving Joodse Pers drs. Machteld Kroonder pt project archieven tentoon stellingen vanaf 1-10 Sara Tas pt project Superhelden en sjlemielen vanaf 15-6 Nely van Brederode pt vrijwilliger personeelszaken Natascha Dolman-Rakic pt organisatie Symposium nov 2007 22-10 tot 1-12

afdeling Collectie en Mediatheek vanaf 12-11 afdeling Communicatie 6-2 tot 27-4 afdeling Communicatie/ evenementen vanaf 25-9 Project Sarah Bernhardt tot 15-6 afdeling publiekscontacten tot 23-2 Project Israëlische Fotografie en Videokunst vanaf 31-10 Mediene Project vanaf 6-11 oriëntatiestage 26-4 tot 28-4

Medewerkers 85

Rondleiders

tot 1-6

tot 15-12

tot 1-9 vanaf 1-2

Vrijwilligers informatiebalie Chanaleen Alant Willy Arnold z.l., haar nagedachtenis zij tot zegen Ytha Bijlstra Rose Marie Frijda-Bouwman drs. Leo van Geuns Marianne Gilijamse-Kanis Monique Gobes Jacqueline van Leeuwen Ellen Pouwels Dafna Revivi


Eva Besnyö, Zeeland, 1947 © Maria Austria Instituut/MAI

drs. Debby Abram-Uijenkruijer Bernie Aschkenasy-Joosten drs. Daniëlle van den Bos drs. Touria Bouhkim drs. Victor Brilleman Mia Corbey-van Praag drs. Anne-Margriet van Dam Dan Einhorn Rose Marie Frijda-Bouman drs. Mary Holthuis Martin Leeda Marcella Levie Anita Liemburg Jeanette Loeb drs. Marike Pluis drs. Simone Rubens-Neumann Fajga Szmulewicz Shierly Treistman drs. Shifra Wurms Noga Zohar Billha Zussman

Besturen

Algemeen Bestuur drs. H.M. van Emden ing. D.Ph. Cohen Paraira S. Lilian-Stodel Bestuur Stichting Vrienden van het Joods Historisch Museum drs. R.M. Weisz voorzitter drs. J. Polak penningmeester mr. R.F. van den Bergh drs. R.C. Musaph-Andriesse mr. M.W.B. Asscher mw S.D. Tabachnikoff-Smit dhr. M.E. Paktor vanaf 13-11 Board of the Foundation for the Jewish Historical Museum in Amsterdam, Inc. (V.S.) Leo S. Ullman president and treasurer Harvey M. Krueger Louis van Leeuwen


Yaïr Aschkenasy, 2007, Foto: Chris van Houts

voorzitter penningmeester Bezoekers in het Museumcafé bij het beeld van Baruch de Spinoza door

Dagelijks bestuur dhr. J. Krant dhr. D.H. Kat mr. S.G.M. Asser-Ribbert prof. dr. H.S.A. Heymans drs. J. Polak drs. Ph. van Tijn drs. R.M. Weisz

Koos Bijmold (PRC), Koos Speksnijder (PRC), Hetty Berg (JHM), Harm Wassink (UNStudio)

Arjan Zwetsloot (GTI), Patrick Corbee (K&R), achterste rij v.l.n.r. Herman Spithoven (Scheurer), Huib Hubregtse (Scheurer),

Vorige pagina: Bouwteam, voorste rij v.l.n.r. Josee Ferras (GTI), Arjan van den Bliek (UNStudio), Ted de Leeuw (JHM),

Summary For us the year 2007 was marked above all by the completion and opening of the new JHM. The renovation and interior remodelling were finished on 20 February, and we were able to present the magnificent result to the public exactly 75 years after the mu seum’s official opening in 1932. The final stage of renovation centred on the fourth building in our complex, the New Syna gogue, which now houses the BankGiro Lottery Print Room, a new auditorium and – in its historic galleries – a splendid permanent exhibition on the history of the Jews in the Nether lands in the twentieth century. The renovation seems to have achieved its goal of making the museum more accessible to a broad public, with a record number of museum visitors in 2007: more than 134,000, as well as 1,376,442 unique visitors to the website. This success is due to the untiring effort of the museum staff and our many external associates, who are stakeholders in the broadest sense of the word. In this annual report, I would like to thank all of them once again from the bottom of my heart.

Surroundings With the renovation complete, we are doing our utmost for the district in which we are located, in both the Jewish and the general cultural spheres. To that end, we have established partnerships with a range of institutions, such as the Hollandsche Schouwburg (Dutch Theatre) and the Menasse ben Israel Institute, and we have been organizing tours of the Portuguese Synagogue for more than twenty years. By participating in non-profit initiatives for the ‘Groot Waterloo’ area and the ‘Plantage aan het Water’ tourist centre, we are working on promoting Amsterdam’s second Museum District. In cooperation with nearby cultural institutions and the Hogeschool van Amsterdam, an institute of higher profes sional education, we are trying to convince the City of Amsterdam to turn the Mr. Visserplein into one of the city’s gems. We are also committed to expanding the role of the existing Jewish cultural campus in the district, so that cultural life here will continue to expand and flourish. This initiative is inspired in part by the mem ory of the district’s past residents.

Exhibitions The opening exhibitions, featuring work by the photographers Robert Capa and Eva Besnyö, enjoyed unprecedented popularity among both the public and the media. The ‘powerful melodrama’ of Sarah Bernhardt (in the words of the Dutch daily NRC Handels blad) also drew many visitors, who were eager to explore the actress’s life story and the many mysteries that surround it. The exhibition Charlotte Salomon: Work in Progress offered new insight into how this exceptional artist created her magnum opus, Leben? oder Theater? Ein singespiel (Life? or Theatre?), one of the highlights of the JHM collection. Later in the year, these exhibitions were followed by Modern Masterpieces from Moscow: Russian Jewish Artists, 1910-1940. This project was the result of long-term cooperation with the State Tretyakov Gallery and A.A. Bakhrushin Central National Theatre Museum in Moscow. The display of marvellous works by the Russian Jewish avant-garde attracted great interest and was accompanied by a superb catalogue.

Digitization Again this year, our organization made great strides with digitiza tion and information technology. The Resource Centre digitized 8,000 photos, thanks to a grant from the Dutch Maror Foundation (known by its Dutch acronym, COM). The entire historical photo graph collection, 15,000 photos that open a window onto Jewish life in the Netherlands since 1850, is now accessible to the public on the Internet. The museum’s large collection of documents was also placed on the Internet in 2007. On 23 October the Digital Monument to the Jewish Community in the Netherlands, www.joodsmonument.nl, came under the management of the JHM. This makes it possible to link a great deal of the information present in the JHM with information in the monument, so that each victim can be commemorated not just by name, but with at least part of his or her truncated life story.


Children’s Museum This was also the first full year for the new Children’s Museum, which opened in December 2006. The Hollander family and Max

Summary 93

Encounters The renovated museum is a foundation on which we can go on building. The key words in our policy for the coming period are enticement, bonding and encounters. How can we entice as many people as possible to visit the museum, and how can we forge bonds with not only those visitors, but also our neighbours and the general public? And finally, how can we promote positive encounters with Jewish culture and between different cultures? We are still full of ambition, and with your help, we hope to con tinue developing our museum. We hope that in keeping with the original function of the four former synagogues – literally ‘places of assembly’ – the museum will grow to become a true meeting place for people, cultures and ideas. Joël Cahen, Director


Joël Cahen houdt openingstoespraak op 20 februari in de Grote Synagoge

the Matzo now reside in the Obbene Shul, where more than 190 groups visited them last year. We are now engaged in major publicity and marketing campaigns to raise awareness of the Hollanders and their hospitality. Over the past year, the Children’s Museum has proven to be a popular meeting place, and we will continue exploring the many possibilities presented by this unique concept. One noteworthy event was a birthday party for an 85-year-old, held in the Children’s Museum by special request. Two new educational programmes have been developed for mid dle and upper-level secondary pupils: Thuis bij de familie Hollander en Max de Matze (At home with the Hollander family and Max the Matzo) and Max de Matze en zijn broodfamilie (Max the Matzo and his bread family). These lesson plans allow teachers and students to prepare for museum visits while still in the classroom, and to discuss the experience afterwards and place it in a wider context.

Colofon Samenstelling Joods Historisch Museum Vertaling David McKay Vormgeving MV Levievandermeer Foto’s portretten Liselore Kamping Foto’s objecten JHM Foto’s openingen en activiteiten Chris van Houts Foto achterpagina Ferry André de la Porte Drukwerk Calff & Meischke Joods Historisch Museum Postbus 16737 1001 RE Amsterdam T + 31 (0)20 5 310 310 F + 31 (0)20 5 310 311

Achtercover: Max de Matze (c) Studio Ram Katzir, 2006

[email protected] www.jhm.nl

Inhoudsopgave. Vorige pagina: Nieuwe Synagoge, Geschiedenis van de joden in Nederland, 1900-heden. Foto: Liselore Kamping

Recommend Documents